8.

1 EXPRESSIE
In 1899 publiceert de Weense psychiater Sigmund Freud zijn theorie over hoe opvoeding en cultuur
onze directe driften en emoties wegdrukken, Die Traumdeutung, kunstenaars laten zich hierdoor
inspireren. De regels staan directe expressie in de weg. Steeds meer kunstenaars kiezen een eigen
stijl die afwijkt van wat ze geleerd hebben. Hierdoor ontstaat een grote kloof tussen het publiek en
de avant-gardekunstenaars.
Hiermee ontstond rond 1900 het expressionisme:
- Nadruk ligt op het rechtstreeks tot uitdrukking brengen van innerlijke drijfveren
- Uitdrukken van gevoelens en ervaringen
- Eigenzinnig en chaotisch
- Grove hantering van verf en kwasten
- Abstrahering door vervormingen en felle of onnatuurlijke kleuren
- Geen perspectief
- Donkere kanten van de psyché
- Het oerparadijs
- Hoekig
- Dood
Veel expressionistische kunst heeft de dood als thema, dit komt o.a. door de velen doden in WOI en
de Spaanse griep.
Het eerste expressionistische toneelstuk is Mörder, Hoffnung der Frauen (1909), geschreven door
Oskar Kokoschka. Het speelt zich af in de prehistorie en de mensen gedragen zich meer dierlijk dan
menselijk. Het gaat om een vrouwen- en mannenkamp. Hierin stortte Kokoschka zich op een voor
hem onbekende discipline. Hij schrijft het stuk als een Gesantkunstwerk-> streven naar een
operavorm waarin alle kunstvormen (dicht, muziek, handeling en vormgeving) in volmaakte
harmonie zijn verenigd. Dit mislukte echter. In 1919 maakt Paul Hindemith het stuk opnieuw op
muziek voor een korte opera. Hierin spelen frontsoldaten uit WOI, waardoor de behoefte aan
samenwerking versterkt wordt en de gewelddadigheden extra lading krijgen. Velen zijn erg negatief
over het revolutionaire stuk waar geen touw aan vast te knopen valt. Anderen zijn enthousiast,
omdat de opera ruimte schept voor nieuwe vormen van expressie.

HET OERPARADIJS
Expressionisten vinden dat de snel veranderende, gehaaste en geïndustrialiseerde wereld leidt tot
een oppervlakkigheid die belangrijke emoties tegenhoudt. Om dit tegen te gaan, gaan ze opzoek
naar de ongekunstelde oorsprong, het oerparadijs.
De Amerikaanse danser Isadora Duncan brengt de expressionistische dans, die in alles tegenstrijdig
is met het onnatuurlijke academische dansen, op de markt.
Expressionistische dans:
- Blote voeten
- Wapperende gewaden
- Loshangend haar
- Contact met de grond-> nadruk op de zwaartekracht (vallen, stampen, kruipen, etc.)
- Natuurlijke bewegingen-> lopen, liggen, rennen, huppelen, etc.
- Krachtige hoekige en ritmische bewegingen
- Primitief (dierlijk)
- Maskers
La Danse (1908) gemaakt door Henri Matisse, is mede geïnspireerd op Isadora Duncan.
Les Ballets Russes speelt een belangrijke rol in de vernieuwing van de theaterdans vanaf 1909. De
leider Sergej Diaghilev zoekt samenwerking met avant-gardekunstenaars, wat zorgt voor verassende
voorstellingen. L’après-midi d’un faune (1912), is een voorstelling op basis van een symfonisch

1
gedicht-> muzikaal werk voor een orkest, waarbij een buitenmuzikaal thema (legende, schilderij,
etc.) wordt verklankt. Het stuk benadrukt het dierlijke en primitieve karakter van de faun, het brengt
een beeld op van de prehistorie, een wereld zonder mensen.
La création du monde (1923) is een voorstelling van Les Ballets Suédois. De voorstelling gaat over
de schepping van de wereld in Afrika, waar de mensheid nog 1 met de natuur is. De dansers voeren
een oerdans uit, verkleed als Afrikaanse goden en dieren. Ook de decors en kostuums maken
sierlijke dansbewegingen mogelijk, op de op de jazz gebaseerde muziek.

