1.Życiorys.

Jan Kochanowski żył w latach 1530–1584. Pochodził z wielodzietnej rodziny, miał 6 braci i 5
sióstr. Ojciec Jana - Piotr był właścicielem kilku wsi, natomiast matka - Anna odznaczała się
wysoką kulturą intelektualną. Po śmierci swojego ojca odziedziczył dwór w Czarnolesie,
gdzie tworzył swe dzieła.
2.Okres studiów
Około 1544 roku Jan rozpoczął naukę w Akademii Krakowskiej. Po jej ukończeniu poeta
mógł studiować za granicą dzięki swoim mecenasom (Jan Firlej, Filip Padniewski i bp Piotr
Myszkowski). Przez 5 lat studiował w Padwie, gdzie nabył wiedzę z zakresu filozofii oraz o
literatury (np. Twórczość Dantego czy Petrarki). We Włoszech rozpoczął tworzyć po łacinie.
3.Okres dworski
Po powrocie z podróży poeta rozpoczął karierę jako dworzanin. Przez pierwsze lata
przebywał na dworze swoich mecenasów, jednak potem trafił na dworu króla Zygmunta
Augusta, gdzie uzyskał tytuł królewskiego sekretarza. W tym okresie pisał dużo fraszek i
pieśni. Powstały wtedy również poematy „Zuzanna” oraz „Muza”.
4.Okres czarnoleski
W roku 1575 Jan ożenił się z Dorotą Podlodowską i osiedlił się w Czarnolesie. Doczekał się
6 córek i jednego syna. Szczęście rodzinne zakłóciła śmierć jego córki Urszulki. To
wydarzenie odcisnęło znaczny ślad w jego twórczości. To właśnie o tym zdarzeniu
Kochanowski pisze w swoich trenach. Jan Kochanowski był poetą, który rozsławił Polskę.
Uważany jest za najwybitniejszego poetę okresu odrodzenia i „ojca” naszej literatury. Jego
utwory przepełnione są mądrością życiową. We fraszkach oraz w pieśniach przedstawił
swoje spojrzenie na barwną epokę, w której żył.

5.Najważniejsze utwory Jana Kochanowskiego

● „Fraszki” (np. „Na lipę”, „Na zdrowie”, „Na dom w Czarnolesie”, „Na pijanego”,
„Do snu”, „O szlachcicu polskim”, „Do fraszek”, „O doktorze Hiszpanie” i wiele
innych)
● „Pieśni”
● „Psałterz Dawidów”
● „Odprawa posłów greckich”
● „Szachy”, „Zgoda” „Satyr albo Dziki Mąż”

