‫نویسنده ‪:‬‬

‫إرائه شده در کانال ( نرش العلم الرشعی ) در تلگرام‬

‫‪https://telegram.me/omarali6‬‬

‫‪1‬‬
‫سؤال ‪ - 95‬سالم علیکم‪ .‬آیا شب ( نیمه شعبان ) ‪ ،‬در رشیعت اسالم ‪ ،‬فضیلت خاصی برایش‬
‫نقل شده است ؟ و اینکه در مناطق کورد نشنی ‪ ،‬آن را شب ( برات ) مینامند ‪ ،‬یعنی چه ؟ و آیا‬
‫أصل و اساسی دارد؟‬
‫جواب ‪ :‬احلمدهلل رب العاملنی و الصالة و السالم علی رسول اهلل و علی آله و صحبه و من وااله ‪،‬‬
‫أما بعد‪:‬‬
‫و علیکم السالم و رمحة اهلل و برکاته‪ .‬راجع به فضیلت شب نیمه ی شعبان ( = شب ‪ 15‬ماه شعبان‬
‫) ‪ ،‬أحادیث مرفوع و غری مرفوعی در کتب حدیث روایت شده اند که علامء در تصحیح آهنا‬
‫اختالف نظر دارند‪ ،‬أما آنچه که قول قوی و راجح در این زمینه میباشد ‪ ،‬قول به حجیت و‬
‫صحیح و قوی بودن این روایات به جمموع ُط ُرق آهنا میباشند‪ .‬و مضمون این روایات ‪ ،‬این‬
‫موضوع را مریساند که شب نیمه ی شعبان ‪ ،‬شب مغفرت گناهان و معاصی بوده و شبی مبارک‬
‫است ‪ .‬و در این شب خداوند متعال بسیاری از بندگان خویش را مورد عفو و مغفرت قرار داده و‬
‫از دوزخ رهایی میبخشد‪.‬‬
‫و از مهنی جهت است که در نزد گذشتگان ما و علامء أمت اسالم ‪ ،‬به این شب ‪ ،‬شب برائت ( =‬
‫لیلة الرباءة ) ‪ ،1‬گفته شده است‪ .‬که به معنی رهایی یافتن از آتش و کسب مغفرت اهلی است‪.‬‬
‫و آنچه نیز که در نزد مردم و عوام الناس مشهور به ( شب برات ) است از مهینجا گرفته شده ‪ ،‬و‬
‫منظور مهان ( لیلة الرباءة = شب نیمه شعبان ) است‪.‬‬

‫رش ِم ْن‬ ‫ان)‪ِ .‬هي ال َّلي َل ُة َْ ِ‬

‫اْلام َس ُة َع ْ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ف يم ْن َش ْع َب َ‬
‫‪ ( - 1‬قال فی حتفة األحوذی ‪( « : 364 / 3‬باب ما جاء يِف َلی َل ية النِّص ي‬
‫ْ‬ ‫َ َ َ ْ‬ ‫َ‬
‫َب َاء ِة‪ .».‬و قال أنورشاه الکشمریی رمحه اهلل فی ( العرف الشذي ‪ « : ) 364 / 3‬هذه الليلة‬ ‫ان َوت َُس َّمى َل ْي َل َة ا ْل َ َ‬
‫َش ْع َب َ‬
‫ليلة الَباءة وصح الروايات يف فضل ليلة الَباءة »‪ .‬و قال العينی رمحه اهلل ِف ( عمدة القاري ‪ « : ) 47 / 9‬ليلة‬
‫الَباءة وهي ليلة النصف من شعبان»‪.).‬‬

‫‪2‬‬
‫🔸و أما در زمینه ی فضیلت شب نیمه ی شعبان ‪ ،‬از بیش از ‪ 9‬نفر از اصحاب پیامرب ‪ ، ‬روایات‬
‫مرفوعی وارد شده است ‪ ،‬که ‪ -‬در نزد بسیاری از حمدثنی ‪ -‬جمموع طرق روایات متعدد موجود از‬
‫این ‪ 9‬نفر از أصحاب ‪ ،‬مهدیگر را تقویت نموده و درجه ی حدیث مذکور را ‪ ،‬به رتبه ی صحت و‬
‫مقبولیت ارتقاء میبخشد‪ .‬و این عالوه بر روایاتی است که از تابعنی و‪ ...‬در این زمینه وارد شده‬
‫‪2‬‬
‫است‪.‬‬
‫🔺روایات وارده در فضیلت شب نیمه ی شعبان از این قرار میباشند ‪:‬‬
‫ان‪َ ،‬ف َيغ ِْف ُر‬
‫ف ِم ْن َش ْع َب َ‬
‫‪ -1‬عن َأ يب بکْر‪َ ، ‬أن النبيي ‪َ ‬ق َال‪« :‬ين ِْز ُل ربنَا َتبار َك و َتع َال َلي َل َة النِّص ِ‬
‫ْ‬ ‫َ ُّ َ َ َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ّلل وم َش ِ‬ ‫لِک ُِّل َن ْفس إِ َّّل ُم ْ ِ‬
‫احن »‪.‬‬ ‫رشك بِا َِّ َ ُ‬
‫ترمجه ‪ « :‬ابوبکر صدیق ‪ ‬از پیامرب ‪ ‬روایت مینامید که فرموده است ‪ :‬پروردگار متعال ‪ ،‬شب‬
‫نیمه ی شعبان نزول مینامید ‪ ،‬و مهگی بندگانش را مورد مغفرت و بخشش قرار میدهد ‪ ،‬بجز‬
‫‪3‬‬
‫کسی که مرشک به اهلل باشد ‪ ،‬یا أهل حقد و کینه به نسبت مسلامنان( یا برادر مسلامنش ) باشد»‪.‬‬

