18.11.

2020

Meslek Hastalığı 5510 SSGSS Kanunu Md. 14

Fiziksel Risk Etmenleri “Sigortalının çalıştırıldığı işin niteliğine göre tekrarlanan

Öğrt. Gör. Hüdayi TAŞÇI bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı
hudayitasci@uludag.edu.tr
geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal
17:30 1 17:30 özürlülük halleridir.” 2

Türkiye’de Meslek Hastalıkları Sınıflandırması Fiziksel Risk Etmenleri

Nem
Sıcak
Gürültü Soğuk
Isıtma
Havalandırma
A Grubu: Kimyasal
maddelerle olan meslek C Grubu:
Pnömokonyozlar ve Titreşim Termal Konfor
hastalıkları
solunum sistemi
hastalıkları

Basınç Aydınlatma
B Grubu: Mesleki cilt
hastalıkları

E Grubu: Fiziksel
etkenlerle olan
D Grubu: Mesleki
meslek hastalıkları3 Radyasyon
Bulaşıcı Hastalıkları
17:30 SOSYAL SİGORTA SAĞLIK İŞLEMLERİ TÜZÜĞÜ 17:30 4

Gürültü Endüstrideki gürültü

İşyerlerinde çalışanların
üzerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler bırakan ve
İstenmeyen ve kulağa hoş iş verimini olumsuz yönde etkileyen sesler olarak
gelmeyen rahatsız eden sesler olarak tanımlanır. tanımlanabilir.
17:30 5 17:30 6

1
 18.11.2020

Ses Nedir?
Maddeden oluşan bir ortam

Dalga boyu: bir ses dalgasının oluşması için sesin aldığı yol olup
ardı ardına gelen iki sinüs tepe noktası arasındaki uzaklığı ifade
Atmosfer Kuvvet
eder.
Ses Kaynağı

Kuvvet
Periyot: Bir dalga boyu için geçen zamana periyot denir.
Kuvvet
Frekans: Saniyedeki titreşim sayısına ise frekans denir. Birimi Hertz
(Hz) dir.
Genlik : Ses dalgalarının dikey büyüklüğünün ölçüsüdür.
Ses hızı: Frekansla dalga boyunun çarpımı ise sesin hızını verir.
(V=fxλ)

Moleküllerin sıkışıp genleşmesinden meydana gelen

17:30 madde içinde yayılabilen bir titreşim olayıdır. 17:30 9

Boyuna «Longitudinal» Dalgalar (Ses Dalgaları) Sesin Fiziksek Özellikleri

«Ortam parçacıklarının, dalganın hareket doğrultusuna paralel BASINÇ Sesin Hızı-V (cm/sn) (Sesin 1 saniyede aldığı yol)
hareket etmesiyle oluşup ilerleyen dalgaya boyuna dalga denir.»
Frekans-F (Hertz&1/sn) (Sesin 1 saniyedeki dalga sayısı)

A Dalga Boyu-λ (cm) B S: Sıkışma-Max Basınç S

(Sinüs Tepe Noktası)
Periyot-T (t)
Şiddet (Genlik)

ZAMAN
KONUM
Ses Kaynağı

17:30 10 17:30 11

Sesin yayılmasına etki eden etkenler: 1/2 Sesin yayılmasına etki eden etkenler: 2/2

1. Ortamın Cinsi 2. Ortamın Sıcaklığı

Sesin yayılma hızı, katı, sıvı ve gazlarda farklıdır. Sıcaklık arttıkça taneciklerin titreşim hızı yani kinetik enerjisi
Ses, en yavaş gazlarda, sonra sıvılarda, en hızlı katılarda yayılır. artacağından sesin yayılma hızı artar.
Ses boşlukta hareket edemez.
Sesin havada yayılma hızı;
Sesin hızı normal koşullarda; 0ºC de 331m/s
havada 340 m/s, 20ºC de 344 m/s‘dir.
tahtada 4000 - 6000 m/s,
suda 3000 - 5000 m/s, Sıcaklık artıkça sesin o ortamdaki yayılma hızı da artar.
çelikte ise 8000 m/s'dir.

17:30 13 17:30 14

2
 18.11.2020

İnce ve Kalın Ses: Yüksek ve alçak ses:

Sesin frekansı, sesin ince veya kalın olmasını belirler.

Yüksek frekanslı sesler ince,

düşük frekanslı sesler kalın seslerdir. İki sesin frekansları aynı olabilir ancak genlikleri/şiddetleri farklıdır.

Kulağımız için ince (tiz) sesler kalın seslerden daha

tehlikelidir.

17:30 15 17:30 16

Ses Çeşitleri Ses Basıncı

Gürültüyü meydana getiren sesleri üç türde tanımlamak

mümkündür.

Subsonik sesler; frekansı 20 Hz. 'den düşük olan,

İSG’de
İşitilebilen sesler; frekansı 20 Hz. ile 20 kHz. arasında olan, İşitme kaybına sebep olabilecek gürültünün değerlendirilmesi için
gürültüyü meydana getiren sesin basıncının ve frekansının
Ultrasonik sesler; frekansı 20 kHz. 'den daha yüksek olan seslerdir. belirlenmesi yeterlidir.

17:30 17 17:30 18

Gürültünün İnsan Üzerindeki Etkileri Gürültünün İnsan Üzerindeki Etkileri

Sağlıklı bir insan kulağı, 20 μPa:………………… 0 dB'e;

200 pascal:………….. 140 dB'e eşdeğer gelir.
20 mikropascal ile 200 pascal
Bu nedenle;
arasında bulunan ses şiddetlerine duyarlıdır.
Kulak bu geniş aralıkta rahatça duyar. 0 dB:………….işitme eşiği,
140 dB:………ağrı eşiği denir.
• 20 μPa şiddetindeki sese işitme eşiği,
• 200 Pa şiddetindeki sese de ağrı eşiği denir.

17:30 19 17:30 20

3
 18.11.2020

Desibell Endüstride Gürültü Kaynakları

Gürültü, insan kulağında meydana getirdiği basıncın referans

basınca oranının logaritmik ifadesi olan desiBELL (dB) ile ölçülür.

