Aralin 1: University of Batangas Mission, Vision, Philosophy, Goals

and Objectives
Aralin 1: University of Batangas Mission, Vision, Philosophy, Goals and Objectives
Ang araling ito ay tumatalakay sa PVMGO ng unibersidad. Binibigyang pansin ang mga
adhikain at layunin ng unibersidad hindi lamang sa mga mag-aaral kundi pati na rin sa
komunidad.
Sa dulo ng aralin, ang mag-aaral ay inaasahan na:
1. Nabibigkas nang pasalita ang PVMGO ng unibersidad.
2. Naisasabuhay ang pilosopiya, misyon , bisyon at layunin ng universidad.
3. Naisasapuso ang PVMGO sa pamamagitan ng pagsasakatuparan ng malikhaing
gawain.

Paunang Pagtataya:
Susing Tanong: Ano ang hangarin at layunin ng unibersidad sa iyo bilang isang mag-
aaral at paano ito makatutulong sa iyo sa pag -abot ng iyong mga pangarap?

Mga Kagamitan/Nilalaman

Philosophy
The University of Batangas, a stock non-sectarian, private educational institution,
believes in the pursuit of knowledge, values and skills necessary for the preservation
and improvement of the Philippine society. It has faith in the dignity of the human
person, in the democratic process, in the reward for individual excellence, and in the
freedom of a person to worship God according to his conscience. Thus, the institution
believes that the development of the individual as a person and worker is an effective
means in building a better family, community and nation, and a better world.

Vision
We envision the University of Batangas to be a center of excellence committed to serve
the broader community through quality education.
Mission
The University of Batangas provides quality education by promoting personal and
professional growth and enabling the person to participate in a global, technology and
research-driven environment.
 Goals
1. To partner communities where literacy, livelihood, and technology transfer projects can
be implemented with the direct and indirect involvement of the UB family
2. To support medical and dental missions to indigent barangays in coordination and
cooperation with services and welfare organizations.
3. To provide staff assistance, lecturers and training on Social, Cultural and Sports
components such as anti-drug abuse education, peace and order, theater arts, health
and safety, labor laws, cooperative, leadership, culture and sports, etc.
4. To develop and strengthen the human and spiritual aspects of a person or individual
through enhancement programs like group dynamics, recollections, retreats, etc.
5. To support environmental awareness and management programs and other community
development projects.

Objectives
1. Pursue academic excellence through continuing search for the application of truth, and
knowledge and wisdom via traditional and alternative modes of instructional delivery.
2. Promote moral and spiritual development through an integrated educational process
that will enhance human character and dignity;
3. Develop cultural, economic and socio-civic conscience through an educational content
relevant to national development needs, conditions and aspirations;
4. Strengthen involvement in community services through varied economic and
environmental projects;
5. Attain institutional self-reliance through responsive programs for staff, facilities and
systems development;
6. Ensure financial viability and profitability
7. Adopt internationalization to meet the shifting demands in the national, regional and
global labor environment; and
8. Increase the University's productivity and innovation in research, scholarship and
creative activities that impact economic and societal development
Aralin 2: Batayang Kaalaman sa Panunuring Pampanitikan
Ang araling ito ay tumatalakay sa kahulugan ng panitikan gayundin sa iba’t ibang uri
nito. Inisa-isa rin ang mga katangian ng mabuting akdang pampanitikan at ang
kahalagahang panlipunan ng matalino at epektibong panunuring pampanitikan.
Sa katapusan ng araling ito, ang mag-aaral ay inaasahan na:

1. Naipahahayag ang kahulugan at mga uri ng panitikan.

2. Naipaliliwanag ang batayang kaalaman sa panunuring pampanitikan at ang
mga katangian ng isang mabuting manunuri ng panitikan.
3. Naipahahayag ang mga isyung panlipunan na kasalukuyang pinapaksa sa
mga akdang pampanitikan.
4. Naipahahayag nang may kasiningan ang mga kaalaman sa pamamagitan ng
paglikha ng isang tula.
Mayaman ang Pilipinas sa iba’t ibang uri ng panitikan – mula sa mga unang akdang
pasalita hanggang sa mga kathang nakasulat. Nariyan ang mag bugtong at sawikain, ang
relihiyosong mga tula, ang pasyon, ang makukulay na awit at korido, ang mga akdang
rebolusyonaryo sa huling mga dekada ng ika-19 na dantaon, ang mga nobela at maikling
kwento, ang iba’t ibang uri ng dula, sanaysay, at ilan pang mga anyong pampanitikan.
Bagamat ang sistematikong pagkalap ng mga akda at ang pagsasaaklat ng mga ito ay
nagaganap pa rin sa kasalukuyan, marami nang pagtatangka na magbigay ng pagsusuri
sa naturang mga akda na tinaguriang panitikan.

Sa mga aklat na ginamit sa kolehiyo at unibersidad sa pagtuturo ng katutubong

panitikan, maraming sagot na ibinigay sa mga sumusunod na mahahalagang
katanungan: Ano ang panitikan? Ano ang kaugnayan nito sa buhay? Ano-anong mga
elemento ang bumubuo rito?

Kabilang sa mga kinagawiang sagot ang mga sumusunod na pormulasyon:

• Ang panitikan ay isang salamin, isang larawan, isang repleksiyon o
representasyon ng buhay/karanasan/lipunan/kasaysayan
• Ito ay isang likhang-isip na ginagamitan ng mga salita o mga talinhaga upang
ipamalas ang aliw-iw at galaw ng buhay.
• Ito ay isang kathang nilikha upang mapagkunan ng aral o leksiyon na
mapagbubunga ng mambabasa o nakikinig sa sariling buhay.
• Ang panitikan ay tagapagpalaganap ng ng mga ideyal na kaisipan, mga adhika
at simulain, bukod sa pagiging instrumento sa pagbuo ng karakter ng tao.
Iba pang kahulugan:
• Ang panitikan ay buhay dahil ito ay repleksyon ng pamumuhay at pakikipamuhay
ng mga tao sa kanyang ginagalawang lipunan.
• Ang panitikan ay isang mabisang instrumento upang mapagbago ang damdamin
at isipan ng tao, at mapakilos siya ayon sa idinidikta ng kanyang puso at isip.
 • Hindi lamang lumilinang ng nasyonalismo ang panitikan, binubuhay at
pinasisigla rin nito ang damdaming pagpapahalaga sa minanang kultura na
binuo ng mga henyo ng ating lahi.
• Ayon kay Zeus Salazar “ ang panitikan gaya ng wika ay hindi lamang lundayan
at tagapagpahalaga ng ating kultura kundi ito ay kuhanan-impukan ng alinmang
kultura.” Nilalaman at iniingatan nito ang sining, karanasan, tradisyon, at mga
mithiin ng bawat bansa.

Ano SOSLIT
Ang SOSLIT ay isang kurso sa pag-aaral at paglikha ng panitikang Filipino na
nakatuon sa kabuluhang panlipunan ng mga tekstong literari sa iba’t ibang bahagi ng
kasaysayan ng bansang Pilipinas. Sinasaklaw nito ang mga isyung panlipunan na
tinalakay ng mga akdang Filipino tulad ng kahirapan, malawak na agwat ng mayayaman
at mahirap, reporma sa lupa, globalisasyon, pagsasamantala sa mga manggagawa,
karapatang pantao, isyung pangkasarian, sitwasyon ng mga pangkat minorya at/o
marhinalisado, at iba pa.

Anyo at Uri ng Panitikan

Ating muling alamin ang iba’t ibang anyo at uri ng panitikan gamit ang link sa ibaba.
Link: https://quizlet.com/45736496/flashcards
Ang salitang panitikan ay nagmula sa panlaping PANG-na nagiging PAN-kapag
inuunlapi sa salitang-ugat na nagsisimula sa D, L, R, S, at T. Sa salitang-ugat na TITIK,
na nakakaltasan ng T at nagiging [-ITIK] kapag nauunlapian. At sa hulpaping –AN na ang
ibig sabihin ay proseso o paraan. Samakatuwid,
PANG+TITIK= PAN+TITIK= PANITIK+AN = PANITIKAN
Ang panitikan ay nahahati sa dalawang anyo.

1. TULUYAN o PROSA. Ito ay ang mga akdang nasusulat sa karaniwang takbo ng

pangungusap. Ito ay binubuo ng mga pangungusap at mga talatang may iisang diwa.
2. PATULA o PANULAAN. Ito ay ang mga akdang nasusulat sa di-karaniwang takbo ng
pangungusap. Ito ay may sukat at tugma at nabubuo sa pamamagitan ng mga taludtod
na nabubuo sa isang saknong.

Mga Genre o Uri ng Panitikan

Ang dalawang anyo ng panitikan na nabanggit sa itaas ay binubuo ng mga uri ng

panitikan. Ang tiyak na uri ng panitikan ay tinatawag na GENRE. Bawat genre ay
naglalahad at nagsasalaysay ng iba’t ibang layunin at pumapaksa sa maraming uri ng
bagay o pilosopiya. https://www.coursehero.com/file/28308819/Lektyur-Panitikanpdf/
1. Mga Akdang Tuluyan
https://tnhsg9filipinomanlantao.wordpress.com/2014/10/25/ang-panitikan-at-mga-
uri/

a. Alamat - pinagmulan ng mga bagay-bagay sa daigdig

b. Anekdota - tumatalakay sa kakaiba o kakatwang pangyayaring naganap sa buhay ng
isang kilala, sikat o tanyag na tao
c. Nobela o kathambuhay - isang mahabang kuwentong piksyon na binubuo ng iba’t ibang
kabanata
d. Pabula - mga hayop o kaya mga bagay na walang-buhay ang gumaganap na mga
tauhan
e. Parabula - maikling salaysay na maaaring nasa anyong patula o prosa na malimit
nangangaral o nagpapayo hinggil sa isang pangyayari, na kadalasang isinasalarawan
ang isang moral o relihiyosong aral
f. Maikling Kwento - isang maikling salaysay hinggil sa isang mahalagang pangyayaring
kinasasangkutan ng isa o ilang tauhan at may iisang kakintalan o impresyon lamang
g. Dula - nahahati ito sa ilang yugto na maraming tagpo. Pinakalayunin nitong itanghal ang
mga tagpo sa isang tanghalan o entablado
h. Sanaysay – isang maikling komposisyon na kalimitang naglalaman ng personal na
kuru-kuro ng may-akda.
i. Talambuhay - nagsasaad ng kasaysayan ng buhay ng isang tao hango sa mga tunay
na tala, pangyayari o impormasyon
j. Talumpati - isang buod ng kaisipan o opinyon ng isang tao na pinababatid sa
pamamagitan ng pagsalita sa entablado
k. Kuwentong-bayan - karaniwang kaugnay ang kwentong-bayan ng isang tiyak na pook o
rehiyon ng isang bansa o lupain
l. Balita - mga iba’t-ibang makatotohanang pangyayari na nagaganap sa isang lugar o
bansa.

1.

1. Mga Akdang Patula

https://ebalagat.wordpress.com/2016/11/24/mga-akdang-patula/

a. Mga Tulang Pasalaysay - pinapaksa nito ang mahahalagang mga tagpo o

pangyayari sa buhay, ang kagitingan at kabayanihan ng tauhan.
b. Awit at Korido - Naglalaman ang isang awitin ng bahaging pang-tinig na ginagampanan,
inaawit at pangkalahatang tinatanghal ang mga salita (liriko), karaniwang sinusundan
ng mga intrumentong pang-musika. Ang korido ay isang uri ng panitikang Pilipino, isang
uri ng tulang nakuha natin sa impluwensya ng mga Espanyol. Ito ay may sukat na
walong pantig bawat linya at may apat na linya sa isang saknong. Ang korido ay
binibigkas sa pamamagitan ng pakantang pagpapahayag ng mga tula.
c. Epiko - uri ng panitikan na tumatalakay sa mga kabayanihan at pakikipagtunggali ng
isang tao o mga tao laban sa mga kaaway na halos hindi mapaniwalaan dahil may mga
tagpuang makababalaghan at di-kapani-paniwala.
d. Ballad - ang ballad ay isang uri o tema ng isang tugtugin.
e. Sawikain – idyoma, moto, salawikain
f. Bugtong - pahulaan, o patuuran ay isang pangungusap o tanong na may doble o
nakatagong kahulugan na nilulutas bilang isang palaisipan
g. Kantahin - (katulad din ng awit) mga awitin na matatagpuan sa iba’t ibang panig ng
lugar sa bansa
h. Tanaga - isang maikling katutubong Pilipinong tula na naglalaman ng pang-aral at
payak na pilosopiyang ginagamit ng matatanda sa pagpapagunita sa mga kabataan

Panunuring Pampanitikan
Pag-alam. Pagtantiya. Pagtimbang. Pagbusisi. Pagsipat.
Mula sa Introduksyon ni Rosario Torres –Yu, sa kanyang aklat na Kilates hinggil
sa panunuring pampanitikan, kinikilates ng Pilipino ang isang bagay para alamin o di kaya
ay tiyakin kung magugustuhan niya ito o di kaya ay tatanggaping mahalaga at may
kabuluhan.
Sa kulturang Pilipino inaalam muna kung ano ang isang bagay bago masabi kung
ano ang iniisip o di kaya ay niloloob tungkol dito. Sa pag-alam, tinitingnan itong mabuti o
sinisipat para makitang mabuti ang hindi agad nakikita sa unang tingin.
Ganito rin sa panitikan. Binabasa upang kilatisin sa klasrum ang isang tula,
maikling kwento, nobela, dula at iba pang anyo ng panitikan at teksto. Kinikilates ang
akda upang makabuo ng kahulugan at pagpapahalaga kaugnay nito.
Ang pagbabasa na may layuning kilatisin ang isang akda ay pumapasok sa gawain
ng kristisismo. Isa itong gawain o praktika na bahagi ng pampanitikang pag-aaral. Isa
itong espesyalisadong larangan sa loob nito. May kaugnayan ang kristisismo sa
kabuuuang produksyon ng panitikan, katunayan ay itinuturing na may mahalagang silbi
dito.

