Tarih

Türk Dünyası
Şubat 2023
S ayı # 4 33 F iyat ₺ 5 0 .00
Cilt: 73

Aylık Süreli Yayın

Issn: 1305-9769

Modem: 112483

Kültür Dergisi

Baş Eğmeyenlerin Lideri

Ayaz İshakî
20. yüzyıl başlarında Tatarlara milli gururu yaşatan, bağımsızlık hayalini
milli fikir ve milli ideolojiye dönüştüren eşsiz öncü Ayaz İshakî’nin
ortaya çıktığı dönemdi. Gençlerin örnek aldıkları bir şahsiyet olarak,
portresi medreselerin mezuniyet belgelerinde ve öğrenci defterlerinde
kullanılmaya başlandı. Eserleri çok okundu, çok satıldı.
Halkın yüreğinde, vatanının her köşesinde yer aldı…

Nail Nabiullin

Yeni Tang Kitabı’ndaki Putin ve Türk Mitlerinde

“Kırgızlar” Bölümünün Tercümesi Büyük Rusya İdeolojisi Kahraman Algısı

Prof. Dr. Kürşat Yıldırım Prof. Dr. Sait Yılmaz Dr. Öğr. Üyesi Cansever K. Kesgül
 YENI TANG KITABI’NDAKI
“KIRGIZLAR”
BÖLÜMÜNÜN TERCÜMESI

“Boylar et yer, kısrak sütü kımız içerlerdi. Tanrı’ya ibadetlerinde; su-

yun ve otun peşinde konar-göçer yaşadıkları için, ibadetlerinin-kurban-
larının zamanı yoktu, onlar büyücülerine “gan” (“kam”) derlerdi. Evli-
“
liklerde koyun ve at başlık bedeli olarak verilirdi. Cephe hattını bozan,
görevini yerine getirmeyen, ülkesinin varlığını tehlikeye düşüren, yağma
ve hırsızlık yapanlar kafası kesilmek suretiyle idam edilirdi. Oğul yağma
ve hırsızlık yaptığında kellesi babasının boynuna asılır ve o ölmeden de
çıkarılmazdı”.

Prof. Dr. Kürşat Yıldırım*

Milattan önceki devirlerden beri adları Çin ka-
yıtlarında Gekun, Jiankun gibi şekillerde geçen Kır-
gızların kaynaklarda ilk kez Yenisey Irmağı’nın üst
akımlarındayken görüldüğü söylenmektedir. Kır-
gızlar, Asya Hun Devleti zamanında Baykal’ın ba-
tısında, İrtiş Irmağı havalisinde bir Türk boyu olan
Dinglingler ile birlikte yaşıyorlardı. Mugan Kağan
zamanında Gök-Türklere tam olarak bağlandığı
düşünülen Kırgızlar, devlette 630’dan sonra yaşa-
nan esaret döneminde bağımsız oldular, bu esnada
648’de Çin’e elçi gönderdiler.
Gök-Türk Kağanlığı 682’de bağımsızlığını kaza-
nınca tekrar onlara bağlandılar, Uygur Kağanlığı’nın
hemen başlarında bu yeni devlete tâbi oldular. 840
yılında Ordu Balık’ı ele geçirip Uygur Kağanlığı’nı
yıktılar. Kırgızlar kendi kağanlıklarını kurdularsa da
burada çok fazla durmadılar ve Ötüken bölgesin-
den çıkıp eski yurtlarında yayılmaya devam ettiler.
Kırgızlar hakkında bilgi veren çok sayıda Çin
kaynağı vardır. Bunlardan en önemlileri hanedan
tarihleridir. Sırasıyla Shi Ji, Han Shu, San Guo Zhi,
Wei Shu, Jiu Tang Shu, Xin Tang Shu, Jiu Wu Dai
Shi, Xin Wu Dai Shi, Song Shi, Yuan Shi gibi ta-
rihlerde bazı ayrıntılı kayıtlar bulunmaktadır. Yine
Tong Dian, Taiping Huanyu Ji, Cefu Yuangui gibi
çeşitli kaynaklarda da Kırgızlara dair bahisler mev-
cuttur.
Kırgızların 840 yılında kağanlık kurmalarına
kadarki tarihleri ile çok kısaca kağanlık dönemle-
rinden haber veren en önemli kaynaklardan birisi
“Yeni Tang Kitabı” olarak Türkçe karşılığını vere-
bileceğimiz Xin Tang Shu’dur. Bu kaynak kültürel
hayat hakkında da oldukça zengin bir malzeme sun-
maktadır. Kaynağın Kırgızlarla ilgili kısmının so-
nunda 860’tan sonra 15 yılda Kırgız elçisinin üç kez
Çin sarayına geldiği ve bundan sonra Çinlilerin on-
larla herhangi bir ilişki kurmadığı bildirilmektedir.
Tang Hanedanlığı’nın resmi tarihi olan Yeni
Tang Kitabı, Ouyang Xiu ve Song Qi başkanlığın-
daki bir heyet tarafından 225 cilt olarak hazırlan-
mış, 1060 yılında tamamlanmıştır. Bu kaynağın
217. cildinde Kırgızlarla ilgili “Xiajiasi” ve “Jiankun”

