saqarTvelos konstitucia

saqarTvelos konstitucia

Cven, sa­qar­Tve­los mo­qa­la­qe­ni, ro­mel­Ta ur­ye­vi ne­baa,

da­vam­kvid­roT de­mok­ra­tiu­li sa­zo­ga­doeb­ri­vi wes­wyo­bi­le­
ba, eko­no­mi­ku­ri Ta­vi­suf­le­ba, so­cia­lu­ri da sa­mar­Tleb­
ri­vi sa­xel­mwi­fo, uz­run­vel­vyoT ada­mia­nis sa­yo­vel­Taod
aRia­re­bu­li uf­le­ba­ni da Ta­vi­suf­le­ba­ni, gan­vam­tki­coT sa­
xel­mwi­foeb­ri­vi da­mou­ki­deb­lo­ba da sxva xal­xeb­Tan mSvi­
do­bia­ni ur­Tier­To­ba, qar­Tve­li eris mra­val­sau­ku­no­va­ni
sa­xel­mwi­foeb­rio­bis tra­di­cieb­sa da sa­qar­Tve­los 1921
wlis kon­sti­tu­ciis is­to­riul­-sa­mar­Tleb­riv mem­kvid­reo­
ba­ze day­rdno­biT, RvTi­sa da qvey­nis wi­na­Se vac­xa­debT am
kon­sti­tu­cias.

Tavi pirveli. zogadi debulebebi

muxli 1. saxelmwifo suvereniteti

1. sa­qar­Tve­lo aris da­mou­ki­de­be­li, er­Tia­ni da ga­nu­
yo­fe­li sa­xel­mwi­fo, rac da­das­tu­re­bu­lia 1991 wlis 31
marts qvey­nis mTel te­ri­to­ria­ze, maT So­ris af­xa­ze­Tis as­
sr-Si da yo­fil sam­xreT ose­Tis av­to­no­miur ol­qSi Ca­ta­re­
bu­li re­fe­ren­du­miT da 1991 wlis 9 ap­ri­lis sa­qar­Tve­los
sa­xel­mwi­foeb­ri­vi da­mou­ki­deb­lo­bis aR­dge­nis aq­tiT.
2. sa­qar­Tve­los sa­xel­mwi­fos te­ri­to­ria gan­saz­Rvru­
lia 1991 wlis 21 de­kem­bris mdgo­ma­reo­biT. sa­qar­Tve­los
te­ri­to­riu­li mTlia­no­ba da sa­xel­mwi­fo saz­Rvris xel­
Seu­xeb­lo­ba da­das­tu­re­bu­lia sa­qar­Tve­los kon­sti­tu­cii­
Ta da ka­no­ne­biT, aRia­re­bu­lia sa­xel­mwi­fo­Ta msof­lio
Ta­na­me­gob­ro­bi­sa da saer­Ta­So­ri­so or­ga­ni­za­cie­bis mier.
sa­qar­Tve­los sa­xel­mwi­fos te­ri­to­riis gas­xvi­se­ba ak­rZa­
lu­lia. sa­xel­mwi­fo saz­Rvris Sec­vla SeiZ­le­ba mxo­lod me­
zo­bel sa­xel­mwi­fos­Tan da­de­bu­li or­mxri­vi Se­Tan­xme­biT.

3
 mux­li 2. sa­xel­mwi­fo sim­bo­loe­bi
1. sa­qar­Tve­los sa­xel­mwi­fos sa­xel­wo­de­baa „sa­qar­Tve­
lo“.
2. sa­qar­Tve­los de­da­qa­la­qi aris Tbi­li­si.
3. sa­qar­Tve­los sa­xel­mwi­fo ena aris qar­Tu­li, xo­lo
af­xa­ze­Tis av­to­no­miur res­pub­li­ka­Si − ag­reT­ve af­xa­zu­ri.
sa­xel­mwi­fo ena da­cu­lia or­ga­nu­li ka­no­niT.
4. sa­qar­Tve­los sa­xel­mwi­fo dro­Sa, ger­bi da him­
ni dad­ge­ni­lia or­ga­nu­li ka­no­niT, ro­me­lic ga­dai­sin­je­ba
kon­sti­tu­ciis ga­da­sin­jvis­Tvis gan­saz­Rvru­li we­siT.

mux­li 3. de­mok­ra­tia
1. sa­qar­Tve­lo aris de­mok­ra­tiu­li res­pub­li­ka.
2. sa­xel­mwi­fo xe­li­suf­le­bis wya­roa xal­xi. xal­xi Za­
lauf­le­bas axor­cie­lebs Ta­vi­si war­mo­mad­gen­le­bis, ag­reT­
ve re­fe­ren­du­mi­sa da uSua­lo de­mok­ra­tiis sxva for­me­bis
meS­veo­biT.
3. ara­vis aqvs uf­le­ba miiT­vi­sos xe­li­suf­le­ba. sa­yo­
vel­Tao ar­Cev­neb­Si ar­Ceu­li or­ga­nos mim­di­na­re uf­le­ba­
mo­si­le­bis va­dis kon­sti­tu­ciiT an ka­no­niT Sem­ci­re­ba an
gaz­rda dauS­ve­be­lia.
4. po­li­ti­ku­ri par­tie­bi mo­na­wi­leo­ben xal­xis po­li­
ti­ku­ri ne­bis Ca­mo­ya­li­be­ba­sa da gan­xor­cie­le­ba­Si. po­li­
ti­ku­ri par­tie­bis saq­mia­no­ba efuZ­ne­ba ma­Ti Ta­vi­suf­le­bis,
Ta­nas­wo­ro­bis, gam­Wvir­va­lo­bis da Si­da­par­tiu­li de­mok­ra­
tiis prin­ci­pebs.

mux­li 4. sa­mar­Tleb­ri­vi sa­xel­mwi­fo

1. sa­qar­Tve­lo aris sa­mar­Tleb­ri­vi sa­xel­mwi­fo.
2. sa­xel­mwi­fo cnobs da icavs ada­mia­nis sa­yo­vel­
Taod aRia­re­bul uf­le­beb­sa da Ta­vi­suf­le­bebs, ro­gorc

4
wa­ru­val da uze­naes ada­mia­nur Ri­re­bu­le­bebs. xe­li­suf­
le­bis gan­xor­cie­le­bi­sas xal­xi da sa­xel­mwi­fo Sez­Ru­du­
li arian am uf­le­be­bi­Ta da Ta­vi­suf­le­be­biT, ro­gorc
uSua­lod moq­me­di sa­mar­TliT. kon­sti­tu­cia ar uar­yofs
ada­mia­nis sa­yo­vel­Taod aRia­re­bul uf­le­beb­sa da Ta­vi­
suf­le­bebs, rom­le­bic aq ar aris mox­se­nie­bu­li, mag­ram Ta­
vis­Ta­vad ga­mom­di­na­reobs kon­sti­tu­ciis prin­ci­pe­bi­dan.
3. sa­xel­mwi­fo xe­li­suf­le­ba xor­ciel­de­ba xe­li­suf­
le­bis da­na­wi­le­bis prin­cip­ze day­rdno­biT.
4. sa­xel­mwi­fo xe­li­suf­le­ba xor­ciel­de­ba kon­sti­tu­
cii­Ta da ka­no­niT dad­ge­nil far­gleb­Si. sa­qar­Tve­los kon­
sti­tu­cia sa­xel­mwi­fos uze­nae­si ka­no­nia. sa­ka­non­mdeb­lo
da sxva nor­ma­tiu­li aq­te­bis mi­Re­bi­sa da ga­mo­ce­mis zo­ga­di
we­si da ma­Ti ie­rar­qia ga­ni­saz­Rvre­ba or­ga­nu­li ka­no­niT.
5. sa­qar­Tve­los ka­non­mdeb­lo­ba See­sa­ba­me­ba saer­Ta­So­ri­so
sa­mar­Tlis sa­yo­vel­Taod aRia­re­bul prin­ci­peb­sa da nor­mebs.
sa­qar­Tve­los saer­Ta­So­ri­so xel­Sek­ru­le­bas, Tu igi ar ewi­
naaR­mde­ge­ba sa­qar­Tve­los kon­sti­tu­cias an kon­sti­tu­ciur
Se­Tan­xme­bas, aqvs upi­ra­te­si iu­ri­diu­li Za­la Si­da­sa­xel­mwi­
foeb­ri­vi nor­ma­tiu­li aq­tis mi­marT.

mux­li 5. so­cia­lu­ri sa­xel­mwi­fo

1. sa­qar­Tve­lo aris so­cia­lu­ri sa­xel­mwi­fo.
2. sa­xel­mwi­fo zru­navs sa­zo­ga­doe­ba­Si so­cia­lu­ri sa­
mar­Tlia­no­bis, so­cia­lu­ri Ta­nas­wo­ro­bi­sa da so­cia­lu­ri
so­li­da­ro­bis prin­ci­pe­bis gan­mtki­ce­ba­ze.
3. sa­xel­mwi­fo zru­navs qvey­nis mTel te­ri­to­ria­ze
Ta­na­bar so­cia­lur­-e­ko­no­mi­kur da de­mog­ra­fiul gan­vi­Ta­
re­ba­ze. ma­Ral­mTia­ni re­gio­ne­bis gan­vi­Ta­re­bi­saT­vis ka­no­ni
qmnis gan­sa­kuT­re­bul pi­ro­bebs.
4. sa­xel­mwi­fo zru­navs ada­mia­nis jan­mrTe­lo­bi­sa da so­
cia­lur dac­va­ze, saar­se­bo mi­ni­mu­mi­Ta da Rir­seu­li sac­xov­
reb­liT uz­run­vel­yo­fa­ze, oja­xis ke­Til­dReo­bis dac­va­ze.

5
sa­xel­mwi­fo xels uw­yobs mo­qa­la­qes da­saq­me­ba­Si. saar­se­bo
mi­ni­mu­mis uz­run­vel­yo­fis pi­ro­be­bi ga­ni­saz­Rvre­ba ka­no­niT.
5. sa­xel­mwi­fo zru­navs ga­re­mos dac­va­sa da bu­neb­ri­vi
re­sur­se­biT ra­cio­na­lur sar­geb­lo­ba­ze.
6. sa­xel­mwi­fo zru­navs erov­nu­li fa­seu­lo­be­bi­sa da
TviT­myo­fa­do­bis, kul­tu­ru­li mem­kvid­reo­bis dac­va­ze, ga­
naT­le­bis, mec­nie­re­bi­sa da kul­tu­ris gan­vi­Ta­re­ba­ze.
7. sa­xel­mwi­fo zru­navs spor­tis gan­vi­Ta­re­ba­ze, jan­sa­
Ri cxov­re­bis we­sis dam­kvid­re­ba­ze, bav­Sve­bi­sa da axal­gaz­
rde­bis fi­zi­kur aR­zrda­sa da spor­tSi maT Car­Tva­ze.
8. sa­xel­mwi­fo zru­navs uc­xoeT­Si mcxov­re­bi Ta­na­me­ma­
mu­lee­bis sam­Sob­los­Tan kav­Si­ris Se­nar­Cu­ne­ba­sa da gan­vi­
Ta­re­ba­ze.

mux­li 6. eko­no­mi­ku­ri Ta­vi­suf­le­ba

1. eko­no­mi­ku­ri Ta­vi­suf­le­ba aRia­re­bu­li da uz­run­
vel­yo­fi­lia.
2. sa­xel­mwi­fo zru­navs Ta­vi­su­fa­li da Ria eko­no­mi­kis,
Ta­vi­su­fa­li me­war­meo­bi­sa da kon­ku­ren­ciis gan­vi­Ta­re­ba­ze.
3. dauS­ve­be­lia ker­Zo sa­kuT­re­bis sa­yo­vel­Tao uf­le­
bis gauq­me­ba.

mux­li 7. te­ri­to­riu­li mow­yo­bis sa­fuZ­vle­bi

1. sa­qar­Tve­los umaR­les sa­xel­mwi­fo or­ga­no­Ta gan­sa­
kuT­re­bul gam­geb­lo­bas mie­kuT­vne­ba:
a) ka­non­mdeb­lo­ba ada­mia­nis uf­le­be­bis, sa­qar­Tve­los
mo­qa­la­qeo­bis, mig­ra­ciis, qve­ya­na­Si Se­mos­vli­sa da qvey­ni­
dan gas­vlis, sa­qar­Tve­lo­Si sxva sa­xel­mwi­fos mo­qa­la­qe­Ta
da mo­qa­la­qeo­bis ar­mqo­ne pir­Ta droe­biT an mud­mi­vad yof­
nis Se­sa­xeb;
b) sis­xlis sa­mar­Tlis, sas­je­laR­sru­le­bis, sa­mo­qa­la­qo

6
sa­mar­Tlis, in­te­leq­tua­lu­ri sa­kuT­re­bis, ad­mi­nis­tra­ciu­
li sa­mar­Tlis, Sro­mis sa­mar­Tlis, sap­ro­ce­so ka­non­mdeb­
lo­ba; mi­wis, wia­Ri­seu­li­sa da sxva bu­neb­ri­vi re­sur­se­bis
ka­non­mdeb­lo­ba; far­ma­cev­tu­li sa­Sua­le­be­bis ka­non­mdeb­
lo­ba; ka­non­mdeb­lo­ba sa­gan­ma­naT­leb­lo da­we­se­bu­le­bis
sta­tu­sis mo­po­ve­bis, ak­re­di­ta­cii­sa da aka­de­miu­ri xa­ris­
xe­bis Se­sa­xeb; ka­non­mdeb­lo­ba mec­nie­re­ba­Ta erov­nu­li aka­
de­miis Se­sa­xeb;
g) sa­ga­reo po­li­ti­ka da saer­Ta­So­ri­so ur­Tier­To­be­bi;
sa­ga­reo vaW­ro­ba, sa­ba­Jo da sa­ta­ri­fo re­Ji­me­bi;
d) sa­xel­mwi­fos Tav­dac­va, sam­xed­ro mrew­ve­lo­ba da
ia­ra­RiT vaW­ro­ba; omi­sa da za­vis sa­kiT­xe­bi; sa­gan­ge­bo da
sao­mar mdgo­ma­reo­ba­Ta sa­mar­Tleb­ri­vi re­Ji­mis dad­ge­na da
Se­mo­Re­ba; Seia­ra­Re­bu­li Za­le­bi; sa­sa­mar­Tloe­bi da pro­ku­
ra­tu­ra; sa­xel­mwi­fo usaf­rTxoe­ba; kri­mi­na­lu­ri po­li­cia
da ga­mo­Zie­ba; sa­xel­mwi­fo saz­Rvris sta­tu­si, re­Ji­mi da
dac­va; sa­saz­Rvro-­sa­ni­ta­riu­li kor­do­ni;
e) sa­xel­mwi­fo fi­nan­se­bi da sa­xel­mwi­fo ses­xi; fu­lis
moW­ra da emi­sia; sa­ban­ko, sak­re­di­to, sa­daz­Rve­vo, sa­ga­da­
sa­xa­do da sa­xel­mwi­foeb­ri­vi mniS­vne­lo­bis vaW­ro­bis ka­non­
mdeb­lo­ba;
v) sa­xel­mwi­foeb­ri­vi mniS­vne­lo­bis rki­nig­za da saav­
to­mo­bi­lo gze­bi; er­Tia­ni ener­ge­ti­ku­li sis­te­ma da re­Ji­
mi; kav­Sir­gab­mu­lo­ba; te­ri­to­riu­li wyle­bis, sa­hae­ro siv­
rcis, kon­ti­nen­tu­ri Sel­fis, gan­sa­kuT­re­bu­li eko­no­mi­ku­ri
zo­nis sta­tu­se­bi da ma­Ti dac­va; avia­cia; sa­vaW­ro flo­ti;
gem­Ta al­me­bi; sa­xel­mwi­foeb­ri­vi mniS­vne­lo­bis nav­sad­gu­re­
bi; Tev­zWe­ra okea­ne­sa da Ria zRva­Si; me­teo­ro­lo­gia; ga­re­
mos mdgo­ma­reo­ba­ze dak­vir­ve­bis sis­te­ma; stan­dar­te­bi da
eta­lo­ne­bi; geo­de­zia da kar­tog­ra­fia; zus­ti drois dad­
ge­na; sa­xel­mwi­fo sta­tis­ti­ka.
2. af­xa­ze­Tis av­to­no­miu­ri res­pub­li­ki­sa da aWa­
ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis uf­le­ba­mo­si­le­be­bi da ma­
Ti gan­xor­cie­le­bis we­si ga­ni­saz­Rvre­ba sa­qar­Tve­los

7
kon­sti­tu­ciu­ri ka­no­ne­biT, rom­le­bic sa­qar­Tve­los kon­
sti­tu­ciis ga­nu­yo­fe­li na­wi­lia.
3. sa­qar­Tve­los te­ri­to­riu­li sa­xel­mwi­foeb­ri­vi mow­
yo­ba ga­dai­sin­je­ba sa­qar­Tve­los kon­sti­tu­ciu­ri ka­no­niT,
uf­le­ba­mo­si­le­ba­Ta ga­mij­vnis prin­ci­pis sa­fuZ­vel­ze, qvey­
nis mTel te­ri­to­ria­ze sa­qar­Tve­los iu­ris­diq­ciis sru­
lad aR­dge­nis Sem­deg.
4. sa­qar­Tve­los mo­qa­la­qee­bi ad­gi­lob­ri­vi mniS­vne­lo­
bis saq­meebs awes­ri­ge­ben ad­gi­lob­ri­vi TviT­mmar­Tve­lo­bis
meS­veo­biT, sa­qar­Tve­los ka­non­mdeb­lo­bis Se­sa­ba­mi­sad. sa­
xel­mwi­fo xe­li­suf­le­bi­sa da TviT­mmar­Tve­li er­Teu­le­bis
uf­le­ba­mo­si­le­ba­Ta ga­mij­vna efuZ­ne­ba sub­si­dia­ro­bis prin­
cips. sa­xel­mwi­fo uz­run­vel­yofs TviT­mmar­Tve­li er­Teu­lis
fi­nan­su­ri sax­sre­bis Se­sa­ba­mi­so­bas or­ga­nu­li ka­no­niT gan­
saz­Rvrul TviT­mmar­Tve­li er­Teu­lis uf­le­ba­mo­si­le­beb­Tan.
5. or­ga­nu­li ka­no­niT anak­lia­Si iq­mne­ba gan­sa­kuT­re­bu­
li eko­no­mi­ku­ri zo­na, sa­dac vrcel­de­ba spe­cia­lu­ri sa­
mar­Tleb­ri­vi re­Ji­mi. or­ga­nu­li ka­no­niT SeiZ­le­ba Seiq­mnas
ase­ve sxva gan­sa­kuT­re­bu­li eko­no­mi­ku­ri zo­ne­bi spe­cia­lu­
ri sa­mar­Tleb­ri­vi re­Ji­miT.

mux­li 8. sa­xel­mwi­fo­sa da sa­qar­Tve­los sa­mo­ci­qu­lo

av­to­ke­fa­lu­ri mar­Tlma­di­de­be­li ek­le­siis ur­Tier­To­ba
rwme­ni­sa da aR­msa­reb­lo­bis Ta­vi­suf­le­bas­Tan er­Tad sa­
xel­mwi­fo aRia­rebs sa­qar­Tve­los sa­mo­ci­qu­lo av­to­ke­fa­
lu­ri mar­Tlma­di­de­be­li ek­le­siis gan­sa­kuT­re­bul rols
sa­qar­Tve­los is­to­ria­Si da mis da­mou­ki­deb­lo­bas sa­xel­
mwi­fo­sa­gan. sa­qar­Tve­los sa­xel­mwi­fo­sa da sa­qar­Tve­los
sa­mo­ci­qu­lo av­to­ke­fa­lu­ri mar­Tlma­di­de­be­li ek­le­siis
ur­Tier­To­ba ga­ni­saz­Rvre­ba kon­sti­tu­ciu­ri Se­Tan­xme­biT,
ro­me­lic sru­lad un­da See­sa­ba­me­bo­des saer­Ta­So­ri­so sa­
mar­Tlis sa­yo­vel­Taod aRia­re­bul prin­ci­peb­sa da nor­mebs
ada­mia­nis uf­le­ba­Ta da Ta­vi­suf­le­ba­Ta sfe­ro­Si.

8
 Ta­vi meo­re. ada­mia­nis Zi­ri­Ta­di uf­le­be­bi

mux­li 9. ada­mia­nis Rir­se­bis xel­Seu­va­lo­ba

1. ada­mia­nis Rir­se­ba xel­Seu­va­lia da mas icavs sa­xel­
mwi­fo.
2. dauS­ve­be­lia ada­mia­nis wa­me­ba, araa­da­mia­nu­ri an da­
mam­ci­re­be­li mop­yro­ba, araa­da­mia­nu­ri an da­mam­ci­re­be­li
sas­je­lis ga­mo­ye­ne­ba.

mux­li 10. si­coc­xli­sa da fi­zi­ku­ri xel­Seu­xeb­lo­bis

uf­le­be­bi
1. ada­mia­nis si­coc­xle da­cu­lia. sik­vdi­liT das­ja ak­
rZa­lu­lia.
2. ada­mia­nis fi­zi­ku­ri xel­Seu­xeb­lo­ba da­cu­lia.

mux­li 11. Ta­nas­wo­ro­bis uf­le­ba

1. yve­la ada­mia­ni sa­mar­Tlis wi­na­Se Ta­nas­wo­ria. ak­rZa­lu­
lia dis­kri­mi­na­cia ra­sis, ka­nis fe­ris, sqe­sis, war­mo­So­bis, eT­
ni­ku­ri kuT­vni­le­bis, enis, re­li­giis, po­li­ti­ku­ri an sxva Se­xe­
du­le­be­bis, so­cia­lu­ri kuT­vni­le­bis, qo­neb­ri­vi an wo­deb­ri­vi
mdgo­ma­reo­bis, sac­xov­re­be­li ad­gi­lis an sxva niS­nis mi­xed­viT.
2. saer­Ta­So­ri­so sa­mar­Tlis sa­yo­vel­Taod aRia­re­bu­li
prin­ci­pe­bi­sa da nor­me­bis da sa­qar­Tve­los ka­non­mdeb­lo­bis
Se­sa­ba­mi­sad sa­qar­Tve­los mo­qa­la­qeebs, ga­nur­Cev­lad ma­Ti
eT­ni­ku­ri, re­li­giu­ri Tu enob­ri­vi kuT­vni­le­bi­sa, uf­le­
ba aqvT yo­vel­gva­ri dis­kri­mi­na­ciis ga­re­Se Sei­nar­Cu­non da
ga­na­vi­Ta­ron Ta­vian­Ti kul­tu­ra, isar­geb­lon de­dae­niT pi­
rad cxov­re­ba­Si an sa­ja­rod.
3. sa­xel­mwi­fo uz­run­vel­yofs Ta­na­bar uf­le­beb­sa da
Se­saZ­leb­lo­bebs ma­ma­ka­ce­bi­sa da qa­le­bi­saT­vis. sa­xel­mwi­fo
iRebs gan­sa­kuT­re­bul zo­mebs ma­ma­ka­ce­bi­sa da qa­le­bis ar­
se­bi­Ti Ta­nas­wo­ro­bis uz­run­vel­sa­yo­fad da uTa­nas­wo­ro­
bis aR­mo­saf­xvre­lad.

9
 4. sa­xel­mwi­fo qmnis gan­sa­kuT­re­bul pi­ro­bebs Sez­Ru­
du­li Se­saZ­leb­lo­bis mqo­ne pir­Ta uf­le­be­bi­sa da in­te­re­
se­bis rea­li­ze­bi­saT­vis.

mux­li 12. pi­rov­ne­bis Ta­vi­su­fa­li gan­vi­Ta­re­bis uf­le­ba

yve­las aqvs sa­ku­Ta­ri pi­rov­ne­bis Ta­vi­su­fa­li gan­vi­Ta­
re­bis uf­le­ba.

mux­li 13. ada­mia­nis Ta­vi­suf­le­ba

1. ada­mia­nis Ta­vi­suf­le­ba da­cu­lia.
2. Ta­vi­suf­le­bis aR­kve­Tis an Ta­vi­suf­le­bis sxvag­va­ri
Sez­Rud­vis Se­far­de­ba da­saS­ve­bia mxo­lod sa­sa­mar­Tlos ga­
daw­yve­ti­le­biT.
3. ada­mia­nis da­ka­ve­ba da­saS­ve­bia ka­no­niT gan­saz­Rvrul
Sem­Txve­veb­Si ka­no­niT uf­le­ba­mo­si­li pi­ris mier. da­ka­ve­
bu­li pi­ri un­da wa­red­gi­nos sa­sa­mar­Tlos gan­sja­do­bis
mi­xed­viT araug­via­nes 48 saa­Ti­sa. Tu mom­dev­no 24 saa­Tis
gan­mav­lo­ba­Si sa­sa­mar­Tlo ar mii­Rebs ga­daw­yve­ti­le­bas da­
pa­tim­re­bis an Ta­vi­suf­le­bis sxvag­va­ri Sez­Rud­vis Se­sa­xeb,
pi­ri dau­yov­neb­liv un­da ga­Ta­vi­suf­ldes.
4. pirs da­ka­ve­bis­Ta­na­ve un­da ga­ne­mar­tos mi­si uf­le­be­
bi da da­ka­ve­bis sa­fuZ­ve­li. pirs da­ka­ve­bis­Ta­na­ve SeuZ­lia
moiT­xo­vos ad­vo­ka­tis dax­ma­re­ba, rac un­da dak­ma­yo­fil­des.
5. bral­de­bu­lis pa­tim­ro­bis va­da ar un­da aRe­ma­te­bo­
des 9 Tves.
6. am mux­lis moT­xov­na­Ta dar­Rve­va is­je­ba ka­no­niT.
uka­no­nod Ta­vi­suf­le­ba­Sez­Ru­dul pirs aqvs kom­pen­sa­ciis
mi­Re­bis uf­le­ba.

mux­li 14. mi­mos­vlis Ta­vi­suf­le­ba

1. yve­las, vinc ka­no­nie­rad im­yo­fe­ba sa­qar­Tve­lo­Si,
aqvs qvey­nis mTel te­ri­to­ria­ze Ta­vi­su­fa­li mi­mos­vlis,

10
sac­xov­re­be­li ad­gi­lis Ta­vi­suf­lad ar­Ce­vi­sa da sa­qar­Tve­
lo­dan Ta­vi­suf­lad gas­vlis uf­le­ba.
2. am uf­le­ba­Ta Sez­Rud­va da­saS­ve­bia mxo­lod ka­no­nis
Se­sa­ba­mi­sad, de­mok­ra­tiul sa­zo­ga­doe­ba­Si au­ci­le­be­li sa­
xel­mwi­fo an sa­zo­ga­doeb­ri­vi usaf­rTxoe­bis uz­run­vel­yo­
fis, jan­mrTe­lo­bis dac­vis an mar­Tlmsa­ju­le­bis gan­xor­
cie­le­bis miz­niT.
3. sa­qar­Tve­los mo­qa­la­qes SeuZ­lia Ta­vi­suf­lad Se­mo­
vi­des sa­qar­Tve­lo­Si.

mux­li 15. pi­ra­di da oja­xu­ri cxov­re­bis, pi­ra­di siv­rci­sa

da ko­mu­ni­ka­ciis xel­Seu­xeb­lo­bis uf­le­be­bi
1. ada­mia­nis pi­ra­di da oja­xu­ri cxov­re­ba xel­Seu­xe­
be­lia. am uf­le­bis Sez­Rud­va da­saS­ve­bia mxo­lod ka­no­nis
Se­sa­ba­mi­sad, de­mok­ra­tiul sa­zo­ga­doe­ba­Si au­ci­le­be­li sa­
xel­mwi­fo an sa­zo­ga­doeb­ri­vi usaf­rTxoe­bis uz­run­vel­yo­
fis an sxva­Ta uf­le­be­bis dac­vis miz­niT.
2. ada­mia­nis pi­ra­di siv­rce da ko­mu­ni­ka­cia xel­Seu­
xe­be­lia. ara­vis aqvs uf­le­ba Se­vi­des sac­xov­re­bel an
sxva mflo­be­lo­ba­Si mflo­be­li pi­ris ne­bis sa­wi­naaR­mde­
god, ag­reT­ve Caa­ta­ros Cxre­ka. am uf­le­ba­Ta Sez­Rud­va
da­saS­ve­bia mxo­lod ka­no­nis Se­sa­ba­mi­sad, de­mok­ra­tiul
sa­zo­ga­doe­ba­Si au­ci­le­be­li sa­xel­mwi­fo an sa­zo­ga­doeb­
ri­vi usaf­rTxoe­bis uz­run­vel­yo­fis an sxva­Ta uf­le­be­
bis dac­vis miz­niT, sa­sa­mar­Tlos ga­daw­yve­ti­le­biT an mis
ga­re­Sec, ka­no­niT gaT­va­lis­wi­ne­bu­li ga­dau­de­be­li au­
ci­leb­lo­bi­sas. ga­dau­de­be­li au­ci­leb­lo­bi­sas uf­le­bis
Sez­Rud­vis Se­sa­xeb araug­via­nes 24 saa­Ti­sa un­da ec­no­bos
sa­sa­mar­Tlos, ro­me­lic Sez­Rud­vis ka­no­nie­re­bas adas­tu­
rebs mi­mar­Tvi­dan araug­via­nes 24 saa­Ti­sa.

11
 mux­li 16. rwme­nis, aR­msa­reb­lo­bi­sa da sin­di­sis
Ta­vi­suf­le­be­bi
1. yo­vel ada­mians aqvs rwme­nis, aR­msa­reb­lo­bi­sa da
sin­di­sis Ta­vi­suf­le­ba.
2. am uf­le­ba­Ta Sez­Rud­va da­saS­ve­bia mxo­lod ka­no­nis
Se­sa­ba­mi­sad, de­mok­ra­tiul sa­zo­ga­doe­ba­Si au­ci­le­be­li sa­
zo­ga­doeb­ri­vi usaf­rTxoe­bis uz­run­vel­yo­fis, jan­mrTe­
lo­bis an sxva­Ta uf­le­be­bis dac­vis miz­niT.
3. dauS­ve­be­lia ada­mia­nis dev­na rwme­nis, aR­msa­reb­lo­
bis an sin­di­sis ga­mo, ag­reT­ve mi­si iZu­le­ba ga­moT­qvas Ta­
vi­si Se­xe­du­le­ba maT Se­sa­xeb.

mux­li 17. az­ris, in­for­ma­ciis, ma­sob­ri­vi in­for­ma­ciis

sa­Sua­le­ba­Ta da in­ter­ne­tis Ta­vi­suf­le­bis uf­le­be­bi
1. az­ri­sa da mi­si ga­mo­xat­vis Ta­vi­suf­le­ba da­cu­lia.
dauS­ve­be­lia ada­mia­nis dev­na az­ri­sa da mi­si ga­mo­xat­vis ga­
mo.
2. yo­vel ada­mians aqvs uf­le­ba Ta­vi­suf­lad mii­Ros da
gaav­rce­los in­for­ma­cia.
3. ma­sob­ri­vi in­for­ma­ciis sa­Sua­le­be­bi Ta­vi­su­fa­lia.
cen­zu­ra dauS­ve­be­lia. sa­xel­mwi­fos an cal­keul pi­rebs
ara aqvT ma­sob­ri­vi in­for­ma­ciis an mi­si gav­rce­le­bis sa­
Sua­le­ba­Ta mo­no­po­li­za­ciis uf­le­ba.
4. yve­las aqvs in­ter­net­ze wvdo­mi­sa da in­ter­ne­tiT
Ta­vi­suf­lad sar­geb­lo­bis uf­le­ba.
5. am uf­le­ba­Ta Sez­Rud­va da­saS­ve­bia mxo­lod ka­no­nis
Se­sa­ba­mi­sad, de­mok­ra­tiul sa­zo­ga­doe­ba­Si au­ci­le­be­li sa­
xel­mwi­fo an sa­zo­ga­doeb­ri­vi usaf­rTxoe­bis an te­ri­to­
riu­li mTlia­no­bis uz­run­vel­sa­yo­fad, sxva­Ta uf­le­be­bis
da­sa­ca­vad, kon­fi­den­cia­lu­rad aRia­re­bu­li in­for­ma­ciis
gam­JRav­ne­bis Ta­vi­dan asa­ci­leb­lad an sa­sa­mar­Tlos da­mou­
ki­deb­lo­bi­sa da miu­ker­Zoeb­lo­bis uz­run­vel­sa­yo­fad.

12
 6. ka­no­ni uz­run­vel­yofs sa­zo­ga­doeb­ri­vi mauw­yeb­lis
da­mou­ki­deb­lo­bas sa­xel­mwi­fo uw­ye­be­bi­sa­gan da Ta­vi­suf­
le­bas po­li­ti­ku­ri da ar­se­bi­Ti ko­mer­ciu­li gav­le­ni­sa­gan.
7. me­diap­lu­ra­liz­mis dac­vis, ma­sob­ri­vi in­for­ma­ciis
sa­Sua­le­beb­Si az­ris ga­mo­xat­vis Ta­vi­suf­le­bis rea­li­ze­bis,
ma­sob­ri­vi in­for­ma­ciis an mi­si gav­rce­le­bis sa­Sua­le­ba­
Ta mo­no­po­li­za­ciis Ta­vi­dan aci­le­bis uz­run­vel­sa­yo­fad,
ag­reT­ve mauw­yeb­lo­bi­sa da eleq­tro­nu­li ko­mu­ni­ka­ciis
sfe­ro­Si mom­xma­re­bel­Ta da me­war­me­Ta uf­le­be­bis da­sa­ca­
vad Seq­mni­li erov­nu­li ma­re­gu­li­re­be­li or­ga­nos in­sti­
tu­ciu­ri da fi­nan­su­ri da­mou­ki­deb­lo­ba ga­ran­ti­re­bu­lia
ka­no­niT.

mux­li 18. sa­mar­Tlia­ni ad­mi­nis­tra­ciu­li war­moe­bis,

sa­ja­ro in­for­ma­ciis xel­mi­saw­vdo­mo­bis, in­for­ma­ciu­li
TviT­ga­mor­kve­vi­sa da sa­ja­ro xe­li­suf­le­bis mier
mi­ye­ne­bu­li zia­nis anaz­Rau­re­bis uf­le­be­bi
1. yve­las aqvs ad­mi­nis­tra­ciu­li or­ga­nos mier mas­Tan
da­kav­Si­re­bu­li saq­mis go­niv­rul va­da­Si sa­mar­Tlia­nad gan­
xil­vis uf­le­ba.
2. yve­las aqvs uf­le­ba ka­no­niT dad­ge­ni­li we­siT
gaec­nos sa­ja­ro da­we­se­bu­le­ba­Si mas­ze ar­se­bul an sxva
in­for­ma­cias an ofi­cia­lur do­ku­ments, gar­da im Sem­
Txve­vi­sa, ro­de­sac igi Sei­cavs ko­mer­ciul an pro­fe­siul
sai­dum­loe­bas an de­mok­ra­tiul sa­zo­ga­doe­ba­Si au­ci­le­
be­li sa­xel­mwi­fo an sa­zo­ga­doeb­ri­vi usaf­rTxoe­bis an
sa­mar­Tal­war­moe­bis in­te­re­se­bis da­sa­ca­vad ka­no­niT an
ka­no­niT dad­ge­ni­li we­siT aRia­re­bu­lia sa­xel­mwi­fo sai­
dum­loe­bad.
3. ofi­cia­lur Ca­na­we­reb­Si ar­se­bu­li in­for­ma­cia, ro­
me­lic da­kav­Si­re­bu­lia ada­mia­nis jan­mrTe­lo­bas­Tan, fi­
nan­seb­Tan an sxva pi­rad sa­kiT­xeb­Tan, ara­vis­Tvis un­da iyos
xel­mi­saw­vdo­mi TviT am ada­mia­nis Tan­xmo­bis ga­re­Se, gar­
da ka­no­niT gaT­va­lis­wi­ne­bu­li Sem­Txve­ve­bi­sa, ro­de­sac es

13
au­ci­le­be­lia sa­xel­mwi­fo an sa­zo­ga­doeb­ri­vi usaf­rTxoe­
bis uz­run­vel­sa­yo­fad, sa­ja­ro in­te­re­se­bis, jan­mrTe­lo­
bis an sxva­Ta uf­le­be­bis da­sa­ca­vad.
4. yve­las­Tvis ga­ran­ti­re­bu­lia sa­xel­mwi­fo, av­to­no­
miu­ri res­pub­li­kis an ad­gi­lob­ri­vi TviT­mmar­Tve­lo­bis
or­ga­no­sa­gan an mo­sam­sa­xu­ri­sa­gan uka­no­nod mi­ye­ne­bu­li
zia­nis sa­sa­mar­Tlo we­siT sru­li anaz­Rau­re­ba Se­sa­ba­mi­sad
sa­xel­mwi­fo, av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis an ad­gi­lob­ri­vi
TviT­mmar­Tve­lo­bis sax­sre­bi­dan.

mux­li 19. sa­kuT­re­bis uf­le­ba

1. sa­kuT­re­bi­sa da mem­kvid­reo­bis uf­le­ba aRia­re­bu­li
da uz­run­vel­yo­fi­lia.
2. sa­ja­ro in­te­re­se­bi­saT­vis da­saS­ve­bia am uf­le­bis
Sez­Rud­va ka­no­niT gan­saz­Rvrul Sem­Txve­veb­Si da dad­ge­ni­
li we­siT.
3. au­ci­le­be­li sa­zo­ga­doeb­ri­vi sa­Wi­roe­bi­saT­vis sa­
kuT­re­bis Ca­mor­Tme­va da­saS­ve­bia ka­no­niT pir­da­pir gaT­va­
lis­wi­ne­bul Sem­Txve­veb­Si, sa­sa­mar­Tlos ga­daw­yve­ti­le­biT
an or­ga­nu­li ka­no­niT dad­ge­ni­li ga­dau­de­be­li au­ci­leb­
lo­bi­sas, wi­nas­wa­ri, sru­li da sa­mar­Tlia­ni anaz­Rau­re­biT.
anaz­Rau­re­ba Ta­vi­suf­lde­ba yo­vel­gva­ri ga­da­sa­xa­di­sa da
mo­sak­reb­li­sa­gan.
4. sa­sof­lo-­sa­meur­neo da­niS­nu­le­bis mi­wa, ro­gorc
gan­sa­kuT­re­bu­li mniS­vne­lo­bis re­sur­si, SeiZ­le­ba iyos mxo­
lod sa­xel­mwi­fos, TviT­mmar­Tve­li er­Teu­lis, sa­qar­Tve­
los mo­qa­la­qis an sa­qar­Tve­los mo­qa­la­qe­Ta gaer­Tia­ne­bis
sa­kuT­re­ba­Si. ga­mo­nak­li­si Sem­Txve­ve­bi SeiZ­le­ba dad­gin­des
or­ga­nu­li ka­no­niT, ro­me­lic mii­Re­ba par­la­men­tis sru­li
Se­mad­gen­lo­bis ara­nak­leb ori me­sa­me­dis um­rav­le­so­biT.

14
 mux­li 20. Se­moq­me­de­bis Ta­vi­suf­le­ba, kul­tu­ru­li
mem­kvid­reo­ba
1. Se­moq­me­de­bis Ta­vi­suf­le­ba uz­run­vel­yo­fi­lia. in­
te­leq­tua­lu­ri sa­kuT­re­bis uf­le­ba da­cu­lia.
2. Se­moq­me­de­biT pro­ces­Si Ca­re­va, Se­moq­me­de­bi­Ti saq­
mia­no­bis sfe­ro­Si cen­zu­ra dauS­ve­be­lia.
3. Se­moq­me­de­bi­Ti na­war­moe­bis gav­rce­le­bis ak­rZal­va
da­saS­ve­bia mxo­lod sa­sa­mar­Tlos ga­daw­yve­ti­le­biT, Tu na­
war­moe­bis gav­rce­le­ba la­xavs sxva­Ta uf­le­bebs.
4. yve­las aqvs uf­le­ba zru­nav­des kul­tu­ru­li mem­
kvid­reo­bis dac­va­ze. kul­tu­ru­li mem­kvid­reo­ba da­cu­lia
ka­no­niT.

mux­li 21. Sek­re­bis Ta­vi­suf­le­ba

1. yve­las, gar­da im pi­re­bi­sa, rom­le­bic arian Tav­dac­
vis Za­le­bis an sa­xel­mwi­fo an sa­zo­ga­doeb­ri­vi usaf­rTxoe­
bis dac­va­ze pa­su­xis­mge­be­li or­ga­nos Se­mad­gen­lo­ba­Si, aqvs
wi­nas­wa­ri ne­bar­Tvis ga­re­Se sa­ja­rod da uia­ra­Rod Sek­re­
bis uf­le­ba.
2. ka­no­niT SeiZ­le­ba da­wes­des xe­li­suf­le­bis wi­nas­wa­ri
gaf­rTxi­le­bis au­ci­leb­lo­ba, Tu Sek­re­ba xal­xis an tran­
spor­tis sa­moZ­rao ad­gi­las imar­Te­ba.
3. xe­li­suf­le­bas SeuZ­lia Sek­re­bis Sew­yve­ta mxo­lod
im Sem­Txve­va­Si, Tu man ka­non­sa­wi­naaR­mde­go xa­sia­Ti mii­Ro.

mux­li 22. gaer­Tia­ne­bis Ta­vi­suf­le­ba

1. gaer­Tia­ne­bis Ta­vi­suf­le­ba uz­run­vel­yo­fi­lia.
2. gaer­Tia­ne­bis lik­vi­da­cia SeiZ­le­ba mxo­lod ama­ve
gaer­Tia­ne­bis an sa­sa­mar­Tlos ga­daw­yve­ti­le­biT, ka­no­niT
gan­saz­Rvrul Sem­Txve­veb­Si da dad­ge­ni­li we­siT.

15
 mux­li 23. po­li­ti­ku­ri par­tie­bis Ta­vi­suf­le­ba
1. sa­qar­Tve­los mo­qa­la­qeebs uf­le­ba aqvT or­ga­nu­li
ka­no­nis Se­sa­ba­mi­sad Seq­mnan po­li­ti­ku­ri par­tia da mo­na­wi­
leo­ba mii­Ron mis saq­mia­no­ba­Si.
2. pirs, ro­me­lic Cai­ric­xe­ba Tav­dac­vis Za­le­bis an
sa­xel­mwi­fo an sa­zo­ga­doeb­ri­vi usaf­rTxoe­bis dac­va­ze pa­
su­xis­mge­be­li or­ga­nos Se­mad­gen­lo­ba­Si, gan­wes­de­ba mo­sa­
mar­Tled, uw­yde­ba po­li­ti­ku­ri par­tiis wev­ro­ba.
3. dauS­ve­be­lia ise­Ti po­li­ti­ku­ri par­tiis Seq­mna da
saq­mia­no­ba, rom­lis mi­za­nia sa­qar­Tve­los kon­sti­tu­ciu­ri
wyo­bi­le­bis dam­xo­ba an Za­la­do­biT Sec­vla, qvey­nis da­mou­
ki­deb­lo­bis xel­yo­fa, te­ri­to­riu­li mTlia­no­bis dar­Rve­va
an ro­me­lic ewe­va omis an Za­la­do­bis pro­pa­gan­das, aR­vi­
vebs erov­nul, eT­ni­kur, kuT­xur, re­li­giur an so­cia­lur
SuRls. dauS­ve­be­lia po­li­ti­ku­ri par­tiis Seq­mna te­ri­to­
riu­li niS­niT.
4. po­li­ti­ku­ri par­tiis ak­rZal­va SeiZ­le­ba mxo­lod sa­
kon­sti­tu­cio sa­sa­mar­Tlos ga­daw­yve­ti­le­biT, or­ga­nu­li
ka­no­niT gan­saz­Rvrul Sem­Txve­veb­Si da dad­ge­ni­li we­siT.

mux­li 24. saar­Cev­no uf­le­ba

1. sa­qar­Tve­los yo­vel mo­qa­la­qes 18 wlis asa­ki­dan aqvs
re­fe­ren­dum­Si, sa­xel­mwi­fo, av­to­no­miu­ri res­pub­li­ki­sa da
ad­gi­lob­ri­vi TviT­mmar­Tve­lo­bis or­ga­noe­bis ar­Cev­neb­Si
mo­na­wi­leo­bis uf­le­ba. uz­run­vel­yo­fi­lia amom­rCev­lis ne­
bis Ta­vi­su­fa­li ga­mov­le­na.
2. ar­Cev­neb­sa da re­fe­ren­dum­Si mo­na­wi­leo­bis uf­le­
ba ara aqvs mo­qa­la­qes, ro­me­lic sa­sa­mar­Tlos ga­na­Ce­niT
gan­sa­kuT­re­biT mZi­me da­na­Sau­lis­Tvis im­yo­fe­ba sas­je­lis
aR­sru­le­bis da­we­se­bu­le­ba­Si an sa­sa­mar­Tlos ga­daw­yve­ti­
le­biT cno­bi­lia mxar­da­We­ris mim­Re­bad da mo­Tav­se­bu­lia
Se­sa­ba­mis sta­cio­na­rul sa­me­di­ci­no da­we­se­bu­le­ba­Si.

16
 mux­li 25. sa­ja­ro Ta­nam­de­bo­bis da­ka­ve­bis uf­le­ba
1. sa­qar­Tve­los yo­vel mo­qa­la­qes aqvs uf­le­ba dai­ka­
vos ne­bis­mie­ri sa­ja­ro Ta­nam­de­bo­ba, Tu igi ak­ma­yo­fi­lebs
ka­non­mdeb­lo­biT dad­ge­nil moT­xov­nebs. sa­ja­ro sam­sa­xu­ris
pi­ro­be­bi ga­ni­saz­Rvre­ba ka­no­niT.
2. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis, pre­mier­-mi­nis­tris an
par­la­men­tis Tav­mjdo­ma­ris Ta­nam­de­bo­ba ar SeiZ­le­ba eka­
vos sa­qar­Tve­los mo­qa­la­qes, ro­me­lic imav­drou­lad sxva
sa­xel­mwi­fos mo­qa­la­qea.

mux­li 26. Sro­mis Ta­vi­suf­le­ba, pro­fe­siu­li kav­Si­re­bis

Ta­vi­suf­le­ba, ga­fic­vis uf­le­ba da me­war­meo­bis
Ta­vi­suf­le­ba
1. Sro­mis Ta­vi­suf­le­ba uz­run­vel­yo­fi­lia. yve­las
aqvs sa­mu­Saos Ta­vi­su­fa­li ar­Ce­vis uf­le­ba. uf­le­ba Sro­mis
usaf­rTxo pi­ro­beb­ze da sxva Sro­mi­Ti uf­le­be­bi da­cu­lia
or­ga­nu­li ka­no­niT.
2. yve­las aqvs or­ga­nu­li ka­no­nis Se­sa­ba­mi­sad pro­fe­
siu­li kav­Si­ris Seq­mni­sa da mas­Si gaer­Tia­ne­bis uf­le­ba.
3. ga­fic­vis uf­le­ba aRia­re­bu­lia. am uf­le­bis gan­xor­
cie­le­bis pi­ro­be­bi da we­si ga­ni­saz­Rvre­ba or­ga­nu­li ka­no­niT.
4. me­war­meo­bis Ta­vi­suf­le­ba uz­run­vel­yo­fi­lia. ak­
rZa­lu­lia mo­no­po­liu­ri saq­mia­no­ba, gar­da ka­no­niT daS­
ve­bu­li Sem­Txve­ve­bi­sa. mom­xma­re­bel­Ta uf­le­be­bi da­cu­lia
ka­no­niT.

mux­li 27. ga­naT­le­bis uf­le­ba da aka­de­miu­ri Ta­vi­suf­le­ba

1. yve­las aqvs ga­naT­le­bis mi­Re­bi­sa da mi­si for­mis ar­
Ce­vis uf­le­ba.
2. sko­lam­de­li aR­zrda da ga­naT­le­ba uz­run­vel­yo­fi­
lia ka­no­niT dad­ge­ni­li we­siT. daw­ye­bi­Ti da sa­ba­zo ga­naT­
le­ba sa­val­de­bu­loa. zo­gad ga­naT­le­bas ka­no­niT dad­ge­ni­li

17
we­siT sru­lad afi­nan­sebs sa­xel­mwi­fo. mo­qa­la­qeebs uf­le­
ba aqvT ka­no­niT dad­ge­ni­li we­siT sa­xel­mwi­fos da­fi­nan­se­
biT mii­Ron pro­fe­siu­li da umaR­le­si ga­naT­le­ba.
3. aka­de­miu­ri Ta­vi­suf­le­ba da umaR­le­si sa­gan­ma­naT­
leb­lo da­we­se­bu­le­be­bis av­to­no­mia uz­run­vel­yo­fi­lia.

mux­li 28. jan­mrTe­lo­bis dac­vis uf­le­ba

1. mo­qa­la­qis uf­le­ba xel­mi­saw­vdom da xa­ris­xian jan­
mrTe­lo­bis dac­vis mom­sa­xu­re­ba­ze uz­run­vel­yo­fi­lia ka­no­
niT.
2. sa­xel­mwi­fo akon­tro­lebs jan­mrTe­lo­bis dac­vis
yve­la da­we­se­bu­le­bas da sa­me­di­ci­no mom­sa­xu­re­bis xa­risxs,
are­gu­li­rebs far­ma­cev­tul war­moe­bas da far­ma­cev­tu­li
sa­Sua­le­be­bis mi­moq­ce­vas.

mux­li 29. ga­re­mos dac­vis uf­le­ba

1. yve­las aqvs uf­le­ba cxov­rob­des jan­mrTe­lo­bis­
Tvis uv­ne­bel ga­re­mo­Si, sar­geb­lob­des bu­neb­ri­vi ga­re­mo­Ti
da sa­ja­ro siv­rciT. yve­las aqvs uf­le­ba drou­lad mii­Ros
sru­li in­for­ma­cia ga­re­mos mdgo­ma­reo­bis Se­sa­xeb. yve­las
aqvs uf­le­ba zru­nav­des ga­re­mos dac­va­ze. ga­re­mos­dac­viT
sa­kiT­xeb­Tan da­kav­Si­re­bu­li ga­daw­yve­ti­le­be­bis mi­Re­ba­Si
mo­na­wi­leo­bis uf­le­ba uz­run­vel­yo­fi­lia ka­no­niT.
2. ax­lan­de­li da mo­ma­va­li Tao­be­bis in­te­re­se­bis gaT­
va­lis­wi­ne­biT ga­re­mos dac­va da bu­neb­ri­vi re­sur­se­biT ra­
cio­na­lu­ri sar­geb­lo­ba uz­run­vel­yo­fi­lia ka­no­niT.

mux­li 30. qor­wi­ne­bis uf­le­ba, de­da­Ta da bav­SvTa uf­le­be­bi

1. qor­wi­ne­ba, ro­gorc qa­li­sa da ma­ma­ka­cis kav­Si­ri
oja­xis Seq­mnis miz­niT, em­ya­re­ba meuR­le­Ta uf­leb­riv Ta­
nas­wo­ro­ba­sa da ne­ba­yof­lo­bas.
2. de­da­Ta da bav­SvTa uf­le­be­bi da­cu­lia ka­no­niT.