Katangian ng Isang Akdang Pampanitikan

• Alamin ang mga katangian ng isang akdang pampanitikan gamit ang link sa
ibaba.
• MALINAW
• ORGANISADO
• BOSES
• KREDIBILIDAD
• NAKAKAANTIG NG DAMDAMIN

LINK: https://www.youtube.com/watch?v=QFZ_40Zzbqo&t=55s

Katangian ng Mabuting Kritiko

Ang mga sumusunod ang mga katangian ng isang mabuting kritiko:
• Matapat sa sariling itinuturing ang panunuri ng mga akdang pampanitikan bilang
isang sining
• Handang kilalanin ang sarili bilang manunuri ng akdang pampanitikan at hindi
manunuri ng lipunan, manunulat, mambabasa o ideolohiya
• Laging bukas ang pananaw sa mga pagbabagong nagaganap sa panitikan
• Iginagalang ang desisyon ng ibang kritiko na patuloy na sumasandig sa ibang
disiplina gaya ng linggwistika, kasaysayan at sikolohiya, atbp.
• Matapat sa sariling itinuturing ang panunuri ng mga akdang pampanitikan bilang
isang sining
• Matapat na kumikilala sa akda bilang isang akdang sumasailalim sa paraan ng
pagbuo o konstruksyon batay sa sinusunod na alituntunin at batas.
• Ayon kay AGA, kailangan ng isang kritiko ang tigas ng damdaming naninindigan
upang maging tiyak na kapakinabangan ng panitikan ang kanyang pagmamalasakit

Batayang Kaalaman sa Panunuring Pampanitikan

Sa panunuri, nakikita ang bumubuo sa pagkatao ng mga Pilipino, kung ano ang
pinahahalagahan niya, at kung ano ang suliraning kinasasangkutan niya. Napapalutang
nito kung ano ang klase ng pamumuhay niya.
Sinusuri o hinusgahan ang akda ng isang manunulat sa pamamagitan ng mga
tanong na:
• Ano ang sinasabi ng akda?
• Paano ito sinabi?
• Kailan ito nasulat?
• Sino ang sumulat?
• Para kanino ito isinulat?
Sa iyong mga gagawing pagsusuri sa asignaturang ito, maaari mong gamitin ang
mga katanungan sa ibaba upang higit pang mapalalim ang iyong pagkaunawa.
• Anong karanasan na siyang paksa ng representasyon ng mga akdang binasa
ang tinutukoy sa pagbasa?
• Paano inilalarawan o nirerepresenta ang karanasan?
• Ano-anong mga pamamaraang pampanitikan ang ginagamit sa mga akda?
• Anong karanasan sa akda ang hinihingi nito na kasangkutan mo?
• Anong kamalayan ang pinaiiral ng akda?
• Bakit ganoon ang ugali/paniniwala ng mga tauhan?
• Ano-ano ang minamahalaga sa paglalarawang ito? Bakit?
• Kaninong ideolohiya ang sinusuportahan o di kaya ay kinokontra ng akda?
• Paano ito nagagawa ng teksto?
Para sa mga estudyante, ang kaalaman at kasanayang magmumula sa panunuri
ng panitikan ay hindi lamang magpapatalas sa mapanuring pag-iisip. Hahamon din ito sa
aktibong pagsali sa mahahalagang usapin katulad ng pagbubuo ng kaalaman para
makilala ng Pilipino ang kanyang sarili, ang kanyang pagkalahi at pagkabansa, para sa
panlipunang pagbabago.
Aralin 3: Liham sa Kabataaan ng Taong 2070 ni Genoveva Edroza Matute
Ang aralin ito ang tumatalakay sa akda ni Genoveva Matute kung saan nagbigay ang
awtor ng malalim na hamon sa mga kabataan sa hinaharap. Layunin nito na mapukaw
ang pagmamahal sa sariling wika at ang dangal ng pagiging Pilipino.
Pagkatapos na mabasa ang araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahan na:

1. Nakikilatis ang tunay na layunin ng awtor sa kanyang liham para sa

makabagong henerasyon.
2. Naiaangkop ang nilalaman ng mga akda sa kasalukuyang pangyayari.
3. Naipahahayag ang saloobin at kaalaman tungkol sa isyung nailatag ng
akda sa pamamagitan ng paglikha ng isang orihinal na komposisyon.

Pagkilala sa May-Akda
Si Genoveva Edroza-Matute (He·no·bé·ba Ed·ró·za Ma·tú·te) ay isang kilaláng
kuwentista, mananaysay, at guro sa Filipino.
Isinilang siya sa Maynila noong 3 Enero 1915 kina Anastacio Edroza at Maria
Magdalena Dizon. Naging asa- wa si Epifanio Gar. Matute, ang lumikha ng sikat na
programa sa radyo at serye sa telebisyon na Kuwentong Kutsero noong dekada 50.
Nag-aral siyá sa Manila North High School (ngayon ay Arellano High School), Philippine
Normal School (PNS), Philippine Normal College (PNC na Philippine Normal University
ngayon), at University of Santo Tomas. Nagturo siyá nang 46 taon sa mga
eskuwelahang Cecilio Apostol Elementary School at Arellano High School, at naging
tagapangulo ng Kagawaran ng Filipino sa PNC.
Ang ilan sa mga kinatha niyang maikling kuwento ay “Leave-taking” at “Land of the
Bitter” na nailathala sa Manila Post Sunday Magazine at sa Manila Post Monthly. Ngunit
higit siyáng kinagiliwan sa kaniyang mga kuwen- tong nagsusuri sa sikolohiya ng batà
at hinggil sa karanasan ng guro, gaya ng “Walong Taong Gulang,” “Noche Buena,”
“Kuwento ni Mabuti,” at “Paglalayag sa Puso ng Isang Bata.” Nailathala ang kaniyang
antolohiya ng maiikling kuwento at sanaysay sa Ako’y Isang Tinig noong 1952; ang ilan
pang sumunod na koleksiyon ay nasa Piling Mga Maiikling Kuwento 1939–1992, Sa
Anino ng EDSA at Iba Pang Mga Kuwento, at Tinig ng Damdamin. Nakapaglathala din
siyá kasama ng kaniyang asawa sa Mga Pagpapahalagang Pilipino sa Mga Akda: Mga
Kuwento, Mga Sanaysay, Mga Dula noong 1992.
Kinilala ang husay ng kaniyang pagsusulat at dedikasyon sa pagtuturo ng mga timpalak
ng Don Carlos Palanca Memorial Awards 1950s–1960s; Outstanding PNS-PNC Alumna
Award noong 1966; Patnubay ng Sining at Kalinangan Award ng Maynila noong 1967;
Gawad Pambansang Alagad ni Balagtas ng Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas
noong 1988; at Gawad CCP Para sa Sining noong 1992.
Edroza-Matute, Genoveva. (2015). In V. Almario (Ed.), Sagisag Kultura (Vol 1). Manila:
National Commission for Culture and the Arts. Retrieved
from https://philippineculturaleducation.com.ph/edroza-matute-genoveva/
Paksang Aralin:

Liham sa Kabataan ng Taong 2070

ni Genoveva Edroza-Matute
Ika-2 ng Abril, 1970

Sa Iyo, Kabataan ng 2070,

Mula sa pusod ng malalim na pag-iisa ng nakahihindik na katahimikan ng pag-
iisa. sinulat ko ang liham na ito sa iyo, Kabataan ng 2070. Pinangangasahan kong kong
hakdawin ang isang nuong dantaon, ng ating salinlahi upang iabot sa iyo kabataan, ang
butuhan ng kamay, ang di na matatag na kamay, ang natubog na sa karumihan at
katiwalian at madlang kasalanan na kamay. Upang humingi ng kapatawaran sa ibibinhi
ng kasalukuyang lahi. Upang mag-apuhap, upang umamot ng anag-ag ng pag-asa sa
gitna ng kalituhan ng kasalukuyang panahon.
Ngayo'y Araw ni Balagtas. May mga palatuntunan. May ilang pagdiriwang. May pangkat na
dadayo sa pangingay, Bigaa, Bulakan at mag-aalay ng mga bulaklak at papuri sa Bantayog
doon ni Balagtas. May ilang paalala sa ilang tanggapan at paaralan tungkol sa wika, tungol sa
pagpapahalaga sa wikang Filipino "Tagalog" . Naka-barongs [mabilis ang bigkas] ang mga
gurong lalaki at ang ilang pinunong namamahalan sa halaga ng ternong amerikana’t pantalon
bukod pa sa lubhang naiinitan (Abril ngayon), barongs na yari sa telang galing sa Hongkong. At
tapos na ang Araw ni Balagtas. Maikakahon na’t maitatago nang mahigpit upang ilabas na muli
sa isang taon. Ang mga baro’t saya, at barongs, pati na wika.

Bakit Barongs ang tawag namin ang itinatanong mo kabataan? hindi bayan ang
dating itinaguriang Barong-Tagalog? Oo. Ngunit dumami na ng dumami ang allergic,
pinamamantalan ang punong taynga sa salitang Tagalog. Gaya nanga ng wikang
Tagalog, hindi Wikang Filipino. Kaya, inalis na ang salitang Tagalog sa salitang Barong-
Tagalog. Ginawang Barong na lamang, ngunit sapagkat sa Ingles, Kapag marami'y
dinaragdagan ng titik "s", Kaya't ang Barong ay nagiging Barongs. Bakit bumilis ang
bigkas? A, iyan ay sapagkat ang Pasay man ay naging Pasay (mabilis) na at ang Davao
ay naging Davao (mabilis) na. Kaya bakit ang Barongs ay hindi magiging barongs
(mabilis)? Paano nga pala ninyo malalaman, Kabataan ng 2070 na sa aming panahon
ngayon, ang makabago't sibilisadong Pilipino (tao ito, hindi wika), ay sadyang may iba
nang paraan ng pagsasalita, kahit ng sariling wika, kaysa mga kababayan nilang
kinagigiliwang tawaging Bakya Crowd? Kaya ang tinatawag na Bakya Crowd na
Magsaysay ay binibigkas ng sibilisadong Pilipino na magsighsigh; ang korehidor ay
Koregidor; ang Romulo ay Romyulow; ang Pedro ay Pedrow; ang Mang Teban ay Meng
Teyven.. At ako nga pala, minsan, ay "naparangalan" ng isang makabagong dalagang
panauhin na may hawak na kapirasong papel na kinatatalaan ng pangalan ko, at
nagtanong sa akin, "Are you, Mrs... Mrs... Jhey-niw-ve-ib Mechu-chey?"
Nagtataka ka, kabataan ng 2070?Bakit, Ang tanong mo? Bakit ganoon, ang
tanong mo? Talagang ganito. Sapagkat "Status Symbol" ngayon ang makapag salita ng
ingles na parang tunay na Amerikano. Wa-Klas (walang Class) ang pagsasalitang
Tagalog o Pilipino o Wikang Pambansa. Iyan ay para sa mga utusan lamang. Yan ang
lumitaw sa isang pag-aaral daw ng isang iskolar na may isang ekspertong Amerikano
bilang tagapayo: iyan daw ang sinabi ng isang Miss Universe na Pilipina. Ni hindi para sa
mga utusan sa mga aksesorya, kabataan. Hindi. Sapagkat sa mga aksesoryang katabi
ng aming bahay, pagkapanganak sa bata'y iniingles na, kaya't pati utusan ay umiingles
na rin, kahit pa ganito, "yu et na, Rechard... ha. Ay wil palo na yu, sige." Kaya ang wika
nga, segun sa utusan ang gagamit ng Filipino.
Ngunit bakit, ang ipinipilit mong itanong, kabataan? Bakit kayo nagkaganoon sa
inyong panahon sapagkat kami'y lutong-luto, ang wika nga, lutong-luto sa wika, kaya sa
kaisipan man at sa pag-uugali ay banyaga. Kung ano ang pinakakain ay siyang ididighay,
hindi ba? Ilang pong taong wikang banyaga ang pinakain sa amin, pagkain kasangkap.
Mangyari pa nga ba ang kaisipan, kalinangan, ugali, pamumuhay ng bansang sumakop.
Ngunit ngayo'y 1970 na, ang pakli mo, kabataan. Wala na ang banyangang sumakop,
matagal na silang wala, dalawampu't limang taon na kayong taon na malaya riyan bakit
ganyan parin ang mga pag-iisip ninyo, pag-aasal ninyo? A, Hindi mo nga pala alam,
kabataan ng 2070. Maniniwala kabang dalawamput limang taon na kaming malaya ngunit
hanggang ngayon ay Ingles parin ang wikang panturo sa aming mga paaralan?
Naunahan na kami ng malayung-malayo ng mga kapit bansa natin, ng Indonesia at
Malaysia na higit na nahuling lumaya. Katakot-takot na mga pagsubok ang ginawa sa
paaralan kung dapat na ngang gamitin ang wikang pambansa.
Oo, pagkatapos ng dalawampu't limang taon na ng kalayaan! at gaya ng
maasahan, hindi nagdarahop ang aming mga nagpapakasangkapan sa dolar-Amerikano-
makapangyarihang dolar, masarap na pagllabay ng walang gugul, sarisaring Iskolarship
iba't ibang paraan na pang-akit ng makapangyarihang dollar deplomacy. Oo,kabataan ng
2070, saaming panahon ay "status symbol" parin ang humingi ng paumanhin sa pagatul-
gatol at pautal-utal na pagsasalita sa wikang pambansa. Kalakaran parin sa mataas na
pinuno, kahit sa pinakamataas, na magsimulang magtalumpati sa wikang pambansa sa
mga unang dalawang talataan, at mag-Ingles na pagkatapos. Karangalan pa ring hindi
raw maisaulo ang poambansang Awit sa Filipino. At sa isang kilalang dalubhasaan ng
mga nag-aaral sa pagiging guro, oo, magiging guro, napagkaisahan sa puliong ng mga
mag-aaral " hindi pa panahon upang magpulong sa Filipino" Kahit noon ay Linggo ng
Wika ; at isang "matalinong magiging guro ang humingi ng tuldok na ayos" (point of order)
at "akin ang sahig" (I have the floor), na siyempre nama'y binili nang gayon na lamang sa
pamamagitan ng di-matapos-tapos na halakhakan. At sa pasulatan ng nasabi ring
dalubhasaan, ang "matalinong" patnugot ng pasulatan ng Pitak-Filipino nang lumipat na
sa Ingles ay nag-iwan ng ganitong pag-aglahi sa kanyang mga kasamahan, "O, ano
kayo? Hanggang diyan nalamang ba kayo sa Filipino?"
MODYUL 2
Aralin 1: Kahulugan, Sanhi, at Epekto ng Kahirapan
Ang araling ito ay tumatalakay sa mga partikular na anyo ng kahirapan
gayundin ang mga sanhi at epekto nito sa pamayanan lalo na sa mga
kabataan.
Pagkatapos na mabasa ang araling ito, ang mag-aaral ay inaasahan
na:
LO1. Naipaliliwanag ang mga sanhi at bunga ng mga suliraning
panlipunan sa pamamagitan ng mga makabuluhang akdang
pampanitikan tuon sa kahirapan.
LO2. Nasusuri ang dinamikong ugnayan ng panlipunang
realidad at/ ng panitikan.
LO3. Nakapagpapahayag ng saloobin at kaalaman na may
kaayusan at kalinawan sa pamamagitan ng pagsulat ng isang
sanaysay hinggil sa tinalakay na paksa.

Paunang Pagtataya
Suriin ang nilalaman ng tula at sikapin na masagutan ang mga gabay na
tanong.

Bata, Bata, Ano ang Pangarap Mo?

ni Ben Beltran, SVD
Brasong payat ang unan, banig mo ay karton
Nanginginig ka sa ginaw, sa higaang kariton
Damit mo na gusgusin, hindi na nalabhan
Kahapon pa kumain ng mula sa basurahan.

Mga batang lansangan sa gubat na aspalto

Lahat panay sabog sa solvent o shabu
Ang iba’y nagtitinda ng tsiklet, sigarilyo
O sariling katawan sa dayuhang milyonaryo.

Refrain:
Bata, bata, ano ang pangarap mo?
Paglaki mo kaya ika’y maging ano?
Naglipana sa kalye, mga musmos na tulad mo
May gatas pa sa labi, nasadlak na sa impiyerno.

Sa lipunan ng mga pipi, bulag at bingi

Walang pumapansin sa tahimik mong hikbi
Pag-asa ka ng bayan, tadhana’y malagim
 Hinigop ng buhawi, nilamon ng dilim.

Gabay sa Pagsusuri
1. Sino ang persona sa tula? Paano mo ito nasabi?
2. Ano ang larawan ng bata sa akda?
3. Paanong higit na nailalarawan ang kalagayan ng bata sa indayog ng
pagbasa sa tula?
4. Anong mga imahen sa tula ang ginamit na nagpatingkad sa mensahe
nito?
5. Aling taludtod o saknong sa tula ang nagbigay ng pinakamalinaw na
larawan ng kahirapan? Ipaliwanag ang napili.