48
adlı ardı ardına iki müstakil bahis vardır. Gök-Türk Sürüleri, atları cüsseliydi, iyi savaşanlar baş at olurdu.
çağındaki Kırgız ülkesi Jiankun olarak adlandırıl- Onlarda deve, sığır, koyun vardı, sığır çoktu, varlıklı be-
maktadır. Tam tercümesini verdiğim metinler için sicilerde binlerce idi. Onların topraklarında yabani at,
Zhonghua Shuju nüshası kullanılmıştır.1 Metindeki “guduo” (bir tür karaca?), sarı koyun, dağ keçisi, geyik,
yer, halk-boy, kişi adları ve olaylarla ilgili tahlilleri, karakuyruk gibi yabani hayvanlar bulunurdu. Kara-
bugüne kadar çeşitli dillerde yapılmış tercümelerle kuyruk karacaya benzerdi, kuyruğu uzun ve karaydı.
mukayeseleri ise daha kapsamlı başka bir çalışmada Balıklardan ince olanları 7-8 chi uzunluğundaydı, dışı
yapacağım. (derisi) izsiz olanlar kılçıksızdı, ağızları çenelerinin
altından açılırdı.2 Kuşlardan yaban kazı, ördek, sak-
sağan, kartal, şahin vardı. Ağaçlardan çam, huş ağacı,
Tam Metin Tercüme karaağaç, söğüt, kamış bulunurdu. Çamın uzun olan-
Yeni Tang Kitabı larına aşağıdan ok atılsa tepeye ulaşmazdı, huş ağacı
(Xin Tang Shu 新唐書), C. 217, s. 6146-6151: çoktu. Buradan altın, demir, kalay çıkardı. Her yağmur
yağdığında insanlar demir toplarlardı, “jiasha” denen
Xiajiasi 黠戛斯 (Kırgız) ve gergedan boynuzu kadar sert malzemeleri kesebilen
sert ve keskin demir silahlar yaparlar, genelde bunları
Xiajiasi, eski Jiankun ülkesiydi. Toprakları tam
Gök-Türklere verirlerdi. Bunlar savaşta yay-ok, sancak
olarak Yiwu (Kumul)’nun batısında, Yanqi (Karaşe-
kullanırlar, atlı askerleri ağacı işleyip kalkan yaparlar-
her)’nin kuzeyinde, Baishan (“Ak Dağ”)’ın eteklerin-
dı. Bacakları ve ayakları da zırhla kaplıydı. Omuzla-
deydi. Onlara Juwu veya Jiegu da denirdi. Bunların
rında disk kalkanlar vardı, böylece oka ve kılıca karşı
türü olan Dingling, Xiongnu (Hun)’ların batı kom-
korunurlardı.
şusuydu. Xiongnu (Hun), Çinli tabi General Li Ling’i
Sağ Bilge Bey yaptı, Weilü ise Dingling Beyi oldu. Sonra Yeni Tang Kitabı’ndaki “Kırgızlar”
bölümünün başlangıcı
Zhizhi Chanyu, Jiankunları (Kırgızları) mağlup etti,
bu esnada doğudaki Chanyu otağına 7 bin li, gü-
neydeki Cheshi (Turfan)’ya 5 bin li vardı. Zhiz-
hi burayı başkenti yaptı. Nesiller boyu bu toprak
yanlış olarak Jiegu olarak adlandırıldı, bazen
Hegu veya Hegusi denildi. Onların halkı 100 bin
kişiydi, iyi savaşan 80 bin asker çıkarırlardı, Hu-
ihe (Uygur)’nın 3 bin li kuzeybatısındaydılar, gü-
neyde Tanman Dağı’na dayanırlardı. Toprakları
yazları nemli, kışları karlı olurdu. İnsanlar uzun
ve cüsseliydi, saçları kızıldı, yüzleri aktı, gözbebek-
leri göktü. Onlarda kara saç uğursuzluktu. Kara
gözbebekleri olanların mutlaka önceki general Li
Ling’in nesli olduğu söylenirdi. Erkek azdı, kadın
çoktu. Kulaklarına küpe takarlardı. Gelenek ola-
rak güçlü ve dayanıklıydılar. Erkek çocuk yiğitlik
gösterdiğinde eline, kız evlendiğinde boynuna döv-
me yapılırdı. Karışık yaşarlardı, iffetsizlik çoktu.
Yılın başına “maoshi ay” derlerdi. Üç ay bir mev-
sim, 12 ay bir yıl olurdu. Mesela Çin takvimindeki
on ikili dönümdeki yin, Kırgızlarda “pars” yılıydı.
Hava çok soğuk olurdu, büyük ırmaklar da yarı
donardı. Tahıl olarak darı, arpa, irili ufaklı buğday
ekerler, değirmen taşıyla öğütüp un yaparlardı. Eki-
ni 3. ayda eker, 9. ayda hasat ederler, mahsulden ye-
mek ve içki yaparlardı. Onlarda meyve sebze yoktu.

