Genel Kimya

İlkeler ve Modern Uygulamalar

Petrucci • Harwood • Herring
8. Baskıdan Çeviri

Bölüm 16: Asitler ve Bazlar

 İçindekiler
16-1 Arrhenius Kuramı
16-2 Asit ve Bazların Brønsted-Lowry Kuramı
16-3 Suyun İyonlaşması ve pH Skalası
16-4 Kuvvetli Asitler ve Bazlar
16-5 Zayıf Asitler ve Bazlar
16-6 Çok protonlu Asitler
16-7 Asit ve Baz Özelliği Gösteren İyonlar
16-8 Molekül Yapısı ve Asit-Baz Davranışı
16-8 Lewis Asit ve Bazları
 16-1 Arrhenius Kuramı
Asit: Suda iyonlaştığında H+ iyonu veren
Baz: Suda iyonlaştığında OH- iyonu veren

HCl ? NaOH ?
H2O
HCl(g) → H+ (aq) + Cl-(aq)
H2O
NaOH (k) → Na+ (aq) + OH- (aq)

Na+ (aq) + OH- (aq) + H+ (aq) + Cl- (aq) → H2O (s) + Na+ (aq) + Cl- (aq)

OH- (aq) + H+ (aq) → H2O (s)

NH3’ta OH- iyonu yoktur. Ama NH3 bir bazdır.

 16-2 Brønsted-Lowry Kuramı
• Asit, proton verir.
• Baz ise, proton alır.

baz asit
NH3 + H2O NH4+ + OH-

NH4+ + OH- NH3 + H2O

asit baz

Slide 4 of 47
Bazı İyonlaşma Sabitleri
baz asit konjuge konjuge
asit baz
NH3 + H2O NH4+ + OH- Kc = ?

[NH4+][OH-]
Kc=
[NH3] [H2O]

[NH4+][OH-]
Kb=Kc[H2O]= = 1.8x10-5
[NH3]
 Asit İyonlaşma Sabiti
konjuge konjuge
asit baz baz asit
CH3CO2H + H2O CH3CO2- + H3O+

[CH3CO2-][H3O+]
Kc=
[CH3CO2H] [H2O]

[CH3CO2-][H3O+]
Ka= Kc [H2O]= = 1.8x10-5
[CH3CO2H]

Slide 6 of 47
 Çizelge 17.1 Başlıca Brønsted-Lowry Asit ve Bazlarının bağıl Kuvvetleri

Perklorik asit HClO4 Perklorat iyonu ClO4-

Hidroiyodik asit HI İyodür iyonu I-
Hidrobromik asit HBr Bromür iyonu Br-

Bazlık kuvveti artar

Hidroklorik asit HCl Klorür iyonu Cl-
Sülfürik asit H2SO4 Hidrojen sülfat iyonu HSO4-
Asitlik kuvveti artar.

Nitrik asit HNO3 Nitrat iyonu NO3-

Hidronyum iyonu H3O+ Su H2O
Hidrojen sülfat iyonu HSO4- Sülfat iyonu SO42-
Nitröz asit HNO2 Nitrit iyonu NO2-
Asetik asit HC2H3O2 Asetat iyonu C2H3O2-
Karbonik asit H2CO3 Hidrojen karbonat iyonu HCO3-
Amonyum iyonu NH4+ Amonyak NH3
Hidrojen karbonat iyonu HCO3- Karbonat iyonu CO32-
Su H2O Hidroksit iyonu HO-
Metanol CH3OH Metoksit iyonu CH3O-
Amonyak NH3 Amid iyonu NH2-

Slide 7 of 47
16-3 Suyun İyonlaşması ve pH Skalası
H2O + H2O H3O+ + OH-

H O HO H O H O
H H H H

Slide 8 of 47
 Suyun İyonlaşması
konjuge konjuge
baz asit asit baz
H2O + H2O H3O+ + OH-

[H3O+][OH-]
Kc=
[H2O][H2O]

Kc[H2O][H2O]= [H3O+][OH-] = Ksu= 1.0x10-14

 pH and pOH
• 1909 yılında Danimarkalı kimyacı Soren Srensen
“hidrojen iyonu potansiyeli” anlamında pH terimini
ortaya attı.