Mga Kagamitan/Nilalaman

Panitikan Hinggil sa Kahirapan

Ang panitikan ay nagsasabi o nagpapahayag ng mga kaisipan, mga
damdamin, mga karanasan, hangarin at diwa ng mga tao at ito rin ang
pinakapayak na paglalarawan lalo na sa pagsulat ng tuwiran o tuluyan at
patula.
Ang kahirapan ay ang kadalasan nating tinutugunan ng pansin, dahil
ito ang isa sa mga sitwasyon na kinakaharap ng ating bayan kung saan
maraming naaapektuhan lalo na ang mga kabataan. Ang kahirapan ay
isang kalagayan kung saan hindi nakakamtan ng nakakaranas nito ang
mga pangunahing pangangailangan sa pang araw-araw.
Ang mga taong nakakaranas ng kahirapan ay paminsan umaasa na lamang
sa gobyerno dahil sila ay nawawalan na ng pag-asa at inaasahan nila na
magagawan ng solusyon ang kanilang kinalalagyan, ngunit ang inaasahan
nilang tulong ay paminsan nagiging sanhi ng korupsyon. At ang iba naman ay
hinahayaan na lang na kainin sila ng kahirapan. Ano nga ba ang
permanenteng solusyon para dito? May solusyon nga ba talaga?.
Ang isang tao mahirap man o mayaman ay may karapatang makatanggap ng
payak na pangangailangan katulad ng pangangalagang pangkalusugan,
malinis na tubig, sapat na pagkain sa pang-araw-araw, at malinis na
kapaligiran. Ngunit bakit hindi sila nakakatanggap nito kung ito ay isang
karapatang panlahat?

ANYO NG KAHIRAPAN
Ang kahirapan ay tumutukoy sa kalagayan o katayuan ng isang tao na
walang isang halaga o ng mga pag-aaring materyal o salapi. Ang absolute na
kahirapan ang kalagayan o katayuan ng hindi pagkakaroon ng paraan o
pamamaraan upang makayanan o makapagdulot magkaroon ng payak o
basikong mga pangangailangang pantao, katulad ng malinis na tubig o
naiinom na tubig, nutrisyon, pangangalagang pangkalusugan, kasuotan, at
tirahan. Ang relatibong kahirapan ay ang kalagayan ng pagkakaroon ng mas
kakaunting mga mapagkukunan o mas kakaunting kitang salapi kaysa ibang
mga tao sa loob ng isang lipunan o bansa, o kapag inihambing sa mga
karaniwang bilang sa buong mundo. Ang suplay ng mga pagkain na
pangangailangan ay maaaring malimitahan ng mga limitasyon sa mga
serbisyo ng pamahalaan gaya ng korupsiyon, ilegal na paglisan ng kapital,
mga kondisyonalidad sa utang at sa pagkaubos ng utak/kaalaman ng mga
propesyonal na pang-edukasyon at pangkalusugan
Paano nasusukat ang Kahirapan?
Ayon sa United Nations (UN) nasusukat ang kahirapan bilang absolute
o relative. Ang absolute na kahirapan ay sumusukat sa kahirapan kaugnay ng
dami ng pera o halagang kakailanganin para matugunan ang mga batayang
pangangailangan tulad ng pagkain, pabahay at pananamit o basic needs. Ang
relative na kahirapan naman ay nagbibigay kahulugan sa kahirapan batay sa
ugnayan nito sa ekonomikong kalagayan ng mga mamamayan sa isang
lipunan. Halimbawa, maaaring ituring na mahirap ang isang tao kung ang
kanyang estado ng pamumuhay ay mas mababa kaysa sa itinakdang
karaniwang antas ng pamumuhay sa isang lugar (Habitat, 2019, Bernales,
2020).
Mula sa tala ng multi-dimentional poverty index (MPI) may apat na
dimensiyon ang sinusuri upang tukuyin ang kahirapan sa Pilipinas:
1)edukasyon, 2) kalusugan at nutrisyon, 3) pabahay, tubig at sanitasyon, at 4)
trabaho.

SANHI NG KAHIRAPAN

KAKULANGAN SA EDUKASYON
Isa sa pinakamalaking problema ng mga taong nakakaranas ng
kahirapan ay ang kakulangan sa edukasyon. Dahil sa kahirapan, hindi sila
nakakatanggap na sapat na kaalaman upang matulungan ang kanilang
pamilya. Edukasyon ay importante dahil ito ay ang tanging yaman na hindi
kailanman mananakaw. Ito ang nakakapag-hulma sa ating kaisipan at
kakayahang maging matagumpay sa buhay. Ang kawalan ng edukasyon ay
nakakapagdulot ng kamangmangan sa mga kabataan. Kadalasan nating
sinasabi na ang kabataan ang pag-asa ng ating bayan. Ngunit ano ang
mangyayari sa ating kinabukasan kung ang kabataan sa mga hirap na bayan
ay tila hindi nakapag-tatapos? Dahil dito, ang karamihan sa kanila ay
napipilitang mag hanap ng trabaho kung saan ang sahod ay mababa lamang.

KAWALAN NG TRABAHO
Ito ang nagdudulot sa kahirapan. Ukol sa ating ekonomiya at sa
overpopulation, hindi na sapat ang bilang ng trabaho sa dami ng mga
nagtatapos. Dahil dito wala silang pagkakakitaan upang masuportahan ang
kanilang mga pamilya sa pang araw-araw na pangagailangan.

EPEKTO SA KABATAAN
Maraming epekto ang idinudulot ng kahirapan sa kabataan, ngunit ang
mga kadalasang epekto nito ay ang:

MAAGANG PAGBUBUNTIS
 Karamihan sa mga kabataan ngayon ay nakakaranas ng maagang
pagbubuntis dahil hindi sila nabibigyan ng sapat na impormasyon ukol sa
pagbubuo ng pamilya at kung ano ang mga responsibilidad at kahihinatnan
nito. Ito rin ay isa sa mga pinagmumulan ng pagtaas ng populasyon sa bansa
dahil mas lalong nadadagdagan ang nanganganak .

KAGUTUMAN AT HINDI PAYAK NA KALUSUGAN

Dahil karamihan sa kanila ay hindi nakakatanggap ng paksang
pangunahing pangkalusugan, ito ay nagdudulot ng mga iba’t ibang sakit. Ang
malnutrisyon ay ang pinaka-karaniwang sakit sa mga taong nakakaranas ng
kahirapan, ito ay dahil sila ay may kakulangan sa wasto at masustansyang
pagkain.

Paglalagom:
Magkakaiba ang mukha ng kahirapan; ito ay dahil sa magkakaiba rin ang
danas sa penomenong siyang isa sa pinakapangunahin at batayang suliranin
ng maraming bansa sa mundo. May kahirapan maging sa mga mauunlad na
bansa, ngunit higit ang kahirapan sa mga tinatawag na third world at
developing countries. Magkakaiba rin ang pamantayan sa pagsukat ng
kahirapan sa iba’t ibang mga bansa, bagaman mayroong mga
rekomendadong panukat sa insidente ng kahirapan sa daigdig.

Aralin 2: Ang Mabangis na Lungsod ni Efren Abueg

Tumatalakay ang araling ito sa isang akda patungkol sa kahirapan.
Binibigyang pansin rito ang buhay ng pangunahing karakter at kung paano
niya hinarap ang bangis ng lipunan.
Pagkatapos na mabasa ang araling ito, ang mag-aaral ay inaasahan
na:
LO1. Naipaliliwanag ang mga sanhi at bunga ng mga suliraning
panlipunan sa pamamagitan ng mga makabuluhang akdang
pampanitikan tuon sa kahirapan.
LO2. Nailalarawan ang mga tauhan at ang kabuluhang
panlipunan ng mga pangyayari sa akda.
LO3. Naiaangkop ang nilalaman ng mga akda sa kasalukuyang
pangyayari.
LO4. Nakapagsusuri ng akda gamit ang mga gabay na
katanungan.

Paunang Pagtataya
Panuto: Bago basahin ang kwento sagutin ang ang mga katanungang ito:
1. Kailan isinulat ni Efren Abueg ang kuwento?
2. Sino ang namumuno ng pamahalaan ng Pilipinas noong panahong ito
ay isulat?
3. Ano ang kalagayan ng bansa ng panahong iyon? Ipaliwanag.
4. Anong mga isyung panlipunan mayroon sa panahong iyon? Ipaliwanag.
5. Ano ang sinasalamin ng kalagayan ng bayan sa kuwento ni Efren
Abueg? Ipaliwanag.
6. Anong problema o suliranin mayroon ang kuwento? Iugnay ito sa
nararanasan sa kasalukuyan.

Mga Kagamitan/Nilalaman
Pagkilala sa May-Akda

Efren R. Abueg
Unang antolohiya ng kanyang mga katha ang BUGSO, ngunit marami
na ring librong pinamatnugutan si Efren Abueg, tulad ng Mga Piling Akda ng
KADIPAN (1964), Mga Agos sa Disyerto (edisyong 1965, 1974 at 1993),
MANUNULAT: Mga Piling Akdang Pilipino (1970) at Parnasong Tagalog ni
Abadilla (1973).

Kinilala ang kanyang kakayahan sa pagsulat ng maiikling kuwento sa

pagkakaloob sa kanya ng anim na Taunang Gawad Carlos Palanca (1959,
1960, 1963, 1964, 1967, at 1974); unang gantimpala sa timpalak ng
KADIPAN (1957), Pang-alaalang Gawad Balagtas (1969); pangatlong
gantimpala sa timpalak ng Pilipino Free Press(1969) at Mangangatha sa
Tagalog (1992) ng Unyon ng Manunulat ng Pilipinas. Sa nobela naman,
nagwagi siya sa timpalak ng Liwayway (1964, 1965, at 1967) at sa sanaysay
ay nakamit niya ang unang gantimpala sa timpalak ng KADIPAN noong 1958.

Kasama sa maraming teksbuk sa Filipino ang kanyang mga

nagkagantimpalang akda, aktibo siya sa pagtuturo ng wika at panitikan sa
MLQ University (1965-1972), Philippine College of Commerce (1971-72),
Pamantasan ng Lungsod ng Maynila (1974-77), Ateneo de Manila University
(1977-78) at sa kasalukuyan, propesor siya sa De La Salle University. Naging
pangulo ng Kapisanan ng mga Propesor sa Pilipino (KAPPIL, 1986-88), at
Linangan ng Literatura ng Pilipinas (Literary League of the Philippines) at
direktor ng Philippine Folklore Society. http://panitikan.ph/2013/05/15/efren-
abueg/

Paksang Aralin: Narito ang sipi ng ng akda ni Efren R. Abueg.