1.”Do fraszek”
Utwór należy do liryki bezpośredniej. Podmiot liryczny jest autorem fraszek, o których snu-
je rozmyślania, dlatego można utożsamiać go z samym Kochanowskim. Utwór ma zwięzłą
formę, charakterystyczną dla tego gatunku literackiego. Utwór ma formę rozbudowanego
bezpośredniego zwrotu do fraszek, na początku wiersza pojawia się apostrofa. Podmiot li-
ryczny zwraca się uosobionych fraszek. Pojawia się odwołanie do mitologicznej Fortuny,
bogini odpowiedzialnej za wszystkie wydarzenia spotykające człowieka, zarówno pozytyw-
ne, jak i negatywne. Podmiot liryczny wyraża za pomocą fraszek swoje refleksje, wynikające
z życiowego doświadczenia. Podkreśla jednak, że czytelnicy nigdy nie będą w stanie dowie-
dzieć się całej prawdy na jego temat. Mogą próbować zrozumieć artystę przez wnikliwą ana-
lizę jego fraszek, ale jest to skazane na porażkę. Kolejnym elementem antycznym w fraszce
jest porównanie twórczości podmiotu lirycznego do labiryntu. Nikt nie jest w stanie go
przejść, nawet z pomocą nici Ariadny. Stanowi to odwołanie do mitycznego labiryntu,
wybudowanego przez Dedala z rozkazu króla Minosa. Miał on na celu uwięzienie Minotaura.
Z tego mitu wywodzi się związek frazeologiczny „nić Ariadny”, oznaczający wskazówkę, wyj-
ście z beznadziejnej sytuacji. Fraszka należy do liryki autotematycznej. Podmiot liryczny
zachęca do poszukiwania we fraszkach rozrywki i pretekstu do refleksji nad życiem, a nie
poszukiwania głębszego sensu.
2.”Do gór i lasów”
Utwór jest wierszem stychicznym. Fraszka należy do liryki bezpośredniej, podmiot liryczny
ujawnia swoją obecność w utworze. Świadczy o tym obecność czasowników w pierwszej
osobie liczby pojedynczej. Ze względu na doświadczenia życiowe, osobę mówiącą można
utożsamiać z samym Kochanowskim. Adresatem utworu są tytułowe góry i lasy, do których
apostrofa pojawia się na początku utworu. Utwór został oparty na antytezie, zestawieniu w
jednej wypowiedzi dwóch przeciwstawnych znaczeniowo elementów. Kilkukrotnie pojawiają
się określenia czasu „dziś” i „jutro”. Streszczenie kilkudziesięciu lat w krótkim utworze powo-
duje, że dawno minione czasy są postrzegane, jako teraźniejszość. Fraszka rozpoczyna się
apostrofą do gór i lasów. Podmiot liryczny przygląda się górom i lasom, które dalej wygląda-
ją tak samo, jak za czasów jego młodości. Jest to typowy człowiek renesansu, wykształco-
ny, odbywający zagraniczne podróże, poznający wielu ciekawych ludzi. Pełnił w swoim życiu
wiele ról, był studentem, rycerzem, dworzaninem, a nawet księdzem. Podmiot liryczny przy-
wołuje postać Proteusza, potrafiącego przepowiadać przyszłość i zmieniać postać. Poeta
stwierdza, że człowiek powinien aktywnie kierować swoim życiem, poszukiwać własnego
miejsca na ziemi. Przesłaniu utworu odpowiada łacińskie hasło carpe diem (chwytaj dzień).
Utwór ma formę autobiografii Jana Kochanowskiego.
3. "Człowiek Boże igrzysko"
„Człowiek Boże igrzysko” dotyczy istoty Boga i człowieka, ludzkiej pychy. Istnieje
przekonanie o podobieństwie Boga do człowieka, że jest w centrum wszechświata. Fraszka
jest ironiczna, w przedstawianiu człowieka jako centrum świata zachowuje ironiczny dystans
wobec idei humanistycznej. Utwór jest próbą odpowiedzi na pytanie „kim jest człowiek”?
Tekst uświadamia nam, że człowiek jest bożym igrzyskiem. Człowiek dąży do tego, by być
jak najlepszym, by móc być lepszym od samego Boga Człowiek myśli, że świat został
stworzony tylko dla niego i to on jest najważniejszym, jest wpatrzony w samego siebie.
Fraszka nawiązuje do teologicznej wizji teatrum mundi. W koncepcji teatrum mundi Bóg
przedstawiony jest w dwóch postaciach. Postać Boga generowano jako widza oraz reżysera.
Traktowanie Boga jako widza oświecenie nazwało DEIZMEM. Jest to pogląd ateistyczny.
Natomiast traktowanie Boga jako reżysera romantyzm nazwał PROWIDENCJALIZMEM.
Pogląd ten z ogromną siła oddziaływał na romantyzm, który mówił, iż Bóg jest stworzycielem
świata oraz kieruje człowiekiem.
4. “Na dom w Czarnolesie"
Fraszka jest utworem stychicznym. Wiersz jest regularny i rytmiczny. Utwór należy do liryki
bezpośredniej, podmiot liryczny ujawnia swoją obecność w utworze. Świadczy o tym zasto-
sowanie czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej i odpowiednich zaimków. Ze
względu na wątki biograficzne i światopogląd, podmiot liryczny można utożsamiać z samym
Kochanowskim. Wiersz należy do liryki zwrotu do adresata, ma formę rozbudowanej
apostrofy do Boga. W utworze widoczne są elementy autobiograficzne. Czarnolas to mazo-
wiecka wieś, gdzie Kochanowski osiedlił się po latach kariery dworskiej i prowadził spokojne
życie ziemianina. Czarnolas stał się dla Kochanowskiego synonimem azylu, gdzie można
wypocząć w gronie najbliższych. W tym miejscu powstało wiele znanych utworów poety.
Fraszka wyraża wdzięczność Bogu za wszystkie łaski oraz nadzieję na pomyślną przy-
szłość. Nie prosi o dobra materialne, które nie dają szczęścia, szybko przemijają. Jego po-
glądy odpowiadają filozofii epikurejskiej. Podmiot liryczny jest dumny ze swoich dotychcza-
sowych osiągnięć, do wszystkiego doszedł ciężką pracą. Nie popada jednak w pychę, uwa-
ża że człowiek posiada moc sprawczą, jednak nie może zapominać o kluczowej roli, którą w
życiu odgrywa Bóg. Ludzkie plany nie mają żadnego znaczenia, jeśli są niezgodne z boskimi
wyrokami. Nawet największy wysiłek nie jest w stanie zmienić przeznaczenia, wyznaczone-
go przez Boga. Wszystkie pragnienia podmiotu lirycznego są związane z jego „gniazdem
ojczystym”, które można interpretować, jako Czarnolas lub całą Polskę. Mężczyzna nie chce
opuszczać rodzinnych stron, nie skuszą go żadne luksusy, nie zależy mu na posiadaniu im-
ponującej rezydencji. Kochanowski, osiedlając się w Czarnolesie, nie był już osobą młodą,
dlatego ma też nadzieję na spokojną starość.
5. "Na zdrowie"
Fraszka jest utworem stychicznym. Podmiot liryczny zakłada, że zdrowie jest najważniejszą
wartością w życiu człowieka. Ostatnie cztery wersy fraszki mają charakter wniosku, osoba
mówiąca zwraca się z prośbą o zachowanie zdrowia. Fraszka należy do liryki bezpośredniej,
podmiot liryczny ujawnia swoją obecność. Opis nabiera plastyczności dzięki licznym
epitetom. Na rytm utworu wpływają anafory. Zastosowano także przerzutnie, czyli przenie-
sienie części wypowiedzenia do kolejnego wersu. Pojawiają się wyliczenia, gdy podmiot li-
ryczny wymienia wartości mające mniejsze znaczenie niż zdrowie. Osoba mówiąca wypo-
wiada się w sposób emocjonalny, utwór kończy wykrzyknienie. Występują liczne archaizmy.
Ze względu na posiadane poglądy, można utożsamiać go z samym Kochanowskim. Utwór
stanowi apostrofę do upersonifikowanego zdrowia. Podmiot liryczny chce przypomnieć czy-
telnikom, że jest ono najważniejszą wartością. Utwór rozpoczyna się stwierdzeniem, że
zdrowie docenia się dopiero, gdy się je straci. Strata zdrowia otwiera ludziom oczy, uświada-
mia ich,