pH = -log[H3O+] pOH = -log[OH-]

Ksu = [H3O+][OH-]= 1.0x10-14

logKsu = (log[H3O+])+(log[OH-])= log(1.0x10-14)

-logKsu = (-log[H3O+])+(-log[OH-])= -log(1.0x10-14)

pKsu = pH + pOH= -(-14)

pKsu = pH + pOH = 14
 pH ve pOH Skalası

BAZİK
Bazik

NÖTRAL
Asidik

ASİDİK
 16-4 Kuvvetli Asitler ve Bazlar
HCl CH3CO2H

Kuvvetli Asitler ve Bazlar

Thymol Mavisi
pH < 1.2 < pH < 2.8 < pH
a: H2SO4 iki ayrı basamakta iyonlaşır.

Slide 12 of 47
 17-5 Zayıf Asitler ve Bazlar
Asetik Asit HC2H3O2 veya CH3CO2H

Slide 13 of 47
 Zayıf Asitler

HC2H3O2 + H2O C2H3O2- + H3O+

[CH3CO2-][H3O+]
Ka= = 1,8x10-5
[CH3CO2H]

-log Ka= -log (1.8x10-5) = 4,74

pKa= -log(1.8x10-5) = 4,74

Slide 14 of 47
 Zayıf Asitler
O

R C

OH

H
laktik asit CH3CH(OH) CO2H

glisin H2NCH2CO2H
H
Çizelge 16.3 Bazı Zayıf Asit ve Bazların 25C de Sudaki
İyonlaşma Sabitleri
İyonlaşma
İyonlaşma dengesi Sabiti K
Asit

Asit kuvveti
Baz

Baz kuvveti
 İyonlaşma Yüzdesi
HA + H2O A- + H3O+

[H3O+] (HA dan gelen)

İyonlaşma derecesi =
[HA]baş

[H3O+] (HA dan gelen)

İyonlaşma yüzdesi = x 100
[HA]baş
 İyonlaşma Yüzdesi

[H3O+][A-]
Ka =
İyonlaşma yüzdesi

[HA]

nH O nA 1
+ -

Ka =
3

nHA V

Asidin molaritesi
 16-6 Çok Protonlu Asitler
H
Fosforik asit: H
H
üç protonlu asittir.

H3PO4 + H2O H3O+ + H2PO4- Ka1 = 7.1x10-3

H2PO4- + H2O H3O+ + HPO42- Ka2 = 6.3x10-8

HPO42- + H2O H3O+ + PO43- Ka3 = 4.2x10-13

Slide 33 of 47
 Fosforik Asit
H3PO4 + H2O H3O+ + H2PO4- Ka1 = 7.1x10-3

H2PO4- + H2O H3O+ + HPO42- Ka2 = 6.3x10-8

Ka1 >> Ka2

Çözeltideki H3O+ iyonunun çok büyük bir kısmı

1. iyonlaşmadan ileri gelir.

 Fosforik Asit
H3PO4 + H2O H3O+ + H2PO4- Ka1 = 7.1x10-3

H2PO4- + H2O H3O+ + HPO42- Ka2 = 6.3x10-8

• 1. iyonlaşma sonunda oluşan H2PO4- nun çok az kısmı

iyonlaştığından,
• [H2PO4-] = [H3O+] alınır.

[HPO42-][H3O+]
Ka2=
[H2PO4-]

•[HPO42-]  Ka2
Çizelge 16.4 Bazı Yaygın Çok Protonlu Asitlerin İyonlaşma
Sabitleri

Slide 36 of 47
Örnek 16-9
Çok Protonlu Bir Asit Çözeltisinin İyon Derişimleri
3.0 M H3PO4 çözeltisinde; (a) [H3O+]; (b) [H2PO4-]; (c)
[HPO42-] (d) [PO43-] derişimini hesaplayınız.