18
 mux­li 31. sap­ro­ce­so uf­le­be­bi
1. yo­vel ada­mians aqvs uf­le­ba Ta­vis uf­le­ba­Ta da­
sa­ca­vad mi­mar­Tos sa­sa­mar­Tlos. saq­mis sa­mar­Tlia­ni da
drou­li gan­xil­vis uf­le­ba uz­run­vel­yo­fi­lia.
2. yo­ve­li pi­ri un­da gan­sa­jos mxo­lod im sa­sa­mar­
Tlom, rom­lis iu­ris­diq­cia­sac eq­vem­de­ba­re­ba mi­si saq­me.
3. dac­vis uf­le­ba ga­ran­ti­re­bu­lia. yve­las aqvs uf­
le­ba sa­sa­mar­Tlo­Si daic­vas Ta­vi­si uf­le­be­bi pi­ra­dad an
ad­vo­ka­tis meS­veo­biT, ag­reT­ve ka­no­niT gan­saz­Rvrul Sem­
Txve­veb­Si − war­mo­mad­gen­lis meS­veo­biT. ad­vo­ka­tis uf­le­
be­bis Seu­fer­xe­be­li gan­xor­cie­le­ba da ad­vo­kat­Ta Tvi­
Tor­ga­ni­ze­bis uf­le­ba ga­ran­ti­re­bu­lia ka­no­niT.
4. bral­de­buls uf­le­ba aqvs moiT­xo­vos Ta­vi­si mow­
mee­bis ga­mo­Za­xe­ba da ise­Ti­ve pi­ro­beb­Si da­kiT­xva, ro­go­ric
aqvT bral­de­bis mow­meebs.
5. ada­mia­ni uda­na­Sau­lod iT­vle­ba, vid­re mi­si dam­na­Sa­
veo­ba ar dam­tkic­de­ba ka­no­niT dad­ge­ni­li we­siT, ka­no­nier
Za­la­Si Se­su­li sa­sa­mar­Tlos ga­mam­tyu­ne­be­li ga­na­Ce­niT.
6. ara­vin aris val­de­bu­li am­tki­cos Ta­vi­si uda­na­Sau­
lo­ba. bral­de­bis mtki­ce­bis mo­va­leo­ba ekis­re­ba bral­mde­
bels.
7. dad­ge­ni­le­ba bral­de­bu­lis sa­xiT pi­ris pa­su­xis­ge­ba­
Si mi­ce­mis Se­sa­xeb un­da em­ya­re­bo­des da­sa­bu­Te­bul va­rauds,
xo­lo ga­mam­tyu­ne­be­li ga­na­Ce­ni − ut­yuar mtki­ce­bu­le­bebs.
yo­vel­gva­ri eW­vi, ro­me­lic ver da­das­tur­de­ba ka­no­niT dad­
ge­ni­li we­siT, un­da ga­daw­ydes bral­de­bu­lis sa­sar­geb­lod.
8. ara­vis dae­de­ba gan­meo­re­biT msjav­ri er­Ti da ima­ve
da­na­Sau­li­saT­vis.
9. ara­vin agebs pa­suxs qme­de­bi­saT­vis, ro­me­lic mi­si Ca­
de­nis dros sa­mar­Tal­dar­Rve­vad ar iT­vle­bo­da. ka­nons, Tu
igi ar am­su­bu­qebs an ar auq­mebs pa­su­xis­mgeb­lo­bas, uku­Za­
la ara aqvs.

19
 10. ka­no­nis dar­Rve­viT mo­po­ve­bul mtki­ce­bu­le­bas iu­
ri­diu­li Za­la ara aqvs.
11. ara­vin aris val­de­bu­li mis­ces Ta­vi­si an im ax­lo­
bel­Ta sa­wi­naaR­mde­go Cve­ne­ba, ro­mel­Ta wre ga­ni­saz­Rvre­ba
ka­no­niT.

mux­li 32. sa­qar­Tve­los mo­qa­la­qeo­ba

1. sa­qar­Tve­lo mfar­ve­lobs Ta­vis mo­qa­la­qes ga­nur­Cev­
lad mi­si ad­gil­sam­yof­li­sa.
2. sa­qar­Tve­los mo­qa­la­qeo­ba moi­po­ve­ba da­ba­de­biT an
na­tu­ra­li­za­ciiT. sa­qar­Tve­los mo­qa­la­qeo­bis mo­po­ve­bi­sa
da da­kar­gvis we­si, sxva sa­xel­mwi­fos mo­qa­la­qis­Tvis sa­qar­
Tve­los mo­qa­la­qeo­bis mi­ni­We­bis pi­ro­be­bi da we­si da sa­
qar­Tve­los mo­qa­la­qis mier sxva sa­xel­mwi­fos mo­qa­la­qeo­bis
flo­bis pi­ro­be­bi ga­ni­saz­Rvre­ba or­ga­nu­li ka­no­niT.
3. mo­qa­la­qeo­bis Ca­mor­Tme­va dauS­ve­be­lia.
4. sa­qar­Tve­lo­dan sa­qar­Tve­los mo­qa­la­qis ga­Ze­ve­ba
dauS­ve­be­lia.
5. sa­qar­Tve­los mo­qa­la­qis sxva sa­xel­mwi­fo­saT­vis
ga­da­ce­ma dauS­ve­be­lia, gar­da saer­Ta­So­ri­so xel­Sek­ru­
le­biT gaT­va­lis­wi­ne­bu­li Sem­Txve­ve­bi­sa. ga­daw­yve­ti­le­ba
mo­qa­la­qis ga­da­ce­mis Se­sa­xeb SeiZ­le­ba ga­sa­Civ­rdes sa­sa­
mar­Tlo­Si.

mux­li 33. uc­xoel­Ta da mo­qa­la­qeo­bis ar­mqo­ne pir­Ta

uf­le­be­bi
1. sa­qar­Tve­lo­Si mcxov­reb sxva sa­xel­mwi­fos mo­qa­la­
qeebs da mo­qa­la­qeo­bis ar­mqo­ne pi­rebs sa­qar­Tve­los mo­
qa­la­qis Ta­na­ba­ri uf­le­ba­ni da mo­va­leo­ba­ni aqvT, gar­da
kon­sti­tu­cii­Ta da ka­no­niT gaT­va­lis­wi­ne­bu­li ga­mo­nak­li­
se­bi­sa.
2. sa­xel­mwi­fo uf­le­ba­mo­si­lia ka­no­niT daa­we­sos sxva

20
sa­xel­mwi­fos mo­qa­la­qe­Ta da mo­qa­la­qeo­bis ar­mqo­ne pir­Ta
po­li­ti­ku­ri saq­mia­no­bis Sez­Rud­va.
3. saer­Ta­So­ri­so sa­mar­Tlis sa­yo­vel­Taod aRia­re­bu­li
nor­me­bis Se­sa­ba­mi­sad, ka­no­niT dad­ge­ni­li we­siT sa­qar­Tve­
lo Tav­Se­sa­fars aZ­levs sxva sa­xel­mwi­fos mo­qa­la­qeeb­sa da
mo­qa­la­qeo­bis ar­mqo­ne pi­rebs.
4. dauS­ve­be­lia saer­Ta­So­ri­so sa­mar­Tlis sa­yo­vel­
Taod aRia­re­bu­li prin­ci­pe­bi­sa da nor­me­bis wi­naaR­mdeg
pi­ris sa­qar­Tve­lo­dan ga­Ze­ve­ba an eq­stra­di­cia.

mux­li 34. ada­mia­nis Zi­ri­Ta­di uf­le­be­bis uz­run­vel­yo­fis

zo­ga­di prin­ci­pe­bi
1. kon­sti­tu­cia­Si mi­Ti­Te­bu­li ada­mia­nis Zi­ri­Ta­di uf­
le­be­bi, ma­Ti Si­naar­sis gaT­va­lis­wi­ne­biT, vrcel­de­ba ag­
reT­ve iu­ri­diul pi­reb­ze.
2. ada­mia­nis Zi­ri­Ta­di uf­le­be­bis gan­xor­cie­le­bam ar
un­da daar­Rvios sxva­Ta uf­le­be­bi.
3. ada­mia­nis Zi­ri­Ta­di uf­le­bis Sez­Rud­va un­da See­
sa­ba­me­bo­des im le­gi­ti­mu­ri miz­nis mniS­vne­lo­bas, rom­lis
miR­we­va­sac igi em­sa­xu­re­ba.

mux­li 35. sa­qar­Tve­los sa­xal­xo dam­cve­li

1. sa­qar­Tve­los te­ri­to­ria­ze ada­mia­nis uf­le­be­bis
dac­vas ze­dam­xed­ve­lobs sa­qar­Tve­los sa­xal­xo dam­cve­li,
ro­mel­sac 6 wlis va­diT sru­li Se­mad­gen­lo­bis ara­nak­leb
sa­mi me­xu­Te­dis um­rav­le­so­biT ir­Cevs par­la­men­ti. sa­xal­
xo dam­cve­lad er­Ti da ima­ve pi­ris ze­di­zed or­jer ar­Ce­va
dauS­ve­be­lia.
2. sa­xal­xo dam­cve­lis saq­mia­no­bi­saT­vis dab­rko­le­ba­Ta
Seq­mna is­je­ba ka­no­niT.
3. sa­xal­xo dam­cve­lis da­ka­ve­ba an da­pa­tim­re­ba, mi­
si sac­xov­re­be­li an sa­mu­Sao ad­gi­lis, man­qa­nis an pi­ra­di

21
gaC­xre­ka SeiZ­le­ba mxo­lod par­la­men­tis Tan­xmo­biT. ga­mo­
nak­li­sia da­na­Saul­ze was­wre­bis Sem­Txve­va, rac dau­yov­neb­
liv un­da ec­no­bos par­la­ments. Tu par­la­men­ti ar mis­cems
Tan­xmo­bas, sa­xal­xo dam­cve­li dau­yov­neb­liv un­da ga­Ta­vi­
suf­ldes.
4. sa­xal­xo dam­cve­lis uf­le­ba­mo­si­le­ba ga­ni­saz­Rvre­ba
or­ga­nu­li ka­no­niT.

Ta­vi me­sa­me. sa­qar­Tve­los par­la­men­ti

mux­li 36. par­la­men­tis sta­tu­si da uf­le­ba­mo­si­le­ba

1. sa­qar­Tve­los par­la­men­ti aris qvey­nis umaR­le­si
war­mo­mad­gen­lo­bi­Ti or­ga­no, ro­me­lic axor­cie­lebs sa­ka­
non­mdeb­lo xe­li­suf­le­bas, gan­saz­Rvravs qvey­nis sa­Si­nao
da sa­ga­reo po­li­ti­kis Zi­ri­Tad mi­mar­Tu­le­bebs, kon­sti­
tu­ciiT dad­ge­nil far­gleb­Si kon­trols uwevs mTav­ro­bis
saq­mia­no­bas da axor­cie­lebs sxva uf­le­ba­mo­si­le­bebs.
2. par­la­men­tis mu­Sao­bis we­si ga­ni­saz­Rvre­ba par­la­
men­tis reg­la­men­tiT, ro­mel­sac par­la­men­tis wev­ris, ko­mi­
te­tis an sa­par­la­men­to fraq­ciis ini­cia­ti­vis sa­fuZ­vel­ze
sru­li Se­mad­gen­lo­bis um­rav­le­so­biT iRebs par­la­men­ti.
reg­la­ments aqvs ka­no­nis Za­la da mas xels awers da aq­vey­
nebs par­la­men­tis Tav­mjdo­ma­re.

mux­li 37. par­la­men­tis ar­Cev­ne­bi

1. sa­qar­Tve­los mTel te­ri­to­ria­ze sa­qar­Tve­los iu­
ris­diq­ciis sru­lad aR­dge­nis Sem­deg par­la­men­tis Se­mad­
gen­lo­ba­Si iq­ne­ba ori pa­la­ta: res­pub­li­kis sab­Wo da se­na­ti.
res­pub­li­kis sab­Wo Sed­ge­ba pro­por­ciu­li we­siT ar­Ceu­li
wev­re­bi­sa­gan. se­na­ti Sed­ge­ba af­xa­ze­Tis av­to­no­miur res­
pub­li­ka­Si, aWa­ris av­to­no­miur res­pub­li­ka­sa da sa­qar­Tve­
los sxva te­ri­to­riul er­Teu­leb­Si ar­Ceu­li wev­re­bi­sa da

22
sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis mier da­niS­nu­li 5 wev­ri­sa­gan.
pa­la­te­bis Se­mad­gen­lo­bas, uf­le­ba­mo­si­le­ba­sa da ar­Ce­vis
wess gan­saz­Rvravs or­ga­nu­li ka­no­ni.
2. am mux­lis pir­ve­li pun­qtiT gaT­va­lis­wi­ne­bu­li pi­
ro­bis Seq­mnam­de par­la­men­ti Sed­ge­ba sa­yo­vel­Tao, Ta­
vi­su­fa­li, Ta­nas­wo­ri da pir­da­pi­ri saar­Cev­no uf­le­bis
sa­fuZ­vel­ze fa­ru­li ken­Wis­yriT 4 wlis va­diT er­Tian mra­
val­man­da­tian saar­Cev­no ol­qSi pro­por­ciu­li sis­te­miT ar­
Ceu­li 150 par­la­men­tis wev­ri­sa­gan.
3. par­la­men­tis mo­ri­gi ar­Cev­ne­bi tar­de­ba par­la­men­
tis uf­le­ba­mo­si­le­bis va­dis amo­wur­vis ka­len­da­ru­li wlis
oq­tom­bris bo­lo Sa­baTs. par­la­men­tis daT­xov­nis Sem­Txve­
va­Si ar­Cev­ne­bi tar­de­ba par­la­men­tis daT­xov­ni­dan arauad­
res 45-e da araug­via­nes me-60 dRi­sa. Tu ar­Cev­ne­bis Ta­ri­
Ri em­Txve­va sa­gan­ge­bo an sao­mar mdgo­ma­reo­bas, ar­Cev­ne­bi
tar­de­ba am mdgo­ma­reo­bis gauq­me­bi­dan arauad­res 45-e da
araug­via­nes me-60 dRi­sa.
4. par­la­men­tis wev­rad SeiZ­le­ba air­Ces saar­Cev­no
uf­le­bis mqo­ne sa­qar­Tve­los mo­qa­la­qe 25 wlis asa­ki­dan,
ro­mel­sac sa­qar­Tve­lo­Si uc­xov­ria 10 wels mainc. par­la­
men­tis wev­rad ar SeiZ­le­ba air­Ces pi­ri, ro­mel­sac sa­sa­mar­
Tlos ga­na­Ce­niT Se­far­de­bu­li aqvs Ta­vi­suf­le­bis aR­kve­Ta.
5. par­la­men­tis ar­Cev­neb­Si mo­na­wi­leo­bis uf­le­ba aqvs
ka­no­niT dad­ge­ni­li we­siT re­gis­tri­re­bul po­li­ti­kur
par­tias, ro­mel­sac hyavs mi­si war­dge­niT ar­Ceu­li par­la­
men­tis wev­ri ar­Cev­ne­bis da­niS­vnis droi­saT­vis an rom­lis
mxar­da­We­ra or­ga­nu­li ka­no­niT dad­ge­ni­li we­siT da­das­tu­
re­bu­lia ara­nak­leb 25000 amom­rCev­lis xel­mo­we­riT.
6. par­la­men­tis wev­rTa man­da­te­bi ga­na­wil­de­ba im po­
li­ti­kur par­tieb­ze, rom­leb­mac ar­Cev­neb­Si mo­na­wi­le amom­
rCe­vel­Ta nam­dvi­li xme­bis 5 pro­cen­ti mainc mii­Res. po­
li­ti­ku­ri par­tiis mier mi­Re­bu­li man­da­te­bis rao­de­no­bis
da­sad­ge­nad mis mier mi­Re­bu­li xme­bis rao­de­no­ba mrav­lde­
ba 150-ze da iyo­ fa yve­la im po­ li­ ti­
ku­ri par­ tiis mier

23
mi­Re­bu­li xme­bis jam­ze, rom­leb­mac ar­Cev­neb­Si mo­na­wi­le
amom­rCe­vel­Ta nam­dvi­li xme­bis 5 pro­cen­ti mainc mii­Res.
mi­Re­bu­li ric­xvis mTe­li na­wi­li aris po­li­ti­ku­ri par­
tiis mier mi­Re­bu­li man­da­te­bis rao­de­no­ba. Tu po­li­ti­ku­
ri par­tie­bis mier mi­Re­bu­li man­da­te­bis rao­de­no­ba­Ta ja­mi
150-ze nak­le­bia, gau­na­wi­le­bel man­da­tebs Tan­mim­dev­ro­biT
mii­Re­ben uke­Te­si Se­de­gis mqo­ne po­li­ti­ku­ri par­tie­bi.
7. par­la­men­tis ar­Ce­vis we­si ga­ni­saz­Rvre­ba or­ga­nu­li
ka­no­niT.

mux­li 38. par­la­men­tis pir­ve­li sxdo­ma da

uf­le­ba­mo­si­le­bis Sew­yve­ta
axa­lar­Ceu­li par­la­men­tis pir­ve­li sxdo­ma imar­Te­ba
par­la­men­tis ar­Cev­ne­bis Se­de­ge­bis ofi­cia­lu­rad ga­moc­xa­
de­bi­dan araug­via­nes me-10 dRi­sa. pir­vel sxdo­mas niS­navs
sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti. par­la­men­ti pir­vel sxdo­ma­ze uf­
le­ba­mo­si­lia Seud­ges mu­Sao­bas, Tu sxdo­mas es­wre­ba par­
la­men­tis sru­li Se­mad­gen­lo­bis um­rav­le­so­ba. par­la­men­ti
srul uf­le­ba­mo­si­le­bas iZens par­la­men­tis wev­rTa ori me­
sa­me­dis uf­le­ba­mo­si­le­bis cno­bis mo­men­ti­dan. am mo­men­ti­
dan uf­le­ba­mo­si­le­ba uw­yde­ba wi­na mow­ve­vis par­la­ments.

mux­li 39. sa­qar­Tve­los par­la­men­tis wev­ri

1. sa­qar­Tve­los par­la­men­tis wev­ri aris sru­liad sa­
qar­Tve­los war­mo­mad­ge­ne­li, sar­geb­lobs Ta­vi­su­fa­li man­
da­tiT da mi­si gaw­ve­va dauS­ve­be­lia.
2. par­la­men­tis wev­ris da­ka­ve­ba an da­pa­tim­re­ba, mi­si
sac­xov­re­be­li an sa­mu­Sao ad­gi­lis, man­qa­nis an pi­ra­di gaC­
xre­ka SeiZ­le­ba mxo­lod par­la­men­tis wi­nas­wa­ri Tan­xmo­biT.
ga­mo­nak­li­sia da­na­Saul­ze was­wre­bis Sem­Txve­va, rac dau­
yov­neb­liv un­da ec­no­bos par­la­ments. Tu par­la­men­ti 48
saa­Tis gan­mav­lo­ba­Si ar mis­cems Tan­xmo­bas, par­la­men­tis
da­ka­ve­bu­li an da­pa­tim­re­bu­li wev­ri dau­yov­neb­liv un­da
ga­Ta­vi­suf­ldes.

24
 3. par­la­men­tis wevrs uf­le­ba aqvs Cve­ne­ba ar mis­ces im
faq­tis ga­mo, ro­me­lic mas gaan­des, ro­gorc par­la­men­tis
wevrs. dauS­ve­be­lia am sa­kiT­xTan da­kav­Si­re­bu­li we­ri­lo­
bi­Ti ma­sa­lis da­ya­da­Re­ba an amo­Re­ba. es uf­le­ba par­la­men­
tis wevrs unar­Cun­de­ba mi­si uf­le­ba­mo­si­le­bis Sew­yve­tis
Sem­de­gac. par­la­men­tis wevrs sa­mar­Tleb­ri­vi pa­su­xis­mgeb­
lo­ba ar dae­kis­re­ba Ta­vi­si mo­va­leo­bis Ses­ru­le­bi­sas par­
la­men­tSi Tu mis ga­reT ga­moT­qmu­li Se­xe­du­le­be­bi­saT­vis.
uz­run­vel­yo­fi­lia par­la­men­tis wev­ris uf­le­ba­mo­si­le­ba­
Ta Seu­fer­xe­be­li gan­xor­cie­le­bis pi­ro­be­bi. par­la­men­tis
wev­ri iRebs sa­ka­non­mdeb­lo aq­tiT dad­ge­nil ga­sam­rje­los.
par­la­men­tis wev­ris gan­cxa­de­bis sa­fuZ­vel­ze Se­sa­ba­mi­si
sa­xel­mwi­fo or­ga­noe­bi uz­run­vel­yo­fen mis pi­rad usaf­
rTxoe­bas. par­la­men­tis wev­ris uf­le­ba­mo­si­le­ba­Ta gan­xor­
cie­le­bi­saT­vis dab­rko­le­ba­Ta Seq­mna is­je­ba ka­no­niT.
4. par­la­men­tis wevrs uf­le­ba ara aqvs eka­vos rai­me
Ta­nam­de­bo­ba sa­ja­ro sam­sa­xur­Si an eweo­des sa­me­war­meo
saq­mia­no­bas. par­la­men­tis wev­ri SeiZ­le­ba eweo­des sa­zo­ga­
doeb­riv saq­mia­no­bas. par­la­men­tis wev­ri SeiZ­le­ba eweo­des
sa­mec­nie­ro, pe­da­go­giur da sa­xe­lov­ne­bo saq­mia­no­bas, Tu
es saq­mia­no­ba ar iT­va­lis­wi­nebs ad­mi­nis­tra­ciu­li fun­qcie­
bis Ses­ru­le­bas. Seu­Tav­seb­lo­bis Sem­Txve­vebs gan­saz­Rvravs
par­la­men­tis reg­la­men­ti.
5. par­la­men­tis wev­ris uf­le­ba­mo­si­le­bis cno­bis an va­
dam­de Sew­yve­tis sa­kiTxs wyvets par­la­men­ti. par­la­men­tis
es ga­daw­yve­ti­le­ba SeiZ­le­ba ga­sa­Civ­rdes sa­kon­sti­tu­cio
sa­sa­mar­Tlo­Si. par­la­men­tis wevrs uf­le­ba­mo­si­le­ba va­dam­
de Seuw­yde­ba, Tu igi:
a) par­la­ments mi­mar­Tavs pi­ra­di gan­cxa­de­biT uf­le­ba­
mo­si­le­bis Sew­yve­tis Se­sa­xeb;
b) ika­vebs sta­tus­Tan Seu­Tav­se­bel Ta­nam­de­bo­bas an
ewe­va Seu­Tav­se­bel saq­mia­no­bas;
g) mo­ri­gi se­siis gan­mav­lo­ba­Si ara­sa­pa­tio mi­ze­ziT ar
daes­wro mo­ri­gi sxdo­me­bis na­xe­var­ze mets;

25
 d) ka­no­nier Za­la­Si Se­su­li sa­sa­mar­Tlos ga­na­Ce­niT
cno­bi­lia dam­na­Sa­ved;
e) sa­sa­mar­Tlos ga­daw­yve­ti­le­biT cno­bi­lia mxar­da­
We­ris mim­Re­bad da mo­Tav­se­bu­lia Se­sa­ba­mis sta­cio­na­rul
sa­me­di­ci­no da­we­se­bu­le­ba­Si, sa­sa­mar­Tlom aRia­ra ug­zo­-uk­
vlod da­kar­gu­lad an ga­moac­xa­da gar­dac­vli­lad;
v) gar­daic­va­la;
z) da­kar­gavs sa­qar­Tve­los mo­qa­la­qeo­bas;
T) eq­vem­de­ba­re­ba uf­le­ba­mo­si­le­bis Sew­yve­tas sa­kon­
sti­tu­cio sa­sa­mar­Tlos ga­daw­yve­ti­le­biT.

mux­li 40. sa­qar­Tve­los par­la­men­tis Tav­mjdo­ma­re da

Tav­mjdo­ma­ris moad­gi­lee­bi
1. par­la­men­ti Ta­vi­si uf­le­ba­mo­si­le­bis va­diT reg­la­men­
tiT dad­ge­ni­li we­siT fa­ru­li ken­Wis­yriT sru­li Se­mad­gen­
lo­bis um­rav­le­so­biT ir­Cevs sa­qar­Tve­los par­la­men­tis Tav­
mjdo­ma­res. par­la­men­tis Tav­mjdo­ma­re uZ­Rve­ba par­la­men­tis
mu­Sao­bas, uz­run­vel­yofs az­ris Ta­vi­su­fal ga­mo­xat­vas, xels
awers par­la­men­tis mier mi­Re­bul aq­tebs, axor­cie­lebs reg­
la­men­tiT gan­saz­Rvrul sxva uf­le­ba­mo­si­le­bebs. par­la­men­
tis Tav­mjdo­ma­re reg­la­men­tiT dad­ge­ni­li we­siT as­ru­lebs
srul ad­mi­nis­tra­ciul fun­qciebs par­la­men­tis sa­sax­le­Si.
2. par­la­men­ti Ta­vi­si uf­le­ba­mo­si­le­bis va­diT reg­la­
men­tiT dad­ge­ni­li we­siT sru­li Se­mad­gen­lo­bis um­rav­le­
so­biT ir­Cevs par­la­men­tis Tav­mjdo­ma­ris pir­vel moad­gi­
les da moad­gi­leebs.

mux­li 41. par­la­men­tis biu­ro, ko­mi­te­te­bi da fraq­cie­bi

1. par­la­men­tis mu­Sao­bis or­ga­ni­ze­bi­saT­vis iq­mne­ba
par­la­men­tis biu­ro, rom­lis Se­mad­gen­lo­ba­Si Se­dian par­
la­men­tis Tav­mjdo­ma­re, Tav­mjdo­ma­ris moad­gi­lee­bi, par­
la­men­tis ko­mi­te­te­bi­sa da sa­par­la­men­to fraq­cie­bis Tav­
mjdo­ma­ree­bi.

26
 2. sa­ka­non­mdeb­lo sa­kiT­xe­bis wi­nas­wa­ri mom­za­de­bis, ga­
daw­yve­ti­le­ba­Ta Ses­ru­le­bi­saT­vis xe­lis Sew­yo­bis, par­la­
men­tis mier mTav­ro­bis da par­la­men­tis wi­na­Se an­ga­riS­val­
de­bu­li sxva or­ga­noe­bis saq­mia­no­bis kon­tro­lis miz­niT
par­la­men­tSi iq­mne­ba ko­mi­te­te­bi.
3. par­la­men­tis wev­re­bi SeiZ­le­ba gaer­Tian­dnen sa­par­
la­men­to fraq­cia­Si reg­la­men­tiT dad­ge­ni­li we­siT. fraq­
ciis wev­rTa rao­de­no­ba ar un­da iyos Svid­ze nak­le­bi. er­Ti
po­li­ti­ku­ri par­tiis war­dge­niT ar­Ceul par­la­men­tis wev­
rebs uf­le­ba ara aqvT Seq­mnan er­Tze me­ti fraq­cia. fraq­
ciis Seq­mni­sa da saq­mia­no­bis we­si, mi­si uf­le­be­bi ga­ni­saz­
Rvre­ba par­la­men­tis reg­la­men­tiT.

mux­li 42. par­la­men­tis sa­ga­mo­Zie­bo da sxva droe­bi­Ti

ko­mi­sie­bi
1. reg­la­men­tiT gaT­va­lis­wi­ne­bul Sem­Txve­veb­Si, ag­reT­ve
par­la­men­tis wev­rTa ara­nak­leb er­Ti me­xu­Te­dis ini­cia­ti­viT
par­la­men­tSi iq­mne­ba sa­ga­mo­Zie­bo da sxva droe­bi­Ti ko­mi­sie­bi.
2. droe­bi­Ti ko­mi­siis Seq­mnis Se­sa­xeb ga­daw­yve­ti­le­bas
iRebs par­la­men­ti reg­la­men­tiT dad­ge­ni­li we­siT. ga­daw­
yve­ti­le­ba droe­bi­Ti sa­ga­mo­Zie­bo ko­mi­siis Seq­mnis Se­sa­xeb
mii­Re­ba par­la­men­tis sru­li Se­mad­gen­lo­bis er­Ti me­sa­me­dis
mxar­da­We­riT. droe­biT ko­mi­sia­Si sa­par­la­men­to fraq­cie­bi
war­mod­ge­ni­li un­da iy­vnen Ti­To wev­riT mainc. droe­biT
ko­mi­sia­Si opo­zi­ciis war­mo­mad­gen­lo­ba ar un­da iyos ko­mi­
siis wev­rTa saer­To rao­de­no­bis na­xe­var­ze nak­le­bi.
3. sa­ga­mo­Zie­bo ko­mi­siis moT­xov­niT mis sxdo­ma­ze ga­moc­
xa­de­ba, ag­reT­ve sa­kiT­xis ga­mok­vle­vi­saT­vis au­ci­le­be­li
sa­bu­Te­bi­sa da in­for­ma­ciis war­dge­na sa­val­de­bu­loa.

mux­li 43. par­la­men­tis wev­ris kiT­xva da in­ter­pe­la­cia

1. par­la­men­tis wev­ri uf­le­ba­mo­si­lia kiT­xviT mi­mar­
Tos mTav­ro­bas, par­la­men­tis wi­na­Se an­ga­riS­val­de­bul sxva

27
or­ga­nos, mTav­ro­bis wevrs, yve­la do­nis te­ri­to­riu­li er­
Teu­lis xe­li­suf­le­bis or­ga­nos, sa­xel­mwi­fo da­we­se­bu­le­
bas. par­la­men­tis wev­ris kiT­xva­ze drou­li da sru­li pa­su­
xis ga­ce­ma sa­val­de­bu­loa.
2. sa­par­la­men­to fraq­cias, par­la­men­tis wev­rTa ara­
nak­leb Svid­ka­cian jgufs uf­le­ba aqvs in­ter­pe­la­ciis we­
siT Se­kiT­xviT mi­mar­Tos mTav­ro­bas, par­la­men­tis wi­na­Se an­
ga­riS­val­de­bul sxva or­ga­nos, mTav­ro­bis wevrs, ro­me­lic
val­de­bu­lia upa­su­xos das­mul Se­kiT­xvas par­la­men­tis sxdo­
ma­ze. pa­su­xi SeiZ­le­ba gax­des par­la­men­tis gan­xil­vis sa­ga­ni.

mux­li 44. par­la­men­tis se­sia da sxdo­ma

1. par­la­men­ti Ta­vi­si uf­le­biT ik­ri­be­ba mo­rig se­sia­ze
we­li­wad­Si or­jer. sa­Se­mod­go­mo se­sia ix­sne­ba seq­tem­bris
pir­vel sam­Sa­baTs da ixu­re­ba de­kem­bris me­sa­me pa­ras­kevs,
xo­lo sa­ga­zaf­xu­lo se­sia ix­sne­ba Te­ber­vlis pir­vel sam­Sa­
baTs da ixu­re­ba iv­ni­sis bo­lo pa­ras­kevs.
2. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti par­la­men­tis Tav­mjdo­
ma­ris, par­la­men­tis wev­rTa ara­nak­leb er­Ti meoT­xe­dis an
mTav­ro­bis moT­xov­niT par­la­men­tis se­siebs So­ris pe­riod­
Si iw­vevs rig­ga­re­Se se­sias, xo­lo mo­ri­gi se­siis mim­di­na­
reo­bi­sas – rig­ga­re­Se sxdo­mas. Tu we­ri­lo­bi­Ti moT­xov­nis
war­dge­ni­dan 48 saa­Tis gan­mav­lo­ba­Si mow­ve­vis aq­ti ar ga­
moi­ca, par­la­men­ti Ta­vi­si reg­la­men­tis Ta­nax­mad ik­ri­be­ba
mom­dev­no 48 saa­Tis gan­mav­lo­ba­Si. par­la­men­tis rig­ga­re­Se
sxdo­ma tar­de­ba mxo­lod ini­cia­to­ris mier gan­saz­Rvru­li
dRis wes­ri­giT da ixu­re­ba mi­si amo­wur­vis­Ta­na­ve.
3. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis mier sa­gan­ge­bo an sao­ma­
ri mdgo­ma­reo­bis ga­moc­xa­de­bis­Ta­na­ve par­la­men­ti ik­ri­be­ba
sa­gan­ge­bo se­sia­ze. sa­gan­ge­bo se­sia grZel­de­ba am mdgo­ma­
reo­bis gauq­me­bam­de.
4. par­la­men­tis sxdo­me­bi sa­ja­roa. par­la­men­ti dam­
swre­Ta um­rav­le­so­biT, mag­ram ara­nak­leb sru­li Se­mad­gen­
lo­bis er­Ti me­sa­me­di­sa, iRebs ga­daw­yve­ti­le­bas cal­keu­li

28
sa­kiT­xe­bis gan­xil­vi­sas sxdo­mis an sxdo­mis na­wi­lis da­xu­
ru­lad ga­moc­xa­de­bis Se­sa­xeb. ga­daw­yve­ti­le­ba sxdo­mis an
mi­si na­wi­lis da­xur­vis Se­sa­xeb ga­ni­xi­le­ba da mii­Re­ba da­xu­
ru­li we­siT. par­la­men­tis Ria sxdo­mis oq­mi sa­ja­roa.
5. par­la­men­tis sxdo­ma­ze ken­Wis­yra aris Ria an fa­ru­
li. ken­Wis­yra Riaa, gar­da kon­sti­tu­ciiT an ka­no­niT gaT­
va­lis­wi­ne­bu­li Sem­Txve­ve­bi­sa.
6. mTav­ro­bis wev­ri, par­la­men­tis wi­na­Se an­ga­riS­val­de­
bu­li Ta­nam­de­bo­bis pi­ri, par­la­men­tis wi­na­Se an­ga­riS­val­de­
bu­li or­ga­nos xel­mZRva­ne­li uf­le­ba­mo­si­lia, xo­lo moT­
xov­nis Sem­Txve­va­Si − val­de­bu­lia daes­wros par­la­men­tis,
mi­si ko­mi­te­ti­sa da ko­mi­siis sxdo­mebs, pa­su­xi gas­ces sxdo­
meb­ze das­mul Se­kiT­xvebs da war­moad­gi­nos ga­weu­li saq­mia­
no­bis an­ga­ri­Si. aseT Ta­nam­de­bo­bis pirs moT­xov­nis­Ta­na­ve
un­da mous­mi­nos par­la­men­tma, ko­mi­tet­ma an ko­mi­siam.

mux­li 45. ka­non­Se­moq­me­de­ba da ga­daw­yve­ti­le­be­bis

mi­Re­bis we­si
1. sa­ka­non­mdeb­lo ini­cia­ti­vis uf­le­ba aqvT: mTav­ro­bas,
par­la­men­tis wevrs, sa­par­la­men­to fraq­cias, par­la­men­tis
ko­mi­tets, af­xa­ze­Ti­sa da aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­ke­
bis umaR­les war­mo­mad­gen­lo­biT or­ga­noebs, ara­nak­leb 25000
amom­rCe­vels. mTav­ro­bis mier war­dge­nil ka­non­proeqts mi­
si­ve moT­xov­niT par­la­men­ti ga­ni­xi­lavs rig­ga­re­Se.
2. ka­no­ni mi­Re­bu­lad iT­vle­ba, Tu mas mxars dau­Wers
dam­swre­Ta um­rav­le­so­ba, mag­ram ara­nak­leb par­la­men­tis
sru­li Se­mad­gen­lo­bis er­Ti me­sa­me­di­sa, Tu kon­sti­tu­ciiT
ar aris gan­saz­Rvru­li ka­no­nis mi­Re­bis sxva we­si. or­ga­nu­li
ka­no­ni mi­Re­bu­lad iT­vle­ba, Tu mas mxars dau­Wers par­la­men­
tis sru­li Se­mad­gen­lo­bis um­rav­le­so­ba, Tu kon­sti­tu­ciiT
ar aris gan­saz­Rvru­li or­ga­nu­li ka­no­nis mi­Re­bis sxva we­si.
3. par­la­men­tis sxva ga­daw­yve­ti­le­ba mi­Re­bu­lad iT­
vle­ba, Tu mas mxars dau­Wers dam­swre­Ta um­rav­le­so­ba, mag­
ram ara­nak­leb par­la­men­tis sru­li Se­mad­gen­lo­bis er­Ti

29
me­sa­me­di­sa, Tu kon­sti­tu­ciiT an ka­no­niT ar aris gan­saz­
Rvru­li ga­daw­yve­ti­le­bis mi­Re­bis sxva we­si. ga­daw­yve­ti­le­
ba kon­sti­tu­ciu­ri Se­Tan­xme­bis dam­tki­ce­bis Se­sa­xeb mi­Re­
bu­lad iT­vle­ba, Tu mas mxars dau­Wers par­la­men­tis sru­li
Se­mad­gen­lo­bis ara­nak­leb sa­mi me­xu­Te­di.

mux­li 46. ka­no­nis xel­mo­we­ra da ga­moq­vey­ne­ba

1. par­la­men­tis mier mi­Re­bu­li ka­no­ni 10 dRis va­da­Si
ga­dae­ce­ma sa­qar­Tve­los pre­zi­dents.
2. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti 2 kvi­ris va­da­Si xels awers
da aq­vey­nebs ka­nons an mo­ti­vi­re­bu­li Se­niS­vne­biT ub­ru­nebs
par­la­ments.
3. Tu sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti daab­ru­nebs ka­nons, par­
la­men­ti kenWs uy­ris sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis Se­niS­vnebs.
Se­niS­vna­Ta mi­sa­Re­bad sak­ma­ri­sia xma­Ta igi­ve rao­de­no­ba, rac
am sa­xis ka­no­nis pir­van­de­li mi­Re­bi­saT­vis aris dad­ge­ni­
li. Tu Se­niS­vne­bi mi­Re­bu­lia, ka­no­nis sa­bo­loo re­daq­cia 5
dRis va­da­Si ga­dae­ce­ma sa­qar­Tve­los pre­zi­dents, ro­me­lic
5 dRis va­da­Si xels awers da aq­vey­nebs mas.
4. Tu par­la­men­tma ar mii­Ro sa­qar­Tve­los pre­zi­den­
tis Se­niS­vne­bi, ken­Wi ey­re­ba ka­no­nis pir­van­del re­daq­cias.
or­ga­nu­li ka­no­ni an ka­no­ni mi­Re­bu­lad CaiT­vle­ba, Tu mas
mxars dau­Wers par­la­men­tis sru­li Se­mad­gen­lo­bis um­rav­
le­so­ba, gar­da kon­sti­tu­ciis me-19 mux­lis me-4 pun­qtiT
gaT­va­lis­wi­ne­bu­li or­ga­nu­li ka­no­ni­sa, ro­me­lic mi­Re­bu­
lad CaiT­vle­ba, Tu mas mxars dau­Wers par­la­men­tis sru­li
Se­mad­gen­lo­bis ara­nak­leb ori me­sa­me­di. kon­sti­tu­ciu­ri
ka­no­ni mi­Re­bu­lad CaiT­vle­ba, Tu mas mxars dau­Wers par­
la­men­tis sru­li Se­mad­gen­lo­bis ara­nak­leb sa­mi meoT­xe­di.
ka­no­ni 3 dRis va­da­Si ga­dae­ce­ma sa­qar­Tve­los pre­zi­dents,
ro­me­lic 5 dRis va­da­Si xels awers da aq­vey­nebs mas.
5. kon­sti­tu­cia­Si cvli­le­bis Se­ta­nis Se­sa­xeb kon­sti­
tu­ciur ka­nons, ro­me­lic par­la­men­tma mii­Ro sru­li Se­mad­
gen­lo­bis ara­nak­leb ori me­sa­me­dis um­rav­le­so­biT, sa­qar­
Tve­los pre­zi­den­ti xels awers da aq­vey­nebs ga­da­ce­mi­dan

30
5 dRis va­da­Si, par­la­men­tis­Tvis Se­niS­vne­biT dab­ru­ne­bis
uf­le­bis ga­re­Se.
6. Tu sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tma am mux­lis me-2 pun­
qtiT dad­ge­nil va­da­Si ar ga­moaq­vey­na ka­no­ni da arc mo­ti­
vi­re­bu­li Se­niS­vne­biT daub­ru­na par­la­ments an am mux­lis
me-3, me-4 an me-5 pun­qtiT dad­ge­nil va­da­Si ar ga­moaq­vey­na
ka­no­ni, mas va­dis amo­wur­vi­dan 5 dRis va­da­Si xels awers da
aq­vey­nebs par­la­men­tis Tav­mjdo­ma­re.
7. ka­no­ni Za­la­Si Se­dis ofi­cia­lur or­ga­no­Si mi­si ga­
moq­vey­ne­bi­dan me-15 dRes, Tu ima­ve ka­no­niT sxva va­da ar
aris dad­ge­ni­li.

mux­li 47. saer­Ta­So­ri­so xel­Sek­ru­le­be­bi

1. par­la­men­ti sru­li Se­mad­gen­lo­bis um­rav­le­so­biT
axor­cie­lebs saer­Ta­So­ri­so xel­Sek­ru­le­be­bis ra­ti­fi­ci­
re­bas, de­non­si­re­bas da gauq­me­bas. par­la­men­ti am mux­lis
me-2 pun­qtis „g“ qve­pun­qtiT gaT­va­lis­wi­ne­bu­li saer­Ta­
So­ri­so xel­Sek­ru­le­bis ra­ti­fi­ci­re­bas, de­non­si­re­bas da
gauq­me­bas axor­cie­lebs sru­li Se­mad­gen­lo­bis ara­nak­leb
sa­mi meoT­xe­dis um­rav­le­so­biT.
2. im saer­Ta­So­ri­so xel­Sek­ru­le­bis gar­da, ro­me­lic
iT­va­lis­wi­nebs ra­ti­fi­ci­re­bas, sa­val­de­bu­loa ag­reT­ve ise­
Ti saer­Ta­So­ri­so xel­Sek­ru­le­bis ra­ti­fi­ci­re­ba, ro­me­lic:
a) iT­va­lis­wi­nebs saer­Ta­So­ri­so or­ga­ni­za­cia­Si an sa­
xel­mwi­fo­Ta­So­ris kav­Sir­Si sa­qar­Tve­los Ses­vlas;
b) sam­xed­ro xa­sia­Ti­saa;
g) exe­ba sa­xel­mwi­fos te­ri­to­riul mTlia­no­bas an sa­
xel­mwi­fo saz­Rvris Sec­vlas;
d) da­kav­Si­re­bu­lia sa­xel­mwi­fos mier ses­xis aRe­bas­Tan
an ga­ce­mas­Tan;
e) moiT­xovs Si­da­sa­xel­mwi­foeb­ri­vi ka­non­mdeb­lo­bis
Sec­vlas, na­kisr saer­Ta­So­ri­so val­de­bu­le­ba­Ta Se­sas­ru­
leb­lad au­ci­le­be­li ka­no­ne­bis mi­Re­bas.

31
 3. par­la­ments un­da ga­dae­ces sxva saer­Ta­So­ri­so xel­
Sek­ru­le­be­bi.
4. sa­kon­sti­tu­cio sa­sa­mar­Tlo­Si kon­sti­tu­ciu­ri sar­
Ce­lis an war­dgi­ne­bis Se­ta­nis Sem­Txve­va­Si dauS­ve­be­lia Se­
sa­ba­mi­si saer­Ta­So­ri­so xel­Sek­ru­le­bis ra­ti­fi­ci­re­ba sa­
kon­sti­tu­cio sa­sa­mar­Tlos ga­daw­yve­ti­le­bis ga­mo­ta­nam­de.

mux­li 48. im­piC­men­ti

1. kon­sti­tu­ciis dar­Rve­vis an qme­de­ba­Si da­na­Sau­lis
niS­ne­bis ar­se­bo­bis sa­fuZ­vliT sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis,
mTav­ro­bis wev­ris, uze­nae­si sa­sa­mar­Tlos mo­sa­mar­Tlis, ge­
ne­ra­lu­ri pro­ku­ro­ris, ge­ne­ra­lu­ri au­di­to­ris an erov­
nu­li ban­kis sab­Wos wev­ris im­piC­men­tis we­siT Ta­nam­de­bo­bi­
dan ga­da­ye­ne­bis sa­kiT­xis aR­Zvris uf­le­ba aqvs par­la­men­tis
sru­li Se­mad­gen­lo­bis ara­nak­leb erT me­sa­meds. sa­kiT­xi ga­
dae­ce­ma sa­kon­sti­tu­cio sa­sa­mar­Tlos, ro­me­lic mas ga­ni­xi­
lavs da par­la­ments das­kvnas wa­rud­gens er­Ti Tvis va­da­Si.
2. Tu sa­kon­sti­tu­cio sa­sa­mar­Tlom Ta­vi­si das­kvniT
daa­das­tu­ra Ta­nam­de­bo­bis pi­ris mier kon­sti­tu­ciis dar­
Rve­va an mis qme­de­ba­Si da­na­Sau­lis niS­ne­bis ar­se­bo­ba, par­
la­men­ti das­kvnis war­dge­ni­dan 2 kvi­ris va­da­Si ga­ni­xi­lavs
da kenWs uy­ris im­piC­men­tis we­siT mi­si Ta­nam­de­bo­bi­dan ga­
da­ye­ne­bis sa­kiTxs.
3. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti im­piC­men­tis we­siT Ta­nam­
de­bo­bi­dan ga­da­ye­ne­bu­lad CaiT­vle­ba, Tu am ga­daw­yve­ti­
le­bas mxars dau­Wers par­la­men­tis sru­li Se­mad­gen­lo­bis
ara­nak­leb ori me­sa­me­di. mTav­ro­bis wev­ri, uze­nae­si sa­sa­
mar­Tlos mo­sa­mar­Tle, ge­ne­ra­lu­ri pro­ku­ro­ri, ge­ne­ra­lu­
ri au­di­to­ri an erov­nu­li ban­kis sab­Wos wev­ri im­piC­men­tis
we­siT Ta­nam­de­bo­bi­dan ga­da­ye­ne­bu­lad CaiT­vle­ba, Tu am ga­
daw­yve­ti­le­bas mxars dau­Wers par­la­men­tis sru­li Se­mad­
gen­lo­bis um­rav­le­so­ba.
4. Tu par­la­men­tma am mux­lis me-2 pun­qtiT dad­ge­
nil va­da­Si ar mii­Ro ga­daw­yve­ti­le­ba Ta­nam­de­bo­bis pi­ris

32
im­piC­men­tis we­siT Ta­nam­de­bo­bi­dan ga­da­ye­ne­bis Se­sa­xeb, ima­ve
sa­fuZ­vliT im­piC­men­tis pro­ce­du­ris daw­ye­ba dauS­ve­be­lia.
5. am mux­lSi Ca­moT­vlil Ta­nam­de­bo­bis pir­Ta Ta­nam­
de­bo­bi­dan ga­da­ye­ne­ba, gar­da mTav­ro­bis wev­ri­sa, SeiZ­le­ba
mxo­lod im­piC­men­tis we­siT.
6. dauS­ve­be­lia sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis im­piC­men­tis
pro­ce­du­ris gan­xor­cie­le­ba sa­gan­ge­bo an sao­ma­ri mdgo­ma­
reo­bis dros.