MABANGIS NA LUNGSOD
Ang gabi ay mabilis na lumatag sa mga gusali, lumagom sa malalaki’t maliliit
na lansangan, dumantay sa mukha ng mga taong pagal, sa mga taong araw-
araw ay may bagong lunas na walang bisa. Ngunit ang gabi ay waring
manipis na sutla lamang ng dilim na walang lawak mula sa lupa hanggang sa
mga unang palapag ng mga gusali. Ang gabi sa kalupaan ay ukol lamang sa
dilim sa kalangitan sapagkat ang gabi sa kalupaan ay hinahamig lamang ng
mabangis na liwanag ng mga ilaw-dagitab.
Ang gabi ay hindi napapansin ng lalabindalawahing taong gulang na si Adong.
Ang gabi ay tulad lamang ng pagiging Quiapo ng pook na iyon. Kay Adong,
ang gabi’y naroroon, hindi dahil sa may layunin sa pagiging naroroon, kundi
dahil sa naroroon katulad ng Quiapo. Sa walang muwang na isipan ni Adong,
walang kabuluhan sa kaniya kung naroon man o wala ang gabi- at ang
Quiapo.
Ngunit isang bagay ang may kabuluhan kay Adong sa Quiapo. Alisin na ang
nagtatayugang gusali roon, alisin na ang bagong lagusan sa ilalim ng lupa,
alisin na ang mga tindahang hanggang sa mga huling oras ng gabi’y mailaw
at mabawasan ang mga taong pumapasok at lumalabas doon, dahil sa isang
bagay na hinahanap sa isang marikit na altar. Sapagkat ang simbahan ay
buhay ni Adong.
Kung ilang hanay ang mga pulubing naroroon at mga nagtitinda ng tiket ng
suwipistek, ng kandila, ng kung anu-anong ugat ng punongkahoy at halaman.
At sa mga hanay na iyon ay nakatunghay ang simbahan, naawa, nahahabag.
At nakatingala naman ang mga hanay na iyon, kabilang si Adong. Hindi sa
simbahan kundi sa mga taong may puso pa upang dumukot sa bulsa at
maglapag ng konting barya sa maruruming palad.
Mapapaiyak na si Adong. Ang tingin niya tuloy sa mga ilaw-dagitab ay parang
mga piraso ng apoy na ikinakalat sa kalawakan. Kangina pa siyang tanghali
sa loob ng marusing na bakuran ng simbahan, nagsawa na ang kaniyang
mga bisig sa wala pang tunog ng katuwaan. Bagkus ang naroon ay bahaw na
tunog ng babala. Babalang ipinararamdam ng pangangalam ng kaniyang
sikmura at sinasapian pa ng takot na waring higad na gumagapang sa
kaniyang katawan.
“Mama... Ale, palimos na po.”
Ang maraming mukhang nagdaraan ay malalamig na parang bato, ang imbay
ng mga kamay at hiwatig ng pagwawalang-bahala, ang hakbang ay
napapahalaga ng pagmamadali ng pag-iwas.
“Palimos na po, ale... hindi pa po ako nanananghali!” Kung may pumapansin
man sa panawagan ni Adong, ang nakikita niya ay irap, pandidiri,
pagkasuklam. “Pinaghahanapbuhay ‘yan ng mga magulang para maisugal,”
madalas naririnig ni Adong. Nasasaktan siya, sapagkat ang bahagi ng
pangungusap na iyon ay untag sa kaniya ni Aling Ebeng, ang matandang
pilay na kaniyang katabi sa dakong liwasan ng simbahan.
At halos araw-araw, lagi siyang napapaiyak, hindi lamang niya ipinahahalata
kay Aling Ebeng, ni kanino man sa naroroong nagpapalimos. Alam niyang
hindi maiiwasan ang paghindi sa kaniya ng limang piso, sa lahat. Walang
bawas.
“May reklamo?” ang nakasisindak na tinig ni Bruno. Ang mga mata nito’y
nanlilisik kapag nagpatumpik-tumpik siya sa pagbibigay.
At ang mga kamay ni Adong ay manginginig pa habang inilaladay niya sa
masakim na palad ni Bruno ang salapi, mga baryang matagal ding
kumalansing sa kaniyang bulsa, ngunit kailan man ay hidni nakarating sa
kaniyang bituka.
“Maawa na po kayo, Mama.. Ale.. gutom na gutom na ako!”
Ang mga daing ay walang halaga, waring mga patak ng ulan sa malalaking
bitak ng lupa. Ang mga tao’y naghihikahos na rin. Ang panahon ay patuloy na
ibinuburol ng karukhaan.
Ang kampana ay tumutugtog at sa loob ng simbahan, pagkaraan ng maikling
sandali, narinig ni Adong ang pagkilos ng mga taong papalabas, waring
nagmamadali na tila ba sa wala pang isang oras na pagkakatigil sa simbahan
ay napapaso, nakararamdam ng hapdi, hindi sa katawan, kundi sa kaluluwa.
Natuwa si Adong. Pinagbuti niya ang paglalahad ng kaniyang palad at
pagtawag sa mga taong papalapit sa mga taong sa kaniyang kinaroroonan.
“Malapit nang dumating si Bruno...” ani Aling Ebeng na walang sino mang
pinatutungkulan. Manapa’y para sa lahat na maaring makarinig. Biglang-bigla,
napawi ang katuwaan ni Adong. Nilagom ng kaniyang bituka ang
nararamdamang gutom. Asng pangambang sumisigid na kilabot sa kaniyang
mga laman at nagpapantindig sa kaniyang mga balahibo ay waring dinaklot at
itinapon sa malayo ng isang mahiwagang kamay. Habang nagdaraan sa
kaniyang harap ang mga taon malamig, walang awa, walang pakiramdam-
nakadarama siya ng kung anong bagay na apoy sa kaniyang kalooban.
Aywan niya kung bakit gayon ang nararamdaman niya matapos mapawi ang
kaniyang gutom at pangamba. Kung ilang araw na niyang nadarama iyon, at
hanggang sa ngayon ay naroroon pa’t waring umuuntag sa kaniya na
gumawa ng isang marahas na bagay.
Ilang barya ang nalaglag sa kaniyang palad, hindi inilagay kung inilaglag,
sapagkat ang mga palad na nagbibigay ay nandidiring mapadikit sa
marurusing na palad na wari bang mga kamay lamang na maninipis ang
malinis. Dali-daling inilagay ni Adong ang mga barya sa kaniyang lukbutan.
Ilan pang barya ang nalaglag sa kaniyang palad. At sa kaabalahan niya’y
hindi na napansing kakaunti na ang mga taong lumalabas mula sa simbahan.
Nakita na naman ni Adong ang mga mukhang malamig, ang imbay ng mga
kamay na nagpapahiwatig ng pagwawalang bahala, ang mga hakbang ng
nagmamadaling pag-iwas.
“Adong... ayun na si Bruno” narinig niyang wika ni Aling Ebeng.
Tinanaw ni Adong ang ininguso sa kaniya ni Aling Ebeng. Si Bruno nga. Ang
malapad na katawan, ang namumutok na mga bisig. Ang maliit na ulong
pinapangit ng suot na gora. Napadukot si Adong sa kaniyang bulsa. Dinama
niya ang mga barya roon. Malamig. At ang lamig na iyon ay waring dugong
biglang umagos sa kaniyang mga ugat. Ngunit ang lamig na iyon ay hindi
nakasapat upang ang apoy na nararamdaman niya kangina pa ay
mamamatay. Mahigpit niyang kinulong sa kaniyang palad ang mga baryang
napagpalimusan.
“Diyan na kayo, Aling Ebeng... sabihin ninyo kay Bruno na wala ako!” mabilis
niyang sinabi sa matanda.
“Ano? Naloloko ka na ba, Adong? Sasaktan ka ni Bruno. Nakita ka ni Bruno!”
Narinig man ni Adong ang sinabi ng matanda, nagpatuloy pa rin sa
paglalakad, sa simula’y marahan, ngunit nang makubli siya sa kabila ng
bakod ng simbahan ay pumulas siya ng takbo. Lumusot siya sa pagitan ng
mga dyipni na mabagal sa pagtakbo. Sumiksik siya sa kakapalan ng mga
taong salu-salubong sa paglalakad. At akala niya’y nawala na siya sa loob ng
 sinuot niyang mumunting iskinita. Sumandal siya sa poste ng ilaw-dagitab.
Dinama niya ang tigas niyon sa pamamagitan ng kaniyang likod. At sa
murang isipang iyon ni Adong ay tumindig ang tagumpay ng isang musmos
na paghihimagsik ng paglayo kay Bruno, ng paglayo sa Quiapo, ng paglayo
sa gutom, sa malalamig na mukha, sa makatunghay na simbahan, sa
kabangisang sa mula’t pa’y nakilala niya at kinasusuklaman. Muling dinama
niya ang mga barya sa kaniyang bulsa. At iyon ay matagal din niyang
ipinakalansing.
“Adong!” Sinundan iyon ng papalapit na mga yabag.
Napahindik si Adong. Ang basag na tinig ay naghatid sa kaniya ng lagim. Ibig
niyang tumakbo. Ibig niyang ipagpatuloy ang kaniyang paglayo. Ngunit ang
mga kamay ni Bruno ay parang bakal na nakahawak na sa kaniyang bisig,
niluluray ang munting lakas na nagkakaroon ng kapangyarihang maghimagsik
laban sa gutom, sa pangamba at kabangisan.
“Bitiwan mo ako! Bitiwan mo ako!” Naisigaw na lamang ni Adong.
Ngunit hindi na niya muling narinig ang basag na tinig. Naramdaman na
lamang niya ang malupit na palad ni Bruno. Natulig siya. Nahilo. At pagkaraan
ng ilang sandali, hindi na niya naramdaman ang kabangisan sa kapayapaang
biglang kumandong sa kaniya.
Gabay sa Pagsusuri:
1. Ilarawan si Adong, Si Bruno at si nanay Ebeng.
2. Ano ang kinakatawan ni Adong sa Kuwento? Ni Bruno sa lipunan?
3. Ilarawan nang masinsinan ang tagpuan sa kuwento.
4. Ano-anong pahayag ang nagpapatingkad sa paksa ng kuwento?
5. Anong tunggalian mayroon sa kuwento?
6. Ano-anong simbolo ang ginamit sa kuwento?
7. Paano nagpatingkad sa kuwento ang tono, himig, simbolo, at mga
tayutay sa kuwento?
8. Masasabi bang isang klasiko ang akda ni Efren Abueg? Ipaliwanag.
9. Sumasalamin pa ba sa kasalukuyan ang mga pangyayari sa akda?
Ipaliwanag.

Pansariling Pagtataya:
1. Anong mga kasalukuyang pangyayari sa bansa ang sinasalamin ng
mga kaganapan sa akda?
2. Sa kasalukuyan, sino ang mga maituturing mong Adong ng lipunan?
Bruno? Aling Ebeng? Ipaliwanag.
Aralin 3: Eli, Eli Lama Sabachthani? ni Dominador Mirasol
Aralin 3: Eli, Eli Lama Sabachthani? ni Dominador Mirasol
Ang aralin ito ay tumatalakay ng isang akda hinggil sa kahirapan. Binibigyang
pansin ang kalbaryo na tinaludtod o binalikat ng pangunahing karakter at
kung paano niya hinarap ang bangis ng lipunan. Inaasahan na sa araling ito,
makalilikha ang mag-aaral ng isang liham na patungkol sa mga biktima ng
kahirapan at pang-aabuso.
Pagkatapos ng araling ito, ang mag-aaral ay inaasahan na:
LO1. Nakikilatis ang tunay na layunin ng awtor sa kanyang kwento.
LO2. Naipaliliwanag ang sanhi at bunga ng mga suliraning panlipunan
sa akda.
LO3. Naiaangkop ang nilalaman ng mga akda sa kasalukuyang
pangyayari.
LO4. Natutukoy ang tunggalian sa kwento.
LO5. Naipahahayag ang saloobin at kaalaman tungkol sa isyung
nailatag ng akda sa pamamagitan ng isang liham na susulatin bilang
gawaing pagganap.

Paunang Pagtataya
Susing Tanong: Ano sa iyong palagay ang ibig sabihin ng pahayag sa ibaba?
“Ang kalbaryo ay isang landasing muli’t muling tataluntunin ng
tao.”

Mga Kagamitan/Nilalaman
Pagkilala sa May-Akda

DOMINADOR B. MIRASOL
Siya ay anak ng mag-asawang Aklanon at Bikolana na nagkaugat sa Tondo.
Manggagawa sa lagarian ang kanyang ama, kaya’t bukod sa mga estero,
barungbarong at mga looban ay karaniwan na ring tanawin sa kanya ang mga
troso at kusutan. Ang mga paksang hinango mula sa kanyang nilikhang
kapaligiran ay hindi katakatakang matuklasan sa marami ng kanyang isinulat
na akda.
Nagsimula siyang sumulat noong labingwalong taong gulang, naging
patnugot siya ng pitak sa Pilipino ng “The Quezonian” pahayagang pang-
estudyante ng MLQ University. Pagkaraang makapag-aral doon ng journalism
ay naging kagawad siya ng Aliwan, at nang lumaon ay ng Liwayway.
Isa siya sa mga sinanay na kabataang manunulat ng palihang pampanitikan
sa ilalim ng noo’y direktor ng editoryal ng Liwayway si Agustin C. Fabian.
Mula roon, ay gumawa siya ng sariling pangalan sa panitikan.
Dalawang ulit na siyang nagwagi sa timpalak ng maikling kuwento ng Palanca
Memorial Awards. Unang Gantimpala noong 1964 sa kanyang kuwentong
 “Mga Aso sa Lagarian” gayundin ang kanyang “Mga Bangkay sa
Dalampasigan ng mga Uwak” noong 1970.
Kabilang sa kanyang mga isinulat na nobela ay ang : Apoy sa Madaling Araw”
ko-awtor si Rogelio L. Ordonez na nagtamo ng pangalawang gantimpala sa
timpalak ng nobela ng Liwayway noong 1963. “Mga Halik sa Alikabok” unang
gantimpala noong 1966 at “Magkabiyak ng Larawan” na nalathala rin sa
Liwayway noong 1973-1974.
Naging lecturer sa Departamento ng Pilipino at Panitikan ng Pilipinas, UP,
kaugnay siya sa kasalukuyan sa DPI at magpahanggang ngayon ay patuloy
pang may hinahanap sa buhay.

Paksang Aralin: Eli, Eli Lama Sabachthani? Ni Dominador Mirasol

Serye ng kawalang-pag-asa sa buhay ni Elias. Nakulong dahil sa
pagpatay nang ipinagtanggol si Celia sa manggagahasa; mala-hayop ang
pagtrato sa bilanggong menor-de-edad sa Welfareville; lupit na buhay sa
bilangguan dahil sa pagkain, sanidad, at siksikang espasyo; at ang iniihiang
pagkain para sa mga preso. Nakapatay muli si Elias at inilipat naman sa
Deathrow. Sa pagbitay, nagkaroon ng bagong pag-asa si Elias: sa
pagbabanyuhay.
Narito ang link kung saan maaaring mai-download ang akdang Eli Eli
Lama Sabachthani ni Dominador Mirasol.

https://drive.google.com/file/d/1ygU1SdwusTSZ5e0GoIDjVjB-
yugLN_7D/view?fbclid=IwAR3gXmH_lamqgz0fat7Kb6aXUEwUVIoe7yL5kCA
b7dYfP0IuPMN5ltTk2X4

Gabay sa Pagsusuri:
1. Ilarawan ang mga tauhan sa kuwento.
2. Paano nagsimula ang kuwento?
3. Ilarawan ang tagpuan.
4. Ihanay ang mga pangyayari sa kuwento.
5. Ano-anong mga pangyayari ang nagtulak sa pangunahing TAUHAN
upang humantong siya sa ganoong kalagayan?
6. Paano humantong sa loob ng bilangguan si Elias?
7. Ano-anong suliranin mayroon sa kuwento?
8. Saan muling isinilang si Elias? Sa iyong palagay, bakit sa bansang
iyon?
9. Tukuyin ang tunggalian sa kwento.
10. Nangyayari pa ba sa kasalukuyan ang mga naging karanasan ni Elias?
11. Paano masosolusyunan ang ganitong mga pangyayari sa loob ng
bilangguan?

Pansariling Pagtataya:
 Sagutin ang mga sumusunod na katanungan.
1. Maituturing mo bang biktima ng lipunan si Elias? Bakit? Bakit hindi?
2. Sa kasalukuyan, sino ang mga maituturing mong Elias ng lipunan?
Deputado? Aling Sela?
 LIT 1 MODYUL 3
Aralin 1: Mga Uri at Halimbawa ng Karapatang Pantao; Mga Piling
Akda hinggil sa Karapatang Pantao
Aralin 1: Kahulugan at Kahalagahan ng Karapatang Pantao
Mahalagang malaman natin ang ating karapatan upang matamasa ang mga
pangunahing pangangailangan bilang tao. Sinumang umagaw sa ating mga
pangangailangan o kumitil sa ating buhay ng walang dahilan ay lumabag sa ating
karapatan bilang tao. Maari tayong dumulog sa hukuman kung sakaling nahahadlangan
ang ating karapatan.

Sa pagtatapos ng modyul na ito ang mga mag-aaral ay inaasahang:

1. Naibubuod ang mahahalagang pangyayari at/o kaisipan sa mga akdang

pampanitikan tungkol sa karapatang pantao.
2. Nahihinuha ang kaugalian at kalagayan ng lipunan gayundin ang pagkilala sa may
akda.
3. Naibabahagi ang sariling pananaw at saloobin ng akdang nabasa sa pasulat na
gawain.
4. Naipaliliwanag ang sanhi at bunga ng mga suliraning panlipunan
sa pamamagitan ng mga makabuluhang akdang pampanitikang nakatuon sa
karapatang pantao.

Mga Kagamitan/Nilalaman:

Ang isyu sa karapatang pantao ay nananatili pa ring isang mainit na usapin sa

bawat bansa sa mundo. Sa katunayan, ayon sa United for Human Rights(2019), tila
malayo pa sa katotohanan na maipatupad ang Universal Declaration of Human Rights sa
iba’t ibang bansa dahil sa tumitinding karahasan at pang-aabusong nararanasan lalo na
sa mga bansang mahihirap. Patunay rin dito ang ulat ng Amnesty International 2017’s
World Report na nagsasabing nararanasan pa rin lalong-lalo sa kontinente ng Africa at
ilang bansa sa Asya ang represyon, pang-aabuso at pagpatay.

Ano nga ba ang Mga Karapatang Pantao?

Ang mga karapatang pantao ay mga pamantayang moral o kaugalian na

naglalarawan ng mga tiyak na pamantayan ng paggawi ng tao at palaging protektado
bilang mga karapatang likas at legal sa batas-munisipyo at batas-pandaigdigan.
Karaniwang nauunawaan sila bilang mga di-matututulan at pangunahing karapatan "na
nararapat matanggap ng isang tao dahil lamang sa pagiging tao niya" at "na likas sa lahat
ng mga tao", anuman ang kanilang edad, etnikong pinagmulan, lokasyon, wika, relihiyon,
lahi, o anumang iba pang kalagayan. Angkop sila saanman at kailanman sa diwa ng
pagiging pansansinukob, at sila ay pantay-pantay sa diwa ng pagiging kasingpantay ito
sa lahat. Itinuturing ang mga ito bilang nangangailangan ng empatiya at pamamahala ng
batas at nagpapataw ng obligasyon sa mga tao na respetuhin ang mga karapatang
pantao ng iba, at karaniwang itinuturing na hindi dapat bawiin ang mga ito maliban kung
resulta ng nararapat na proseso batay sa mga tiyak na pangyayari; halimbawa, maaaring
kabilang sa karapatang pantao ang pagiging malaya sa ilegal na pag-aresto,
pagpapahirap, at pagbitay.

Naging napakamaimpluwensya ang doktrina ng karapatang pantao sa larangan

ng pandaigdigang batas at sa loob ng mga pandaigdigan at panrehiyonal na institusyon.
Binubuo ng mga kilos ng mga estado at di-pampamahalaang organisasyon ang isang
batayan ng patakarang pampubliko sa buong mundo. Iminumungkahi ng ideya ng
karapatang pantao na "kung maaaring sabihin na may karaniwang wikang moral ang
pahayag pangmadla ng pandaigdigang lipunan tuwing kapayapaan, ito ay yaong sa
karapatang pantao". Patuloy ang mga matibay na pag-angkin na ginawa ng doktrina ng
karapatang pantao sa pagpupukaw ng maraming pag-aalinlangan at debate tungkol sa
nilalaman, kaurian at katwiran ng karapatang pantao hanggang sa panahong ito. Ang
eksaktong kahulugan ng salitang karapatan ay kontrobersyal at paksa ng patuloy na
debateng pilosopikal; habang nagkakaisa na sumasaklaw ang karapatang pantao sa
malawakang uri ng mga karapatan tulad ng karapatan sa makatarungang paglilitis,
proteksyon mula sa pang-aalipin, kalayaan sa pananalita o karapatan sa edukasyon, may
di-pagkakasundo tungkol sa alin ng mga tanging karapatan ang dapat maisasama sa
pangkalahatang balangkas ng karapatang pantao; iminumungkahi ng iilang palaisip na
ang karapatang pantao ay dapat saligang kahilingan upang maiwasan ang mga
pinakamalubhang kaso ng abuso, habang itinuturing ito ng iba bilang mas mataas na
pamantayan.

