5. 1.

Społeczeństwo feudalne
1. W początkach średniowiecza władca uważał państwo za swoją własność.
2. W wyniku podziału państwa powstał system lenny
a. władca powierzał część posiadanych dóbr ziemskich swoim najdostojniejszym poddanym
b. ziemie, które stanowiły przedmiot nadania, nazywano LENNEM (po łacinie – feudum)
c. w ten sposób powstawał związek dwóch szlachetnie urodzonych osób:
– nadającym ziemię był SENIOR – sprawował opiekę nad WASALEM
– otrzymującym ziemię był WASAL – miał obowiązek służyć zbrojnie SENIOROWI
d. senior był zwierzchnikiem wasala – wasal musiał składać seniorowi HOŁD LENNY
e. zamożny wasal mógł część posiadanej ziemi przekazać innemu wasalowi, dla którego stawał się seniorem
3. System feudalny
a. seniorzy i wasale byli wielkimi posiadaczami ziemskimi
– nazywamy ich FEUDAŁAMI
– feudałowie zarządzali zmiemią i mieszkającymi na niej ludźmi
b. ziemię należącą do feudałów uprawiali chłopi
4. W okresie średniowiecza społeczeństwo uległo podziałowi na grupy zwane STANAMI
a. władca wybranym osobom lub grupom społecznym nadawał PRZYWILEJE
b. ludzie należący do jednego stanu podlegali tym samym prawom i obowiązkom
c. ludzie należący do różnych stanów mieli odmienne prawa i obowiązki
d. pod koniec średniowiecza istniały już cztery stany:
– RYCERSKi – później szlachecki
– duchowny
– MIESZCZAŃSKI
– kmiecy, do którego należeli chłopi

5. 2. Stan rycerski
1. Do STANU rycerskiego zaliczały się osoby, które były zobowiązane do służby wojskowej w zamian za
nadaną im ziemię.
a. ziemię nadaną RYCERZOM uprawiali chłopi
b. źródłem utrzymania rycerzy były DANINY płacone przez chłopów
c. najzamożniejsi rycerze posiadali zamki
2. Ideał rycerza
a. podstawowym obowiązkiem rycerza była służba wojskowa
b. z dochodów z nadanej mu ziemi musiał kupić broń i utrzymać konia bojowego
c. rycerzy obowiązywał kodeks honorowy
3. Wychowanie rycerskie
a. syn rycerza rozpoczynał służbę jako paź w wieku 7 lat
b. po ukończeniu 14 lat mógł zostać GIERMKIEM
c. w wieku dorosłym mógł zostać pasowany na rycerza
– pasowanie na rycerza było bardzo uroczystą ceremonią
– otrzymywał miecz i ostrogi
d. symbolem przynależności do stanu rycerskiego był HERB
4. Uzbrojenie rycerza
a. ochronne:
– zbroja (pancerz)
– hełm (przyłbica)
– tarcza
– rękawice
b. zaczepne:
– miecz
– kopia
– sztylet
– topór
5. 3. Mieszczanie i chłopi
1. Pochodzenie miast średniowiecznych
a. na południu Europy istniały miasta, które powstały w czasach imperium rzymskiego
b. na północ od dawnych granic Rzymu budowano GRODY
c. przy grodach powstawały PODGRODZIA – osady kupiecko-rzemieśłnicze
d. zalążkami miast były również osady handlowe
2. Mieszkańcy miast
a. trudnili się handlem i rzemiosłem
b. kupcy byli zrzeszeni w CECHACH
c. handel odbywał się na tratach, jarmarkach i w sukiennicach
d. ze względu na posiadany majątek dzielili się na:
– PATRYCJAT (warstwa najzamożniejsza)
– POSPÓLSTWO – MIESZCZANIE pracujący we własnych warsztatach i kramach
– PLEBS – warstwa najuboższa żyjąca z pracy najemnej
3. Organizacja władz miejskich
a. początkowo w imieniu właściciela miastem zarządzał WÓJT
b. po ustanowieniu w mieście samorządu miejskiego władzę sprawowali:
– BURMISTRZ
– RADA MIEJSKA
– ŁAWA MIEJSKA (ława sądowa)
4. Wygląd miasta średniowiecznego
a. najważniejszymi budynkami miejskimi były:
– RATUSZ MIEJSKI - siedziba władz miasta
– PRĘGIERZ
– waga miejska
– kościoły i klasztory
b. miasta ufortyfikowane posiadały:
– mury obronne
– BASZTY
– BARBAKAN
5. Mieszkańcy wsi
a. chłopi uprawiali ziemię, która była własnością FEUDAŁÓW
b. samorząd wiejski:
– SOŁTYS
– ŁAWA wiejska
c. podstawowymi narzędziami były radła, pługi i brony
d. w średniowieczu rozpowszechnił się system uprawy ziemi zwany TRÓJPOLÓWKĄ