ONDERHUIDS
Sigmund Freud onderzoekt de momenten waarop mensen de controle over hun dierlijke driften en
verlangens verliezen. Hij vertelt over de duistere wereld uit je dromen, een wereld die de
expressionisten enorm boeit.
In Erwatung (1909) van Arnold Schönberg is de invloed van Freud duidelijk te zien. Het stuk gaat
over een verwarde vrouw die in een donker bos opzoek gaat naar haar geliefde. Ze hallucineert en is
bang. Aan het eind vindt ze haar vermoorde man, zonder dat iets opgehelderd wordt. Ook de muziek
is expressionistisch: nerveus, onrustig en verwarrend.
Libretto-> het tekstboek van een opera, operette, oratorium, cantate of musical.
Atonaal-> muziek die niet in een bepaalde toonsoort is gecomponeerd.
Egon Schiele is een kunstenaar die zijn eigen psychische problemen weergeeft in zijn schilderijen.
Machinal (1928) is een expressionistisch stuk geschreven door Sophie Treadwell. Het gaat over Ruth
Snyder die haar man vermoord en als eerste geëxecuteerd wordt op de elektrische stoel. Als
feministe probeert ze het begrip te wekken voor vrouwen die worden beknot in hun ambities.
Expressionistisch theater:
- Onrealistisch-> fragmentarische mix van korte scènes
- Abstract decor
- Naamloze personages-> Treadwell doet dit om aan te duiden dat het niet per se om deze
moord gaat.
- Overdreven

HOEKIG
Le sacre du printemps (1913) van Les Ballets Russes is geschreven door Vaslav Nijinsky. De
choreografie is typisch expressionistisch: hoekig, ingedraaide beenposities, stampende voeten en
lichamen die ter aarde storten. De muziek is gecomponeerd door Igor Stravinksy, en legt de nadruk
op complexe, onregelmatige ritmes. Het stuk gaat over een rituele dans die eindigt met het offeren
van een maagd.
Das Cabinet des Dr. Caligari (1920) is geregisseerd door Robert Wiene, en wordt ook wel gezien als
de eerste horrorfilm. Het gaat over Dr. Caligari, directeur van een psychiatrische inrichting, die zijn
slaapwandelaar Cesare alles laat doen wat hij hem opdraagt zelf moorden.
Expressionistische film:
- Chaotische verhaallijn
- Geschilderd decor
- Schots en scheef decor (onrealistisch)
- Overdreven spel
- Grote licht-donker contrasten.
De choreografe Mary Wigman maakte in 1921 Totentanz I op de muziek van het symfonische
gedicht Danse Macabre van Saint-Saëns. Totentanz II werd gemaakt op de muziek van Will Goetze.
Ausdruckstanz-> Duitse expressionistische dans, uit de periode 1920-1950.
Animatiefilm-> filmtechniek waarbij stilstaande beelden een voor een worden opgenomen en zo
worden samengevoegd dat er een illusie van beweging ontstaat.

2
JAZZ
De jazzmuziek ontstaat rond 1900 in New Orleans uit een mix van verschillende muzikale culturen.
De belangrijkste instrumenten zijn kornet, trompet, trombone, klarinet, saxofoon, banjo, tuba en
drums.
Muzikale culturen:
- Worksongs-> werkliederen gezongen door slaven tijdens het werk.
- Spirituals-> religieuze liederen van de zwarte Amerikaanse bevolking, ontstaan op de
plantages in de 19e eeuw.
- Ragtime-> gecomponeerde pianomuziek met in het ritme verassende en afwijkende
accenten.
- Blues-> zwarte Amerikaanse muziek ontstaan tegen het einde van de 19 e eeuw.
De eerste jazz-hit Livery Stable Blues wordt gespeeld door Original Dixieland Jazz Band. Dit is een
“witte” band, omdat het in Amerika nog steeds ondenkbaar was dat witte burgers “zwarte”
jazzmuziek zouden kopen. Dixieland-> jazzmuziek van orkesten waarin niet-zwarte muzikanten
spelen.
In 1917 wordt de rosse buurt Storyville in New Orleans (de stad van de jazz) gesloten. Veel
muzikanten, onder wie Louis Armstrong, trekken dan naar Chicago. Hier ontstaat een eigen Chicago-
stijl-> Jazzmuziek uit de jaren 20 waarin de gitaar en de contrabas de belangrijkste instrumenten zijn,
iedere muzikant heeft eigen solo-improvisaties.
Via WOI komt de Jazz ook in Europa terecht.
Harlem Renaissance-> culturele bloeiperiode en bewustwording van Afro-Amerikanen ontstaan in
en rond Harlem (NY) rond 1920. Jazz bevordert samenhorigheid en trost onder de velen zwarte
Amerikanen die naar de stad trekken.
In de jaren 30 worden de jazzbands groter. Hierdoor komt de nieuwe swingstijl-> dansmuziek die
wordt uitgevoerd door grote orkesten (bigbands), zeer populair tussen 1930 en 1950, tot
ontwikkeling. Bigband-orkesten-> grote muziekensembles die populair tussen 1930 en 1950.