17:30 21 17:30 22

Bazı ses kaynaklarının ölçüleri Bazı ses kaynaklarının ölçüleri

• İşitme Sınırı ( Eşiği ) 0 dB • Ortalama Trafik Gürültüsü, Gürültülü Lokanta, Matbaa 70-90 dB
• Tam algılanamayan ses 10 dB • Havalı Çekiç, Takım tezgahları, 90-100 dB
• Kayıt Stüdyosu, Orman 0-20 dB • Hidrolik Pres, Pop Grubu, Daire testere 100-120 dB
• Yatak odası 20-30 dB • Jet motoru 130 dB
• Kütüphane, Sessiz ofis, Oturma odası 30-40 dB • Şehir alarm sireni 140 dB
• Genel ofis, Sohbet konuşması 40-60 dB • Roket rampası 180 dB
• Çalışma ofisi 60-70 dB

17:30 23 17:30 24

Gürültünün İnsan Üzerindeki Etkileri Gürültünün İnsan Üzerindeki Etkileri

Fizyolojik Etkileri:
• Geçici veya sürekli işitme bozuklukları (kayıpları),
Fizyolojik • Kan basıncının artması,
• Dolaşım bozuklukları,
• Solunumda hızlanma,
• Terlemede artış,
• Kalp atışlarında yavaşlama,
Gürültü • Ani refleksler,
• İktidarsızlık,
• Baş ağrısı,
Performans Psikolojik

17:30 25 17:30 26

4
 18.11.2020

Gürültünün İnsan Üzerindeki Etkileri Yaşa Göre İşitme Kaybı

Fiziksel etkilerin oluşmasında;

• Gürültüyü meydana getiren sesin şiddeti, Yaş ilerledikçe fizyolojik işitme kaybında ve
• Gürültüyü meydana getiren sesin frekans dağılımı, gürültüye bağlı işitme kaybında artış olur.
• Gürültüden etkilenme süresi,
• Gürültüye karşı kişisel duyarlılık,
• Gürültüye maruz kalanın yaşı,
• Gürültüye maruz kalanın cinsiyeti önemlidir.

17:30 27 17:30 28

Gürültünün İnsan Üzerindeki Etkileri Gürültünün İnsan Üzerindeki Etkileri

Psikolojik Etkileri:
• Davranış bozuklukları,
• Uyku bozuklukları,
• Aşırı sinirlilik ve tepkiler,
• Konuşurken bağırmalar,
• Hoşnutsuzluk,
• Tedirginlik,
• Stresler,
Gürültü geçici veya sürekli işitme
bozukluklarına yol açar.
Yapılan istatistiklere göre
meslek hastalıklarının %10’u gürültüden ileri gelen
işitme kayıplarıdır.
17:30 29 17:30 30

Gürültünün İnsan Üzerindeki Etkileri İki Gürültü Kaynağının Çıkardığı Toplam Gürültüyü Saptama Tablosu

Performans Etkileri:
• İş veriminin düşmesi, 1+1=4
• İş kalitesinin düşmesi,
• Konsantrasyon bozukluğu, 2+2=5
• Hareketlerin yavaşlaması, 3+3=6
• Dinlenmenin bozulması,
4+4=7
.
.
10 + 10 = 13

17:30 31 17:30 32

5
 18.11.2020

İki Gürültü Kaynağının Çıkardığı Toplam Gürültüyü Saptama Tablosu İki Gürültü Kaynağının Çıkardığı Toplam Gürültüyü Saptama Tablosu

İki Gürültü Düzeyi Arasındaki Büyük Olan Gürültü Düzeyine

Fark İlave Edilecek Miktar (dB)
0 3.0
1 2.6
2 2.1
Yüksek ses kaynağı – Düşük ses kaynağı = Fark 3 1.8
4 1.4
TGD: Farka Karşılık gelen katsayı + Yüksek ses 5 1.2
6 1.0
7 0.8
8 0.6
9 0.5
10 0.4
11 0.3
17:30 33 17:30 12 0.2 34

İki Gürültü Kaynağının Çıkardığı Toplam Gürültüyü Saptama Tablosu Kulağımız

Toplam
Eklenecek
1. Ses Kaynağı 2. Ses Kaynağı Aradaki Fark Gürültü
değer
Düzeyi

100 100 0 3.0 103

100 98 2 2.1 102.1

100 97 3 1.8 101.8

100 95 5 1.2 101.2

100 90 10 0.4 100.4

17:30 35 17:30 36

Dış Kulak Orta Kulak

Dış kulak ses dalgalarını toplayıp orta kulağa doğru yönlendirir ve ses dalgaları orta Çekiç, örs, üzengi kemiklerinin yardımı ile ses dalgalarının oluşturduğu titreşimler iç
kulağa girerken kulak zarına çarparak zarı titreştirirler. kulağa taşınır.

17:30 37 17:30 38

6
 18.11.2020

İç Kulak Genç ve Sağlıklı İnsan Kulağı

16 Hz ile 20.000 Hz (20 kHz)

duyarlıdır..

İç kulak, içi sıvı dolu salyangoz şeklinde bir tüpten oluşmuştur. Bu tüp çok ince çeşitli
frekanslara duyarlı iplikçikler ve iplik hücreleri ile birlikte sıvı içine yayılmış duyarlı
hücrelerden oluşmaktadır.

İç kulağa gelen ses dalgaları bu iplikçikler yardımı ile beynimizin işitme merkezine 60.000 Hz’e 140.000 Hz’e
17:30 taşındıklarında biz sesleri algılarız 39 17:30 40

Gürültünün İnsan Üzerindeki Etkileri

İnsan seslerinin frekansı;

175 Hz ile 7500 Hz
Bu durumda, bir sesin sağlıklı bir insan kulağı tarafından
Normal şartlarda konuşma şiddeti; işitilebilmesi için yeter şart ne olacaktır?
25 dB ile 65 dB
arasındadır. • Ses şiddetinin
20 μPa ile 200 Pa [0 dB (A) – 140 dB (A)]

• Ses frekansının
16 Hz ile 20 kHz
arasında olması gerekiyor.