‫‪ ( - 2‬قال األلباين رمحه اهلل ‪ :‬وإنام صححت احلديث ألنه روي عن مجع من الصحابة بلغ عددهم عندي الثامنية وقد‬
‫خرجت أحاديثهم يف "الصحيحة" ‪) 1144‬وإنام صححت احلديث ألنه روي عن مجع من الصحابة بلغ عددهم‬
‫عندي الثامنية وقد خرجت أحاديثهم يف "الصحيحة" ‪ " ، 1144‬ظالل اجلنة ‪ ،‬رقم ‪.) " 509‬‬
‫‪ ( - 3‬قال األلباين ِف السلسلة الصحیحة ‪ : 1144‬وأما حدیث أب بکر الصدیق فریویه عبد امللك بن عبد امللك‬
‫عن مصعب بن أب ذئب عن القاسم بن حممد عن أبیه أو عمه عنه‪ .‬أخرجه البزار أیضا وابن خزیمة ِف " التوحید "‬
‫(ص ‪ )90‬وابن أب عاصم والاللکائي ِف " السنة " (‪ )1 / 99 / 1‬وأبو نعیم ِف " أخبار أصبهان " (‪)2 / 2‬‬
‫والبیهقي کام ِف " الرتغیب " (‪ )283/ 3‬وقال‪ " :‬ال بأس بإسناده "! وقال اهلیثمي‪ " :‬وعبد امللك بن عبد امللك‬
‫ذکره ابن أب حاتم ِف " اجلرح والتعدیل " ومل یضعفه‪ .‬وبقیة رجاله ثقات "! کذا قاال‪ ،‬وعبد امللك هذا قال‬
‫البخاري‪ِ " :‬ف حدیثه نظر "‪ .‬یرید هذا احلدیث کام ِف " املیزان " )‪ .‬مهچننی ألبانی در تعلیق بر مهنی حدیث در (‬
‫السنة ابن ابی عاصم ‪ ،‬رقم ‪ ،) 509‬میفرماید ‪ :‬حديث صحيح وإسناده ضعیف بعبد امللك بن عبد امللك‬
‫واملصعب ابن أب ذئب ال یعرفان‪...‬وإنام صححت احلدیث ألنه روي عن مجع من الصحابة بلغ عددهم عندي‬
‫الثامنیة وقد خرجت أحادیثهم ِف "الصحیحة" ‪.) 1144‬‬

‫‪3‬‬
‫ول‪َ « :‬ين ِْز ُل َر ُّبنَا َت َب َار َك َو َت َع َال إِ َل َس َام ِء‬
‫ول اهللي ‪َ ‬ی ُق ُ‬ ‫وسى ‪َ ، ‬ق َال‪َ :‬س يم ْع ُت َر ُس َ‬ ‫‪ -2‬ع ْن َأ يب ُم َ‬
‫رشك َأو م َش ِ‬ ‫ان‪َ ،‬ف َيغ ِْف ُر ِألَ ْه ِل ْاألَ ْر ِ‬
‫ف ِم ْن َش ْع َب َ‬
‫الدُّ ْنيا َلي َل َة النِّص ِ‬
‫احن» ‪ 4.‬ترمجه ‪( :‬‬ ‫ض؛ إِ َّّل ُم ْ ِ ْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ‬
‫مهانند قبلی است )‪.‬‬
‫ان‪َ ،‬ي َّطلِ ُع اّللَُّ َع َّز َو َج َّل إِ َل‬
‫ف ِم ْن َش ْع َب َ‬ ‫َان َلي َل ُة النِّص ِ‬
‫ْ‬ ‫‪ -3‬ع ْن َأ يب َث ْع َل َب َة ‪َ ‬ع ين النبي ِّي ‪َ ‬ق َال‪« :‬إِ َذا ک َ ْ‬
‫‪5‬‬
‫احل ْق ِد بِ ِح ْق ِد ِه ْم»‪.‬‬
‫الضغَائِ ِن‪ ،‬و َأه َل ِْ‬
‫َ ْ‬ ‫ْت ُك َأ ْه َل َّ‬ ‫ِ ِ ِِ‬ ‫ِِ‬
‫َخ ْلقه‪َ ،‬ف َيغْف ُر ل ْل ُم ْؤمن َ‬
‫ني‪َ ،‬و َي ْ ُ‬

‫ان‪َ ،‬ف َيغ ِْف ُر‬

‫ف ِم ْن َش ْع َب َ‬
‫اذ ب ين جبل ‪َ ، ‬ع ين النبيي ‪َ ‬ق َال‪« :‬ي َّطلِع اّللَُّ إِ َل َخ ْل ِق ِه َلي َل النِّص ِ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ‬ ‫ِّ‬
‫ي‬
‫‪ -4‬ع ْن ُم َع ْ َ َ‬
‫رشك َأو م َش ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫احن» ‪.‬‬ ‫َِجلمي ِع َخ ْلقه؛ إِ َّّل ُم ْ ِ ْ ُ‬
‫‪6‬‬

‫‪ ( -‬قال األلباين فی ظالل اجلنة ‪ :‬رقم ‪ « : 510‬حديث صحيح وإسناده ضعیف جلهالة عبد الرمحن وهو ابن‬ ‫‪4‬‬

‫عزوب وضعف ابن هلیعة‪ .‬واحلدیث أخرجه ابن ماجه ‪ 1390‬من طریقنی آخرین عن ابن هلیعة به إال أن أحدمها مل‬
‫یقل ِف إسناده‪ :‬عن أبیه»‪ .‬و حسنه فی ( سنن ابن ماجة )‪.‬‬
‫و قال األرناؤوط ِف حتقیق سنن ابن ماجة ‪ « :‬حسن بشواهده‪ ،‬وهذا إسناد ضعیف لضعف ابن هلیعة ‪-‬وهو عبد‬
‫اهلل‪ ،-‬وقد اخ ُتلف علیه فیه‪ ،‬فرواه الولید بن مسلم عنه کام ِف روایة ابن ماجه هذه عن الضحاك بن أیمن‪ ،‬عن‬
‫الضحاك بن عبد الرمحن بن َع ْر َزب‪ ،‬عن أب موسى األشعري‪ ،‬ورواه أبو األسود النرض بن عبد اجلبار عنه‪ ،‬عن‬
‫الزبری بن سلیم‪ ،‬عن الضحاك بن عبد الرمحن بن َع ْر َزب‪ ،‬عن أبیه‪ ،‬عن أب موسى األشعري‪ ،‬وتابع أبا األسود عىل‬
‫ذلك سعیدُ بن کثری بن ُعفری»‪.‬‬
‫‪ -‬قال األلباين فی ( السلسلة الصحیحة ‪ « : ) 1144‬وأما حدیث أب ثعلبة فریویه األحوص بن حکیم عن‬ ‫‪5‬‬