ABSURD
Halverwege WOI ontstaat er in Zwitserland (neutraal) de kunststroming dada.
Dada:
- Afwijzen idealen (misbruikt om een hele generatie naar het front te sturen)
- Absurdisme
- Toeval
- Amateurisme
- Kinderlijke spontaniteit
- Anti-intellectueel.
- Antiburgerlijk
- Montage
In 1917 exposeert Marcel Duchamp een omgekeerd urinoir als readymade-> alledaagse
voorwerpen die tot kunst zijn verheven. Hiermee roept hij de vraag of iets ook kunst is als de
kunstenaar het niet zelf heeft gemaakt en of enkel het idee telt.
Revue-> amusementstheater ontstaan in Frankrijk aan het einde van de 19 e eeuw, eerst
voornamelijk grappige sketches later meer groots opgezette dans-, zang- en variéténummers.
Sample-> fragmenten van bestaande opnamen die gebruikt worden om nieuwe composities te
maken.
In 1924 ontstaat het surrealisme. André Breton herkent de psychoanalyse van Freud bij de
behandeling van getraumatiseerde soldaten, hij roept kunstenaars op in hun werk hallucinaties en
dromen te verbeelden.
Surrealisme:
- Gebruiken drank en drugs

3
 - Verbeelding
- Onlogisch
Cadavre exquis-> surrealistische techniek waarbij toeval bepaalt welke woorden en/of beelden
gecombineerd worden.
Atonin Artaud richt in 1932 het theater van wreedheid->, gericht op het wakker schudden van het
onderbewustzijn bij het publiek. Volgens hem zou een voorstelling een soort ceremonie moeten zijn
om het onderbewustzijn te activeren. Hij wil ervoor zorgen dat acteurs hun rationele controle
kwijtraken en spelen vanuit het onderbewuste.
Conceptuele kunst-> kunst waarbij niet de esthetiek of de vorm, maar het idee of artistieke concept
dat de kunstenaar wil overbrengen vooropstaat.

8.2 ABSTRACTIE
Tijdens WOI groeit bij de Europese avant-garde het verzet tegen de bestaande orde. De abstractie
kwam opgang. Wat goed aansloot bij de behoefte van het modernisme om bestaande regels te
vervangen.
Abstracte kunst:
- Geen voorstelling
- Kleuren, vormen en lijnen hebben een zelfstandige rol
- Geen eenduidig verhaal of een herkenbare werkelijkheid
- Hogere waarheid (universele waarheid)
In 1917 komt de kunstbeweging De Stijl opgang en wordt het gelijknamige tijdschrift uitgebracht. Zij
verlangen naar innerlijk rust, harmonie en orde. Bekend uit De Stijl is Piet Mondriaan. Hij wil de
universele waarheid uitbeelden die achter de alledaagse werkelijkheid schuilgaat. De reductie tot
een horizontaal en verticaal assenstelsel en de overall compositie waren populair. Als Mondriaan
naar NY vlucht raakt hij gefascineerd door de snelheid en het ritme van de metropool. Vooral de
boogiewoogie-> een pianospeelstijl vanaf 1900 in de VS, waarin het doorlopende ritme wordt
gespeeld met de linkerhand en er met de rechterhand geïmproviseerd wordt, trekt zijn aandacht.
Het ritme van de strakke verticale en horizontale lijnen in zijn schilderijen kan je vergelijken met de
repeterende beat, variaties met kleurvlakken lijken op de improvisatie van de rechterhand.
De instrumentale muziek die altijd wel abstract is vormt een voorbeeld voor de schilderkunst.