Ta­vi meoT­xe. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti

mux­li 49. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis sta­tu­si

1. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti aris sa­qar­Tve­los sa­xel­
mwi­fos me­Tau­ri, qvey­nis er­Tia­no­bi­sa da erov­nu­li da­mou­
ki­deb­lo­bis ga­ran­ti.
2. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti aris sa­qar­Tve­los Tav­
dac­vis Za­le­bis umaR­le­si mTa­var­sar­da­li.
3. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti war­moad­gens sa­qar­Tve­los
sa­ga­reo ur­Tier­To­beb­Si.

mux­li 50. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis ar­Ce­vis we­si

1. sa­qar­Tve­los pre­zi­dents 5 wlis va­diT de­ba­te­bis
ga­re­Se Ria ken­Wis­yriT ir­Cevs saar­Cev­no ko­le­gia. er­Ti da
igi­ve pi­ri sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tad SeiZ­le­ba air­Ces mxo­
lod or­jer.
2. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tad SeiZ­le­ba air­Ces saar­Cev­
no uf­le­bis mqo­ne sa­qar­Tve­los mo­qa­la­qe 40 wlis asa­ki­dan,
ro­mel­sac sa­qar­Tve­lo­Si uc­xov­ria 15 wels mainc.
3. saar­Cev­no ko­le­giis Se­mad­gen­lo­ba­Si Se­dis 300
wev­ri, maT So­ris sa­qar­Tve­los par­la­men­tis da af­xa­ze­
Ti­sa da aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­ke­bis umaR­le­si

33
war­mo­mad­gen­lo­bi­Ti or­ga­noe­bis yve­la wev­ri. saar­Cev­no
ko­le­giis sxva wev­rebs sa­qar­Tve­los cen­tra­lu­ri saar­Cev­
no ko­mi­siis mier or­ga­nu­li ka­no­nis sa­fuZ­vel­ze gan­saz­
Rvru­li kvo­te­bis Se­sa­ba­mi­sad, ad­gi­lob­ri­vi TviT­mmar­Tve­
lo­bis war­mo­mad­gen­lo­bi­Ti or­ga­noe­bis Se­mad­gen­lo­bi­dan
asa­xe­le­ben Se­sa­ba­mi­si po­li­ti­ku­ri par­tie­bi. kvo­te­bi ga­
ni­saz­Rvre­ba pro­por­ciu­li geog­ra­fiu­li war­mo­mad­gen­lo­
bis prin­ci­pis dac­vi­Ta da ad­gi­lob­ri­vi TviT­mmar­Tve­lo­
bis pro­por­ciu­li we­siT Ca­ta­re­bu­li ar­Cev­ne­bis Se­de­ge­bis
pro­por­ciis mi­xed­viT. saar­Cev­no ko­le­giis Se­mad­gen­lo­bas
am­tki­cebs sa­qar­Tve­los cen­tra­lu­ri saar­Cev­no ko­mi­sia.
4. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis ar­Cev­ne­bi imar­Te­ba par­
la­men­tis sa­sax­le­Si. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­to­bis kan­di­da­
tis war­dge­nis uf­le­ba aqvs saar­Cev­no ko­le­giis ara­nak­leb
30 wevrs. saar­ Cev­
no ko­ le­ giis erT wevrs SeuZ­ lia mxa­ ri
dau­Wi­ros mxo­lod er­Ti kan­di­da­tis war­dge­nas. saar­Cev­no
ko­le­giis erT wevrs uf­le­ba aqvs xma mis­ces mxo­lod erT
kan­di­dats. ar­Cev­ne­bis pir­vel tur­Si ar­Ceu­lad CaiT­vle­ba
kan­di­da­ti, ro­me­lic mii­Rebs saar­Cev­no ko­le­giis sru­li
Se­mad­gen­lo­bis xme­bis or me­sa­meds mainc. Tu pir­vel tur­
Si sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti ar air­Ca, meo­re tur­Si ken­Wi
ey­re­ba pir­vel tur­Si sau­ke­Te­so Se­de­gis mqo­ne 2 kan­di­
dats. meo­re tur­Si ar­Ceu­lad CaiT­vle­ba kan­di­da­ti, ro­
me­lic met xmas mii­Rebs. ar­Cev­ne­bis pir­ve­li an meo­re tu­
ri Sem­dga­rad CaiT­vle­ba, Tu mas­Si mo­na­wi­leo­bas mii­Rebs
saar­Cev­no ko­le­giis sru­li Se­mad­gen­lo­bis na­xe­var­ze me­ti.
Tu ar­Cev­ne­bi ar Sed­ga an saar­Cev­no ko­le­giam sa­qar­Tve­los
pre­zi­den­ti ar air­Cia, 30 dRis va­da­Si imar­Te­ba sa­qar­Tve­
los pre­zi­den­tis xe­la­xa­li ar­Cev­ne­bi.
5. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis ar­Cev­ne­bi imar­Te­ba sa­
qar­Tve­los pre­zi­den­tis uf­le­ba­mo­si­le­bis va­dis amo­wur­
vis ka­len­da­ru­li wlis oq­tom­ber­Si. sa­qar­Tve­los pre­zi­
den­tis uf­le­ba­mo­si­le­bis va­dam­de Sew­yve­tis Sem­Txve­va­Si
sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis ar­Cev­ne­bi imar­Te­ba uf­le­ba­mo­
si­le­bis Sew­yve­ti­dan 45 dRis va­da­Si. Tu ar­Ce­vis Ta­ri­Ri

34
em­Txve­va sa­gan­ge­bo an sao­mar mdgo­ma­reo­bas, sa­qar­Tve­los
pre­zi­den­tis ar­Cev­ne­bi imar­Te­ba am mdgo­ma­reo­bis gauq­me­
bi­dan 45 dRis va­da­Si. Tu sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis ar­
Ce­vis Ta­ri­Ri em­Txve­va par­la­men­tis ar­Cev­ne­bis an mis wi­na
Tves, sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis ar­Cev­ne­bi imar­Te­ba axa­
lar­Ceu­li par­la­men­tis pir­ve­li sxdo­mis ga­mar­Tvi­dan 45
dRis gan­mav­lo­ba­Si.
6. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis ar­Cev­nebs niS­navs par­la­
men­ti, gar­da xe­la­xa­li ar­Cev­ne­bi­sa, ro­mel­sac niS­navs par­
la­men­tis Tav­mjdo­ma­re.
7. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis ar­Ce­vis we­si da pi­ro­be­bi
ga­ni­saz­Rvre­ba or­ga­nu­li ka­no­niT.

mux­li 51. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis fi­ci,

uf­le­ba­mo­si­le­bis Sew­yve­ta, imu­ni­te­ti, Seu­Tav­seb­lo­ba
da uf­le­ba­mo­nac­vleo­ba
1. Ta­nam­de­bo­bis da­ka­ve­bis win, ar­Ce­vis dRi­dan me­sa­me
kvi­ra dRes sa­qar­Tve­los axa­lar­Ceu­li pre­zi­den­ti mi­mar­
Tavs xalxs da debs fics: „me, sa­ qar­
Tve­ los pre­zi­
den­ ti,
RvTi­sa da eris wi­na­Se vfi­cav, rom da­vi­cav sa­qar­Tve­los
kon­sti­tu­cias, qvey­nis da­mou­ki­deb­lo­bas, er­Tia­no­ba­sa da
ga­nu­yof­lo­bas, ke­Til­sin­di­sie­rad aR­vas­ru­leb pre­zi­den­
tis mo­va­leo­bas, viz­ru­neb Ce­mi qvey­nis mo­qa­la­qe­Ta usaf­
rTxoe­bi­sa da ke­Til­dReo­bi­saT­vis, Ce­mi xal­xi­sa da ma­mu­
lis aRor­Zi­ne­bi­sa da Zle­va­mo­si­le­bi­saT­vis“.
2. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis uf­le­ba­mo­si­le­ba wyde­ba
da sa­qar­Tve­los axa­lar­Ceu­li pre­zi­den­tis uf­le­ba­mo­si­
le­ba iw­ye­ba sa­qar­Tve­los axa­lar­Ceu­li pre­zi­den­tis mier
fi­cis da­de­bis­Ta­na­ve.
3. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti xel­Seu­va­lia. Ta­nam­de­bo­
ba­ze yof­nis dros ar SeiZ­le­ba mi­si da­pa­tim­re­ba an sis­xlis
sa­mar­Tlis pa­su­xis­ge­ba­Si mi­ce­ma.
4. sa­qar­Tve­los pre­zi­dents uf­le­ba ara aqvs eka­vos

35
sxva Ta­nam­de­bo­ba, eweo­des sa­me­war­meo saq­mia­no­bas, iReb­des
xel­fass an sxvag­var mud­miv anaz­Rau­re­bas rai­me sxva saq­
mia­no­bi­saT­vis. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti ar SeiZ­le­ba iyos
po­li­ti­ku­ri par­tiis wev­ri.
5. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis mier uf­le­ba­mo­si­le­bis
gan­xor­cie­le­bis SeuZ­leb­lo­bis an sa­qar­Tve­los pre­zi­den­
tis uf­le­ba­mo­si­le­bis va­dam­de Sew­yve­tis Sem­Txve­va­Si sa­
qar­Tve­los pre­zi­den­tis mo­va­leo­bas as­ru­lebs par­la­men­
tis Tav­mjdo­ma­re.

mux­li 52. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis uf­le­ba­mo­si­le­be­bi

1. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti:
a) mTav­ro­bis Tan­xmo­biT axor­cie­lebs war­mo­mad­gen­lo­
biT uf­le­ba­mo­si­le­bebs sa­ga­reo ur­Tier­To­beb­Si, awar­moebs
mo­la­pa­ra­ke­bebs sxva sa­xel­mwi­foeb­Tan da saer­Ta­So­ri­so
or­ga­ni­za­cieb­Tan, debs saer­Ta­So­ri­so xel­Sek­ru­le­bebs,
iRebs sxva sa­xel­mwi­foe­bi­sa da saer­Ta­So­ri­so or­ga­ni­za­
cie­bis el­Ce­bis da sxva dip­lo­ma­tiu­ri war­mo­mad­gen­le­bis
ak­re­di­ta­cias; mTav­ro­bis war­dgi­ne­biT niS­navs da aTa­vi­
suf­lebs sa­qar­Tve­los el­Cebs da dip­lo­ma­tiu­ri war­mo­
mad­gen­lo­be­bis xel­mZRva­ne­lebs;
b) sa­qar­Tve­los sa­xel­mwi­fos sa­xe­liT debs kon­sti­tu­
ciur Se­Tan­xme­bas sa­qar­Tve­los sa­mo­ci­qu­lo av­to­ke­fa­lur
mar­Tlma­di­de­bel ek­le­sias­Tan;
g) kon­sti­tu­cii­Ta da or­ga­nu­li ka­no­niT dad­ge­ni­li
we­siT niS­navs par­la­men­ti­sa da ad­gi­lob­ri­vi TviT­mmar­Tve­
lo­bis or­ga­noe­bis ar­Cev­nebs;
d) mTav­ro­bis war­dgi­ne­biT Ta­nam­de­bo­ba­ze niS­navs
da Ta­nam­de­bo­bi­dan aTa­vi­suf­lebs sa­qar­Tve­los Tav­dac­
vis Za­le­bis me­Taurs; niS­navs ius­ti­ciis umaR­le­si sab­Wos
erT wevrs; or­ga­nu­li ka­no­niT gan­saz­Rvrul Sem­Txve­veb­
Si da dad­ge­ni­li we­siT mo­na­wi­leobs sa­qar­Tve­los cen­
tra­lu­ri saar­Cev­no ko­mi­siis Tav­mjdo­ma­ri­sa da wev­re­bis

36
Ta­nam­de­bo­ba­ze gan­we­se­ba­Si; mTav­ro­bis war­dgi­ne­biT par­
la­ments asar­Ce­vad wa­rud­gens erov­nu­li ma­re­gu­li­re­be­li
or­ga­noe­bis wev­ro­bis kan­di­da­tebs;
e) or­ga­nu­li ka­no­niT dad­ge­ni­li we­siT wyvets mo­qa­la­
qeo­bis sa­kiT­xebs;
v) Seiw­ya­lebs msjav­rde­bu­lebs;
z) ka­no­niT dad­ge­ni­li we­siT ani­Webs sa­xel­mwi­fo jil­
doeb­sa da pre­miebs, umaR­les sam­xed­ro, spe­cia­lur da sa­
pa­tio wo­de­bebs, umaR­les dip­lo­ma­tiur ran­gebs;
T) uf­le­ba­mo­si­lia mTav­ro­bis war­dgi­ne­bi­Ta da par­la­
men­tis Tan­xmo­biT Sea­Ce­ros te­ri­to­riu­li er­Teu­lis war­
mo­mad­gen­lo­bi­Ti or­ga­nos saq­mia­no­ba an daiT­xo­vos igi, Tu
mi­si moq­me­de­biT saf­rTxe Seeq­mna qvey­nis su­ve­re­ni­tets, te­
ri­to­riul mTlia­no­bas, sa­xel­mwi­fo xe­li­suf­le­bis or­ga­no­
Ta kon­sti­tu­ciu­ri uf­le­ba­mo­si­le­be­bis gan­xor­cie­le­bas;
i) axor­cie­lebs kon­sti­tu­ciiT gan­saz­Rvrul sxva uf­
le­ba­mo­si­le­bebs.
2. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti uf­le­ba­mo­si­lia par­la­men­
tis, mTav­ro­bis an ara­nak­leb 200000 amom­rCev­lis moT­xov­
niT da­niS­nos re­fe­ren­du­mi kon­sti­tu­cii­Ta da ka­no­niT gan­
saz­Rvrul sa­kiT­xeb­ze, mi­si da­niS­vnis moT­xov­nis mi­Re­bi­dan
30 dRis gan­mav­lo­ba­Si. ar SeiZ­le­ba re­fe­ren­du­mis Ca­ta­re­ba
ka­no­nis mi­sa­Re­bad an ga­sauq­meb­lad, am­nis­tiis an Sew­ya­le­
bis ga­mo, saer­Ta­So­ri­so xel­Sek­ru­le­bis ra­ti­fi­ci­re­bis an
de­non­si­re­bis Se­sa­xeb, ag­reT­ve iseT sa­kiT­xze, ro­me­lic iT­
va­lis­wi­nebs ada­mia­nis Zi­ri­Ta­di kon­sti­tu­ciu­ri uf­le­bis
Sez­Rud­vas. re­fe­ren­du­mis da­niS­vna­sa da Ca­ta­re­bas­Tan da­
kav­Si­re­bu­li sa­kiT­xe­bi ga­ni­saz­Rvre­ba or­ga­nu­li ka­no­niT.
3. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti uf­le­ba­mo­si­lia mi­mar­Tos
xalxs. we­li­wad­Si er­Txel igi par­la­ments wa­rud­gens mox­
se­ne­bas qvey­nis mdgo­ma­reo­bis um­niS­vne­lo­va­nes sa­kiT­xeb­ze.

37
 mux­li 53. Ta­na­xel­mo­we­ra
1. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis sa­mar­Tleb­ri­vi aq­ti sa­
Wi­roebs pre­mier­-mi­nis­tris Ta­na­xel­mo­we­ras. sa­mar­Tleb­
ri­vi aq­ti, ro­me­lic sa­Wi­roebs Ta­na­xel­mo­we­ras, qvey­nde­ba
da sa­mar­Tleb­riv Se­de­gebs war­mo­Sobs mxo­lod Ta­na­xel­mo­
we­ris Sem­deg. Ta­na­xel­mo­we­ril sa­mar­Tleb­riv aq­tze po­li­
ti­ku­ri pa­su­xis­mgeb­lo­ba ekis­re­ba mTav­ro­bas.
2. Ta­na­xel­mo­we­ras ar sa­Wi­roebs sa­qar­Tve­los pre­zi­
den­tis sa­mar­Tleb­ri­vi aq­ti, ro­me­lic ukav­Sir­de­ba:
a) par­la­men­tis ar­Cev­ne­bis da­niS­vnas, par­la­men­tis
daT­xov­nas, par­la­men­tis se­siis an sxdo­mis mow­ve­vas;
b) kon­sti­tu­ciu­ri Se­Tan­xme­bis da­de­bas;
g) ka­no­nis xel­mo­we­ras da ga­moq­vey­ne­bas, par­la­men­tis­
Tvis ka­no­nis Se­niS­vne­biT dab­ru­ne­bas;
d) pre­mier­-mi­nis­tris da­niS­vnas; ius­ti­ciis umaR­le­si
sab­Wos wev­ris da­niS­vnas; cen­tra­lu­ri saar­Cev­no ko­mi­siis
Tav­mjdo­ma­ri­sa da wev­ris Ta­nam­de­bo­ba­ze gan­we­se­bas; erov­
nu­li ban­kis sab­Wos wev­ris war­dge­nas, erov­nu­li ban­kis
pre­zi­den­tis da­niS­vnas; sa­kon­sti­tu­cio sa­sa­mar­Tlos mo­
sa­mar­Tlis da­niS­vnas;
e) sa­xel­mwi­fo jil­doe­bi­sa da pre­mie­bis, sa­pa­tio wo­
de­be­bis mi­ni­We­bas;
v) mo­qa­la­qeo­bis sa­kiT­xTa ga­daw­yve­tas;
z) msjav­rde­bul­Ta Sew­ya­le­bas;
T) sa­kon­sti­tu­cio sa­sa­mar­Tlo­saT­vis an sa­sa­mar­Tlo­
saT­vis mi­mar­Tvas;
i) sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis uf­le­ba­mo­si­le­be­bis gan­
xor­cie­le­bis or­ga­ni­ze­bas.

38
 Ta­vi me­xu­Te. sa­qar­Tve­los mTav­ro­ba

mux­li 54. mTav­ro­ba

1. sa­qar­Tve­los mTav­ro­ba aris aR­mas­ru­le­be­li xe­li­
suf­le­bis umaR­le­si or­ga­no, ro­me­lic axor­cie­lebs qvey­
nis sa­Si­nao da sa­ga­reo po­li­ti­kas.
2. mTav­ro­ba an­ga­riS­val­de­bu­li da pa­su­xis­mge­be­lia
par­la­men­tis wi­na­Se.
3. mTav­ro­ba Sed­ge­ba pre­mier­-mi­nis­tri­sa da mi­nis­tre­
bi­sa­gan.
4. sa­mi­nis­tro iq­mne­ba mTav­ro­bis uf­le­ba­mo­si­le­bis
gan­saz­Rvrul sfe­ro­Si sa­xel­mwi­fo po­li­ti­ki­sa da mmar­
Tve­lo­bis gan­xor­cie­le­bis uz­run­vel­sa­yo­fad da mas xel­
mZRva­ne­lobs mi­nis­tri.
5. mTav­ro­bis Se­mad­gen­lo­ba­Si SeiZ­le­ba iyos er­Ti an
ram­de­ni­me sa­xel­mwi­fo mi­nis­tri. sa­xel­mwi­fo mi­nis­tris Ta­
nam­de­bo­ba SeiZ­le­ba Se­mo­Re­bul iq­nes ka­no­niT, gan­sa­kuT­re­
bu­li mniS­vne­lo­bis sa­xel­mwi­foeb­ri­vi amo­ca­ne­bis Se­sas­ru­
leb­lad.
6. mTav­ ro­
bis wevrs uf­ le­ba ara aqvs eka­ vos sxva Ta­
nam­de­bo­ba, gar­da par­tiu­li­sa, eweo­des sa­me­war­meo saq­mia­
no­bas, iReb­des anaz­Rau­re­bas sxva saq­mia­no­bi­saT­vis, gar­da
sa­mec­nie­ro da pe­da­go­giu­ri saq­mia­no­bi­sa.
7. ad­mi­nis­tra­ciul­-te­ri­to­riu­li er­Teu­le­bis te­ri­
to­ria­ze mTav­ro­bis war­mo­mad­gen­lo­bis uz­run­vel­sa­yo­fad
mTav­ro­ba uf­le­ba­mo­si­lia da­niS­nos sa­xel­mwi­fo rwmu­ne­bu­
le­bi. sa­xel­mwi­fo rwmu­ne­bu­lis uf­le­ba­mo­si­le­ba ga­ni­saz­
Rvre­ba ka­no­niT.
8. mTav­ro­bis struq­tu­ra da saq­mia­no­bis we­si ga­ni­saz­
Rvre­ba ka­no­niT, rom­lis proeqts par­la­ments wa­rud­gens
mTav­ro­ba.

39
 mux­li 55. sa­qar­Tve­los pre­mier­-mi­nis­tri
1. mTav­ro­bis me­Tau­ria sa­qar­Tve­los pre­mier­-mi­nis­tri.
2. pre­mier­-mi­nis­tri gan­saz­Rvravs mTav­ro­bis saq­mia­
no­bis Zi­ri­Tad mi­mar­Tu­le­bebs, or­ga­ni­ze­bas uwevs mTav­
ro­bis saq­mia­no­bas, axor­cie­lebs mi­nis­tre­bis saq­mia­no­bis
koor­di­na­cia­sa da kon­trols, xels awers mTav­ro­bis sa­
mar­Tleb­riv aq­tebs.
3. pre­mier­-mi­nis­tri war­moad­gens sa­qar­Tve­los sa­ga­
reo ur­Tier­To­beb­Si, debs saer­Ta­So­ri­so xel­Sek­ru­le­bebs
sa­qar­Tve­los sa­xe­liT.
4. pre­mier­-mi­nis­tri niS­navs da aTa­vi­suf­lebs mi­nis­
trebs. igi uf­le­ba­mo­si­lia er­T-erT mi­nistrs daa­kis­ros
pir­ve­li vi­ce-­pre­mie­ris, ag­reT­ve erT an ram­de­ni­me mi­
nistrs − vi­ce-­pre­mie­ris mo­va­leo­ba.
5. pre­mier­-mi­nis­tri mTav­ro­bis saq­mia­no­bis­Tvis an­ga­
riS­val­de­bu­lia par­la­men­tis wi­na­Se. we­li­wad­Si er­Txel igi
par­la­ments wa­rud­gens mox­se­ne­bas sam­Tav­ro­bo prog­ra­mis
Ses­ru­le­bis mim­di­na­reo­bis Se­sa­xeb, ag­reT­ve par­la­men­tis
moT­xov­niT − sam­Tav­ro­bo prog­ra­mis cal­keu­li na­wi­lis
Ses­ru­le­bis mim­di­na­reo­bis an­ga­riSs.

mux­li 56. ndo­bis ga­moc­xa­de­ba

1. axa­lar­Ceu­li par­la­men­tis mier sru­li uf­le­ba­mo­
si­le­bis Se­Ze­nis­Ta­na­ve mTav­ro­ba ix­snis uf­le­ba­mo­si­le­bas
par­la­men­tis wi­na­Se da ga­nag­rZobs mo­va­leo­bis Ses­ru­le­
bas axa­li pre­mier­-mi­nis­tris da­niS­vnam­de. pre­mier­-mi­nis­
tris ga­dad­go­mis Sem­Txve­va­Si pre­mier­-mi­nistrs uf­le­ba­
mo­si­le­ba uw­yde­ba ga­dad­go­mis­Ta­na­ve. pre­mier­-mi­nis­tris
ga­dad­go­mis an mi­si uf­le­ba­mo­si­le­bis sxvag­va­rad Sew­yve­tis
Sem­Txve­va­Si mTav­ro­ba ga­nag­rZobs mo­va­leo­bis Ses­ru­le­bas
axa­li pre­mier­-mi­nis­tris da­niS­vnam­de.
2. par­la­men­ti mTav­ro­bis uf­le­ba­mo­si­le­bis mox­
sni­dan, ag­reT­ve pre­mier­-mi­nis­tris ga­dad­go­mi­dan an

40
uf­le­ba­mo­si­le­bis sxvag­va­rad Sew­yve­ti­dan 2 kvi­ris va­da­
Si ndo­bas uc­xa­debs par­la­men­tis ar­Cev­neb­Si sau­ke­Te­so
Se­de­gis mqo­ne po­li­ti­ku­ri par­tiis mier wa­mo­ye­ne­bu­li
pre­mier­mi­nis­tro­bis kan­di­da­tis mier war­dge­nil mTav­
ro­bas. mTav­ro­bis Se­mad­gen­lo­bas­Tan er­Tad par­la­ments
wa­red­gi­ne­ba sam­Tav­ro­bo prog­ra­ma. ndo­bis mi­sa­Re­bad sa­
Wi­roa par­la­men­tis sru­li Se­mad­gen­lo­bis um­rav­le­so­bis
mxar­da­We­ra.
3. Tu par­la­men­tma mTav­ro­bas dad­ge­nil va­da­Si ndo­ba
ar ga­mouc­xa­da, sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti Se­sa­ba­mi­si va­dis
amo­wur­vi­dan arauad­res 2 da araug­via­nes 3 kvi­ri­sa daiT­
xovs par­la­ments da da­niS­navs par­la­men­tis rig­ga­re­Se ar­
Cev­nebs.
4. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti ar daiT­xovs par­la­
ments da ar da­niS­navs par­la­men­tis rig­ga­re­Se ar­Cev­nebs,
Tu par­la­men­ti am mux­lis me-2 pun­qtiT gan­saz­Rvru­li
va­dis amo­wur­vi­dan 2 kvi­ris va­da­Si sru­li Se­mad­gen­lo­bis
um­rav­le­so­biT ndo­bas ga­mouc­xa­debs par­la­men­tis sru­li
Se­mad­gen­lo­bis erT me­sa­med­ze me­tis mier wa­mo­ye­ne­bu­li
pre­mier­mi­nis­tro­bis kan­di­da­tis mier war­dge­nil mTav­
ro­bas.
5. mTav­ro­bis­Tvis ndo­bis ga­moc­xa­de­bi­dan 2 dRis va­
da­Si sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti Ta­nam­de­bo­ba­ze niS­navs pre­
mier­-mi­nistrs, xo­lo pre­mier­-mi­nis­tri mi­si da­niS­vni­dan 2
dRis va­da­Si − mi­nis­trebs. Tu sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti
dad­ge­nil va­da­Si ar da­niS­navs pre­mier­-mi­nistrs, igi da­niS­
nu­lad CaiT­vle­ba.

mux­li 57. un­dob­lo­bis ga­moc­xa­de­ba

1. par­la­men­ti uf­le­ba­mo­si­lia un­dob­lo­ba ga­mouc­xa­
dos mTav­ro­bas.
2. un­dob­lo­bis sa­kiT­xis aR­Zvris uf­le­ba aqvs par­la­men­
tis sru­li Se­mad­gen­lo­bis erT me­sa­med­ze mets. un­dob­lo­
bis sa­kiT­xis aR­Zvras­Tan er­Tad ini­cia­to­re­bi wa­moa­ye­ne­ben

41
pre­mier­mi­nis­tro­bis kan­di­dats, xo­lo pre­mier­mi­nis­tro­
bis kan­di­da­ti par­la­ments wa­rud­gens mTav­ro­bis axal
Se­mad­gen­lo­bas. mTav­ro­bis Se­mad­gen­lo­bas­Tan er­Tad par­
la­ments wa­red­gi­ne­ba sam­Tav­ro­bo prog­ra­ma.
3. Tu par­la­men­ti sa­kiT­xis aR­Zvri­dan arauad­res 7 da
araug­via­nes 14 dRi­sa sru­li Se­mad­gen­lo­bis um­rav­le­so­biT
ndo­bas ga­mouc­xa­debs axal mTav­ro­bas, un­dob­lo­ba ga­moc­xa­
de­bu­lad CaiT­vle­ba. axa­li mTav­ro­bis­Tvis ndo­bis ga­moc­xa­de­
bi­dan 2 dRis va­da­Si sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti Ta­nam­de­bo­ba­ze
da­niS­navs pre­mier­-mi­nistrs, xo­lo pre­mier­-mi­nis­tri mi­si da­
niS­vni­dan 2 dRis va­da­Si − mi­nis­trebs. Tu sa­qar­Tve­los pre­
zi­den­ti dad­ge­nil va­da­Si ar da­niS­navs pre­mier­-mi­nistrs, igi
da­niS­nu­lad CaiT­vle­ba. mTav­ro­bas uf­le­ba­mo­si­le­ba uw­yde­ba
axa­li pre­mier­-mi­nis­tris da­niS­vnis mo­men­ti­dan.
4. Tu par­la­men­ti un­dob­lo­bis sa­kiT­xis aR­Zvris Sem­
deg ar ga­mouc­xa­debs mTav­ro­bas un­dob­lo­bas, dauS­ve­be­lia
par­la­men­tis ima­ve wev­rTa mier mom­dev­no 6 Tvis gan­mav­lo­
ba­Si un­dob­lo­bis sa­kiT­xis aR­Zvra.

mux­li 58. ndo­bis ga­moc­xa­de­ba pre­mier­-mi­nis­tris

ini­cia­ti­viT
1. pre­mier­-mi­nis­tri uf­le­ba­mo­si­lia par­la­men­tis wi­
na­Se das­vas mTav­ro­bis ndo­bis sa­kiT­xi.
2. ndo­bis sa­kiTxs ken­Wi ey­re­ba mi­si das­mi­dan arauad­
res me-7 da araug­via­nes me-14 dRi­sa. Tu par­la­men­ti ndo­
bas ar ga­mouc­xa­debs mTav­ro­bas, sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti
ndo­bis ar­ga­moc­xa­de­bi­dan arauad­res me-8 da araug­via­nes
me-14 dRi­sa daiT­xovs par­la­ments da da­niS­navs par­la­men­
tis rig­ga­re­Se ar­Cev­nebs.
3. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti ar daiT­xovs par­la­ments,
Tu par­la­men­ti mTav­ro­bis­Tvis ndo­bis ar­ga­moc­xa­de­bi­dan
7 dRis va­da­Si sru­li Se­mad­gen­lo­bis um­rav­le­so­biT ndo­
bas ga­mouc­xa­debs par­la­men­tis sru­li Se­mad­gen­lo­bis erT
me­sa­med­ze me­tis mier wa­mo­ye­ne­bu­li pre­mier­mi­nis­tro­bis

42
kan­di­da­tis mier war­dge­nil mTav­ro­bas. mTav­ro­bis Se­mad­
gen­lo­bas­Tan er­Tad par­la­ments wa­red­gi­ne­ba sam­Tav­ro­bo
prog­ra­ma. axa­li mTav­ro­bis­Tvis ndo­bis ga­moc­xa­de­bi­dan 2
dRis va­da­Si sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti Ta­nam­de­bo­ba­ze da­niS­
navs pre­mier­-mi­nistrs, xo­lo pre­mier­-mi­nis­tri mi­si da­niS­
vni­dan 2 dRis va­da­Si − mi­nis­trebs. Tu sa­qar­Tve­los pre­zi­
den­ti dad­ge­nil va­da­Si ar da­niS­navs pre­mier­-mi­nistrs, igi
da­niS­nu­lad CaiT­vle­ba. mTav­ro­bas uf­le­ba­mo­si­le­ba uw­yde­
ba axa­li pre­mier­-mi­nis­tris da­niS­vnis mo­men­ti­dan.

Ta­vi meeq­vse. sa­sa­mar­Tlo xe­li­suf­le­ba da

pro­ku­ra­tu­ra

mux­li 59. sa­sa­mar­Tlo xe­li­suf­le­ba

1. sa­sa­mar­Tlo xe­li­suf­le­ba da­mou­ki­de­be­lia da mas
axor­cie­le­ben sa­qar­Tve­los sa­kon­sti­tu­cio sa­sa­mar­Tlo
da sa­qar­Tve­los saer­To sa­sa­mar­Tloe­bi.
2. sa­kon­sti­tu­cio kon­tro­lis sa­sa­mar­Tlo or­ga­noa
sa­qar­Tve­los sa­kon­sti­tu­cio sa­sa­mar­Tlo. mi­si Seq­mni­sa da
saq­mia­no­bis we­si ga­ni­saz­Rvre­ba or­ga­nu­li ka­no­niT.
3. mar­Tlmsa­ju­le­bas axor­cie­le­ben saer­To sa­sa­mar­
Tloe­bi. spe­cia­li­ze­bu­li sa­sa­mar­Tloe­bi SeiZ­le­ba Seiq­
mnas mxo­lod saer­To sa­sa­mar­Tloe­bis sis­te­ma­Si. sam­xed­
ro sa­sa­mar­Tlos Se­mo­Re­ba SeiZ­le­ba sao­ma­ri mdgo­ma­reo­bis
dros da mxo­lod saer­To sa­sa­mar­Tloe­bis sis­te­ma­Si. sa­gan­
ge­bo sa­sa­mar­Tloe­bis Seq­mna dauS­ve­be­lia. saer­To sa­sa­mar­
Tloeb­Si saq­meebs na­fi­ci msa­ju­le­bi ga­ni­xi­la­ven ka­no­niT
gan­saz­Rvrul Sem­Txve­veb­Si da dad­ge­ni­li we­siT. saer­To
sa­sa­mar­Tloe­bis sis­te­ma, uf­le­ba­mo­si­le­ba da saq­mia­no­bis
we­si ga­ni­saz­Rvre­ba or­ga­nu­li ka­no­niT.

43
 mux­li 60. sa­qar­Tve­los sa­kon­sti­tu­cio sa­sa­mar­Tlo
1. sa­qar­Tve­los sa­kon­sti­tu­cio sa­sa­mar­Tlo sa­sa­mar­
Tlo xe­li­suf­le­bas axor­cie­lebs sa­kon­sti­tu­cio sa­mar­
Tal­war­moe­bis we­siT.
2. sa­kon­sti­tu­cio sa­sa­mar­Tlo Sed­ge­ba 10 wlis va­diT
gan­we­se­bu­li 9 mo­sa­mar­Tli­sa­gan, ro­mel­Ta­gan 3 mo­sa­mar­
Tles niS­navs sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti, 3 mo­sa­mar­Tles
sru­li Se­mad­gen­lo­bis ara­nak­leb sa­mi me­xu­Te­dis um­rav­
le­so­biT ir­Cevs par­la­men­ti, xo­lo 3 mo­sa­mar­Tles niS­navs
uze­nae­si sa­sa­mar­Tlo. sa­kon­sti­tu­cio sa­sa­mar­Tlos mo­
sa­mar­Tle SeiZ­le­ba iyos sa­qar­Tve­los mo­qa­la­qe 35 wlis
asa­ki­dan, ro­mel­sac aqvs umaR­le­si iu­ri­diu­li ga­naT­le­ba,
spe­cia­lo­biT mu­Sao­bis ara­nak­leb 10 wlis ga­moc­di­le­ba da
ga­mor­Ceu­li pro­fe­siu­li kva­li­fi­ka­cia. sa­kon­sti­tu­cio
sa­sa­mar­Tlos mo­sa­mar­Tle ar SeiZ­le­ba iyos pi­ri, ro­mel­
sac ad­re eka­va es Ta­nam­de­bo­ba.
3. sa­kon­sti­tu­cio sa­sa­mar­Tlo Ta­vi­si Se­mad­gen­lo­bi­
dan 5 wlis va­diT ir­Cevs sa­kon­sti­tu­cio sa­sa­mar­Tlos Tav­
mjdo­ma­res. sa­kon­sti­tu­cio sa­sa­mar­Tlos Tav­mjdo­ma­red
er­Ti da ima­ve pi­ris xel­meo­red ar­Ce­va dauS­ve­be­lia.
4. sa­kon­sti­tu­cio sa­sa­mar­Tlo or­ga­nu­li ka­no­niT
dad­ge­ni­li we­siT:
a) fi­zi­ku­ri pi­ris, iu­ri­diu­li pi­ris an sa­xal­xo dam­
cve­lis sar­Ce­lis sa­fuZ­vel­ze ixi­lavs nor­ma­tiu­li aq­tis
kon­sti­tu­ciu­ro­bas kon­sti­tu­ciis meo­re Ta­viT aRia­re­bul
ada­mia­nis Zi­ri­Tad uf­le­beb­Tan mi­mar­Te­biT;
b) sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis, par­la­men­tis wev­rTa
ara­nak­leb er­Ti me­xu­Te­dis an mTav­ro­bis sar­Ce­lis sa­fuZ­
vel­ze iRebs ga­daw­yve­ti­le­bas nor­ma­tiu­li aq­tis kon­sti­
tu­cias­Tan Se­sa­ba­mi­so­bis sa­kiT­xze;
g) saer­To sa­sa­mar­Tlos war­dgi­ne­bis sa­fuZ­vel­ze ixi­
lavs im nor­ma­tiu­li aq­tis kon­sti­tu­ciu­ro­bis sa­kiTxs,
ro­me­lic kon­kre­tu­li saq­mis gan­xil­vi­sas un­da ga­moi­ye­nos

44
saer­To sa­sa­mar­Tlom da ro­me­lic mi­si sa­fuZ­vlia­ni va­rau­
diT SeiZ­le­ba ewi­naaR­mde­ge­bo­des kon­sti­tu­cias;
d) sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis, par­la­men­tis, mTav­ro­bis,
ius­ti­ciis umaR­le­si sab­Wos, ge­ne­ra­lu­ri pro­ku­ro­ris, erov­
nu­li ban­kis sab­Wos, ge­ne­ra­lu­ri au­di­to­ris, sa­xal­xo dam­
cve­lis an av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis umaR­le­si war­mo­mad­gen­
lo­bi­Ti an aR­mas­ru­le­be­li or­ga­nos sar­Ce­lis sa­fuZ­vel­ze
ixi­lavs da­vas Se­sa­ba­mi­si or­ga­nos uf­le­ba­mo­si­le­bis Se­sa­xeb;
e) sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis an mTav­ro­bis sar­Ce­lis,
par­la­men­tis wev­rTa ara­nak­leb er­Ti me­xu­Te­dis sar­Ce­lis
an war­dgi­ne­bis sa­fuZ­vel­ze ixi­lavs saer­Ta­So­ri­so xel­Sek­
ru­le­bis kon­sti­tu­ciu­ro­bis sa­kiTxs;
v) sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis, par­la­men­tis wev­rTa
ara­nak­leb er­Ti me­xu­Te­dis an mTav­ro­bis sar­Ce­lis sa­fuZ­
vel­ze ixi­lavs po­li­ti­ku­ri par­tiis saq­mia­no­bis kon­sti­
tu­ciu­ro­bi­sa da am po­li­ti­ku­ri par­tiis war­dge­niT ar­Ceu­
li war­mo­mad­gen­lo­bi­Ti or­ga­nos wev­ris uf­le­ba­mo­si­le­bis
Sew­yve­tis sa­kiTxs;
z) par­la­men­tis wev­rTa ara­nak­leb er­Ti me­xu­Te­dis an
Se­sa­ba­mi­si pi­ris sar­Ce­lis sa­fuZ­vel­ze ixi­lavs par­la­men­
tis wev­ris uf­le­ba­mo­si­le­bis cno­bis an va­dam­de Sew­yve­tis
Se­sa­xeb par­la­men­tis ga­daw­yve­ti­le­bis kon­sti­tu­ciu­ro­bis
sa­kiTxs;
T) sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis, par­la­men­tis wev­rTa
ara­nak­leb er­Ti me­xu­Te­dis an sa­xal­xo dam­cve­lis sar­Ce­lis
sa­fuZ­vel­ze ixi­lavs re­fe­ren­du­mis an ar­Cev­ne­bis mom­wes­ri­
ge­be­li nor­mi­sa da am nor­mis sa­fuZ­vel­ze Ca­sa­ta­re­be­li an
Ca­ta­re­bu­li re­fe­ren­du­mis an ar­Cev­ne­bis kon­sti­tu­ciu­ro­
bas­Tan da­kav­Si­re­bul da­vas;
i) ad­gi­lob­ri­vi TviT­mmar­Tve­lo­bis war­mo­mad­gen­lo­
bi­Ti or­ga­nos sar­Ce­lis sa­fuZ­vel­ze ixi­lavs nor­ma­tiu­
li aq­tis kon­sti­tu­ciu­ro­bas kon­sti­tu­ciis mec­xre Tav­Tan
mi­mar­Te­biT;

45
 k) axor­cie­lebs kon­sti­tu­ciiT gan­saz­Rvrul sxva uf­
le­ba­mo­si­le­bebs.
5. sa­kon­sti­tu­cio sa­sa­mar­Tlos ga­daw­yve­ti­le­ba sa­bo­
looa. ara­kon­sti­tu­ciu­rad cno­bi­li aq­ti an mi­si na­wi­li
kar­gavs Za­las sa­kon­sti­tu­cio sa­sa­mar­Tlos mier Se­sa­ba­mi­
si ga­daw­yve­ti­le­bis ga­moq­vey­ne­bis mo­men­ti­dan, Tu Se­sa­ba­
mi­si ga­daw­yve­ti­le­ba ar ad­gens aq­tis an mi­si na­wi­lis Za­lis
da­kar­gvis sxva, gvian­del va­das.
6. dauS­ve­be­lia sa­kon­sti­tu­cio sa­sa­mar­Tlos mier ar­
Cev­ne­bis mom­wes­ri­ge­be­li nor­mis ara­kon­sti­tu­ciu­rad cno­
ba Se­sa­ba­mi­si saar­Cev­no wlis gan­mav­lo­ba­Si, Tu es nor­ma
Se­sa­ba­mi­si ar­Cev­ne­bis Tvem­de 15 Tvis gan­mav­lo­ba­Si ar aris
mi­Re­bu­li.
7. sa­kon­sti­tu­cio sa­sa­mar­Tlos mo­sa­mar­Tlis Ta­nam­
de­bo­ba­ze gan­we­se­bi­sa da mi­si uf­le­ba­mo­si­le­bis Sew­yve­tis,
ag­reT­ve sa­kon­sti­tu­cio sa­mar­Tal­war­moe­bis da sa­kon­sti­
tu­cio sa­sa­mar­Tlos saq­mia­no­bis sxva sa­kiT­xe­bi ga­ni­saz­
Rvre­ba or­ga­nu­li ka­no­niT.

mux­li 61. sa­qar­Tve­los uze­nae­si sa­sa­mar­Tlo

1. sa­qar­Tve­los uze­nae­si sa­sa­mar­Tlo aris sa­ka­sa­cio
sa­sa­mar­Tlo.
2. uze­nae­si sa­sa­mar­Tlos Se­mad­gen­lo­ba­Si Se­dis ara­
nak­leb 28 mo­sa­mar­Tle. uze­nae­si sa­sa­mar­Tlos mo­sa­mar­
Tleebs ius­ti­ciis umaR­le­si sab­Wos war­dgi­ne­biT uva­dod,
or­ga­nu­li ka­no­niT dad­ge­ni­li asa­kis miR­we­vam­de, sru­li
Se­mad­gen­lo­bis um­rav­le­so­biT ir­Cevs par­la­men­ti.
3. uze­nae­si sa­sa­mar­Tlos Tav­mjdo­ma­res uze­nae­si sa­
sa­mar­Tlos wev­rTa­gan ius­ti­ciis umaR­le­si sab­Wos war­dgi­
ne­biT 10 wlis va­diT sru­li Se­mad­gen­lo­bis um­rav­le­so­biT
ir­Cevs par­la­men­ti. uze­nae­si sa­sa­mar­Tlos Tav­mjdo­ma­red
er­Ti da ima­ve pi­ris xel­meo­red ar­Ce­va dauS­ve­be­lia.

46
 mux­li 62. sa­mar­Tal­war­moe­ba
1. sa­sa­mar­Tlos ga­daw­yve­ti­le­ba ga­moaqvs sa­qar­Tve­
los sa­xe­liT. sa­sa­mar­Tlos aq­te­bi Se­sas­ru­leb­lad sa­val­
de­bu­loa. sa­sa­mar­Tlos ga­daw­yve­ti­le­bis Seus­ru­leb­lo­ba
an mi­si Ses­ru­le­bis­Tvis xe­lis SeS­la is­je­ba ka­no­niT.
2. sa­sa­mar­Tlos ga­daw­yve­ti­le­bis gauq­me­ba, Sec­vla an
Se­Ce­re­ba SeuZ­lia mxo­lod sa­sa­mar­Tlos ka­no­niT gan­saz­
Rvru­li we­siT. sas­je­lis mox­di­sa­gan ga­Ta­vi­suf­le­bi­sa da
sas­je­lis moux­de­li na­wi­lis Sem­su­bu­qe­bis sxva we­si ga­ni­
saz­Rvre­ba ka­no­niT.
3. sa­sa­mar­Tlo­Si saq­me ga­ni­xi­le­ba Ria sxdo­ma­ze. da­xu­
rul sxdo­ma­ze saq­mis gan­xil­va da­saS­ve­bia mxo­lod ka­no­niT
gaT­va­lis­wi­ne­bul Sem­Txve­veb­Si. sa­sa­mar­Tlos ga­daw­yve­ti­
le­ba cxad­de­ba saq­vey­nod.
4. sa­mar­Tal­war­moe­ba xor­ciel­de­ba sa­xel­mwi­fo ena­ze.
pirs, ro­mel­mac sa­xel­mwi­fo ena ar icis, mie­Ci­ne­ba Tar­ji­
ma­ni.
5. sa­mar­Tal­war­moe­ba xor­ciel­de­ba mxa­re­Ta Ta­nas­wo­
ro­bi­sa da Se­jib­re­bi­To­bis sa­fuZ­vel­ze.

mux­li 63. mo­sa­mar­Tle

1. mo­sa­mar­Tle Ta­vis saq­mia­no­ba­Si da­mou­ki­de­be­lia da
emor­Ci­le­ba mxo­lod kon­sti­tu­cia­sa da ka­nons. rai­me ze­
moq­me­de­ba mo­sa­mar­Tle­ze an Ca­re­va mis saq­mia­no­ba­Si ga­daw­
yve­ti­le­bis mi­Re­ba­ze ze­gav­le­nis miz­niT ak­rZa­lu­lia da is­
je­ba ka­no­niT. ara­vis aqvs uf­le­ba mos­Txo­vos mo­sa­mar­Tles
an­ga­ri­Si kon­kre­tul saq­me­ze. ba­Ti­lia yve­la aq­ti, ro­me­
lic zRu­davs mo­sa­mar­Tlis da­mou­ki­deb­lo­bas.
2. mo­sa­mar­Tle xel­Seu­xe­be­lia. dauS­ve­be­lia mi­si sis­
xlis sa­mar­Tlis pa­su­xis­ge­ba­Si mi­ce­ma, da­ka­ve­ba an da­pa­tim­
re­ba, sac­xov­re­be­li an sa­mu­Sao ad­gi­lis, man­qa­nis an pi­ra­di
gaC­xre­ka ius­ti­ciis umaR­le­si sab­Wos, xo­lo sa­kon­sti­tu­cio
sa­sa­mar­Tlos mo­sa­mar­Tlis Sem­Txve­va­Si − sa­kon­sti­tu­cio

47
sa­sa­mar­Tlos Tan­xmo­bis ga­re­Se. ga­mo­nak­li­sia da­na­Saul­
ze was­wre­bis Sem­Txve­va, rac dau­yov­neb­liv un­da ec­no­bos
Se­sa­ba­mi­sad ius­ti­ciis umaR­les sab­Wos an sa­kon­sti­tu­cio
sa­sa­mar­Tlos. Tu Se­sa­ba­mi­sad ius­ti­ciis umaR­le­si sab­Wo
an sa­kon­sti­tu­cio sa­sa­mar­Tlo ar mis­cems Tan­xmo­bas, Ta­
vi­suf­le­ba­Sez­Ru­du­li mo­sa­mar­Tle dau­yov­neb­liv un­da ga­
Ta­vi­suf­ldes.
3. sa­xel­mwi­fo uz­run­vel­yofs mo­sa­mar­Tlis da mi­si
oja­xis usaf­rTxoe­bas.
4. mo­sa­mar­Tlis Ta­nam­de­bo­ba Seu­Tav­se­be­lia sxva Ta­
nam­de­bo­bas­Tan da anaz­Rau­re­bad saq­mia­no­bas­Tan, gar­da sa­
mec­nie­ro da pe­da­go­giu­ri saq­mia­no­bi­sa. mo­sa­mar­Tle ar
SeiZ­le­ba iyos po­li­ti­ku­ri par­tiis wev­ri, mo­na­wi­leob­des
po­li­ti­kur saq­mia­no­ba­Si.
5. saer­To sa­sa­mar­Tlos mo­sa­mar­Tlis Ca­mo­ci­le­ba saq­
mis gan­xil­vi­sa­gan, Ta­nam­de­bo­bi­dan mi­si ga­Ta­vi­suf­le­ba
an sxva Ta­nam­de­bo­ba­ze ga­day­va­na da­saS­ve­bia mxo­lod or­
ga­nu­li ka­no­niT gan­saz­Rvrul Sem­Txve­veb­Si. mo­sa­mar­Tlis
Seuc­vle­lo­ba ga­ran­ti­re­bu­lia or­ga­nu­li ka­no­niT. sa­sa­
mar­Tlos reor­ga­ni­za­cia an lik­vi­da­cia ar SeiZ­le­ba gax­des
uva­dod gan­we­se­bu­li mo­sa­mar­Tlis Ta­nam­de­bo­bi­dan ga­Ta­vi­
suf­le­bis sa­fuZ­ve­li.
6. saer­To sa­sa­mar­Tlos mo­sa­mar­Tle SeiZ­le­ba iyos
sa­qar­Tve­los mo­qa­la­qe 30 wlis asa­ki­dan, Tu mas aqvs Se­
sa­ba­mi­si umaR­le­si iu­ri­diu­li ga­naT­le­ba da spe­cia­lo­
biT mu­Sao­bis ara­nak­leb 5 wlis ga­moc­di­le­ba. saer­To
sa­sa­mar­Tlos mo­sa­mar­Tlis da­ma­te­bi­Ti sak­va­li­fi­ka­cio
moT­xov­ne­bi ga­ni­saz­Rvre­ba or­ga­nu­li ka­no­niT. saer­To
sa­sa­mar­Tlos mo­sa­mar­Tle Ta­nam­de­bo­ba­ze gan­wes­de­ba uva­
dod, or­ga­nu­li ka­no­niT dad­ge­ni­li asa­kis miR­we­vam­de.
mo­sa­mar­Tle Seir­Ce­va ke­Til­sin­di­sie­re­bi­sa da kom­pe­ten­
tu­ro­bis niS­niT. ga­daw­yve­ti­le­bas mo­sa­mar­Tlis Ta­nam­
de­bo­ba­ze gan­we­se­bis Se­sa­xeb ius­ti­ciis umaR­le­si sab­Wo
iRebs sru­li Se­mad­gen­lo­bis ara­nak­leb ori me­sa­me­dis

48
um­rav­le­so­biT. mo­sa­mar­Tlis Ta­nam­de­bo­ba­ze gan­we­se­bi­sa
da Ta­nam­de­bo­bi­dan ga­Ta­vi­suf­le­bis we­si ga­ni­saz­Rvre­ba
or­ga­nu­li ka­no­niT.

mux­li 64. ius­ti­ciis umaR­le­si sab­Wo

1. saer­To sa­sa­mar­Tloe­bis da­mou­ki­deb­lo­bi­sa da
efeq­tia­no­bis uz­run­vel­yo­fis, mo­sa­mar­Tle­Ta da­niS­vni­sa
da ga­Ta­vi­suf­le­bis da sxva amo­ca­ne­bis Ses­ru­le­bis miz­niT
iq­mne­ba saer­To sa­sa­mar­Tloe­bis sis­te­mis or­ga­no − sa­qar­
Tve­los ius­ti­ciis umaR­le­si sab­Wo.
2. ius­ti­ciis umaR­le­si sab­Wos Se­mad­gen­lo­ba­Si Se­
dian 4 wlis va­diT gan­we­se­bu­li 14 wev­ri da uze­nae­si
sa­sa­mar­Tlos Tav­mjdo­ma­re. ius­ti­ciis umaR­le­si sab­Wos
wev­rTa na­xe­var­ze mets Sead­ge­nen saer­To sa­sa­mar­Tloe­
bis mo­sa­mar­Tle­Ta TviT­mmar­Tve­lo­bis or­ga­nos mier mo­
sa­mar­Tle­Ta­gan ar­Ceu­li wev­re­bi. ius­ti­ciis umaR­le­si
sab­Wos Se­mad­gen­lo­ba­Si, gar­da saer­To sa­sa­mar­Tloe­bis
mo­sa­mar­Tle­Ta TviT­mmar­Tve­lo­bis or­ga­nos mier ar­Ceu­
li wev­re­bi­sa da uze­nae­si sa­sa­mar­Tlos Tav­mjdo­ma­ri­sa,
Se­dian sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis mier da­niS­nu­li wev­ri
da par­la­men­tis mier sru­li Se­mad­gen­lo­bis ara­nak­leb
sa­mi me­xu­Te­dis um­rav­le­so­biT ar­Ceu­li wev­re­bi. ius­ti­
ciis umaR­le­si sab­Wos Tav­mjdo­ma­res ius­ti­ciis umaR­
le­si sab­Wos mo­sa­mar­Tle wev­rTa­gan or­ga­nu­li ka­no­niT
dad­ge­ni­li we­siT 4 wlis va­diT, mag­ram arau­me­tes mi­si
ro­gorc ius­ti­ciis umaR­le­si sab­Wos wev­ris uf­le­ba­mo­
si­le­bis va­di­sa, ir­Cevs ius­ti­ciis umaR­le­si sab­Wo. ius­
ti­ciis umaR­le­si sab­Wos mdi­vans 4 wlis va­diT ir­Cevs
saer­To sa­sa­mar­Tloe­bis mo­sa­mar­Tle­Ta TviT­mmar­Tve­lo­
bis or­ga­no mis mier ar­Ceul wev­rTa­gan.
3. ius­ti­ciis umaR­le­si sab­Wo an­ga­riS­val­de­bu­lia
saer­To sa­sa­mar­Tloe­bis mo­sa­mar­Tle­Ta TviT­mmar­Tve­lo­
bis or­ga­nos wi­na­Se. an­ga­riS­ge­bis we­si ga­ni­saz­Rvre­ba or­ga­
nu­li ka­no­niT.

49
 4. ius­ti­ciis umaR­le­si sab­Wos uf­le­ba­mo­si­le­ba, Seq­mni­
sa da saq­mia­no­bis we­si ga­ni­saz­Rvre­ba or­ga­nu­li ka­no­niT.

mux­li 65. pro­ku­ra­tu­ra

1. sa­qar­Tve­los pro­ku­ra­tu­ra Ta­vis saq­mia­no­ba­Si da­
mou­ki­de­be­lia da emor­Ci­le­ba mxo­lod kon­sti­tu­cia­sa da
ka­nons.
2. pro­ku­ra­tu­ras xel­mZRva­ne­lobs ge­ne­ra­lu­ri pro­
ku­ro­ri, ro­mel­sac 6 wlis va­diT sap­ro­ku­ro­ro sab­Wos
war­dgi­ne­biT or­ga­nu­li ka­no­niT dad­ge­ni­li we­siT sru­li
Se­mad­gen­lo­bis um­rav­le­so­biT ir­Cevs par­la­men­ti.
3. pro­ku­ra­tu­ris da­mou­ki­deb­lo­bis, gam­Wvir­va­lo­bi­sa
da efeq­tia­no­bis uz­run­vel­sa­yo­fad iq­mne­ba sap­ro­ku­ro­
ro sab­Wo, ro­me­lic Sed­ge­ba or­ga­nu­li ka­no­niT dad­ge­ni­li
we­siT ar­Ceu­li 15 wev­ri­sa­gan. sap­ro­ku­ro­ro sab­Wos Tav­
mjdo­ma­res 2 wlis va­diT ir­Cevs sap­ro­ku­ro­ro sab­Wo.
4. pro­ku­ra­tu­ra yo­vel­wliu­rad wa­rud­gens par­la­ments
Ta­vi­si saq­mia­no­bis an­ga­riSs.
5. pro­ku­ra­tu­ris uf­le­ba­mo­si­le­ba, struq­tu­ra da saq­
mia­no­bis we­si ga­ni­saz­Rvre­ba or­ga­nu­li ka­no­niT.

