Genel Kimya

İlkeler ve Modern Uygulamalar

Petrucci • Harwood • Herring
8. Baskıdan Çeviri

Bölüm 18: Çözünürlük ve Kompleks-İyon

Dengeleri
 İçindekiler

18-1 Çözünürlük Çarpımı Sabiti, Kçç

18-2 Çözünürlük ve Kçç Arasındaki İlişki
18-3 Çözünürlük Dengelerinde Ortak-İyon Etkisi
18-4 Kçç Kavramında Kısıtlamalar
18-5 Çökme ve Tam Çökmenin Ölçütleri
18-6 Ayrımsal Çöktürme
18-7 Çözünürlük ve pH
18-8 Kompleks İyonları İçeren Dengeler
18-9 Nitel Katyon Analizi
 18-1 Çözünürlük Çarpımı Sabiti, Kçç

• Doygun bir çözeltide katı bir çözünen ve onun iyonları

arasında kurulan denge için denge sabiti şu şekilde efade
edilebilir.

CaSO4(k) Ca2+(aq) + SO42-(aq)

Kçç = [Ca2+][SO42-] = 9.1×10-6 (25°C de)

İnsan kalın bağırsağının
BaSO4 kullanılarak
Görüntülenmesi.
ÇİZELGE 18-1 25 C de Çeşitli Çözünürlük Çarpımı Sabitleri
Table 19-1 Several Solubility Product
Çözünen Çözünürlük Dengesi K çç
Constants at 25°C
 18-2 Çözünürlük ve Kçç Arasındaki İlişki

• Molar çözünürlük.
– Doygun sulu çözeltideki
molarite.
– Kçç ile ilişkilidir.

g BaSO4/100 mL → mol BaSO4/L

→ [Ba2+] ve [SO42-]
→ Kçç = 1.1x10-10
18-3 Çözünürlük Dengelerinde Ortak-İyon
Etkisi
 Ortak İyon Etkisi ve
Le Chatellier İlkesi
Eklenen

(k)

Denge daha fazla PbI2(k)

vermek üzere sola kayar.
 18-4 Kçç Kavramında Kısıtlamalar
• Kçç az çözünen bileşikler için kullanılır.
– Çok çözünen bileşikler için derişim yerine iyon
etkinlikleri kullanılmalıdır.

• Aktiviteler (etkin derişim) ölçülen derişimden

daha küçüktür.
• Yabancı iyon etkisi (Tuz etkisi).
– İyonik etkileşimler iyonlar dengeye katılmasa bile
önemlidir.
– Yabancı iyonlar çözünürlüğü artırır.
Ag2CrO4 ın Çözünürlüğü üzerine ortak-iyon etkisi ve
tuz etkisi
 İyon Çiftleri

İyon çiftleri

Sulu magnezyum florür çözeltisindeki iyon çifti, MgF+

 Çözünenin İyonlarına Tam Ayrışmaması

• Çözeltideki iyonların tamamı %100 iyonlaşmamış

olabilir.
• Bazı iyonlar iyon çiftleri oluşturmak üzere bir
araya gelebilir.
– Çözeltide molekül halinde iyon çiftleri bulunabilir.
– Çözeltideki anyon ve katyonların yükleri büyükse iyon-çifti
oluşumu artar.
Kçç (CaSO4) = 2.3x10-4 (g/100 mL çözeltide)
Table 18: Kçç = 9.1x10-6
Aktiviteler iyon-çiftlerini dikkate aldığı için derişim yerine aktivite
kullanılmalıdır.
 Birlikte Yürüyen Dengeler

• Çözünen iyonlar ile çözeltideki diğer türler

arasındaki denge işlemleri de meydana gelebilir..
– Asit-baz tepkimeleri.
– Kompleks iyon oluşumu
18-5 Çökme ve Tam Çökmenin Ölçütleri

AgI(k) Ag+(aq) + I-(aq)

Kçç = [Ag+][I-] = 8.5x10-17

AgNO3(aq) ve KI(aq) çözeltilerini karıştırarak, [Ag+]=0.010

M ve [I-]=0.015 M olan bir çözelti karışımı elde ettiğimizi
varsayalım.
Bu çözelti doymamış, doygun ya da aşırı doymuş mudur?