‫مهارص بن حبیب عنه‪ .‬أخرجه ابن أب عاصم (ق ‪ )43 - 42‬وحممد بن عثامن بن أب شیبة ِف " العرش " (‪118‬‬
‫‪ ) 2/‬وأبو القاسم األزجي ِف " حدیثه " (‪ )1 / 67‬والاللکائي ِف " السنة " (‪ )100 - 99 /1‬وکذا الطرباين کام‬
‫ِف " املجمع " وقال‪ " :‬واألحوص بن حکیم ضعیف "‪ .‬وذکر املنذري ِف " الرتغیب " (‪ )283 / 3‬أن الطرباين‬
‫والبیهقي أیضا أخرجه عن مکحول عن أب ثعلبة‪ ،‬وقال البیهقي‪ " :‬وهو بنی مکحول وأب ثعلبة مرسل جید "»‪.‬‬
‫و قال فی ( ظالل اجلنة رقم ‪ « : ) 511‬حديث صحيح ورجاله ثقات غری األحوص بن حکیم فإنه ضعیف احلفظ‬
‫کام ِف "التقریب" فمثله یستشهد به فیتقوى بالطریق التي بعده وبشواهده املتقدمة وغریها مما سبقت اإلشارة‬
‫إلیه»‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫‪ -‬قال األلباين ِف السلسلة الصحیحة ‪ « : 1144‬أما حدیث معاذ فریویه مکحول عن مالك بن خيامر عنه‬ ‫‪6‬‬

‫مرفوعا به‪ .‬أخرجه ابن أب عاصم ِف " السنة " رقم (‪ - 512‬بتحقیقي) حدثنا هشام بن خالد حدثنا أبو خلید عتبة‬
‫بن محاد عن األوزاعي وابن ثوبان (عن أبیه) عن مکحول به‪ .‬ومن هذا الوجه أخرجه ابن حبان (‪ )1980‬وأبو‬
‫احلسن القزویني ِف " األمايل " (‪ )2 / 4‬وأبو حممد اجلوهري ِف " املجلس السابع " (‪ )2 / 3‬وحممد بن سلیامن‬
‫الربعي ِف " جزء من حدیثه " (‪ 1 / 217‬و ‪ )1 / 218‬وأبو القاسم احلسیني ِف " األمايل " (ق ‪)1 / 12‬‬
‫والبیهقي ِف " شعب اإلیامن " (‪ )2 / 288 / 2‬وابن عساکر ِف " التاریخ " (‪ )2 / 302 / 15‬واحلافظ عبد‬
‫الغني املقديس ِف " الثالث والتسعنی من خترجيه " (ق ‪ )2 / 44‬وابن املحب ِف " صفات رب العاملنی " (‪ 2 / 7‬و‬
‫‪ ) 2 / 129‬وقال‪ " :‬قال الذهبي‪ :‬مکحول مل یلق مالك بن خيامر "‪ .‬قلت‪ :‬ولوال ذلك لکان اإلسناد حسنا‪ ،‬فإن‬
‫رجاله موثوقون‪ ،‬وقال اهلیثمي ِف" جممع الزوائد " (‪ " : )65 / 8‬رواه الطرباين ِف " الکبری " و " األوسط " و‬
‫رجاهلام ثقات "»‪.‬‬
‫و قال فی ظالل اجلنة رقم ‪ « : 512‬حديث صحيح ورجاله موثقون لکنه منقطع بنی مکحول ومالك بن خيامر‬
‫ولوال ذلك لکان اإلسناد حسنا ولکنه صحیح بشواهده املتقدمة وهو خمرج ِف "الصحیحة" کام سبقت اإلشارة إىل‬
‫ذلك»‪.‬‬
‫وقال األرناؤوط فی حتقیق صحیح ابن حبان رقم ‪ « : 5665‬حديث صحيح بشواهده‪ ،‬رجاله ثقات إال أن فیه‬
‫انقطاع ًا‪ ،‬مکحول مل َ‬
‫یلق مالك بن خيامر‪ .‬وأخرجه ابن أب عاصم ِف " السنة " (‪ ، )512‬والطرباين ِف " الکبری "‬
‫‪ )215( /20‬عن هشام بن خالد‪ ،‬هبذا اإلسناد‪ .‬وذکره اهلیثمي ِف = " املجمع " ‪ 65/8‬وقال‪ :‬رواه الطرباين ِف "‬
‫الکبری " و" األوسط "‪ ،‬ورجاهلام ثقات‪ .‬وأخرجه أبو نعیم ِف " احللیة " ‪ 191/5‬من طریق أزهر بن املرزبان‪ ،‬عن‬
‫عتبة بن محاد‪ ،‬به‪ .‬وِف الباب عن أب موسى األشعري عند ابن ماجة (‪ ، )1390‬وابن أب عاصم (‪، )510‬‬
‫والاللکائي (‪ . )763‬وعن أب هریرة عند البزار (‪ . )2046‬وعن أب ثعلبة عند ابن أب عاصم (‪، )511‬‬
‫والاللکائي (‪ . )760‬وعن أب بکر عند البزار (‪ ، )2045‬وابن خزیمة ِف " الوحید " ص ‪ ،90‬وابن أب عاصم‬
‫(‪ ، )509‬والاللکائي ِف " السنة " (‪ . )750‬وعن عوف بن مالك عند البزار (‪ . )2048‬وعن عبد اهلل بن عمرو‬
‫عند أمحد ‪ .176/2‬وعن عائشة عند الرتمذي (‪ ، )739‬وأمحد ‪ ،238/6‬وابن ماجة (‪ ، )1389‬والاللکائي‬
‫(‪ . )764‬وهذه الشواهد وإن کان ِف کل واحد منهام مقال تقوي حدیث الباب»‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫‪ -5‬عن عبد اهلل بن عمرو ‪ ، ‬أن رسول اهلل ‪ ‬قال‪" :‬ي َّط ُ‬
‫لع اّلل َع َّز َو َج َّل إيل خلقه ليل َة النصف‬
‫‪7‬‬
‫من شعبان‪ ،‬فيغفر لعباده‪ ،‬إّل ّلثنني‪ :‬مشاحن‪ ،‬وقاتِ ِل نفس"‪.‬‬

