Elektrizitatea 2

Bertsioa 1.0

Aurkibidea:

1. Serieko zirkuituak 1
2. Paraleloko zirkuituak 2
3. Zirkuitu mistoak 2
4. Imanak eta elektroimanak 3
5. Sorgailuak 4
6. Motor elektrikoa 4

Este texto es la versión offline/imprimible de uno de los capítulos del libro de texto multimedia de la web educativa www.tecno12-18.com.
Todos los derechos reservados. Se permite a los alumnos que han comprado una suscripción a la versión individual del libro que incluya este
capítulo, y a los profesores de estos alumnos, mantener una copia de este archivo PDF y/o imprimirlo, en ambos casos para uso exclusivamente
personal. En todos los demás casos no está permitida la reproducción total o parcial de esta obra, ni su almacenamiento en un sistema
informático, ni la distribución mediante cualquier medio electrónico, mecánico u otros sin el permiso previo y por escrito de los titulares del
copyright.
1. Serieko zirkuituak
1.1. Sorgailuen serieko konexioa
Sorgailu bi bata bestearen atzetik konektatuta daudenean seriean daudela
esaten da. Baina, kontuz, ez edozein moduan!, sorgailu baten polo positiboa
hurrengoaren polo negatiborekin konektatuta egon behar da. Begiratu
eskuineko marrazkiari.

1.2. Seriean, sorgailu guztien tentsioa batzen da

Sorgailuak seriean konektatzen baditugu, guztira lortzen dugun tentsioa
sorgailu guztien tentsioen batuketa da. Hau da: Vguztira = V1 + V2 + … + Vn

1.3. Zenbat eta tentsio handiagoa izan orduan eta potentzia handiagoa
Zirkuitu bati ematen zaion tentsioa handitzean, zirkuituak eman ahal duen potentzia ere handitzen da. Honek
izugarrizko garrantzia dauka gailu eramangarriak diseinatzean: gailuak potentzia gehiago izan dezan, pila gehiago
seriean ipini baino ez dugu egin behar. Beheko marrazkian hiru pila seriean daukan esku-argia ikus dezakezu. Esku-
argi honek soilik bi pila dauzkan beste batek baino potentzia handiagoa duenez gehiago argiztatuko du. Pilak seriean
dauzkaten beste gailu eramangarrien adibideak: musika-erreproduzigailuak, jostailuak, kalkulagailuak, eta abar.

1.4. Zenbait sorgailuk tranpa daukate

Sorgailu bakunen itxura duten pila edo bateria batzuk, benetan seriean konektatutako sorgailu txikiez eginak daude.
Esate baterako pila zapala. Hauen barnean seriean konektatutako hiru pila zilindriko topatzen ditugu. Pila zilindriko
bakoitzak 1,5 V-eko tentsioa daukanez pila zapalak guztira 4,5 V-eko tentsioa ematen digu.

1.5. Seriean konektatutako eguzki-zelulak

Pila eta bateriaz gain, seriean konektatutako sorgailuen beste ohiko adibide bat eguzki-plakak dira. Eguzki-zelula
batek oso tentsio txikia ekoizten du, 0,5 V-ekoa gutxi gorabehera; beraz, plaketan elkartzea guztiz beharrezkoa da.
Eguzki-plaketan tentsio handiagoak lortzeko, barneko zelulak seriean elkartzen dira.

1.6. Hargailuen serieko konexioa

Bi hargailu edo gehiago (bonbillak, motorrak, burrunbagailuak, eta abar) kable berean bata bestearen atzetik
konektatzen direnean seriean daude.

1.7. Bonbillak seriean konektatuta

Bi bonbilla edo gehiago ondo konektatzeko modu bat baino gehiago dago, jarraian denak ikus ditzakezu:

Bi bonbilla seriean konektatzeko lau moduak. Denak zuzenak dira.

Geziek korronte elektrikoaren zirkulazioaren noranzkoa adierazten dute.

1.8. Seriean konektatutako hargailuak dituzten beste adibide batzuk

Hemen dituzu hainbat hargailu seriean konektatutako beste bi adibide:
- Bi motor elektriko seriean konektatuta, 4,5 V-eko pila zapalak elikatuta.
- Bonbilla bat, motor bat eta burrunbagailu bat seriean konektatuta, 9 V-eko pila prismatikoak elikatuta.