Ta­vi meS­vi­de. sa­xel­mwi­fo fi­nan­se­bi da kon­tro­li

mux­li 66. sa­xel­mwi­fo biu­je­ti

1. par­la­men­ti sru­li Se­mad­gen­lo­bis um­rav­le­so­biT
yo­vel­wliu­rad iRebs sa­qar­Tve­los sa­xel­mwi­fo biu­je­tis
ka­nons.
2. mxo­lod mTav­ro­baa uf­le­ba­mo­si­li par­la­men­tis ko­
mi­te­teb­Tan Zi­ri­Ta­di mo­na­ce­me­bi­sa da mi­mar­Tu­le­be­bis gan­
xil­vis Sem­deg par­la­ments wa­rud­gi­nos sa­xel­mwi­fo biu­je­tis
proeq­ti. mTav­ro­ba mom­dev­no sa­biu­je­to wlis sa­xel­mwi­fo

50
biu­je­tis proeqts par­la­ments wa­rud­gens sa­biu­je­to wlis
das­ru­le­bam­de araug­via­nes 3 Tvi­sa. sa­xel­mwi­fo biu­je­tis
proeq­tTan er­Tad mTav­ro­ba wa­rad­gens mox­se­ne­bas mim­di­na­re
wlis sa­xel­mwi­fo biu­je­tis Ses­ru­le­bis mim­di­na­reo­bis Se­
sa­xeb. sa­xel­mwi­fo biu­je­tis Ses­ru­le­bis an­ga­riSs mTav­ro­
ba par­la­ments da­sam­tki­ceb­lad wa­rud­gens sa­biu­je­to wlis
das­ru­le­bi­dan araug­via­nes 5 Tvi­sa.
3. mTav­ro­bis Tan­xmo­bis ga­re­Se dauS­ve­be­lia sa­xel­mwi­
fo biu­je­tis ka­no­nis proeq­tSi cvli­le­bis Se­ta­na. mTav­ro­
bas SeuZ­lia mos­Txo­vos par­la­ments da­ma­te­bi­Ti sa­xel­mwi­
fo xar­jis ga­Re­ba, Tu miu­Ti­Tebs mi­si da­far­vis wya­ros.
4. ka­no­ni, ro­me­lic iw­vevs mim­di­na­re sa­biu­je­to wlis
sa­xel­mwi­fo biu­je­tis xar­je­bis zrdas, Se­mo­sav­le­bis Sem­
ci­re­bas an sa­xel­mwi­fos mier axa­li fi­nan­su­ri val­de­bu­
le­be­bis aRe­bas, par­la­men­tma SeiZ­le­ba mii­Ros mxo­lod
mTav­ro­bis Tan­xmo­bis Sem­deg, xo­lo mo­ma­val sa­biu­je­to
wel­Tan da­kav­Si­re­bu­li ka­no­ni – mTav­ro­bis Tan­xmo­biT
an mTav­ro­bis mier par­la­men­tis­Tvis war­dge­ni­li qvey­nis
Zi­ri­Ta­di mo­na­ce­me­bi­sa da mi­mar­Tu­le­be­bis do­ku­men­tis
far­gleb­Si.
5. Tu par­la­men­tma ar mii­Ro sa­xel­mwi­fo biu­je­ti axa­
li sa­biu­je­to wlis daw­ye­bam­de, xar­je­bi dai­fa­re­ba ka­no­niT
dad­ge­ni­li we­siT, wi­na wlis sa­xel­mwi­fo biu­je­tis mi­xed­viT.
6. sa­xel­mwi­fo biu­jet­Si par­la­men­tis­Tvis gan­kuT­vni­
li mim­di­na­re sax­sre­bis Sem­ci­re­ba wi­na wlis sa­biu­je­to
sax­sre­bis ode­no­bas­Tan Se­da­re­biT SeiZ­le­ba mxo­lod par­
la­men­tis wi­nas­wa­ri Tan­xmo­biT. par­la­men­ti Ta­vad iRebs
ga­daw­yve­ti­le­bas sa­xel­mwi­fo biu­jet­Si par­la­men­tis­Tvis
ga­mo­yo­fi­li sax­sre­bis ga­na­wi­le­bis Tao­ba­ze.
7. sa­xel­mwi­fo biu­je­tis ka­nons kon­sti­tu­ciis 46-e
mux­liT dad­ge­ni­li we­siT xels awers da aq­vey­nebs sa­qar­
Tve­los pre­zi­den­ti. par­la­men­tis mier sa­xel­mwi­fo biu­je­
tis ka­non­ze sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis Se­niS­vne­bis ga­zia­
re­ba da­saS­ve­bia mxo­lod mTav­ro­bis Tan­xmo­biT.

51
 8. sa­xel­mwi­fo biu­je­tis Sed­ge­ni­sa da mi­Re­bis we­si ga­
ni­saz­Rvre­ba ka­no­niT.

mux­li 67. ga­da­sa­xa­de­bi da mo­sak­reb­le­bi, eko­no­mi­ku­ri

po­li­ti­ka
1. sa­val­de­bu­loa ga­da­sa­xa­de­bi­sa da mo­sak­reb­le­bis ga­
dax­da ka­no­niT dad­ge­ni­li ode­no­bi­Ta da we­siT. mxo­lod ka­
no­niT SeiZ­le­ba ga­da­sa­xa­de­bi­sa da mo­sak­reb­le­bis struq­tu­
ri­sa da Se­mo­Re­bis we­sis, ma­Ti ga­nak­ve­Te­bis an ga­nak­ve­Te­bis
far­gle­bis dad­ge­na. ga­da­sa­xa­di­sa­gan ga­Ta­vi­suf­le­ba da­saS­ve­
bia mxo­lod ka­no­niT. sa­ga­da­sa­xa­do kon­trols axor­cie­le­ben
mxo­lod ka­no­niT gan­saz­Rvru­li sa­ga­da­sa­xa­do or­ga­noe­bi.
2. xan­grZli­vi da sta­bi­lu­ri eko­no­mi­ku­ri zrdis uz­
run­vel­sa­yo­fad eko­no­mi­ku­ri po­li­ti­kis fu­Zem­deb­lu­ri
prin­ci­pe­bi ga­ni­saz­Rvre­ba or­ga­nu­li ka­no­niT. mak­roe­ko­no­
mi­ku­ri pa­ra­met­re­bis dad­ge­ni­li zRvre­bis dar­Rve­vi­sa da
gan­sa­kuT­re­bu­li au­ci­leb­lo­bi­sas zRvre­bi­dan ga­dac­de­nis
Sem­Txve­ve­bi, ag­reT­ve pa­ra­met­re­bis zRvreb­Tan dab­ru­ne­bis
miz­niT gan­sa­xor­cie­le­be­li Ro­nis­Zie­be­bi ga­ni­saz­Rvre­ba
or­ga­nu­li ka­no­niT.

mux­li 68. erov­nu­li ban­ki

1. sa­qar­Tve­los erov­nu­li ban­ki war­mar­Tavs qvey­nis
mo­ne­ta­rul po­li­ti­kas fa­se­bis sta­bi­lu­ro­bis uz­run­vel­
sa­yo­fad da xels uw­yobs fi­nan­su­ri seq­to­ris sta­bi­lur
fun­qcio­ni­re­bas. erov­nu­li ban­ki aris ban­kTa ban­ki, mTav­
ro­bis ban­ki­ri da fis­ka­lu­ri agen­ti.
2. erov­nu­li ban­kis umaR­le­si or­ga­noa erov­nu­li ban­
kis sab­Wo, rom­lis wev­rebs sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis war­
dgi­ne­biT 7 wlis va­diT sru­li Se­mad­gen­lo­bis um­rav­le­
so­biT ir­Cevs par­la­men­ti. erov­nu­li ban­kis pre­zi­dents
erov­nu­li ban­kis sab­Wos wev­rTa­gan erov­nu­li ban­kis sab­
Wos war­dgi­ne­biT Ta­nam­de­bo­ba­ze niS­navs da Ta­nam­de­bo­bi­dan
aTa­vi­suf­lebs sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti.

52
 3. erov­nu­li ban­ki Ta­vis saq­mia­no­ba­Si da­mou­ki­de­be­lia.
kon­sti­tu­ciis 69-e mux­liT gaT­va­lis­wi­ne­bul ze­dam­xed­ve­
lo­ba­sa da kon­trols eq­vem­de­ba­re­ba erov­nu­li ban­kis mxo­
lod ad­mi­nis­tra­ciu­li da ka­pi­ta­lu­ri xar­je­bi. erov­nu­li
ban­ki an­ga­riS­val­de­bu­lia par­la­men­tis wi­na­Se da yo­vel­
wliu­rad wa­rud­gens mas Ta­vi­si saq­mia­no­bis an­ga­riSs.
4. fu­lis emi­siis uf­le­ba aqvs mxo­lod erov­nul banks.
fu­lis sa­xel­wo­de­ba da er­Teu­li ga­ni­saz­Rvre­ba or­ga­nu­li
ka­no­niT.
5. erov­nu­li ban­kis uf­le­ba­mo­si­le­ba, saq­mia­no­bis we­
si da da­mou­ki­deb­lo­bis ga­ran­tia ga­ni­saz­Rvre­ba or­ga­nu­li
ka­no­niT.

mux­li 69. sa­xel­mwi­fo au­di­tis sam­sa­xu­ri

1. sa­ja­ro mmar­Tve­lo­bis efeq­tia­no­bi­sa da an­ga­riS­val­
de­bu­le­bis xel­Se­saw­yo­bad sa­biu­je­to sax­sre­bi­sa da sxva sa­
ja­ro re­sur­se­bis ga­mo­ye­ne­ba­sa da xar­jvas ze­dam­xed­ve­lobs
sa­xel­mwi­fo au­di­tis sam­sa­xu­ri. igi uf­le­ba­mo­si­lia ag­reT­
ve Sea­mow­mos sa­fi­nan­so-­sa­meur­neo kon­tro­lis sxva sa­xel­
mwi­fo or­ga­no­Ta saq­mia­no­ba, wa­rud­gi­nos par­la­ments sa­ga­
da­sa­xa­do ka­non­mdeb­lo­bis srul­yo­fis wi­na­da­de­be­bi.
2. sa­xel­mwi­fo au­di­tis sam­sa­xurs xel­mZRva­ne­lobs ge­
ne­ra­lu­ri au­di­to­ri, ro­mel­sac 5 wlis va­diT par­la­men­tis
Tav­mjdo­ma­ris war­dgi­ne­biT sru­li Se­mad­gen­lo­bis um­rav­
le­so­biT ir­Cevs par­la­men­ti.
3. sa­xel­mwi­fo au­di­tis sam­sa­xu­ri Ta­vis saq­mia­no­ba­Si
da­mou­ki­de­be­lia.
4. sa­xel­mwi­fo au­di­tis sam­sa­xu­ri an­ga­riS­val­de­bu­lia
par­la­men­tis wi­na­Se. we­li­wad­Si or­jer, biu­je­tis Ses­ru­
le­bis wi­nas­wa­ri an­ga­ri­Si­sa da sru­li an­ga­ri­Sis war­dge­nis
dros, sa­xel­mwi­fo au­di­tis sam­sa­xu­ri par­la­ments wa­rud­
gens mox­se­ne­bas mTav­ro­bis an­ga­riS­Tan da­kav­Si­re­biT, xo­lo
we­li­wad­Si er­Txel − Ta­vi­si saq­mia­no­bis an­ga­riSs.

53
 5. sa­xel­mwi­fo au­di­tis sam­sa­xu­ri uz­run­vel­yofs sa­
ja­ro sax­sre­bis mar­Tvis kon­trols par­la­men­tis mier.
6. sa­xel­mwi­fo au­di­tis sam­sa­xu­ris uf­le­ba­mo­si­le­ba,
struq­tu­ra, saq­mia­no­bis we­si da da­mou­ki­deb­lo­bis ga­ran­
tia ga­ni­saz­Rvre­ba or­ga­nu­li ka­no­niT.

Ta­vi mer­ve. sa­xel­mwi­fos Tav­dac­va da usaf­rTxoe­ba

mux­li 70. Tav­dac­vis Za­le­bi

1. Tav­dac­vi­Ti omi sa­qar­Tve­los su­ve­re­nu­li uf­le­baa.
2. sa­qar­Tve­los dac­va sa­qar­Tve­los yo­ve­li mo­qa­la­qis
va­lia. sam­xed­ro sam­sa­xu­ris gav­lis we­si ga­ni­saz­Rvre­ba ka­
no­niT.
3. qvey­nis da­mou­ki­deb­lo­bis, su­ve­re­ni­te­ti­sa da te­ri­
to­riu­li mTlia­no­bis da­sa­ca­vad, ag­reT­ve kon­sti­tu­ciiT
gaT­va­lis­wi­ne­bul Sem­Txve­veb­Si Tav­dac­va­sa da usaf­rTxoe­
bas­Tan da­kav­Si­re­bu­li sxva amo­ca­ne­bi­sa da saer­Ta­So­ri­so
val­de­bu­le­ba­Ta Se­sas­ru­leb­lad sa­qar­Tve­los hyavs Tav­
dac­vis Za­le­bi.
4. Tav­dac­vis Za­le­bis sa­xeo­be­bi da Se­mad­gen­lo­ba ga­ni­
saz­Rvre­ba ka­no­niT. Tav­dac­vis Za­le­bis rao­de­no­bas mTav­
ro­bis war­dgi­ne­biT sru­li Se­mad­gen­lo­bis um­rav­le­so­biT
am­tki­cebs par­la­men­ti.
5. sao­ma­ri mdgo­ma­reo­bis dros dek­re­tiT SeiZ­le­ba
Tav­dac­vis Za­leb­Si sa­xel­mwi­fo da sa­zo­ga­doeb­ri­vi usaf­
rTxoe­bis dac­va­ze pa­su­xis­mge­be­li or­ga­noe­bis gaer­Tia­ne­ba.
6. Tav­dac­vis Za­le­bi moq­me­de­ben Tav­dac­vis mi­nis­tris
brZa­ne­biT ka­no­niT dad­ge­ni­li we­siT, xo­lo sa­gan­ge­bo an sao­
ma­ri mdgo­ma­reo­bis dros − pre­mier­-mi­nis­tris brZa­ne­biT.

54
 mux­li 71. sa­gan­ge­bo da sao­ma­ri mdgo­ma­reo­ba
1. sa­qar­Tve­lo­ze Seia­ra­Re­bu­li Tav­das­xmis an mi­si
uSua­lo saf­rTxis Sem­Txve­va­Si sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti
pre­mier­-mi­nis­tris war­dgi­ne­biT ac­xa­debs sao­mar mdgo­ma­
reo­bas, sa­Ta­na­do pi­ro­be­bis ar­se­bo­bi­sas debs zavs da am
ga­daw­yve­ti­le­bebs dau­yov­neb­liv wa­rud­gens par­la­ments
da­sam­tki­ceb­lad. ga­daw­yve­ti­le­ba sao­ma­ri mdgo­ma­reo­bis
ga­moc­xa­de­bis Se­sa­xeb Za­la­Si Se­dis sao­ma­ri mdgo­ma­reo­bis
ga­moc­xa­de­bis mo­men­ti­dan. par­la­men­ti ga­daw­yve­ti­le­bas am­
tki­cebs Sek­re­bis­Ta­na­ve. Tu par­la­men­ti ga­daw­yve­ti­le­bas ar
daam­tki­cebs, igi ken­Wis­yris­Ta­na­ve kar­gavs iu­ri­diul Za­las.
2. ma­sob­ri­vi areu­lo­bis, qvey­nis te­ri­to­riu­li mTlia­
no­bis xel­yo­fis, sam­xed­ro ga­dat­ria­le­bis, Seia­ra­Re­bu­li
am­bo­xe­bis, te­ro­ris­tu­li aq­tis, bu­neb­ri­vi an teq­no­ge­nu­
ri ka­tas­tro­fis an epi­de­miis dros an sxva Sem­Txve­va­Si,
ro­de­sac sa­xel­mwi­fo xe­li­suf­le­bis or­ga­noe­bi mok­le­bu­
li arian kon­sti­tu­ciur uf­le­ba­mo­si­le­ba­Ta nor­ma­lu­ri
gan­xor­cie­le­bis Se­saZ­leb­lo­bas, sa­qar­Tve­los pre­zi­den­
ti pre­mier­-mi­nis­tris war­dgi­ne­biT ac­xa­debs sa­gan­ge­bo
mdgo­ma­reo­bas qvey­nis mTel te­ri­to­ria­ze an mis ro­me­li­
me na­wil­Si da am ga­daw­yve­ti­le­bas dau­yov­neb­liv wa­rud­
gens par­la­ments da­sam­tki­ceb­lad. ga­daw­yve­ti­le­ba Za­la­Si
Se­dis sa­gan­ge­bo mdgo­ma­reo­bis ga­moc­xa­de­bis mo­men­ti­dan.
par­la­men­ti ga­daw­yve­ti­le­bas am­tki­cebs Sek­re­bis­Ta­na­ve.
Tu par­la­men­ti ga­daw­yve­ti­le­bas ar daam­tki­cebs, igi ken­
Wis­yris­Ta­na­ve kar­gavs iu­ri­diul Za­las. sa­gan­ge­bo uf­le­
ba­mo­si­le­ba­ni vrcel­de­ba mxo­lod im te­ri­to­ria­ze, sa­dac
ga­moc­xa­de­bu­lia sa­gan­ge­bo mdgo­ma­reo­ba.
3. sao­ma­ri an sa­gan­ge­bo mdgo­ma­reo­bis dros sa­qar­Tve­
los pre­zi­den­ti pre­mier­-mi­nis­tris war­dgi­ne­biT ga­mos­
cems or­ga­nu­li ka­no­nis Za­lis mqo­ne dek­re­tebs, rom­le­bic
moq­me­debs Se­sa­ba­mi­sad sao­ma­ri an sa­gan­ge­bo mdgo­ma­reo­bis
gauq­me­bam­de. erov­nu­li ban­kis uf­le­ba­mo­si­le­bas­Tan da­kav­
Si­re­bu­li dek­re­ti ga­moi­ce­ma erov­nu­li ban­kis pre­zi­den­tis

55
Tan­xmo­biT. dek­re­ti Za­la­Si Se­dis ga­mo­ce­mis mo­men­ti­dan.
dek­re­ti dau­yov­neb­liv wa­red­gi­ne­ba par­la­ments. par­la­
men­ti dek­rets am­tki­cebs Sek­re­bis­Ta­na­ve. Tu par­la­men­ti
dek­rets ar daam­tki­cebs, igi ken­Wis­yris­Ta­na­ve kar­gavs iu­
ri­diul Za­las.
4. sa­gan­ge­bo an sao­ma­ri mdgo­ma­reo­bis dros sa­qar­
Tve­los pre­zi­dents uf­le­ba aqvs qve­ya­na­Si an mis ro­me­
li­me na­wil­Si dek­re­tiT Sez­Ru­dos kon­sti­tu­ciis me-13,
me-14, me-15, me-17, me-18, me-19, 21-e da 26-e mux­leb­Si Ca­
moT­vli­li uf­le­be­bi. sa­gan­ge­bo an sao­ma­ri mdgo­ma­reo­bis
dros sa­qar­Tve­los pre­zi­dents uf­le­ba aqvs qve­ya­na­Si an
mis ro­me­li­me na­wil­Si dek­re­tiT Sea­Ce­ros kon­sti­tu­ciis
me-13 mux­lis me-2−me-6 pun­qte­bis, me-14 mux­lis me-2 pun­
qtis, me-15 mux­lis me-2 pun­qtis, me-17 mux­lis me-3, me-5
da me-6 pun­ qte­bis, me-18 mux­ lis me-2 pun­ qtis da me-19
mux­lis me-3 pun­qtis moq­me­de­ba. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti
am pun­qtiT gaT­va­lis­wi­ne­bul dek­rets dau­yov­neb­liv wa­
rud­gens par­la­ments da­sam­tki­ceb­lad. dek­re­ti uf­le­bis
Sez­Rud­vis Se­sa­xeb Za­la­Si Se­dis ga­mo­ce­mis­Ta­na­ve, xo­lo
nor­mis Se­Ce­re­bis Se­sa­xeb − par­la­men­tis mier dam­tki­ce­
bis­Ta­na­ve. dek­re­ti uf­le­bis Sez­Rud­vis Se­sa­xeb mtkic­de­
ba am mux­lis me-3 pun­qtiT dad­ge­ni­li we­siT.
5. sa­gan­ge­bo an sao­ma­ri mdgo­ma­reo­bis dros sa­yo­vel­
Tao ar­Cev­ne­bi ar tar­de­ba. qvey­nis ro­me­li­me na­wil­Si sa­gan­
ge­bo mdgo­ma­reo­bis Se­mo­Re­bis Sem­Txve­va­Si qvey­nis da­nar­Cen
te­ri­to­ria­ze ar­Cev­ne­bis Ca­ta­re­bis Se­sa­xeb ga­daw­yve­ti­le­
bas iRebs par­la­men­ti.
6. ga­daw­yve­ti­le­ba sa­gan­ge­bo an sao­ma­ri mdgo­ma­reo­bis
gauq­me­bis Se­sa­xeb mii­Re­ba Se­sa­ba­mi­si mdgo­ma­reo­bis ga­moc­
xa­de­bi­sa da dam­tki­ce­bis­Tvis dad­ge­ni­li we­siT.
7. par­la­men­tis ga­daw­yve­ti­le­ba am mux­liT gaT­va­lis­
wi­ne­bul sa­kiT­xeb­ze mii­Re­ba par­la­men­tis sru­li Se­mad­gen­
lo­bis um­rav­le­so­biT.

56
 mux­li 72. Tav­dac­vis Za­le­bis ga­mo­ye­ne­ba
1. ga­daw­yve­ti­le­bas sao­ma­ri mdgo­ma­reo­bis dros Tav­
dac­vis Za­le­bis ga­mo­ye­ne­bis Se­sa­xeb iRebs pre­mier­-mi­nis­
tri da es ga­daw­yve­ti­le­ba ar sa­Wi­roebs dam­tki­ce­bas par­
la­men­tis mier.
2. sa­gan­ge­bo mdgo­ma­reo­bis dros Tav­dac­vis Za­le­bis
ga­mo­ye­ne­bis Se­sa­xeb ga­daw­yve­ti­le­bas pre­mier­-mi­nis­tris
war­dgi­ne­biT iRebs sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti da dau­yov­
neb­liv Seaqvs igi par­la­men­tSi da­sam­tki­ceb­lad. ga­daw­yve­
ti­le­ba Za­la­Si Se­dis par­la­men­tis mier dam­tki­ce­bis­Ta­na­ve.
ga­daw­yve­ti­le­bas bu­neb­ri­vi an teq­no­ge­nu­ri ka­tas­tro­fis
an epi­de­miis dros Tav­dac­vis Za­le­bis ga­mo­ye­ne­bis Se­sa­
xeb iRebs pre­mier­-mi­nis­tri da es ga­daw­yve­ti­le­ba ar sa­Wi­
roebs dam­tki­ce­bas par­la­men­tis mier. par­la­men­ti uf­le­ba­
mo­si­lia mii­Ros ga­daw­yve­ti­le­ba bu­neb­ri­vi an teq­no­ge­nu­ri
ka­tas­tro­fis an epi­de­miis dros Tav­dac­vis Za­le­bis ga­mo­
ye­ne­bis Sew­yve­tis Tao­ba­ze.
3. saer­Ta­So­ri­so val­de­bu­le­ba­Ta Se­sas­ru­leb­lad Tav­
dac­vis Za­le­bis ga­mo­ye­ne­bis Se­sa­xeb ga­daw­yve­ti­le­bas mTav­
ro­bis war­dgi­ne­biT iRebs sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti da
dau­yov­neb­liv Seaqvs igi par­la­men­tSi da­sam­tki­ceb­lad. ga­
daw­yve­ti­le­ba Za­la­Si Se­dis par­la­men­tis mier dam­tki­ce­bis­
Ta­na­ve.
4. sa­xel­mwi­fos Tav­dac­vis miz­niT gan­sa­kuT­re­bul da
ka­no­niT gaT­va­lis­wi­ne­bul Sem­Txve­veb­Si qve­ya­na­Si sxva sa­
xel­mwi­fos sam­xed­ro Za­le­bis Se­moy­va­nis, ga­mo­ye­ne­bi­sa da
ga­daad­gi­le­bis Se­sa­xeb ga­daw­yve­ti­le­bas mTav­ro­bis war­
dgi­ne­biT iRebs sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti. ga­daw­yve­ti­le­ba
dau­yov­neb­liv wa­red­gi­ne­ba par­la­ments da­sam­tki­ceb­lad da
Za­la­Si Se­dis par­la­men­tis mier dam­tki­ce­bis­Ta­na­ve.
5. par­la­men­tis ga­daw­yve­ti­le­ba am mux­liT gaT­va­lis­
wi­ne­bul sa­kiT­xeb­ze mii­Re­ba par­la­men­tis sru­li Se­mad­gen­
lo­bis um­rav­le­so­biT.

57
 mux­li 73. erov­nu­li Tav­dac­vis sab­Wo
1. sao­ma­ri mdgo­ma­reo­bis dros iq­mne­ba sa­TaT­bi­ro or­ga­
no − erov­nu­li Tav­dac­vis sab­Wo, ro­mel­sac Tav­mjdo­ma­reobs
sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti. erov­nu­li Tav­dac­vis sab­Wos wev­
re­bi arian: sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti, pre­mier­-mi­nis­tri, par­
la­men­tis Tav­mjdo­ma­re, Tav­dac­vis mi­nis­tri da Tav­dac­vis
Za­le­bis me­Tau­ri. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis ga­daw­yve­ti­le­
biT sab­Wos wev­re­bad SeiZ­le­ba mow­veul iq­nen par­la­men­ti­sa
da mTav­ro­bis cal­keu­li wev­re­bi. erov­nu­li Tav­dac­vis sab­Wo
moq­me­debs sao­ma­ri mdgo­ma­reo­bis gauq­me­bam­de.
2. erov­nu­li Tav­dac­vis sab­Wos uf­le­ba­mo­si­le­ba da
saq­mia­no­bis we­si ga­ni­saz­Rvre­ba ka­no­niT.

Ta­vi mec­xre. ad­gi­lob­ri­vi TviT­mmar­Tve­lo­ba

mux­li 74. ad­gi­lob­ri­vi TviT­mmar­Tve­lo­bis or­ga­noe­bi,

saz­Rvre­bi, sa­mar­Tleb­ri­vi sa­fuZ­vle­bi
1. sa­qar­Tve­los mo­qa­la­qee­bi ad­gi­lob­ri­vi mniS­vne­lo­
bis saq­meebs awes­ri­ge­ben ad­gi­lob­ri­vi TviT­mmar­Tve­lo­bis
war­mo­mad­gen­lo­bi­Ti da aR­mas­ru­le­be­li or­ga­noe­bis meS­
veo­biT. war­mo­mad­gen­lo­bi­Ti or­ga­no air­Ce­va sa­yo­vel­Tao,
Ta­nas­wo­ri da pir­da­pi­ri saar­Cev­no uf­le­bis sa­fuZ­vel­ze
fa­ru­li ken­Wis­yriT. aR­mas­ru­le­be­li or­ga­noe­bi aRas­ru­
le­ben war­mo­mad­gen­lo­bi­Ti or­ga­noe­bis ga­daw­yve­ti­le­bebs
da an­ga­riS­val­de­bu­li arian maT wi­na­Se.
2. TviT­mmar­Tve­li er­Teu­li aris sa­ja­ro sa­mar­Tlis
iu­ri­diu­li pi­ri. ga­daw­yve­ti­le­bas TviT­mmar­Tve­li er­Teu­
lis Seq­mnis, gauq­me­bis an mi­si saz­Rvre­bis Sec­vlis Tao­ba­
ze Se­sa­ba­mis TviT­mmar­Tvel er­Teu­leb­Tan kon­sul­ta­ciiT
mTav­ro­bis war­dgi­ne­biT iRebs par­la­men­ti.
3. ad­gi­lob­ri­vi TviT­mmar­Tve­lo­ba xor­ciel­de­ba or­
ga­nu­li ka­no­niT dad­ge­ni­li we­siT.

58
 mux­li 75. TviT­mmar­Tve­li er­Teu­lis uf­le­ba­mo­si­le­be­bi
1. sa­xel­mwi­fo xe­li­suf­le­bi­sa da TviT­mmar­Tve­li er­
Teu­lis uf­le­ba­mo­si­le­be­bi ga­mij­nu­lia.
2. TviT­mmar­Tve­li er­Teu­li uf­le­ba­mo­si­lia ka­non­
mdeb­lo­bis dac­viT Ta­vi­si ini­cia­ti­viT mii­Ros ga­daw­yve­ti­
le­ba yve­la im sa­kiT­xze, ro­me­lic ka­no­niT ar mie­kuT­vne­ba
sa­xel­mwi­fo xe­li­suf­le­bis an av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis
gan­sa­kuT­re­bul uf­le­ba­mo­si­le­bas da ro­mel­ze ga­daw­yve­
ti­le­bis mi­Re­bac ka­no­niT ar ga­moi­ric­xe­ba TviT­mmar­Tve­li
er­Teu­lis uf­le­ba­mo­si­le­bi­dan.
3. TviT­mmar­Tve­li er­Teu­li sa­ku­Tar uf­le­ba­mo­si­le­
bebs axor­cie­lebs da­mou­ki­deb­lad da Ta­vi­si pa­su­xis­mgeb­
lo­biT, sa­qar­Tve­los ka­non­mdeb­lo­bis far­gleb­Si. or­ga­
nu­li ka­no­niT gan­saz­Rvru­li sa­ku­Ta­ri uf­le­ba­mo­si­le­be­bi
sru­li da eq­sklu­ziu­ria.
4. sa­xel­mwi­fo xe­li­suf­le­bis mier TviT­mmar­Tve­li er­
Teu­lis­Tvis uf­le­ba­mo­si­le­bis de­le­gi­re­ba xor­ciel­de­ba
sa­ka­non­mdeb­lo aq­tis an xel­Sek­ru­le­bis sa­fuZ­vel­ze, Se­sa­
ba­mi­si ma­te­ria­lu­ri da fi­nan­su­ri re­sur­se­bis ga­da­ce­miT.
5. sa­xel­mwi­fo xe­li­suf­le­ba axor­cie­lebs sa­mar­Tleb­
riv ze­dam­xed­ve­lo­bas TviT­mmar­Tve­li er­Teu­lis saq­mia­no­ba­
ze. TviT­mmar­Tve­li er­Teu­lis saq­mia­no­bis ze­dam­xed­ve­lo­ba
ga­daw­yve­ti­le­ba­Ta mi­zan­Se­wo­ni­lo­bis uz­run­vel­yo­fis miz­
niT da­saS­ve­bia mxo­lod de­le­gi­re­bu­li uf­le­ba­mo­si­le­bis
sa­fuZ­vel­ze mi­Re­bul ga­daw­yve­ti­le­beb­Tan mi­mar­Te­biT. sa­
xel­mwi­fo ze­dam­xed­ve­lo­ba xor­ciel­de­ba or­ga­nu­li ka­no­niT
dad­ge­ni­li we­siT, Ta­na­zo­mie­re­bis prin­ci­pis Se­sa­ba­mi­sad.

mux­li 76. ad­gi­lob­ri­vi TviT­mmar­Tve­lo­bis ga­ran­tie­bi

1. TviT­mmar­Tvel er­Teuls aqvs sa­ku­Ta­ri qo­ne­ba da
fi­nan­se­bi.
2. TviT­mmar­Tve­li er­Teu­li or­ga­nu­li ka­no­nis Se­sa­ba­mi­
sad da­mou­ki­deb­lad ad­gens Ta­vis or­ga­ni­za­ciul mow­yo­bas,

59
or­ga­nu­li ka­no­ni­sa da sa­ja­ro sam­sa­xu­ris mom­wes­ri­ge­be­li
ka­non­mdeb­lo­bis Se­sa­ba­mi­sad da­mou­ki­deb­lad iRebs sa­kad­ro
ga­daw­yve­ti­le­bebs.
3. TviT­mmar­Tvel er­Teuls Ta­vi­si uf­le­ba­mo­si­le­
bis gan­sa­xor­cie­leb­lad uf­le­ba aqvs or­ga­nu­li ka­no­niT
dad­ge­ni­li we­siT iTa­nam­Srom­los sxva TviT­mmar­Tvel er­
Teul­Tan. TviT­mmar­Tvel er­Teuls or­ga­nu­li ka­no­niT
dad­ge­ni­li we­siT uf­le­ba aqvs ga­wev­rian­des TviT­mmar­Tvel
er­Teul­Ta gaer­Tia­ne­beb­Si.
4. sa­xel­mwi­fo xe­li­suf­le­bis or­ga­noe­bi ad­gi­lob­riv
TviT­mmar­Tve­lo­bas­Tan da­kav­Si­re­bul sa­kiT­xeb­ze ga­daw­yve­
ti­le­bebs iRe­ben TviT­mmar­Tvel er­Teu­leb­Tan kon­sul­ta­
ciiT. kon­sul­ta­ciis ga­mar­Tvis we­si ga­ni­saz­Rvre­ba or­ga­
nu­li ka­no­niT.
5. ad­gi­lob­ri­vi TviT­mmar­Tve­lo­bis or­ga­nos mier mi­
si uf­le­ba­mo­si­le­bis far­gleb­Si mi­Re­bu­li ga­daw­yve­ti­le­ba
Se­sa­ba­mi­si TviT­mmar­Tve­li er­Teu­lis te­ri­to­ria­ze Se­sas­
ru­leb­lad sa­val­de­bu­loa.

Ta­vi mea­Te. kon­sti­tu­ciis ga­da­sin­jva

mux­li 77. kon­sti­tu­ciis ga­da­sin­jvis we­si

1. kon­sti­tu­cia ga­dai­sin­je­ba kon­sti­tu­ciu­ri ka­no­
niT, rom­lis proeq­tis war­dge­nis uf­le­ba aqvs par­la­men­tis
sru­li Se­mad­gen­lo­bis na­xe­var­ze mets an ara­nak­leb 200000
amom­rCe­vels.
2. kon­sti­tu­ciu­ri ka­no­nis proeq­ti wa­red­gi­ne­ba par­
la­ments, ro­me­lic aq­vey­nebs mas sa­yo­vel­Tao-­sa­xal­xo gan­
xil­vi­saT­vis. par­la­men­tSi ka­non­proeq­tis gan­xil­va iw­ye­ba
mi­si ga­moq­vey­ne­bi­dan er­Ti Tvis Sem­deg.
3. kon­sti­tu­ciu­ri ka­no­ni mi­Re­bu­lad CaiT­vle­ba, Tu
mas mxars dau­Wers par­la­men­tis sru­li Se­mad­gen­lo­bis

60
ara­nak­leb ori me­sa­me­di. kon­sti­tu­ciu­ri ka­no­ni sa­qar­Tve­
los pre­zi­dents xel­mo­sa­we­rad ga­dae­ce­ma mom­dev­no mow­
ve­vis par­la­men­tis mier er­Ti mos­me­niT gan­xil­vi­dan da
sru­li Se­mad­gen­lo­bis ara­nak­leb ori me­sa­me­dis mier mi­si
uc­vle­lad dam­tki­ce­bi­dan 10 dRis va­da­Si.
4. kon­sti­tu­ciu­ri ka­no­ni sa­qar­Tve­los pre­zi­dents
xel­mo­sa­we­rad ga­dae­ce­ma kon­sti­tu­ciis 46-e mux­liT dad­
ge­nil va­da­Si, Tu mas mxars dau­Wers par­la­men­tis sru­li
Se­mad­gen­lo­bis ara­nak­leb sa­mi meoT­xe­di.
5. kon­sti­tu­ciu­ri ka­no­ni, ro­me­lic ukav­Sir­de­ba te­
ri­to­riu­li mTlia­no­bis aR­dge­nas, mii­Re­ba par­la­men­tis
sru­li Se­mad­gen­lo­bis ara­nak­leb ori me­sa­me­dis um­rav­le­
so­biT da sa­qar­Tve­los pre­zi­dents xel­mo­sa­we­rad ga­dae­
ce­ma kon­sti­tu­ciis 46-e mux­liT dad­ge­nil va­da­Si.
6. kon­sti­tu­ciur ka­nons kon­sti­tu­ciis 46-e mux­liT
dad­ge­ni­li we­siT xels awers da aq­vey­nebs sa­qar­Tve­los
pre­zi­den­ti.
7. sa­gan­ge­bo an sao­ma­ri mdgo­ma­reo­bis ga­moc­xa­de­bis
Sem­Txve­va­Si kon­sti­tu­ciu­ri ka­no­nis proeq­tis gan­xil­va Se­
Cer­de­ba am mdgo­ma­reo­bis gauq­me­bam­de.

61
 Ta­vi me­Ter­Tme­te. gar­da­ma­va­li de­bu­le­be­bi

mux­li 78. ev­ro­pul da ev­roat­lan­ti­kur struq­tu­reb­Si

in­teg­ra­cia
kon­sti­tu­ciur­ma or­ga­noeb­ma Ta­vian­Ti uf­le­ba­mo­si­le­
bis far­gleb­Si mii­Ron yve­la zo­ma ev­ro­pis kav­Sir­sa da
Crdi­loat­lan­ti­ku­ri xel­Sek­ru­le­bis or­ga­ni­za­cia­Si sa­
qar­Tve­los sru­li in­teg­ra­ciis uz­run­vel­sa­yo­fad.

sa­qar­Tve­los sa­xel­mwi­fos me­Tau­ri

eduard Se­var­dna­Ze
Tbi­li­si,
1995 wlis 24 ag­vis­to
#786-rs

62
 sa­qar­Tve­los kon­sti­tu­ciu­ri ka­no­ni
aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis Se­sa­xeb

mux­li 1
1. aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­ka aris sa­qar­Tve­los
ga­nu­yo­fe­li te­ri­to­riu­li er­Teu­li.
2. aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­ka moi­cavs te­ri­to­
rias am ka­no­nis mi­Re­bis dRi­saT­vis ar­se­bul ad­mi­nis­tra­
ciul saz­Rvreb­Si. aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis ad­
mi­nis­tra­ciu­li saz­Rvre­bis Sec­vla da­saS­ve­bia aWa­ris
av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis umaR­le­si sab­Wos ini­cia­ti­vis
sa­fuZ­vel­ze sa­qar­Tve­los or­ga­nu­li ka­no­niT. aR­niS­nu­li
ini­cia­ti­vis Tao­ba­ze aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis
umaR­le­si sab­Wos ga­daw­yve­ti­le­ba mii­Re­ba sru­li Se­mad­gen­
lo­bis ara­nak­leb ori me­sa­me­dis um­rav­le­so­biT.
3. aWa­ris av­to­no­miur res­pub­li­ka­Si xe­li­suf­le­ba
xor­ciel­de­ba sa­qar­Tve­los kon­sti­tu­cii­sa da ka­non­mdeb­
lo­bis Se­sa­ba­mi­sad. aWa­ris av­to­no­miur res­pub­li­ka­Si xe­li­
suf­le­bis or­ga­noe­bis Seq­mna da­saS­ve­bia mxo­lod sa­qar­Tve­
los sa­ka­non­mdeb­lo aq­te­bis Se­sa­ba­mi­sad.
4. aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis kon­sti­tu­cia mii­
Re­ba da ga­dai­sin­je­ba aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis
umaR­le­si sab­Wos mier sru­li Se­mad­gen­lo­bis ori me­sa­me­dis
um­rav­le­so­biT. aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis Se­sa­ba­mi­si
kon­sti­tu­ciu­ri ka­no­ni Za­la­Si Se­dis mi­si dam­tki­ce­bis Tao­
ba­ze sa­qar­Tve­los or­ga­nu­li ka­no­nis Za­la­Si Ses­vlis­Ta­na­ve.
5. aWa­ris av­to­no­miur res­pub­li­kas aqvs dro­Sa da ger­
bi, rom­le­bic dad­ge­ni­lia aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­
kis kon­sti­tu­ciiT. aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis dro­
Sa­sa da ger­bSi gaT­va­lis­wi­ne­bu­li un­da iyos Se­sa­ba­mi­sad
sa­qar­Tve­los sa­xel­mwi­fo dro­Si­sa da ger­bis ele­men­te­bi.
aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis dro­Si­sa da ger­bis ga­mo­
ye­ne­bis we­si ga­ni­saz­Rvre­ba sa­qar­Tve­los da aWa­ris av­to­
no­miu­ri res­pub­li­kis ka­non­mdeb­lo­biT.

63
 6. aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis ad­mi­nis­tra­ciu­li
cen­tria qa­la­qi ba­Tu­mi.

mux­li 2
1. aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis uf­le­ba­mo­si­le­be­
bi ga­ni­saz­Rvre­ba sa­qar­Tve­los kon­sti­tu­ciiT, am ka­no­niT,
aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis kon­sti­tu­ciiT, sa­qar­
Tve­los da aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis sxva sa­ka­non­
mdeb­lo aq­te­biT.
2. aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis gan­sa­kuT­re­bul
uf­le­ba­mo­si­le­bebs da­mou­ki­deb­lad axor­cie­le­ben aWa­ris
av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis xe­li­suf­le­bis or­ga­noe­bi. aWa­
ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis gan­sa­kuT­re­bu­li uf­le­ba­mo­
si­le­be­bia:
a) aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis ka­no­ne­bi­sa da sxva
nor­ma­tiu­li aq­te­bis mi­Re­ba;
b) aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis mTav­ro­bis struq­
tu­ris, uf­le­ba­mo­si­le­bi­sa da saq­mia­no­bis we­sis gan­saz­Rvra;
g) sa­qar­Tve­los da aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis
ka­non­mdeb­lo­biT dad­ge­ni­li we­siT aWa­ris av­to­no­miu­ri res­
pub­li­kis sa­biu­je­to po­li­ti­kis gan­saz­Rvra da gan­xor­cie­
le­ba, aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis biu­je­tis ka­no­nis
mi­Re­ba da mi­si Ses­ru­le­bis kon­tro­li;
d) sa­qar­Tve­los da aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis
ka­non­mdeb­lo­biT dad­ge­ni­li we­siT aWa­ris av­to­no­miu­ri
res­pub­li­kis qo­ne­bis mar­Tva da gan­kar­gva;
e) sa­qar­Tve­los da aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis
ka­non­mdeb­lo­biT dad­ge­ni­li we­siT aWa­ris av­to­no­miu­ri
res­pub­li­kis sa­kuT­re­ba­Si ar­se­bu­li mi­wis, tyi­sa da wylis
re­sur­se­bis mar­Tva da gan­kar­gva;
v) sa­qar­Tve­los da aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis
ka­non­mdeb­lo­biT dad­ge­ni­li we­siT aWa­ris av­to­no­miu­ri

64
res­pub­li­kis siv­rciT­-te­ri­to­riu­li da­geg­mva da gan­vi­Ta­
re­ba;
z) av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis mniS­vne­lo­bis saav­to­mo­
bi­lo gze­bis da sxva in­fras­truq­tu­ris mar­Tva;
T) av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis mniS­vne­lo­bis sa­gan­ma­naT­
leb­lo, sa­mec­nie­ro, Se­moq­me­de­bi­Ti da spor­tu­li da­we­se­
bu­le­be­bis Seq­mna, mar­Tva da mxar­da­We­ra;
i) sa­qar­Tve­los da aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis
ka­non­mdeb­lo­biT dad­ge­ni­li we­siT aWa­ris av­to­no­miu­ri
res­pub­li­kis jil­doe­bi­sa da sa­pa­tio wo­de­be­bis dad­ge­na
da mi­ni­We­ba;
k) aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis saar­qi­vo sam­sa­xu­
ris mar­Tva.
3. aWa­ris av­to­no­miur res­pub­li­kas SeuZ­lia eko­no­
mi­kis, sof­lis meur­neo­bis, tu­riz­mis, jan­mrTe­lo­bi­sa da
so­cia­lu­ri dac­vis, ga­naT­le­bis, kul­tu­ris, spor­ti­sa da
axal­gaz­rdu­li po­li­ti­kis, ga­re­mos dac­vis sfe­ro­Si ga­
na­xor­cie­los ne­bis­mie­ri uf­le­ba­mo­si­le­ba, ro­me­lic sa­
qar­Tve­los ka­non­mdeb­lo­biT ar mie­kuT­vne­ba sa­xel­mwi­fo
xe­li­suf­le­bis gan­sa­kuT­re­bul uf­le­ba­mo­si­le­bas an ad­
gi­lob­ri­vi TviT­mmar­Tve­lo­bis eq­sklu­ziur sa­ku­Tar uf­
le­ba­mo­si­le­bas da rom­lis gan­xor­cie­le­bac sa­qar­Tve­los
ka­non­mdeb­lo­biT ar ga­moi­ric­xe­ba aWa­ris av­to­no­miu­ri
res­pub­li­kis uf­le­ba­mo­si­le­bi­dan.
4. sa­xel­mwi­fos mier aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis­
Tvis uf­le­ba­mo­si­le­bis de­le­gi­re­ba da­saS­ve­bia ka­no­niT, Se­
sa­ba­mi­si ma­te­ria­lu­ri da fi­nan­su­ri re­sur­se­bis ga­da­ce­miT.
5. aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­ka sa­qar­Tve­los ka­
non­mdeb­lo­biT dad­ge­nil far­gleb­Si sar­geb­lobs fi­nan­su­
ri av­to­no­miiT. aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis uf­le­
ba­mo­si­le­be­bis gan­xor­cie­le­bis uz­run­vel­sa­yo­fad aWa­ris
av­to­no­miur res­pub­li­kas sa­qar­Tve­los ka­no­nis sa­fuZ­
vel­ze SeiZ­le­ba ga­dae­ces sa­xel­mwi­fo sa­ga­da­sa­xa­do da

65
ara­sa­ga­da­sa­xa­do Se­mo­sav­le­bis na­wi­li, ag­reT­ve spe­cia­lu­
ri da­fi­nan­se­ba sa­qar­Tve­los sa­xel­mwi­fo biu­je­ti­dan. aWa­
ris av­to­no­miur res­pub­li­kas aqvs qo­ne­ba, rom­lis for­mi­
re­bis we­si ga­ni­saz­Rvre­ba sa­qar­Tve­los ka­non­mdeb­lo­biT.

mux­li 3
1. aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis umaR­le­si sab­Wo
aris aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis umaR­le­si war­mo­mad­
gen­lo­bi­Ti or­ga­no, ro­me­lic aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­
li­kis uf­le­ba­mo­si­le­be­bis far­gleb­Si axor­cie­lebs sa­ka­
non­mdeb­lo saq­mia­no­bas, akon­tro­lebs aWa­ris av­to­no­miu­ri
res­pub­li­kis mTav­ro­bas da axor­cie­lebs ka­non­mdeb­lo­biT
gan­saz­Rvrul sxva uf­le­ba­mo­si­le­bebs.
2. umaR­le­si sab­Wo Sed­ge­ba 4 wlis va­diT ar­Ceu­li arau­
me­tes 21 de­pu­ta­tis­gan. umaR­le­si sab­Wo air­Ce­va aWa­ris av­
to­no­miu­ri res­pub­li­kis te­ri­to­ria­ze re­gis­tri­re­bu­li
sa­qar­Tve­los mo­qa­la­qee­bis mier sa­yo­vel­Tao, Ta­nas­wo­ri
da pir­da­pi­ri ar­Cev­ne­bis sa­fuZ­vel­ze fa­ru­li ken­Wis­yriT.
umaR­le­si sab­Wos mo­ri­gi ar­Cev­ne­bi tar­de­ba umaR­le­si sab­
Wos uf­le­ba­mo­si­le­bis va­dis amo­wur­vis ka­len­da­ru­li wlis
oq­tom­bris bo­lo Sa­baTs. Tu ga­moc­xa­de­bu­lia sao­ma­ri
mdgo­ma­reo­ba an sa­qar­Tve­los mTel te­ri­to­ria­ze an aWa­ris
av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis te­ri­to­ria­ze ga­moc­xa­de­bu­lia
sa­gan­ge­bo mdgo­ma­reo­ba, umaR­le­si sab­Wos ar­Cev­ne­bi tar­de­
ba sa­gan­ge­bo an sao­ma­ri mdgo­ma­reo­bis gauq­me­bi­dan 60 dRis
va­da­Si. ar­Cev­nebs sa­qar­Tve­los or­ga­nu­li ka­no­niT dad­ge­
ni­li we­siT ar­Cev­ne­bam­de araug­via­nes me-60 dRi­sa niS­navs
sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti. umaR­le­si sab­Wos de­pu­ta­te­bis
rao­de­no­ba ga­ni­saz­Rvre­ba aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis
kon­sti­tu­ciiT, xo­lo ma­Ti ar­Ce­vis we­si − sa­qar­Tve­los ka­
non­mdeb­lo­biT da aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis kon­sti­
tu­cii­Ta da ka­non­mdeb­lo­biT. umaR­le­si sab­Wos ar­Cev­ne­bis
Se­ma­ja­me­bel oqms sa­qar­Tve­los da aWa­ris av­to­no­miu­ri res­
pub­li­kis ka­non­mdeb­lo­biT dad­ge­ni­li we­siT ad­gens aWa­ris
av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis umaR­le­si saar­Cev­no ko­mi­sia.

66
 3. umaR­le­si sab­Wos pir­ve­li sxdo­ma imar­Te­ba ar­Cev­
ne­bi­dan araug­via­nes er­Ti Tvi­sa da mas niS­navs sa­qar­Tve­
los pre­zi­den­ti. umaR­le­si sab­Wo mu­Sao­bas Seud­ge­ba, Tu
da­das­tu­re­bu­lia umaR­le­si sab­Wos wev­rTa ara­nak­leb ori
me­sa­me­dis uf­le­ba­mo­si­le­ba.
4. umaR­le­si sab­Wos wevrs uf­le­ba ara aqvs imav­drou­
lad iyos sxva war­mo­mad­gen­lo­bi­Ti or­ga­nos an aWa­ris av­
to­no­miu­ri res­pub­li­kis mTav­ro­bis wev­ri. Seu­Tav­seb­lo­bis
sxva Sem­Txve­ve­bi ga­ni­saz­Rvre­ba sa­qar­Tve­los ka­non­mdeb­
lo­biT, aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis kon­sti­tu­ciiT
da umaR­le­si sab­Wos reg­la­men­tiT.
5. umaR­le­si sab­Wo:
a) iRebs aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis kon­sti­tu­
cias da aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis sxva ka­no­nebs;
b) am­tki­cebs aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis mTav­
ro­bas;
g) uf­le­ba­mo­si­lia sru­li Se­mad­gen­lo­bis um­rav­le­so­
biT un­dob­lo­ba ga­mouc­xa­dos aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­
li­kis mTav­ro­bas;
d) sru­li Se­mad­gen­lo­bis um­rav­le­so­biT iRebs aWa­ris
av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis biu­je­tis ka­nons;
e) ad­gens aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis jil­doeb­
sa da sa­pa­tio wo­de­bebs;
v) axor­cie­lebs am ka­no­niT, sa­qar­Tve­los ka­non­mdeb­
lo­biT, aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis kon­sti­tu­cii­Ta
da aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis ka­non­mdeb­lo­biT gan­
saz­Rvrul sxva uf­le­ba­mo­si­le­bebs.
6. aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis ka­nons, gar­da aWa­
ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis kon­sti­tu­cii­sa, xels awers
da aq­vey­nebs aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis mTav­ro­
bis Tav­mjdo­ma­re. igi uf­le­ba­mo­si­lia ka­no­ni Se­niS­vne­biT
daub­ru­nos umaR­les sab­Wos. umaR­le­si sab­Wo kenWs uy­ris

67
mTav­ro­bis Tav­mjdo­ma­ris Se­niS­vnebs, ro­mel­Ta mi­sa­Re­bad
sak­ma­ri­sia ka­no­nis mi­Re­bis­Tvis dad­ge­ni­li xma­Ta rao­de­no­ba.
ka­no­nis pir­van­de­li re­daq­ciiT mi­sa­Re­bad sa­Wi­roa umaR­le­si
sab­Wos sru­li Se­mad­gen­lo­bis um­rav­le­so­bis mxar­da­We­ra. Tu
mTav­ro­bis Tav­mjdo­ma­rem xe­li ar moa­we­ra ka­nons, mas xels
awers da aq­vey­nebs umaR­le­si sab­Wos Tav­mjdo­ma­re.
7. aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis umaR­le­si sab­Wos
uf­le­ba­mo­si­le­ba wyde­ba axa­lar­Ceu­li umaR­le­si sab­Wos
uf­le­ba­mo­si­le­bis cno­bis­Ta­na­ve an umaR­le­si sab­Wos daT­
xov­nis Tao­ba­ze sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis brZa­ne­bu­le­bis
Za­la­Si Ses­vlis­Ta­na­ve.
8. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti uf­le­ba­mo­si­lia sa­qar­Tve­
los par­la­men­tis Tan­xmo­biT daiT­xo­vos umaR­le­si sab­Wo, Tu
mi­si moq­me­de­biT saf­rTxe Seeq­mna qvey­nis su­ve­re­ni­tets, te­
ri­to­riul mTlia­no­bas, sa­xel­mwi­fo xe­li­suf­le­bis or­ga­no­
Ta kon­sti­tu­ciur uf­le­ba­mo­si­le­ba­Ta gan­xor­cie­le­bas, igi
ver axor­cie­lebs am ka­no­ni­Ta da aWa­ris av­to­no­miu­ri res­
pub­li­kis kon­sti­tu­ciiT mis­Tvis mi­ni­We­bul uf­le­ba­mo­si­le­
bebs an man ze­di­zed or­jer ar daam­tki­ca aWa­ris av­to­no­miu­
ri res­pub­li­kis mTav­ro­ba. umaR­le­si sab­Wos daT­xov­na iw­vevs
aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis mTav­ro­bis uf­le­ba­mo­si­le­
bis Sew­yve­tas. umaR­le­si sab­Wos daT­xov­nis Sem­Txve­va­Si mis
da aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis mTav­ro­bis uf­le­ba­mo­si­
le­bebs axor­cie­lebs droe­bi­Ti sa­xel­mwi­fo sab­Wo, ro­mel­sac
niS­navs sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti. droe­bi­Ti sa­xel­mwi­fo sab­
Wos uf­le­ba­mo­si­le­ba wyde­ba axa­lar­Ceu­li umaR­le­si sab­Wos
uf­le­ba­mo­si­le­bis cno­bis­Ta­na­ve. droe­bi­Ti sa­xel­mwi­fo sab­
Wos mier mi­Re­bu­li ka­no­ni sa­Wi­roebs umaR­le­si sab­Wos mier
dam­tki­ce­bas mi­si uf­le­ba­mo­si­le­bis cno­bi­dan er­Ti Tvis va­
da­Si. Tu umaR­le­si sab­Wo aR­niS­nul va­da­Si ar daam­tki­cebs
ka­nons, igi Za­la­da­kar­gu­lad CaiT­vle­ba. umaR­le­si sab­Wos
daT­xov­nis Sem­Txve­va­Si rig­ga­re­Se ar­Cev­ne­bi tar­de­ba daT­xov­
ni­dan arauad­res me-60 da araug­via­nes 90-e dRi­sa. umaR­le­si
sab­Wos rig­ga­re­Se ar­Cev­nebs ar­Cev­ne­bam­de araug­via­nes me-60
dRi­sa niS­navs sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti.