‫‪ - 7‬قال األلبانی فی السلسلة الصحیحة ‪ ،‬رقم ‪ « : 1144‬وأما حدیث عبد اهلل بن عمرو فریویه ابن هلیعة حدثنا‬
‫حیي بن عبد اهلل عن أب عبد الرمحن احلبيل عنه‪ .‬أخرجه أمحد (رقم ‪ . )6642‬قلت‪ :‬وهذا إسناد ال بأس به ِف‬
‫املتابعات والشواهد‪ ،‬قال اهلیثمي‪ " :‬وابن هلیعة لنی احلدیث وبقیة رجاله وثقوا "‪ .‬وقال احلافظ املنذري‪/ 3( :‬‬
‫‪ " )283‬وإسناده لنی "‪ .‬قلت‪ :‬لکن تابعه رشدین بن سعد بن حیي به‪ .‬أخرجه ابن حیویه ِف " حدیثه "‪10 / 3( .‬‬
‫‪ )1 /‬فاحلدیث حسن »‪.‬‬
‫و قال أمحد شاکر فی حتقیق مسند أمحد ‪ « :‬إسناده صحيح‪ ،‬وهو ِف جممع الزوائد ‪ ،65 :8‬وقال‪" :‬رواه أمحد‪ ،‬وفیه‬
‫ابن هلیعة‪ ،‬وهو لنی احلدیث‪ ،‬وبقیة رجاله وثقوا"‪ .‬وذکره املنذري ِف الرتغیب والرتهیب ‪،80 :2‬و‪،283 :3‬‬
‫ونسبه ِف املوضع األول ألمحد‪ ،‬دون أن یعله‪ ،‬وقال ِف املوضع الثاين‪" :‬رواه أمحد بإسناد لنی"‪ .‬وقد روى أبو نعیم‬
‫ِف احللیة ‪ 191 :5‬معناه‪ ،‬من طریق األوزاعي عن مکحول عن مالك بن خيامر عن معاذ بن جبل‪ ،‬مرفوع ًا»‪.‬‬
‫و قال األرناؤوط ‪ «:‬حديث صحيح بشواهده‪ ،‬وهذا إسناد ضعیف لضعف ابن هلیعة‪ ،‬وحیي بن عبد اهلل‪ .‬وذکره‬
‫ابن هلیعة‪ ،‬وهو لنی احلدیث‪ ،‬وبقیة رجاله وثقوا‪ .‬وله‬
‫اهلیثمي ِف "جممع الزوائد" ‪ ،65/8‬وقال‪ :‬رواه أمحد‪ ،‬وفیه ُ‬
‫شاهد من حدیث عائشة‪ ،‬سرید ‪ .238/6‬وآخر من حدیث معاذ بن جبل عند ابن حبان برقم (‪ . )5665‬وثالث‬
‫من حدیث أب موسى األشعري عند ابن ماجه (‪ ، )1390‬وابن أب عاصم (‪ ، )510‬والبیهقي ِف "شعب اإلیامن"‬
‫(‪ ، )3833‬والاللکائي ِف "رشح أصول االعتقاد" (‪ . )763‬و رابع من حدیث أب بکر عند البزار (‪، )2045‬‬
‫وابن خزیمة ِف "التوحید" ص ‪ ،136‬والبیهقي ِف "شعب اإلیامن" (‪ )3828‬و (‪ ، )3829‬وابن أب عاصم‬
‫(‪ ، )509‬والاللکائي (‪. )750‬وخامس من حدیث أب ثعلبة اخلشني عند ابن أب عاصم ِف "السنة" (‪، )511‬‬
‫والاللکائي (‪ ، )760‬والبیهقي ِف "شعب اإلیامن" (‪ )3831‬و (‪ . )3832‬وسادس من حدیث أب هریرة عند‬
‫البزار (‪ . )2046‬وسابع من حدیث عوف بن مالك عند البزار (‪ . )2048‬وعندهم مجیع ًا لفظ‪" :‬مرشك" بدل‪:‬‬
‫"قاتل نفس" الذي تفرد به أمحد من حدیث عبد اهلل بن عمرو‪ .‬وهذه الشواهد وإن کان ِف إسناد کل منها مقال إال‬
‫أنه بمجموعها یصح احلدیث ویقوى‪ .‬وقد نقل القاسمي ِف کتابه "إصالح املساجد" ص ‪ 100‬عن أهل التعدیل‬
‫والتجریح "أنه لیس ِف فضل لیلة النصف من شعبان حدیث یصح"‪ ،‬وهذا یعني أنه لیس ِف هذا الباب حدیث‬
‫یصح إسناده‪ ،‬ولکن بمجموع تلك األسانید یعتضد احلدیث ویتقوى »‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫ات َل ْی َلة َف َخ َر ْج ُت‪َ ،‬فإي َذا ُه َو بيا ْل َب يقی يع‬‫ول اهللي ‪َ ‬ذ َ‬ ‫‪ -6‬ع ْن َع يائ َش َة ريض اهلل عنها‪َ ،‬قا َل ْت‪َ :‬ف َقدْ ُت َر ُس َ‬
‫ني َأ ْن ََيِ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ي‬
‫ك َو َر ُسو ُل ُه؟» َقا َل ْت‪:‬‬ ‫يف اّللَُّ َع َل ْي َ‬ ‫َرافع َر ْأ َس ُه إي َىل الس َامء‪َ ،‬ف َق َال‪َ « :‬يا َعائ َش ُة‪َ ،‬أ ُکنْت ََتَاف َ‬
‫ول اهللي‪َ ،‬و َل يکنِّي َظنَن ُْت َأن َك َأ َت ْی َت َب ْع َض ني َس يائ َك‪َ ،‬ف َق َال‪« :‬إِ َّن اّللََّ َت َب َار َك‬ ‫ُق ْل ُت‪َ :‬ما يب َذ َ‬
‫اك َیا َر ُس َ‬
‫ان‪َ ،‬ف َيغ ِْف ُر ِألک َْثر ِم ْن َعدَ ِد َش ْع ِر َغنَ ِم‬ ‫ف ِم ْن َش ْع َب َ‬ ‫و َتع َال ين ِْز ُل إِ َل السام ِء الدُّ ْنيا َلي َل َة النِّص ِ‬
‫ْ‬ ‫َ ْ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ َ َ‬
‫‪8‬‬
‫َک ْلب»‪.‬‬