17:30 41 17:30 42

Gürültünün İnsan Üzerindeki Etkileri Gürültünün İnsan Üzerindeki Etkileri

1.İletim tipi işitme kaybı: 2.Algı tipi işitme kaybı:

Dış ve orta kulakta oluşan Bu sağırlık tipi iç kulakta
sağırlık tipidir. görülen bir işitme kaybıdır.

Ses şiddeti, dış ve orta kulaktan İç kulaktaki kokleada bulunan

geçerken bir kayba uğrar ve iç sıvının veya liflerin bozulması
kulağa aynen iletilmez. ile duyma sinirlerinin
çalışmamasıdır.
Bu sağırlık tipi, ani yüksek bir
patlamanın dış kulak zarını Bu sağırlık tipi daha çok yüksek
zedelemesi sonucunda görülür. şiddetli ve yüksek frekanslı
seslerin oluşturduğu sağırlıktır.

17:30 43 17:30 44

7
 18.11.2020

Gürültüye uzun süre maruz kalmada iki dönem vardır : Kalıcı işitme kaybı oluşma devreleri

1. Devre: İşitme kaybının farkında olunmadığı devredir. Ancak

odyometrik inceleme ile tanısı konur.

a. İşitme yorgunluğu: Geçici bir işitme azlığıdır Günlük konuşma frekansı 500 - 2000 Hz arasında olup, bozukluk

b. Manifestasyon dönemi: Geri dönmeyen işitme yitimi 4000 - 4500 Hz arasındadır.

2. Devre: Kalıcı işitme kaybı ilerledikçe bozukluğun frekans yayılımı
genişler. Fısıltılar güçlükle duyulur.
3. Devre: Bozukluğun frekans yayılımı çok genişler. Normal
konuşmalar duyulmaz olur.

17:30 45 17:30 46

Gürültünün Değerlendirilmesi Yükümlülük Süresi

“Gürültü zararlarının meslek hastalığı sayılabilmesi için

Kanunla sağlanan yardımlardan
gürültülü işte en az 2 yıl,
yararlanabilmek için sigortalının
meslek hastalığına sebep olan
gürültü şiddeti sürekli olarak 85 dB’in üstünde olan işlerde
işinden fiilen ayrıldığı tarih ile
en az 30 gün çalışmış olmak gerekir.”
meslek hastalığının meydana
denilmektedir.
çıktığı tarih arasında geçecek
azami süreye yükümlülük süresi
Gürültü için yükümlülük süresi de 6 ay olarak belirtilmiştir.
denir.

Sosyal Sigorta Sağlık İşlemleri Tüzüğü

17:30 47 17:30 48

Gürültünün Değerlendirilmesi Gürültüye Karşı Alınacak Önlemler

•Teknik Korunma
•Tıbbi Korunma
•Gürültü Denetim Yöntemleri ve Yasal Düzenlemeler
•Gürültü Yönetmenliğinin Uygulanması
•Gürültüden Kaynaklanan Maruziyetin Önlenmesi veya Azaltılması
•Kişisel Korunma
•Maruziyetin Sınırlanması
•Çalışanların Bilgilendirilmesi ve Eğitimi
• Anlık gürültü seviyelerini ölçebilen cihazlar, •Çalışanlara Danışılma ve Katılım Sağlanması
• İşyeri ortam dozimetreleri ve
• Kişisel dozimetrelerdir. •Sağlık Gözetimi
17:30 49 17:30 50

8
 18.11.2020

Teknik Korunma: Gürültü Kaynağında Alınması Gereken Önlemler:

3 şekilde mümkündür. • Kullanılan makineleri gürültü düzeyi düşük makineler ile

değiştirmek,
a. Gürültü Kaynağında Alınması Gereken Önlemler
• Gürültülü yapılması gereken işlemi daha az gürültü gerektiren
b. Gürültülü Ortamda Alınması Gereken Önlemler
işlemle değiştirmek,
c. Gürültünün Etkisinde Kalan Kişide Alınması Gereken Önlemler
• Gürültü kaynağını ayrı bir bölmeye almak,

17:30 51 17:30 52

Gürültülü Ortamda Alınması Gereken Önlemler: Kişide Alınması Gereken Önlemler:

• Makinelerin yerleştirildiği zeminde gürültüye ve titreşime karşı
yeterli önlemleri almak,
• Gürültü kaynağı ile gürültüye maruz kalan kişi arasına gürültüyü
önleyici engel koymak,
• Gürültü kaynağı ile gürültüye maruz kalan kişi arasındaki uzaklığı
artırmak,
• Sesin geçebileceği ve yansıyabileceği duvar, tavan, taban gibi
yerleri ses emici malzeme ile kaplamak olarak sayılabilir.
• Gürültüye maruz kalan kişiyi, sese karşı iyi izole edilmiş bir bölme
içine almak,
• Gürültülü ortamdaki çalışma süresini kısaltmak,
• Gürültüye karşı etkin kişisel koruyucuları kullanmak,
• Gürültünün zararları hakkında bilgilendirmek ve eğitmek.

17:30 53 17:30 54

Bir Atölyede (A) ve Büroda (B) Gürültünün Yayılması Bir Atölyede (A) ve Büroda (B) Gürültünün Önlenmesi

1 Kaynak 1 Kaynak Örtülmeli

2 Titreşimle 2 Taban döşemesi sesi emecek malzeme ile kaplanmalı
3 Yansımayla 3 Duvarlarda ses yutan malzeme kullanılmalı
4 Rezonansla (https://www.youtube.com/watch?v=zacmM3i_0yg) 4 Titreşen parçaların dış yüzeyleri azaltılmalı
5 Doğrudan 5 Kişisel koruyucu kullanılmalı
17:30 55 17:30 56