MONTAGE
In de kunst wordt montage, net als in de fabrieken, steeds populairder.
In 1920 komt de film One Week uit. Het gaat over een koppel die een huis als bouwpakket krijgen en
dit in elkaar proberen te zetten, het resultaat is schots en scheef. Het is een stille film-> film zonder
direct opgenomen geluid.
Variététheater-> op het podium wisselen komische acts, pantomime en cabareteske zangnummers
elkaar snel af, ontstaat in kroegen en cafés.
Pantomime-> film waarin de acteurs een situatie of verhaal uitbeelden met overdreven of
gestileerde gebaren, mimiek en lichaamstaal.
Comedyfilms-> stille lachfilm waarin grappige lichamelijke acties aaneengeregen worden tot een
verhaal zonder veel betekenis.
In de eerste jaren bepalen vooral technische ontwikkelingen de geschiedenis van de film.
In 1927 komt de film Berlin, die Sinfonie der Grosstadt van Walter Ruttmann uit, hij gebruikt als een
van de eersten handcamera’s. De film bestaat uit korte filmshots die elkaar heel snel opvolgen
(montage). Het enige onderwerp in de film is de dynamiek.
Na 1927 komt de talkie-> geluidsfilm, op. De montage van de films wordt langzamer en het spel van
de acteurs verandert.

4
Rond 1900 worden pianola’s-> piano’s die zichzelf besturen, populair. Met de opkomst van de
grammofoonplaat vanaf 1930 worden ze echter overbodig.

VLIEGEN
De technische ontwikkelingen uit begin 20e eeuw wekken de fascinatie bij sommige kunstenaars.
Vooral het vliegtuig is in trek.
Bertolt Brecht schrijft de radiocantate-> korte compositie voor meerdere zangstemmen die is
bedoeld voor de radio, Der Linderberghflug in 1929. Brecht benadrukt, als socialist, dat de eerste
solovlucht van Lindbergh over de Atlantische Oceaan een prestatie is van de hele mensheid. De rol
van Lindbergh wordt daarom vertolkt door een heel koor.
Lindy Hop-> zwarte swingdans ontstaan in NY na de vlucht van Lindbergh, vol ritmische bewegingen,
erg uitgelaten en optimistisch.
Futurisme-> Italiaanse artistieke stroming onder leiding van Marinetti rond WOI. Als avant-
gardekunstenaars zoeken de futuristen de confrontatie. Ze stellen voor oude kunststeden te
vernietigen, het romantische maanlicht te doven en te vervangen door elektrische straatverlichting
en het spaghetti eten te verbieden.
Futurisme:
- Snelheid
- Energie
- Agressie
- Vooruitgang
- Technologie
Kubisme-> stroming in de beeldende kunst, ontwikkeld door Picasso en Braque, waarin vormen in
de natuur teruggevoerd worden tot geometrische basisvormen, kenmerkend is de combinatie van
verschillende gezichtspunten.
Op de wereldtentoonstelling in Parijs in 1937, de Exposition Internationale des Arts et Techniques
dans la Vie Moderne, is er een speciaal paviljoen ter ere van de vliegerij.

UNIVERSELE WAARHEID
Abstracte kunstenaars zijn met hun abstracte kunst op zoek naar een universele waarheid, die
schuilt achter een inwisselbare werkelijkheid.
Kunstenares Hilma AfKlint beschouwt het als haar taak spirituele ervaringen zichtbaar te maken.
De kunstenaar Kazimir Malevich meent dat in de abstracte kunst de geest superieur is aan het
tastbare of de materie. Zijn schilderkunst moet een vertaling zijn van wat we denken en voelen. Dit
kan beter in eenvoudige elementaire vormen, wat staat voor de suprematie van de geest boven de
materie.
Suprematisme-> schilderstijl tussen 1915 en 1924 ontwikkeld door de Russische kunstenaar
Malevich, volledig abstracte kunst met geometrische figuren als vormelementen met als doel het
opwekken van pure gevoelens.
Fonograaf-> toestel om geluiden op te nemen met behulp van een wasrol.