‫اهلل ‪َ « : ‬ي َّطلِ ُع اّللَُّ َت َب َار َك َو َت َع َال َع َل َخ ْل ِق ِه َل ْي َل َة‬ ‫‪ -7‬ع ْن َع ْوف بن مالک ‪َ ‬ق َال‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬
‫ول ي‬
‫رشك َأو م َش ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ف ِم ْن َش ْع َب َ‬
‫النِّص ِ‬
‫احن»‪.‬‬ ‫ان‪َ ،‬ف َيغْف ُر ََُل ْم ُک ِّل ِه ْم إِ َّّل ِلُ ْ ِ ْ ُ‬ ‫ْ‬
‫‪9‬‬

‫‪ - 8‬قال األلبانی فی السلسلة الصحیحة رقم ‪ « : 1144‬وأما حدیث عائشة فریویه حجاج عن حيیى بن أب کثری‬
‫عن عروة عنه مرفوعا بلفظ‪ " :‬إن اهلل تعاىل ینزل لیلة النصف من شعبان إىل السامء الدنیا‪ ،‬فیغفر ألکثر من عدد‬
‫شعر غنم کلب "‪ .‬أخرجه الرتمذي (‪ )143 / 1‬وابن ماجه (‪ )1389‬والاللکائي (‪ )2 / 101 / 1‬وأمحد (‪/ 6‬‬
‫‪ )238‬وعبد بن محید ِف " املنتخب من املسند " (‪ - 1 / 194‬مصورة املکتب) وفیه قصة عائشة ِف فقدها النبي‬
‫صىل اهلل علیه وسلم ذات لیلة‪ .‬ورجاله ثقات لکن حجاج وهو ابن أرطأة مدلس وقد عنعنه‪ ،‬وقال الرتمذي "‬
‫وسمعت حممد (یعني البخاري) ‪ :‬یضعف هذا احلدیث " »‪.‬‬
‫‪ - 9‬قال األلبانی رمحه اهلل ‪ « :‬وأما حدیث عوف ابن مالك فریویه ابن هلیعة عن عبد الرمحن ابن أنعم عن عبادة ابن‬
‫نيس عن کثری بن مرة عنه‪ .‬أخرجه أبو حممد اجلوهري ِف " املجلس السابع " والبزار ِف " مسنده " (ص ‪)245‬‬
‫وقال‪ " :‬إسناده ضعیف "‪ .‬قلت‪ :‬وعلته عبد الرمحن هذا وبه أعله اهلیثمي فقال‪ " :‬وثقة أمحد بن صالح وضعفه‬
‫مجهور األئمة‪ ،‬وابن هلیعة لنی وبقیة رجاله ثقات "‪ .‬قلت‪ :‬وخالفه مکحول فرواه عن کثری بن مرة عن النبي صىل‬
‫اهلل علیه وسلم مرسال‪ .‬رواه البیهقي وقال‪ " :‬هذا مرسل جید "‪ .‬کام قال املنذري‪ .‬أخرجه الاللکائي (‪/ 102 / 1‬‬
‫‪ )1‬عن عطاء بن یسار ومکحول والفضل بن فضالة بأسانید خمتلفة عنهم موقوفا علیهم ومثل ذلك ِف حکم‬
‫املرفوع ألنه ال یقال بمجرد الرأي‪ .‬وقد قال احلافظ ابن رجب ِف " لطائف املعارف " (ص ‪ " : )143‬وِف فضل‬
‫لیلة نصف شعبان أحادیث متعددة وقد اختلف فیها‪ ،‬فضعفها األکثرون وصحح ابن حبان بعضها وخرجه ِف "‬
‫صحیحه " ومن أمثلها حدیث عائشة قالت‪ :‬فقدت النبي صىل اهلل علیه وسلم ‪ "...‬احلدیث »‪.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫‪ -8‬ع ْن َأ يب هریرة ‪َ ‬ق َال‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬
‫ول اهللي ‪ « : ‬إذا کان ليلة النصف من شعبان يغفر اّلل لعباده‬
‫‪10‬‬
‫إّل ِلرشك أو مشاحن»‪.‬‬
‫‪ -9‬روایت از ابی أمامة الباهيل ‪ ‬مرفوع ًا ‪ (.‬ترتیب األمالی اخلمیسیة للشجری ‪ ،‬رقم‬
‫‪.) 1880‬‬
‫روایت از علی بن ابی طالب ‪ ‬مرفوع ًا‪ ( .‬ترتیب األمالی اخلمیسیة للشجری ‪،‬‬ ‫‪-10‬‬
‫رقم ‪.) 1884‬‬
‫‪ -11‬روایت از عثامن بن أبی العاص ‪ ‬مرفوع ًا ( شعب اإلیامن البیهقي ‪.) 3836‬‬

‫شیخ البانی رمحه اهلل در ( السلسلة الصحیحة ‪ ) 1144‬بعد از ذکر طرق خمتلف این روایت ‪،‬‬
‫فرموده است ‪ « :‬ومجلة القول أن احلديث بمجموع هذه الطرق صحيح بال ريب والصحة تثبت‬
‫بأقل منها عددا ما دامت ساِلة من الضعف الشديد کام هو الشأن يف هذا احلديث‪ ،‬فام نقله الشيخ‬
‫القاسمي رمحه اّلل تعال يف " إصالح اِلساجد " (ص ‪ )107‬عن أهل التعديل والتجريح أنه ليس يف‬
‫فضل ليلة النصف من شعبان حديث صحيح‪ ،‬فليس مما ينبغي اّلعتامد عليه‪ ،‬ولئن کان أحد منهم‬
‫أطلق مثل هذا القول فإنام أويت من قبل الترسع وعدم وسع اجلهد لتتبع الطرق عل هذا النحو الذي‬
‫بني يديك‪ .‬واّلل تعال هو اِلوفق»‪.‬‬
‫🔸 و روایات موقوفی هم از بسیاری از تابعنی و‪ ...‬در این زمینه وارد شده است‪ .‬از مجله ‪ :‬عکرمة‬
‫‪ ،‬و کثری بن مرة ‪ ،‬و راشد بن سعد ‪ ،‬و مکحول ‪ ،‬و خالد بن معدان ‪ ،‬و لقامن بن عامر ‪ ،‬و عطاء بن‬
‫یسار ‪ ،‬و فضالة اهلوزي ‪ ،‬و حيیی بن أب کثری و کعب األحبار ‪ ،‬و نوف البکايل ‪ ،‬و ‪. ...‬‬