68
 9. umaR­le­si sab­Wos Si­da or­ga­ni­za­cia da saq­mia­no­bis we­
si ga­ni­saz­Rvre­ba aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis kon­sti­
tu­ciiT da umaR­le­si sab­Wos mier mi­Re­bu­li reg­la­men­tiT.

mux­li 4
1. aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis mTav­ro­ba aris
aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis umaR­le­si aR­mas­ru­le­be­
li or­ga­no.
2. aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis mTav­ro­ba Sed­ge­ba
aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis mTav­ro­bis Tav­mjdo­ma­ri­
sa da aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis mi­nis­tre­bi­sa­gan.
3. aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis axa­lar­Ceu­li umaR­
le­si sab­Wos uf­le­ba­mo­si­le­bis cno­bi­dan an aWa­ris av­to­no­
miu­ri res­pub­li­kis mTav­ro­bis uf­le­ba­mo­si­le­bis Sew­yve­ti­dan
2 kvi­ris va­da­Si sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti umaR­les sab­Wo­Si
war­mod­ge­nil po­li­ti­kur su­bieq­teb­Tan kon­sul­ta­ciis Sem­
deg umaR­les sab­Wos da­sam­tki­ceb­lad wa­rud­gens aWa­ris av­
to­no­miu­ri res­pub­li­kis mTav­ro­bis Tav­mjdo­ma­ris kan­di­
da­tu­ras da mTav­ro­bis Tav­mjdo­ma­reo­bis kan­di­da­tis mier
da­sa­xe­le­bul mi­nis­tre­bis kan­di­da­tu­rebs. aWa­ris av­to­no­
miu­ri res­pub­li­kis mTav­ro­bis dam­tki­ce­bas ken­Wi ey­re­ba er­
Tia­nad. aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis mTav­ro­ba dam­tki­
ce­bu­lad iT­vle­ba, Tu mas mxars dau­Wers umaR­le­si sab­Wos
sru­li Se­mad­gen­lo­bis um­rav­le­so­ba. Tu umaR­le­si sab­Wo 2
kvi­ris va­da­Si ar daam­tki­cebs mTav­ro­bas, sa­qar­Tve­los pre­
zi­den­ti uf­le­ba­mo­si­lia 2 kvi­ris va­da­Si umaR­les sab­Wos da­
sam­tki­ceb­lad wa­rud­gi­nos mTav­ro­bis igi­ve an sxva Se­mad­gen­
lo­ba, rom­lis dam­tki­ce­ba­sac ken­Wi ey­re­ba 2 kvi­ris va­da­Si.
4. aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis mTav­ro­bis Tav­
mjdo­ma­re aris aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis umaR­le­
si Ta­nam­de­bo­bis pi­ri da war­moad­gens aWa­ris av­to­no­miur
res­pub­li­kas. aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis mTav­ro­bis
Tav­mjdo­ma­re xel­mZRva­ne­lobs aWa­ris av­to­no­miu­ri res­
pub­li­kis mTav­ro­bas, ka­non­mdeb­lo­biT dad­ge­ni­li we­siT

69
niS­navs da aTa­vi­suf­lebs aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis
mi­nis­trebs, sa­qar­Tve­los da aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­
li­kis ka­non­mdeb­lo­biT dad­ge­ni­li we­siT gan­kar­gavs aWa­ris
av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis qo­ne­bas, aWa­ris av­to­no­miu­ri
res­pub­li­kis umaR­les sab­Wos da­sam­tki­ceb­lad wa­rud­gens
aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis biu­jets, axor­cie­lebs
am ka­no­niT, aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis kon­sti­tu­
ciiT, sa­qar­Tve­los da aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis
ka­non­mdeb­lo­biT gan­saz­Rvrul sxva uf­le­ba­mo­si­le­bebs.
5. aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis sa­mi­nis­troe­bis
Seq­mna da­saS­ve­bia mxo­lod aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­
kis kon­sti­tu­ciiT gan­saz­Rvrul sfe­roeb­Si.
6. aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis mTav­ro­ba an­ga­
riS­val­de­bu­lia sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis, sa­qar­Tve­los
mTav­ro­bi­sa da aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis umaR­le­si
sab­Wos wi­na­Se.
7. sa­qar­Tve­los mTav­ro­ba uf­le­ba­mo­si­lia Sea­Ce­ros
aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis mTav­ro­bis, mTav­ro­bis
Tav­mjdo­ma­ris an mi­nis­tris aq­tis moq­me­de­ba an gaauq­mos es
aq­ti, Tu igi ewi­naaR­mde­ge­ba sa­qar­Tve­los kon­sti­tu­cias,
am ka­nons, sa­qar­Tve­los saer­Ta­So­ri­so xel­Sek­ru­le­bas, sa­
qar­Tve­los ka­nons an sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis an sa­qar­
Tve­los mTav­ro­bis sa­mar­Tleb­riv aqts.
8. aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis mTav­ro­bas uf­le­
ba­mo­si­le­ba uw­yde­ba:
a) aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis axa­lar­Ceu­li
umaR­le­si sab­Wos uf­le­ba­mo­si­le­bis cno­bis­Ta­na­ve;
b) aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis umaR­le­si sab­Wos
mier un­dob­lo­bis ga­moc­xa­de­bi­sas;
g) aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis mTav­ro­bis Tav­
mjdo­ma­ris ga­dad­go­mi­sas an mi­si uf­le­ba­mo­si­le­bis sxvag­
va­rad Sew­yve­ti­sas;

70
 d) aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis umaR­le­si sab­Wos
daT­xov­ni­sas.
9. am mux­lis me-8 pun­qtis „a“, „b“ da „g“ qve­pun­qte­biT
gaT­va­lis­wi­ne­bul Sem­Txve­veb­Si aWa­ris av­to­no­miu­ri res­
pub­li­kis mTav­ro­ba axor­cie­lebs Ta­vis uf­le­ba­mo­si­le­bebs
mTav­ro­bis axa­li Se­mad­gen­lo­bis dam­tki­ce­bam­de.
10. aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis mTav­ro­bis struq­
tu­ra, uf­le­ba­mo­si­le­ba da saq­mia­no­bis we­si ga­ni­saz­Rvre­ba
aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis kon­sti­tu­ciiT da aWa­ris
av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis ka­no­niT, rom­lis proeqts aWa­
ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis umaR­les sab­Wos wa­rud­gens
aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis mTav­ro­bis Tav­mjdo­ma­re.

mux­li 5
1. es ka­no­ni amoq­med­des ga­moq­vey­ne­bis­Ta­na­ve.
2. am ka­no­nis amoq­me­de­bis­Ta­na­ve Za­la­da­kar­gu­lad ga­
moc­xad­des sa­qar­Tve­los kon­sti­tu­ciu­ri ka­no­ni „a­Wa­ris
av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis sta­tu­sis Se­sa­xeb“ (sa­qar­Tve­
los sa­ka­non­mdeb­lo mac­ne, №16, 4.07.2004, mux. 53).
3. am ka­no­nis amoq­me­de­bi­dan araug­via­nes 6 Tvi­sa aWa­ris
av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis umaR­les­ma sab­Wom sa­qar­Tve­los
par­la­ments da­sam­tki­ceb­lad wa­rud­gi­nos am ka­no­ni­dan ga­
mom­di­na­re cvli­le­be­bi aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis
kon­sti­tu­cia­Si. sa­qar­Tve­los or­ga­nu­li ka­no­niT aWa­ris
av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis Se­sa­ba­mi­si kon­sti­tu­ciu­ri ka­
no­nis dam­tki­ce­bam­de Za­la­Sia aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­
li­kis kon­sti­tu­ciis moq­me­di de­bu­le­be­bi.

sa­qar­Tve­los pre­zi­den­ti
gior­gi mar­gve­laS­vi­li
qu­Tai­si, 13 oq­tom­be­ri 2017 w.
N1325-rs

71
 saqarTvelos konstituciuri kanoni
saqarTvelos konstituciaSi cvlilebis
Setanis Sesaxeb

( 2017 wlis 13 oqtombris saqarTvelos

konstituciuri kanoni)
(amonaridi)

mux­li 2
1. or­ga­nu­li ka­no­nis sta­tu­si mie­ni­Wos sa­qar­Tve­los
ka­no­nebs:
a) „sa­xel­mwi­fo enis Se­sa­xeb“;
b) „nor­ma­tiu­li aq­te­bis Se­sa­xeb“;
g) „sa­xel­mwi­fo au­di­tis sam­sa­xu­ris Se­sa­xeb“.
2. sa­qar­Tve­los par­la­men­tis mom­dev­no ar­Cev­neb­Si ar­
Ceu­li par­la­men­tis uf­le­ba­mo­si­le­bis cno­bam­de par­la­men­ti
Sed­ge­ba pro­por­ciu­li sis­te­miT ar­Ceu­li 77 da ma­Jo­ri­ta­
ru­li sis­te­miT ar­Ceu­li 73 par­la­men­tis wev­ri­sa­gan. par­
la­men­tis mom­dev­no ar­Cev­neb­Si ar­Ceu­li par­la­men­tis uf­le­
ba­mo­si­le­bis cno­bam­de sa­par­la­men­to fraq­cia­Si er­Tian­de­ba
ara­nak­leb eq­vsi par­la­men­tis wev­ri. par­la­men­tis mom­dev­no
ar­Cev­neb­Si ar­Ceu­li par­la­men­tis uf­le­ba­mo­si­le­bis cno­bam­
de er­Ti po­li­ti­ku­ri par­tiis war­dge­niT ar­Ceul par­la­men­
tis wev­rebs uf­le­ba aqvT Seq­mnan er­Tze me­ti fraq­cia.
3. 2024 wlis 31 de­kem­bram­de pir­ve­lad gan­we­se­bis Sem­
Txve­va­Si uva­dod gan­we­se­bam­de mo­sa­mar­Tle Ta­nam­de­bo­ba­
ze SeiZ­le­ba gan­wes­des 3 wlis va­diT. gan­saz­Rvru­li va­diT
gan­we­se­bul mo­sa­mar­Tle­ze mo­sa­mar­Tlis uva­dod gan­we­se­
bis daT­qma gav­rcel­des or­ga­nu­li ka­no­niT dad­ge­ni­li we­
siT mi­si uva­dod gan­we­se­bis Sem­Txve­va­Si.
4. am ka­no­niT sa­qar­Tve­los kon­sti­tu­ciis meo­re Tav­Si
Se­ta­ni­li cvli­le­be­bi ar iw­vevs sa­qar­Tve­los sa­kon­sti­tu­
cio sa­sa­mar­Tlo­Si war­dge­ni­li sar­Ce­le­bis da­saS­ve­bo­bis

72
Se­sa­xeb mi­Re­bu­li ga­daw­yve­ti­le­be­bis gauq­me­bas, mag­ram iw­
vevs sa­Wi­roe­bis Sem­Txve­va­Si ma­Ti da­saS­ve­bo­bis nor­ma­tiu­
li sa­fuZ­vle­bis cvli­le­bas kon­sti­tu­ciis meo­re Tav­Si Se­
ta­ni­li cvli­le­be­bis Se­sa­ba­mi­sad.
5. aWa­ris av­to­no­miu­ri res­pub­li­kis Se­sa­xeb kon­sti­
tu­ciu­ri ka­no­ni SeiZ­le­ba mi­Re­bul iq­nes im sa­Tau­ris­gan
gan­sxva­ve­bu­li sa­Tau­riT, ro­me­lic ga­ni­saz­Rvre­ba am ka­no­
nis amoq­me­de­bam­de moq­me­di Se­sa­ba­mi­si kon­sti­tu­ciu­ri de­
bu­le­biT.
6. am ka­no­nis amoq­me­de­bi­dan 12 wlis gan­mav­lo­ba­Si saer­
To-­sa­xel­mwi­foeb­ri­vi ga­da­sa­xa­dis axa­li sa­xis Se­mo­Re­ba,
gar­da aq­ci­zi­sa, an saer­To-­sa­xel­mwi­foeb­ri­vi ga­da­sa­xa­dis
sa­xis mi­xed­viT ar­se­bu­li ga­nak­ve­Tis ze­da zRvris gaz­rda
Se­saZ­le­be­lia mxo­lod re­fe­ren­du­mis gziT, gar­da or­ga­
nu­li ka­no­niT gaT­va­lis­wi­ne­bu­li Sem­Txve­ve­bi­sa. re­fe­ren­
du­mis da­niS­vnis ini­cii­re­bis uf­le­ba aqvs mxo­lod sa­qar­
Tve­los mTav­ro­bas. saer­To-­sa­xel­mwi­foeb­ri­vi ga­da­sa­xa­dis
axa­li sa­xis Se­mo­Re­bad an zRvru­li ga­nak­ve­Tis gaz­rdad ar
CaiT­vle­ba ga­da­sa­xa­dis Se­mo­Re­ba an cvli­le­ba, ro­me­lic
ar­se­bu­li ga­da­sa­xa­dis al­ter­na­ti­vaa an anac­vlebs mas da
ama­ve dros ar zrdis sa­ga­da­sa­xa­do tvirTs. saer­To-­sa­xel­
mwi­foeb­ri­vi ga­da­sa­xa­dis axa­li sa­xis Se­mo­Re­bad an zRvru­
li ga­nak­ve­Tis gaz­rdad ar CaiT­vle­ba ag­reT­ve ga­da­sa­xa­dis
sa­xis mi­xed­viT ar­se­bu­li zRvru­li ga­nak­ve­Tis far­gleb­Si
ga­da­sa­xa­dis ga­nak­ve­Tis cvli­le­ba. sa­pen­sio da sa­daz­Rve­vo
Se­na­ta­ne­bi re­gu­lir­de­ba ka­no­niT da isi­ni ar war­moad­gens
ga­da­sa­xa­deb­sa da mo­sak­reb­lebs.
7. am ka­no­nis amoq­me­de­bis drois­Tvis gan­we­se­bu­li uze­
nae­si sa­sa­mar­Tlos Tav­mjdo­ma­re Ta­nam­de­bob­ri­vad Se­dis
ius­ti­ciis umaR­le­si sab­Wos Se­mad­gen­lo­ba­Si da Tav­mjdo­
ma­reobs mas mi­si, ro­gorc uze­nae­si sa­sa­mar­Tlos Tav­mjdo­
ma­ris, dar­Ce­ni­li uf­le­ba­mo­si­le­bis va­dis amo­wur­vam­de.
8. am ka­no­nis amoq­me­de­bis­Ta­na­ve ge­ne­ra­lu­ri pro­ku­
ro­ris uf­le­ba­mo­si­le­bas iZens am ka­no­nis amoq­me­de­bis

73
drois­Tvis gan­we­se­bu­li mTa­va­ri pro­ku­ro­ri dar­Ce­ni­li
uf­le­ba­mo­si­le­bis va­diT.
9. (a­mo­Re­bu­lia - 29.06.2020, №6500)
10. sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis mom­dev­no ar­Cev­neb­Si sa­
qar­Tve­los pre­zi­den­ti air­Ce­va 6 wlis va­diT.

mux­li 21
1. sa­qar­Tve­los par­la­men­tis mom­dev­no ar­Cev­neb­Si ar­
Ceu­li par­la­men­ti Sed­ge­ba pro­por­ciu­li sis­te­miT ar­Ceu­
li 120 da ma­Jo­ri­ta­ru­li sis­te­miT ar­Ceu­li 30 par­la­men­
tis wev­ri­sa­gan.
2. pro­por­ciu­li sis­te­miT Ca­ta­re­bu­li ar­Cev­ne­bis Se­
de­gad sa­qar­Tve­los par­la­men­tis wev­rTa man­da­te­bi ga­na­
wil­de­ba im po­li­ti­kur par­tieb­ze, rom­le­bic ar­Cev­neb­Si
mo­na­wi­le amom­rCe­vel­Ta nam­dvi­li xme­bis 1 pro­cents mainc
mii­Re­ben, da im po­li­ti­ku­ri par­tie­bis saar­Cev­no blo­keb­
ze, ro­mel­Ta mier mi­Re­bu­li nam­dvi­li xme­bis pro­cen­tu­li
maC­ve­ne­be­li 1 pro­cen­ti­sa da saar­Cev­no blok­Si Se­ma­va­li
po­li­ti­ku­ri par­tie­bis rao­de­no­bis nam­ravls mainc Sead­
gens. po­li­ti­ku­ri par­tiis an saar­Cev­no blo­kis mier mi­Re­
bu­li man­da­te­bis rao­de­no­bis da­sad­ge­nad mis mier mi­Re­bu­
li nam­dvi­li xme­bis rao­de­no­ba mrav­lde­ba 120-ze da iyo­fa
yve­la im po­li­ti­ku­ri par­tii­sa da saar­Cev­no blo­kis mier
mi­Re­bu­li nam­dvi­li xme­bis rao­de­no­ba­Ta jam­ze, rom­leb­mac
am pun­qtiT dad­ge­ni­li Se­sa­ba­mi­si saar­Cev­no ba­rie­ri ga­da­
la­xes. mi­Re­bu­li ric­xvis mTe­li na­wi­li aris po­li­ti­ku­ri
par­tiis an saar­Cev­no blo­kis mier mi­Re­bu­li man­da­te­bis
rao­de­no­ba. Tu po­li­ti­ku­ri par­tie­bi­sa da saar­Cev­no blo­
ke­bis mier mi­Re­bu­li man­da­te­bis rao­de­no­ba­Ta ja­mi 120-ze
nak­le­bia, gau­na­wi­le­bel man­da­tebs Tan­mim­dev­ro­biT mii­Re­
ben udi­de­si naS­Tis mqo­ne po­li­ti­ku­ri par­tie­bi da saar­
Cev­no blo­ke­bi.
3. po­li­ti­ku­ri par­tiis an saar­Cev­no blo­kis mier
pro­por­ciu­li da ma­Jo­ri­ta­ru­li sis­te­me­biT ja­mu­rad

74
mi­Re­bu­li man­da­te­bis pro­cen­tu­li wi­li man­da­te­bis saer­
To rao­de­no­ba­Si ar un­da aRe­ma­te­bo­des po­li­ti­ku­ri par­
tie­bi­sa da saar­Cev­no blo­ke­bis mier pro­por­ciu­li sis­te­
miT mi­Re­bu­li nam­dvi­li xme­bis saer­To rao­de­no­ba­Si ama­ve
po­li­ti­ku­ri par­tiis an saar­Cev­no blo­kis mier pro­por­
ciu­li sis­te­miT mi­Re­bu­li nam­dvi­li xme­bis pro­cen­tu­li
wi­li­sa da am wi­lis er­Ti meoT­xe­dis jams. Tu po­li­ti­ku­
ri par­tiis an saar­Cev­no blo­kis mier pro­por­ciu­li da
ma­Jo­ri­ta­ru­li sis­te­me­biT ja­mu­rad mi­Re­bu­li man­da­te­bis
pro­cen­tu­li wi­li man­da­te­bis saer­To rao­de­no­ba­Si aRe­ma­
te­ba po­li­ti­ku­ri par­tie­bi­sa da saar­Cev­no blo­ke­bis mier
pro­por­ciu­li sis­te­miT mi­Re­bu­li nam­dvi­li xme­bis saer­To
rao­de­no­ba­Si ama­ve po­li­ti­ku­ri par­tiis an saar­Cev­no blo­
kis mier pro­por­ciu­li sis­te­miT mi­Re­bu­li nam­dvi­li xme­
bis pro­cen­tu­li wi­li­sa da am wi­lis er­Ti meoT­xe­dis jams,
po­li­ti­kur par­tias an saar­Cev­no bloks moak­lde­ba Se­sa­ba­
mi­si man­da­te­bi pro­por­ciul ar­Cev­neb­Si war­dge­ni­li saar­
Cev­no sii­dan da isi­ni Tan­mim­dev­ro­biT ga­na­wil­de­ba im sxva
uke­Te­si Se­de­gis mqo­ne po­li­ti­ku­ri par­tie­bi­sa da saar­Cev­
no blo­ke­bis mier war­dge­nil saar­Cev­no sieb­ze, rom­leb­mac
Se­sa­ba­mi­si saar­Cev­no ba­rie­ri ga­da­la­xes.
4. am mux­lis miz­ne­bi­saT­vis iq­mne­ba 30 er­Tman­da­tia­ni
ma­Jo­ri­ta­ru­li saar­Cev­no ol­qi am ka­no­nis mi­Re­bis droi­
saT­vis moq­me­di ad­mi­nis­tra­ciu­li saz­Rvre­bis Se­sa­ba­mi­sad:
a) Tbi­li­sis mu­ni­ci­pa­li­te­tis mTaw­min­di­sa da krwa­ni­sis
raio­ne­bi; va­kis raio­ni; sa­bur­Ta­los raio­ni; is­nis raio­ni;
sam­go­ris raio­ni; di­du­bi­sa da Cu­Ru­re­Tis raio­ne­bi; glda­
nis raio­ni; na­Za­la­de­vis raio­ni;
b) Te­la­vis, ax­me­tis, yvar­li­sa da la­go­de­xis mu­ni­ci­pa­
li­te­te­bi; gur­jaa­nis, sa­ga­re­jos, de­dof­lis­wya­ro­sa da
siR­na­Ris mu­ni­ci­pa­li­te­te­bi; rus­Ta­vis mu­ni­ci­pa­li­te­ti da
gar­dab­nis mu­ni­ci­pa­li­te­tis no­rios, mar­tyo­fis, axal­sof­
lis, sar­Ti­Wa­lis, ga­mar­jve­bis, axa­li sam­go­ris, lem­Sve­nie­
ris, Te­le­Tis, ku­mi­si­sa da krwa­ni­sis ad­mi­nis­tra­ciu­li er­
Teu­le­bi; mar­neu­li­sa da gar­dab­nis (no­rios, mar­tyo­fis,

75
axal­sof­lis, sar­Ti­Wa­lis, ga­mar­jve­bis, axa­li sam­go­ris,
lem­Sve­nie­ris, Te­le­Tis, ku­mi­si­sa da krwa­ni­sis ad­mi­nis­
tra­ciu­li er­Teu­le­bis gar­da) mu­ni­ci­pa­li­te­te­bi; bol­ni­
sis, dma­ni­sis, TeT­ri wya­ro­sa da wal­kis mu­ni­ci­pa­li­te­te­bi;
mcxe­Tis, du­Se­Tis, Tia­ne­Ti­sa da yaz­be­gis mu­ni­ci­pa­li­te­te­
bi; kas­pi­sa da go­ris (va­ria­nis, ni­qo­zis, tir­Zni­sis, skri­
sa da Sin­di­sis ad­mi­nis­tra­ciu­li er­Teu­le­bis gar­da) mu­
ni­ci­pa­li­te­te­bi; xa­Su­ri­sa da qa­re­lis mu­ni­ci­pa­li­te­te­bi
da go­ris mu­ni­ci­pa­li­te­tis va­ria­nis, ni­qo­zis, tir­Zni­sis,
skri­sa da Sin­di­sis ad­mi­nis­tra­ciu­li er­Teu­le­bi; axal­ci­
xis, bor­jo­mis, adi­ge­ni­sa da as­pin­Zis mu­ni­ci­pa­li­te­te­bi;
axal­qa­la­qi­sa da ni­now­min­dis mu­ni­ci­pa­li­te­te­bi; qu­Tai­sis
mu­ni­ci­pa­li­te­ti; saC­xe­ris, Wia­Tu­ri­sa da xa­ra­gau­lis mu­
ni­ci­pa­li­te­te­bi; tyi­bu­lis, Ter­jo­lis, zes­ta­fo­ni­sa da
baR­da­Tis mu­ni­ci­pa­li­te­te­bi; sam­tre­diis, wyal­tu­bos, va­
ni­sa da xo­nis mu­ni­ci­pa­li­te­te­bi; zug­di­dis mu­ni­ci­pa­li­te­
ti; fo­Tis, xo­bi­sa da se­na­kis mu­ni­ci­pa­li­te­te­bi; wa­len­ji­
xis, Cxo­row­yus, mar­tvi­li­sa da aba­Sis mu­ni­ci­pa­li­te­te­bi;
ozur­ge­Tis, lan­Cxu­Ti­sa da Co­xa­tau­ris mu­ni­ci­pa­li­te­te­bi;
ba­Tu­mis mu­ni­ci­pa­li­te­ti; qo­bu­le­Tis mu­ni­ci­pa­li­te­ti da
xel­va­Cau­ris mu­ni­ci­pa­li­te­tis ma­xin­jau­ris ad­mi­nis­tra­
ciu­li er­Teu­li; xel­va­Cau­ris (ma­xin­jau­ris ad­mi­nis­tra­
ciu­li er­Teu­lis gar­da), qe­dis, Sua­xe­vi­sa da xu­los mu­ni­
ci­pa­li­te­te­bi; am­bro­lau­ris, onis, ca­ge­ris, len­te­xi­sa da
mes­tiis mu­ni­ci­pa­li­te­te­bi.
5. sa­qar­Tve­los par­la­men­tis mom­dev­no ar­Cev­neb­Si mo­
na­wi­leo­bis uf­le­ba aqvs ka­no­niT dad­ge­ni­li we­siT re­gis­
tri­re­bul po­li­ti­kur par­tias, rom­lis mxar­da­We­ra or­ga­
nu­li ka­no­niT dad­ge­ni­li we­siT da­das­tu­re­bu­lia ara­nak­leb
5 000 amom­rCev­lis xel­mo­we­riT. par­la­men­tis mom­dev­no ar­
Cev­neb­Si mo­na­wi­leo­bi­saT­vis ara­nak­leb 5 000 amom­rCev­lis
mxar­da­We­ris da­das­tu­re­bis val­de­bu­le­bi­sa­gan Ta­vi­suf­
lde­ba yve­la kva­li­fi­ciu­ri po­li­ti­ku­ri par­tia, yve­la is
po­li­ti­ku­ri par­tia, ro­me­lic da­mou­ki­deb­lad an saar­Cev­
no blo­kis Se­mad­gen­lo­ba­Si mo­na­wi­leob­da par­la­men­tis an

76
ad­gi­lob­ri­vi TviT­mmar­Tve­lo­bis bo­lo ar­Cev­neb­Si, Tu man
an Se­sa­ba­mis­ma saar­Cev­no blok­ma er­T-erT ar­Cev­neb­Si mainc
pro­por­ciu­li sis­te­miT 15 000 xma mainc mii­Ro, ag­reT­ve
yve­la is po­li­ti­ku­ri par­tia, rom­lis mier war­dge­nil­ma an
rom­lis wev­rma kan­di­dat­ma sa­qar­Tve­los pre­zi­den­tis 2018
wlis ar­Cev­ne­bis pir­vel tur­Si 15 000 xma mainc mii­Ro.
6. sa­qar­Tve­los par­la­men­tis mom­dev­no ar­Cev­neb­Si ma­
Jo­ri­ta­ru­li sis­te­miT asar­Ce­vi par­la­men­tis wev­ro­bis kan­
di­da­tis war­dge­nis uf­le­ba aqvs am mux­lis me-5 pun­qtSi
aR­niS­nul po­li­ti­kur par­tias, ka­no­niT dad­ge­ni­li we­siT
re­gis­tri­re­bul saar­Cev­no bloks an amom­rCe­vel­Ta sai­ni­
cia­ti­vo jgufs. kan­di­da­tis war­dge­nis we­si da pi­ro­be­bi
ga­ni­saz­Rvre­ba sa­qar­Tve­los saar­Cev­no ka­non­mdeb­lo­biT.
7. sa­qar­Tve­los par­la­men­tis ar­Cev­neb­Si mo­na­wi­leo­bis
we­si da pi­ro­be­bi, ag­reT­ve par­la­men­tis wev­rTa man­da­te­bis
ga­na­wi­le­bis we­si ga­ni­saz­Rvre­ba sa­qar­Tve­los saar­Cev­no ka­
non­mdeb­lo­biT.
8. 2024 wlam­de sa­qar­Tve­los par­la­men­tis rig­ga­re­Se
ar­Cev­ne­bis er­Txel an mra­val­jer Ca­ta­re­bis Sem­Txve­va­Si
Se­sa­ba­mi­si ar­Cev­ne­bi tar­de­ba da par­la­men­ti for­mir­de­ba
am mux­liT dad­ge­ni­li we­siT. 2024 wels sa­qar­Tve­los par­
la­men­tis rig­ga­re­Se ar­Cev­ne­bi ar tar­de­ba. 2024 wlam­de sa­
qar­Tve­los par­la­men­tis rig­ga­re­Se ar­Cev­ne­bis er­Txel an
mra­val­jer Ca­ta­re­bis Sem­Txve­va­Si bo­lo rig­ga­re­Se ar­Cev­
ne­bis mom­dev­no mo­ri­gi ar­Cev­ne­bi tar­de­ba 2024 wlis 26 oq­
tom­bers, xo­lo bo­lo rig­ga­re­Se ar­Cev­neb­Si ar­Ceul par­la­
ments uf­le­ba­mo­si­le­ba uw­yde­ba axa­lar­Ceu­li par­la­men­tis
mier par­la­men­tis wev­rTa ori me­sa­me­dis uf­le­ba­mo­si­le­bis
cno­bis mo­men­ti­dan.

77
 ҚЫРҬТӘЫЛА АКОНСТИТУЦИА

Ҳара, Қырҭтәыла атәылауаа, адемократиатә ауаажәларратә

шьақәгылазаашьа ашьақәрыӷәӷәаразы зхықәкыдҵақәа ԥҽышьа
рымам, аекономикатә хақәиҭреи, асоциалтәи азинтәи ҳәынҭқарра
ззыраҳаҭу, ауаатәыҩса еицырзеиԥшны ирыдыркылахьоу ауаҩы
изинқәеи ихақәиҭреи алыршауа, аҳәынҭқарратә хьыԥшымреи
егьырҭ ажәларқәа аҭынчратә ԥсҭазаарала рзыҟазаашьеи рӷәӷәауа,
ақырҭуа жәлар шәышықәсалатәи рҳәынҭқарратәратә ҵасқәеи
Қырҭтәыла 1921 шықәсазтәи Аконститутциа аҭоурых-зинтә
ҭынхеи ҳрықәгәыӷуа, Ҳазшази ҳтәылеи рҿаԥхьаирылаҳҳәоит ари
Аконститутциа.

АКТӘИ АХЫ. АЗЕИԤШ ҬАГЫЛАЗААШЬА

Ахәҭаҷ 1. Аҳәынҭқарратә хьыԥшымра

1. Қырҭтәыла – адемократиатә, иаку, иузеиҟәымҭхо
ҳәынҭқарроуп, март 31 1991 шықәсазтәи ареферендум ала
ирҵабыргу, Аԥсны ССР-и Аахыҵ-Уаԥстәыла ԥасатәи автономтә
тәылаҿацәи уахь иналаҵаны, апрель 9 1991 шықәсазтәи
Қырҭтәыла аҳәынҭқарратәра ахьыԥшымра ашьақәыргылара Акт
аҳәаақәа ирҭакӡаны.
2. Қырҭтәыла аҳәынҭқарра адгьылҵакыра азгәаҭоуп декабр
21 1991 шықәса инақәыршәаны. Аҳәынҭқарра адгьылҵакыра акреи
Қырҭтәыла аҳәаақәа акьысымреи ырҵабыргуп Аконститутциеи
азакәанқәеи рыла, адунеитә ҳәынҭқаррақәа реимабзиареи
жәларбжьаратәи аиҿкаарақәеи иазхарҵоит. Қырҭтәыла аҳәынҭқарра
адгьылҵакыра аҟәыҭхара ақәиҭра амаӡам. Аҳәынҭқарратә ҳәаақәа
реиҭакра алзыршо агәыларатә ҳәынҭқарра абжьара ҩ-ганктәи
аиқәшаҳаҭра ауп.

Ахәҭаҷ 2. Аҳәынҭқарратә символқәа

1. Қырҭтәыла аҳәынҭқарра иахьӡуп – «Қырҭтәыла»
2. Қырҭтәыла иаҳҭнықалақьуп Қарҭ.
3. Қырҭтәыла иаҳәынҭқарратә бызшәоуп ақырҭшәа,

78
Аԥсны Автономтә Республика аҟны – убасгьы аԥсуа бызшәа.
Аҳәынҭқарратә бызшәа аорганикатә закәан иахьчоит.
4. Аҳәынҭқарратә бираҟ, агерб, агимн Қырҭтәыла аорганикатә
закәан ала ишьақәгылоуп, Аконституциа аԥсахрақәа ралагалара
аҳәаа иҭакӡаны ада ԥсахшьа рымам.

Ахәҭаҷ 3. Адемократиа
1. Қырҭтәыла – демократиатә ҳәынҭқарроуп.
2. Ажәлар аҳәынҭқарра амчра иахыҵхырҭоуп. Ажәлар рымч
нарыгӡоит рхаҭарнакцәа рыбзоурала, иара убасгьы ареферендуми
адемократиа ирынаҭо алшара егьырҭ аформақәеи рыла.
3. Аӡәгьы азин имаӡам амчра ихы адҵара. Азеиԥш алхрақәа
рҿы иалху аорган аҿҳәара Коститутциала, мамзаргьы закәанк ала
ацҵареи, аркьаҿреи ҟалашьа амаӡам.
4. Аполитикатә партиақәа ажәлар рполитикатә мчхара
рышьақәдыргылареи рымҩақәҵареи рхы аладырхәуеит. Аполитикатә
партиақәа руснагӡара алдыршоит ахақәиҭра, аиҟарара, апартиаҩныҵҟатә
демократиа, аҵәцара́апринципқәа инарықәыршәаны.

Ахәҭаҷ 4. Азинтә ҳәынҭқарра

1. Қырҭтәыла – зинтә ҳәынҭқарроуп.
2. Аҳәынҭқарра иазханаҵоит, иагьрықәныҟәоит ауаатәыҩса
зеиԥшла иазхарҵахьоу ауаҩы ихақәиҭреи изинқәеи, ихьаҳәаԥаҳәадоу
уаатәыҩсатә гәазыҳәарақәаны иԥхьаӡаны. Амчхара алыршараҿы
ажәлари аҳәынҭқарреи арҭ ахақәиҭрақәеи аизнқәеи раҽԥынгылоуп
зда хәарҭара ыҟам азин аҳасабала. Аконститутциа мап ацәнакӡом, уи
апринципқәа иртәышьҭроу аха араҟа иарбам адунеибжьара иазхаҵоу
ауаҩы ихақәиҭреи изинқәеи.
3. Аҳәынҭқарра амчра анагӡара алыршоуп амчрақәа реихшара
апринцип инақәыршәаны.
4. Аҳәынҭқарра амчра алыршара ауеит Аконститутциеи азакәани
рҳәаақәа ирҭакӡаны. Қырҭтәыла Аконституциа – аҳәынҭқарра иазакәан
хадоуп. Азеиԥш закәанқәа рыдкылареи, азакәаԥҵараҿы анормативтә
актқәеи урҭ риерархиеи аорганикатә закәан ишьақәнаргылоит.
5. Қырҭтәыла азакәанԥҵара адунеитә принципқәеи жәларбжьаратәи

79
азинтә нормақәеи ирықәшәоит. Қырҭтәыла Аконституциеи аконститутциатә
еиқәшаҳаҭрақәеиаҿаԥызымҽуаҚырҭтәылажәларбжьаратәи аиқәшаҳаҭрақәа
еиҳау аиуристтә мчы нарыгӡоит, аҳәынҭқарраҩныҵҟатәи анормативтә
актқәа раасҭа.

Ахәҭаҷ 5. Асоциалтә ҳәынҭқарра

1. Қырҭтәыла – социалтә ҳәынҭқарроуп.
2. Аҳәынҭқарра иагәҭыхоуп ауаажәларраҿы асоциалтә гәазианреи,
асоциалтә еиҟарареи, асоциалтә еизыразреи рпринципқәа ррыӷәӷәара.
3. Аҳәынҭқарра иагәҭыхоуп атәыла зегьы аҿы еиҟараны асоциал-
економикатә, адемографиатә ҿиара алыршара. Азакәан иҷыдоу
алшарақәа аԥнаҵоит аԥсҭаҳаракыратә регионқәа рыҿиаразы.
4. Аҳәынҭқарра иагәҭыхоуп агәабзиарахьчареи ауаҩы исоциалтә
хьчареи, анхаҩаӡаратә минимуми иахәҭоу анхарҭеи рыла иеиқәыршәарази,
иҭаацәа рынхамҩатә беиареи рыхьчаразы. Аҳәынҭқарра атәылауаа
усурҭатә ҭыԥла реиқәшәараҿы ирыцхраауеит. Анхаҩаӡаратә минимум
алшара азакәан ишьақәнаргылоит.
5. Аҳәынҭқарра иагәҭыхоуп аԥсабарахьчареи, аԥсабаратә мазара
хыла ахархәареи.
6. Аҳәынҭқарра иагәҭыхоуп амилаҭтә доуҳатә беиарақәеи,
акультуратә ҭынхақәеи рыхьчара, аҵареи, аҭҵаарадырреи, акультуреи
рырҿиара.
7. Аҳәынҭқарра иагәҭыхоуп аспорти, згәы бзиоу аԥсҭазааратә
ԥеиԥши рырҿиара, ахәыҷқәеи аҿари махашьахалатәи рааӡареи
аспорт ралархәреи.
8. Аҳәынҭқарра иагәҭыхоуп иареи аҳәаанырцә инхо атәылауааи
рыбжьара аимадарақәа рыбжьаҵара, рырӷәӷәара.

Ахәҭаҷ 6. Аекономикатә хақәиҭра

1. Аекономикатә хақәиҭра азхаҵоуп, иалыршоуп.
2. Аҳәынҭқарра иагәҭыхоуп зхы иақәиҭу, иаарту аекономикеи,
зхы иақәиҭу аусдкылареи аконкуренциеи рырҿиара.
3. Азеиԥш хатә мазара азин аԥыхра ҟалашьа амаӡам.

80
 Ахәҭаҷ 7. Адгьылҵакыратә шьақәгылазаашьа ашьаҭақәа
1. Қырҭтәыла аҳәынҭқарра иреиҳаӡоу аорганқәа рхадҵақәа
рахь иаҵанакуеит:
а) ауаҩы изинқәа зныԥшуа азакәанԥҵара, Қырҭтәыла атәылауаҩра,
амиграциа, атәыла аҭалареи аҭыҵреи, атәылауаҩра змами, егьырҭ
аҳәынҭқаррақәа ртәылауааи амҭала, мамзаргьы наунагӡа ҳәа Қырҭтәыла
рыҟазаара; б) ашьауӷатә зин зныԥшуа азакәанԥҵара, ахьырхәра
анагӡара зныԥшуа, аграждантә зин зныԥшуа, аинтеллектуалтә хатәра,
административтә зин, аџьатә зин, афармацевтикатә маҭәашьарқәа
рзы апроцессуалтә закәанԥҵара; аҵарадырратә усбарҭақәа астатус
риуреи, аккредитациеи, академиатә ҩаӡарақәеи зныԥшуа азакәанԥҵара;
Амилаҭтә ҵарадырра академиа азы азакәаԥҵара;
в адәныҟатәи аполитикеи, жәларбжьаратәи аизыҟазаашьақәа;
адәныҟатәи ахәаахәҭра, аҳазалхратәи атарифтәи режимқәа;
г) атәылахьчара, арратә ааглыхреи абџьар алахәаахәҭреи;
аибашьреи аҭынчреи рызҵаатәқәа; иҷыдоуи арратәи азинтә
режим алагалареи ашьақәыргылареи; Арбџьармчқәа; аӡбарҭақәеи
апрокуратуреи; аҳәынҭқарратә шәарҭадара; акриминалтә полициеи
аусҭҵаареи; аҳәынҭқарратә ҳәаақәа рыстатуси ррежими рыхьчареи;
аҳәаахьчаратәи асанитартәи кордонқәа;
гь) аҳәынҭқарратә финансқәеи аҳәынҭқарратә уалқәеи; аԥара
аҭыжьреи аемиссиеи; абанктә, акредиттә, ԥгаԥсаратә, ашәахтә
закәанԥҵареи, аҳәынҭқарратә ҵакы змоу ахәаахәҭратә закәанԥҵара;
гә) аҳәынҭқарратә ҵакы змоу аихамҩеи амашьынамҩеи; иаку
афымцамчтә системеи арежими; аимадара, адгьылҵакыратә ӡқәа
рстатус, ахатә ҳауатә ҵакыра, аконтиненталтә шельф, иҷыдоу
аекономикатә зонеи уи ахьчареи; аҳаирра; ахәаахәҭратә флот;
амшынӷбақәа рбираҟқәа; аҳәынҭқарратә ҵыкы змоу амшынтә баӷәазақәа;
аокеани амшын аарти рҿы аԥсыӡкра; аметеорологиа; аԥсабара
аҭагылазаашьа ацклаԥшратә система; астандартқәеи аетолонқәеи;
агеодезиеи акартографиеи; аамҭа иашацкы ашьақәыргылара;
аҳәынҭқарратә статистика.
2. Аԥсны Автономтә Республикеи Аџьариа Автономтә Республикеи
рақәиҭзаарақәеи урҭ рынагӡашьеи шьақәдыргылоит Қырҭтәыла
аконститутциатә закәанқәа, Қырҭтәыла аконституциа иузаҟәымҭхо
ахәак аҳасабала.
3. Қырҭтәыла адгьылҵакыратә шьақәгылара аиҭахәаԥшра

81
ауеит Қырҭтәыла аконститутциатә закәан ала, ақәиҭзаара аихшара
апринцип инақәыршәаны, Қырҭтәыла дгьылҵакыра ахьынӡанаӡааӡо
аиурисдикциа анышьақәыргылахалак.
4. Қырҭтәыла атәылауаа рҭыԥантәи русқәа ҳәаақәырҵоит аҭыԥантәи
аусбарҭақәа рымчала, Қырҭтәыла азакәанԥҵара инақәыршәаны.
Аҳәынҭқарратә амчреи аҭыԥантәи амчрақәеи рыбжьара ақәиҭзаара
еихшазароуп асубсидиартә принцип инақәыршәаны. Аҳәынҭқарра
иалнаршоит аҭыԥантәи амчрақәа рфинанстә мазареи аҭыԥантәи
амчрақәа рақәиҭзаареи реиҿыбаара, аорганикатә закәан инақәыршәаны.
5. Аорганикатә закәан амчала Анаклиа ишьақәыргылазаауеит
иҷыдоу аекономикатә зона, азинтә режим ҷыда аҭыԥ ахьамоу.

Ахәҭаҷ 8. Қырҭтәылатәи Апостолтә Автокефалтә

Иашахаҵаратә уахәамеи аҳәынҭқарреи реизыҟазаашьа
Зхы иақәиҭу агәрагарақәеи адинхаҵарақәеи инарываргыланы,
аҳәынҭқарра иазханаҵоит Қырҭтәылатәи Апостолтә Автокефалтә
Иашахаҵаратә уахәама ароль ҷыда. Қырҭтәыла аҳәынҭқарреи
Қырҭтәылатәи Апостолтә Автокефалтә Иашахаҵаратә уахәамеи
реизыҟазаашьақәа шьақәнаргылоит аконститутциатә еиқәшаҳаҭра,
ауаҩы ихақәиҭреи изинқәеи рзы жәларбжьаратәи азин азеиԥш нормақәеи
апринципқәеи инарықәыршәаны.

АҨБАТӘИ АХЫ. АУАҨЫ ИЗИН ХАДАҚӘА

Ахәҭаҷ 9. Ауаҩы ихаҭәашьара акьымсра

1. Ауаҩы ихаҭәашьара акьымсрада аҳәынҭқарра иахьчоит.
2. Ауаҩы иргәаҟра ҟалаӡом, дларҟәны изныҟәара азин ыҟаӡам,
уаҩымрала, ларҟәрала иахьырхәра ҟалашьа амаӡам.

Ахәҭаҷ 10. Ауаҩы иԥсҭазаареи икьымсреи рзин

1. Ауаҩы иԥсҭазаара ахьчара ақәуп. Ашьра ақәҵара аԥыхуп.
2. Ауаҩы кьымсра иқәуп.

82
 Ахәҭаҷ 11. Аиҟараразы азин
1. Ауаа зегьы азакәан аҿаԥхьа еиҟароуп. Расала, цәа-ԥштәала,
хаҵара-ԥҳәысрала, хылҵрала, етникатә хылҵшьҭрала, бызшәала,
динхаҵарала, аполитикала, социалтә ҭагылазаашьала, амазаратәи
ауаажәларратә шьҭралатәи, анхарҭатә ҭыԥла, мамзаргьы даҽа згәаҭак
ала адискриминациа ҟалашьа амаӡам, еилых азин ыҟам.
2. Адунеи азеиԥштә принципқәеи жәларбжьаратәи азинтә
нормақәеи Қырҭтәыла азакәанԥҵареи инарықәыршәаны, Қырҭтәыла
атәылауаа ретникатә, рдинтә, рбызшәатә гәаҭахра кьысра амҭауа,
дискриминациак ҟамҵакәа азин рымоуп рхатә культура аиқәырхареи
арҿиареи, рбызшәа алацәажәареи аныҟәгареи, рхатә ԥсҭазаараҿы
еиԥш, анаԥшраҿгьы.
3. Аҳәынҭқарра хәдықәҵараны иамоуп аҳәсеи ахацәеи еиҟароу
азинқәеи алшарақәеи рыҭара. Аҳәынҭқарра иҷыдоу аусмҩаԥгатәқәа
еиҿнакаауеит аҳәсеи ахацәеи зинла реиҟаратәразы, аиҟарамра
аԥыхразы.
4. Аҳәынҭқарра иҷыдоу алшарақәа аԥнаҵоит амчымхара змоу
ауаа рзинқәеи ринтересқәеи рыхьчаразы.

Ахәҭаҷ 12. Ахаҭара хақәиҭраза аҿиаразы азин

Зегьы азин рымоуп рхаҭара хақәиҭрала арҿиаразы.

Ахәҭаҷ 13. Ауаҩы ихақәиҭра

1. Ауаҩы ихақәиҭра хьчара ақәуп.
2. Ауаҩы ихақәиҭтәра аанкылара, мамзаргьы ихақәиҭра даҽакала
акьысра ҟалашьа амоуп аӡбарҭа аӡбамҭа мацара инақәыршәаны.
3. Ауаҩы иаанкылара ауеит азакәан иԥнаҵәо инақәыршәаны,
азакәан уи аанкылара зыднаҵо ахаҿрақәа рыла. Иаанкылоу ахаҿра
аӡбарҭахь днагахароуп, иус ӡбахароуп иаанкылара ашьҭахь 48 сааҭ
ирылагӡаны. Уи ашьҭахь 24 сааҭ рыҩныҵҟа ахаҿра иаанкылара аӡбарҭа
ианамыӡба, хымԥада ахақәиҭра иҭахароуп.
4. Ауаҩы иаанкылараан изнқәеи дзыхҟьази иаҳәахароуп. Ахаҿра
иаанкылараан адукат диҳәар илшоит, изыҳәара хымԥада инагӡатәуп.
5. Ахара зду иаанкылара 9 мзы иеиҳамхароуп.
6. Ари ахәҭаҷ иаҳәо азгәаҭақәа реилагара закәанла ахьырхәра

83
ақәуп. Изакәанымкәа зхақәиҭра кьыс зауз ахаҿра акомпенсациа
аиуразы азин имоуп.

Ахәҭаҷ 14. Анеиааиратә хақәиҭра

1. Закәанла Қырҭтәыла иҟоу ахаҿрақәа зегьы азин рымоуп атәыла
зегьы аҟны хақәиҭрала анеиааира, хақәиҭрала ирҭаху анхарҭатә ҭыԥ
алхра, Қырҭтәыла аҭалара, аҭыҵра.
2. Арҭ иарбоу азинқәа раҿаԥҽра алшоит, азакәан инақәыршәаны,
адемократиатә уаажәларреи аҳәынҭқарреи ауаажәларреи ршәарҭадара
азҵаатәқәа рыхьӡала, мамзаргьы агәабзиарахьчареи ашьауӷеи
ирыхәҭалагӡаны.
3. Қырҭтәыла атәылауаа Қырҭтәыла аҳәынҭқарра иҭалар, иҭыҵыр
рылшоит хақәиҭрала.

Ахәҭаҷ 15. Ахатәи аҭаацәаратәи акьымсразы азинқәа,

ахатә-ҳәааи акоммуникациеи
1. Ауаҩы ихатәи иҭаацәаратә ԥсҭазаареи кьымсра рықәуп. Урҭ
азинқәа раҿаԥҽра алшоит, азакәан инақәыршәаны, адемократиатә
уаажәларреи аҳәынҭқарреи ауаажәларреи ршәарҭадара азҵаатәқәа
рыхьӡала, мамзаргьы егьырҭ ахаҿрақәа рзинқәа рыхьчара аҳаҭыразы.
2. Ауҩы ихатә-ҳәааи икоммуникациеи кьымсра рықәуп. Аӡәгьы азин
имаӡам ахатәы нхарҭа аҩналара, аԥшаарақәа рымҩаԥгара, уи аԥшәма изын
ылхымкәа. Арҭ иарбоу азинқәа раҿаԥҽра алшоит, азакәан инақәыршәаны,
адемократиатә уаажәларреи аҳәынҭқарреи ауаажәларреи ршәарҭадара
азҵаатәқәа рыхьӡала, мамзаргьы егьырҭ ахаҿрақәа рзинқәа рыхьчара
аҳаҭыразы, аӡбарҭа аӡбамҭала, насгьы уи аӡбамҭа аҟамзаараҿгьы,
аха азакәан аҳәамҭала. Азинқәа раҿаԥҽра дук хара иузымго азакәантә
зҵаараҿы, 24 сааҭ рыҩныҵҟа аӡбарҭа иадҵаалатәуп, анаҩстәи 24 сааҭ
аҩныҵҟа азин аҿаԥҽра азакәанра шьақәзыргыло.

Ахәҭаҷ 16. Агәрагареи, адинхаҵареи, аламыси рхақәиҭра

1. Дарбанызаалакгьы азин имоуп хақәиҭрала агәрагареи,
адинхаҵареи, аламыси рзы.
2. Арҭ иарбоу азинқәа раҿаԥҽра алшоит, азакәан инақәыршәаны,
адемократиатә уаажәларреи аҳәынҭқарреи ауаажәларреи ршәарҭадара
азҵаатәқәа рыхьӡала, мамзаргьы егьырҭ ахаҿрақәа рзинқәа рыхьчара
аҳаҭыразы.

84
 3. Ҟалашьа амаӡам ауаҩы иагәрагареи, идинхаҵареи, иламыси
рзы иқәыӷәӷәара, мчыла урҭ иахырцәажәара.