HET NIEUWE ABC

Rond 1920 breekt er een periode aan waarin avant-gardekunstenaars nieuwe regels en
wetmatigheden formuleren die losstaan van elke traditie. Deze regels zouden de nationale
verschillen moeten overstijgen, daarom richten ze internationale opleiding op en doen ze aan
internationale samenwerkingen.
Schönberg werkt aan de twaalftoonsmuziek-> compositietechniek die uitgaat van een toonreeks
opgebouwd uit de twaalf tonen binnen het octaaf, voordat een toon herhaald kan worden moeten
eerste de andere tonen in een bepaalde volgorde zijn gebruikt. Met deze dodecafonie
(twaalftoonsmuziek), brengt hij de vrije atonale muziek in een systeem onder.

5
Atonaal-> muziek die niet in een bepaalde toonsoort is gecomponeerd.
Het Bauhaus is een internationale kunstopleiding. Hier worden alle schotten tussen de
kunstdisciplines weggehaald, iedereen begint hier bij nul.
Oskar Schemmler schrijft in 1922 het abstracte stuk, Het triadisch ballet. De kostuums hebben
voornamelijk kubus- en bolvormen, deze vormen beschrijven hoe de dansers bewegen, en de kleur
en materiaalkeuze bepalen het karakter van de figuren.
Labannotatie-> notatiesysteem voor dans, basis symbolen beschrijven de opeenvolgende posities
van alle lichaamsdelen, de vorm en arcering van de symbolen geven richting en intensiteit aan, de
lengt de duur.
Martha Graham wil in haar dansen de emotie laten zijn, haar stukken zijn opgebouwd volgens een
vast systeem. Vooral het verschil tussen contraction (het aantrekken van de buik en krommen van
de rug) en release (vrijgeven energie en rechte rug). In haar solodans Lamentation uit 1930 zie je en
danseres die vastzit in haar eigen emoties, ze zit gevangen in een tricot waardoor de bewegingen
extra goed zichtbaar zijn.
Grahamdans-> danstechniek ontwikkeld door Graham gebaseerd op de tegenstelling contraction-
release.
Modern dance-> verzamelnaam van alle danstechnieken gebaseerd op de Grahamdans, waarbij de
regels van het klassiek ballet niet meer gelden.

8.3 CONSTRUCTIE
In de jaren twintig verleggen modernistische kunstenaars de focus van verzet tegen de oude wereld
naar de constructie van de nieuwe toekomst. Rond 1930 keren Hitler en Stalin zich steeds feller
tegen het modernisme dat in hun ogen staatsgevaarlijk is.
In Rusland werken kunstenaars en ontwerpers mee aan de opbouw van de communistische staat,
hun uitgangspunt was een breuk met de traditionele opvattingen over kunst en vormgeving.
Constructivisme:
- Rusland
- Eensgezindheid
- Versieringen ontbreken
- Hoog tempo
- Abstracte, vaak ruimtelijke, kunst
- Constructie
- Materiaal
- Geometrische vormen
- Geen versieringen
- Vooral terug te zien in de architectuur
Attractiemotange-> montagetechniek waarbij de betekenis van een filmbeeld wordt bepaald door
meteen erna een ander beeld te laten zien, voor het eerst gebruikt door Eisenstein.
Biomechanica-> training om het menselijk lichaam op mechanische wijze te kunnen inzetten op het
toneel, lichaam meer materiaal, ontwikkeld door Meyerhold rond 1920.

DESIGN EN ARCHITECTUUR
Ook buiten de SU willen moderne architecten en vormgevers breken met alles wat burgerlijk en
ouderwets is en opnieuw beginnen bij nul.
In 1924 ontwerpt Gerrit Rietveld een woonhuis dat alle bestaande ideeën over huiselijkheid op de
kop zet. Rietveld is lid van De Stijl, Mondriaans kenmerken zijn terug te vinden in zijn ontwerpen.
Constructivisme architectuur:
- Open structuur

6
 - Horizontale en verticale vlakken doorsnijden elkaar
- Onderscheid tussen binnen- en buitenruimte ontbreekt
- Schuifwanden
- Weinig privacy
- Nieuwe invullingen van oude begrippen
- Constructie/samenstellingen
- Functionaliteit
- Optimaal gebruik van het materiaal
- Fabrieken
De kunstopleiding Bauhaus is verbonden met de idealen van het socialisme, anders dan De Stijl
kiezen zij voor industriële ontwerpen, omdat alleen de industrie in grote oplagen voor het volk kan
produceren.
Functionalisme-> denkwijze in de 20e-eeuwse architectuur en vormgeving, waarbij de functie van
een object, bouwonderdeel of gebouw als uitgangspunt wordt genomen voor de vormgeving, alle
decoraties werden weggelaten.
Het Nieuwe Bouwen is de verzamelnaam voor het functionalisme in de Nederlandse bouw, waarin
de nadruk ligt op glas, staal en beton en de industrialisatie.