Kahulugan at Kahalagahan ng Karapatang Pantao

Karapatan ng tao na matugunan ang kanyang mga pangangailangan upang siya

ay mabuhay nang may dignidad bilang tao. Ang karapatang pantao ay ang mga
karapatan na tinatamasa ng tao sa sandaling siya ay isilang. Ang pagkakamit ng tao ng
mga pangangailangan niya tulad ng pagkain, damit, bahay, edukasyon at iba pang
pangangailangan ay nangangahulugan na nakakamit niya ang kanyang karapatan.

Uri ng Karapatang Pantao

Ang karapatang pantao ay nahahati sa karapatan bilang indibidwal at pangkatan.

Indibidwal o personal na karapatan. Ito ay ang mga karapatan na pag-aari ng mga

indibidwal na tao para sa pag-unlad ng sariling pagkatao at kapakanan. Ang mga
karapatang ito at ang sibil o pulitikal na karapatan, ang panlipunan, pangkabuhayan, at
kultural na karapatan.

1.
 1. Karapatang Sibil. Ito ang mga karapatan ng tao upang mabuhay na malaya
at mapayapa. Ilan sa mga halimbawa ng karapatang sibil ay ang
karapatang mabuhay, pumili ng lugar kung saan siya ay maninirahan,
maghanapbuhay at mamili ng hanapbuhay.

2. Karapatang Politikal. Ito ang mga karapatan ng tao na makisali sa mga

proseso ng pagdedesisyon ng pamayanan tulad ng pagboto ng mga
opisyal, pagsali sa referendum at plebisito.

3. Karapatang Panlipunan. Ito ay ang mga karapatan upang mabuhay ang tao
sa isang lipunan at upang isulong ang kanyang kapakanan.

4. Karapatang Pangkabuhayan. Ito ang mga karapatan ukol sa

pagsususulong ng kabuhayan at disenteng pamumuhay.

5. Karapatang Kultural. Ito ang mga karapatan ng taong lumahok sa buhay

kultural ng pamayanan at magtamasa ng siyentipikong pag-unlad ng
pamayanan.

Panggrupo o kolektibong karapatan. Ito ang mga karapatan ng tao na bumuo ng

pamayanan upang isulong ang panlipunan. Pangkabuhayan, at pangkultural na pag-
unlad sa pamamagitan ng paggamit ng kanilang likas na kayamanan at pagsusulong ng
malusog na kapaligiran.

MGA HALIMBAWA NG KARAPATANG PANTAO

• Kalayaan sa pagsasalita
• Pagkakapantay- pantay sa harap ng batas
• Karapatang makapaghanap-buhay
• Karapatan sa pagkain
• Karapatang makilahok sa kalinangan
• Karapatan sa edukasyon

Pagpapalawig ng Aralin
AKDA 1:
Kung susuriin ang panitikan ng kasaysayan, maraming pangyayari sa nakaraan ang
tumatak at nag-iwan ng latay ng pagpapaalaala sa pangyayaring naghihimagsik,
lumalaban at sumasalungat ang mga mamamayan sa mga pangyayari sa ating bayan.
Maraming akda ang naisulat sa bawat yugto, panahon na naghihihmagsik, ngunit dahil
sa mga akda’y mahigpit na ipinagbawal sa una pa lang nang paglalathala at karamihan
sa mga manunulat na ito ay ipinakulong.
Tinalakay ng mga manunulat sa kanilang panitik ang kabulukan ng lipunan at pulitika.
Ang alinmang establisimento ay naging sagisag ng kabulukang dapat baguhin.
Madarama sa simbahan, sa paaralan at maging sa tahanan ang lason ng kawalang pag
asa ng mga manunulat sa pamahalaan. Maging ang mga pari, mga guro, at mga
magulang bilang awtoridad o mga taong dapat igalang ay niyanig ng mga akdang
naghihimagsik bilang kalaban na pabigat sa hinihingi nilang pagbabago.
Sumangga ang panitikang ito sa pagsasaad na dapat gawin upang lutasin ang suliranin.
Ang panitikan ay nagbubunsod sa pagkilos ng mga mamamayan sa kanilang mga
hinaing, damdamin o kaisipang nais ipahayag. Ito ang lakas na nagbubukold ng kanilang
damdamin, nagmumulat ng kanilang mga mata sa katwiran at katarungan. Maituturing na
mapaghimagsik ang panitikan kung ito’y tumitiwalag at tumutuligsa sa katayuan ng
lipunan, tuwirang humahamon sa umiiral na panahon, maaaring ito ay laban sa maling
pamamahala ng gobyerno, katiwalian, kultura, relihiyon at moralidad.

Pagkilala sa May-akda:
Talambuhay ni
KA AMADO V. HERNANDEZ
Lider-Manggagawa, Manunulat, Makata, at National Artist for Literature

“Sa aking piita’y hindi pumupurol ang lumang panulat, / bawa’t isang titik, may tunog ng
punlo at talim ng tabak.” — Amado V. Hernandez, “Bartolina” (Sinaliksik at sinulat ni
Gregorio V. Bituin Jr. )
ISA SIYA sa kinikilalang dakilang Pilipino ng ating bansa. Siya’y isang manunulat,
nobelista, makata, lider-manggagawa, at bilanggong pulitikal. Siya ng kanyang asawang
si Atang dela Rama ang isa sa dalawang mag-asawa na kinikilalang National Artist ng
Pilipinas.
Bata pa siya ay kinakitaan na siya ng hilig sa pagsusulat. Nang lumaon ay naging
tanyag siya sa larangang ito. Mula 1926 hanggang 1932, sinubaybayan ng marami ang
kanyang kolum na “Sariling Hardin”. Noong 1929, hinamon siya ng kanyang kaibigang
makata na si Jose Corazon de Jesus sa debate sa balagtasan. Ang kay de Jesus ay
nakalathala sa pang-araw-araw niyang kolum na “Mga Lagot na Bagting ng Kudyapi” sa
pahayagang Taliba, habang ang kay Ka Amado naman ay sa kolum niyang “Sariling
Hardin” sa pahayagang Pagkakaisa. Tumagal nang mahigit isang buwan ang kanilang
makasaysayang Balagtasan hinggil “sa lumang usapin ng lahi”. Makaraan ang sampung
taon, muling inilathala ito sa pahayagang Mabuhay Extra ni Teodoro Agoncillo na siyang
editor nito.
Bilang manunulat, marami siyang natanggap na gawad-pagkilala. Noong 1938,
ang kanyang narrative poem na Pilipinas ay nanalo ng Commonwealth Literary Award.
Ang kanyang nobelang Mga Ibong Mandaragit ay nanalo ng Balagtas Award mula sa
Cultural Center of the Philippines (CCP). Noong 1962, ang koleksyon ng tula na Isang
Dipang Langit ay nanalo ng Republic Cultural Heritage Award. Ang tulang-kasaysayan
na
Bayang Malaya ay nanalo ng Balagtas Award noong 1969. Ang kanyang nobelang Mga
Ibong Mandaragit ay maituturing na pagpa-patuloy ng nobelang El Fili ni Rizal.
 Bilang mamamahayag, nakasama siya sa nabuong Philippine Newspapers Guild
(PNG) noong 1945, na umanib sa Congress of Labor Organizations (CLO). Naging
pangulo si Ka Amado ng CLO noong 1947.
Sa kanyang pamumuno, pinangunahan ng CLO ang welga ng 2,600 mga mang-
gagawa mula sa Manila Trading and Supply, Co., Canlubang Sugar Estate, Metram
Gomtawco Sawmill, Republic Sawmill, atbp. Noong 1948, sa pangunguna muli ng CLO,
nag-aklas muli ang mga mang-gagawa sa malalaking kumpanya tulad ng Philippine
Refining Co., Benguet Consolidated Mines, Luzon Brokerage, atbp. Nagawa rin nito ang
kaunaunahang “stay-in” strike sa Franklin Baker, isang kumpanyang Amerikano. Noong
1949, may 83 welgang naisagawa, kung saan sa taon ding ito inilunsad ang ikaapat na
Kongreso ng CLO, na ang kanilang gi-namit na islogan ay “Manggagawa at Seguridad!”
at “Ibagsak ang Imper-yalismo!” Noong 1950 ay nagwelga ang 38,000 manggagawa.
Ang kamalayang pampulitika ng manggagawang kasapi ng CLO ay nasustina sa
kanilang binuong “Workers Institute” na pinamahalaan ng Komite sa Edukasyon,
Impormasyon at Panana-liksik. Dahil sa kanyang pagiging aktibo at pagtataguyod sa
kapakanan ng mang-gagawa, noong Enero 26, 1951, hinuli at ikinulong si Ka Amado.
Limang buwang inkomunikado si Ka Amado sa Camp Murphy (ngayo’y Camp Aguinaldo)
bago naiharap ang pormal na sakdal sa kanya noong Agosto 1951 sa salang “rebellion
complexed with other crimes”.
Ibinaba ang hatol na nagkasala si Ka Amado kaya’y siya’y nakulong ng limang
taon at anim na buwan. Palipat-lipat siya ng kulungan sa Muntinlupa, Camp Murphy,
Camp Crame, Fort McKinley, at Panopio Compound. Sa kulungan niya isinulat ang
kanyang koleksyon ng mga tula, ang “Isang Dipang Langit”.
Noong Hulyo 26, 1956, pansamantala siyang nakalaya sa bisa ng lagak (bail), at
noong Mayo 31, 1964, si Ka Amado ay napawalang sala. Mula 1958 hanggang 1961,
nakatanggap siya ng apat na Palanca Awards sa kanyang mga isinulat na dula.
Noong 1965, dumalo siya sa kumperensya ng mga mamamahayag na Asyano sa
Indonesia, at nalathala ang kanyang ulat hinggil dito sa Taliba, kung saan nanalo siya ng
NPC-Esso Journalism Award. Noong 1966, dinaluhan naman niya ang Afro-Asian Writers
meeting sa Tsina. 1966 din nang dumalo siya sa International War Crimes Tribunal sa
London kung saan ipinagtanggol niya ang Pilipinas sa bintang na ang kanyang bansa ay
isang “war criminal” sa Biyetnam.
Noong 1967, tumakbo siyang konsehal ng Maynila ngunit natalo. Nagsulat siyang
muli at naging editor ng Ang Masa. Si Ka Amado ay namatay sa atake sa puso noong
Marso 24, 1970. Noong 1973, iginawad sa kanya ang karangalan bilang Pambansang
Alagad ng Sining (National Artist for Literature) ng Pilipinas.
Ilan sa kanyang mga isinulat ay ito:

1. Bayang Malaya (Tulang Kasaysayan)

2. Mga Ibong Mandaragit (Nobelang Sosyo-Politikal)
3. Isang Dipang Langit (Koleksyon ng Tula)
4. Luha ng Buwaya (Nobelang Sosyo-Politikal)
5. Tudla at Tudling: Katipunan ng Tula 1921-1970
 6. Langaw sa Isang Basong Gatas at Iba Pang Kwento
7. Magkabilang Mukha ng Isang Bagol at Iba Pang Akda

Upang inyong mabasa ang paksang aralin, narito ang sipi ng maikling kwentong
isinulat ni Amado V. Hernandez -
“Langaw sa Isang Basong Gatas”.
/files/5357507/langaaawww(4).pdf

Gabay sa Pagsusuri:
Bilang pag-unawa sa iyong nabasang akda, atin munang bigyan ng pansin ang laman
ng maikling kwento:

1. Sino-sino nga ba ang mga tauhang nagbigay buhay sa akda?

2. Ano-ano nga ba ang mga pangyayaring pumukaw sa iyong damdamin matapos
mong mabasa ito?
3. Kung ang isang basong gatas ay ihahalintulad sa mga pagbabago at pag-unlad
na nagaganap sa ating lipunan, ano kaya ang ipinahihiwatig ng Langaw sa
pamagat ?

AKDA 2:

Panitikan Hinggil sa Karapatang Pantao / TULA

PAGKILALA SA MAY- AKDA:

Maraming manunulat ang naniniwala at kumikilala sa panulat bilang isang malalim na
bolo na makakasugat sa manhid nating lipunan at walang pakialam na pamahalaan. Isa
na rito si Rogelio L. Ordoñez na kilala at kinikilala sa kanyang kontribusyon sa panulaan
at panitikan bilang mabisang instrumento ng pagsusulong ng mas malaya at patas na
lipunan. Ang kanyang mga tula at dula ay ilan lamang sa mga akdang tunay na
naghihimagsik at sumasalungat sa tahimik na bibig ng ibang manunulat. Tunay na
nagpakita ng paghihimagsik laban sa pang-aapi ng mga maimpluwensya at
makapangyarihan sa pamahalaan, inilalarawan at iminumulat ang mga maralita sa
kaapihan ng ating lipunang ginagalawan.
Isang premyadong manunulat si ROGELIO L. ORDOÑEZ – kuwentista’t nobelista,
makata’t peryodista — Gantimpalang KADIPAN sa sanaysay at maikling kuwento,
Gantimpalang Liwayway sa nobela, Gawad Balagtas sa pamamahayag, Pambansang
Alagad ni Balagtas sa literatura, Jose Rizal National Centennial Commission sa
sanaysay at Gawad Alejandro G. Abadilla bilang “malikhaing manunulat at militanteng
peryodista.” Pinarangalan din siya ng probinsiya ng Cavite bilang Progresibong
Caviteño sa larangan ng panitikan, at ng mismong bayan niya ng Imus bilang
natatanging taga-Imus sa literatura. Noong Hunyo 25, 2011, ginawaran siya ng KM64
Poetry Collective ng titulong MAKATA NG BAYAN “dahil sa kanyang panulaang
masugid na nagsusulong sa mga adhikain at pakikibaka ng sambayanang Pilipino, lalo
na yaong nakararaming isinadlak ng hari-hariang iilan sa mga imburnal at pusali ng
lipunan.” Sa pagdiriwang ng Poesia 2011, pinarangalan siya ng Pamantasang De La
Salle (Dasmarinas) “sa kanyang natatanging ambag sa pagpapalago ng kamalayang
panlipunan at pagpapahalaga sa kulturang Pilipino… sa malalim na pagsusuri sa
kalagayang pambansa… at kinikilala ang kanyang kontribusyon sa panulaan at
panitikan bilang mabisang instrumento ng pagsusulong ng mas malaya at patas na
lipunan.” Sa paggunita sa ika-107 taong anibersaryo ng Politeknikong Unibersidad ng
Pilipinas, ginawaran siya noong Set. 30, 2011 ng plake ng karangalang “namumukod at
bantog na manunulat na, sa pamamagitan ng kanyang prolipikong panulat, ay patuloy
na nagbibigay-dangal sa Unibersidad at, bilang nobelista at makata, natanghal ang
kanyang sarili na isa sa pangunahing tagapag-ambag sa ikayayaman ng Literatura ng
Pilipinas.”
Marahil maraming bagay ang papasok sa iyong isipan kapag nabasa mo ang tulang Di
Na Ako Makahabi ng Tula na isinulat ni Rogelio L. Ordonez. Ngunit gaano nga ba ang
iyong kaalaman kapag sinabi nating isang tula.
Sa bahaging ito, matutunghayan natin ang halimbawa ng isang akdang pampanitikan,
ang tula - inaasahang higit na mauunawaan at mapapahalagahan ang iyong kaalaman
bilang isang mag-aaral, gayundin ang iyong pagiging isang Pilipno.
Narito ang sipi ng ng tulang isinulat ni Rogelio L. Ordonez.
Di na Ako Makahabi ng Tula
Ilang araw na akong nakatulala
sa papawiring makulimlim
di ako makahabi ng tula
tumakas at nagliwaliw ang mga salita
nagkagutay-gutay papel ng kamalayan
mga metapora’y pumailanlang
sa kalawakang nilunok ng dilim
mga imaheng mapagmulat at matulain
at mga talinghagang dapat arukin
ibinartolina sa kagubatan ng pangamba
at sa kabukirang di sibulan ng pag-asa
ibig pang gahasain ng mga buntala.
di na ako makahabi ng tula
pilantod na ang mga taludtod
mga saknong ay uugud-ugod
di tuloy makaakyat sa gulod
mga eskinita ng parnaso’y di mayakap
dibdib ng bangketa’y di malamutak
kinulaba mga mata at di makita
luha’t pawis ng manggagawa’t magsasaka
di marinig hinagpis ng mga sawimpalad
 paano tutulain pa epiko ng pakikibaka
ng sambayanang masa kung mga daliri’y
ikinadena’t dinurog ng dusa?
muli akong maglulunoy sa iyong mga alaala
muli kong sasamyuin mga pulang rosas
sa ulilang hardin ng mga pangarap
muli kong idadampi ang palad
sa nagnaknak na sugat ng mga dantaon
muli’t muli kong palalanguyin ang diwa
sa ilog ng dugo at luha
at magbabanyuhay ang lahat
muling aalingawngaw singasing ng punglo
atungal ng kulog at bombang pumutok
saka lamang, oo, saka lamang
makahahabi ako ng tulang
magsasabog ng mga talulot ng apoy
sa puso’t diwa ng uring busabos at dayukdok!