1.9. Hargailu batek huts egiten badu, beste guztiek ez dute funtzionatzen
Serieko konexioetan zirkuituak funtziona dezan korronteak hargailu guztietan zehar pasatu behar du. Honek arazo
bat dakar: hargailuetako batek matxuraren bat badauka, esaterako apurtutako bonbilla bat, orduan korronteak ezin
izango du pasatu eta ondorioz, zirkuituko gainontzeko hargailu guztiek ez dute funtzionatuko.

1.10. Seriean dauden hargailuek sorgailuaren tentsioa haien artean banatzen dute
Sorgailuak emandako tentsioa seriean konektatuta dauden hargailuek daukaten erresistentziaren arabera banatzen
da. Hargailu guztiak berdinak balira, kasurik sinpleena, denak tentsio berdinean egongo lirateke. Adibidez: berdinak
diren hiru bonbilla 4,5 V-eko pila zapal batekin konektatuko bagenitu, bakoitzari 1,5 V egokituko litzaioke (4,5 volt zati
3 bonbilla). Bonbillak 4,5 V-ekin funtzionatzeko eginak balira, oso argi gutxi emango lukete. Erresistentzia
desberdinetako hargailuak dauzkaten zirkuituetan, hargailu bakoitzak hartzen duen tentsioa jakiteko Ohm Legea
aplikatu behar da.

1
www.tecno12-18.com © 2011 Saganet Multimedia S.L. Todos los derechos reservados.
2. Paraleloko zirkuituak

2.1. Sorgailuen paraleloko konexioa

Bi sorgailuk edo gehiagok polaritate bereko poloak elkarrekin lotuta
dauzkatenean paraleloan konektatuta daude. Polo positibo bakoitzetik
irteten den korrontea kable berean konektatzen da (normalean gorria) eta
polo negatibo bakoitzera sartzen den korrontea kable beretik banatzen da
(normalean beltza).

2.2. Bi pila paraleloan duen zirkuituaren adibidea

Jarraian bi sorgailu, bi pila zilindriko, paraleloan konektatuta dauzkan
zirkuituaren adibidea ikus dezakezu.

2.3. Paraleloan konektatutako bi sorgailuk edo gehiagok ematen duten tentsioa eta bakarrak ematen duena
berdina da
Ez dira inoiz paraleloan konektatu behar tentsio desberdinak dituzten sorgailuak, tentsio handiena duen sorgailutik
irteten den korrontearen zati bat tentsio txikiena daukan sorgailurantz joango baita, ondorioz, sorgailuen multzoaren
eraginkortasuna txikitzen da. Tentsio berdineko sorgailuak paraleloan konektatuz gero, guztiek batera guztira ematen
duten tentsioa eta bakar batek ematen duena berdinak dira.

2.4. Pilen eta baterien paraleloko konexioek zirkuituaren autonomia handitzen dute
Pilen eta baterien paraleloko konexioen abantaila nagusia da, elikatzen dituzten zirkuituen autonomia (pilak edo
bateriak aldatu barik agortu arte funtzionatzen duten denbora) luzatzen dutela da.

2.5. Zentral elektrikoak paraleloan konektatzen dira

Zentral elektrikoak sare elektrikoan korrontea sartzeko paraleloan konektatzen dira. Paraleloko konexioak zentral
elektriko bakoitzak ematen duen korrontea besteek ematen dutenari gehitzea ahalbidetzen du. Zenbat eta korronte
elektriko gehiago, orduan eta elektrizitate kontsumitzaile gehiago aldi berean konektatu ahal izango da sarera.

2.6. Hargailuen paraleloko konexioa

Hargailuak paraleloan konektatzeko sorgailutik datorkigun kable nagusitik atera behar den kable kopurua hargailuen
kopuruaren beste izan behar da.

2.7. Paraleloan konektatuta dauden hargailu guztiei sorgailuaren tentsio osoa heltzen zaie
Paraleloan, hargailu bakoitzak sorgailuak emandako tentsio osoa hartzen du, zuzen-zuzenean eta bakarrik
konektatuta baleude bezala. Esate baterako, 4,5 V-eko pila bati bonbilla bi paraleloan konektatzen badizkiogu,
bonbilla bakoitzak hartuko duen tentsioa 4,5 V-ekoa izango da. Bonbillen argitasuna zuzenean pilara konektatuta
egongo balira bezalakoa da.