49
Yeni Tanğ Kitabında Kırgızlar
Onların beyine Are denilirdi, aile adları da Are
idi. Büyük bir sancak dikerdi. Geri kalanlar altında
boylarıyla bağlılığını bildirirdi. Samur-sincap kürkü
giymeye değer verirlerdi. Are kışın samur kürkü papak
giyerdi. Yazın ise başına altın toka (veya taç) takardı,
ucu keskin sonu kıvrıktı. İdare altındakilerin papak-
ları ak keçeydi, bıçak ve bilek taşı taşımayı severlerdi.
Yoksullar deri giyerler, papak takmazlardı. Kadınlar
yünlü kumaş, sırmalı ipek kumaş, yün dokuma, na-
rin ipek giyerlerdi; bunlar Anxi (Kuça), Beiting (Beş
Balık), Dashi (Arap) bölgelerinden ticaretle alınan
mallardı. Are, otağını Qingshan (Sayan)’da kurardı,
otağının/merkezinin etrafı sur yerine geçen parmak-
lıklarla çevriliydi, keçeyi işleyip otağ çadırını yapar-
lar, buna “midezhi” derlerdi. Onun komutanları ve
emrindekiler ise küçük çadırlarda yaşarlardı. Herkes
savaşa giderken, tabi olup hizmet eden boyların ta-
mamı ilerlerdi. Memleket içinde samur, kara sincap
vergi olarak toplanırdı. Onların unvanları şöyleydi:
Başbakan (zaixiang), Askeri Vali (dudu; Tutuq), Ko-
miser (zhishi), Yaver (changshi), General (jiangjun),
Tarkan (dagan). Başbakan (zaixiang) 7, Askeri Vali
(dudu) 3, Komiser (zhishi) 10 kişidir. Yaver (chan-
gshi) 15 kişidir, General (jiangjun, Tarkan (dagan)
olarak kişi sayısı yoktu. Boylar et yer, kısrak sütü kı-
Yenisey Irmağı kıyısındaki en eski mezarlar
50
mız içerlerdi. Sadece Are hamurlu yemekler de yerdi.
Onlarda müzik aleti olarak flüt, davul, kaval, çift ka-
mışlı flüt, sarmal çan bulunurdu. Sahne gösterilerinde
oynayan deve, aslan, at marifetleri, ip cambazlığı var-
dı. Tanrı’ya ibadetlerinde; suyun ve otun peşinde ko-
nar-göçer yaşadıkları için, ibadetlerinin-kurbanları-
nın zamanı yoktu, onlar büyücülerine “gan” (“kam”)
derlerdi. Evliliklerde koyun ve at başlık bedeli olarak
verilirdi, varlıklılar yüzlerce, binlerce verirdi. Birinin
arkasından yas tutarken yüzlerini kesmezlerdi. Ölü-
nün cesedi etrafında üç kez dönüp ağlarlar, sonra onu
yakarlar, kalan kemiklerini alırlar, bir yıl geçtikten
sonra kemikleri toprağa gömerler ve ardından gözyaşı
dökerlerdi. Kışın ağaç kabuğuyla kaplanmış evlerde
otururlardı. Onların yazısı ve konuşma dili Uygurla-
rınkiyle doğrudan aynıydı. Hukukları en katı hüküm-
leri içerirdi. Cephe hattını bozan, görevini yerine ge-
tirmeyen, ülkesinin varlığını tehlikeye düşüren, yağma
ve hırsızlık yapanlar kafası kesilmek suretiyle idam
edilirdi. Oğul yağma ve hırsızlık yaptığında kellesi ba-
basının boynuna asılır ve o ölmeden de çıkarılmazdı.
Are’nın otağından Uygur Kağanı’nın otağına deve
ile 40 günde gidilirdi. Elçiler yolda Tiande’nın sağın-
dan 200 li gidince Xishoujiang şehrine varır, kuzeye
300 li gidince Piti Bulak’a varırdı, bulağın kuzeyba-