Gabay sa Pagsusuri:

1. Paano magiging makabuluhan para sa mga katulad mong mag-aaral na pag-

aralan ang tulang Di Na Ako Makahabi ng Tula bilang bahagi ng akdang
pampanitikan?
2. Bakit mahalaga para sa mga mag-aaral at guro ang alamin at makialam sa usaping
mayroon ang tulang nabasa?

Paglalagom

Karapatan ng tao na matugunan ang kanyang mga pangangailangan upang siya

ay mabuhay nang may dignidad bilang tao. Ang karapatang pantao ay ang mga
karapatan na tinatamasa ng tao sa sandaling siya ay isilang. Ang pagkakamit ng tao ng
mga pangangailangan niya tulad ng pagkain, damit, bahay, edukasyon at iba pang
pangangailangan ay nangangahulugan na nakakamit niya ang kanyang karapatan.

Mahalagang malaman natin ang ating karapatan upang matamasa natin ang mga
pangunahing pangangailangan natin bilang tao. Sinumang umagaw sa ating mga
pangangailangan o kumitil sa ating buhay ng walang dahilan ay lumabag sa ating
karapatan bilang tao. Maari tayong dumulog sa hukuman kung sakaling nahahadlangan
ang ating karapatan.
 LIT 1 MODYUL 4
Aralin 1: Konsepto o Kahulugan ng Kasarian
Aralin 1: KONSEPTO O KAHULUGAN NG KASARIAN
Ang araling ito ay naglalaman ng mga terminolohiyang nagpapaliwanag at nagbibigay
kahulugan sa mga tiyak na terminong inilahad hinggil sa kasariaan.
Sa dulo ng aralin, ang mag-aaral ay inaasahan na:

1. Nagugunita ang bawat konsepto o kahulugan ng salitang kasarian

hinggil sa paksang mayroon ang aralin.
2. Nailalahad ang sariling pananaw sa mga karapatang indibidwal ng
bawat kasarian.
3. Naipahahayag ang saloobin at kaalaman tungkol sa mga anyo ng
diskriminasyon ayon sa kasarian.
Paunang Pagtataya
Isa sa mga naging mainit na isyu sa lipunang Pilipino ay ang tungkol sa mga
usaping pang-kasarian lalo‘t higit ay ang pagkakapantay-pantay ng mga tao ayon sa
kanilang kasarian.
Mayroong iba't ibang tungkulin ang isang babae at lalaki. Mayroong tungkulin sa
tahanan, kapaligiran, bayan, pamilya, lipunan, eskwelahan o paaralan at marami pang
iba.
Ang mga babae ay inaasahan na maging mapag-intindi o mapag-unawa, mapang-
alaga at maalalahanin. Kung ikaw ay may asawa't mga anak na, inaasahan na ikaw ay
magiging maunawain dahil kadalasan ang mga anak ay makukulit at pasaway. Dahil
bilang ilaw ng tahanan, ikaw ang magsisilbing unang guro ng iyong mga anak upang sila
ay maihanda sa mga gawain ng paaralan. Ito ay isang halimbawa ng tungkulin sa
pamilya. Inaasahan ring ikaw ay maging responsable, dahil ikaw ang nanay, inaasahan
na ikaw ang gagawa ng mga gawain ng isang tipikal na maybahay, ito ay isang halimbawa
ng tungkulin sa tahanan.
Ganoon rin kung ikaw ay nag-aaral o isang estudyante pa lamang, inaasahan na
ikaw ay magiging masipag at matiyaga. Ikaw ay nararapat lamang na mag-aral nang
mabuti upang ikaw ay magkaroon nang magandang kinabukasan, ito ay isang halimbawa
ng tungkulin sa paaralan. Nararapat lamang din na ikaw ay tumulong sa iyong magulang
sa mga gawaing bahay, ito ay isa rin sa mga halimbawa ng tungkulin sa tahanan.
Katulad ng mga babae, mayroon ding mga tungkulin ang mga lalaki.
Kung ikaw ay may asawa't anak na, inaasahan na ikaw ang magtatrabaho o
magtataguyod sa iyong pamilya. Ang Ama ang sentro o ang padre de pamilya. Dahil
bilang haligi ng tahanan, nararapat lamang na ang ama ang magtatrabaho upang may
maipakain at may maibigay na pera para sa pang-araw- araw na gastusin. Ito ay isang
halimbawa ng tungkulin sa pamilya.
Kung ikaw ay lalaki, ikaw rin ay inaasahan na magbuhat ng mga mabibigat na
bagay sa kadahilanang mas malakas ang mga lalaki kaysa sa mga babae. Ito ay isang
halimbawa ng tungkulin sa lipunan.
 Kung susuriin sa pangkalahatang, lalo na sa panahong ngayon, pumaparehas na
ang tungkulin ng babae at lalaki sa paaralan o eskwelahan, maging sa lipunan.

KABAN NG ARAL
Panuto. Punan ang KWL chart hinggil sa isyung pangkasarian ng mga hinihinging
impormasyon.

What I KNOW What I WANT TO KNOW What I LEARNED

1. 1. 1.
2. 2. 2.
3. 3. 3.

Madalas mapagpalit ang pakahulugan sa ilang mga terminolohiya, kaya marapat

lamang na ito ay gawan nang paglilinaw. Narito ang ilan sa mga konsepto at kanilang
kahulugan:

• SEX O SEKSUWALIDAD – tumutukoy sa natural o biyolohikal na katangian na

nagtatakda ng pagkakaiba ng babae sa lalaki. Ang ating seksuwalidad ay
natatalaga sa pamamagitan ng ating Genetic inheritance o ang pinagmulan ng
lahi. Ang ating genes naman ay nagtataglay ng ating mga biyolohikal na katangian
na ating mamamana at naipapasa sa mga salinlahi sa pamamagitan ng
pagsusupil.
• GENDER O KASARIAN – tumutukoy sa isang aspektong kultural na natutuhan
hinggil sa seksuwalidad. Ang mga ideya natin tungkol sa kasarian ay ating
natututuhan mula sa lipunang ating kinabibilangan at ginagalawan. Ang
seksuwalidad ang tukuyin pinapangkat ang mga tao bilang ―”babae” at ― “lalaki”.
Kung kasarian ang ginagamit na termino ay ― “pambabae” o ― “panlalaki”
• ORYENTASYONG SEKSUWAL (SEXUAL ORIENTATION) - tumutukoy sa pisikal at
emosyonal na atraksiyon na nararamdaman ng isang indibidwal para pa sa isa
pang indibidwal.
• PAGKAKAKILANLANG PANGKASARIAN (GENDER IDENTITY) - kinikilala bilang
malalim na damdamin at personal na karanasang pangkasarian ng isang tao, na
maaaring nakatugma o hindi nakatugma sa sex nya nang siya‘y ipanganak.
Kabilang dito ang personal na pagtuturing niya sa sariling katawan at iba pang
ekspresyon ng kasarian, kasama na ang pananamit, pagsasalita, at pagkilos.
 • HETEROSEKSUWAL (HETEROSEXUAL) – tumutukoy sa mga taong
nagkakanasang seksuwal sa miyembro ng kabilang kasarian; mga lalaki na ang
gustong makatalik ay babae at mga babaeng gusto naman ay lalaki.
• HOMOSEKSUWAL (HOMOSEXUAL) – tumutukoy sa mga taong nagkakaroon ng
seksuwal na pagnanasa sa mga taong nabibilang sa katulad na kasarian; mga
lalaking mas gustong lalaki ang makakatalik at mga babaeng mas gusto ang
babae bilang seksuwal na kapareha.
• LESBIAN (TOMBOY) – tumutukoy sa mga babae na ang kilos at damdamin ay
panlalaki; mga babaeng may pusong lalaki at umiibig sa kapwa babae.
• GAY (BAKLA) – tumutukoy sa mga lalaking nakakaramdam ng atraksiyon sa
kanilang kapwa lalaki; may ilan na nagdadamit at kumikilos na parang babae.
• BISEXUAL (BISEKSUWAL) – tumutukoy sa mga taong nakakaramdam ng
atraksiyon sa dalawang kasarian.
• ASEXUAL (ASEKSUWAL) – tumutukoy sa mga taong walang nararamdamang
atraksiyong seksuwal sa anumang kasarian.
• TRANSGENDER (TRANSGENDER) – tumutukoy sa isang tao na nakakaramdam na
siya ay nabubuhay sa maling katawan; ang kanyang pag-iisip at pangangatawan
ay hindi magkatugma.

KARAPATAN SA PAGPILI NG KASARIAN AT SEKSUWALIDAD

Ang ilang mga karapatang ipinaglaban ng mga homoseksuwal sa buong mundo ay:

• Karapatang malayang ipahayag ang kanilang kalooban

• Karapatang maikasal nang sibil at mapagkalooban ng mga benipisyong ibinibigay
ng pamahalaan sa mga kasal na heteroseksuwal at sa kanilang mga anak; at
• Karapatang mabuhay nang malaya at walang diskriminasyon

Pagpapalawig sa Aralin
PANANAW SA HOMOSEKSUWALIDAD NG MGA PILIPINO

Ang Pilipinas ay isa sa mga bansa sa mundo na pinaka-tumatanggap sa mga LGBT

(gay-friendly nation). Sa isang pandaigdigang pag- aaral na kinabibilangan ng 39 na
bansa, pansampu ang Pilipinas sa 17 bansang tumatanggap sa homoseksuwalidad.

Sa kabilang dako, masasabi na Malaki ang impluwensiya ng Simbahang Romano

Katoliko sa pananaw ng mga Pilipino laban sa homoseksuwalidad. Sa pamumuno ng
Catholic Bishop‘s Conferences of the Philippies (CBCP), ang Simbahang Katoliko ay
aktibo sa pagkontra sa pagbibigay ng mga karapatan sa mga pangkat-LGBT. Ang mga
konserbatibong Pilipino, pati na rin ang mga Muslim, ay naniniwala na ang homoseksuwal
ay immoral. Ganito rin ang ibang sektang Romano tulad ng Jesus is Lord Church ni Bro.
Eddie Villanueva .
RELIHIYON AT PANANAW NG IBA TUNGKOL SA HOMOSEKSUWALIDAD

May mga pangunahing relihiyon sa mundo ang naninindigang salungat sa kanilang

paniniwala ang pagiging homoseksuwal. Dahil sa ganitong paniniwala, tinutuligsa nila
ang mga homoseksuwal. Hinuhusgahan nila ang homoseksuwal at naniniwalang ito ay
makasalanan.

Sa kabilang dako, mayroon na ring mga lipunang may liberal na pag-iisip at

tinatanggap na rin ang kultura ng homoseksuwal.

DISKRIMINASYON BATAY SA KASARIAN

Ang mga pagkakaiba at hindi pantay-pantay sa pagtrato ng mga kasarian ay makikita sa

ating lipunan tulad ng aspektong politikal, pang-hanapbuhay, at maging sa tahanan.

• Sa politika, may pagkakaiba ang mga kasarian sa kapangyarihang politikal sa

pamahalaan, komunidad at institusyon.
• Sa tahanan, may pagkakaiba rin ang mga gawaing nakaatang sa kanila gaya ng
paggawa ng desisyon at paghanap ng mapagkukunan ng pangangailangan sa
tahanan.
• Sa panghanapbuhay, ang pang- aabuso ay mas madalas maranasan ng
kababaihan at homoseksuwal kaysa sa mga kalalakihan.
MGA ANYO NG DISKRIMINASYON AYON SA KASARIAN

• Hindi pagtanggap sa trabaho

• Mga pang-iinsulto at pangungutya
• Hindi pagpapatuloy sa mga establisyemento dahil sa kanilang kasuotan o pagkilos
• Bullying sa paaralan
Aralin 2: Liham ni Pinay Mula sa Brunei ni Ruth Elynia S. Mabanglo
LESSON 2: Liham ni Pinay Mula sa Brunei ni Ruth Elynia S. Mabanglo
Ito ay isang akdang tula na tumatalakay sa kalagayan ng kababaihan noon at ngayon sa
iba’t ibang lawak at antas ng lipunang Pilipino.
Sa dulo ng aralin, ang mag-aaral ay inaasahan na

1. Naiisa-isa ang mga gampanin ng isang maybahay.

2. Nasusuri ang mga salitang ginamit sa akda na nagpapahiwatig sa kalagayang
kababaihan.
3. Nailalahad ang realidad ng buhay ng kababaihan na nakapaloob sa akda at ang
sariling opinyon sa kalagayan ng kababaihan ngayon.

Paunang Pagtataya
Gaano mo kakilala ang iyong ina? Magbigay ng isang sitwasyon na kinailangan mo ang
kalinga o pansin ng iyong ina? Ihanda ang iyong kasagutan at ilahad sa klase.

Pagbasa at Pagsusuri sa Akda

Liham ni Pinay mula sa Brunei

ni Ruth Elynia S. Mabanglo

Ako’y guro, asawa at ina.

Isang babae--pupol ng pabango, pulbos at seda,
Kaulayaw ng batya, kaldero at kama.
Napagod yata ako’t nanghinawa,
Nagsikap mangibang-lupa.