UTOPIA
In 1516 schreef Thomas More het boek Utopia, over een ideale samenleving op het fictieve eiland
Utopia. In de korte periode tussen de twee wereldoorlogen is er hoop op een ideale wereld,
kunstenaars brengen deze tot werkelijkheid in hun ontwerpen.
Vanaf 1932 pleit de architect Frank Lloyd Wright voor de herinrichting van VS, hij wil alle grond
gelijkmatig onder de inwoners verdelen waarvoor hij een nieuwe infrastructuur bedenkt. Ook
ontwerpt hij goedkoop bouwbare huizen.
Le Corbusier ontwerpt in 1930 La ville radieuse:
- Functioneel
- Veel mensen
- Wolkenkrabbers
- Vredige buitenranden
- Dagelijkse bezigheden gescheiden
- Rechtlijnig, geometrisch
CIAM-> internationale organisatie voor het opstellen van richtlijnen voor vernieuwing in de
architectuur die rekening houdt met sociale, economische en technische mogelijkheden.
Met The Wizard of Oz begint in de filmgeschiedenis de kleurenfilm en de Golden Age van
Hollywood. Deze film is een typische utopische film.
Streamlining-> designstroming en stijl uit de jaren 1930-1950:
- Aerodynamisch
- Rond
- Glad afgewerkt
- Druppelvorm
- Snelheid

DYSTOPIE
Een dystopie is een denkbeeldige samenleving die weergeeft hoe het juist niet moet. Vaak
waarschuwen kunstenaars via deze weg voor totalitaire machthebbers en de uitbuiting van
arbeiders.
Een terugkerend thema in de kunst is de mens die ondergeschikt wordt aan de machine.
Metropolis is een film uit 1927 geregisseerd door Fritz Lang waarin enkele fabrieksdirecteuren
vanuit een centrale toren regeren over een massa werkers die hun leven lang ondergronds blijven.

7
In de opera De opkomst en de ondergang van de stad Mahagonny houdt Bertolt Brecht het publiek
een spiegel voor: de hebzucht van het kapitalisme ondermijnt de sociale samenhang en leidt tot
geweld en verval. Hij wil tot nadenken en actie aanzetten, niet dat het publiek met de personages
meeleeft.
Cabaret-> voorstelling met sketches en liedjes, vaak worden actualiteiten op de hak genomen.
Episch theater-> theatervorm waarin gebruik wordt gemaakt van vervreemding om ervoor te zorgen
dat het publiek zich niet door emotie laat meevoeren, maar kritisch en met verstand blijft kijken.
De film Modern Times is een aanklacht tegen het fordisme en de lopende band. Het gaat over een
arbeider bij wie de stoppen doorslaan en die op de lopende band belandt.

ENTARTET
Als Adolf Hitler aan de macht komt volgt een grootschalige vernietiging van moderne kunst. Daar
tegenover staat dat de nazi’s moderne media optimaal benutten voor hun propaganda.
Entartete Kunst-> benaming van de kunst die volgens de fascistische leiders ontspoord is, deze kunst
weerspiegelt volgens hen niet de trots en onoverwinnelijkheid die de nazi’s de Germanen
toedichten.
Veel kunstenaars vluchten naar de VS, waardoor na WOII-vernieuwing in de kunst vooral uit NY
komt.
De film is onder Hitler enorm populair als propagandamiddel.
Modernisme-> verzamelnaam voor nieuwe ontwikkelingen in de westerse kunsten parallel aan
snelle politieke, technologische en economische veranderingen tijdens de 1 e helft van de twintigste
eeuw, kenmerkend is de radicale breuk met bestaande tradities en regels
Ook Rusland doet het modernisme de ban in.
De wereldtentoonstelling van 1937 in Parijs met als thema kunst en techniek moet WOI, de
Spaanse grieppandemie en de zware economische crisis doen vergeten en hoop bieden voor de
toekomst, maar de imponeerarchitectuur van verschillende paviljoens van verschillende landen
maakt echter vooral de dreiging van een nieuwe oorlog zichtbaar.