‫‪ - 10‬قال األلبانی فی السلسلة الصحیحة رقم ‪ « : 1144‬وأما حدیث أب هریرة فریویه هشام بن عبد الرمحن عن‬
‫األعمش عن أب صالح عنه مرفوعا بلفظ‪ " :‬إذا کان لیلة النصف من شعبان یغفر اهلل لعباده إال ملرشك أو مشاحن‬
‫"‪ .‬أخرجه البزار ِف " مسنده " (ص ‪ - 245‬زوائده) ‪ .‬قال اهلیثمي‪ ":‬وهشام بن عبد الرمحن مل أعرفه‪ ،‬وبقیة رجاله‬
‫ثقات "»‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫عالمة مبارکفوری رمحه اهلل در ( حتفة األحوذی ‪ ) 367 - 365 / 3‬در این خصوص میفرماید ‪« :‬‬
‫َم ُمو ُع َها َيدُ ُّل َع َل َأ َّن ََلا َأ ْصال َف ِمن َْها‬‫يث َ ْ‬ ‫ان ِعدَّ ُة َأح ِ‬
‫اد َ‬ ‫َ‬ ‫ف ِم ْن َش ْع َب َ‬ ‫اع َلم َأ َّنه َقدْ ورد ِيف َف ِضي َل ِة َلي َل ِة النِّص ِ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ ْ ُ ََ َ‬
‫َشء‬ ‫ان َ ْ‬ ‫ف ِم ْن َش ْع َب َ‬ ‫ت ِيف َف ِضي َل ِة َلي َل ِة النِّص ِ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫وع َها ُح َّجة َع َل َم ْن َز َع َم َأ َّن ُه َل ْ َي ْث ُب ْ‬ ‫يث بِمجم ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬
‫‪َ ...‬ف َهذه ْاألَ َحاد ُ َ ْ ُ‬
‫َو َاّللَُّ َت َع َال َأ ْع َل ُم»‪.‬‬
‫ترمجه ‪ « :‬بدان که بتأکید احادیثی در مورد فضیلت شب نیمه ی شعبان وارد شده اند که جمموع آهنا‬
‫داللت دارد بر اینکه این أحادیث ‪ ،‬أصلی داشته ( و معترب اند ) ‪ ،‬از مجله ی این أحادیث ‪ -‬سپس‬
‫رئایات ئارده را ذکر نموده ‪ ،‬و بعد ًا فرموده است ‪ ... -‬پس این أحادیث جمموع ًا ‪ ،‬حجتی هستند بر‬
‫علیه کسی که گامن نموده که در مورد فصیلت شب نیمه ی شعبان چیزی وارد نشده است‪ .‬واهلل‬
‫تعالی أعلم»‪.‬‬
‫عالمة ابن تيمية رمحه اهلل در ( الفتاوی الکربی ‪ ، ) 344 /5‬فضیلت شب نیمه ی شعبان را ثابت‬
‫ف ِم ْن‬
‫شده میداند و فقط اجتامع برای إحیاء آن شب در مساجد را بدعت میداند ‪ « :‬و َأما َلي َل ُة النِّص ِ‬
‫ْ‬ ‫َ َّ ْ‬
‫اج ِد بِدْ َعة»‪.‬‬
‫ِل ْح َيائِ َها ِيف اِلَْ َس ِ‬
‫ف َم ْن ُي َص ِّّل فِ َيها‪َ ،‬لکِ َّن ِاّل ْجتِ َام َع فِ َيها ِ ِ‬
‫َان ِيف الس َل ِ‬
‫َّ‬ ‫ان َف ِف َيها َف ْضل‪َ ،‬وک َ‬
‫َش ْع َب َ‬
‫مهچننی در ( جمموع الفتاوی ‪ ، ) 131 / 23‬نامز و إحیاء در شب نیمه ی شعبان را ‪ ،‬اگر به تنهایی ‪،‬‬
‫یا به مهراه چند نفر در نامز مجاعتی خمصوص ‪ -‬نه عمومی ‪ -‬باشد را نیکو دانسته ‪ ،‬و اجتامع و‬
‫مراسامت و‪ ...‬برای آن را بدعت داتسته است ‪ « :.‬وسئِ َل‪ :‬عن ص َال ِة نِص ِ‬
‫اب‪:‬‬ ‫ان؟ ‪َ .‬ف َأ َج َ‬‫ف َش ْع َب َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫َ ُ‬
‫ف ِمن الس َل ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ف َف ُه َو‬ ‫َان َي ْف َع ُل َط َوائ ُ ْ َّ‬ ‫اصة ک ََام ک َ‬ ‫مجا َعة َخ َّ‬ ‫ان َل ْي َل َة الن ِّْصف َو ْحدَ ُه َأ ْو ِيف َ َ‬ ‫إ َذا َص َّل ْ ِ‬
‫اِلن َْس ُ‬
‫َاّل ْجتِ َام ِع َع َل ِمائ َِة َر ْک َعة بِ ِق َر َاء ِة َأ ْلف‪ُ { :‬ق ْل ُه َو‬ ‫اج ِد ع َل ص َالة م َقدَّ رة‪ .‬ک ِ‬
‫ُ َ‬
‫ِ ِ‬
‫َأ ْح َس ُن‪َ .‬و َأ َّما اّل ْجت َام ُع ِيف ا َِْل َس ِ َ َ‬
‫َح َّب َها َأ َحد ِم ْن ْاألَئِ َّم ِة‪َ .‬و َاّللَُّ َأ ْع َل ُم»‪.‬‬
‫اّللَُّ َأحد} دائِام‪َ .‬فه َذا بِدْ عة َل يست ِ‬
‫َ َْ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫أبو عبد اهلل حممد بن إسحاق بن العباس املکي الفاکهي (املتوىف ‪272 :‬هـ) رمحه اهلل ‪ ،‬در کتابش‬
‫(أخبار مکة للفاکهي‪ :‬باب ذکر عمل أهل مکة لیلة النصف من شعبان واجتهادهم فیها لفضلها ) ‪،‬‬
‫بیان نموده که از روش أهل مکة از مهان قدیم تا زمان او ‪ ،‬اینگونه بوده که هرگاه شب نیمه ی‬
‫شعبان فرا رسیده ‪ ،‬مردم به مسجد احلرام و‪ ...‬رفته و شب را با طواف و نامز و قرائت قرآن و‪....‬‬
‫إحیاء مینمودند‪ « .‬وأهل مکة فيام مىض إل اليوم إذا کان ليلة النصف من شعبان ‪ ،‬خرج عامة الرجال‬