Iyo’t iyon din ang lalaking umuupo sa kabisera,

Nagbabasa ng diyaryo uma-umaga.
Naghihintay siya ng kape
At naninigarilyo,
Habang kagkag ako sa pagitan ng kuna at libro,
Nagpapahid ng lipstick at nagpapatulo ng gripo.
Hindi siya nag-aangat ng mukha
Umaaso man ang kawali o umiingit ang bata.
Hinahatdan ko siya ng brief at tuwalya sa banyo,
Inaaliw kung mainit ang ulo.
Wala siyang paliwanag
Kung bakit hindi siya umuwi magdamag,
 Ngunit kunot na kunot ang kanyang noo
Kapag umaalis ako ng Linggo.
Ayaw niya ng galunggong at saluyot
Kahit pipis ang sobreng inabot,
Ibig pa yatang maghimala ako ng ulam
Kahit ang pangrenta’y laging kulang.

Ako’y guro, asawa at ina.

Isang babae-- napapagal sa pagiging babae.
Itinakda ng kabahaging
Masumpa sa walis, labada’t oyayi
Kahit may propesyo’t kumikita ng salapi.
Iyo’t iyon din ang ruta ng araw-araw--
Kabagutang nakalatag sa kahabaan
Ng bahay at paaralan,
Ng kusina’t higaan.

May karapatan ba akong magmukmok?

Saan ako tatakbo kung ako’y malungkot?
May beerhouse at massage parlor na tambayan
Ang kabiyak kong nag-aasam,
Nasa bintana ako’t maghihintay.
Nagbabaga ang katawan ko sa paghahanap,
May krus ang dila ko’t di makapangusap.
Humihingi ng tinapay ang mga anak ko,
Itinotodo ko ang bolyum ng radyo.
Napagod yata ako’t nanghinawa,
Nagsikap mangibang-lupa.

Noon ako nanaginip na nakapantalon,

Nagpapadala ng dolyar at pasalubong.
Nakakahinga na ako ngayon nang maluwag,
Walang susi ang bibig, ang isip ay bukas.
Aaminin kong ako’y nangungulila
Ngunit sariling kape ko na ang tinitimpla.
Nag-aabang ako ng sulat sa tarangkaha’t pinto,
Sa telepono’y nabubusog ang puso.
Umiiyak ako noong una,
Nagagamot pala ang lahat sa pagbabasa.

Ito lamang ang sagot,

Bayaang lalaki ang maglaba ng kumot.

Pansariling Pagtataya:
 1. Sino ang persona sa tula o sino ang nagsasalita sa tula? Ilarawan siya.
2. Sino ang lalaking binabanggit sa tula? Ilarawan siya.
3. Ano ang ginawa ng persona sa tula nang siya ay mapagod at manghinawa?
4. Ano na ang kasalukuyang kalagayan ng persona sa tula? Ilarawan.

Pagbubuod
Sa loob ng maraming taon, ang pigura ng maybahay ay nauugnay sa babae na
inilaan ang kanyang sarili nang eksklusibo sa mga gawaing bahay, habang ang asawa
ay lumabas upang magtrabaho at kumita ng pera na pinapayagan upang suportahan ang
pamilya sa pananalapi. Sa ngayon ay karaniwan na sa kababaihan na kumuha ng mga
trabaho na katumbas ng sa kalalakihan : iyon ay, nagtatrabaho na rin sila nang may
bayad, maging o hindi sila gumagawa ng gawaing bahay. Sa parehong paraan, lalong
karaniwan sa kalalakihan na magsagawa ng mga gawain sa sambahayan na hindi nila
inako noong nakaraan panahon, dahil kadalasang gawaing bahay ay isinagawa ng
maybahay.
 LIT 1 MODYUL 5
Continue

Aralin 1: Mga Isyung Pangmanggagawa at kaugnay na Panitikan

LESSON 1: Mga Isyung Pangmanggagawa at kaugnay na Panitikan

Ang araling ito ay tumatalakay sa kahalagahan ng mga manggagawa sa pagpapaunlad

ng pambansang ekonomiya. Binibigyang pansin rin ang mga isyu at suliranin na kanilang
kinaharap at patuloy na pinaglalabanan sa kasalukuyan sa pamamagitan ng
makabuluhang akdang pampanitikan na sumasalamin sa kanilang kalagayan.

Sa dulo ng aralin, ang mag-aaral ay inaasahan na:

1. Natutukoy ang mga katangian ng mahusay na akdang pampanitikan na

tumatalakay sa mga isyung pangmanggagawa at pangmagsasaka.
2. Naibubuod ang mga mahahalagang pangyayari o kaisipan sa bawat akdang
binasa/mababasa.
3. Napalulutang ang mga sanhi at bunga ng mga suliranin na mayroon sa akda.
4. Natutukoy ang mga napapanahong isyu at suliranin na kinakaharap ng mga
manggagawa.
5. Nakapagpapahayag ng saloobin kaugnay ng mga isyu at akdang tinalakay sa
pamamagitan ng pagkiha ng isang bidyo.

Paunang Gawain

Bilang introduksyon sa paksang tatalakayin, panoorin ang bidyo tungkol sa mga

manggagawang Pinoy gamit ang link sa ibaba.

Manggagawang Pilipino. Link: https://youtu.be/x8MuJVDR-CM

Sang-ayon ka ba sa iyong napanood tungkol sa mga manggagawang Pinoy?

Maituturing mo rin ba silang mga bayani ng makabagong panahon? Maiisigaw mo rin
ba ang mga katagang “Hoy!Pinoy ako.” ng may buong pagmamalaki?

Maituturing na katuwang sa pagbabago ang mga manggagawang Pilipino.

Kinikilala ang kanilang abilidad at husay sa iba’t ibang larangan dahil na rin sa kanilang
talento, kasipagan, lakas ng loob, matibay na pananalig sa sarili, at tibay ng
pananampalataya. Kaalinsabay ng kanilang pagsisikap ay ang pangarap na mabigyan
ng maginhawang buhay ang kanilang mga pamilya at ang bunga ng kanilang
pagsisikap ay ang katuparan ng mga pangarap ng kapwa nila Pilipino.

Subalit sa kabilang banda, hindi maisasantabi na may mga isyu at suliraning

kinakaharap ang mga manggagawang Pinoy na kinakailangang mabigyan pansin,
aksyon, at solusyon.
 Mga Kagamitan/Nilalaman
Manggagawa. Ang manggagawa ay mahalaga sa pag-unlad ng ekonomiya. Sila ay may
malaking bahaging ginagampanan sa industriya. Ang lupa at kapital bilang salik ng
produksiyon ay hindi malilinang kung walang manggagawa. Ang pagkonsumo at
produksiyon ay patuloy na nagaganap dahil sa pagpupunyagi ng mga manggagawa.
Sila ang buhay at sandigan ng pag-unlad ng industriya. Ang literal na kahulugan ng
manggagawa ay isang taong gumagawa ng isang partikular na trabaho.

Magsasaka. Isang taong nagtatanim at nagpapatubo ng mga pananim at nag-aalaga ng

mga hayop at nabubuhay na mga organisasyong gagamitin bilang pagkain at bilang
hilaw na mga materyales. Isa itong karaniwang hanapbuhay para sa mga tao magbuhat
na magsimula o magkaroon ng kabihasnan.

Isyung Pambansa. Mga mahahalagang pangyayari o kaganapan sa loob ng bansa na

may malawakang epekto sa iba’t ibang sektor ng lipunan na kinabibilangan ng pamilya,
simbahan, pamahalaan, paaralan at ekonomiya.

Ang mga problema ng mga manggagawa ay nagbubunyag ng kadena ng mga

sanhi at epekto na nauugnay sa pang-ekonomiya, pampulitika at kulturang mga
kadahilanan. Isang komprehensibong pagsusuri ng mga problemang ito ang maaaring
magbigay ng kasangkapan sa mga manggagawa, kaya may pangangailangan na
maunawaan ang istruktural at moral na batayan ng mga isyu.

Pitong Batayang Problema ng mga Manggagawa

 Mababang Sahod
 Kondisyon sa Paggawa
 Hindi Makataong Pagtrato
 Walang Seguridad sa Trabaho
 Underemployment
 Diskriminasyon
 Kawalan ng Organisadong Unyon

Mababang Sahod. Noong 1889, inayos ng mga Pilipino ang unang unyon ng paggawa
upang igiit ang karapatan ng mga manggagawa sa isang makatarungang sahod.
Ngayon, pagkatapos ng mas mababa sa isang siglo ng pakikibakang panlipunan ang
mga kondisyon ay mananatiling hindi mapigilan.

Ang rate ng sahod sa Pilipinas ay mababa kumpara sa mga nasa ibang bansa;
sa Estados Unidos, ang rate ng sahod ay labing pitong beses kaysa sa sahod sa
Pilipinas; sa mga binuo bansa, sampung beses pa; at sa les binuo mga bansa, apat na
beses pa. Hindi nakakagulat na malaman, sa isang survey na isinasagawa ng Union
Bank of Switzerland na naglalagay ng sahod ng mga manggagawang Pilipino
pangalawa hanggang sa pinakamababa sa mundo.
 Kondisyon sa Paggawa. Pinilit na magdusa sa ilalim ng mahirap na mga kondisyon sa
pagtatrabaho kapalit kawalan ng trabaho at kalaunan pagkagutom, ang mga
manggagawang Pilipino ay matagal na binawian ng karapatan sa buhay at tungkulin
upang magtrabaho.

Hindi sapat na pisikal na pasilidad at panukalang pangkaligtasan sa trabaho ang

pagkakalantad sa mapanganib na kemikal, hindi makatuwirang iskedyul ng trabaho,
hindi makatarungang kabayaran, hindi sapat na mga benepisyo sa iwanan, limitado,
kung hindi kawalan ng pagkakataon para sa personal at propesyonal na paglago, at
hindi matatag na katayuan sa pagtatrabaho - ito ay ilan lamang sa mga hindi
makatarungang mga kondisyon sa pagtatrabaho na pasanin ng mga manggagawang
Pilipino.

Hindi Makataong Pagtrato. Direktang nauugnay sa mahirap na mga kondisyon sa

pagtatrabaho ay ang mga mapang-api na gawi na ipinataw sa mga manggagawa ng
mga tagapag-empleyo na minamaliit sa paggawa bilang mga materyal na instrumento
lamang ng kapital na akumulasyon. Kabilang sa mga hindi makataong kasanayan ng
mga tagapag-empleyo ang kabiguan na ipatupad ang sahod at mga kabayaran tulad ng
ipinanukala ng batas, sexual harassment, pang-aabuso sa katawan, mga ilegal na
pagpapaalis, at iba pang mga problema na nagmula sa mahirap na mga kondisyon sa
pagtatrabaho.

Kahalagahan ng Paggawa o Manggagawa

 Lumilikha ng mga produkto na kailangan ng bansa

 Pinoproseso ang mga hilaw na material ng agrikultura
 Nagpapaandar at gumagamit ng makinarya at ibang teknolohiya
 Lumilinang ng likas na yaman
 Nagbabayad ng buwis sa pamahalaan
 Konsyumer ng mga produkto

Ang mga sumusunod na akdang pampanitikan ay tumatalakay sa mga isyung

pangmanggagawa at kaugnay na iba pang suliraning pambansa. Basahin ang mga ito
at sagutan ang mga katanungan sa pagsusuri na matatagpuan sa katapusan ng bawat
akda.

Akda Bilang 1:
Kanino Ko Ibubulong?
pluma at papel ni Rogelio L. Ordonez
(Tula)

kanino ko ibubulong
alimura ng utak na kumukulo
 at himagsik ng pusong nagdurugo?

kanino ko ibubulong
himutok at pagdaramdam
ng mga katawang inilugmok ng karimlan
sa mga bangketa ng kalunsuran?

kanino ko ibubulong
hinagpis ng bitukang nabalumbon
tagulaylay ng mga matang luhaan
lagi’t laging nakatitig sa kawalan
ng papawiring walang hanggan?

kanino ko ibubulong
lagutok ng mga buto
ng pawisang katawan ng obrerong
inalipin ng kasakiman?

kanino ko ibubulong
daing ng butuhang mga bisig
ng sakadang nakaluhod sa tubuhan
at magsasakang naninimdim sa palayan?

kanino ko ibubulong
hinagpis ng munting mga daliring
nagkakalkal ng basurahan
para magkalaman ang tiyan?

maririnig kaya ito

ng diyos ni abraham
o ng uring mayamang walang pakiramdam?
maulinigan kaya ito ng binging lipunang
namanhid na yata ang budhi’t isipan?

kanino ko nga ba ibubulong

dalamhati ng lahing sumisiksik sa kamalayan
at mga eksena’y nagmamartsa sa kaisipan?

ibulong ko na lamang kaya

sa naglilingkisang cadena de amor
sa limot na’t ulilang libingan
sa ragasa ng marahas na habagat
sa madawag na kaparangan
sa lagaslas ng mga ilog
sa dibdib ng kabundukan
sa mahamog na mga bulaklak
 sa pusod ng kagubatan
sa dagundong ng alon
sa naninimdim na pasigan
sa tungayaw ng kulog
at sagitsit ng kidlat
sa makulimlim na kalawakan?

kanino ko ibubulong ang lahat-lahat?

sa singasing ba ng mga punglo
upang malinaw na marinig, maunawaan
ng uring gahaman at tampalasan
litanya ng dusa’t bagabag
ng nakabartolinang mga sawimpalad?

kanino ko nga ba ibubulong

dalamhati ng uring ginagahasa ng lungkot
dahil sa mga diyus-diyosang budhi ay baluktot
walang pakialam sa kinabukasan
ng bansang hinuthot angking kayamanan?
tiyak mga bulong ko’y mauunawaan
ng mga kadugo at kauri lamang
kataling-pusod at kaisang-diwa
sa kalbaryo ng dusa’t dalita
walang hinahangad kundi makalaya
sa tanikala ng pagkatimawa
laging bumabangon sa pagkagupiling
upang milyong sulo ay paglagablabin!

oo, mga kauring sakbibi

ng dusa’t dalita…
“ang daing ng maralita
ay maririnig lamang
ng kapwa maralita.”

Gabay sa Pagsusuri

1. Ano ang kahulugan ng sumusunod na salitang ginamit sa tula?

2.
3.
1.
2.
3.
a. Alimura
4.
a. Nabalumbon
5.
 a. Tagulaylay
6.
a. Obrero
7.
a. Singasing
8.
a. Tampalasan
9.
10.
4.
5.
6. Ano ang sentral na paksa ng tula?
7. Sino ang nagsasalita sa tula? Paano mo iyon nasabi?
8. Ano-anong simbolismo ang mababasa sa tula? Ipaliwanag ang bawat isa.
9. Ano-anong suliranin ng mga manggagawa ang nabanggit sa tula? Bakit kaya nila ito
nararanasan?
10. Paano ipinakita sa tula ang ugnayan ng kahirapan at pagiging manggagawa?
Ipaliwanag.

Pansariling Pagtataya:

Upang higit na mapalalim ang iyong pagkaunawa sa mga akdang nabasa, ilahad ang
iyong mga kasagutan sa mga sumusnod na katanungan:

1. Gaano kahalaga ang ambag ng mga manggagawa at magsasakang Pinoy sa

pambansang ekonomiya?
2. Bakit mahalaga na maituring na isyung pambansa ang mga isyung pangmanggagawa?
3. Sa iyong palagay, ano ang partikular na suliraning pangmanggagawa ang dapat na
agarang binibigyang pansin at solusyon ng lokal at nasyonal na pamahalaan.