2.8. Hargailu bat amatatu edo apurtzen bada, besteek martxan jarraitzen dute.
Mota honetako zirkuituetan korrontea bide desberdinetatik dabil. Bide hauetako bat zabalik badago, adibidez, bonbilla
bat apurtzen denean edo etxetresna elektrikoren bat amatatzen dugunean, gainontzeko bideetatik korrontea inolako
arazorik gabe pasatzen da.

2.9. Paraleloan konektatutako hargailuen beste bi adibide

1. Kotxeko aurreko argiak. Kotxeko argiak paraleloan konektatuta daude. Honela, argi bat apurtzen bada
gainontzekoek piztuta jarraitzen dute.
2. Etxebizitzako etxetresna elektrikoak. Etxetresna elektriko guztiak sare elektrikora paraleloan konektatuta daude.

2.10. Zenbat eta hargailu gehiago paraleloan egon, orduan eta arinago agortzen dira pilak eta bateriak
Zenbat eta hargailu gehiago sorgailu berarekin konektatu, orduan eta korronte gehiago eman behar du. Pilen eta
baterien kasuan, ondorioa da arinago agortuko direla. Irteera-hodi bakarra daukan ur-biltegiarekin aldera dezakegu.
Irteera-hodi gehiago gehitzen badizkiogu, ur-biltegia arinago geratuko da urik gabe, arinago agortuko da.

3. Zirkuitu mistoak

3.1. Konexio mistoa edo serie-paraleloko konexioa

Zirkuituko osagai batzuk seriean eta beste batzuk paraleloan konektatuta
daudenean, konexioa mistoa edo serie-paralelokoa dela esaten dugu. Orrialde
honetan 4 bonbilletako konexio mistoko zirkuituen adibidea ikus ditzakezu.

2
www.tecno12-18.com © 2011 Saganet Multimedia S.L. Todos los derechos reservados.
3.2. Pilak konexio mistoan duen esku-argia
Asko argiztatu (potentzia handia) eta ordu luzeetan piztuta iraungo duen esku-argia lortzeko, pilak serie-paraleloan
konektatu behar dira; begiratu marrazkikoari. Esku-argi honek, asko argiztatzen duen bonbilla erabili ahal izateko,
seriean konektatuta dauden hiru pila erabiltzen ditu. Bonbilla piztuta dagoen denboraren iraupena luzatzeko, berriz,
seriean dauden hiru piletako bi multzo paraleloan konektatzen dira. Honela potentzia eta autonomia handitzen ditugu.

3.3. Zirkuitu elektronikoetan konexio mistoak maiz erabiltzen dira

Hargailu elektrikoetan, hala nola motorretan, bonbilletan eta burrunbagailuetan, serie-paraleloko konexioak ez dira
oso ohikoak; aldiz, zirkuitu elektronikoak osatzen dituzten osagai gehienak (erresistentziak, LEDak, transistoreak,
diodoak eta abar) horrela daude konektatuta.

4. Imanak eta elektroimanak

4.1. Magnetismo
Imana, edo iman iraunkorra, burdinazko objektuak (baita nikelezkoak eta kobaltozkoak ere) erakartzeko propietatea
daukan gorputza da. Propietate honi magnetismoa deitzen zaio eta parte hartzen duten indarrei indar magnetikoak.
Historiako lehen magnetismo adibide dokumentatua antzinako Greziatik dator, orain dela 2.600 urte baino gehiago.
Grekoek burdina erakartzen zuen beltz koloreko minerala aurkitu zuten. Mineral hau, gaur egun magnetita deritzona,
antzinako grekoek Magnesia izenarekin ezagutzen zuten Asia Txikiko (oraingo Turkia) lurraldean aurkitu zuten, hortik
dator magnetismo terminoa.
Imanak metalen aleazioz fabrikatzen dira eta nahi dugun formakoak egin daitezke.