H3PO4 + H2O H2PO4- + H3O+

Başlangıç der. 3.0 M 0 0

Değişim -x M +x M +x M
Denge der. (3.0-x) M xM xM
Örnek 16-9
H3PO4 + H2O H2PO4- + H3O+

[H3O+] [H2PO4-] x·x

Ka1= = = 7.1x10-3
[H3PO4] (3.0 – x)

Kabul: x << 3.0

x2 = (3.0)(7.1x10-3) x = 0.14 M

[H2PO4-] = [H3O+] = 0.14 M

Örnek 16-9
H2PO4- + H2O HPO42- + H3O+

Başlangıç der. 0.14 M 0 0.14 M

değişim -y M +y M +y M
Denge Der. (0.14 - y) M yM (0.14 +y) M

[H3O+] [HPO42-] y · (0.14 + y)

Ka2= = = 6.3x10-8
[H2PO4-] (0.14 - y)

y << 0.14 M y = [HPO42-] = 6.3x10-8

Slide 39 of 47
Örnek 16-9
HPO4- + H2O PO43- + H3O+

Başlangıç der. 6.3x10-8 M 0 0.14 M

değişim -z M +z M +z M
Denge Der. (6.3x10-8 - z) M zM (0.14 +z) M

[H3O+] [PO43-] (0.14+z)[PO43-]

Ka3= = = 4.2x10-13 M
[HPO4-] (6.3x10-8-z)

[PO43-] = 1.9x10-19 M

Slide 40 of 47
 Sülfürik Asit

Sülfürik asit:
iki protonlu bir asittir.

H2SO4 + H2O H3O+ + HSO4- Ka1 = çok büyük

HSO4- + H2O H3O+ + SO42- Ka2 = 1.1x10-2

16-7 Asit ve baz Özelliği Gösteren İyonlar

CH3CO2Na çözeltisi asidik mi bazik mi?

CH3CO2- + H2O CH3CO2H + OH-

base acid

NH4Cl çözeltisi asidik mi bazik mi?

NH4+ + H2O NH3 + H3O+

acid base
 16-7 Asit ve baz Özelliği Gösteren İyonlar

NH4+ + H2O NH3 + H3O+

acid base
[NH3] [H3O+]
Ka= =?
[NH4+]

Ksu

[NH3] [H3O+] [OH-] Ksu 1.0x10-14

Ka= = = = 5.6x10-10
[NH4+] [OH-] Kb 1.8x10-5

Ka Kb = Ksu

Slide 46 of 47
 Hidroliz

• Suyun bağlarında ayrışma meydana geliyor ise, bu olaya

hidroliz adı verilir..

Na+ + H2O → Na+ + H2O Reaksiyon olmaz

Cl- + H2O → Cl- + H2O Reaksiyon olmaz

NH4+ + H2O NH3 + H3O+ Hidroliz

Slide 47 of 47
Örnek 16-5
Zayıf bir asit çözeltisinin pH değerinden Ka
değerinin bulunması .
Bütirik asit, HC4H7O2 (veya CH3CH2CH2CO2H) yapay
tatlandırıcılar ve şuruplarda kullanılan bileşiklerin eldesinde
kullanılır. 0.250 M HC4H7O2 çözeltisinde pH = 2.72
bulunmuştur. Bütirik asidin KA değerini bulunuz.

HC4H7O2 + H2O C4H77O2 + H3O+ Ka = ?

Çözüm:

HC4H7O2 in KA değeri Ksu dan çok daha büyük olacağından

suyun iyonlaşması ihmal edilir.
Örnek 16-5

HC4H7O2 + H2O C4H7O2 + H3O+

Başlangıç der. 0.250 M 0 0

Değişim -x M +x M +x M
Denge der. (0.250-x) M xM xM

Slide 49 of 47
Örnek 16-5
HC4H7O2 + H2O C4H77O2 + H3O+

log[H3O+] = -pH = -2.72

[H3O+] = 10-2.72 = 1.9x10-3 = x

[H3O+] [C4H7O2-] 1.9x10-3 · 1.9x10-3

Ka= =
[HC4H7O2] (0.250 – 1.9x10-3)

Ka= 1.5x10-5
kontrol: Ka >> KW.