Ахәҭаҷ 17. Ахатә гәаанагареи, аинформациеи, амассатә

информациатә хархәагақәеи Аинтернети рзы азинқәа
1. Ауаҩы ихатә гәаанагара хақәиҭи, уи аҳәареи ахьчара ақәуп.
Ауаҩы хақәиҭрала игәаанагара ацәыргаразы, уи аҳәаразы иқәыӷәӷәара
ҟалашьа амаӡам.
2. Дарбанызаалакгьы азин имоуп хақәиҭрала аинформациа
аиура, анаҩс уи аларҵәара.
3. Амассатә информациатә хархәагақәа ахақәиҭра рымоуп.
Ацензура ҟалашьа амаӡам. Аҳәынҭқарреи, мамзаргьы хазхаҭалатәи
ахаҿрақәеи азин рымаӡам амассатә информациеи уи аларҵәареи
амонополиа азура.
4. Зегьы азин рымоуп Аинтернет хақәиҭрала аҭалара, уи ахархәара.
5. Арҭ иарбоу азинқәа раҿаԥҽра алшоит, азакәан инақәыршәаны,
адемократиатә уаажәларреи аҳәынҭқарреи ауаажәларреи ршәарҭадара
азҵаатәқәа рыхьӡала, мамзаргьы егьырҭ ахаҿрақәа рзинқәа рыхьчара
аҳаҭыразы, аконфиденциалтә информациа рылаҳәахаанӡа аанкылараи,
мамзаргьы ихьыԥшыу иаԥыркым аӡбарҭеи раан.
6. Ауаажәларратә алаҳәаҩ аҳәынҭқарратә усбарҭақәа рҟнытә
азакәан ахьымԥшымра инаҭоит, насгьы аполитикатә, акомерциатә
нырра аҟнытә ихақәиҭра ахьчоит.
7. Амедиаплиурализми, аинформациа массатә хархәагақәа
рҟны зхы иақәиҭу агәаанагара аарԥшра алыршареи, амассатә
информациаҿы амонополиа аԥыхреи, алаҳәараҿы аусдкылаҩцәеи
ахархәаҩцәеи, аелектронтә коммуникациеи рыхьчаразы амилаҭтә
еилыргеиқәыршәаратә орган аинституциатәи афинанстә хьыԥшымреи
иҭоуп.

Ахәҭаҷ 18. Административтә еилыргалыхра агәызианра,

азеиԥш информациа аиуранаӡара, аинформациатә
хыԥшаареи ацәгьазура аҭгареи, амчра ианаанарԥш
1. Зегьы азин рымоуп административтә орган гәызианрала
русқәа еилнаргарц, иԥҵәоу азакәантә аамҭа иҭакӡаны.
2. Зегьы азин рымоуп, азакәан ишазԥхьагәанаҭо ала, азеиԥш

85
усбарҭақәа рҟны ирзыку аинформациа аиура, рыӡбахә зҳәо
афициалтә документқәа рныԥшылара, акоммерциатә, азанааҭтә маӡа
рнымԥшуазар, мамзаргьы закәанла имаӡоуп ҳәа иԥхьаӡамзар, насгьы
азакәан инақәыршәаны, адемократиатә уаажәларреи аҳәынҭқарреи
ауаажәларреи ршәарҭадара азҵаатәқәа рыхьӡала, аусӡбареилыргара
аинтересқәа еиланамгозар.
3. Афициалтә нҵамҭақәа ирныԥшуа аинформациа аҟны, ауаҩы
игәабзиареи, ифинансқәеи, мамзаргьы егьырҭ ихатә зҵаарақәеи
аанарԥшуазар, уи иҟны илху азин ада урҭ ркьысра азин ыҟаӡам,
азакәан инақәыршәаны, адемократиатә уаажәларреи аҳәынҭқарреи
ауаажәларреи ршәарҭадара азҵаатәқәа рыхьӡала акәымзар.
4. Аҳәынҭқарратә органқәа изакәанымкәа рхымҩаԥгараани,
автономтә республикақәа рорганқәеи аҭыԥантәи анапхгараҭаратә
органқәеи, урҭ рнапхгаҩцәеи рмаҵзуҩцәеи изакәанымкәа руснагӡара
алыршараани, изакәанымкәа ацәгьара зыдҳәалаз зегьы азин рымоуп
аӡбарҭа ала уи акомпенсациа азура, аҳәынҭқарратә, автономтә
республикатә, аҭыԥантәи анапхгараҭаратә лшарақәа рыла.

Ахәҭаҷ 19. Ахазхатәра азин

1. Ахазхатәра азини шьҭрала уи аиуреи азхаҵоуп, алыршара
закәанла иԥҵәоуп.
2. Азакәан аҳамҭақәа инарықәыршәаны, азеиԥш интересқәа
раан ахазхатәра азин аҿаԥҽра азгәаҭоуп.
3. Ауаажәларратә гәазыҳәара лас аан азакәан аҳәамҭа
инақәыршәаны, мамзаргьы аусӡбарҭа аӡбамҭа ала аорганикатә
закәан инақәыршәаны ахазхатәра ацәыӡра алыршара, заа уи ахахә
бжамҽамны, мамзаргьы ишеибгоу аҭгарала. Ахахәҭгара ашәахтәқәеи
аизгатқәеи ирцәыхьчоуп.
4. Ақыҭанхамҩатә ҵыкы змоу адгьылқәа, иҷыдоу амазара аҵы
шрымоу ала, аҳәынҭқарра ахазхатәраҿы, ахазнапхгараҭаратә еиҿкаара,
Қырҭтәыла атәылауаҩ, мамзаргьы гәыԥҩык Қырҭтәыла атәылауаа рҟны
инхароуп. Иҷыдоу аҭагылазаашьа ари азҵаараҿы иҟалар алшоит
аорганикатә закәан аҳәаақәа ирҭакӡаны, Апарламент азеиԥш еилазаара
аиҳараҩык ҩба-хԥабжатәи ахыԥхьаӡара еиҵамкәа зыбжьы азҭаз.

86
 Ахәҭаҷ 20. Арҿиара ахақәиҭра, акультуратә ҭынха
1. Арҿиара ахақәиҭра алыршоуп. Аинтеллектуалтә хазхатәра
азин хьчоуп.
2. Арҿиаратә процесс ахалагалара, арҿиаратә уснагӡараҿы
ацензура ҟалашьа амаӡам.
3. Арҿиаратә ԥҵамҭа аларҵәараҿы мапкра азгәаҭоуп аӡбарҭа
аӡбамҭа инақәыршәаны, уи аларҵәара егьыр ауаа рзынқәа еиланагозар.
4. Дарбанзаалакгьы акультуратә ҭынха ахьчара азгәышьра азин
имоуп. Акультуратә ҭынха закәанла ихьчоуп.

Ахәҭаҷ 21. Аизарақәа рхақәиҭра

1. Арбџьармчқәеи, егьырҭ аорганқәеи рҿы аус зуа, аҳәынҭқарратәи
ауаажәларратәи шәарҭадара рмаҵзуҩцәа рыда, зегьы азин рымоуп
заатәи азин ада бџьарда аизарақәа рзы.
2. Аизарақәа рымҩаԥгара ауаа реилысырҭаҿы, атранспорт
аныҟәарҭаҿы иазгәаҭазар, азакәан ишьақәнаргылоит амчра заа
агәҽанҵара.
3. Амчра аизара аанкылар алшоит, уи азакәан аҿагыларахь
ииасуа ианалагалак инаркны.

Ахәҭаҷ 22. Ахеидкыларақәа рхақәиҭра

1. Ахеидкыларақәа рхақәиҭра азыԥҵәоуп.
2. Ахеидкыларақәа раԥыхра аӡбоит иара ахеидкыла ахаҭа,
мамзаргьы аӡбарҭа аӡбамҭа инақәыршәаны, азакәан аҳаақәа ирҭакӡаны,
уи азԥхьагәаҭақәа рыла.

Ахәҭаҷ 23. Аполитикатә партиақәа рхақәиҭра

1. Аорганикатә закәан инақәыршәаны, Қырҭтәыла атәылауаа азин
рымоуп аполитикатә партиақәа раԥҵареи урҭ русура ахалархәреи.
2. Арбџьармчқәеи, егьырҭ аорганқәеи рҿы аус зуа, аҳәынҭқарратәи
ауаажәларратәи шәарҭадара рмаҵзуҩцәеи, аӡбаҩцәа рмаҵзурахьы
зыхьӡ азгәаҭоуи апартиақәа ралахәра мап ацәыркуеит.
3. Қырҭтәыла аконститутциатә шьақәгылара аҿаԥызҽуа, атәыла
ахьыԥшымра иаԥырхагоу, аҳәынҭқарра адгьылҵакыра акра еилазго,

87
мамзаргьы аибашьреи ацәгьоуреи апропаганда азызуа, амилаҭтә,
аетникатә, аҭыԥтә, адинтә, асоциалтә еиҿагыларақәа аҵәы рыҵазҵо
апартиақәа раԥҵареи руснагӡареи рзы азин ыҟаӡам. Адгьылҵакыратә
ҿыҵгала апартиа аԥҵара азин ыҟаӡам.
4. Аполитикатә партиа закәанла мап ацәкра азгәаҭоуп Аконститутциатә
Ӡбарҭа аӡбамҭала, аорганикатә закәан инақәаршәаны.

Ахәҭаҷ 24. Алхратә зин

1. 18 шықәса зхыҵхьоу Қырҭтәыла атәылауаа зегьы азин рымоуп
ареферендум ахалархәра, аҳәынҭқарратә органқәеи автономтә
республикақәа рорганқәеи, аҭыԥантәи амчрақәеи ралхрақәа рҽалархәра.
Хақәиҭрала атәылауаа ргәаанагарахаҭа аарԥшра алшара рымоуп.
2. Атәылауаа ралхрақәеи рреферендуми рхалархәра азин рымаӡам
аӡбарҭа аӡбамҭа инақәыршәаны ацәгьоура џьбарақәа ҟазҵаз ҳәа
иԥхьаӡоу ауааԥсыреи, макмзаргьы аӡбарҭа аӡбамҭа инақәыршәаны
уи ираԥыргоит ҳәа иԥхьаӡаны амедецинатә усбарҭақәа рыстационар
ашҟа инашьҭу ауааԥсыра.

Ахәҭаҷ 25. Ауаҩхаҭаратә маҵзура аанкылара азин

1. Дарбанзаалакгьы Қырҭтәыла атәылауаҩ азин имоуп ауаҩхаҭаратә
маҵзура аанкылара, азакәанԥҵара ишьақәнаргыло азыҳәарақәа рҳәаа
иҭакӡаны. Ауаҩхаҭаратә маҵзура аҭагылазаашьаԥҟақәа азакәан
иазԥхьагәанаҭоит.
2. Қырҭтәыла Ахада, Аԥыза-министр, Апарламент Ахантәаҩы
амаҵзура аанкылара азин рымхуп, атәым ҳәынҭқарра атәылауаа.

Ахәҭаҷ 26. Аџьаус ахақәиҭра, азаанаҭеидгылақәа рхақәиҭра,

аџьаусҿаԥҽрақәеи аусдкылареи рхақәиҭра
1. Аџьаус ахақәиҭра ақәуп. Зегьы азин рымоуп хатәгәаԥхарала
аусурҭа алхра. Аџьаус анагӡареи егьырҭ аџьаустә зинқәеи аорганикатә
закәанла ихьчоуп.
2. Аорганикатә закәан инақәыршәаны, зегьы азин рымоуп
азаанаҭеидгылақәа раԥҵара, урҭ реидҵара.
3. Аџьаусҿаԥҽра азин ыҟоуп. Уи азин алыршашьа шьақәнаргылоит
аорганикатә закәан.
4. Хақәиҭрала аусеидкылара азгәаҭоуп. Амонополиа мап ацәкуп,

88
азакәан ишьақәнаргыло аҭагылазаашьақәа раамҷыдараха. Аиуцәа
рзинқәа азакәан иахьчоит.

Ахәҭаҷ 27. Аҵарадырра азини академиатә хақәиҭреи

1. Зегьы азин рымоуп хатәгәаԥхарала аҵарадырра аиура, уи
аиуратә формақәа ралхра.
2. Ашколқәранӡатәи ааӡареи аҵарадырреи азакәан аҳәамҭала
иалыршоуп. Алагамҭатәи абазатәи ҵарадырра хымԥадатәуп ҳәа
иԥхьаӡоуп. Азеиԥш ҵарадырра шеибгоу ахә ашәоит аҳәынҭқарра,
азакәан аҳәамҭа инақәыршәаны. Аҳәынҭқарра ахарџь инақәыршәаны,
атәылауаа азин рымоуп азанааҭҵареи иреиҳау аҵараиуреи, азакәан
аҳәаақәа ирҭакӡаны.
3. Академиатә хақәиҭреи иреиҳау аҵараиуратә усбарҭақәа
равтономиеи азԥхьагәаҭоуп.

Ахәҭаҷ 28. Агәабзиарахьчара азин

1. Зегьы азин рымоуп иаарыкәыршаны иҟоу аԥсабараҿы ргәабзиара
азы ԥырхага змам аԥсҭазаара рымазарц.
2. Аҳәынҭқарра гәаҭарҭас иамоуп агәабзиарахьчаратә усбарҭақәеи
агәабзиарахьчара ахаҭабзиареи, афармацевтика аалыҵи афармацевтикатә
мазара ааԥхьареи.

Ахәҭаҷ 29. Аԥсабарахьчара азин

1. Зегьы азин рымоуп иаарыкәыршаны иҟоу аԥсабара аҭагылазаашьа
аазырԥшуа аинформациа аиуразы. Зегьы азин рымоуп иаарыкәыршаны
иҟоу аԥсабара ахьчара азгәышьра. Аԥсабарахьчара азҵаатәқәа
рылацәажәареи рыӡбареи алыршара азакәан ишьақәнаргылоит.
2. Уажәтәи абиҧареи игыло аҿари ринтересқәа иазҧхьагәаҭаны,
аҧсабара ахьчареи аҧсабаратә ресурсқәа хшыҩрала рхархәареи
еиқәыршәоуп азакәан ала.

Ахәҭаҷ 30. Аҭаацәеиҿкаара азин, ахшареи анацәеи рзинқәа

1. Аҭаацәара аиҿкааразы ахаҵеи аԥҳәыси рхеидҵара аиҟарареи
аибаҭахреи шьаҭас иамоуп.
2. Анацәеи ахшареи рзинқәа закәанла ихьчоуп.

89
 Ахәҭаҷ 31. Апроцессуалтә зинқәа
1. Дарбанызаалакгьы азин имоуп изинқәа рыхьчаразы аӡбарҭа ашҟа
амҩахыҵра. Изаамҭанытәу, игәызиантәу аусхәаԥшра азԥхьагәаҭоуп.
2. Доусы азин имоуп зиурисдикциа аҵанакуа аӡбарҭа иус ахәаԥшра.
3. Ахьчара азин ыҟоуп.Доусы азин имоуп, аӡбарҭаҿы ихы
ахьчара, мамзаргьы адукат ила ахыхьчара, иара убасгьы, закәанла
ишаарԥшу еиԥш, – ихаҭарнак ила. Адукат ԥынгылада иуснагӡареи
аусеиҿкаараҿы адукат изинқәеи закәанла ихьчоуп.
4. Ахара зду азин имоуп ишаҳаҭцәа рыԥхьара, рҿахәы рҿыгара,
ахара идызҵо аган ашаҳаҭцәа ирымоу алшарақәа ираҟараны.
5. Ауаҩы ахара идӡам, азакәан аҳәамҭала ихара ааршымзар,
аӡбарҭа ахарадҵаратә харахәхара азакәантә мчы ааиуаанӡа.
6. Аӡәгьы идӡам ихарамзаара аарԥшра. Ахара адзаара аарԥшра
зду ахарадҵаҩ иоуп.
7. Ахара здырҵо ахаҿра аҭакԥхықәра иадԥхьаларазы, ақәҵара
узаҿаԥымҽуа аҟынӡа еилыххазароуп, ахарадҵаратә харахәхара
шьақәгылазароуп – иузаҿаԥымҽуа ахарааԥшрақәа рыла. Агәыҩбара
зцу аҭагылазаашьақәа зегьы, азакәантә еилыргарала иаарԥшым,
ахара здырҵо идцәыланы ишьақәрыӷәӷәоуп.
8. Цәгьоурак азы ауаҩы ҩынтә иус аӡбара, иахьырхәра азин
ыҟаӡам.
9. Аӡәгьы дахьырхәымзароуп аус, аҭыԥ анамаз цәгьоураны
иԥхьаӡамызҭгьы.
10. Азакәан еилаганы ицәыргоу ахараарԥшрақәа аиуристтә мчы
рымаӡам.
11. Аӡәгьы идӡам ихы аҿаԥҽра, иара убасгьы изааигәоу иҭахцәа
раҿаԥҽра, азакәан аҳәамҭа иалагӡаны.

Ахәҭаҷ 32. Қырҭтәыла атәылауаҩра

1. Қырҭтәыла ахатә тәылауаа ахьчоит, дгьылҵакырала
иахьыӡазаалакгьы.
2. Қырҭтәыла атәылауаҩра аиура азԥхьагәаҭоуп ирала, мамзаргьы
натурализациала аиурала. Қырҭтәыла атәылауаҩра аиушьа, атәылауаҩра
ацәыӡшьа, егьырҭ атәылауаа Қырҭтәыла атәылауаҩра рыҭашьа,

90
Қырҭтәыла атәылауаа даҽа ҳәынҭқаррак атәылауаҩра рымазаареи
шьақәнаргылоит аорганикатә закәан.
3. Атәылауаҩра аԥыхра ҟалаӡом.
4. Қырҭтәыла атәылауаа Қырҭтәыла ралцара ҟалаӡом.
5. Қырҭтәыла атәылауаа атәым ҳәынҭқарра аҭара ҟалаӡом,
жәларбжьаратәи аиқәшаҳаҭра аҳәамҭа аамҷыдараха. Қырҭтәыла
атәылауаҩ атәым ҳәынҭқарра иаҭара аӡбарҭаҿы иақәыӡбазар ҟалоит.

Ахәҭаҷ 33. Атәымуааи атәылауаҩра змами рзинқәа

1. Атәым ҳәынҭқарра ауааԥсыреи атәылауаҩра змам ахаҿрақәеи
Қырҭтәыла атәылауаа ираҟароу азинқәа рымоуп, Аконститутциеи
азакәани рҳәамҭақәа ирҿагыло азинқәа рыда.
2. Атәымуааи атәылауаҩра змам ахаҿрақәеи рзы азакәан амч
амоуп урҭ аполитикатә усеиҿкаараҿы мап рацәкра.
3. Иазхаҵоу жәларбжьаратәи азинқәа адунеизегьтәи рнормақәа
ҳасаб рзуны, Қырҭтәыла алшара ҟанаҵоит атәымуааи атәылауаҩра
змами аҳәынҭқарратә хыҵакырҭа рыҭара.
4. Жәларбжьаратәи азинқәеи иазхаҵоу адунеизегьтәи анормақәеи
еилагауа, Қырҭтәыла мап ацәнакуеит атәымуааи атәылауаҩра змами
аекстрадициа рзура.

Ахәҭаҷ 34. Ауаҩы изин хадақәа рықәныҟәаразы азеиԥш

принципқәа
1. Аконститутциа иарбоу ауаҩы изин хадақәа рҳәашьақәа
ирышьклаԥшны, аиуристтә хаҿрақәагьы аҵанакуеит.
2. Ауаҩы изн хадақәа рықәныҟәараан, даҽа џьоукы рзинқәа
реилагара ҟалашьа амаӡам.
3. Ауаҩы изн хадақәа реилагара ахықәкы хада ҭнагартә иаҟаразароуп,
изызҳәоу ҳасаб азуны.

Ахәҭаҷ 35. Қырҭтәыла Жәлар Ахьчаҩ

1. Қырҭтәыла аҳәынҭқарра аҩныҵҟа ауаҩы изинқәа рыхьчара
хылаԥшра азиуеит Жәлар Ахьчаҩ, фышықәса ҳәа ҿҳәарас иҭаны
апарламент аилазаара зегьы хԥа хәынтәхәҭа иалырхуа. Хаҿрак
Жәлар Ахьчаҩ иаҳасабал ҩынтә иалхра азин ыҟаӡам.

91
 2. Жәлар Ахьчаҩ иуснагӡара аҿаԥҽра закәанла ахьырхәра ақәуп.
3. Жәлар Ахьчаҩ иаанкылара, иҭакра, инхарҭаҿы, иусураҿы,
имашьынаҿы, мамзаргьы хаҭалатәи аԥшаарақәа рымҩаԥгаразы азин
ҟазҵо Апарламент ауп. Даҽа ҭагылазаашьоуп ҳәа иԥхьаӡоуп, ацәгьоура
аҭыԥ анамоу, уи азы Апарламент ашҟа адырра аныҟаҵоу. Апарламент
азин ыҟамзар Жәлар Ахьчаҩ иаарласны ахақәиҭра иҭазароуп.
4. Жәлар Ахьчаҩ иусқәҵара аоргантә закәан ишьақәнаргылоит.

АХԤАТӘИ АХЫ. ҚЫРҬТӘЫЛА АПАРЛАМЕНТ

Ахәҭаҷ 36. Апарламент аусқәҵареи астатуси

1. Қырҭтәыла Апарламент иреиҳаӡоу нашьҭымҭатә органуп,
азакәанԥҵаратә мчра алзыршо, атәыла аҩныҵҟатәии адныҟатәии
аполитика ҳәаақәызҵо, Аиҳабырра ауснагӡара иахылаԥшуа,
Аконститутциа аҳәаақәа ирҭакӡаны, иара убасгьы егьырҭ аусқәҵарақа
нанагӡоит.
2. Апарламент аусеиҿкаашьа шьақәнаргылоит Апарламент
Арегламент, Апарламент алахәылеи, Апарламент акомитети,
мамзаргьы апарламенттә фракциеи ражәалагалала Апарламент
алахәылацәа реиҳараҩык рыӡбамҭала ирыдыркыло. Арегламент
азакәан аҟара амч амоуп, уи инапы аҵаиҩуеит иагьикьыԥхьуеит
Апарламент Аиҳабы.

Ахәҭаҷ 37. Апарламент алхрақәа

1. Қырҭтәыла аҳәынҭқарра адгьылҵакырала зегьы аҟны
аиурисдикциа анышьақәыргылахалак, Апарламент аҩныҵҟа иҟалоит
ҩ-палатак: Ареспублика Ахеилаки Асенати. Ареспублика Ахеилак
шьақәгылоуп апропорционалтә ҟазшьала иалху алахәылаҩцәа рыла.
Асенат шьақәгылоуп Аԥсны автономтә Республикеи Аџьариа Автономтә
Республикеи, Қырҭтәыла егьырҭ адгьылҵакыратә акрақәеи рҟнытә
иалху алахәылацәа рыла, анаҩс Қырҭтәыла Ахада инашьҭымҭацәа
хәҩык рыла. Апалатақәа реилазаара, русқәҵара, алахәылацәа ралхшьа
аорганикатә закәан ишьақәнаргылоит.
2. Ари ахәҭаҷ актәи ақәырба иарбоу аҭагылазаашьа аԥҵахаанӡа,
Қырҭтәыла Апарламент шьақәгылоуп 150 ҩык алахәылацәа рыла,
маӡалатәи, хақәиҭралатәи, еиҟаралатәи, иашахаҭалатәи азеиԥш

92
алхрақәа рыла, апропорционалтә система инақәыршәаны иаку
амандатрацәатәи алхырҭатә ҭыԥхада ала ԥшьышықәса ҳәа ҿҳәарала.
3. Апарламент ашҟа изаамҭанытәу алхрақәа мҩаԥысуеит аҿҳәара
анааилак амазартә шықәс анҵәамҭазтәи октиабр мза аҵыхәтәантәи
асабша аҽны. Апарламент еиужьхар, Апарламент анеиужьыз инаркны
45 мшы ҵаанӡа, 60 мшы ирхыгамкәа. Алхрақәа рымши иҷыдоу,
мамзаргьы арратә ҭагылазаашьа азы аусқәҵареи еиқәшәар, 45 мшы
иреиҵамкәа, 60 мшы ирхымгакәа имҩаԥгахоит.
4. Апарламент алахәылас далхзар ҟалоит Қыртәыла атәылауаҩ,
алхратә бжьы азин змоу, 25 шықәса зхыҵхьоу, аҵыхәтәантәи жәашықәса
Қыртәла инхо. Апарламент алахәылас иалхра ҟалаӡом аӡбарҭа аӡбамҭа
инақәыршәаны аҭакра зықәҵоу ауаҩы.
5. Апарламент ахь алахрақәа рхы рылархәра азин амоуп аполитикатә
партиа, азакәанԥҵара инақәыршәаны, алхрақәа анымҩаԥысуа
аамҭазы уи алахәылас дыҟазар Апарламент алахәыла, мамзаргьы
уи ацхыраарала иалху, мамзаргьы уи апартиа алахәыла иаҳасаб ала
иалху Апарламент алахәыла, 25000 ҩык алхыҩцәа радгылара зауз,
анапынҵақәа рышьақәырӷәӷәарала, аорганикатә закәан аҳәаақәа
ирҭакӡаны.
6. Апарламент алахәылацәа рмандатқәа аполитикатә партиақәа
рыбжьара еихшоуп, алхрақәа рҿы хә-наӡынк иеиҵамкәа абжьқәа
рыла адгылара зауз. Амандатқәа рхыԥхьаӡара ашьақәыргыларазы,
аполитикатә партиақәа ирауз, абжьқәа шьҭыхтәуп 150 рыла, нас
ишатәуп апартиақәа зегьы ирауз абжьқәа рхыԥхьаӡарала, 150 рыла
еиҵаны, еихшам амандатқәа рауеит аполитикатә партиақәа, алхрақәа
ралҵшәақәа рыла еиҳа еиӷьны зхы аазыршыз.
7. Апарламент алхшьа шьақәнаргылоит аорганикатә закәан.

Ахәҭаҷ 38. Апарламент актәи аилатәареи аусқәҵара

аанкылареи
Апарламент ашҟа алхрақәа рышьҭахь жәамш ирхымгакәа имҩаԥгахароуп
ҿыц иалху Апарламент актәи аилатәара. Апарламент актәи аилатәара
азԥиҵәоит атәыла Ахада. Апарламент актәи аилатәара аҽны аусура
ашҟа ииасыр алшоит, уи иазхиоуп ҳәа иԥхьаӡазаауеит, ҳазлацәажәо
актәи аилатәара иалахәызар иалху Апарламент ҿыц алахәылацәа
реиҳараҩык. Уи инаркны уаанӡатәи Апарламент аусқәҵара аанкылахоит.

93
 Ахәҭаҷ 39. Қырҭтәыла Апарламент алахәылацәа
1. Қырҭтәыла Апарламент алахәыла Қырҭтәыла зегьы дахаҭарнакуп,
зхы иақәиҭу амандат ихы иаирхәоит, шьҭахьҟа иԥхьара ҟалаӡом.
2. Апарламент алахәыла амчратә усбарҭақәа рмаҵзуҩцәа рыла
иаанкылара, иҭакра, имашьына, иҩны, иусурҭа рҟны аԥшаарақәа
рымҩаԥгара, мамзаргьы ихаҭа игәаҭара алыршара азин ыҟаӡам,
заанаҵы Апарламент аҟнытә азин ыҟамкәа. Даҽа ҭагылазаашьоуп
ҳәа иԥхьаӡоуп, ацәгьоура аныҟалалак ашьҭа иаанкылара Апарламент
ашҟа ианырыцҳауа. Убри аамҭазы, Апарламент 48 сааҭ рыҩныҵҟа
азин ҟанамҵар, иаанкылоу Апарламент алахәыла ахақәиҭра иҭатәуп.
3. Апарламент алахәыла иаҳасабала игәраганы ианашьахаз
афактқәа аҿаԥызҽуа иҿахәы амҭара азин имоуп. Уи зныԥшуа
аматериалқәа, аҭҵаамҭақәа, еиуеиԥшым ақьаадқәа ашьауӷатә ус
агәалаҟара ақәҵара азин ыҟаӡам. Ари азин Апарламент алахәыла ихы
иаирхәалар илшоит Апарламент аҟны изыԥҵәоу аамҭа анынҵәалак
ашьҭахьгьы. Апарламент алахәыла иусқәҵара аҳәаақәа ирҭакӡаны
ииҳәаз, иҟаиҵаз, Апарламент ахыбраҿы еиԥш, уи анҭыҵгьы, азин
имоуп. Апарламент алахәыла иусқәҵара ишақәнагоу анагӡаразы
иԥырхагоу зегьы раҿаԥҽра азгәаҭоуп, ԥырхага имамкәа алҵшәақәа
ааирԥшларц аҭагылазаашьа изаԥҵауа. Апарламент алахәыла,
азакәанԥҵара аҳәаақәа ирҭакӡаны иоура азгәаҭоуп аҳамҭахәԥса.
Апарламент алахәыла изҭыԥу аҳәынҭқарратә органқәа рышҟа иҟаиҵо
арзаҳал, мамзаргьы ааԥхьара инақәыршәаны ихатәы шәарҭадара
азҵаара иахаҵгылоит. Апарламент алахәылақәа русқәҵара анагӡара
аԥырхагара азакәан ала ахьырхәра ақәуп.
4. Апарламент алахәыла азин имаӡам анагӡаратә маҵзура
аанкылара, мамзаргьы аусдкылара аҿызаара. Параламент алахәыла
ауаажәларратә усура даҿызар ҟалоит. Апарламент алахәыла, иара
убасгьы инапы алакызар ҟалоит аҭҵаарадырра, арҿиаратә усура,
апедагогикатә уснагӡара, аҟазараҿы аусура, административтә уснагӡара
знымԥшуа зегьы. Ауснагӡарақәеи реиламгылашьа аӡбоит Апарламент
Арегламент.
5. Апарламент алахәыла иускәҵара азхаҵара, мамзаргьы
иаалырҟьаны аанкылара Апарламент иаӡбоит. Апарламент ари
аӡбамҭа иақәыӡбазар ҟалоит Аконститутциатә ӡбарҭаҿы. Апарламент
алахәыла иусқәҵара иаалырҟьаны иаанкылахоит:
а) Апарламент ашҟа иарзаҳал анымҩахигалак ашьҭахь, иусқәҵара
ааникыларц шиҭаху ала; б) изакәанԥҵаратә статуси иааникыло

94
амаҵзуреи анеиламгыло аамҭазы, мамзаргьы иузеиламыргыло
аусқәҵарақәа анеидибало аамҭазы;
в) асессиа аан аилатәарақәа рызбжак ихы алаимырхәызар,
иақәнагоу аҿыҵга аныҟам аамҭазы; г) аӡбарҭа аӡбамҭала ахара
идуп ҳәа иԥхьаӡаны, уи аӡбамҭа азакәантә мчы анаанахәа инаркны;
гь) аӡбарҭа аӡбамҭа инақәыршәаны агәабзиарахьчаратә усбарҭа
астационар данамоу, аӡбарҭа ала хабарда дшабжьаӡыз, мамзаргьы
иԥсҭазаара дшалҵхьоу аӡбамҭа инақәыршәаны; гә) даныԥслак ашьҭахь;
ӷ) Қырҭтәыла атәылауаҩра аницәыӡлак ашьҭахь;
ӷь) Аконститутциатә ӡбарҭа аӡбамҭа инақәыршәаны иусқәҵара
анаанкылаха инаркны;

Ахәҭаҷ 40. Қырҭтәыла Апарламент Ахантәаҩи Ахантәаҩы

ихаҭыԥуааи
1. Апарламент аусқәҵара ахьынӡанаӡо аамҭазы, Арегламент
ишаҳәо еиԥш, маӡалатәи алхрақәа рыла азеиԥш еилазаара аиҳараҩык
Қырҭтәыла Апарламент Ахантәаҩы далырхуеит. Апарламент
Ахантәаҩы Апарламент напхгара аиҭоит, алахәылацәа хақәиҭрала
ргәаанагарақәа раарԥшра рылиршоит, Арегламент иарбоу аусқәҵара
аиҿкаареи амҩаԥгареи алиршоит. Апарламент Ахантәаҩы, Арегламент
инақәыршәаны, Апарламент Ахан аҿы административтә усқәҵара
мҩаԥигоит.
2. Апарламент аусқәҵара ахьынӡанаӡо аамҭазы, Арегламент
ишаҳәо еиԥш, аилазаара зегьы реиҳараҩык рыбжьыҭарала далырхуеит
Апарламент Ахантәаҩы актәи ихаҭыԥуаҩи ихаҭыԥуааи.

Ахәҭаҷ 41. Абиуро, Апарламент аилакқәеи афракциақәеи

1. Апарламент аусура аиҿкааразы иаԥҵахоит Апарламент
Абиуро, Апарламент Ахантәаҩи Апарламент Ахантәаҩы ихаҭыԥуааи,
Апарламент аилакқәеи афракциақәеи рхантәаҩцәеи.
2. Азакәанԥҵаратә зҵааарақәа заанаҵы реиқәыршәарази, аӡбамҭақәа
рынагӡара ацхрааразы, Аиҳабырра аусура апарламенттә хылаԥшра
азуразы, Апарламент аусқәҵара иаҵанакуа егьырҭ аҳәынҭқарратә
органқәа хылаԥшра рыҭаразы Апарламент аҟны иаԥҵоуп аилакқәа.
3. Арегламент инақәыршәаны, Апарламент алахәылацәа
афракциақәа рыҩныҵҟа рҽеидыркылар азин рымоуп. Афракциа

95
алахәылацәа рхыԥхьаӡара быжьҩык иреиҵамзароуп. Партиак аҟнытә
иалху Апарламент алахәылацәа азин рымаӡам фракциак еиҳаны
аиҿкаара. Афракциа аиҿкаареи, аиҿкаашьеи уи азинқәеи аанарԥшуеит
Апарламент Арегламент.

Ахәҭаҷ 42. Аусҭҵаареи Апарламент егьырҭ аамҭалатәи

акомиссиақәеи
1. Арегламент инақәыршәаны, иара убасгьы Апарламент аилазаара
азеиԥш хыԥхьаӡара аҟнытә хәынтә хәҭак алахәылацәа Апарламент
аҩныҵҟа иаԥырҵоит аусҭҵааратәи, егьырҭ акомиссиақәеи.
2. Аамҭалатәи акомиссиа Апарламент аҟны аԥҵаразы Арегламент
ахыԥшылара аҭахуп. Аусҭҵааратә комиссиа аԥҵара азҵаара ӡбахароуп
Апарламент аилазаара рзеиԥш хыԥхьаӡара аҟнытә хынтә хәҭак радгыларала.
Аамҭалатәи акомиссиақәа рҟны афракциақәа рхаҭарнакцәа аӡәаӡәала
ирыдамхакәа иҟазароуп. Акомиссиа аҩныҵҟа акәзар, уи алахәылацәа
рызбжаҩык аоппозициа ахаҭарнакцәа ракәны иҟазароуп.
3. Аусҭҵааратә комиссиа аҳәамҭала, уи аилатәара ашҟа амҩахыҵра,
иззыҳәо адокументқәеи аинформациеи риура хымԥадатәуп, зыҭҵааара
зҵаараны иқәгылоу аус ахьӡала.

Ахәҭаҷ 43. Апарламент алахәыла изыҳәареи

иинтерпеллиациеи
1. Апарламент алахәыла азин имоуп зыҳәарала Аиҳабырреи,
Апарламент ахылаԥшра зызнауа аусбарҭақәеи аорганқәеи рышҟа
амҩахыҵра, адгьылҵакыратә акрақәа уахь иналаҵаны. Апарламент
алахәыла иадҵаала аҭак ианаамҭоу, насгьы ихарҭәааны иоуроуп.
2. Апарламент афракциа, Апарламент алахәылацәа ргәыԥ быжьҩык
иреиҵамкәа, азин рымоуп аинтерпеллиациа аҳасабала адҵаала рыманы
Аиҳабырра рышҟа амҩахыҵра, мамзаргьы Апарламент иаҵанакуа
даҽа органк ашҟа анеира, Апарламент аилатәараҿы зыдҵаала аҭак
аҟаҵара зуалу. Аҭак Апарламент еиларгатәык аҳасабала иаиур алшоит.

Ахәҭаҷ 44. Апарламент асессиеи аилатәареи

1. Апарламент ашықәсан изаамҭанытәу асессиақәа ҩба мҩаԥнагоит.
Ҭагалантәи асессиа аатуеит сентиабр мза актәи аҩашазы, иакуеит
декабр ахԥатәи ахәашазы, ааԥынтәи асессиа аатуеит февраль актәи
аҩашазы, иакуеит иунь аҵыхәтәантәи ахәашазы.

96
 2. Қырҭтәыла Ахада, Апарламент Ахантәаҩы иӡбамҭала, ԥшьынтә
хәҭак алахәылацәеи, мамзаргьы Аиҳабырреи алархәны асессиақәа
рыбжьара изаамҭанытәым асессиа мҩаԥигоит, изаамҭанытәым асессиа
аҩныҵҟа – изаамҭанытәым аилатәара. 48 сааҭ рыҩныҵҟа асессиа
амҩаԥгаразы акт ҭыжьны ианыҟамла, Апарламент анаҩстәи 48 сааҭ
рышьҭахь асессиа амҩаԥгара аҽазнакуеит Арегламент инақәыршәаны.
Изаамҭанытәым аилатәара иалагоит иагьымҩаԥысуеит уи амшхәаԥштә
инақәыршәаны, аиҿкааҩ иӡбамҭа амшхәаԥштә ала.
3. Қырҭтәыла Ахада иҷыдоу аҭагылазаашьа, мамзаргьы
арратә ҭагылазаашьа анрылаиҳәалак, Апарламент иаалырҟьаны
изаамҭанытәым аилатәара мҩаԥнагоит. Изаамҭанытәым аилатәара
хыркәшахоит иҷыдоуи арратәи ҭагылазаашьа нҵәаанӡа.
4. Апарламент Аилатәара иаарту усмҩаԥгатәуп. Апарламент
алахәылацәа аиҳараҩык ралархәраҿы, хазхаҭалатәи азҵаарақәа рҿы,
хынтәхә акы ахәҭа ала аилатәара ахәҭак, мамзаргьы ишынеибаку
иаркны амҩаԥгара рылаҳәара ҟалоит. Аилатәара ахәҭак, мамзаргьы
ишынеибаку иаркны амҩаԥгара атәы базароуп иарку аҭагылазаашьаҿы.
Апарламент иаарту аилатәара апротоколгьы аартуп.
5. Апарламент аилатәараҿы абжьаҭара аартуп, мамзаргьы
имаӡоуп. Абжьаҭара аартуп, Аконститутциа, мамзаргьы азакәан
арбагақәак раамҷыдараха.
6. Апарламент алахәыла, Апарламент иаҵанакуа маҵзура хаҿроуп,
Апарламент иаҵанакуа аорган анапхгаҩы азин змоу иакәны, ианаҭахха –
Апарламент аилатәара ахалархәра ыҟаны, акомитетқәеи акомиссиақәеи
рыхьӡала аилатәараҿы иқәгыло азҵаарақәа рҭакҟаҵара, алкааҟаҵара,
иусзура ахьӡала. Арҭ амаҵзуратә хаҿрақәа ианаҭахха иаалырҟьаны
Апарламент иаҵазыӡырҩызароуп, уи акомитети акомиссиеи убас.

Ахәҭаҷ 45. Азакәанԥҵареи аӡбамҭақәа рыдкылашьеи

1. Азакәанԥҵаратә инициатива азин рымоуп: Аиҳабырра,
Апарламент алахәыла, апарламент афракциа, Апарламент акомитет,
Аԥсни Аџьариеи равтономтә республикақәа иреиҳаӡоу анапхгараҭаратә
органқәа, 25000-ҩык алхыҩцәа иреиҵамкәа. Аиҳабырра инарышьҭыз
азакәан апроект, рзыҳәарала, Апарламент иаалырҟьаны иахәаԥшыр
ахәҭоуп.
2. Азакәан адкылоуп ҳәа иԥхьаӡоуп, уи иадгылазар адкылара
иалахәыз реиҳараҩык, аха Апарламент аилазаара хынтә хәҭак
иеиҵамкәа, Конститутциала даҽа лагалак азгәаҭамзар. Аорганикатә

97
закәан адкылоуп ҳәа иԥхьаӡоуп, Апарламент алахәылацәа реиҳараҩык
уи азы рыбжьы арҭазар, Аконституциа аорганикатә закәан адкыларазы
даҽа згәаҭақәак амамзар.
3. Апарламент даҽа аӡбамҭак адкылоуп ҳәа иԥхьаӡоуп уи азы
рыбжьы арҭазар Апарламент алахәылацәа реиҳараҩык, аха хынтә
хәҭак иреиҵамкәа, Аконституциеи азакәани даҽа згәаҭақәак рымамзар.
Аконституциатә еиқәшаҳаҭра ашьақәрыӷәӷәаразы аӡбамҭа адкылоуп
ҳәа иԥхьаӡоуп Апарламент аилазаара аҟнытә хәынтә хыхәҭак рыбжьы
арҭазар.

Ахәҭаҷ 46. Азакәан аҵаҩреи акьыԥхьреи

1. Апарламент иаднакылаз азакәан, жәамш ирылагӡаны Қырҭтәыла
Ахада иҭатәуп.
2. Қырҭтәыла Ахада ҩымчыбжь ирылагӡаны инапы аҵаҩны
икьыԥхьуеит, мамзаргьы иазгәаҭақәа арбаны Апарламент ашҟа
иааишьҭуеит.
3. Қырҭтәыла Ахада азакәан Апарламент ашҟа иааишьҭыр,
Апарламент уи иазгәаҭақәа алхрақәа рҿы иқәнаргылоит, абжьы
рыҭаны ирыдыркыларц. Азакәан анрыдыркылоз иҟаз Апарламент
алахәылацәа рхыԥхьаӡара азхоит Ахада иазгәаҭақәа рыдкыларазгьы.
Ахада иазгәаҭақәа алагалахар, хәымш рыҩныҵҟала азакәан аҵыхәтәантәи
аредакциа Ахада иауеит, Ахада хәымш рыҩныҵҟала инапы анҵаны
икьыԥхьуеит.
4. Апарламент Қырҭтәыла Ахада иазгәаҭақәа аднамкылар,
азакәан аԥхьатәи аредакциа алхрақәа рҿы иқәнаргылоит. Аорганикатә
закәан, мамзаргьы азакәан адкылоуп ҳәа иԥхьаӡоуп уи азы рыбжьы
арҭазар Апарламент алахәылацәа реиҳараҩык, аорганикатә закәан ада,
Аконститутциа 19-тәи ахәҭаҷ 4-тәи азгәаҭа аҳәамҭа инақәыршәаны,
уи иадгылазар ԥшьынтә хыхәҭак еиҵамкәа Апарламент алахәылацәа.
Азакәан хымш ирылагӡаны қырҭтәыла Ахада иҭахоит, хәымш ирылагӡаны
инапы аҵаҩны икьыԥхьуеит.
5. Апарламент алахәылацәа реиҳараҩык хынтә ҩ-хәҭак
иреиҵамкәа рыбжьы аҭаны ирыдыркыло Аконституциа арҽеиразы
Аконституциатә закәан, ианиоулак ашьҭахь хәымш ирылагӡаны инапы
аҵаҩны икьыԥхьуеит Қырҭтәыла Ахада, Апарламент ашҟа арҽеира
алагаларазы имышьҭыкәа.
6. Қырҭтәыла Ахада, ари ахәҭаҷ 2-тәи азгәаҭа иаҳәо аҿҳәара

98
иақәыршәаны имкьыԥхьыр, Апарламент ашҟагьы арҽеирақәа
ралагаларазы инаимышьҭыр, ари ахәҭаҷ 3, 4, 5, азгәаҭақәа ишьақәдыргыло
аҿҳәарагьы иақәыршәаны имкьыԥхьзар, хәымш рышьҭахь азакәан
аҿҳәара анынҵәалак инапы аҵаиҩуеит иагьикьыԥхьуеит апарламент
Ахантәаҩы.
7. Азакәан аофициалтә орган аҟны ианкьыԥхьха инаркны 15
мыш рыла амч аиуеит, азакәан ахаҭа амч аиуразы даҽа ҿҳәарак
арбамзар.

Ахәҭаҷ 47. Жәларбжьаратәи аиқәшаҳаҭрақәа

1. Апарламент алахәылацәа реиҳараҩык рыбжьаҭарала
жәларбжьаратәи аиқәшаҳаҭрақәа аратификациеи аденонсациеи
аԥыхреи алдыршоит. Апарламент жәларбжьаратәи аиқәшаҳаҭрақәа
аратификациеи аденонсациеи аԥыхреи алдыршоит, ари ахәҭаҷ аҩбатәи
азгәаҭа аҵагыла «в» инақәыршәаны, апарламент алахәылацәа
реиҳараҩык рыҟнытә ԥшьынтә хыхәҭак иреиҵамкәа.
2. Аратификациа ззутәу жәларбжьаратәи аиқәшаҳаҭрақәа
рыда, иара убасгьы ихымԥадатәуп жәларбжьаратәи аиқәшаҳаҭрақәа
рратификациа:
а) Қырҭтәыла аҳәынҭқарра жәларбжьаратәи аикаара, мамзаргьы
аҳәынҭқаррабжьаратә еидгыла алалара алзыршо;
б) арратә ҟазшьа змоу;
в) аҳәынҭқарра адгьылҵакыра еибга, мамзаргьы аҳәынҭқарратә
ҳәаақәа реиҭакра иазку; г) аҳәынҭқарратә ԥараԥчахра аиуреи архынҳәреи
ирызкны;
гь) аҳәынҭқарраҩныҵҟатә закәанԥҵара арҽеирақәа ралагалареи,
азакәанқәа рыдкылареи, жәларбжьаратәи ахадҵарақәа рынагӡаразы
зда ԥсыхәа ыҟам.
3. Апарламент ашҟа инеилароуп егьырҭ жәларбжьаратәи
аиқәшаҳаҭрақәагьы.
4. Аконституциатә адҵаԥҟа Аконституциатә ӡбарҭа ашҟа
анашьҭра, мамзаргьы зыӡбахә азгәаҭоу жәларбжьаратәи аиқәшаҳаҭра
аратификациа ацәыргара ҟалашьа амаӡам, Аконституциатә ӡбарҭа
аӡбамҭа аднакылаанӡа.

99
 Ахәҭаҷ 48. Аимпичмент
1. Аимпичмент аҳасабала амаҵзура аҟәыхра азҵаара Қырҭтәыла
Ахадеи, Аиҳабырра алахәылеи, Иреиҳаӡоу Аӡбарҭа аӡбаҩцәеи,
Апрокурор хадеи, Аудит хадеи, Амилаҭтә банк Ахеилак алахәылеи
ианрызку, Аконституциа аилагареи, мамзаргьы ацәгьоура аназгәаҭоуи,
ацәыргара азин рымоуп хынтә хәҭак Апарламент алахәылацәа.
Азҵаара Аконститутциатә ӡбарҭа ашҟа инеиуеит, мызкы иалагӡаны
уи аӡбамҭа Апарламент ашҟа инанашьҭуеит.
2. Аконституциатә ӡбарҭа аӡбамҭаҿы амаҵзурауаҩ Аконституциа,
мамзаргьы азакәан шеилеигаз ырҵабыргны ишьақәрыӷәӷәазар,
Апарламент ҩымчыбжь ирылагӡаны азҵаара аӡбоит уи амаҵзурауаҩ
имаҵзура аҟнытә ихы дақәиҭызтәуа аимпичмент азҵаара ашьҭыхра.
3. Қырҭтәыла Ахада аимпичмент идгаланы имаҵзура аанижьроуп
уи азҵаара иадгылазар Апарламент ҩынтә хыхәҭак алахәылацәа.
Апарламент алахәыла, Аиҳабырра алахәылеи, Иреиҳаӡоу Аӡбарҭа
аӡбаҩцәеи, Апрокурор хадеи, Аудит хадеи, Амилаҭтә банк Ахеилак
алахәылеи ианрызку, аимпичмент азҵаара амч амоуп ҳәа иԥхьаӡоуп
Апарламент алахәылацәа зегьы рҟнытә аиҳараҩык адгылазар.
4. Апарламент, ари ахәҭаҷ 2-тәи ахәҭа иарбоу аамҭа иалагӡаны
аимпичмент азҵаара анамыӡба, уи аҵыҵӷәы ала даҽазнык аимпичмент
азҵаара ақәыргылара азин ыҟаӡам.
5. Ари ахәҭаҷ аҟны иарбоу амаҵзурақәа ианрызку, Аиҳабырра
алахәылацәа рыда, амаҵзурааныжьра аимпичмент ала иӡбахароуп.
6. Иҷыдоу, мамзаргьы арратә ҭагылазаашьаҿы қырҭтәыла Ахада
аимпичмент изура ҟалашьа амаӡам.

АԤШЬБАТӘИ АХЫ. ҚЫРҬТӘЫЛА АХАДА

Ахәҭаҷ 49. Қырҭтәыла Ахада истатус

1. Қырҭтәыла Ахада Қырҭтәыла аҳәынҭқарра ахадас дыҟоуп,
акзаареи амилаҭтә хьыԥшымреи дыргарантуп.
2. Қырҭтәыла Ахада Арбџьармчқәа Иреиҳаӡоу Командаҟаҵаҩуп
Қырҭтхыла ахьчара Амчраҿы.
3. Қырҭтхыла Ахада Қыртәыла адәныҟатәи аусқәа ҳәаақәиҵоит.

100
 Ахәҭаҷ 50. Қырҭтәыла Ахада иалхшьа
1. Қырҭтәыла ахада 5 шықәса ҳәа ҿҳәарас иҭаны, адебатқәа
рымҩаԥгарада, иаарту абжьаҭараҿы Алхратә коллегиа далнахуеит.
Хаҿрак Қырҭтәыла Ахада иаҳасабала иалхра ҟалоит ҩынтә иреиҳамкәа.
2. Қырҭтәыла Ахадас иалхра ауеит абжьаҭаратә зин змоу, 40
шықәса ирҭысхьоу, аҵыхәтәантәи 15 шықәса Қырҭтәыла аҳәынҭқарраҿы
инхо.
3. Алхратә коллегиа иалахәуп 300 ҩык, Апарламент алахәылацәа
убрахь иналаҵаны, Аԥсни Аџьариеи равтономтә республикақәа иреиҳаӡоу
аорганқәа ралахәылацәа. Органикатә закәан инақәыршәаны Алхратә
комиссиа хада аквотақәа рыла, аҭыԥантәи анапхгараҭаратә органқәеи
апартиақәеи ралахәылацәа роуп Алхратә коллегиа иалахәу. Аквотақәа
рызҵаараҿы акраӡбоит дгьылҵакырала анашьҭымҭацәеи, алхрақәа
рҟны еиҳа еиӷьны иааԥшызи рыла. Алхратә коллегиа алахәылацәа
рсиа шьақәнарӷәӷәоит Қырҭтәыла Алхратә комиссиа хада.
4. Қырҭтәыла Ахада иалхрақәа мҩаԥысуеит Апарламент Ахан
аҟны. Қырҭтәыла Ахада икандидатура ақәыргылара азин рымоуп
Алхратә коллегиа алахәылацәа 30-ҩык иреиҵамкәа. Алхратә
коллегиа алахәыла аӡәы азин имоуп кандидатк идгылара, иеиҳамкәа.
Алхрақәа актәи рыхәҭаҿы далхуп ҳәа дыԥхьаӡоуп Алхратә коллегиа
алахәылацәа рҟнытә хынтә ҩ-хәҭак зыдгылаз акандидат. Ахада
актәи ахәҭаҿы иалхра алымҵызар, аҩбатәи ахәҭахьы ииасуеит
еиҳа абжьқәа зауз ҩыџьа акандидатцәа. Алхрақәа аҩбатәи рыхәҭа
аҟны далхуп ҳәа дыԥхьаӡоуп алхыҩцәа реиҳараҩык рыбжьқәа
зырҭаз акандидат. Алхрақәа актәи, аҩбатәи ахәҭақәа мҩаԥысит ҳәа
иԥхьаӡоуп уи рхы аладырхәызар Алхратә коллегиа алахәылацәа
реиҳараҩык. Алхрақәа мҩаԥымсзар, Алхратә коллегиа Қырҭтәыла
Ахада иалхра алымшазар, 30 мшы рыҩныҵҟа қырҭтәыла Ахада
иалхрақәа еиҭамҩаԥгахоит.
5. Қырҭтәыла Ахада иалхрақәа мҩаԥысуеит иалху иҿҳәара
анҵәамҭа амзар шықәсазы актиабр мзазы. Иаамҭамкәа инапынҵақәа
рышьҭаҵара аҭыԥ амазар, Қырҭтәыла Ахада иалхрақәа мҩаԥгахоит
45 мшы рыҩныҵҟа. Ахада иалхрақәа рымҩаԥгара арыцхә арратә,
мамзаргьы иҷыдоу аҭагылазаашьа иақәшәар, уи аҭагылазаашьа
анаԥыххалак ашьҭахь 45 мшы рыла алхрақәа рымҩаԥгара ахәҭоуп.
Апарламент ашҟа алхрақәеи Қырҭтәыла Ахада иалхрақәеи рымза
акы акәхар, ианеиқәшәа, Апарламент алхрақәа рышьҭахь актәи
аилатәара анаҩс 45 мшы анааҵлак Ахада иалхрақәа мҩаԥгатәуп.