tısından Uygur otağına 1500 li mesafe vardı, doğu ve
batı olmak üzere iki yol giderdi, bulağın kuzeyinden
giden yol doğu yoluydu. Uygur otağının kuzeyinden
600 li gidilirse Xian’e Irmağı’na varılırdı, ırmağın ku-
zeydoğusunda Xueshan (“Karlı Dağ”) vardı, buranın
toprağı bol bulaklı ve çok sulaktı. Qingshan (Sayan)’ın
doğusunda Jian (Yenisey) adlı bir ırmak vardı. Irmak
kayıklarla-sallarla geçilirdi, suların hepsi kuzeydoğuya
akar, onların topraklarından geçerek birleşir ve kuzey-
de denize dökülürdü.
Doğuda Muma (“Ağaç At”) Tujue (Gök-Türk)’nin
üç boyuna varılırdı: Dupo, Milie, Ge’e’zhi. Bunların
beylerinin hepsi Erkin (Jiejin) unvanı taşırdı. Evlerini
huş ağacı kabuğunu kaplayarak yaparlardı. Onlarda
iyi atlar çoktu, onların geleneğinde ağaç ata (bir tür
kızak veya kayak) binilip buzun üzerinde kayılırdı. Kı-
zakları ayaklarına bağlarlar, koltuk altlarından ağaç
dalları iterek her seferinde yüz adım atarlar, güç ile çok
hızlı olurlardı. Geceleri yağma yaparlar, gündüzleri
saklanırlardı. Jiankun (Kırgız) halkı onları kendisine
hizmet ettirerek tabi kılmıştı.
Jiankun 堅昆
Jiankun, aslında güçlü bir ülkeydi, toprakları
Gök-Türklerinki kadardı. Gök-Türkler onların beyine
kızlarını vermişlerdi. Onların toprakları doğuda Guli-
gan (Kurıkan)’lara, güneyde Tubo (Tibet)’a, güneyba-
tıda Geluolu (Karluk)’lara kadar uzanırdı. Başlarda
Hakasya’daki Salbık Kurganı
Kürşat Yıldırım
Xueyantuo (Sir Tarduş)’lara bağlıydılar, Tarduşlar
bir Jielifa (İlteber) ile onları idare ediyordu. Onların
üç beyi vardı: Qixi Bey, Jushapo Bey, Ami Bey. Bunlar
birlikte memleketlerini idare ederlerdi. Çin ile hiç ilişki
kurmamışlardı. Tiele (Töles)’ların hepsinin Çin’e tabi
olduğunu duyunca zhenguan saltanat devresinin 22.
yılında (648), Çin sarayına elçi gönderip yöresel ürün-
lerinden sundular, onların başındaki İlteber Shiboqu-
azhan bizzat saraya geldi, İmparator Taizong onu
iyi karşıladı. Bakanlar şöyle dediler: “Geçenlerde Wei
Köprüsü’nde üç Tujue (Gök-Türk)’nin boynu vuruldu,
kendileri başarılarını söylüyorlardı çokça, bugün İlte-
ber koltukta oturuyor, olan bitene vakıf oldurulsun”. İl-