Paglalagom:

Ang mga isyung pangmanggagawa at pangmagsasaka ay dapat na ituring na mga isyung

pambansa. Nakasalalay sa mga manggagawa ang pambansang ekonomiya.
Nakasalalay naman sa mga magsasaka ang pambansang agrikultura. Kapwa may
ambag ang dalawang sektor sa araw-araw na buhay ng bawat Pilipino. Kung kaya ang
ano mang isyung kinakaharap ng bawat isa ay nararapat lang maikintal sa kamalayan ng
bawat Pilipino.

References:

Aralin 2: Mga Isyung Pangmagsasaka at kaugnay na Panitikan

ABOUT THE LESSON:

 Ang araling ito ay tumatalakay sa kasalukuyang kalagayan ng mga magsasakang
Pilipino. Nilalayon nito na mabigyan ng konkretong imahe ang paghihirap at
pakikipaglaban ng mga magsasaka na siyang sinasalamin sa mga akdang mababasa.
Sa dulo ng aralin, ang mag-aaral ay inaasahan na:

1. Naihahanay ang mga isyung pangmanggagawa at pangmagsasaka sa

akdang binasa.
2. Napalulutang ang mga sanhi at bunga ng mga suliranin na mayroon sa akda.
3. Nakapagsaliksik ng mga karapatan ng mga manggagawa at magsasaka.
4. Nagagamit ang teknolohiya sa pagpapahayag ng kaalaman at saloobin
tungkol sa mga isyung inilatag ng mga akda.
Paunang Pagtataya
Susing Tanong: Ano-ano ang mga karapatan ng mga manggagawa at magsasaka?
Magtala ng ilan sa mga ito.

1. ________________________________________________________
2. ________________________________________________________
3. ________________________________________________________

Mga Kagamitan / Nilalaman:

Isyung Pangmagsasaka
Bilang paunang gawain tungo sa pag-unawa ng panitikang tatalakayin sa araling
ito, panoorin ang bidyo gamit ang link sa ibaba:
Lupa at Hustisya: Hacienda Luisita. Link: https://youtu.be/4KYshMspvhI

Ang mga sumusunod na akdang pampanitikan ay sumasalamin sa mga isyu at

suliranin ng mga magsasaka. Basahin at unawain ang mga ito at sagutan ang mga
katanungan sa pagsusuri ng akda.

Akda Bilang 1:
Ang mahaba at masalimuot na kasaysayan ng pakikibaka ng mga magsasaka ng
Hacienda Luisita ay binigyang pansin ng KM64 sa koleksyon ng likhang tula mula sa mga
manunulat na kaisa ng grupo sa kanilang adhikain.

Kabyawan Chapbook VI ng KM64 Poetry Collectives

“Ang tula ay armas pandigma at karangalan ang tulaan and sambayanan.”
Ang Kilometer 64 Writers’ Collective o mas kilala bilang KM64 ay binubuo ng mga
makata at manunulat na nagmula sa iba’t ibang larangan at sektor: estudyante, guro, ina,
ama, manggagawa, magsasaka, OFW at mga anak ng bayan. Lubusang niyakap ng
grupo na nagsimula lamang sa palitan ng tula sa yahoo groups ang adhikain ng
Kabataang Makabayan na naitatag noong 1964 na siya ring pinaghugutan ng inspirasyon
ng kanilang pangalan. Sa kanilang mga akda ay itinatanghal ng KM64 ang hapis at galak
ng sambayanan at tinutulaan nila ang di matapos-tapos na paghahanap ng kapayapaan,
hustisya, at lipunang wala nang pagsasamantala.
Narito ang dalawang tula mula sa Kabyawan Chapbook VI ng Km64 na patungkol
sa mga manggagawa ng Hacienda Luisita. Isaalang-alang ang mga katanungan sa tapat
ng piling saknong bilang gabay sa pagbabasa at pag-unawa ng akda.

Tula Gabay na Katanungan

Mark A.V. Funcion

ASUKAL

Maputi at nangingintab
Anong imahe ang nabuo sa mga unang linya ng tula?
Sa supot mong hawak
Ang purong asukal na kay
sarap.
Bilhin mo nang one-fourth,
kalahati, o isang kilo
Pula man o puti, gaano
Paano inilirawan ang asukal sa akda? Sa paanong
man kadami
paraan ito nangingiliti?
Patuloy ang pagkiliti.
Ilagay sa ulam, sa gulaman
o sa kape,
Ikaw ang bahala.
Ngunit sa pagitan ng mga
nguya at lagok,
Hiling ko lang sana:
‘Wag mabulag ang iyong Ano ang ibig sabihin ng may salungguhit na bahagi ng
dila tula?
Sa asim ng pawis at libag
ng pakikibaka, sa alat ng
luha
ng pagkaulila
Sa iyong palagay, bakit nagbanggit ng iba’t ibang
panlasa gaya ng asim, alat, lansa, at pait ang tula? Ano
 Sa lansa ng dugo ng ang kabuluhan ng pagbanggit ng mga ito sa
pasismong tumagpas ng nangingiliting tamis ng asukal?
buhay
Sa pait ng kahandaang
mag-alay ng buhay ng mga
sakada,
magsasaka,
Obrero at kanilang gutom Anong suliranin ang kinakaharap ng mga itinatampok
na pamilya sa tula?
Makamtan lang ang P100
umento at iba pang
benepisyo
Upang maipantawid- Bakit naulit ang linyang “Maputi at nangingintab”? Sa
gutom sa pagdarahop at iyong palagay, ano ang kabuluhan nito sa mensaheng
pagkaalipin… nais ipahiwatigng akda?

Mga sangkap na
nagpapasarap
Sa hawak mong supot ng
asukal,
Maputi
at
nangin
gintab.

Pansariling Pagtataya: Bilang isang konsumer ng mga produktong agrikultural, anong

personal na mensahe ang ibinibigay sa iyo ng akda?
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
________________________________

KATAS NG TUBO
Ni Tata Raul G. Funilas

Tanging ikaw lamang ang Ano ang itinuturing nilang pamana mula kay Apo?
pamana ni Apo,
Sa paninigasig mo
nabubuhay ang aming
buhay, Ano ang ibig sabihin ng mga may salungguhit na salita
sa saknong na ito?
Sa tuwing tumatawing ang
iyong lunting dahon;
Sa tuwing humahagahas Anong panahon sa sakahan ang tinutukoy sa unang
ang hishis ng iyong halas saknong?

Sa tuwing naninigasig ang

iyong katangkaran.

Hindi alintana ang kati,

Saan nagmumula ang sakit na iniinda ng mga
hapdi ng aming katawan,
sinasangkot na personalidad sa akda? Bakit hindi nila
Hindi pansin ang lintos at alintana ang mga ito?
lapnos ng sakong at palad;
Hindi pinapapasok ang
pusok na nasa dibdib.

Alin ang itinuturing ng mga magsasaka na pukyutan ng

Dahil ang daloy ng iyong
kanilang mga mumunting pangarap?
katas
Ay lagi at laging
nagsisilbing
Pukyutan ng aming mga
punggok Sino ang nagsasalita sa akda? Ano ang kanyang
daing?
Na pangarap.

Subalit habang nalalagtas

ang luoy mong dahon,
Habang iniipit ka ng
gumigiyagis na bakal
At pumapatak ang matamis
mong katas; Kasabay ng panlalagas ng mga luoy na dahon at
pagpatak ng matamis na katas ng tubo ay ang
Inaangkin kang lahat paglagtas din ng pangarap ng mga sakada. Sa iyong
palagay, ano ang dahilan nito?
 Ng aming among
pinagsasakadahan.

Ang nalalagtas sa ami’y

luha ng pangarap,
Ang naluluoy sa ami’y ang
bikil at balagat; Anong pangyayari sa kasaysayan ng Pilipinas ang
inilalarawan sa bahaging ito ng tula?
Ang kumakatas sa ami’y
isang balumbong along
pawis.

Ngayon, ang sa iyo’y

nagmamahal na sakada’y
Binababag ng bagabag
ang lumigwak na utak,
Pulang dugo’y kumatas at
pumatak;
Upang ang tigang na
lupang ipinangako’y
Madilig ng aming sariwang
dugong natigmak.

Dito sa aming lupang

sinilangan:
Ang Hacienda Luisita.
04
11/20/
Pansariling Pagtataya: Anong isyung pangmagsasaka ang isinasangkot ng akda?
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
________________

Pansariling Pagtataya:
 Ating balikan ang iyong tala mula sa panimulang gawain. Mula sa mga karapatan
na iyong naisulat, alin sa iyong palagay ang lubusang naisasakatuparan o nabibigyan ng
pansin? Alin ang nalalabag sa iba’t ibang paraan?

Paglalagom

Hindi maitatanggi na marami sa mga nabasa mong akda sa itaas ay nangyari na at

patuloy na nangyayari sa totoong buhay, sa bansang Pilipinas, sa mga Pilipinong
manggagawa at magsasaka. Bilang itinuturing na katuwang sa pagbabago, nararapat
lamang na mabigyang pansin ang kanilang kalagayan at mga karapatan.

LIT 1 MODYUL 6
Complete and Continue

Aralin 1: Ang mga Pangkat Minorya ng Pilipinas at mga kaugnay na

Panitikan
Aralin 1: Ang mga Pangkat Minorya ng Pilipinas at kaugnay na Panitikan
Ang araling ito ay naglalarawan sa mga minorities gayundin ang sitwasyon at suliranin
na kanilang nararansan na siya namang sinasalamin ng tulang Katutubo.
Sa dulo ng aralin, ang mag-aaral ay inaasahan na:

1. Naipaliliwanag ang sanhi at bunga ng mga suliraning panlipunan sa

pamamagitan ng mga makabuluhang akdang pampanitikang na nakatuon sa
pangkat minorya.
2. Naihahanay ang mga suliranin mula sa akdang tumatalakay sa pangkat
minorya.
3. Naiuugnay ang mga damdamin at imaheng nabuo sa akda sa kasalukuyang
kalagayan ng mga pangkat minorya sa bansa.
4. Nakapagsusulat ng repleksyong papel hinggil sa pangkat minorya na
naglalahad ng kabuluhang panlipunan ng isang akdang pampanitikan.

Paunang Pagtataya:
Ating silipin ang ilang kaalaman tungkol sa pangkat minorya ng Pilipinas. I-click lamang
ang link at sagutan ang maikling pagsusulit.
Link:
https://quizlet.com/479399183/flashcardshttps://quizlet.com/479399183/flashcards

Mga Kagamitan / Nilalaman:

Ang Pangkat Minorya

“Madali tayong mamangha na makita ang mga pambansang minorya na isinasabuhay pa

rin ang kanilang kultura. Nagdaan ang daan-daang taon ng magiting na pagharap sa
kolonyalismo, mga digmaang pandaigdig, at hanggang sa kasalukuyan, nahaharap din
sila sa mga problemang katulad ng kalakhan ng mga mamamayang Pilipino.”.
Larawang hinango mula sa https://bit.ly/2ORE2io
Anong damdamin ang ipinapakita ng larawan sa itaas? Ano ang mga natatanging
pagkakakilanlan ng mga katutubo?
Ang katutubo o minorities ay naglalarawan o tumutukoy sa mga pangkat etniko na
sama-samang namumuhay sa isang lugar o rehiyon. Sa pamamagitang ng kanilang
pamumuhay ay naipapamalas nila ang kultura at kasaysayan na nagbubuklod at nag-
uugnay sa kanila.

Sa kabila ng modernisasyon ay kapansin-pansin pa rin ang pagpapanatili nila ng

natatanging katutubong kultura ng ating mga ninuno. Hindi maitatanggi ang
napakahalaga nilang kontribusyon sa pagpreserba at patuloy na pagpapayaman ng
ating kultura at tradisyon. Subalit sa kabila ng natatatanging kontribusyong ito,
kadalasa’y sila pa rin ang nababalewala, nagiging biktima ng diskriminasyon sa
benepisyong pampubliko, at humaharap sa mga pagsubok gaya ng pakikipaglaban nila
para sa kanilang ancestral domains at likas na yaman, gayundin sa pagsulong nila sa
kanilang mga karapatan.
Para kanino nga ba ang ating bayan? Ito ba’y para sa mga nasa kabihasnan lamang o
para sa lahat ng Pilipino saan mang sulok ng bansa?

Basahin ang mga sumusunod na akda at sagutan ang mga katanungan sa pagsusuri.
Akda Bilang 1:

“Katutubo” ni Tatay Remo Fenis

Ang tulang “Katutubo” ay sinulat ni Tatay Remo Fenis o Tatay Remo na isang
environmentalistang manunulat. Masasabing ang akda ay naglalayong bigyang pansin
ang mga pangkat minoryang walang boses at hindi lubusang kinikilala sa lipunan.
Alamin ang mga partikular na suliraning pinatutungkulan sa akda na kinasasangkutan
ng mga katutubo. Basahin mabuti ang sipi ng tula sa ibaba at isaalang-alang ang mga
gabay na katanungan sa pagbabasa.

Tula Mga Gabay na Katanungan

Katutubo
ni Tatay Remo Fenis

Habang lahat ay hindi nakatingin

Habang sa kanila ay walang pumapansin Sino ang tinutukoy sa tula? Sa paanong
paraan sila pinapatahimik?
Iniisa-isa silang patahimikin
Silang pinagkakaisahang ng mga
magagaling
Sa iyong palagay, sino ang “magagaling”
Balingan ng pansin lamang kung na pinatutungkulan sa akda?
kailangan
Hahangaan tuwing may kasiyahan sa
bayan Kailan lamang binibigyang pansin at
paghanga ang mga katutubo?
Makulay nilang kultura at kasuotan.
Ibinibida sa mga dayuhan
Ngayon ay anong kalagayan nila?
Nung dumako ang iba-ibang
pananampalataya
Nilisan ang dalampasiga’t kapatagan
Anong yugto sa kasaysayan ang
Upang tanngapin ang mga dayuhanng binabanggit sa bahaging ito ng tula?
nakikipagkaibigan
Sila ba ngayon ay nasaan?
Ni kahit pagkilala man lang sa karapatan
Ay di maibigay pilit pang pinagkakaitan
Hindi naging marahas dahil subok na
mahal ang kapayapaan
Ngayon si katutubo ay nasaan?
Sino bang may gawa ng kanilang Ano ang iyong kasagutan sa mga may
kalagayan? salungguhit na katanungan?

Mula sa kaliwa hanggang sa dulong

kanan
Pare-parehong sila’y hinahamak at di
kilala tunay na pagkakilanlan
Hindi naman nagmamaka-awa kahit ito’y
kalapastangan na
Anong damdamin ang ipinapahayag sa
Sa bawat buhay na naibuwis ay binhing mga huling taludtod ng tula?
tutubo na pag-asa
 Mag-aalsa sila, magbubuklod sila
pagdating ng araw
Sisingilin isa-isa ang mga makasalanan
sa mundong ibabaw.

Pansariling Pagtataya: Sa pangkalahatan, saan mo maihahalintulad ang estado ng

pamumuhay ng mga pangkat minorya sa ating bansa?
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
______

Pansariling Pagtataya:
Bilang mag- aaral na naging bukas ang isipan sa iba't ibang suliraning panlipunan na
natalakay sa mga nagdaang buwan, ano ang maaari mong maging kontribusyon upang
mabago ang sitwasyong nailarawan sa mga akdang iyong nabasa sa araling ito?

Pagpapalalim ng Nilalaman:
Upang higit pang mapalalim ang mensahe ng akda at mas mabigyang- linaw ang
katotohanan sa likod ng paglalahad sa mga nararanasan ng mga pangkat minorya sa
bansa, ating balikan ang isyu tungkol sa tangkang pagpapasara ng Lumad schools sa
Mindanao. Panoorin ang bidyo gamit ang link sa ibaba.
Link:
https://youtu.be/A6syS5SZDVQ