101
 6. ҚырҭтәылаАхада иалхрақәа арыцхә азԥызҵәо Апарламент ауп,
алхрақәа аҩбатәи рыхәҭа арыцхә азиӡбоит апарламент Ахантәаҩы.
7. Қырҭтәыла Ахада иалхрақәеи иалхышьақәеи ҳәаақәҵоуп
аорганикатә закәан ала.

Ахәҭаҷ 51. Қырҭтәыла Аха иҭоуба, иусқәҵара ахыркәшара,

Қырҭтәыла Ахада иммунитет, азиншьҭеихаҳареи
аиқәымшәареи
1. Имаҵзура дахагылаанӡа, даналырхлак ашьҭахь ахԥатәи
амҽышазы Қырҭтәыла Ахада ажәлар рышҟа ихы нарханы ҭоуба
иуеит: «Сара, Қырҭтәыла Ахада, Анцәеи ауааи рҿыԥхьа сықәуеит
ишысыхьчало Қырҭтәыла Аконституциеи, ахьыԥшымреи, акзаареи
атәыла аиҩымшареи, ԥсыцқьарала Қырҭтәыла Ахада иусқәҵара
шынысыгӡало, стәыла ауааԥсыра ршәарҭадареи реизҳазыӷьареи
гәыҵхахас ишсауа, сыжәлари Сыԥсадгьыли реиҭаҿиареи рымчхареи
сшьашьҭазаауа».
2. Қырҭтәыла Ахада иусқәҵара аанкылахоит, Қырҭтәыла Ахада
иусқәҵара ахы акуеит иалху Қырҭтәыла Ахада ҭоуба аниу аҽны
инаркны.
3. Қырҭтәыла Ахада кьысра иқәым. Имаҵзура дахьынӡахагылоу
ашьауӷатә ус идгалара, ахьырхәра иақәыршәара ҟалашьа амаӡам.
4. Қырҭтәыла Ахада даҽа маҵзурак аанкылара азин имаӡам,
аусдкыларагьы азин имаӡам, даҽа усурак азы аулафахәы аиура
азин имаӡам. Қырҭтәыла Ахада аполитикатә партиа алахәхара азин
имаӡам.
5. Қырҭтәыла Ахада иусқәҵарақәа изныҟәымго дыҟазар, мамзаргьы
иаммҭамкәа имаҵзура шьҭаиҵазар, Қырҭтәыла Ахада иусқәҵара
аамҭала инаигӡалоит Апарламент ахантәаҩы.

Ахәҭаҷ 52. Қырҭтәыла Ахада иусқәҵара

1. Қырҭтәыла Ахада:
а) Аиҳабырра ақәшаҳаҭрала адәныҟатәи аизыҟазаашьақәа
ҳәаақәиҵоит, атәым ҳәынҭқаррақәеи жәларбжьаратәи аиҿкаарақәеи
рыбжьацәажәара мҩаԥигоит, жәларбжьаратәи аиқәшаҳаҭрақәа
абжьаиҵоит, ацҳаражәҳәаҩцәеи атәым ҳәынҭқаррақәа егьырҭ
рхаҭарнакцәеи жәларбжьаратәи аиҿкаарақәа рхаҭарнакцәеи идикылоит;

102
Аиҳабырра рабжьгарала Қырҭтәыла ацҳаражәҳәаҩцәеи адипламатиатә
хаҭарнакцәеи амаҵзурақәа ирхаиргылоит, амаҵзурақәа ирымихуеит;
б) Қырҭтәыла аҳәынҭқарреи Қырҭтәыла Апостолтә Автокефалтә
Иашахаҵаратә уахәамеи рыбжьара Аконституциатә еиқәшаҳаҭра
рыбжьаиҵоит; в) Аконституциеи аорганикатә закәани инырықәыршәаны
Апарламент ашҟа алхрақәа азгәеиҭоит, иазԥиҵәоит, иара убасгьы
аҭыԥантәи анапхгараҭаратә органқәа рахь алхрақәа;
г) Аиҳабырра рабжьгареи радгалареи ихы иархәаны, Қырҭтәыла
ахьчара Амчқәа Ркомандаҟаҵаҩыс дыҟоуп; Аиустициа иреиҳаӡоу
ахеилак алахәалацәа руаӡәк даиҭоит; аорганикатә закәан иҟанаҵо
алшарақәа ихы алагӡаны ихы алаирхәуеит Алхратә комиссиа хада
алахәылацәеи Ахантәаҩи раҭара; Аиҳабырра рлагамҭа аҳасабала
Праламент иадигалоит амилаҭтә напхгараҭаратә органқәа рнапхгаҩцәа
ралхразы акандидатурақәа;
гь) аорганикатә закәан аҳәаақәа ирҭакӡаны атәылауаҩратә шәҟәы
азҵаарақәа иӡбоит;
гә) ахьырхәра зқәу ашьауӷатә ус рхыхны рырқьиара еиҿикаауеит;
ӷ) азакәан аҳәаақәа ирҭакӡаны аҳамҭақәеи апремиақәеи ранаишьоит,
иреиҳаӡоу арратәи иҷыдоу аҳаҭыртәи ахьыӡқә рхиҵоит, иреиҳаӡоу
адипламатиатә рангқәа риҭоит; ӷь) адгьылҵакыратә напхгараҭаратә
милаҭтә органқәа аҳәынҭқарра акзаара, мамзаргьы ашәарҭадара
рыҵубаауа аҭагылазаашьа аныҟоу, Аиҳабырра рабжьгарареи Апарламент
абжьгареи рыла рконституциатә мчра ааникылоит;
ӷә) Аконституциа инаҭаз алшарақәа зегьы аԥиҵоит;
2. Апарламенти, Аиҳабырреи, 200000 алхыҩцәеи рҳәамҭала,
Қырҭтәыла Ахада азин имоуп Аконституциеи азакәанқәеи иқәдыргыло
азҵаарақәа рыла Ареферендум аиҿкаареи амҩаԥгареи, уи азы
азыҳәара аниз аҽны инаркны 30 мшы рыҩныҵҟала. Ареферендум
амҩаԥгара ҟалаӡом азакәан адкылареи, мамзаргьы аԥыхреи рзы,
амнистиа, мамзаргьы арқьиара азы, жәларбжьаратәи аиқәшаҳаҭрақәа
аратификациа, мамзаргьы аденонсациа рзы, иара убасгьы ауаҩы
иконституциатә зинқәа реилагара азҵаарала. Ареферендум
аиҿкаареи, амҩаԥгареи, аԥыхреи рызҵаатәқәа аорганикатә закәан
иҳәаақәнаҵоит.
3. Қырҭтәыла Ахада ажәлар рышҟа ааԥхьара ҟаиҵар илшоит.
Шықәсыкахь знык Ахада Апарламент аҟны ажәахә ҟаиҵоит аҳәынҭқарра
азҵаара хадақәа рыӡбахә дахьазааҭгыло.

103
 Ахәҭаҷ 53. Аицнапынҵа
1. Қырҭтәыла Ахада изинтә актқәа рзы ихымԥадатәуп Аԥыза-
министр иеицнапынҵа. Азинтә актқәа, аицнапынҵа зҭаху, азинтә
лҵшәақәа рауеит анапынҵара аамышьҭахь.
2. Аицнапынҵа аҭаххаӡом Қырҭтәыла Ахада изинтә актқәа
анаҩстәи аҭагылазаашьақәа рҿы:
а) Апарламент ашҟа алхрақәа разгәаҭара, Апарламент ԥхьатәара
ашьҭра, Апарламент асессиа, мамзаргьы аилатәара азгәаҭара;
б) аконституциатә еиқәшаҳаҭра абжьаҵараан;
в) азакәан анапаҵаҩреи акьыԥхьреи, арҽеиразы Апарламент
азырхынҳәреи;
г) Аԥыза-министр иаҭара; аиустициа Иреиҳаӡоу ахеилак алахәыла
иаҭара; Алхратә комиссиа хада ахантәаҩы, мамзаргьы алахәыла
иалхра; Амилаҭтә банк алахәыла иаҭара, Амилаҭтә банк Апрезидент
иаҭара; Аконституциатә ӡбарҭа аӡбаҩцәа раҭара;
гь) аҳәынҭқарратә ҳамҭақәеи апремиақәеи аҳаҭыртә хьыӡқәеи
рыҭараан;
гә) атәылауаҩра ашәҟәы азҵаатәқәа раан;
ӷ) иҭаку рыцәгьоура ранажьра;
ӷь) Аконституциатә ӡбарҭа, егьырҭ аӡбарҭақәа рыдҵааларазы;
ӷә) Қырҭтәыла Ахада иусқәҵара анагӡара аиҿкаараҿы.

АХӘБАТӘИ АХЫ. ҚЫРҬТӘЫЛА АИҲАБЫРРА

Ахәҭаҷ 54. Аиҳабырра

1. Қырҭтәыла Аиҳабырра аҳәынҭқарраҿы иреиҳаӡоу анагӡаратә
мчроуп, атәыла адәныҟатәии аҩныҵҟатәии политика мҩаԥыго.
2. Аиҳабырра Апарламент иаҵаҳәуеит, аҭакԥхықәрагьы Апарламент
аҿаԥхьа иаанарԥшуеит.
3. Аиҳабырра иалоуп Аԥыза-министри аминистрцәеи.
4. Аминистррақәа аԥҵоуп аҳәынҭқарратә политика амҩаԥгара

104
алыршаразы, аиҳабырра ауснагӡара аганқәак напхгара аҭаразы,
аминситрцәа напхгара зырҭо.
5. Аиҳабырра далахәуп министрк, мамзаргьы гәыԥҩык аминистрцәа.
Аҳәынҭқарратә министр имаҵзура закәанла иалагалазар ҟалоит,
аҳәынҭқарратә зҵаатәы хадақәа рыӡбара алыршаразы.
6. Аиҳабырра алахәыла даҽа маҵзурак аанкылара азин имаӡам,
апаритатәи арҵаҩра-ааӡаратәи, аҭҵаарадырратәи уснагӡара ада,
уи ахәԥсашәара адагьы даҽа аагарҭак амазаара илшаӡом.
7. Административтә-дгьылҵакырақәа рҿы Аиҳабырра аҳәахьа
анагӡаразы, аҳәынҭқарратә напынҵақәа зду ахаҿрақәа нашьҭызароуп.
Аҳәынҭқарратә напынҵақәа адҵашьа азакәан ишьақәнаргылоит.
8. Аиҳабырра аструктуреи аиҿкаашьеи азакәан ишьақәнаргылоит,
Аиҳабырра Апарламент иаднагало апроект аҟны.

Ахәҭаҷ 55. Қырҭтәыла Аԥыза-министр

1. Қырҭтәыла Аиҳабырра аиҳабыс дамоуп Аԥыза-министр.
2. Аԥыза-министр Аиҳабырра ауснагӡара хада ҳәаақәиҵоит,
Аиҳабырра ауснагӡара еиҿикаауеит, аминистрцәа русцуреи рхылаԥшреи
мҩаԥигоит, Аиҳабырра азинтә актқәа инапы рыҵаиҩуеит.
3. Аԥыза-министр атәыла адәныҟатәи аусқәа реиҿкаара далахәуп,
Қырҭтәыла ахьӡала жәларбжьаратәи аиқәшаҳаҭрақәа абжьаиҵоит.
4. Аԥыза-министр аминистрцәа амаҵзурахьы инаигоит, амаҵзура
аҟнытә рхы иақәиҭитәуеит. Аминистрцәа руаӡәк идҵара азин имоуп
Аԥыза-министр актәи ихаҭыԥуаҩ инапынҵақәаеи иусқәҵареи. Иара
убасгьы, аминистрцәа руаӡәк, мамзаргьы гәыԥҩык Аԥыза-министр
ихаҭыԥуаҩцәас.
5. Аԥыза-министр Аиҳабырра аусураҿы Апарламент анапаҵаҟа
дыҟоуп. Шықәсык ахьтә знык Апарламент аҟны ажәахә ҟаиҵоит
аиҳабырратә программа аус аушьа дазааҭгыларц, иара убасгьы
Апарламент азыҳәарала аиҳабырра апрограмма ахәҭақәа дрылацәажәоит.

Ахәҭаҷ 56. Агәрагара аарԥшра

1. Ҿыц иалху Апарламент аусқәҵара анаднакыла инаркны, Аиҳабырра
Апарламент аҿаԥхьа ахатә усқәҵара ақәхны анапынҵақәа аамҭала
рынагӡарахьы ииасуеит Аԥыза-министр ҿыц амаҵзура даҭахаанӡа.

105
Аԥыза-министр ԥхьатәара дцазар, иусқәҵара аанкылахоит Аԥыза-
министр ԥхьатәара данцаз аҽны инаркны. Аԥыза-министр ԥхьатәара
дцазар, мамзаргьы даҽа ҿыҵгак ҟалазар, Аиҳабырра анапынҵақәа
нанагӡалоит Аԥыза-министр ҿыц амаҵзура даҭахаанӡа.
2. Аиҳабырра аусқәҵара анааннажьлак ашьҭахь, Аԥыза-министр
ԥхьатәара данцалак, мамзаргьы иусқәҵара аанаанижьлак ҩымчыбжь
инарылагӡаны, Аԥыза-министр ҿыц дзыдгалоу Аиҳабырра агәрагара
анаҭоит, Апарламент ашҟа алхрақәа рҟны еиӷьны зхы аазырԥшыз
аполитикатә партиа дахаҭарнакыз. Аиҳабырра аилазаареи иареи
Апарламент иазынашьҭхоит апрограмма. Агәрагара аиуразы Апарламент
алахәылацәа реиҳараҩык рыдгылара аҭахәуп.
3. Апарламент Аиҳабырра агәрагара анамҭар иазыԥҵәоу аамҭа
иҭагӡаны, Қырҭтәыла ахада ҩымчыбжь, мамзаргьы хымчыбжь ирылагӡаны
Апарламент ԥхьатәара ишьҭуеит, апарламент ашҟа алхра ҿыцқәа
азгәаиҭоит.
4. Қырҭтәыла Ахада Апарламент ԥхьатәара ишьҭӡом, изаамҭанытәым
алхрақәа рымҩаԥгара азгәаиҭаӡом, ари ахәҭа аҩбатәи азгәаҭаҿы
иарбоу аҿҳәара иалагӡаны Апарламент аилазаара аиҳараҩык
Аиҳабырра рышҟа агәрагара аадырԥшыр, хынтә хәҭак иреиҵамкәа
рыбжьы Аԥыза-министр иҭаны.
5. Аиҳабырра агәрагара анаиулак, ҩымш ирылагӡаны Қырҭтәыла
Ахада Аԥыза-министр амаҵзура даиҭоит, Аԥыза-министр уи ашьҭахь
ҩымш ирыгӡаны аминистрцәа амаҵзурақәа риҭоит. Қырҭтәыла Ахада
ари аамҭа иалагӡаны Аԥыза-министр амаҵзура далаимыргар, Аԥыза-
министр имаҵзура даҭоуп ҳәа иԥхьаӡоуп.

Ахәҭаҷ 57. Агәрамгара аарԥшра

1. Апарламент иалшоит Аиҳабырра ашҟа агәрамгара аарԥшра.
2. Апарламент алахәылацәа рхыԥхьаӡара аҟнытә агәрамгара
азҵаара ақәыргылара азин рымоуп хынтә хәҭак рымбзоурала.
Агәрамгара азҵаара инаваргыланы, уи аинициаторцәа Аԥыза-министр
икандидатура цәырыргоит, Аԥыза-министр акандидат Апарламент
иадигалоит Аиҳабырра ҿыц алахәылацәеи аиҳабырратә программеи.
3. Агәрамгара азҵаара анықәгыла ашьҭахь 7 мшы иреиҵамкәа,
14 мшы иреиҳамкәа аамҭа иалагӡаны Аиҳабырра ҿыц ашҟа агәрагара
аанарԥшыр, аус зуа Аиҳабырра ашҟа агәрамгара аарԥшуп ҳәа иԥхьаӡоуп.
Аиҳабырра ҿыц агәрагара анаиулак, ҩымш ирылагӡаны Қырҭтәыла

106
Ахада Аԥыза-министр амаҵзура даиҭоит. Аԥыза-министр уи ашьҭахь
ҩымш ирыгӡаны аминистрцәа амаҵзурақәа риҭоит. Қырҭтәыла Ахада
ари аамҭа иалагӡаны Аԥыза-министр амаҵзура далаимыргар, Аԥыза-
министр имаҵзура даҭоуп ҳәа иԥхьаӡоуп. Аиҳабырра аусқәҵара
аанкылахоит Аԥыза-министр ҿыц данаҭахалак инаркны.
4. Аиҳабырра рышҟа агәрамгара анцәырҵлак ашьҭахь Апарламент
уи агәрамгара аанамырԥшыр, анаҩстәи фымыз рыҩныҵҟа Апарламент
урҭ алахәылацәа Аиҳабырра ашҟа агәрамгара азҵаара ацәыргара
азин рымаӡам.

Ахәҭаҷ 58. Аԥыза-министр иабжьгарала агәрагара аарԥшра

1. Аԥыза-министр Апарламент аҿаԥхьа иқәиргылар илшоит
Аиҳабырра ашҟа агәрагара аарԥшразы азҵаатәы.
2. Агәрагара азҵаара абжьаҭараҿы иқәыргылахоит аамҭала 7
мшы иреиҵамкәа, 14 мшы иреиҳамкәа, уи азҵаатәы анцәырҵ инаркны.
Апарламент Аиҳабырра ашҟа агәрагара аанамырԥшыр, қырҭтәыла
Ахада аамҭала 7 мшы иреиҵамкәа, 14 мшы иреиҳамкәа, Апарламент
ԥхьатәара ишьҭуеит алхра ҿыцқәа ррыцхә азгәаҭаны.
3. Қырҭтәыла Ахада Апарламент ԥхьатәара ишьҭӡом, изаамҭанытәым
алхрақәа рымҩаԥгара азгәаиҭаӡом, 7 мшы ирылагӡаны Аиҳабырра
рышҟаа иаадымрыԥшыз агәрагара аадырԥшыр Аиҳабырреи Аԥыза-
министр ҿыци рышҟа, Апарламент аилазаара хынтә хәҭак рыбжьаҭарала.
Аиҳабырра агәрагара анаиулак, ҩымш ирылагӡаны Қырҭтәыла Ахада
Аԥыза-министр амаҵзура даиҭоит, Аԥыза-министр уи ашьҭахь ҩымш
ирыгӡаны аминистрцәа амаҵзурақәа риҭоит. Қырҭтәыла Ахада ари
аамҭа иалагӡаны Аԥыза-министр амаҵзура далаимыргар, Аԥыза-
министр имаҵзура даҭоуп ҳәа иԥхьаӡоуп. Аиҳабырра аусқәҵара
аанкылахоит Аԥыза-министр ҿыц имаҵзура иаҭарала.

АФБАТӘИ АХЫ. АӠБАРАТӘ МЧРЕИ АПРОКУРАТУРЕИ

Ахәҭаҷ 59. Аӡбаратә мчра

1. Аӡбаратә мчра хьыԥшымуп, уи аусқәҵара алыршоуп Қырҭтәыла
Аконститутциатә ӡбареи азеиԥш ӡбарақәеи рыла.
2. Қырҭтәыла аконституциатә хылаԥшратә органуп Аконституциатә
ӡбара. Уи аиҿкаашьеи ауснагӡашьеи аорганикатә закәанла иҳәаақәҵоуп.

107
 3. Азинӡбара алыршоуп азеиԥш ӡбарҭақәа рыла. Ихымԥадатәу
аӡбарҭақәа аԥҵахар ҟалоит азеиԥш ӡбарҭақәа рсистема аҩныҵҟа. Арратә
ӡбарҭақәа руснагӡара алыршоуп арратә ҭагылазаашьаан, азеиԥш ӡбарҭақәа
рсистема аҩныҵҟа. Азеиԥш ӡбарҭақәа рҟны аус иахәаԥшуеит аҭоубатә
еилатәаҩцәа закәанла иҳәаақәҵаны, ҭагылазаашьақәак рыбзоурала.
Иҷыдоу аӡбарҭақәа раԥҵара ҟалашьа амаӡам. Азеиԥш збарҭақәа рҿы
аус иахәаԥшуеит аҭоубатә еилатәаҩцәа, азакәан аҳәаақәа ирҭагӡаны,
аусқәҵара анагӡашьа азгәаҭаны. Азеиԥш збарҭақәа русқәҵара, реиҿкаашьа,
рсистема нагӡаратә аусзура аорганикатә закәан иҳәаақәнаҵоит.

Ахәҭаҷ 60. Қырҭтәыла Аконститутциатә Ӡбарҭа

1. Қырҭтәыла Аконституциатә ӡбарҭа аӡбаратә мчра алнаршоит
аконституциатә усӡбареилыргара аҳәаақәа ирҭакӡаны.
2. Аконституциатә Ӡбарҭа 9-ҩык аӡбаҩцәа рыла ишьақәгылоуп,
10 шықәса ҳәа аусуратә ҿҳәара змоу, хҩык урҭ рахьтә Қыртәыла
Ахада иаиҭо, хҩык Апарламент алахәылацәа реиҳараҩык хәынтә
хыхәҭак рыбжьаҭарала иалырхуа, даҽа хҩык Иреиҳаӡоу Аӡбарҭа
ианаҭо. Аконституциатә Ӡбарҭа аӡбаҩыс азин имоуп Қырҭтәыла
атәылауаҩ 35 шықәса зхыҵуа, иреиҳаӡоу аиуристҵара змоу, ззанааҭла
10 шықәса еиҵамкәа аус зухьоу иҷыдоу азанааҭтә квалификациа
змоу. Аконституциатә Ӡбарҭа ӡбаҩыс дзыҟалаӡом уаанӡа ари аҭыԥ
аанызкылоз.
3. Аконституциатә Ӡбарҭа алахәылацәа рыҩныҵҟа, 5 шықәса
аҿҳәара иҭаны Аконституциатә Ӡбарҭа Ахантәаҩы далырхуеит. Хаҿрак
ҩынтә Аконституциатә Ӡбарҭа Ахантәаҩыс иалхра азин ыҟаӡам.
4. Аконституциатә Ӡбарҭа аорганикатә закәан иҳәаақәнаҵоит.
а) хазхаҭалатәи ахаҿра изыҳәара, мамзаргьы аиуристтә хаҿра,
Жәлар Ахьчаҩ, анормативтә актқәа иахьынӡаконституциатәу азгәанаҭоит
ауаҩы изин хадақәа ирыдҳәаланы, Аконституциа аҩбатәи ахы аҟны
иарбоу;
б) Қырҭтәыла Ахада изыҳәарала, Апарламент аилазаара
хәынтә хәҭак, мамзаргьы Аиҳабырра рзыҳәарала анормативтә актқәа
Аконституциа иахьынӡақәшаҳаҭу шьақәнаргылоит;
в) азеиԥш ӡбамҭа аҳәаақәҵарала, уи иззааҭгылараны иҟоу
аус инақәыршәаны анормативтә актқәа иахьынӡаконституциатәу,
иконкреттәу аусқәа реилыргараҿы аконституциа иақәшаҳаҭымзар
ҟалоит ҳәа иазԥхьагәанаҭо аҭагылазаашьақәа рҳәаақәҵара;

108
 г) Қырҭтәыла Ахада изыҳәареи, Апарламенти Аиҳабырреи
аиустициа Иреиҳаӡоу ахеилаки, Апрокурор хадеи, Амилаҭтә Банк
Ахеилаки, аудитор Хадеи, Жәлар Ахьчаҩи, мамзаргьы автономтә
республикақәа иреиҳаӡоу ахатәраратәи анагӡаратәи органқәа рзыҳәареи
рыла урҭ аорганқәа русқәҵара аҩныҵҟа ирызцәырҵуа аимак-еиҿак
аилнаргоит;
гь) Қырҭтәыла Ахадеи Аиҳабырреи, мамзаргьы Апарламент
алахәылацәа ҩынтә хәыхәҭак рзыҳәара ала, жәларбжьаратәи
аиқәшаҳаҭрақәа иахьынӡаконституциатәу шьақәнаргылоит,
еилнаргоит;
гә) Қырҭтәыла Ахадеи Аиҳабырреи, мамзаргьы Апарламент
алахәылацәа акы хәыхәҭак рзыҳәара ала, аполитикатә партиа
аусзура иахьынӡаконституциатәу еилнаргоит, ахатәраратә орган
алахәыла иусқәҵара аҿҳәара анҵәара, ари апартиа ахатәрарала
иалхыз;
ӷ) Апарламент алахәылацәа акы хәыхәҭак рзыҳәара ала,
мамзаргьы зызҵаара ықәгылоу ахаҿра изыҳәарала, Апарламент
аӡбамҭа ахьынӡаконституциатәу иаалырҟьаны уи алахәыла инапынҵақәа
рышьҭаҵара, мамзаргьы иусқәҵара аанкыларазы аӡбамҭа;
ӷь) Қырҭтәыла Ахада изыҳәарала, Апарламент алахәылацәа
акы хәыхәҭак, мамзаргьы Жәлар Архьчаҩ, аимак-еиҿак еилнаргоит
ареферендумқәеи алхрақәеи ҳәаақәызҵо аконституциатә нормақәа,
имҩаԥгоуи имҩаԥысраны иҟоу ареферендумқәеи алхрақәеи;
ӷә) аҭыԥантәи анапхгараҭара ахатәраратә орган азыҳәара
инақәыршәаны, Аконституциа ажәбатәи ахәҭаҷ анормативтә актқәа
ахьынӡаконституциатәу еионаргоит;
д) Аконституциаҿы иазԥхьагәаҭоу егьырҭ аусқәҵарақәа мҩақәнаҵоит.
5. Аконституциатә Ӡбарҭ аӡбамҭа зегьы аӡбоит. Акт, мамзаргьы уи
ахәҭак иконституциатәым ҳәа ианыԥхьаӡаха, Аконституциатә Ӡбарҭа
уи анакьыԥхь инаркны амч ацәыӡуеит, даҽа ӡбамҭак ыҟамзар акт,
мамзаргьы уи ахәҭак амч анацәыӡуа аамҭа хьшәамзар.
6. Аконституциатә Ӡбарҭа иконституциатәым аӡбамҭа аднакылаӡом
алхрақәа ирызку, алхратә шықәса аан, алхратә мза иалагаанӡа 15
мзы шагу уи анорма рыдрымкылаӡацзар.
7. Аконституциатә Ӡбарҭа аӡбаҩцәа рмуҵзурахьы рнагара,
мамзаргьы уи амаҵзура аҟнытә рхы иақәиҭтәра, иара убасгьы

109
егьырҭ азҵаарақәа, аконституциатә усеилыргара иадҳәалоуи
Аконституциатә Ӡбарҭа аусқәҵара иадҳәалоуи аорганикатә закәан
иҳәаақәнаҵоит.

Ахәҭаҷ 61. Қырҭтәыла Иреиҳаӡоу Аӡбарҭа

1. Қырҭтәыла Иреиҳаӡоу Аӡбарҭа кассациатә ӡбарҭоуп.
2. Иреиҳаӡоу Аӡбарҭа иалахәуп 28 аӡбаҩцәа. Апарламент
аилазаара аиҳараҩык рыбжьаҭарала, аиустициа Иреиҳаӡоу Аилак
анашьҭымҭала, рықәреи рыҿҳәареи азгәаҭаны Иреиҳаӡоу Аӡбарҭа
аӡбаҩцәа алырхуеит.
3. Апарламент аилазаара аиҳараҩык рыбжьаҭарала, аиустициа
Иреиҳаӡоу Аилак анашьҭымҭала Иреиҳаӡоу Аӡбарҭа аӡбаҩцәа
реилазаара аҟнытә Иреиҳаӡоу Аӡбарҭа Ахантәаҩы далырхуеит 10
шықәса аҿҳәара иҭаны. Иреиҳаӡоу Аӡбарҭа Ахантәаҩыс хаҿрак ҩынтә
иқәыргылара, мамзаргьы иалхра ҟалашьа амаӡам.

Ахәҭаҷ 62. Аусӡбареилыргара

1. Аӡбарҭақәа Қырҭтәыла ахьӡала аӡбамҭақәа шьықәдыргылоит.
Аӡбарҭақәа рактқәа рынагӡара хымԥадатәуп. Аусӡбарҭа аӡбамҭа
анамыгӡара, мамзаргьы анагӡара аԥырхагахара закәанла иаԥырҟәҟәаауп.
2. Аусӡбарҭа аӡбамҭа аԥыхра, мамзаргьы аанкылара алшара ыҟоуп
аӡбарҭа амчала, азакәан аҳәаа иҭакӡаны. Даҽа мҩак ала ахьырхәра
ацәцара, мамзаргьы ахьырхәра аҿҳәара аркьаҿра азакәан аҳәаақәа
ирҭакӡоуп, аҭагылазаашьақәа рзаԥҵәоуп.
3. Аӡбарҭақәа рҿы аусеилыргара шьақәгылоуп иаарту аилатәарақәа
рыла. Аӡбарҭаҿы аусеилыргара аилатәарақәа аркны рымҩаԥгара
азакәан аҳәамҭа инақәыршәаны еиҿкаахароуп. Аӡбарҭақәа рыӡбамҭақәа
аартны ирылаҳәазароу.
4. Аусӡбареилыргара аҳәынҭқарратә бызшәала имҩаԥысуеит.
Аҳәынҭқарратә бызшәа ззымдыруа ахаҿра аҭырџьман диҭазаауеит.
5. Аусӡбареилыргара мҩаԥысуеит аганқәа реицлабра ашьаҭала,
аиҟарара апринцип инақәыршәаны.

110
 Ахәҭаҷ 63. Аӡбаҩ
1. Аӡбаҩцәа русқәҵараҿы ихьыԥшымуп, изыдҳәалоу Аконституциеи
азакәани рымацара роуп. Аӡбаҩ иӡбамҭа анырра азуразы иқәыӷәӷәара,
мамзаргьы идикылараны иҟоу аӡбамҭа аԥырхагахара закәанла ахьырхәра
ақәуп. Аӡәгьыл азин имаӡам уск аҵыхәала аӡбахә ажәахә ирҟаҵара.
Мчы рымаӡам актқәа зегьы, аӡбаҩцәа рхьыԥшымра аҿаԥызҽуа.
2. Аӡбаҩ дхьыԥшымуп. Ашьауӷатә хьырхәра иқәҵара ҟалашьа
амаӡам, имашьына, иҩны, иусураҿы аԥшаарақәа рымҩаԥгара,
хаҭала иаанкылара, аиустициа Иреиҳаӡоу Аилак иазымдыруа,
Аконституциатә ӡбаҩы иакәзар – аконституциатә Ӡбарҭа ақәшаҳаҭымкәа.
Даҽаҭагылазаашьоуп аӡбаҩ ацәгьоура дақәкызар, убысҟангьы иаарласны
аиустициа Иреиҳаӡоу Аилак, Аконституциатә Ӡбарҭа ақәшаҳаҭзароуп.
Аиустициа Иреиҳаӡоу аилак, Аконституциатә Ӡбарҭа аӡбаҩ иаанкылара,
мамзаргьы аԥшаарақәа рымҩаԥгара иақәшаҳаҭымхар, аӡбаҩ дук хара
имгакәа ихы дақәиҭтәхароуп.
3. Аҳәынҭқарра аӡбаҩи уи иҭаацәеи ршәарҭадара алнаршоит.
4. Аӡбаҩ имаҵзуреи даҽа маҵзуреи реидбалара ҟалашьа амаӡам,
аҵҭаарадырратә, арҵаратә усзура ада. Аӡбаҩ аполитикатә партиа
далахәхар ҟалаӡом, аполитикатә усузара далахәымзароуп.
5. Аӡбаҩ ииӡбо аус имхра, имаҵзура иамхра, даҽа маҵзурак
ашҟа ииагара алыршахар ҟалоит аорганикатә закәан мацара аҳәаақәа
ирҭакӡаны. Аӡбаҩцәа рмыԥсахра алыршоуп аорганикатә закәан ала.
Аӡбарҭа аԥыхра, мамзаргьы аиҭакра ҿыҵгаӡам аӡбаҩ имаҵзура
иамхра, ҿҳәарада имаҵзура анааникыло аамҭазы. Азеиԥш ӡбарҭа
аӡбаҩыс дҟалар алшоит Қырҭтәыла атәылауаҩ, 30 шықәса зхыҵхьоу,
иреиҳау аиуристтә ҵара змоу, ззанааҭла 5 шықәса еиҵамкәа аус
зухьоу. Аӡбаҩцәа рзы уи иацу аквалификациатә зԥхьагәаҭарақәа
аорганикатә закәан ишьақәнаргылоит. Азеиԥш збарҭақәа рыӡбаҩцәа
амаҵзурахьы инагоуп ҿҳәарада, аорганикатә закәан ишьақәнаргыло
ақәра нырҵаанӡа. Аӡбаҩцәа амаҵзурахьы иалырхуеит ламысцқьаралатәи
акомпитентреи ҳасаб рзуны. Аиустициа Иреиҳаӡоу Аилак аӡбаҩцәа
ралхра азҵаара аӡбоит, уи аилазаарахьтә хынтә ҩ-хәҭак рыбжьаҭарала.
Аӡбаҩцәа амаҵзура раҭашьеи уи амаҵзура аҟнытә ахақәиҭра рыҭареи
ҳәаақәнаҵоит аорганикатә закәан.

Ахәҭаҷ 64. Аиустициа Иреиҳаӡоу аилак

1. Азеиԥш ӡбарҭақәа рхьыԥшымреи лҵшәа бзиала русуреи рзы,
аӡбаҩцәа амаҵзурахьы рнагареи, амаҵзура аҟнытә рхы рақәиҭтәреи,

111
иара убасгьы азеиԥш ӡбара егьырҭ ахадҵақәа рынагӡаразы иаԥҵоуп
– Қырҭтәыла аиустициа Иреиҳаӡоу аилак.
2. Аиустициа Иреиҳаӡоу аилак 14 алахәылацәа ыҟоуп, ԥшьышықәса
аҿҳәара рыҭаны, иара убасгьы уи далахәуп Иреиҳаӡоу Аӡбарҭа Ахантәаҩы.
Аиустициа Иреиҳаӡоу аилак алахәылацәа реиҳараҩык, азеиԥш ӡбарҭа
анапхгараҭаратә орган алахәылацәа рыла ишьақәгылоуп. Иара убасгьы,
азеиԥш ӡбарҭа анапхгараҭаратә орган алахәылацәеи, Иреиҳаӡоу Аӡбарҭа
Ахантәаҩи рыдагьы, Қырҭтәыла Ахада иалаиҵаз алахәыла дыҟоуп,
насгьы Апарламент аилазаара аҟнытә хәынтә хԥа хыԥхьаӡара ала иалху
алахәылацәеи. Аиустициа Иреиҳаӡоу аилак Ахантәаҩы, алахәалацәа
– Иреиҳаӡоу аилак аӡбаҩцәа далырхуеит, аорганикатә закәан аҳәаақәа
ирҭакӡаны, 4 шықәса ҳәа ҿҳәарас иҭаны, аиустициа Иреиҳаӡоу аилак
алахәыла иҿҳәара аҟара. Аиустициа Иреиҳаӡоу аилак Амаӡаныҟәгаҩ
4 шықәса ҳәа ҿҳәарас иҭаны далнахуеит азеиԥш ӡбарҭақәа рыӡбаҩцәа
рнапхгараҭаратә орган, уи алахәылацәа рыбзоурала.
3. Аиустициа Иреиҳаӡоу аилак азеиԥш ӡбаҩцәа рнапхгараҭаратә
орган анапаҵаҟа аус ауеит. Уи аҳасабырба аорганикатә закәан
иҳәаақәнаҵоит.
4. Аиустициа Иреиҳаӡоу аилак ауснагӡареи, аусқәҵареи
ҳәаақәнаҵоит аорганикатә закәан.

Ахәҭаҷ 65. Апрокуратура

1. Қырҭтәыла апрокуратура хьыԥшымуп, ауснагӡараҿы аконституциеи
азакәани роуп иҳәаақәызҵо.
2. Апрокуратура напхгара аиҭоит Апрокурор хада, аорганикатә
закәан инақәыршәаны, Апрокурортә еилакы анашьҭымҭала, 6 шықәса
ҳәа ҿҳәарас иҭаны Апарламент аилазаара аиҳараҩык иалырхуа.
3. Ахьыԥшымреи лҵшәа бзиала ауснагӡареи рзы Апрокуратура
иаԥнаҵоит Апрокуратуратә еилакы, 15 алахәылацәа змоу, аорганикатә
закәан аҳәаақәа ирҭакӡаны иалху. Апрокурортә еилакы Ахантәаҩы
далырхуеит апрокурортә еилакы алахәылацәа 2 шықәса ҳәа ҿҳәарас
иҭаны.
4. Есышықәса Апрокуратура Апрламент ашҟа аҳасабырба
нанашьҭуеит.
5. Апрокуратура аусқәҵареи, аструктуреи, ауснагӡареи оарганикатә
закәан ала иҳәаақәҵоуп.

112
 АБЫЖЬБАТӘИ АХЫ. АҲӘЫНҬҚАРРАТӘ ФИНАНСҚӘЕИ
АХЫЛАԤШРЕИ

Ахәҭаҷ 66. Аҳәынҭқарратә биуџьеҭ

1. Апарламент алахәылацәа реиҳараҩык алархәны есышықәса
Қырҭтәыла аҳәынҭқарратә биуџьеҭ рыдыркылоит.
2. Абиуџьеҭ ахырхарҭақәеи уи аҳасабырбақәеи Апарламент
аилакқәеи Аиҳабырреи анеицахәаԥшлак ашьҭахь, Аиҳабырроуп азин
змоу Апарламент ашҟа аҳәынҭқарратә биуџьеҭ апроект анашьҭра.
Аиҳабырра Апарламент ашҟа инанашьҭуеит ҽаантәи аҳәынҭқарратә
биуџьеҭ апроект, аҳәынҭқарратә биуџьеҭ ахыркәшара хымыз шагу.
Аиҳабырра аҳәынҭқарратә биуџьеҭ ҿыц апроект инаваргыланы,
Апарламент ашҟа инанагоит имҩаԥысуа аҳәынҭқарратә биуџьеҭ
ауснагӡара алҵшәақәа. Аиҳабырра Апарламент ахәаԥшырц азы
имҩахнагоит аҳасабырба аҳәыннҭарратә биуџьеҭ аусушьа, аҳәынҭқарратә
биуџьеҭ анхыркәшалак ашьҭахь хәымыз ирхымгакәа.
3. Аиҳабырра акәшаҳаҭымкәа аҳәынҭқарратә биуџьеҭ арҽеирақәа,
аԥсахрақәа ралагалара ҟалашьа амаӡам. Аиҳабырра Апарламент
аҟнытә иазыҳәар алшоит аҳәынҭқарратә ныхтәқәа ацнаҵарц, урҭ
раагарҭа аанарԥшыр.
4. Аус зуа аҳәынҭқарратә биуџьеҭ аныхтәқәа рацлареи, аагарҭа
агырхареи аазырԥшуа азакәан, мамзаргьы аҳәынҭқарра афинанстә
хадҵа ҿыцқәа аазырԥшуа азакәан Апарламент иаднакылар алшоит
Аиҳабырра ақәшаҳаҭхара аамышьҭахь, анаҩстәи аҳәынҭқарратә биуџьеҭ
аазырԥшуа азакәан, – Аиҳабырра ақәшаҳаҭхара ашьҭахь, мамзаргьы
Аиҳабырра Апарламент ашҟа инанашьҭыз адокумент инақәыршәаны,
атәыла ихадоу азгәаҭақәеи ахырхарҭақәеи аазырԥшуа.
5. Аҳәынҭқарратә биуџьеҭ ҿыц алагаанӡа Апарламент уи абиуџьеҭ
апроект аднамкылар, аныхтәқәа харҭәаахоит азакәан аҳәаақәа
ирҭакӡаны, иаҳхысыз аҳәынҭқарратә биуџьеҭ инақәыршәаны.
6. Апарламент аныхтәқәа ртәы зҳәо аҳәынҭқарратә биуџьеҭ
ахәҭа арҽеира алагалара, иаҳхысыз абиуџьеҭ аасҭа агырхара
азҵаара ақәыргылара Апарламент ақәшаҳаҭхарала имҩаԥысроуп.
Апарламент ахазхаҭа иаӡбоит аҳәынҭқарратә биуџьеҭ иарбоу
аныхтәқәа шныхтәу.
7. Аҳәынҭқарратә биуџьеҭ азакәан идикылоит инапы аниҵоит
қырҭтәыла Ахада, Аконституциа 46-тәи ахәҭаҷ иарбоу инақәыршәаны.

113
Қырҭтәыла Ахада аҳәынҭқарратә биуџьеҭ ашҟа иазгәаҭақәа апарламент
ахәаԥшуеит Аиҳабырра рақәшаҳаҭхарала.
8. Аҳәынҭқарратә биуџьеҭ аиқәыршәашьеи адкылашьеи
ҳәаақәнаҵоит азакәан.

Ахәҭаҷ 67. Ашәахтәқәеи аизгақәеи, аекономикатә политика

1. Азакәан ишьақәнаргылаз ахшәаӡшәа инақәыршәаны, зегьы
ашәахтәқәеи аизгақәеи ршәалароуп. Ашәахтәқәеи аизгақәеи ралыршара
аиҿкаашьеи, аструктуреи, ашәагазагеи, анаӡааӡашьеи шьақәнаргылоит
азакәан. Ашәахтә ақәхра алыршоуп азакәан мацара ала. Ашәахтә
хылаԥшра алдыршоит ашәахтә органқәа, азакәан аҳәаақәа ирҭакӡаны.
2. Инеиҵыхныиҭышәынтәалоуакономикатәҿиарааполитика
алыршаразы ихадоу аекономикатә политика апринципқәа шьақәнаргылоит
аорганикатә закәан. Амакраекономика аилагарақәа, ҿыҵгада аҩаӡара
аҟнытә еиуеиԥшым ахьаҵрақәа, иара убасгьы уаанӡатәи аҩаӡара
ашҟа ахынҳәра аорганикатә закәан аҳәаақәа ирҭакӡазароуп.

Ахәҭаҷ 68. Амилаҭтә банк

1. Қырҭтәыла амилаҭтә банк иҳәаақәнаҵоит атәыла абазтә
политика, ахәқәа рҭышәныртәалареи, афинанстә сектор ҭышәынтәаланы
қәҿиарала аус аулац азы. Амилаҭтә банк абанкқәа ирбанкуп, ибанкируп,
Аиҳабырра афискалтә агентуп.
2. Амилаҭтә банк Иреиҳаӡоу органуп Амилаҭтә банк Аилак,
аҳәынҭқарра Ахада иабжьгарала. Апарламент аиҳараҩык рыбжьаҭарала,
7 шықәса аҿҳәара рыҭаны иалырхуа. Амилаҭтә банк Ахада амаҵзура
даиҭоит, амаҵзура дамихуеит Амилаҭтә банк Аилак аиазаара иатәу
акандидатура ала.
3. Амилаҭтә банк ауснагӡараҿы ихьыԥшымуп. Ахылаԥшра
ақәуп ахәҭаҷ 69 аҟны иарбоу ала, Амилаҭтә банк административтәи
акапиталтәи аныхтәқәа рзы.
4. Амилаҭтә банк оуп аԥара аемиссиазы азин змоу. Аԥара ахьӡқәеи
урҭ рыкапани ҳәаақәнаҵоит аорганикатә закәан.
5. Амилаҭтә банк аусқәҵара, ауснагӡара аиҿкаашьеи ахьыԥшымра
агарантиеи ҳәаақәнаҵоит аорганикатә закәан.

114
 Ахәҭаҷ 69. Аҳәынҭқарратә аудит Амаҵзура
1. Абиуџьеҭтә мазара аныхшьеи ахархәашьеи нанагӡоит
Аҳәынҭқарратә аудит Амаҵзура. Аҳәынҭқарратә аудит Амаҵзура азин
амоуп егьырҭ аҳәынҭқарратә органқәа рфинанс-нхамҩа ахылаԥшра
аҭарагьы, ашәахәтә закәанԥҵара арҽеира алагаларазы Апарламент
ашҟа адгаларақәа рыҟаҵара.
2. Аҳәынҭқарра аудит Амаҵзура напхгара аиҭоит аудит Хада,
Апарламент ахантәаҩы иажәалагала инақәыршәаны, 5 шықәса ҳәа
ҿҳәарас иҭаны Апарламент алахәылацәа реиҳараҩык иалырхуа.
3. Аҳәынҭқарратә аудит Амаҵзура ауснагӡараҿы ихьыԥшымуп.
4. Аҳәынҭқарратә аудит Амаҵзура Апарламент анапаҵаҟа иҟоуп.
Шықәсыкахь ҩынтә, аҳәынҭқарратә биуџьеҭ заатәи алацәажәареи,
аҳәынҭқарратә биуџьеҭ анагӡашьа азааҭгылареи раан, Аҳәынҭқарратә
аудит Амаҵзура Апарламент ажәахә аднагалоит, Аиҳабырра иҟанаҵаз
аҳасабырба ашьҭахь, даҽа шықәсыкахь знык – аунагӡашьа зныԥшуа
аҳасабырба Апарламент ашҟа инанагоит.
5. Аҳәынҭқарратә аудит Амаҵзура Апарламент аҳәынҭқарратә
мазара шҳәаақәнаҵо хылаԥшра анаҭоит.
6. Аҳәынҭқарратә аудит Амаҵзура аусқәҵара, ауснагӡара аиҿкаашьеи
ахьыԥшымра агарантиеи ҳәаақәнаҵоит аорганикатә закәан.

ААБАТӘИ АХЫ. АҲӘЫНҬҚАРРА АТӘЫЛАХЬЧАРЕИ

АШӘАРҬАДАРЕИ

Ахәҭаҷ 70. Атәылахьчара амчқәа

1. Атәылахьчаратә еибашьра – Қырҭтәылазы исуверентәу зинуп.
2. Қырҭтәыла ахьчара – Қырҭтәыла атәылауаа зегьы ируалу усуп.
Арбџьармчқәа рҟны арратә маҵзура ахысра закәанла иҳәаақәҵоуп.
3. Атәыла ахьыԥшымра ахьчареи, асуверенитети адгьылҵакыреи
рыхьчаразы, иара убасгьы, атәылахьчареи ашәарҭадареи ирыдҳәалоу
егьырҭ азакәантә ахыдҵақәа рынагӡаразы, Қырҭтәыла Атәылахьчара
амчқәа амоуп.
4. Атәылахьчара амчқәа рыхкқәеи реилазаашьақәеи закәанла
иҳәаақәҵоуп. Атәылахьчара амчқәа рхыԥхьаӡара, Аиҳабырра

115
ражәалагалала Апарламент алахәылацәа реиҳараҩык реилатәараҿы
ишьақәдырӷәӷәоит.
5. Аҳәынҭқарраҿы арратә ҭагылазаашьаан, Атәылахьчара амчрақәа
рорганқәа рҟны алшара ыҟоуп, аҳәынҭқарратәи ауаажәларратәи
шәарҭадаразы аҭакԥхықәра зду реидылара.
6. Атәылахьчара амчрақәа атәылахьчара Аминистр инапаҵаҟа
иҟоуп, азакәан аҳәаа иҭакӡаны, аха арратәи иҷодоуи аҭагылазаашьақәа
раан – Аԥыза-министр идҵақәа нанагӡоит.

Ахәҭаҷ 71. Иҷыдоуи Арратәи аҭагылазаашьа

1. Бџьармчрала Қырҭтәыла иақәлар, мамзаргьы уи аҩыза
ашәарҭара ҟалар, Аԥыза-министр иҳәахьала Қырҭтәыла Ахада арратә
ҭагылазаашьа рылаиҳәоит, аҭагылазаашьа маншәала аан аҭынчра
абжьаиҵоит, урҭ аӡбатәқәа Апарламент ашьақәрыӷәӷәара азныжьны.
Арратә ҭагылазаашьазы алаҳәара амч аиуеит уи атәы анрылаҳәаз аамҭа
инаркны. Апарламент уи раԥхьатәи аилатәараҿы ишьақәдырӷәӷәоит.
Апарламент арратә ҭагылазаашьа азҵаатәы шьақәнамырӷәӷәар, уи
аилатәара шаанҵәаз азҵаатәгьы азинтә мчы ацәыӡуеит.
2. Амассатә еилаҩынтәрақәа раан, адгьылҵакыра акзаара
ашәаоҭара ианҭагылоу, амчра мчыла анапахьы аагара, бџьаршьҭыхрала
ақәгылара, атеррористтә акт, аԥсабаратәи атехногентәи ахлымӡаахи
аҿки, мамзаргьы даҽа ҭагылазаашьак аан, аҳәынҭқарра амчратә органқәа
ишахәҭоу ала аус анырзымуа аамҭазы, Аԥыза-министр иҳәахьала
Қырҭтәыла Ахада аҭагылазаашьа ҷыда аӡбахә рылаиҳәоит атәыла
зегьы аҿы, мамзаргьы ахәҭак аҿы, ашьақәрыӷәӷәаразы Апарламент
ашҟа инашьҭны. Аӡбамҭа амч аиуеит ишьақәрыӷәӷәаны ианрылаҳәаха
инаркны. Апарламент аӡбамҭа шьақәнарӷәӷәоит раԥхьатәи аилатәараҿы.
Апарламент уи аӡбамҭа шьақәнамырӷәӷәар, абжьыҭара ашьҭахь
азинтә мчы ацәыӡуеит. Иҷыдоу аҭагылазаашьа алыршахоит иҷыдоу
аҭагылазаашьа ахьрылаҳәоу адгьылҵакыраҿы.
3. Арратә, мамзаргьы иҷыдоу аҭагылазаашьаҿы Қырҭтәыла
Ахада Аԥыза-министр иҳәахьала алшара аиҭоит аорганикатә закәан
мчы змоу адекретқәа, аҭагылазаашьа аԥыххаанӡа аус зуло. Амилаҭтә
банк иазку адекрет алиршоит Амилаҭтә банк Ахада иақәшаҳаҭхарала.
Адекрет амч аиуеит ианҭыҵ инаркны. Адекрет Апарламент ашҟа
инашьҭтәуп. Апарламент актәи аилатәараҿы уи шьақәнарӷәӷәоит.
Апарламент адекрет шьақәнамырӷәӷәар, абжьыҭара шаанҵәаз еиԥш
иаргьы азин мчы ацәыӡуеит.