teber içki içip eğlendi (veya hafif sarhoş oldu). Huzurda
tabi olma isteğini dile getirdi. Çin İmparatoru onların
topraklarında Çin idari sistemine göre Jiankun İdare-
si (fu) kurdurdu, İlteber’e ise Sol Garnizon Muhafız
Büyük Generali (Zuo Tunwei Da Jiangjun) ve Askeri
Vali (Dudu) unvanı verildi, onların toprakları Yan-
ran Valiliği’ne (Duhu) bağlandı. İmparator Gaozong
zamanında (649-683) tekrar Çin sarayına geldiler.
İmparator Zhongzong’un jinglong saltanat döneminde
(707-710), yöresel ürünlerden Çin sarayına sundular.
Zhongzong elçiyi yanına çekerek ona şöyle dedi: “Ülke-
niz ile benimkiyle aynı atadan gelmedir, başka bir tâbi
ile karşılaştırmıyorum”.3 Tâbi ile içki içildi, elçi eğilerek
selamladı. İmparator Xuanzong’un döneminde (713-
756) dört kez saraya gelip hediye sundular.
51
Yeni Tanğ Kitabında Kırgızlar
Ganyuan saltanat devresinde (758-760), Uygurlar
tarafından mağlup edildiler, bu yüzden Çin ile kendi-
leri ilişki kuramadılar. Sonra Di’lerin (yani Türklerin)
dilinde adları yanlış söylenerek “Xiajiasi” oldu, Uygur-
lar onlara böyle derdi; kızıl yüzlü olunduğunda yine
değişik şekilde “Jiajiasi” derlerdi. Bunlar Dashi (Arap),
Tubo (Tibet), güneybatıda Geluolu (Karluk) ile da-
ima karşılıklı ilişki içindeydiler, Tibet’le ilişki kurup
gelip gidenler Uygurların yağmalarından korkarlardı,
Xiajiasi’nın mallarını, hediyeleri korumak için mutla-
ka Karluk topraklarında konaklarlardı. Araplar çok
işlemeli ipek dokumaya sahiptiler, onlardan 20 baş de-
veden fazlası gelmezdi, aynı anda taşımak mümkün ol-
muyordu. Böylece 24 baş deveye düşürüldü, 3 yılda bir
Xiajiasi’ya gönderilirdi. Uygurlar bunların beyi Are’ya
Pijia Dunjiejin (Dun Erkin) unvanı verdi.
Uygurların gitgide çöküşünden sonra, Are kendisini
kağan ilân etti. Onun anası Tuqishi (Türgiş) kadınıy-
dı, anası Hatun (Kedun) oldu. Karısı Karluk Yabgu-
su’nun kızıydı, o da Hatun (Kedun) oldu. Uygurlar
başbakanlarını (zaixiang) göndererek onlara hücum
ettilerse de başarılı olamadılar, savaşlar 20 yıl hiç dur-
madı. Are, zaferine dayanarak, hadsiz bir şekilde küs-
tahça konuştu: “Senin talihin sonlandı, ben senin altın