‫‪9‬‬
‫والنساء إل اِلسجد‪ ،‬فصلوا ‪ ،‬وطافوا ‪ ،‬وأحيوا ليلتهم حتى الصباح بالقراءة يف اِلسجد احلرام ‪ ،‬حتى‬
‫خيتموا القرآن کله ‪ ،‬ويصلوا»‪.‬‬
‫امام حممد بن ادريس الشافعی رمحه اهلل در کتابش ( األم ‪ ) 264 / 1‬فضیلت شب نیمه ی شعبان را‬
‫بیان نموده ‪ ،‬و فرموده است ‪ « :‬وبلغنا أنه کان يقال‪ :‬إن الدعاء يستجاب يف مخس ليال يف ليلة‬
‫اجلمعة وليلة اّلضحى وليلة الفطر وأول ليلة من رجب وليلة النصف من شعبان »‪.‬‬
‫عالمة ابن رجب حنبّل رمحه اهلل در کتابش ( لطائف املعارف ‪ ،‬ص‪ ) 245 - 238‬در خصوص‬
‫فضیلت شب نیمه ی شعبان و ذکر روایات و اقوال علامء در خصوص آن صحبت نموده و بعد از‬
‫ذکر اختالف موجود در أحادیث وارده در فضیلت این شب ‪ ،‬راجع به إحیاء آن و قیام اللیل در‬
‫آن ‪ ،‬فرموده است ‪:‬‬
‫« در مورد قيام الليل شب نيمه ی شعبان و إحياء آن ‪ ،‬چيزی از پيامَب ‪ ‬و أصحابش ‪ ،‬ثابت نشده‬
‫‪ ،‬و فقط از بزرگانی از تابعني از أهل شام ثابت شده که اين شب را إحياء نموده اند‪...‬تابعينی از‬
‫اهل شام ‪ ،‬مهچون خالد بن معدان و مکحول و لقامن بن عامر و غری آهنا ‪ ،‬اين شب را بزرگداشت‬
‫نموده و در آن ‪ ،‬تالش بيشْتی برای عبادت مينمودند ‪ ،‬و مردم نيز فضل و تعظيم اين شب را از‬
‫آهنا گرفتند ‪ ،‬و گفته شده که رواياتی بنی ارسائيلی در مورد إحياء اين شب به آهنا رسيده است ‪ ،‬و‬
‫زمانی که اين موضوع از جانب آهنا در شهرهای مسلامنان مشهور گرديده و مردم در خصوص آن‬
‫اختالف نظر نمودند ‪ ،‬برخی ها با آهنا موافقت نموده ( از مجله گروهی از عابدان برصة و غریه ) و‬
‫برخی ديگر خمالفت نمودند ‪ ،‬و أکثر علامء از أهل حجاز با آهنا خمالفت نمودند از مجله ‪ :‬عطاء و ابن‬
‫ابی مليکة ‪ ،‬و عبدالرمحن بن زيد بن أسلم ف اين خمالفت را از فقهاء أهل مدينة نقل نموده است‪،‬‬
‫و اين قول ‪ ،‬قول أصحاب مالک و غری آهناست‪ .‬و گفته اند ‪ :‬اين کار ‪ -‬يعنی احياء اين شب و‬
‫عبادت ويژه انجام دادن در آن ‪ -‬بدعت است»‪.‬‬
‫مهچننی ابن رجب در خصوص صفت إحیاء این شب صحبت نموده و بیان نموده است که ‪«:‬‬
‫علامء شام در صفت شب زنده داری اين شب ‪ ،‬بر دو رأی بوده اند ‪ -1 :‬مستحب بودن إحياء اين‬
‫شب بصورت مجاعت در مساجد ‪ ،‬که کسانی از تابعني مهچون ( خالد بن معدان ‪ ،‬و لقامن ابن‬

‫‪10‬‬
‫عامر و غری آهنا ) هبْتين لباسهايشان را پوشيده و عطر و‪ ...‬استعامل نموده و شب را در مسجد‬
‫إحياء مينمودند ‪ ،‬و اسحاق بن راهوية نيز ‪ ،‬موافق اين روش آهنا بوده و در باره ی احياء اين شب‬
‫بصورت مجاعت در مساجد گفته است ‪« :‬اين کار بدعت نيست»‪.‬‬
‫‪ -2‬اجتامع در اين شب در مساجد برای نامز و موعظه و دعاء ‪ ،‬مکروه است ‪ ،‬أما نامز خواندن به‬
‫تنهايی ‪ -‬در مسجد و‪ - ...‬مکروه نيست‪ .‬اين رأی ‪ ،‬رأی امام اوزاعی ‪ ،‬امام و فقيه و عال أهل‬
‫شام است ‪ .‬و اين رأی به حق نزديکْت است‪.‬‬
‫مهچننی ابن رجب در آخر فرموده است که ‪ « :‬پس ّلزم است که مسلامن در آن شب ‪ ،‬خود را‬
‫فارغ برای ذکر اّلل و دعاء برای غفران گناهان و پوشيده شدن عيبها و گشايش در مشکالت‬
‫گردانيده ‪ ،‬و قبل از فرارسيدن شب ‪ ،‬از گناهانش توبه ناميد ‪ ،‬زيرا اّلل متعال در اين شب از کسی‬
‫‪11‬‬
‫که بخواهد توبه ميپذيرد»‪.‬‬
‫در ( اِلوسوعة الفقهية الکويتية ‪ ، 236 - 235 / 2‬و ‪ ، ) 270 / 2‬آمده است که مجهور علامء ‪،‬‬
‫إحیاء و شب زنده داری در شب نیمه ی شعبان را مستحب میدانند ‪ ،‬و در نزد مجهور علامء ‪، ،‬‬
‫اجتامع برای إحیاء این شب ( چه بصورت مراسامت و شادی و ‪ ...‬باشد ‪ ،‬و چه بصورت نامز‬
‫مجاعت و‪ ) ...‬بدعت و مکروه است‪ .‬بلکه إحیاء را بصورت فردی مستحب دانسته اند و با مهان‬
‫شیوه ‪ -‬از نامز و ذکر و‪ ...‬ای ‪ -‬که در سائر ایام سال صورت میپذیرد ‪َ « :.‬ذهب مجهور ا ْل ُف َقه ِ‬
‫اء إِ َل‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُُْ ُ‬
‫ف ِم ْن‬ ‫اء َلي َل ِة النِّص ِ‬
‫ْ‬
‫اّلجتِام ِع ِ ِ‬
‫ِل ِْح َي ْ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ور ا ْل ُف َق َهاء َع َل ک ََر َاهة ْ َ‬ ‫مج ُه ُ‬ ‫ف ِم ْن َش ْع َب َ‬
‫ان‪ْ ُ ...‬‬
‫اء َلي َل ِة النِّص ِ‬
‫ْ‬
‫ِ‬
‫ب إِ ْح َي ْ‬ ‫َندْ ِ‬