9
 18.11.2020

2. Tıbbi Korunma: Maruziyetin önlenmesi veya azaltılmasında,

a) Gürültüye maruziyetin daha az olduğu başka çalışma

• Gürültülü işlerde çalışacakların, işe girişlerinde odyogramları
yöntemlerinin seçilmesi,
(işitme testi) alınmalı ve sağlıklı olanlar çalıştırılmalıdır.
b) Yapılan işe göre mümkün olan en düşük düzeyde gürültü yayan
• İş kazalarına karşı kesin denilebilecek yeteri kadar önlem alına
uygun iş ekipmanının seçilmesi,
biliniyorsa, gürültülü işlerde doğuştan sağır ve dilsizlerin
c) İşyerinin ve çalışılan yerlerin uygun şekilde tasarlanması ve
çalıştırılması da düşünülebilir.
düzenlenmesi,
• Gürültülü işlerde çalışanlarda, gürültü şiddeti, frekans dağılımı ve
ç) İş ekipmanını doğru ve güvenli bir şekilde kullanmaları için
maruziyet süresi dikkate alınarak; belli aralıklarla/periyotlarla
çalışanlara gerekli bilgi ve eğitimin verilmesi,
kulak odyogramları çekilmeli ve işitme kaybı görülenlerde gerekli
e) İşyeri, işyeri sistemleri ve iş ekipmanları için uygun bakım
tedbirler alınmalıdır.
programlarının uygulanması,
17:30 57 17:30 58

Yönetmelik Yönetmelik

a) En düşük maruziyet eylem değerleri: (LEX, 8saat) = 80 dB (A)

veya (Ptepe, Ppeak) = 112 Pa [135 dB(C) re. 20 µPa] (20 µPa referans b) En yüksek maruziyet eylem değerleri: (LEX, 8saat) = 85 dB (A)

alındığında 135 dB (C) olarak hesaplanan değer). veya (Ptepe) = 140 Pa [137 dB(C) re. 20 µPa].

(Ptepe, Ppeak= Gürültü basıncının tepe değeri)

(Ptepe, Ppeak= Gürültü basıncının tepe değeri)

17:30 59 17:30 60

Yönetmelik Yönetmelik DİKKAT!!!

(2) Maruziyet sınır değerleri uygulanırken, çalışanların

maruziyetinin tespitinde, çalışanın kullandığı kişisel kulak koruyucu
c) Maruziyet sınır değerleri: (LEX, 8saat) = 87 dB (A) veya (Ptepe) =
donanımların koruyucu etkisi de dikkate alınır.
200 Pa [140 dB(C) re. 20 µPa].
(Ptepe, Ppeak= Gürültü basıncının tepe değeri)
(3) Maruziyet eylem değerlerinde kulak koruyucularının etkisi
dikkate alınmaz.

17:30 61 17:30 62

10
 18.11.2020

Yönetmelik DİKKAT!!! Yönetmelik DİKKAT!!!

• Gürültü maruziyeti en düşük maruziyet etkin değerleri aştığında, • Gürültü maruziyeti en düşük maruziyet etkin değerleri aştığında,
işveren kulak koruyucuları sağlayarak işçilerin kullanımına hazır işveren kulak koruyucuları sağlayarak işçilerin kullanımına hazır
halde bulundurmalı. halde bulundurmalı. (80 dB)

• Gürültü maruziyeti en yüksek maruziyet etkin değerlerine • Gürültü maruziyeti en yüksek maruziyet etkin değerlerine
ulaştığında ya da bu değerleri aştığında, kulak koruyucuları ulaştığında ya da bu değerleri aştığında, kulak koruyucuları
kullanılmalıdır. kullanılmalıdır. (85 dB)

17:30 63 17:30 64

Yönetmelik DİKKAT!!! d) Gürültünün teknik yollarla azaltılması ve bu amaçla;

1) Hava yoluyla yayılan gürültünün; perdeleme, kapatma, gürültü

emici örtüler ve benzeri yöntemlerle azaltılması,
2) Yapı elemanları yoluyla iletilen gürültünün; yalıtım, sönümleme
ve benzeri yöntemlerle azaltılması,
Çalışanın maruziyeti, hiçbir koşulda maruziyet sınır
değerlerini aşmamalıdır.

87 dB (A) veya (Ptepe) = 200 Pa

Gürültü Yönetmeliği Madde 5

17:30 65 17:30 66

f) Gürültünün, iş organizasyonu ile azaltılması ve bu amaçla; Azami 7,5 Saat veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler H.Y.

1) Maruziyet süresi ve düzeyinin sınırlandırılması, Maksimum Gürültü Şiddeti Maksimum Maruziyet Düzeyi
dB ILO Standardı/TR/Saat/Gün
2) Yeterli dinlenme aralarıyla çalışma sürelerinin düzenlenmesi,
85 8 – 7.5 Tr
hususlarını göz önünde bulundurur.
90 4
95 2
100 1
105 ½
110 ¼
115 1/8

Eşdeğer Enerji Düzeyi Prensibi

Sesin Şiddeti x Maruziyet = Sabit
17:30 67 17:30 68

11
 18.11.2020

KULAK KORUYUCULAR MANŞON TİPİ KORUYUCULAR

Azaltma
Cinsi
Derecesi
1) Gürültü şiddetini indirebilmeli, Pamuk 5 – 16 dB

2) Rahat ve ergonomik olmalı Parafinli

20 – 35 dB
Pamuk
Cam Pamuğu 7.5 – 32 dB
Kulak Tıkacı 20 – 45 dB
17:30 Kulaklık 12 – 48 dB 69 17:30 70

MANŞON TİPİ KORUYUCULAR Adaptasyon ve Kullanım Şartları

Günler Sabah Öğleden Sonra

1. Gün 30 Dakika 30 Dakika

2. Gün 1 Saat 1 Saat
3. Gün 2 Saat 2 Saat
4. Gün 3 Saat 3 Saat
• baş bantlı,
• ense bantlı, 5. Gün Tam Gün
• barete monteli
Nasıl, Nerede, Ne Zaman
17:30 71 17:30 72

Fiziksel Risk Etmenleri

Öğrt. Gör. Hüdayi TAŞÇI
hudayitasci@uludag.edu.tr
Titreşim
17:30 73 17:30 74

12
 18.11.2020

Titreşim Titreşim

Mekanik bir sistemdeki salınım hareketlerini tanımlayan bir terimdir.

İnsanlar 1-1000 Hz arasındaki titreşimleri algılarlar.