otağını alacağım, senin otağının önünde benim atım
koşturacak, benim sancağım yükselecek, sen buna karşı
koyabilirsen, derhal gel, artık yapamıyorsan bir an önce
git!”. Uygurlar saldıramadılar, onların generali Julu
52
Minusin’de Kün Tağ eteklerindeki kaya resimleri
Mohe (Külüg Baga), Are’nın tarafına geçti ve saldırıp
Uygur Kağanı’nı öldürdü. Tele (Tegin)’lerin hepsi mağ-
lup olup dağıldılar. Are bizzat orduyu komuta etti, ka-
ğanın otağını ve Uygur Kağanı’nın ve hatunun durduğu
altın çadırı yaktı. Uygurların mallarının, varlıklarının
hepsini ve kağanın Çinli eşi Taihe Prensesi aldı, ardın-
dan otağı Lao Dağı’nın güneyine taşıdı. Lao Dağı’na
Duman Dağı da deniliyordu. Burası Uygur Kağanı’nın
eski otağına at ile 15 gün mesafedeydi. Are’nın düşün-
cesine göre prenses Tang Hanedanlığı’nın kıymetli bir
kızıydı. Elçi ile muhafızlar eşliğinde prensesi Çin sa-
rayına geri gönderdi. Bu esnada Uygur Kağanı Wujie
yolda prensesi ele geçirdi, elçiyi öldürdü.
Huichang saltanat devresinde (841-846), Are el-
çisinin Çin sarayına varamadan öldürüldüğünü öğ-
renince, Zhuwu Hesu’yu elçi olarak gönderip durumu
bildirdi. “zhuwu”, “esir” aile adıdır; “he”, “korkusuz”
demektir; “su” ise “sol” demektir. Demektir ki: “Asker,
korkusuz, mahir sol okçu”. Elçi üç yıl sonra Çin başken-
tine geldi. İmparator Wuzong (840-846), çok memnun
oldu, onu Bohai elçisinden yükseğe oturttu. Ona göre
onun yeri epey uzaktı, görevini ve haracı yerine getire-
bilmişti, “İmparatorluk Yılkısı Kahyası” (Taipuqing)
unvanlı Zhao Fan’a bu ülkeye nezaret ve yatıştırma için
elçi yetkisi buyurdu, başbakanına Devlet Töreni Binası
(Honglusi)’na gidip elçiyi görmesini emretti, çevirmen-
ler aracılığıyla memurlar dağları, ırmakları, ülke gele-
neklerini incelediler. Başbakan De Yu imparatora dedi
ki: “Zhenguan zamanında (627-649)
uzaktaki devletlerin hepsi geldi, İmpara-
torluk Sekreterliği Görevlisi (Zhongshu
Shilang) Yan Shigu, Zhou Hanedanlı-
ğı’nın tarihçi görevlilerinin Dört Yi4 hane-
danlarının işlerini toplayıp oluşturdukları
Wang Hui Pian gibi bir eserin yazılmasını
rica etti. Bugün Xiajiasi (Kırgızlar), Orta