4.2. Imanek bi polo dauzkate

Imanek polo izeneko bi aurpegi edo alde desberdin dauzkate: ipar poloa (I) eta hego poloa (H). Iman bat hari batetik
zintzilikatzen badugu eta orekatu arte itxaroten badugu, imanaren ipar poloak Lurraren ipar geografikorantz
seinalatzen duela, eta imanaren hego poloak, berriz, hego geografikorantz seinalatzen duela ohartuko gara. Lurra
itzelezko iman bezala portatzen da; bere ipar polo geografikoa imanaren hego polo magnetikoari dagokio, eta hego
polo geografikoa ipar polo magnetikoari. Imanaren poloak identifikatzeko modurik errazena iparrorratza erabiltzea da.
Iparrorratza Lurraren iparra seinalatzen duen orratz formako iman txiki bat baino ez da. Iparrorratza imanera
hurbiltzen badugu, orratzak beti seinalatuko du imanaren hego polorantz.

4.3. Imanaren eremu magnetikoa

Imanaren indar magnetikoen eragina hauteman daitekeen bere inguruko espazioko guneari eremu magnetiko deitzen
zaio. Imanaren ipar polotik irten eta hego poloraino doazen lerroen eta gezien bidez irudikatzen da. Imanaren
inguruan burdinazko karraka-hautsak hautseztatuz imanaren eremu magnetikoaren forma ikus daiteke. Karraka-
hautsak eremu magnetikoaren indar-lerroei jarraituz banatzen joango dira.

4.4. Poloen legea

Iman bat bestera hurbiltzen denean, haien eremu magnetikoek elkarri eragiten diote erakarpen- edo aldarapen-
indarrak sortzen. Poloen legeak bi iman bata bestera hurbiltzen direnean nola portatuko diren esaten digu. Oso
erraza da: polo berdinek elkar aldaratzen dute; polo desberdinek elkar erakartzen dute.

4.5. Imanen erabilerak

Imanek hainbat erabilera teknologiko dauzkate: motor elektrikoak, sorgailuak, bozgorailuak, neurgailuak, oragailuak,
etab.

4.6. Elektromagnetismoa
1820. urtean Hans Christian Oersted fisikari danimarkarrak aurkikuntza harrigarria egin zuen. Kable elektriko bat
iparrorratz batera hurbiltzen bazuen, iparrorratzaren orratza (imana dena) mugitzen zela ohartu zen. Iman bat ukitu
barik mugitzen da soilik bere inguruan beste iman bat dagoenean; beraz, ondorio logikoena da kabletik pasatzen den
korronte elektrikoa bere inguruan eremu magnetikoa sortzeko gai dela, iman iraunkorrak egiten duen bezala.
Esperimentu honekin lehenbiziko aldiz agerian ipini zen elektrizitatea eta magnetismoa erlazionaturik daudela.
Geroago etorri ziren beste zientzialari batzuek, James Clerk Maxwell bereziki, arazo hau sakonago aztertu zuten eta
elektrizitatea eta magnetismoa gertakari beraren agerpen desberdinak direla ondorioztatu zuten; horregatik gaur egun
elektromagnetismoaz hitz egiten da.

4.7. Elektroimanak
Elektromagnetismoaren ohikoenetariko erabilera elektroimanak dira. Elektroimana bere barrutik zehar korronte
elektrikoa pasatzen denean iman gisa portatzen den osagai elektrikoa da. Burdinazko edo altzairuzko nukleoaren
inguruan biribildutako hari eroalez (isolatzailearekin) egindako harilak osatzen du. Elektroimanak, iman iraunkorrak
bezala, ipar polo bat (I) eta hego polo bat (H) dauzka, baina, hauek ez bezala, elektroimanari korrontearekin
konektatuta dagoenean baino ez zaizkio poloak igartzen.

3
www.tecno12-18.com © 2011 Saganet Multimedia S.L. Todos los derechos reservados.
4.8. Elektroimanaren polaritatearen aldaketa
Elektroimanaren polaritatea aldatzea, hau da, poloen kokapena elkartrukatzea (iparra hego zegoen tokian ipintzea
eta alderantziz) oso erraza da. Elikatzen duen korrontearen polaritatea aldatu baino ez da egin behar.