Çalışmakta olan ve iyi dengelenmemiş araç ve gereçler genellikle
Düşük frekanslı titreşimlere maruz kaldıklarında sarsıntı hissederler. Yüksek frekanslı
titreşimler ise kişide karıncalanma ve yanma hissi uyanabilir.
titreşim oluştururlar.
17:30 75 17:30 76

Titreşim aşağıdaki 4 kategoride değerlendirilir: Oluşan etki

Tüm vücudun veya el ve kolların titreşime maruziyeti sonucunda

oluşan etki titreşimin;
• Frekansına,
• Şiddetine,
• Yönüne,
1-Harmonik Titreşim 2-Periyodik Titreşim • Maruz kalınan süreye,
• Uygulandığı bölgeye ve bölgenin büyüklüğüne,
• Titreşime maruz kalan kişinin
• yaşına,
• Cinsiyetine,
3-Rastgele Titreşim 4-Geçici, Kısa Süreli Titreşim • kişisel duyarlılığı ile genel sağlık durumuna bağlıdır.
17:30 77 17:30 78

Titreşimin Şiddeti: Titreşimin Ölçümü:

Titreşimin oluştuğu ortamda, titreşen enerjinin hareket

yönüne dikey birim alanda, birim zamandaki akım gücüne
titreşimin şiddeti denir.
Titreşim, insan vücudunun titreşimle temasta olduğu
Titreşimin yüksekliği (şiddeti) W/cm² olarak ifade edilir.
noktalardan ölçülür.
Titreşim, vibrasyon detektörü ya da
Oktav Bantları ile ölçülür.

17:30 79 17:30 80

13
 18.11.2020

Titreşim - Vibrasyon El - Kol Titreşimi

Maruziyet eylem değeri: Aşıldığı durumda, çalışanın

titreşime maruziyetinden kaynaklanabilecek risklerin kontrol
altına alınmasını gerektiren değeri.

Maruziyet sınır değeri: Çalışanların bu değer üzerinde bir

titreşime kesinlikle maruz kalmaması gereken değer.

Araç, gereç ve makinelerin çalışırken oluşturdukları salınım

hareketleri sonucu meydana gelir.
17:30 81 17:30 82

El - Kol Titreşimi Bütün Vücut Titreşimi

8 Saatlik çalışma süresi için titreşimin günlük;

• Maruziyet eylem değeri 2,5 m/s²

• Maruziyet sınır değeri 5 m/s²

Damar, kemik, eklem, sinir ve kas

bozukluklarına yol açan mekanik titreşimdir.

Çalışanların binerek kullandıkları araçların hareketleri sonucu meydana

gelir.
Çalışanların Titreşimle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik Md:5
17:30 83 17:30 84

Bütün Vücut Titreşimi Bütün Vücut Titreşimi

8 Saatlik çalışma süresi için titreşimin günlük;

• Maruziyet eylem değeri 0,5 m/s²

• Maruziyet sınır değeri 1,15 m/s²

Bel bölgesinde rahatsızlık ve omurgada travmaya yol açan mekanik

titreşimdir.

Çelik konstrüksiyonlu yapılarda titreşime sebep olan makine, tezgah

ve benzeri araç gereçlerin sebep olduğu titreşimlerdir.

Çalışanların Titreşimle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik Md:5

17:30 85 17:30 86

14
 18.11.2020

İnsanlar Titreşimin İnsan Üzerindeki Etkileri

• İnsan, düşük frekanslı titreşimlere maruz kaldığında,

sarsıntı hisseder.

• Buna karşılık yüksek frekanslarda karıncalanma hatta

yanma hissi duyar.
1 - 100 Hz 1-1000 Hz

arasında olan titreşimleri hissedebilir.

17:30 87 17:30 89

Titreşimin İnsan Üzerindeki Etkileri Titreşimin İnsan Üzerindeki Etkileri

Titreşime neden olan el aletlerini kullanan kişilerde yapılan

• Titreşimin etkisi en fazla düşük frekanslarda görülür. ölçmelerde;

• Titreşimin frekansı arttıkça, titreşimin ivmesinin şiddeti ve • El-kol ve vücudun titreşim geçirme oranı 5 Hz’ de en
oluşan etkisi azalır. yüksek olarak bulunmuştur.

• Titreşimin tıbbi ve biyolojik etkisi büyük ölçüde şiddetine ve • İkinci maksimum düzey ise; 20 Hz ile 30 Hz arasıdır.
maruz kalınan süreye bağlıdır.

17:30 90 17:30 91

Titreşimin İnsan Üzerindeki Etkileri Titreşimin vücuda etkileri

Titreşim enerjisi avuç içinden

el sırtına, elden kola ve koldan
omuza geçerken önemli ölçüde
Kalp atım sayısı Oksijen ve enerji Solunum hızı
güç kaybına uğrar. harcaması

Bu güç kaybı omuz eklemlerinde

en fazla olur.

Subjektif algılamada bozulmaya Doku yapılarının deformasyonuna

17:30 92 17:30 93

15
 18.11.2020

Çok düşük frekanslı titreşimin etkileri (f < 2Hz); Düşük frekanslı titreşimin etkileri (2 Hz <f < 30 Hz):

• At, otomobil, uçak, gemi gibi araçlarla seyahat sırasında

merkezi sinir sistemi şikayetleri meydana gelebilir. • Klinik belirtiler genel olarak titreşimli el aleti kullanan
işçilerde,
• Bulantı, kusma, soğuk ter olabilir. • elde dolaşım bozuklukları,
• Hipersentivite
• Seyahat bitince belirtiler belli bir • uyuşukluk

süre sonra ortadan kalkar. şeklinde görülebilir.

17:30 94 17:30 95

Titreşimin vücuda etkileri Titreşim sonucunda oluşan etki aşağıdaki faktörlere bağlıdır:

• Titreşimin frekansına,
• Titreşimin şiddetine,
• Titreşimin yönüne,
• Titreşime maruz kalınan süreye,
• Titreşimin uygulandığı bölgeye ve bölgenin büyüklüğüne,
Avuç içinde ve parmak • Titreşime maruz kalan kişinin yaşına, cinsiyetine ve kişisel
uçlarının
duyarlılığı ile genel sağlık durumuna
beyazlamasına,

Disk kayması - bel ağrıları Titreşimle birlikte, 8 - 10 derece ısıya kısa süre
maruziyette parmaklarda ve avuç içinde
beyazlaşma,
(Raynaud sendromu)

17:30 96 17:30 97

Titreşimden Korunma Yolları Teknik Önlemler:

• Teknik önlemlere, • Titreşimden korunmanın temel hedefi, titreşimi kaynağında

azaltmaya yönelik olmalıdır.
• Tıbbi önlemlere ve
• Genellikle makina dizaynı sırasında titreşimi azaltacak
zeminler yapmak ve titreşimi az olan makinalar satın
• Eğitime gereksinimi vardır.
almak.