jak proste było ich życie, gdy nie musieli zmagać się z chorobami. W codziennym życiu ła-
two o tym zapomnieć, skupić się na narzekaniu, gromadzeniu dóbr materialnych, które oka-
zują się nieistotne, gdy człowiek musi zmierzyć się z prawdziwym problemem. Zdrowie w
utworze jest określone jako szlachetne, uosobienie wszystkiego, co najważniejsze. Młodzi
ludzie mają tendencję do ignorowania zagrożeń, korzystania z życia, nawet jeśli jest to szko-
dliwe. Podmiot liryczny wymienia wszystkie wartości, które ludzie naiwnie stawiają na pierw-
szym miejscu, nie doceniając tego co mają. Wszystko to przestaje jednak liczyć się dla czło-
wieka, który musi w codziennym życiu zmagać się z chorobą. Po wyrażeniu obiektywnych
refleksji na temat roli zdrowia w życiu człowieka, podmiot liryczny ujawnia swoją obecność.
Nazywa zdrowie drogim klejnotem. Są one cenne i umożliwiają spokojną, dostatnią egzy-
stencję. Osoba mówiąca prosi o ochronę przed chorobami dla siebie i swojej rodziny. Te sło-
wa świadczą o dojrzałości i silnie ukształtowanym systemie wartości. Fraszki Kochanowskie-
go są wyrazem dojrzałego światopoglądu, stanowią refleksję doświadczonego życiowo męż-
czyzny. Z czasem poeta zaczął stawiać zdrowie na pierwszym miejscu, co mogło wynikać z
nadchodzącej starości oraz chorób, które dotknęły jego rodzinę. Kochanowski odrzucił wy-
sokie stanowiska, sławę i zaszczyty, rozluźnił kontakty ze światem dworskim i artystycznym.
6.”Do Wenery”
Tytułowa Wenera to bogini rzymska, która jest odpowiednikiem greckiej Wenus, czyli bogini
miłości. Cała fraszka to apostrofa do tego mitologicznego uosobienia miłości. Podmiot
liryczny prosi boginię jako władczynię uczuć ludzkich, aby nie zsyłała na niego z powrotem
nadziei związanej z obiektem jego dawnych uczuć, czyli ukochaną kobietą. Jest on bardzo
zdeterminowany w swym błaganiu, co poświadcza wykrzyknienie. Według podmiotu dużo
lepszym życiem jest nieodczuwanie miłości, co spowoduje zachowanie spokoju ducha. Z
jego słów wynika, że po wielokrotnych zawodach w uczuciach, jakie go spotykały, może z
całą pewnością zwrócić się ku postawie wstrzemięźliwej. Wszystko o co się stara i tak obróci
się w nicość, a uczucie jest jedynie fikcją, kupioną za wysoką cenę. Według niego nie można
ufać miłości, ponieważ ona nie ukazuje prawdziwego obrazu, ale zaślepiając kochanka,
fałszuje rzeczywistość. Musi się mieć na baczności, by znów nie dać się zwieść uczuciu.
Zakończenie utworu ukazuje, że podmiot liryczny wie, że bogini, jeśli tylko zechce, i tak
ześle jeszcze na niego, mimo jego próśb, uczucie miłości. Wie również, że jego strapienia i
bolączki związane ze stanem zakochania oraz prośby, które ku niej kieruje, są dla niej
jedynie powodem do radości i żartów. Dla Wenus ludzkie smutki są powodem uciechy.
Fraszka Kochanowskiego jest ukazaniem trosk, jakie niesie ze sobą uczucie miłości, które,
choć silne, potrafi zmącić prawdziwy obraz rzeczywistości, ponieważ serce zaczyna
dominować nad rozumem.