4.9. Elektroimanen erabilerak

Elektroimanek iman iraunkorren aldean abantaila ugari dauzkate: konekta eta deskonekta daitezke, polaritatea alda
dakieke eta askoz ere potentzia handiagokoak izan daitezke. Ezaugarri hauek oso erabilgarriak egiten dituzte hainbat
erabileretan; hauek dira garrantzitsuenetariko batzuk: motor elektrikoak, bozgorailuak, euskarri magnetikoa erabiltzen
duten grabazio-sistemak (hala nola ordenagailuko disko gogorrak), mediku-tresnak, txirrinak, etab.

5. Sorgailuak

5.1. Elektromagnetismoaren sarrera

Imanei eta elektroimanei buruzko miniunitatean ikusi genuen korronte elektrikoak eremu magnetikoa sor dezakeela
(elektroimanetan, adibidez). Orain kontrakoa ere egitea posiblea dela ikusiko dugu, hots, eremu magnetikoak
korronte elektrikoa sor dezakeela. Gertakari hau indukzio elektromagnetikoa izenarekin ezagutzen da eta Michael
Faraday fisikari ingelesak aurkitu zuen 1831n.
Indukzio elektromagnetikoaren definizio sinple bat: Indukzio elektromagnetikoa korronte elektrikoa sortzea da eremu
magnetikoaren bidez.
Faradayk aurkitu zuen eroale elektrikoaren inguruan imana mugitzen badugu, eroalearen barruan elektroien
mugimendua sortzen dela, hau da, korronte elektrikoa. Imanaren mugimendua zenbat eta arinago izan orduan eta
korronte kantitate handiagoa sortuko da. Imana gelditzen bada, korrontea desagertzen da. Gertatzen dena da
imanaren mugimenduak duen energia mekanikoaren zati bat energia elektriko bihurtzen dela. Gertakari hau ulertzeko
pentsa dezakegu imanaren eremu magnetikoak kablearen barruan dauden elektroiak "sakatzen" dituela, hots,
mugiarazten dituela. Indukzio elektromagnetikoaren bidez sortutako korronteari korronte induzitua deitzen zaio.
Emaitza berdina lortzen da aurreko orrialdeko esperimentuan imana geldirik mantentzen badugu eta harila mugitzen
badugu, garrantzitsua dena imanaren eta harilaren arteko higidura erlatiboa baita. Iman iraunkorra elektroiman
batekin ordezka liteke, eta emaitza ez litzateke aldatuko. Ez dio axolarik eremu magnetikoa iman iraunkorraren edo
elektroimanaren eraginez datorren. Arau orokorra: harila eremu magnetiko aldakorraren (denborarekin aldatzen
dena) eraginpean ipintzen den guztietan bertatik korronte induzitua lortzen. Eremu magnetikoa beti berdina bada, ez
dago indukzio elektromagnetikorik.

5.2. Sorgailu elektrikoak

Indukzio elektromagnetikoa gehien erabiltzen den sorgailu elektriko motaren funtzionamenduaren oinarria da:
sorgailu dinamo-elektrikoak. Sorgailu hauek energia mekaniko birakaria energia elektriko bihurtzen dute eta ia zentral
elektriko guztietan erabiltzen dira: termikoak, eolikoak, hidroelektrikoak, nuklearrak, eta abar. Sorgailu elektriko
gehienek korronte alternoa sortzen dute, horregatik alternadorea ere deitzen zaie. Korronte zuzena sortzen duten
sorgailuak ere badaude, nahiz eta hain erabiliak ez izan; hauek dinamo izena hartzen dute.
Sorgailu dinamo-elektrikoaren adibiderik sinpleena bizikletarena da. Hari eroalez egindako haril batek eta iman
iraunkor batek osatzen dute. Imana ardatz baten bidez marruskadura-gurpilarekin lotuta dago. Marruskadura-gurpila
bizikletaren pneumatikoarekin kontaktuan jartzen denean, abiadura handian biratzen da eta imana birarazten du.
Imanak biratzean harilean korronte elektrikoa induzitzen duen eremu magnetiko aldakorra sortzen du. Korronte hau
bizikletako argiak pizteko erabiltzen da. Sorgailu mota honek sortzen duen korronte mota alternoa da, hau da,
alternadorea da, askotan kaleko hizkeran “dinamoa” deitzen zaion arren, seguru asko bizikletako argiztapenean
erabili ziren lehendabiziko sorgailuek korronte zuzena sortzen zutelako.