Q = [Ag+][I-] = (0.010)(0.015) = 1.5x10-4 > Kçç

Çözelti aşırı doymuştur ve sola doğru net bir tepkime meydana gelir.
 İyon Çarpımı

Q iyon çarpımıdır.

Q > Kçç ise çökelme olur.

Q = Kçç ise çözelti tam doymuş ve dengededir.
Q < Kçç ise çökelme olmaz.
Örnek 18-5
Az çözünen bir bileşiğin çökme ölçütü.
100.0 mL 0.010 M Pb(NO3)2 içerisine üç damla 0.20 M KI
ekleniyor. Kurşun iyodür çökeleği oluşur mu? (1 damla = 0.05 mL)

PbI2(k) → Pb2+(aq) + 2 I-(aq) Kçç= 7.1x10-9

Çözeltideki I- miktarını hesaplamalıyız:

0.05 mL 1 L 0.20 mol KI 1 mol I-
nI- = 3 damla
1 damla 1000 mL 1L 1 mol KI

= 3x10-5 mol I-
Örnek 18-5
Çözeltideki I- derişimi:

3x10-5 mol I-
[I-] = = 3x10-4 mol I-
0.1000 L

Çökelme kriteri uygulandığında:

Q = [Pb2+][I-]2 = (0.010)(3x10-4)2
= 9x10-10 < Kçç = 7.1x10-9

PbI2(k) çökmeyecektir.
 18-6 Ayrımsal Çöktürme

• Bir iyon çökelek verirken, diğer iyon ya da iyonlar

çözeltide kalır.

AgNO3 çözeltisi

• Ayrılacak bileşiklerin
çözünürlükleri arasında
önemli fark olmalıdır.
 18-7 Çözünürlük ve pH

Mg(OH)2 (k) Mg2+(aq) + 2 OH-(aq) Kçç = 1.8x10-11

OH-(aq) + H3O+(aq) H2O(aq) K = 1/Ksu = 1.0x1014

2 OH-(aq) + 2 H3O+(aq) 2 H2O(aq) K' = (1/Ksu)2 = 1.0x1028

Mg(OH)2 (k) + H3O+(aq) Mg2+(aq) + 2 OH-(aq)

K = Kçç(1/Ksu)2 = (1.8x10-11)(1.0x10-14) = 1.8x1017

18-8 Kompleks İyonları İçeren Dengeler

AgCl(k) + 2 NH3(aq) → [Ag(NH3)2]+(aq) + Cl-(aq)

 Kompleks İyon
• Koordinasyon Bileşikleri.
– Kompleks iyonları içeren maddelerdir.

• Kompleks iyonlar.
– Çok atomlu katyon veya anyon olup:
• Merkez metal iyonu.
• Ligand’dan oluşmuştur.
Kompleks İyonların Oluşum Sabiti

AgCl(k) + 2 NH3(aq) → [Ag(NH3)2]+(aq) + Cl-(aq)

AgCl(k) → Ag+(aq) + Cl-(aq) Kçç = 1.8x10-11

Ag+(aq) + 2 NH3(aq) → [Ag(NH3)2]+(aq)

[Ag(NH3)2]+
Kol = = 1.6x10 7
[Ag+][NH3]2
Table 19.2 Formation Constants for Some
Complex Ions

Prentice-Hall © 2002 General Chemistry: Chapter 19 Slide 32 of 34

Örnek 18-11
Kompleks iyonlar içeren bir çözeltiden çökelek oluşması.
0.10 mol AgNO3, 1.00 M NH3 içeren 1.00 L lik bir çözücüde
çözülüyor. Bu çözeltiye 0.010 mol NaCl eklenirse, AgCl(k)
çöker mi?