• Kullanılan makinaların bakımlarını zamanında yapmak,

vuran ve titreşen kısımlara izolasyon uygulamak.

17:30 98 17:30 99

16
 18.11.2020

Titreşimden Korunma Yolları Titreşimden Korunma Yolları

2.Çalışma ortamındaki titreşim, maksimum kabul edilen değer

• Maruziyeti Azaltıcı Yöntemler
altında tutulamaz ise; teknik müdahalelerle bunu sağlamak için;
• Ergonomik tasarım ve uygun iş ekipmanı seçimi
a. Maruziyet süresinin azaltılması,
• Titreşimi azaltacak oturma yerleri ve el-kol titreşimini
b. Kişisel koruyucu araçlar kullanılması,
azaltacak el tutma yerleri
c. Bu iki önlemin kombinasyonunun kullanılması gibi önlemler
alınacaktır.

17:30 100 17:30 101

Titreşimden Korunma Yolları Titreşimden Korunma Yolları

3.Titreşimi kontrol altında tutulması için; kullanılan kontrol
metotları şu amaçlara yönelik olacaktır.
a. Kaynaktan üretilen ve yayılan titreşim azaltılacak,
b. Titreşimin yayılması, şiddetlenmesi ve yankılanması
önlenecek,
c. Çalışanlar izole edilecek.
17:30
4.Titreşimin kontrol metotları şu şekilde uygulanacaktır.
a. Dinamik denge ile titreşimin yoğunluğunu azaltmak,
b. Titreşim olan kısımlardaki hareketi veren bölgenin gücünü
azaltmak,
c. Dakikada dönme hızını azaltmak ve çalışma döngüsünün
süresini arttırmak,
d. Titreşim yapan kısmın titreşim yayılım miktarını azaltmak, o
kısmın emme kapasitesini artırarak bağlı olduğu bağlı olduğu
bölgeyi sağlamlaştırmak,
e. Sallantı hareketini, dönme hareketine çevirmek,
102 17:30 103

Titreşimden Korunma Yolları Titreşimden Korunma Yolları

4.Titreşimin kontrol metotları şu şekilde uygulanacaktır. 4.Titreşimin kontrol metotları şu şekilde uygulanacaktır.

g. Silindirik dişlileri helozonik dişlilere ve metal dişlileri
mümkün olan diğer tip dişlilere çevirmek,
f. Ani duruşlarda frenleme yerine aralıklı frenlemeyi tercih
etmek,
h. Kullanılan materyalin karakterine göre aletin şekil ve hızını
dizayn etmek,
i. Çalışılan makina ve materyali sabit tutacak uygun sistemler
dizayn etmek,
j. Elektrikli makinaları elektrodinamik, magnetodinamik ve
aerodinamik güçlere göre dizayn etmek,

17:30 104 17:30 105

17
 18.11.2020

Titreşimden Korunma Yolları Titreşimden Korunma Yolları

4.Titreşimin kontrol metotları şu şekilde uygulanacaktır.
k. Makine ve ekipmanların uygun noktalarında uygun emme 5.Titreşim yayılımını, şiddetlenmesini ve yankılanmasını kontrol
etmek için;
bağlantıları geliştirmek,
a. Makinanın yerleşimini (emme tabanı üstünde) duvar ve
l. Fan pervanelerini uygun dizayn etmek,
zeminden izole etmek,
m. Hava boşaltım ve çekim sistemlerini uygun dizayn etmek ve
b. Taban bağlantılarına ve yerleşim noktalarına ant-titreşim
gaz veya sıvı boru sistemlerini titreşim kaynağı olmaktan
materyali ara parçaları yerleştirmek,
çıkarmak,
c. Titreşim yapan makinaları diğer kısımlardan ayırarak yerleşim
n. Bakım ve onarım personelini, yağlama, ayarlama, aşınan
esnasındaki diğer kısımlarla ve çalışma odasıyla temas halinde
kısımların değiştirilmesi ve düzenli bakım yapılması konusunda
olmamasına dikkat etmek gerekir.
eğitmek.

17:30 106 17:30 107

Titreşimden Korunma Yolları Titreşimden Korunma Yolları

6.Ekipman yüksek seviyelerde titreşim yayıyorsa; 7.Eğer titreşim sınırları tehlike sınırlarının altına düşürülemezse,
a. Yönetimin belirlediği bir metotla uzaktan kumanda ile iş belli işçilere anti-titreşimli çalışma platformları ve standartları
bir mesafeden kontrol edilmeli, sağlanmalıdır.
b. Uzaktan kumandalı ekipman yerleştirilirken en az sayıda
çalışanın etkilenebileceği şekilde ayarlama yapılacaktır. 8.Anti-titreşim ekipmanı teknik korunma yöntemi olarak
görülmeyecektir.
Bunlar zaman zaman riski, limitte tutmak amacıyla teknik
gelişme sağlanıncaya kadar kullanılmalıdır.

17:30 108 17:30 109

Titreşimden Korunma Yolları Titreşimden Korunma Yolları

9.İşçiler anti-titreşim ekipmanını kullanmak için azami düzeyde

gayret sarf edeceklerdir.

10. Çalışma sahasında belirli aralılarla ölçümler yapılacak,

alınan değerler uygun formlara kaydedilecektir.

İşlemlerde değişiklik olduğunda ölçümler ortamda

tekrarlanacak, ayrıca, koruma önlemlerinin etkinliği zaman
zaman bu şekilde gözetlenecektir.

Bir denetim programı yapılarak alınan teknik koruma

önlemlerinin sağlıklı olup olmadığı izlenecektir.