6. Motor elektrikoa
Non daude iman iraunkorreko
6.1. Zer da motor elektrikoa? korronte zuzeneko motorrak?
Etxean:
Motor elektrikoa energia elektrikoa energia mekaniko birakari bihurtzen duen
- jostailuak
makina da. - hortzetako eskuilak
- bizarra kentzeko makinak
6.2. Iman iraunkorreko motorra - pilen bidezko haizagailuak
Motor elektriko mota asko dago. Unitate honetan iman iraunkorreko korronte - argazki makinak
zuzeneko motor elektrikoa aztertuko dugu, funtzionamendu sinpleena duena eta - irrati-kaseteak eta walkmanak
erabilienetarikoa dena. - bateriadun zulagailuak
Motor hauek hainbat gailu elektriko eta elektronikotan aurkitzen dira (begira - ordenagailuen haizagailuak
iezaiozu eskuineko zerrendari adibide batzuk ikusteko). Baliteke zure institutuko Ibilgailuetan:
- haizetako-garbigailuak
teknologia tailerrean mota honetako motorrak erabiltzea. - beira-igogailu elektrikoak
Iman iraunkorreko korronte zuzeneko motorrak txikiak izaten dira, handienak - motorraren haizagailua
kotxeetan topa daitezkeenak dira, esaterako, erradiadorearen haizagailuan edo Eta beste hainbat tokietan…
haizetako-garbigailuan. Normalean potentzia txikiko erabileretan erabiltzen dira.

4
www.tecno12-18.com © 2011 Saganet Multimedia S.L. Todos los derechos reservados.
Potentzia handiagoko motorrak behar direnean, industrian adibidez, korronte alternoarekin funtzionatzen duten eta
iman iraunkorrik ez daukaten beste motor elektriko mota batzuk erabiltzen dira.

6.3. Motor elektrikoa barrutik

Motor elektrikoaren atalak:
- Imanak. Indar magnetiko iraunkorrak sortzen dituzte, elektroimanek sortzen dituzten indar magnetiko aldakorrekin
elkar eragiteko. Imanek eta biratzen ez diren beste atal guztiek osatzen duten multzoari estatorea deitzen zaio.
- Errotorea. Biratzen diren piezen multzoa da. Funtsean, elektroimanak, kolektorea eta ardatza.
- Elektroimanak. Motorra birarazteko imanek sortzen dituzten indar magnetiko iraunkorrekin elkar eraginez
beharrezkoak diren indar magnetiko aldakorrak sortzen dituzte. Hari eroalez eginiko bobinaz (harila) eta burdinazko
edo altzairuzko nukleoaz osatuta dago.
- Ardatza. Altzairuzko zilindro luzea da. Errotorearen biraketa higidura ahalbidetzen du. Motorretik edozein motatako
makinari biraketa higidura transmititzeko motorraren ardatzaren kanpoaldean, engranajeak eta txirrikak instalatzen
dira.
- Kolektorea. Kobrezko xaflatxoek osatzen dute; motorraren kanpotik elektroimanetaraino elektrizitatea sartzeko
erabiltzen da. Xaflatxoei delga deritze.
- Eskuilak. Kolektorea etengabe ukitzen duten grafitozko edo kobrezko (kasu honetan bezala) piezak dira. Haien
eginkizuna kanpotik errotorearen elektroimanetaraino korronteari pasatzen uztea da.
- Karkasa. Motorrari zurruntasuna ematen dion eta pieza apurkorrak babesten dituen egitura da.

6.4. Imanak eta elektroimanak

Motor elektrikoen funtzionamendua imanen eta elektroimanen propietateetan oinarrituta dago. Euren ezaugarrien
errepaso arina egingo dugu.

6.4.1. Imanak
Imana (edo iman iraunkorra) burdinazko edo altzairuzko objektuak erakartzeko propietatea duen gorputza da. Bi polo
dauzka: bata ipar poloa (I) eta bestea hego poloa (H).
Imanaren indar magnetikoaren eraginak hauteman daitezkeen bere inguruko guneari eremu magnetikoa deritzo. Ipar
polotik irten eta hego poloraino doazen lerro eta geziekin adierazten da.