5. 4. Znaczenie Kościoła w średniowieczu

1. STAN duchowny
a. do stanu duchownego mógł należeć każdy, kto przyjął święcenia kapłańskie lub zakonne
b. duchowieństwo było najlepiej wykształconą grupą społeczną w średniowieczu
c. najważniejszym zadaniem duchownych było duszpasterstwo
d. duchowni sprawowali również ważne urzędy państwowe
2. ZAKONY
a. zakon to organizacja, której członkowie składają śluby i żyją według ściśle określonych reguł
b. życie zakonne
– zasady życia zakonnego były spisane w REGULE ZAKONNEJ
– zakonnicy składali śluby ubóstwa, CELIBATU i posłuszeństwa
– miejscem pobytu zakonników były KLASZTORY
– zakonnicy poświęcali się modlitwie i pracy
c. przełożonym klasztoru był opat
3. Najważniejsze ZAKONY średniowieczne
a. zakony kontemplacyjne (zakonnicy żyli w zamkniętych klasztorach)
– BENEDYKTYNI – m.in. zajmowali się przepisywaniem ksiąg
– CYSTERSI – odegrali ważną rolę w rozwoju rolnictwa
b. ZAKONY ŻEBRACZE – zajmowali się duszpasterstwem i żyli z JAŁMUŻNY
– FRANCISZKANIE – założycielem był ŚW. FRANCISZEK Z ASYŻU
– DOMINIKANIE – założycielem był ŚW. DOMINIK GUZMAN
4. W średniowieczu Kościół był również ważną instytucją kultury
a. w klasztorach przepisywano i przechowywano księgi
b. Kościół organizował szkoły parafialne i klasztorne
c. sprawował pieczę nad UNIWERSYTETAMI

5. 5. Sztuka średniowieczna
1. Sztuka średniowieczna była podporządkowana celom religijnym – służyła rozpowszechnianiu i umacnianiu
wiary w Boga
2. Elementy typowe dla architektury średniowiecznej:
– PORTAL
– APSYDA
– ROZETA
– WITRAŻE
– SKLEPIENIE
– TRIFORIUM
3. Najbardziej typowymi dla średniowiecza budowlami sakralnymi były katedry
a. katedry najczęściej budowano w formie bazyliki
b. elementy architektoniczne bazyliki
– PREZBITERIUM
– NAWA
– TRANSEPT
– APSYDA
4. ARCHITEKTURA ROMAŃSKA
a. podstawowym materiałem budowalnym był kamień
b. cechy charakterystyczne
– grube mury
– małe okna
– półkoliste łuki
– SKLEPIENIA KOLEBKOWE i KRZYŻOWE
5. ARCHITEKTURA GOTYCKA
a. najczęściej stosowanym budulcem była cegła
b. cechy charakterystyczne
– budowle były wysokie i strzeliste
– ściany były przeprute licznymi i dużymi oknami
– stosowano łuk ostry
– ŁUKÓW PRZYPOROWYCH
– najczęściej stosowano SKLEPIENIE KRZYŻOWO-ŻEBROWE