Havalandırma Tesisatı Titreşim Kesiciler

17:30 110 17:30 111

18
 18.11.2020

Titreşimden Korunma Yolları Titreşimden Korunma Yolları

Titreşim Önleyici Silikon Vida

Havalandırma Tesisatı Titreşim Kesiciler

17:30 112 17:30 113

Zemin Yalıtımı Titreşimden Korunma Yolları

Elektronik Titreşim Akustik Rulman Arıza Detektörü

(Vibrasyon) Şalteri

4-20 mA Titreşim Sensörleri

17:30 114 17:30 115

Titreşimmetreler Titreşimden Korunma Yolları

17:30 116 17:30 117

19
 18.11.2020

Titreşimden Korunma Yolları Tıbbi Önlemler:

• Tıbbi korunmada ise işe giriş muayenelerinde; sinir sistemi,

kalp, damar ve sindirim sistemleri sağlam olan genç
işçilerin seçilmesine dikkat edilmelidir.

• Periyodik muayenelerde titreşimin etkilerinin klinik

muayeneler uygulanarak aranması; el, bilek ve dirsek
eklemlerinin dikkatle muayene edilmesi gerekir. Röntgen
filmlerinin çekilmesi de faydalı olur.

17:30 118 17:30 119

Eğitim: Organizasyon;

• Titreşimden korunmanın bir yolu da eğitimdir. • Ayrıca, titreşimin olumsuz etkileri görülen çalışanların
• İşyerinde titreşime maruz kalan kişiler ve yöneticiler, değiştirilmesi yoluna gidilmelidir.
titreşimin neden olduğu risklere ve rahatsızlıklara karşı
eğitilmelidir. • Çalışma (etkilenme) süresinde, kısıtlama yapılması veya
çalışma süresince daha sık dinlenme araları verilmesi,
titreşimden etkilenmede uygun bir korunma yöntemi olacaktır.

17:30 120 17:30 121

Titreşimden oluşan meslek hastalığının yükümlülük süresi

2 yıldır.

SGK istatistiklerinde, titreşimden ileri gelen meslek

hastalıklarına rastlanılmamaktadır.

?
AYDINLATMA

17:30 123 17:30 124

20
 18.11.2020

AYDINLATMA

Yaşam alanlarının veya iş yerlerinin ışık şiddetinin insanların sağlıklı Aydınlatmanın uygun ve yeterli olması çalışanları psikolojik
görme sınırları içinde tutulması için yapılan çalışmalardır.
olarak da etkiler. Dolayısıyla iş veriminin ve iş kalitesinin de

17:30 125 17:30

artmasına sebep olur. 126

Hassas, ince detayların olduğu işler yüksek aydınlatma şiddeti

17:30 127 17:30 128

İş kazalarının;
%5
kötü aydınlatmadan kaynaklanmakta,

bu oran kötü aydınlatmadan kaynaklanan göz yorgunluğu ile

birlikte değerlendirildiğinde
%20
ulaşmaktadır.

Amerikan Ulusal Güvenlik Konseyi

Çalışma ortamları, gözü yormayacak şekilde mümkün

17:30 129 17:30
olduğunca aydınlık olmalıdır. 130

21
 18.11.2020

Suni (yapay) aydınlatma sistemleri Aydınlatma ilgili kavramlar:

• Genel, Işık şiddeti: Nokta şeklindeki kaynağın, belirlenmiş yönde ışık

• Yerel, yayınımıdır.
• Birleşik olabilir. Birimi mum veya candela (cd)'dır.
Endüstride, genel veya birleşik aydınlatma sistemleri
kullanılmalıdır.

Birleşik aydınlatma sistemi, aydınlatmanın şiddetli olması

gereken işyerlerinde ve genel aydınlatma sisteminin pahalı
olacağı durumlarda kullanılmalıdır.
Bir mumdan (Candle) yayılan ışık 1 Kandela olarak kabul edilir.
Sadece yerel kaynaklarla yapılan aydınlatma, aydınlanmanın
her yerde aynı olmaması nedeni ile görme zorluğuna yol açtığı
için kullanılmamalıdır.
17:30 131 17:30 132

Aydınlatma ilgili kavramlar: Aydınlatma ilgili kavramlar:

Işık akısı: bir aydınlatma kaynağının belirli bir açı içerisinde Aydınlanma şiddeti: Bir yüzey üzerine düşen ışık akısının
yaydığı ışık miktarıdır. Birimi lümen (lm)'dir. yoğunluğudur. Birimi lüks‘ tür.

lüks = lümen/ m2 (lümen akı birimidir)

Bir mumun 1 metre ilerideki bir noktada Aydınlanma ışık şiddeti ile doğru orantılı ve uzaklığın
ölçülen ışık akısı 1 lümen kabul edilir. karesiyle ters orantılıdır.
17:30 133 17:30 134

İyi aydınlatma: İyi aydınlatma:

• Yapılan işin kalitesini artırır,

• Çalışanların göz sağlığına zarar vermez,
• İş kazalarını ve ramak kalaları önler,
• Çalışanları psikolojik olarak etkilediği için hızlı görmeyi
dolayısıyla zaman kazancı sağlar ve böylece iş veriminin ve
kalitenin artmasına sebep olur.

17:30 136 17:30 137

22
 18.11.2020

Yetersiz aydınlatma: İyi bir aydınlatma için dikkate alınması gereken faktörler,

• Verim ve kalitenin düşmesine, • Işık şiddeti

• Psikolojik olarak çalışanın olumsuz etkilenmesine, • Işığın rengi
• Fiziksel sağlığı üzerinde de kötü sonuçlar doğurur. • Işığın yayılması
• Işığın yönü
• Aydınlatılmak istenen yüzey
• Aydınlatılmak istenen araç gereç

17:30 138 17:30 139

Aydınlatılan yüzeyin yapısı

Üzerine düşen ışığın, Aydınlatma kolay görmeyi ve

• Kirli ve koyu renkli yüzeyler, ayırt etmeyi sağlayacak derecede
Ancak % 10-12’sini yansıtırken, parlak ve yüksek,
yayılma yönü de
• Mat veya parlak yüzeyler, (temiz ve açık renkli yüzey) gözleri kamaştırmayacak ve
% 90’ından fazlasını yansıtabilir yormayacak şekilde
olmalıdır.