6.4.2. Elektroimanak
Elektroimana elektrizitatea zeharkatzean iman bihurtzen den osagai elektrikoa da. Burdinazko edo altzairuzko
nukleoaren inguruan harildutako hari eroalez osatutako harila da. Ipar poloa (I) eta hego poloa (H) dauzka, baina
soilik aktibatuta dagoenean.

6.4.3. Poloen legea

Lege honek bi iman bata besteari hurbiltzen diogunean nola jarduten diren azaltzen digu: polo berdinek elkar
aldaratzen dute, polo desberdinek elkar erakartzen dute. Elektroimanek ere poloen legea betetzen dute.

6.5. Nola funtzionatzen du motor elektrikoak?

HIGIDURA ZUZENEKO ELEKTROIMANA
Motor elektrikoaren higidura, imanen eta elektroimanen arteko aldarapen- eta erakarpen-indarren eraginez lortzen da.
Beheko esperimentuan efektu hau ikus dezakezu. Bertan imana eta elektroimanaren arteko aldarapen-indarrarekin
elektroimanaren higidura zuzena lortzen dugu.

Zirkuitua irekita dago, hau da, itzalita. Elektroimana deskonektatuta dago. Bere pisuak behera eramaten du.
Zirkuitua itxita dago, hau da, piztuta. Elektroimana konektatuta dago. Iman bihurtzen da; hortaz, I eta H poloak agertzen
dira. Polo biak berdinak direnez elektroimana igoko duten aldarapen-indarrak agertzen dira.

BIRAKETA PARTZIALEKO ELEKTROIMANA

Elektroimana lebitatzen utzi beharrean, biratzea ahalbidetuko dion ardatza ipintzen badiogu, biraketa partzialeko
higidura lor dezakegu. Higidura hau motor elektrikoa lortzeko lehen pausoa da.

5
www.tecno12-18.com © 2011 Saganet Multimedia S.L. Todos los derechos reservados.
OINARRIZKO MOTOR ELEKTRIKOA
Aurreko esperimentuan elektroimanak 45º-ko angelua biratzea lortu dugu. Motor elektrikoa eraikitzeko, ardatza erdian
kokatu behar da eta kableak nahas ez daitezen sistema bat behar dugu. Errotorearen elektroimanen polaritatea
ziklikoki aldatzea ere erdietsi beharko dugu. Kolektore eta eskuilen sistemarekin lortzen da. Honela, motorraren
errotorea birarazten duten aldarapen- eta erakarpen-indarrak sortzen dira.

Posizio honetan bi hego poloak (imanarena eta elektroimanarena) hurbil daude. Errotorea biraraziko duten
aldarapen-indarrak sortzen dira
Elektroimanaren ipar poloa imanaren hego polora hurbiltzen denean elkar erakartzen dute. Hemendik aurrera,
erakarpen-indarrak aldarapen-indarrak baino handiagoak dira.
Bi poloak guztiz hurbilduta egon baino arinago kolektoreak elektroimana deskonektatzen du (eskuilek ez dute
kolektorea ukitzen, beraz, korrontea ezin da pasatu). Honela ez balitz, oso hurbil dauden polo desberdinen arteko
erakarpen-indarrek motorra geldiaraziko lukete.
Posizio honetan kolektoreak berriro konektatzen du errotorearen elektroimana, baina orain korrontearen polaritatea
alderantziz dago. Honek, elektroimanaren beheko aldean berriro hego poloa izatea ahalbidetzen du; beraz,
aldarapen-indarrak agertzen dira. Hemendik aurrera zikloa errepikatzen da.

Motor komertzialek bata bestearen aurrean dauden bi iman dauzkate. Honela indar magnetikoak bikoiztu egiten dira
eta motorra hobeto biratzen da. Elektroimanekin berdin gertatzen da eta errotoreek bat baino gehiago izaten dute.
Benetako motor elektrikoa oso arin biratzen. 10.000 bira minutuko (b/min) biraketa-abiadurak, baita handiagoak ere,
ohikoak dira.

6
www.tecno12-18.com © 2011 Saganet Multimedia S.L. Todos los derechos reservados.