‫اّل ْجتِ َام َع َع َل ْي َها بِدْ َعة َو َع َل األَْئِ َّم ِة اِلَْن ُْع ِمنْ ُه‪...‬‬
‫احلن َِفي ُة واِلَْالِکِي ُة‪ ،‬وَصحوا بِ َأ َّن ِ‬
‫َّ َ َ َّ ُ‬ ‫ك َْ َّ َ‬ ‫ان‪ ،‬ن ََّص َع َل َذلِ َ‬
‫َش ْع َب َ‬
‫يحة ِيف‬ ‫ِ‬ ‫ور ؛ ِلَ ِا ورد ِمن َأح ِ‬ ‫اب ِق َي ِام َها ِعنْدَ ُْ‬
‫اجل ْم ُه ِ‬ ‫استِ ْح َب ِ‬ ‫ف ِم ْن َش ْع َب َ‬
‫ت َلي َل ُة النِّص ِ‬
‫اد َ‬
‫يث َصح َ‬ ‫ََ َ ْ َ‬ ‫ان بِ ْ‬ ‫ْ‬ ‫اخت َُّص ْ ْ‬ ‫ْ‬
‫َف ْضلِ َها »‪.‬‬
‫عالمة ابن العثيمني رمحه اهلل بعد از ذکر اختالف موجود در میان علامء ‪ ،‬درباره فضیلت شب نیمه‬
‫ی شعبان ‪ ،‬بیان نموده که أکثر علامء بر فضیلت این شب ‪ ،‬رأی و نظر دارند ‪ « :.‬ومن هذا الباب‬

‫‪ ( - 11‬لطائف املعارف ‪ ،‬ص ‪.) 241 -240‬‬

‫‪11‬‬
‫ليلة النصف من شعبان روي يف فضلها أحاديث ومن السلف من خيصها بالقيام ومن العلامء من‬
‫السلف وغریهم من أنکر فضلها وطعن يف األحاديث الواردة فيها‪ ،‬لکن الذي عليه کثری من أهل‬
‫‪12‬‬
‫العلم أو أکثرهم عل تفضيلها »‪.‬‬
‫و نیز مراجعه شود به ‪ ( :‬الفقه اإلسالمي و أدلته ‪.) 299 / 2‬‬
‫👈الزم به ذکر است که ‪ :‬هیچ روایت معتربی ‪ ،‬در خصوص وجود نامز بخصوصی در شب نیمه‬
‫ی شعبان وجود ندارد ‪ ،‬و هر آنچه از روایات که در این خصوص ( یعنی نامزی ویژه برای این‬
‫شب ) نقل شود ‪ ،‬بال اساس و مردود است‪ .‬بلکه نامز و إحیاء و دعاء و أذکار در این شب ‪ -‬اگر‬
‫از جانب کسی انجام گرید ‪ -‬دقیق ًا مهانند و به شکل مهان نامز و دعایی است که در سائر شب‬
‫های سال خوانده میشود‪ .‬و نیز هیچ روایت صحیحی بر فضیلت روزه ی روز نیمه ی شعبان‬
‫وجود ندارد‪ 13.‬و روزه ی این روز نیز به مانند سائر ایام میباشد‪ .‬هرچند ‪ ،‬از آنجا که روز ( ‪) 15‬‬
‫شعبان از ایام البیض (= ‪ 13‬و ‪ 14‬و ‪ 15‬هرماه ) میباشد‪ .‬و روزه ی این ایام مستحب است‪.‬‬
‫میتوان از این جهت قول به استحباب روزه ی روز نیمه ی شعبان داد ‪ ،‬نه از جانب دیگری‪.‬‬

‫«‬

‫»‬

‫‪( - 12‬جمموع فتاوى ورسائل ابن عثیمنی‪.) 156 / 7 :‬‬

‫‪ ( - 13‬روایتی بسیار ضعیف در این زمینه در سنن ابن ماجه ‪ 1388‬موجود است )‪ .‬و بعضی از علامء بر اساس‬
‫این روایت ‪ ،‬قول به استحباب روزه ی این روز را داده اند‪ .‬واهلل اعلم‪.‬‬

‫‪12‬‬
‫ربنا تقبل منا إنک أنت السمیع العلیم و تب علینا إنک أنت التواب الرحیم‪ .‬رب إنی غفرت ما بینی‬
‫و بنی الناس ‪ ،‬فاغفر ما بینی و بینک یا عظیم و یا رحیم و یا غفور و یا عفو و یا غفار‪ .‬آمنی!‬
‫ما را از دعای خری حمروم ننامیید‪ .‬واهلل تعالی أعلم و صلی اهلل و سلم علی نبینا حممد و علی آله و‬
‫صحبه أمجعنی‪.‬‬
‫‪ 1395 /2 /27‬ه ‪ .‬ش ‪ ،‬مصادف با ‪ 9‬شعبان ‪ 1437‬ه ‪ .‬ق ‪.‬‬
‫**********‬

‫‪13‬‬