116
 4. Арратә, мамзаргьы иҷыдоу аҭагылазаашьаҿы қырҭтәыла Ахада
адекрет ала аԥынгылара иуеит атәыла зегьы аҿы, мамзаргьы уи ахәҭак
аҟны аконституциа анаҩстәи ахәҭаҷқәа ирыдҳәаланы: 13, 14, 15, 17, 18,
19, 21, 26. 4. Арратә, мамзаргьы иҷыдоу аҭагылазаашьаҿы қырҭтәыла
Ахада адекрет ала иааникылар ауеит атәыла зегьы аҿы, мамзаргьы
уи ахәҭак аҟны аконституциа ахәҭаҷқәа разгәаҭақәа: 2-6 ахәҭаҷ 13;
азгәаҭа 2 ахәҭаҷ 14; азгәаҭа 2 ахәҭаҷ 15; азгәаҭақәа 3, 5, 6, ахәҭаҷ
17; азгәаҭа 2 ахәҭаҷ 18; азгәаҭа 3 ахәҭаҷ 19. Аҳәынҭқарра Ахада ари
адекрет хымԥада апарламент ашҟа инаишьҭуеит ашьақәрыӷәӷәаразы.
Азин аанкылара адекрет амчы аиуеит ианрылаҳәаха аамҭазы, анорма
иазку адекрет акәзар, амч амазаауеит Апарламент ианышьақәнарӷәӷәа
инаркны. Азин аанкылара адекрет шьақәрыӷәӷәазаауеит ари ахәҭаҷ
азгәаҭа 3 инақәыршәаны.
5. Арратә, мамзаргьы иҷыдоу аҭагылазаашьаан жәлар ралхрақәа
рымҩаԥгара аанкылоуп. Атәыла ахәҭак аҟны иҷыдоу аҭагылазаашьа
анрылаҳәоу, атәылаҿы жәлар ралхрақәа рымҩаԥгара азҵаатәы
Апарламент иаӡбоит.
6. Арратә, мамзаргьы иҷыдоу аҭагылазаашьа аҟәыхра зӡбахароуп,
уи азҵаатәы ашьақәрыӷәӷәареи алаҳәареи рызҵаатәы аӡбашьа ала.
7. Ари ахәҭаҷ иаҵанакуа азҵаатәқәа рыӡбара алыршоуп
Апарламент алахәылацәа реиҳараҩык рыбжьыҭарала.

Ахәҭаҷ 72. Атәылахьчара амчқәа рхархәара

1. Арратә ҭагылазаашьаан Атәылахьчара амчқәа рхархәара
азҵаатәы иӡбоит Аԥыза-министр, уи азы Апарламент ақәшаҳаҭра
аҭахӡам.
2. Иҷыдоу аҭагылазаашьаан Атәылахьчара амчқәа ахархәара
рыҭара Қырҭтәыла Ахада иӡбоит, Аԥыза-министр иҳәахьала, анаҩс уи
амчра аиуеит Апарламент ианышьақәнарӷәӷәалак ашьҭахь. Аԥсабаратә,
атехногентә, мамзаргьы аҿкытә хлымӡаах аан, Атәылахьчара амчқәа
рхархәара азҵаатәы иӡбоит Аԥыза-министр, уи азы Апарламент
ахәаԥшра аҭахӡам. Аԥсабаратә, атехногентә, мамзаргьы аҿкытә
хлымӡаах аан, Атәылахьчара амчқәа рхархәара ахыркәшара азҵаатәы
Апарламент иаӡбар алшоит.
3. Жәларбжьаратәи ахадҵақәа рынагӡаразы Атәылахьчара
амчрақәа рхархәара азҵаатәы Аиҳабырра аҳәахьала, Қырҭтәыла
Ахада Апарламент ашҟа инаишьҭуеит ашьақәрыӷәӷәаразы. Аӡбамҭа
амч аиуеит Апарламент ианышьақәнарӷәӷәалак аамҭа инаркны.

117
 4. Аҳәынҭқарра ахьчара азҵаатәы ҷыда иадҳәаланы, азакәан
аҳәаақәа ирҭакӡаны, атәыла атәым арбџьармчқәа ралагалара,
арбџьармчқәа реиҭагара, рхархәара Аиҳабырра аҳәахьала иӡбоит
Қырҭтәыла Ахада. Аӡбамҭа амч аиуеит Апарламент ианышьақәнарӷәӷәалак
аамҭа инаркны.
5. Ари ахәҭаҷ аҟны иазгәаҭоу азҵаатәқәа рзы аӡбамҭа Апарламент
иаднакылоит, уи алахәылацәа реиҳараҩык рыбжьыҭара инақәыршәаны.

Ахәҭаҷ 73. Амилаҭтә тәылахьчара Аилак

1. Арратә ҭагылазаашьаан иаԥҵахоит аилацәажәаратә орган –
Амилаҭтә тәылахьчара Аилак, хантәаҩыс Қырҭтәыла Ахада дызмоу.
Амилаҭтә тәылахьчара Аилак алахәылацәас иҟоуп: Қырҭтәыла Ахада,
Аԥыза-министр, Апарламент Ахантәаҩы, Атәылахьчара аминистр,
Атәылахьчара амчрақәа Ркомандаҟаҵаҩ. Қырҭтәыла Ахада иӡбамҭала,
Аилак алахәылацәа раҳасабала иааԥхьазар ҟалоит Апарламенти
Аиҳабырреи рылахәылаҩцәақәак.
2. Амилаҭтә тәылахьчара Аилак аусқәҵареи ауснагӡашьеи
азакәан иҳәаақәнаҵоит.

АЖӘБАТӘИ АХЫ. АҬЫԤАНТӘИ НАПХГАРАҬАРА

Ахәҭаҷ 74. Аҭыԥантәи напхгараҭара аорганқәа, урҭ рҳәаақәа,

рзинтә шьаҭақәа
1. Қырҭтәыла атәылауаа аҭыԥантәи русқәа еилдыргоит
аҭыԥантәи анапхгараҭара аорганқәа рынагӡаратә мчра ахархәарала.
Ахаҭарнакратә орган алырхуеит азеиԥш, аиҟараратә, иаарту алхратә
зин ала, маӡалатәи абжьыҭараҿы. Анагӡаратә органқәа ахаҭарнакратә
органқәа рыӡбамҭа нарыгӡоит, урҭ рнапаҵаҟа иҟоуп.
2. Хазнапхгараҭаратә акра иуристтә хаҿроуп азеиԥш зин аҟны.
Ахазнапхгараҭаратә акра аԥҵара, аԥыхра, мамзаргьы аҳәаақәа реиҭакра
Аиҳабырра рҳәахьала Апарламент иаӡбоит, уи ахазнапхгараҭаратә
акреи иареи рыбжьара аилацәажәарақәа рышьҭахь.
3. Аҭыԥантәи напхгараҭара алыршоуп аорганикатә закәан
аҳәаақәа ирҭакӡаны.

118
 Ахәҭаҷ 75. Хазнапхгараҭаратә акра азинқәҵара
1. Аҳәынҭқарра амчреи хазнапхгараҭаратә акреи русқәҵарақәа
хаз-хазы еилыргоуп.
2. Азакәанԥҵара аҳәаақәа ирҭакӡаны, хазнапхгараҭаратә акра
азинқәҵара амоуп хаҭала азҵаатәқәа зегьы рыӡбара, закәанла
аҳәынҭқарра амчреи автономтә республикеи русқәҵара ҷыдахь
иаҵанамкуазар, азакәан алшара ҟанаҵозар ахазнапхгараҭаратә
акраҿы урҭ азҵаатәқәа рзааҭгылара, рыӡбара.
3. Хазнапхгараҭаратә акра ахатәы усқәҵара нанагӡоит ихьыԥшымны,
ахатә ҭакԥхықәрала, Қырҭтәыла азакәанԥҵара аҳәаақәа ирҭакӡаны.
Ахатә усқәҵара харҭәаауп, иагьҷыдоуп аорганикатә закәан ала
иҳәаақәҵаны.
4. Азакәанԥҵаратә акти, мамзаргьы аиқәшаҳаҭреи рыла аҳәынҭқарра
амчра аусқәҵара хазнапхгараҭаратә акра иазынанашьҭуеит, ихымԥадатәу
аматериалтәи афинанстәи мазара ахархәара аҭаны.
5. Аҳәынҭқарра амчра азинтә хылаԥшра ҟанаҵоит хазнапхгараҭаратә
акра ауснагӡараҿы. Хазнапхгараҭаратә акрақәа руснагӡараҿы
ахылаԥшра алыршоуп, аҳәынҭқарра амчра аҟнытә ирыҭоу аусқәҵара
аҳәаақәа ирҭакӡаны, урҭ рыӡбамҭақәа рхықәкыхәарҭара ҳасаб азура
азгәаҭауа. Аҳәынҭқарратә хылаԥшра алыршоуп аорганикатә закәан
аҳәаақәҵарала, аишьашәалара апринцип ҳасаб азуны.

Ахәҭаҷ 76. Аҭыԥантәи анапхгараҭара агарантиақәа

1. Хазнапхгараҭаратә акра ахатәы финанси мазареи амоуп.
2. Хазнапхгараҭаратә акра ахатәы еиҿкааратә шьақәгылазаашьа
еиҿнакаауеит, аорганикатә закәани азакәанԥҵареи инарықәыршәаны,
азеиԥш маҵзура ҳәаақәызҵо.
3. Аусқәҵара анагӡаразы хазнапхгараҭаратә акра азин амоуп,
аорганикатә закәан инақәыршәаны, даҽа хазнапхгараҭаратә акра
аус ацура. Хазнапхгараҭаратә акра азин амоуп, аорганикатә закәан
инақәыршәаны, егьырҭ хазнапхгараҭаратә акрақәа реилакқәа ахы
алархәра.
4. Аҳәынҭқарра амчра аорганқәа, аҭыԥантәи хазнапхгараҭара
иадҳәалоу азҵаатәқәа рыӡбара алдыршоит хазнапхгараҭаратә
акрақәеи дареи русеиҿыбаарала. Русеиҿыбаара аорганикатә закәан
иҳәаақәнаҵоит.

119
 5. Аҭыԥантәи хазнапхгараҭара аорганқәа русқәҵара иаҵанакуа
рыӡбамҭақәа рынагӡара хымԥадатәуп аҭыԥантәи хазнапхгараҭаратә
акра адгьылҵакыра аҳәаақәа ирҭакӡаны.

АЖӘАБАТӘИ АХЫ. АКОНСТИТУЦИА АИҬАХӘАԤШРА

Ахәҭаҷ 77. Аконституциа аиҭахәаԥшра аиҿкаашьа

1. Закәанла аконституциа аиҭахәаԥшра ауеит, уи азы Апарламент
алахәылацәа реиҳараҩыки, 200000 алхыҩцәеи азакәан апроект
ацәыргаразы ирымоу азин рхы иадырхәар.
2. Аконституциатә закәан азы апроект Апарламент ашҟа инашьҭтәуп,
жәлар зегьы рахырцәажәаразы акьыԥхь ахьабо. Апарламент аҟны
азакәан апроект алацәажәара хацдыркуеит ианкьыԥхьыз инаркны
мызкы анааҵлак ашьҭахь.
3. Аконституциатә закәан адкылоуп ҳәа иԥхьаӡоуп, уи азы рыбжьы
арҭазара апарламент алахәылацәа рхыԥхьаӡара аҟнытә хынтә ҩ-хәҭак
рыбжьы зырҭаз. Аконституциатә закәан анапаҵаҩразы қырҭтәыла
ахада иҭахоит 10-мшы рыҩныҵҟа, Апарламент актәи аԥхьара аҟны
ианахәаԥш инаркны, ашьақәрыӷәӷәаразы апарламент алахәылацәа
рхыԥхьаӡара аҟнытә хынтә ҩ-хәҭак рыбжьы аҭара алшара аԥҵаны.
4. Аконституциа ахәҭаҷ 46 иаҳәо аамҭа инақәыршәаны
анапаҵаҩразы. Аконституциатә закәан Қырҭтәыла Ахада иҭахоит,
уи Апарламент алахәылацәа рхыԥхьаӡара аҟнытә хынтә ԥшьыхәҭак
адгыланы ирыдыркылазар.
5. Адгьылҵакыратә акзаара азҵаатәы иазку аконституциатә закәан
Апарламент алахәылацәа реиҳараҩык радгыларала ирыдыркылоит.
Уи рыбжьы арҭоит Апарламент алахәылацәа рхыԥхьаӡара аҟнытә
хынтә ҩ-хәҭак. Анаҩс, Қырҭтәыла Ахада анапаҵаҩразы изышьҭхоит,
Аконституциа ахәҭаҷ 46 иаҳәо аамҭа инақәыршәаны инапы аҵаиҩуеит.
6. Аконституциатә закәан инапы аҵаиҩуеит, икьыԥхьуеит Қырҭтәыла
Ахада, Аконституциа ахәҭаҷ 46 ишаҳәо еиԥш.
7. Иҷыдоу, мамзаргьы арратә ҭагылазаашьаан, аконституциатә
закәан апроект алацәажәара аанкылахоит, атәылаҿы ирылаҳәоу
аҭагылазаашьа аԥыххаанӡа.

120
 ЖӘЕИЗАТӘИ АХЫ. АИҬАСРАТӘ ҬАГЫЛАЗААШЬА

Ахәҭаҷ 78. Европатәии евроатлантикатәии аструктурақәа

рышҟа аинтеграциа
Европатәи ахеилаки Атлантикаҩадатәи аиқәшаҳаҭра Ахеиҿкаареи
рышҟа инагӡаны Қырҭтәыла аинтеграциазы, аконституциатә органқәа
иақәнагоу аусеиҿкаарақәа мҩаԥыргароуп русқәҵара аҳәаақәа ирҭакӡаны.

Қырҭтәыла Аҳәынҭқарра Ахада

Едуард Шеварднаӡе
Қарҭ
Нанҳәа 24 1995 шықәса
N786

121
 ҚЫРҬТӘЫЛА АКОНСТИТУЦИАТӘ ЗАКӘАН
АҶАРАТӘИ АВТОНОМТӘ РЕСПУБЛИКА ИАЗКУ

Ахәҭаҷ 1
1. Аҷаратәи автономтә республика Қырҭтәыла иузеҟәымҭхо
аҵакырадгьылтә хәҭоуп.
2. Аҷаратәи автономтә республика иаҵанакуеит абри закәан адкылара
аамҭазы административтә аҳәаақәа ирылагӡаны иҟоу аҵакырадгьыл.
Аҷаратәи автономтә республика административтә аҳәаақәа рыҧсахра
ҟалоит Аҷаратәи автономтә республика Иреиҳаӡоу Ахеилак аҧшьгара
ашьаҭа ала, Қырҭтәыла аоргантә закәан инақәыршәаны. Аҷаратәи
автономтә республика Иреиҳаӡоу Ахеилак зыӡбахәы ҳәоу аҧшьгара
иазкны аӡбара аднакылоит ахеилак аилазаара наӡа аҟынтәи ахҧа
рыҩба рбыжьқәа рыла.
3. Аҷаратәи автономтә республикаҿы анапхгараҭара мҩаҧысуеит
Қырҭтәыла Аконституциеи азакәанҧҵареи инақәыршәаны. Аҷаратәи
автономтә республикаҿы анапхгаратә органқәа раҧҵара ҟалоит
Қырҭтәыла азакәанҧҵаратә актқәа мацара инрықәыршәаны.
4. Аҷаратәи автономтә республика Аконституциа егьрыдыркылоит
егьахәаҧшуеит Аҷаратәи автономтә республика Иреиҳаӡоу Ахеилак
аилазаара аҟынтәи ахҩа рыҩба рыла. Аҷаратәи автономтә республика
иашьашәалоу аконституциатә закәан амч аиуеит уи ашьақәырҕәҕәара
иазку Қырҭтәыла аоргантә закәан амч анаиулакҵәҟьа.
5. Аҷаратәи автономтә республика абираҟи агерби амоуп, урҭ
шьақәырҕәҕәоуп Аҷаратәи автономтә республика Аконституциа
ала. Аҷаратәи автономтә республика абираҟи агерби рҟны
иазҧхьагәаҭазароуп Қырҭтәыла аҳәынҭқарратә бираҟи агерби
аелементқәа. Аҷаратәи автономтә республика абираҟи агерби
рхархәақәа аҧҟара ҳәаақәҵоуп Қырҭтәылеи Аҷаратәи автономтә
республикеи рзакәанҧҵара ала.
6. Аҷаратәи автономтә республика административтә центр
ақалақь Баҭым ауп.

122
 Ахәҭаҷ 2
1. Аҷаратәи автономтә республика азинмчқәа ҳәаақәҵоуп
Қырҭтәыла Аконституциеи, абри азакәани, Аҷаратәи автономтә
республика Аконституциеи, Қырҭтәылеи Аҷаратәи автономтә
республикеи егьырҭ рзакәанҧҵаратә актқәеи рыла.
2. Аҷаратәи автономтә республика азинмчы ҷыдақәа ихьыҧшымкәа
инарыгӡоит Аҷаратәи автономтә республика анапхгаратә органқәа.
Аҷаратәи автономтә республика азинмчы ҷыдақәа роуп:
а) Аҷаратәи автономтә республика азакәанқәеи егьырҭ анормативтә
актқәеи рыдкылара;
б) Аҷаратәи автономтә республика аиҳабыра реилазаашьеи,
рзинқәеи, русура аҧҟарақәеи рҳәаақәҵара;
в) Қырҭтәылеи Аҷаратәи автономтә республикеи рзакәанҧҵара ала
ишьақәыргылоу аҧҟарала Аҷаратәи автономтә республика абиуџьеттә
политика аҳәаақәҵареи амҩаҧгареи, Аҷаратәи автономтә республика
абиуџьет иазку азакәан адкылареи уи анагӡара ахылаҧшреи;
г) Қырҭтәылеи Аҷаратәи автономтә республикеи рзакәанҧҵара
ала ишьақәыргылоу аҧҟарала Аҷаратәи автономтә республика амал
ахылаҧшреи ахархәареи;
д) Қырҭтәылеи Аҷаратәи автономтә республикеи рзакәанҧҵара
ала ишьақәыргылоу аҧҟарала Аҷаратәи автономтә республика иатәу
адгьыли, абнатәи аӡытәи ресурсқәеи рхылаҧшреи рхархәареи;
е) Қырҭтәылеи Аҷаратәи автономтә республикеи рзакәанҧҵара
ала ишьақәыргылоу аҧҟарала Аҷаратәи автономтә республика
ақәыҧшылара-ҵакырадгьылтә план аиқәыршәареи аҿиареи;
ж) автономиатә республикатә ҵакы змоу автомобилтә мҩақәеи
егьи аинфраструктуреи анапхгара рыҭара;
з) автономтә республикатә ҵакы змоу аҵаратәи, амедицинатәи,
арҿиаратәи, аспорттәи усбарҭақәа раҧҵареи, анапхгара рыҭареи,
рыдгылареи;
и) Қырҭтәылеи Аҷаратәи автономтә республикеи рзакәанҧҵара
ала ишьақәыргылоу аҧҟарала Аҷаратәи автономтә республика
анашьамҭақәеи аҳаҭыртә хьӡқәеи рышьақәыргылареи ранашьареи;
к) Аҷаратәи автономтә республика архивтә маҵзура анапхгара
аҭара.

123
 3. Аҷаратәи автономтә республика, аекономикеи, ақыҭанхамҩеи,
атуризми, агәабзиарахьчареи асоциалтә аиқәыршәареи, аҵареи,
акультуреи, аспорти, аҿар рполитикеи, аҧсабархьчареи аусхкқәа
рҿы иарбанызаалак азинмчы амҩаҧгара алшоит, уи Қырҭтәыла
азакәан инақәыршәаны, аҳәынҭқарратә напхгара рзинмчы ҷыдақәа ма
аҭыҧантәи ахаланапхгара рексклиузивтә рхатә зинмчы иаҵанамкәазар,
уи амҩаҧгара Қырҭтәыла азакәанҧҵара ала, Аҷаратәи автономтә
республика азинмчқәа ирышьашәалазар.
4. Аҳәынҭқарра ала Аҷаратәи автономтә республика азинмчы
анашьара ҟалоит азакәан инақәыршәаны, иашьашәалоу аматериалтәи
афинанстәи ресурсқәа аҭара ала.
5. Аҷаратәи автономтә республика, Қырҭтәыла азакәанҧҵара
ала ишьақәыргылоу аҳәаақәа ирҭагӡаны, афинанстә хьыҧшымра
амоуп. Аҷаратәи автономтә республика азинмчқәа рымҩаҧгара
аиқәыршәаразы, Қырҭтәыла азакәан ашьаҭа ала, Аҷаратәи автономтә
республика иаҭазар ауеит ашәахтәи ашәахтә зқәыми аҳәынҭқарратә
хашәала хәҭак, иара убас, Қырҭтәыла абиуџьет аҟынтә афинанқәа
азоушьҭрагьы ҟалоит. Аҷаратәи автономтә республика амал амоуп,
уи ашьақәгылара аҧҟара ҳәаақәҵоуп Қырҭтәыла азакәанҧҵара ала.

Ахәҭаҷ 3
1. Аҷаратәи автономтә республика Иреиҳаӡоу Ахеилак Аҷаратәи
автономтә республика иреиҳаӡоу ахаҭарнакратә органуп, уи Аҷаратәи
автономтә республика азинмчқәа рҳәаақәа ирҭагӡаны, имҩаҧнагоит
азакәанҧҵаратә усура, Аҷаратәи автономтә республика аиҳабыра
русушьа иахылаҧшуеит, имҩаҧнагоит азакәанҧҵара ала иҳәаақәҵоу
егьырҭ азинмчқәа.
2. Иреиҳаӡоу Ахеилак шьақәгылоуп 4 шықәса аҿҳәара рыҭаны
иалху 21ҩык адепутатцәа рыла. Иреиҳаӡоу Ахеилак алырхуеит Аҷаратәи
автономтә республика аҵакырадгьыл аҿы ашәҟәы иҭагалоу Қырҭтәыла
атәылауаа, зегьирзеиҧшу, зинла еиҟароу, ишиашоу алхрақәа рышьаҭа
ала, маӡала абжьыҭирала. Иреиҳаӡоу Ахеилак анеҩстәи алхрақәа
мҩаҧысуеит Иреиҳаӡоу Ахеилак азинмчы аҿҳәара анынҵәо амзартә
ашықәс жьҭаара аҵыхәтәантәи асабшазы. Аибашьратә ҭагылазаашьа
аан, мамзаргьы Қырҭтәыла иахьаҵанакәа ма Аҷаратәи автономтә
республикаҿы аҷыда ҭагылазаашьа рылаҳәазар, Иреиҳаӡоу Ахеилак
алхрақәа мҩаҧысуеит аибашьратә ҭагылазаашьа ма аҷыда ҭагылазашьа
аҧыхра анеҩс 60 мшы рыҩнуҵҟала. Қырҭтәыла аоргантә закәан ала
ишьақәыргылоу аҧҟарала, алхрақәа рҟнынӡа 60 мшы шагу, алхрақәа

124
рыҿҳәара ҧиҵәоит Қырҭтәыла ахада. Иреиҳаӡоу Ахеилак адепутатцәа
рхыҧхьаӡара ҳәаақәҵоуп Аҷаратәи автономтә республика Аконституциа
ала, дара ралхра аҧҟара − Қырҭтәыла азакәани Аҷаратәи автономтә
республика азакәани рыла. Иреиҳаӡоу Ахеилак алхрақәа реихшьаалатә
протокол, Қырҭтәылеи Аҷаратәи автономтә республикеи рзакәанҧҵара
ала ишьақәыргылоу аҧҟарала, еиқәнаршәоит Аҷаратәи автономтә
республика иреиҳаӡоу алхратә комиссиа.
3. Иреиҳаӡоу Ахеилак раҧхьатәи аилатәара мҩаҧысуеит
алхрақәа рнеҩс мызкы иахымгакәа, аилатәара аҿҳәара ҧиҵәоит
Қырҭтәыла ахада. Иреиҳаӡоу Ахеилак аусура иалагоит Иреиҳаӡоу
Ахеилак алахәылацәа ахҧа рыҩба рзинмчы шьақәырҕәҕәазар.
4. Иреиҳаӡоу Ахеилак алахәыла даҽа хаҭарнакратә органк ма
Аҷаратәи автономтә республика аиҳабыра далазар ҟалоит. Егьырҭ
имааибуа аҭагылазаашьақәа ҳәаақәҵоуп Қырҭтәыла азакәани,
Аҷаратәи автономтә республика Аконституциеи, Иреиҳаӡоу Ахеилак
арегламенти рыла.
5. Иреиҳаӡоу ахеилак:
а) аднакылоит Аҷаратәи автономтә республика Аконституциеи
Аҷаратәи автономтә республика егьырҭ азакәанқәеи;
б) ишьақәнарҕәҕәоит Аҷаратәи автономтә республика аиҳабыра
реилазаара;
в) азин амоуп аилазаара наӡа аиҳарала Аҷаратәи автономтә
республика аиҳабыра агәрамгара рзаарҧшра;
г) аилазаара наӡа аиҳарала аднакылоит Аҷаратәи автономтә
республика абиуџьет азакәан;
д) ишьақәнаргылоит Аҷаратәи автономтә республика анашьамҭақәеи
аҳаҭыртә хьӡқәеи;
е) имҩаҧнагоит абри закәани, Қырҭтәыла азакәанҧҵареи,
Аҷаратәи автономтә республика Аконституциеи, Аҷаратәи автономтә
республика азакәанҧҵареи рыла иҳәаақәҵоу егьырҭ азинмчқәа.
6. Аҷаратәи автономтә республика азакәан, Аҷаратәи автономтә
республика Аконституциа ада, инапы аҵаҩны иҭижьуеит Аҷаратәи
автономтә республика аиҳабыра рнапхгаҩы. Иара, азакәан аҿы
азгәаҭарақәа ҟаҵаны, Иреиҳаӡоу Ахеилак ашҟа архынҳәра азин
имоуп. Иреиҳаӡоу Ахеилак аиҳабыра рнапхгаҩы иҟаиҵаз азгәаҭарақәа
рзы абжьыҭира мҩаҧыргоит, азгәаҭарақәа рыдкыларазы иазхоит

125
азакәан адкыларазы ишьақәыргылоу абыжьқәа рхыҧхьаӡара.
Азакәан раҧхьатәи аредакциа ала адкыларазы уи иақәшаҳаҭхароуп
Иреиҳаӡоу Ахеилак аилазаара наӡа реиҳара. Аиҳабыра рнапхгаҩы
азакәан инапы аҵаимҩыр, уи инапы аҵаҩны иҭижьуеит Иреиҳаӡоу
Ахеилак ахантәаҩы.
7. Аҷаратәи автономтә республика Иреиҳаӡоу Ахеилак азинмчы
аанкылахоит ҿыц иалху Иреиҳаӡоу Ахеилак азинчы азхаҵара анеҩсҵәҟьа,
мамзаргьы Иреиҳаӡоу Ахеилак аимырпра иазкны Қырҭтәыла ахада
иҟаиҵо адҵа амч анаиулакҵәҟьа.
8. Қырҭтәыла ахада, Қырҭтәыла апарламент ақәшаҳаҭхара ала,
Иреиҳаӡоу Ахеилак аимырпра азин имоуп Ахеилак ауранагӡара атәыла
ахьыҧшымреи, аҵакырадгьылтә акзаареи, аҳәынҭқарратә напхгаратә
органқәа рконституциатә зинмчқәа рымҩаҧгареи иаҧырхагазар,
ма, абри закәани Аҷаратәи автономтә республика Аконституциеи
рыла иара ианашьоу азинмчқәа рынагӡара алымшозар, мамзаргьы,
еишьҭаргыланы ҩынтә Аҷаратәи автономтә республика аиҳабыра
аилазаара шьақәдмырҕәҕәар. Иреиҳаӡоу Ахеилак аимырпра
ахылҵуеит Аҷаратәи автономтә республика аиҳабыра рзинмчы
аанкылара. Иреиҳаӡоу Ахеилак аимырпра ашьҭахь Ахеилаки
Аҷаратәи автономтә республика аиҳабыреи рзинмчқәа мҩаҧнагоит
Қырҭтәыла ахада еиҿикаауа аамҭалатәи аҳәынҭқарратә хеилак.
Аамҭалатәи аҳәынҭқарратә хеилак азинмчы аанкылахоит ҿыц иалху
Иреиҳаӡоу Ахеилак азинмчы азхаҵара анеҩсҵәҟьа. Аамҭалатәи
аҳәынҭқарратә хеилак иаднакыло азакәан шьақәырҕәҕәазароуп
Иреиҳаӡоу Ахеилак ала, уи азинмчы азхаҵара ашьҭахь мызкы
иахымгакәа. Иреиҳаӡоу Ахеилак зыӡбахәы ҳәоу аҿҳәара иалагӡаны
азакәан шьақәнамҕәҕәар, ари азакәан амч ацәыӡуеит. Иреиҳаӡоу
Ахеилак еимдырпыр, изаамҭаным алхрақәа мҩаҧысроуп аимырпра
инаркны 60мшы рышьҭахь, аха 90мшы ирхымгакәа. Иреиҳаӡоу
Ахеилак изаамҭаным алхрақәа рҟнынӡа 60мшы шагу, алхрақәа
рыҿҳәара ҧиҵәоит Қырҭтәыла ахада.
9. Иреиҳаӡоу Ахеилак аҩнуҵҟатәи аиҿкаареи аусура аҧҟареи
ҳәаақәҵоуп Аҷаратәи автономтә республика Аконституциеи Иреиҳаӡоу
Ахеилак арегламенти рыла.

126
 Ахәҭаҷ 4
1. Аҷаратәи автономтә республика аиҳабыра Аҷаратәи автономтә
республика иреиҳаӡоу анагӡаратә органуп.
2. Аҷаратәи автономтә республика аиҳабыра шьақәгылоуп
Аҷаратәи автонгомтә республика аиҳабыра рнапхгаҩи Аҷаратәи
автономтә республика аминистрцәеи рыла.
3. Аҷаратәи автономтә республика ҿыц иалаху Иреиҳаӡоу Ахеилак
азинмчы азхаҵара ма Аҷаратәи автономтә республика аиҳабыра
рзинмчы аимырпра инаркны ҩымчыбжь рыҩнуҵҟала, Қырҭтәыла
ахада Иреиҳаӡоу Ахеилак иалахәы аполитикатә субиектқәа рҟны
аконсультациақәа мҩаҧганы, Иреиҳаӡоу Ахеилак алахәылацәа
ашьақәырҕәҕәаразы дрыдигалоит Аҷаратәи автономтә республика
аиҳабыра рхантәаҩы иҭыҧ азы акандидати аиҳабыра рнапхгаҩы иҭыҧ
азы акандидат аминистрцәа рҭыҧқәа рзы иалихыз акандидатцәеи.
Аҷаратәи автономтә республика аиҳабыра рышьақәырҕәҕәаразы
бжьыҭирак мҩаҧыргоит. Аҷаратәи автономтә республика аиҳабыра
ишьақәырҕәҕәоуп ҳәа иҧхьаӡахоит уи иақәшаҳаҭхар Иреиҳаӡоу
Ахеилак аилазаара наӡа реиҳара. Иреиҳаӡоу Ахеилак ҩымчыбжь
рыҩнуҵҟала аиҳабыра аилазаара шьақәдмырҕәҕәар, Қырҭтәыла ахада,
ҩымчыбжь рыҩнуҵҟала, ашьақәырҕәҕәаразы Иреиҳаӡоу Ахеилак
адигалоит ҧасатәи ма аҿыц кандидатцәа. Урҭ рышьақәырҕәҕәаразы
абжьыҭира мҩаҧгазароуп ҩымчыбжь рыҩнуҵҟала.
4. Аҷаратәи автономтә республика аиҳабыра рнапхгаҩы Аҷаратәи
автономтә республика иреиҳаӡоу амаҵзуратә хаҿуп, Аҷаратәи автономтә
республика дахаҭарнакуп. Аҷаратәи автономтә республика аиҳабыра
рнапхгаҩы Аҷаратәи автономтә республика аиҳабыра дырхагылоуп,
азакәанҧҵара ала ишьақәыргылоу аҧҟарала егьиқәиргылоит егьамихуеит
Аҷаратәи автономтә республика аминистрцәа, Қырҭтәылеи Аҷаратәи
автономтә республикеи рзакәанҧҵара ала ишьақәыргылоу аҧҟарала
Аҷаратәи автономтә республика амал иазку аӡбарақәа идикылоит,
Аҷаратәи автономтә республика Иреиҳаӡоу Ахеилак ашьақәырҕәҕәаразы
адигалоит Аҷаратәи автономтә республика абиуџьет, абри азакәани
Аҷаратәи автономтә республика Аконституциеи, Қырҭтәылеи Аҷаратәи
автономтә республикеи рзакәанҧҵареи ала иҳәаақәҵоу егьырҭ
азинмчқәа мҩаҧигоит.
5. Аҷаратәи автономтә республика аминистррақәа раҧҵара
ҟалоит Аҷаратәи автономтә республика Аконституциа ала иҳәаақәҵоу
аусхкқәа мацараҿ.

127
 6. Аҷаратәи автономтә республика аиҳабыра аҳасабырбаразы
аҭак рыҧхықәуп Қырҭтәыла ахадеи, Қырҭтәыла аиҳабыреи, Аҷаратәи
автономтә республика Иреиҳаӡоу Ахеилаки рҿаҧхьа.
7. Қырҭтәыла аиҳабыра азин рымоуп Аҷаратәи автономтә
республика аиҳабыра, аиҳабыра рнапхгаҩы, ма аминистр иаҧиҵаз
акт амч аанкылара, ма зыӡбахәы ҳәоу акт аҧыхра, уи Қырҭтәыла
Аконституциа, абри азакәан, Қырҭтәыла иаднакылаз жәларбжьаратәи
аиқәшаҳаҭра, Қырҭтәыла азакәан, мамзаргьы Қырҭтәыла ахада ма
Қырҭтәыла аиҳабыра рзинтә акт иаҿагылазар.
8. Аҷаратәи автономтә республика аиҳабыра рзинмчы аанкылахоит:
а) Аҷаратәи автономтә республика ҿыц иалху Иреиҳаӡоу Ахеилак
азинмчы азхаҵара анеҩсҵәҟьа;
б) Аҷаратәи автономтә республика Иреиҳаӡоу Ахеилак ала
агәрамгара азаарҧшра аан;
в) аҷаратәи автономтә республика аиҳабыра рнапхгаҩы инапынҵақәа
рышьҭыҵара ма ҽакала изинмчы аанкылара аан;
г) Аҷаратәи автономтә республика Иреиҳаӡоу Ахеилак аимырпра
аан.
9. Абри ахәҭаҷ 8-тәи апункт апунктеиҵақәа „а“, „б“, „в“ рыла
иазҧхьагәаҭоу аҭагылазаашьақәа раан Аҷаратәи автономтә
республика аиҳабыра рзинмчқәа мҩаҧыргоит аиҳабыра аилазаара
ҿыц шьақәырҕәҕәахаанӡа.
10. Аҷаратәи автономтә республика аиҳабыра реилазаашьеи,
рзинмчи, русура аҧҟареи ҳәаақәҵоуп Аҷаратәи автономтә республика
Аконституциеи Аҷаратәи автономтә республика азакәани рыла,
азакәан апроект Аҷаратәи автономтә республика Иреиҳаӡоу
Ахеилак азцәыригоит Аҷаратәи автономтә республика аиҳабыра
рнапхгаҩы.

Ахәҭаҷ 5
1. Абри закәан амч аиуааит акьыҧхь анабалак ашьҭахьҵәҟьа.
2. Абри закәан амч анаиулак ашьҭахьҵәҟьа, «Аҷаратәи автономтә
республика иазку» Қырҭтәыла аконституциатә закәан (Қырҭтәыла
азакәанҧҵаратә дырраҭара, №16, 4.07.2004, ахәҭаҷ 53) амч ацәыӡит
ҳәа иҧхьаӡазааит.

128
 3. Абри азакәан амч анаиулак ашьҭахь фымз ирхымгакәа Аҷаратәи
автономтә республика Иреиҳаӡоу Ахеилак, ашьақәырҕәҕәаразы
Қырҭтәыла апарламент аднагалааит абри азакәан инақәыршәаны
Аҷаратәи автономтә республика Аконституциа иалагалатәу аҧсахрақәа.
Қырҭтәыла аоргантә закәан инақәыршәаны, Аҷаратәи автономтә
республика иашьашәалоу аконституциатә закәан шьақәдырҕәҕәаанӡа
амч рымоуп Аҷаратәи автономтә республика Аконституциа аҧҟарақәа.

Қырҭтәыла ахада
Гьаргь Маргвелашвили
Қәҭешь,
Жьҭаара 13, 2017 ш.
N1325

129
 ҚЫРҬТӘЫЛА АКОНСТИТУЦИАТӘ ҦҞАРА
ҚЫРҬТӘЫЛАТӘ АКОНСТИТУЦИА АХЬ АҦСАХРАҚӘА
РАЛАҴАРА ИАЗКНЫ

(2017 шықәса жьҭаарамза 13

Қырҭтәыла аконституциатә ҧҟара)
(агәылҩаа)

Ахәҭаҷ 2
1. Аоргантә закәан астатус ранашьазааит Қырҭтәыла азакәанқәа:
а) „Аҳәынҭқарратә бызшәа иазку“;
б) „Анормативтә актқәа ирызку“;
в) „Аҳәынҭқарратә аудит амаҵзура иазку“.
2. Қырҭтәыла анеҩстәи апарламенттә алхрақәа раан иалырхуа
апарламент азинмчы аиуаанӡа, апарламент иалоуп апропорциатә
системала иалху 77ҩык адепутатцәеи амажоритартә системала иалху
73 апарламент алахәылацәеи. Анеҩстәи апарламенттә алхрақәа раан
иалырхуа апарламент азинмчы аиуаанӡа, апарламенттә фракциа
еиҿкаауп фҩык иреиҵамкәа апарламент алахәылацәа рыла. Анеҩстәи
апарламенттә алхрақәа раан иалырхуа апарламент азинмчы аиуаанӡа,
аполитикатә партиак аҟынтә иалху адепутатцәа фракциак еиҳаны
афракциақәа реиҿкаара азин рымоуп.
3. 2024 шықәса ҧхынҷкәын 1-нӡа, раҧхьаӡа акәны иқәдыргыло
аӡбаҩ, ҿҳәарада дықәдыргылаанӡа, 3 шықәса аҿҳәара иҭаны далырхыр
ауеит. Иҳәаақәҵоу аҿҳәарала иқәдыргыло аӡбаҩ ҿҳәарада далырхуазар,
иара дықәыргылазааит аоргантә закәан ала ишьақәыргылоу аҧҟара
инақәыршәаны.
4. Зыӡбахәы ҳәоу азакәан ала Қырҭтәыла Аконституциа аҩбатәи
ахәҭаҷ иалагалоу аҧсахрақәа ирхылҵуам Қырҭтәыла аконституциатә
ӡбара иалаҵоу ашшыҧхьыӡқәа рыхәаҧшра иазку ақәҵарақәа
раҧыхра, аха, иаҭаххар, урҭ рыхәаҧшразы анормативтә ашьаҭа
иҧсахзар ауеит Аконституциа аҩбатәи ахәҭаҷ иалагалоу аҧсахрақәа
инрықәыршәаны.
5. Аҷаратәи автономтә республика иазку аконституциатә закәан
адкылара ҟалоит зыӡбахәы ҳәоу азакәан амч аиуаанӡа амч змоу
иашьашәалоу аконституциатә аҧҟарала иҳәаақәҵоу, даҽа хьӡык ала.

130
 6. Зыӡбахәы ҳәоу азакәан амч анаиулак ашьҭахь, 12 шықәса
рыҩнуҵҟала азеиҧш- аҳәынҭқарратә ашәахтә, акциаз наламҵакәа,
асахьа ҿыц ала ашьақәыргылара ма азеиҧш-аҳәынҭқарратә ашәахтә
асахьа инақәыршәаны ишьақәгылоу хыхьтәи аҳәаа аизырҳара
ҟалоит ареферендум мацарала, аоргантә закәан ала иазҧхьагәаҭоу
аҭагылазаашьақәа рыда. Ареферендум амҩаҧгара аҧшьгара азин
рымоуп Қырҭтәыла аиҳабыра мацара. Азеиҧш-аҳәынҭқарратә ашәахтә
асахьа ҿыц ашьақәыргыларас ма аҳәаатә хәҭа аизырҳарас иҧхьаӡахом
уажәтәи ашәахтә альтернативас иҟоу ма уажәтәи ашәахтә ацынхәрас
иҟоу ашәахтә ашьақәыргылара ма аҧсахра, уи ашәахтә аизырҳара
ахылымҵуазар. Иара убас, азеиҧш-аҳәынҭқарратә ашәахтә асахьа
ҿыц ашьақәыргыларас ма аҳәаатә хәҭа аизырҳарас иҧхьаӡахом
ашәахтә асахьа инақәыршәаны иҟоу аҳәаатә хәҭа аҳәаақәа ирҭагӡаны
ашәахтә ахәҭа аҧсахрагьы. Атәанчаратәи аҧгаҧсатәи алагалақәа
еиҿкаауп азакәан ала, урҭ ашәахтә рықәым.
7. Зыӡбахәы ҳәоу азакәан амч анаиуа аамҭазы Иреиҳаӡоу
аӡбара ахантәаҩыс иҟоу ахаҿы имаҵзураҭыҧ Аиустициа Иреиҳаӡоу
Ахеилак иаҵанакуеит, иара ахеилак ахантәаҩра азиуеит Иреиҳаӡоу
аӡбара ахантәаҩы иаҳасабала имоу азинмчы аҿҳәара нҵәаанӡа.
8. Зыӡбахәы ҳәоу азакәан амч анаиулакҵәҟьа, апрокурор хада
изинмчы иоуеит зыӡбахәы ҳәоу азакәан амч анаиуа аамҭазы иҟоу
апрокурор хада, иара изинмчы амҩаҧгразы изаанхаз аҿҳәара
нҵәаанӡа.
9. (Ианыхуп - 29.06.2020, №6500)
10. Қырҭтәыла анеҩстәи апрезиденттә алхрақәа раан Қырҭтәыла
ахада далырхуеит 6 шықәса аҿҳәара иҭаны.

Ахәҭаҷ 21
1. Қырҭтәыла анеҩстәи апарламенттә алхрақәа раан иалырхуа
апарламент ишьақәгылазаауеит апропорциатә системала иалху 120ҩыки
амажоритартә системала иалху 30ҩыки апарламент алахәылацәа
рыла.
2. Апропорциатә системала имҩаҧгахо алхрақәа рыла иалырхуа
Қырҭтәыла апарламент алахәылацәа рмандатқәа ршоит алхрақәа
ирылахәыз, 1 наӡынак адымхаргьы алхыҩцәа рбыжьқәа зауз аполитикатә
партиақәеи, иара убас, 1 наӡынак еиҵамкәа алхыҩцәа рбыжьқәа
зауз алхратә блокәқеи рыбжьара. Аполитикатә партиа ма алхратә
блок иаиуз амандатқәа рхыҧхьаӡара ашьақәыргыларазы, уи иаиуз

131
алхыҩцәа рбыжьқәа рхыҧхьаӡара 120-нтә ишьҭыхны, абри апункт
ала иҳәаақәҵоу иашьашәалоу алхратә бариер иахысыз аполитикатә
партиақәеи алхратә блокқәеи зегьы ироуз алхыҩцәа рбыжьқәа инеизакны
рхыҧхьаӡаразы ишатәуп. Аихшьаалас иҟало арыцхә ауп аполитикатә
партиа ма алхратә блок иаиуа амандатқәа рхыҧхьаӡарас иҧхьаӡахо.
Аполитикатә партиақәа ма алхратә блокқәа 120 еиҵны амандатқәа
роур, иаанхаз амандатқәа еиҟараны ирзыршоит зегьы реиҳа идуу
ацәынха змоу аполитикатә партиақәеи алхратә блокқәеи.
3. Амандатқәа инеизаку рхыҧхьаӡараҿы аполитикатә партиа ма
алхратә блок апропорциатәи амажоритартәи системала инеизакны
иаиуз амандатқәа рнаӡынатә хәҭа аполитикатә партиақәеи алхратә
блокқәеи апропорциатә системала ироуз алхыҩцәа рбыжьқәа
рзеиҧш хыҧхьаӡараҿы зыӡбахәы ҳәоу аполитикатә партиа ма
алхратә блок апропорциатә системала иаиуз алхыҩцәа рбыжьқәа
рнаӡынатә хәҭеи ари ахәҭа аҧшьбараки реихшьаала еиҳамзароуп.
Аполитикатә партиа ма алхратә блок апропорциатәи амажоритартәи
системала инеизакны иаиуз амандатқәа рнаӡынатә хәҭа амандатқәа
инеизаку рхыҧхьаӡараҿы аполитикатә партиақәеи алхратә блокқәеи
апропорциатә системала ироуз абыжьқәа инеизаку рхыҧхьаӡараҿы
зыӡбахәы ҳәоу аполитикатә партиа ма алхратә блок апропорциатә
системала иаиуз алхыҩцәа рбыжьқәа анаӡынатә хәҭеи ари ахәҭа
аҧшьбараки реихшьаала еиҳазар, аполитикатә партиа ма алхратә
блок иашьашәалоу амандатқәа ацәыӡуеит апропорциатә алхрақәа рҿы
ицәыргаз алхратә сиа аҟынтәи, арҭ амандатқәа ршоит иашьашәалоу
абариер иахысыз, иреиҕьу алҵшәақәа змоу егьырҭ аполиткиатә
партиақәеи алхратә блокқәеи ицәырыргаз алхратә сиақәа рыбжьара.
4. Абри ахәҭаҷ ахықәкқәа рзы еиҿкаауп 30 мандаттәи алхратә
округқәа зыӡбахәы ҳәоу азакәан адкылара аамҭазы амч змоу
административтә аҳәаақәа инрықәыршәаны:
а) Қарҭтәи амуниципалитет иаҵанакуа Мҭаҵминдеи Крҵанисии
араионқәа; Ваке араион; Сабурҭало араион; Исани араион; Самгори
араион; Дидубеи Чуҕуреҭии араионқәа; Глдани араион; Наӡаладеви
араион;
б) Ҭелавии, Ахметеи, Қварелии, Лагодехии амуниципалитетқәа;
Гурџьаани, Сагареџьои, Дедоҧлисҵҟарои, Сиҕнаҟии амуниципалитетқәа;
Русҭави амуниципалитети Гардабани амуниципалитети ирыҵанакуа
Нориои, Мартҟоҧии, Ахалсоҧелии, Сарҭиҷалеи, Гамардџьвебеи,
Ахали Самгории, Лемшвениерии, Ҭелеҭии, Кумисии, Крҵанисии
административтә акқәа; Марнеулии Гардабании (Нориои, Мартҟоҧии,

132
Ахалсоҧелии, Сарҭиҷалеи, Гамардџьвебеи, Ахали Самгории,
Лемшвениерии, Ҭелеҭии, Кумисии, Крҵанисии административтә
акқәа рыда) амуниципалитетқәа; Болниси, Дманисии, Ҭеҭри Ҵҟарои,
Ҵалкеи амуниципалитетқәа; Мцхеҭеи, Душеҭии, Ҭианеҭии, Ҟазбегии
амуниципалитетқәа; Каспии Гории (Вариании, Ниқозии, Тирӡнисии,
Скрисии, Шиндисии административтә акқәа рыда) амуниципалитетқәа;
Хашурии Қарелии амуниципалитетқәеи Гори амуниципалитет иаҵанакуа
Вариании, Ниқозии, Скрисии, Шиндисии административтә акқәа;
Ахалцихии,Борџьомии, Адигении, Аспинӡеи амуниципалитетқәа;
Ахалқалақии Ниноҵминдеи амуниципалитетқәа; Қәҭешьтәи амуниципалитет;
Сачхереи, Ҷиатуреи, Харагаулии амуниципалитетқәа; Тҟибулии, Ҭерџьолеи,
Зестафонии, Баҕдадии амуниципалитетқәа; Самтредиеи, Цҟалтубои,
Вании, Хонии амуниципалитетқәа; Жәыргьыҭтәи амуниципалитет;
Ҧуҭии, Хобии, Сенакии амуниципалитетқәа; Ҵаленџьихеи, Чхороҵҟуи,
Мартвилии, Абашеи амуниципалитетқәа; Озургеҭии, Ланчхуҭии,
Чохатаурии амуниципалитетқәа; Баҭымтәи амуниципалитет; Қобулеҭи
амуниципалитети Хелвачаури амуниципалитет иаҵанакуа Махинџьаури
административтә аки; Хелвачаурии (Махтнџьаури административтә
ак ада), Қедеи, Шуахевии, Хулои амуниципалитетқәа; Амбролаурии,
Онии,Цагерии, Лентехии, Местиеи амуниципалитетқәа.
5. Қырҭтәыла анеҩстәи апарламенттә алхрақәа рылахәызаара
азин рымоуп азакәан ала ишьақәыргылоу аҧҟарала ашәҟәы иҭагалоу,
аоргантә закәан ала ишьақәыргылоу аҧҟарала 5 000ҩык иреиҵамкәа
алхыҩцәа рнапынҵақәа рыла агәрагара ззышьақәырҕәҕәоу аполитикатә
партиа. Анеҩстәи апарламенттә алхрақәа рылахәызааразы 5 000ҩык
иреиҵамкәа алхыҩцәа рҟынтә агәрагара ашьақәырҕәҕәара рҭахым
ихьыҧшымкәа, ма алхратә блок аилазаараҿы ҧасатәи апарламенттә
ма аҭыҧантәи ахаланаҧхгаратә алхрақәа ирылахәыз, алхрақәа
руакы аҿы акәзаргьы, апропорциатә системала 15 000 абыжьқәаа
иреиҵамкәа изауз квалификациатә политикатә партиеи, иара убас,
зылахәыла ма зкандидат 2018 шықәсатәи апрезиденттә алхрақәа
актәи атур аҿы 15 000 еиҵамкәа абыжьқәа зауз аполитикатә
партиақәа зегьы.
6. Қырҭтәыла анеҩстәи апарламенттә алхрақәа рҿы амажоритартә
системала иалырхуа апарламент алахәызааразы акандидат
иқәыргылара азин амоуп абри ахәҭаҷ 5-тәи апункт аҿы иазгәаҭоу
аполитикатә партиа, азакәан ала ишьақәыргылоу аҧҟарала ашәҟәы
иҭагалоу алхратә блок, ма алхыҩцәа ринициативатә гәыҧ. Акандидат
иқәыргылара аҧҟареи аҭагылазаашьақәеит ҳәаақәҵоуп Қырҭтәыла
алхратә закәанҧҵара ала.

133
 7. Қырҭтәыла апарламентттә алхрақәа рылахәызаара аҧҟареи
аҭагылазаашьақәеи, иара убас, апарламент алахәылацәа рмандатқәа
реизшара аҧҟареи ҳәаақәҵоуп Қырҭтәыла алхратә закәанҧҵара
ала.
8. 2024 шықәсанӡа Қырҭтәыла знык ма изныкымкәа изаамҭаным
апарламенттә алхрақәа мҩаҧгахар, иашьашәалоу алхрақәа мҩаҧысуеит,
иара убас, апарламент еиҿкаахоит абри ахәҭаҷ ала ишьақәыргылоу
аҧҟарала. 2024 шықәсазы Қырҭтәыла апарламенттә изаамҭаным
алхрақәа мҩаҧысуам. 2024 шықәсанӡа Қырҭтәыла изаамҭаным
апарламенттә алхрақәа знык ма изныкымкәа имҩаҧгахар, аҵыхәтәантәи
изаамҭаным алхрақәа рышьҭахь анеҩстәи алхрақәа мҩаҧысуеит 2024
шықәса жьҭаара 26 рзы, аҵыхәтәантәи изаамҭаным алхрақәа раан
иалырхуа апарламент азинмчы аанкылахоит ҿыц иалху апарламент ала
апарламент алахәылацәа ахҧа рыҩба рзинмчы азхаҵара анеҩсҵәҟьа.

134
daibeWda Sps `sezanSi~
saqarTvelos prezidentis administraciis dakveTiT