Slide 50 of 47
Çözelti Denge Hesaplamalarına Genel
Bir Yaklaşım
• Çözeltideki tüm türleri belirleyiniz (su
molekülü hariç).
• Bu türleri içeren eşitlikleri yazınız.
– Türleri içeren eşitliklerin sayısı = bilinmeyen sayısı
• Denge Sabiti ifadeleri.
• Kütle denkliği eşitlikleri.
• Yük denkliği koşulu.
• Eşitlikleri, bilinmeyenler için çözünüz.
 16-8 Molekül Yapısı ve Asit-Baz
Davranışı
• HF zayıf asit olduğu halde HCl kuvvetli asittir.
• Asetik asit, CH3CO2H, etanolden ,CH3CH2OH,
daha kuvvetli asittir.

• Bunların nedeni molekül yapısı ile asit kuvveti

arasında bir ilişki vardır.
• Bağ ayrışma enerjisi gaz hali için tanımlanmıştır.
Oysa biz çözelti içindeki iyonlaşmadan
bahsediyoruz.
 İkili Asitlerin Kuvvetleri

HI HBr HCl HF

Bağ uzunluğu 160.9 > 141.4 > 127.4 > 91.7 pm

Bağ enerjisi 297 < 368 < 431 < 569 kJ/mol

Asit kuvveti 109 > 108 > 1.3106 >> 6.610-4

HF + H2O → [F-·····H3O+]  F- + H3O+

İyon çifti Serbest iyonlar

H-bağı
 Oksiasitlerin Kuvvetleri

• O-H bağı elektronlarının oksijen üzerine

çekilmesine neden olan etkenler:
– Merkez atomunun elektronegatifliği
– Asit molekülündeki O atomlarının sayısı

H-O-Cl H-O-Br
ENCl = 3.0 ENBr= 2.8
Ka = 2.910-8 Ka = 2.110-9
 O O

··
··
··
··
·· ·· ·· ··
H O S O H H O S O H
·· ·· ·· ·· ··
O
··
··
Ka 103 Ka =1.310-2
·· - ·· -
O O

··
··
··
··

·· 2+ ·· ·· + ··
H O S O H H O S O H
·· ·· ·· ·· ··
-
O
··
··

··
 Organik Asitlerin Kuvvetleri

H O H H

··
··
·· ··
H C C O H H C C O H
·· ··
H H H

Asetik asit Etanol

Ka = 1.810-5 Ka =1.310-16
 Anyonların Oluşumu

H H
·· -
H C C O

··
··
H H

H O -
H O
H C C H C C

H O - O
H
 Yapısal Etkiler

H O

H C C Ka = 1.810-5

H O -
Ka = 1.310-5

H H H H H H H O

H C C C C C C C C

H H H H H H H O -
 Yapısal Etkiler

H O

H C C Ka = 1.810-5

H O -
Ka = 1.410-3
Cl O

H C C

H O -
Aminlerin Bazlık Kuvvetleri

H H

H N Br N
··

··
H H
Amonyak Bromamin
pKb = 4.74 pKa = 7.61
 Aminlerin Bazlık Kuvvetleri

H H H H H H

H C NH2 H C C NH H C C C NH2
2
H H H H H H

Metilamin Etilamin Propilamin

pKb = 4.74 pKa = 3.38 pKb = 3.37

Slide 61 o 47
Rezonans Etkiler
İndüktif Etkiler
 16-9 Lewis Asit ve Bazları

• Lewis Asidi
– Elektron çifti alabilen tanecikler
• Lewis Bazı
– Elektron çifti verebilen tanecikler

Baz Asit Katılma ürünü

 Lewis Asitleri
 Bütün katyonlar

Fe 3+ +
6 CN - [Fe(CN)6]3-
 Oktet boştuğu olan bileşikler
3+ - 3-
Al + 6F [AlF6]
 Hipervalent oluşturabilen bileşikler

SnCl 4 + 2Cl - [SnCl6]2-

 Çokkatlı bağlara sahip bileşikler

- -
CO2 + OH HCO3
 Lewis Bazları

 Bütün anyonlar OH-, F-, S-2….

H+ + OH- H2O

 Yalın çifte sahip bütün nötral bileşiker H2O, ROH, ROR …

Cu2+ + 4H2O [Cu(H2O)4]2+

 Çokkatlı bağlara sahip bileşikler: benzen, asetilen, etilen ….

Ag+ + C2H4 [Ag(C2H4)]+

Slide 81 of 47
Slide 82 of 47
Slide 83 of 47
Slide 84 of 47