Kürşat YIıldırım
Ülke5 ile kapsamlı bir ilişki kurdular. Son-
raki çağlara ışık tutması için Wang Hui
Tu’nun yazılması uygun olacaktır”. İmpa-
rator Devlet Töreni Binası’ndaki ressamlara
emretti. Yine Are’nın soyunun Çin’de hüküm
süren soyla aynı kökten geldiğinin kaydedil-
mesini buyurdu.
Bu esnada, Wujie Kağan kalan halkıyla
Heichezi halkına saldırdı. Are sonbaharda
semirmiş atları sürüp ona saldırıp ele geçir-
mek istedi, Göğün Oğlu’na6 ordu ricasını
belirtti. İmparator hizmette önde gelen Liu
Meng’ı sınırları muhafaza memuru olarak
atadı. İmparatorluk hükümeti de Sarı Irmak
ile Long 4 şehir, 18 bölge uzun zamandır
Rong-Di’lerle7 savaştan tükenmişti, ne talih
ki Uygurların yenilip zayıfladı, Tubo (Tibet)
karıştı, birbirlerine düşüp birbirlerini yediler,
onların çöküşünden yararlanılabildi. Böylece
Sağ Siyasi Danışman (Sanji Changshi) Li Shi, Eski Kırgız boy damgaları
Xiajiasi (Kırgız) halkına görevlendirildi, Kır-
gızların başı “Zong Yingxiong Wu Chengming (“Ata
Kahraman Cesur Samimi Aydın”) Kağan” olarak buy-
diler. Sonranın saraylarında, (Kırgızlara dair) ilişkiyi,
ruk edildi. Elçi oraya ulaşmadan, İmparator Wuzong
buyruğu, emri tarih memurları kaydetmedi.
öldü (846). Xuanzong onun yerine geçti. Önceki impa-
ratorun niyeti gibi arzuluyordu, söylenene göre Kırgız-
lara küçük bir tür diyordu, Tang (Çin) ile çarpışmaya
yetmezlerdi, başbakana merkez eyaletlerde dördüncü
dereceden yukarıda memurları konuyu müzakere et- dipnot
tirmesini buyurdu. Hepsi şöyle dedi: “Uygurların güçlü * İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü.
olduğu zamanlarda unvan buyruğu oldu, bugün talih kursat.yildirim@istanbu.edu.tr
1- Xin Tang Shu, Zhonghua Shuju Yayını, Beijing, 1997.
ki güçten düşüp yok oldular, yine Kırgız eklendi, sonra 2- Metinde yorum yapılarak bu balıklardan ilkinin “mie”,
ikincisinin “mohen” olarak adlandırılması da mümkündür. Bu
ileride bela doğacaktır”. Bunun üzerine (Kırgız siyase- durumda tercüme şöyle olur: “Sularında 7-8 chi uzunluğun-
da (yaklaşık 2 metre) “mie” adlı balıklar bulunurdu, “mohen”
ti) durduruldu. Dazhong saltanat devresinin ilk yılın- adlı balık ise kılçıksızdı, bunların ağızları çenelerinin altından
açılırdı”.
da (847), imparator sonunda Devlet Töreni Bakanı 3- Tang Hanedanlığı ailesinin Türk köklerini gösteren bir
ifadedir.
Li Ye’ye Kırgızların başındakine “Ying Wu Chengming 4- Çin’in etrafında, dört yönde Çinli olmayanlar için kulla-
nılan genel bir ifadedir.
(“Kahraman Cesur Samimi Aydın”) Kağan” unvanı 5- Yani Çin.
veren buyruğu elçi belgesiyle verdi. Xiantong saltanat 6- Yani Çin İmparatoru.
7- Batıda ve kuzeydeki Çinli olmayanlara verilen genel
devresi (860-874) boyunca üç kez Çin sarayına gel- adlandırmadır.

diler. Ancak sonunda Kırgızlar Uygurları ele geçireme-

53