Kol büyük olarak kabul edelim:

Ag+(aq) + 2 NH3(aq) → [Ag(NH3)2]+(aq)

İlk derişim 0.10 M 1.00 M 0M

değişme -0.10 M -0.20 M +0.10 M
Denge der. ( 0) M 0.80 M 0.10 M
Örnek 18-11
[Ag+] derişimi küçük, ama 0 değil, [Ag+] derişimini hesaplamak için Kol
kullanalım :
Ag+(aq) + 2 NH3(aq) → [Ag(NH3)2]+(aq)

İlk derişim 0M 0.80 M 0.10 M

Değişme +x M +2x M -x M
Denge der. xM 0.80 + 2x M 0.10 - x M

[Ag(NH3)2]+ 0.10-x 0.10

Kol = =  = 1.6x10 7
[Ag+][NH3]2 x(0.80 + 2x)2 x(0.80)2
0.10
x= [Ag+] = = 9.8x10 -9 M
(1.6 x107)(0.80)2
Örnek 18-11
Qçç ve Kç değerlerini karşılaştırmaliyız:

Qçç = [Ag+][Cl-] = (9.8x10-9)(1.0x10-2) = 9.8x10-11

Kçç = 1.8x10-10

Qçç < Kçç

AgCl çökmeyecektir.
 18-9 Nitel Katyon Analizi

• Karışımda bulunan maddelerin neler olduğu

belirlenir. Maddelerin miktarları tayin edilmez.
• Çöktürücü reaktiflere göre katyonlar farklı
gruplarda bulunur.
Klorür grubu Hidrojen sülfür grubu
Amonyum sülfür grubu Karbonat grubu

–Birinci grup seçimli olarak çöktürülür ve diğer gruplara

geçilir.
Katyonların
nitel analiz
şeması
Klorür Grubu Çöktürmeleri

(a) Grup çöktürücüsü: HCl

Çökelek sıcak su ile muamele edilirse bir miktar PbCl2
çözünür. CrO42- iyonu ile test yapılır.

(c) Pb2+(aq) + CrO42- → PbCrO4(k)

Kalan çökeleğe amonyak eklenir.

(b) AgCl(k) + 2 NH3(aq) →
Ag(NH3)2 (aq) + Cl-(aq)
(b) Hg2Cl2(k) + 2 NH3 → Hg(l) + HgNH2Cl(k)
+ NH4+(aq) + Cl-(aq)
 Hidrojen Sülfür Dengesi
H2S(aq) + H2O(l) HS-(aq) + H3O+(aq) Ka1 = 1.0x10-7

HS-(aq) + H2O(l) S2-(aq) + H3O+(aq) Ka2 = 1.0x10-19

 Kurşun Sülfür Dengesi
PbS(s) + H2O(l) Pb2+(aq) + HS-(aq) + OH-(aq)
Kçç = 3x10-28

H3O+(aq) + HS-(aq) H2S(aq) + H2O(aq) 1/Ka1 = 1.0/1.0x10-7

H3O+(aq) + OH-(aq) H2O(l) + H2O(l) 1/Ksu = 1.0/1.0x10-14

PbS(k) + 2 H3O(l) Pb2+(aq) + H2S(aq) + 2 H2O(s)

Kçç 3x10-28
Kçça = = = 3x10-7
Ka1 xKsu 1.0x10-7 x1.0x10-14
 ALIŞTIRMALAR
Alıştırma 4A.
PbI2 ün 0.10 M Pb(NO3)2 çözeltisindeki çözünürlüğü nedir?
Kçç= 7.1 x10-9
s= 1.3x10-4
Alıştırma 4B.
pH=8.20 olan bir tampon çözeltide Fe(OH)3 ün molar çözünürlüğü nedir?
Kçç= 4x10-38
s= 1x10-20
Soru 10
Mg(OH)2 nin aşağıdaki çözücüler içindeki çözünürlüğü hesplayınız.
Kçç= 1.8x10-11
a) Saf su s= 1.7x10-4 M
b) 0.0862 M MgCl2 s= 7.3x10-6 M
c) 0.0355 M KOH s= 1.4x10-8 M