17:30 140 17:30 141

Aydınlatmanın Değerlendirilmesi İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik

Aydınlatma
23 - Çalışma mahalleri ve geçiş yollarındaki aydınlatma
sistemleri, çalışanlar için kaza riski oluşturmayacak türde olur
ve uygun şekilde yerleştirilir.

Aydınlatma şiddetinin birimi lüx’tür.

Lüxmetre denilen cihazla ölçülür.

17:30 142 17:30 143

23
 18.11.2020

İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik

Aydınlatma
24 - Aydınlatma sisteminin
devre dışı kalmasının
çalışanlar için risk
oluşturabileceği yerlerde
yeterli aydınlatmayı
sağlayacak ayrı bir enerji
kaynağına bağlı acil
aydınlatma sistemi bulunur.
Pencereler
33 - Çalışanları, pencere ve menfezlerden gelen güneş
ışığının, ısısının ve hava akımlarının olumsuz etkilerinden
koruyacak gerekli tedbirler alınır.
17:30 144 17:30 145

Termal Konfor Termal Konfor

Termal konfor bozulduğunda, a) Sıcaklık

-dikkat eksikliği, b) Nem
-uyku hali, c) Hava Akımı
-becerilerde zayıflama d) Radyant Isı

gibi sonuçlar nedeniyle iş kazaları, sıvı elektrolit bozukluğu,

dolaşım sistemi ve diğer sistem etkilenimleri sonucu
meslek hastalıkları ortaya çıkmaktadır.

17:30 146 17:30 147

Havanın sıcaklığı Uygun Isı Belirlemede Gön Önünde Bulundurulacak Faktörler

Ölçümler kuru termometre kullanılarak yapılır.
• Yapılan işin niteliği (Ağır veya hafif iş olması)
• Çalışanın fiziki ve ruhi yapısı (zayıf, şişman, sakin, heyecanlı, tez
canlı, v.s.)
• Kişinin sağlık durumu (Hasta veya sağlıklı olması)
• Çalışanın giyim durumu (Kalın veya ince giymiş olması)
• Çalışanın beslenme durumu (Yapılan işe uygun veya uygun
olmayan beslenme) şeklinde sıralanabilir.

17:30 148 17:30 149

24
 18.11.2020

Nem Havanın nemi:

Genel olarak bir işyerinde bağıl nem % 30 - % 70

arasında bulunmalıdır.
Yüksek bağıl nem (% 70 - % 100) ortam sıcaklığının
yüksek olması durumunda bunalma hissine neden olur ve
kişinin konsantrasyonunu ve çalışma gücünü düşürür.
Sıcaklığın düşük olması halinde ise üşüme ve
ürperme hissi verir.
Havanın nemi: Çalışma ortamının havasındaki nem
miktarıdır. Bağıl nem ve mutlak nem olarak ifade edilir.
Bağıl nemin önemi daha fazladır.
Genel yaklaşım, bir iş yerinde bağıl nem oranının yüzde 30
ile 65 arasında olmasıdır.
Ölçümler higrometre kullanılarak yapılır.

17:30 150 17:30 151

Havanın nemi: Hava akım hızı:

Ölçümler higrometre kullanılarak yapılır.
Hava akım hızı: Çalışma ortamlarında olabilecek gaz ve
tozların bu ortamlardan uzaklaştırılması gerekir. Bu ise
uygun hava akım hızı yaratılarak sağlanabilir. Ortam ısısının
elverişli bir derecede tutulması için hava akımları mutlaka
dikkate alınmalıdır. İnsan vücudu ile çevresindeki hava,
hava akımın etkisi ile ısı transferi yaratır. Ölçümler
anemometre kullanılarak yapılır.

17:30 152 17:30 153

Hava akım hızı: Termal Konfor:

Ölçümler anemometre kullanılarak yapılır.

17:30 154 17:30 155

25
 18.11.2020

Radyasyonun Tanımı, Türleri ve Kaynakları

Atomlardan, Güneş’ten ve diğer yıldızlardan yayılan enerjiye

radyasyon enerjisi denir.

Radyasyon enerjisi, dalga modeli veya parçacık modeli ile yayılır.

17:30 156 17:30 157

Radyasyonun Tanımı, Türleri ve Kaynakları Radyasyonun Tanımı, Türleri ve Kaynakları

- X ışınları,
- Işık ışınları,
İyonlaştırıcı: Atomlardan elektron sökebilen - Isı,
• Parçacık (alfa, beta, nötron) - Radyoaktif maddelerin saldığı ışınlar,
• Dalga (gama ve X-ışınları) - evrenden gelen kozmik ışınlar
- Mikro dalgalar
İyonlaştırıcı olmayan: Atomlardan elektron sökemez - Radyo dalgalarının
• Infrared, görünür, mikrodalga, radyo dalgası hepsi birer radyasyon biçimidir.

17:30 158 17:30 159

Radyasyonun Tanımı, Türleri ve Kaynakları Algılama

Bir maddenin atom çekirdeğindeki nötronların sayısı, proton

sayısına göre oldukça fazla ise; bu tür maddeler kararsız bir
yapı göstermekte ve çekirdeğindeki nötronlar alfa, beta, gama
gibi çeşitli ışınlar yaymak suretiyle parçalanmaktadırlar.
Çevresine bu şekilde ışın saçarak parçalanan maddelere
radyoaktif maddeler denir.
Aktinyum, Toryum, Protaktinyum, Uranyum, Neptünyum, Plütonyum, Amerikyum,
Küriyum, Berkelyum, Kaliforniyum, Aynştaynyum, Fermiyum, Mendelevyum, Nobelyum,
Lavrensiyum
17:30
Görünür ışığı gözümüz ile ve uzun dalga
boylu kızılötesi radyasyon enerjilerini de
ısı olarak algılayabilmekteyiz.
Ancak, bunların dışındaki radyasyonları
beş duyumuzla algılamamız mümkün değildir.
Radyo dalgalarının varlığı radyo alıcılarıyla,
diğer radyasyonların varlığı da çeşitli
yöntemlerle belirlenir.
160 17:30 161

26
 18.11.2020

Radyasyonun Tanımı, Türleri ve Kaynakları Radyasyonun Tanımı, Türleri ve Kaynakları

Radyasyonu meydana getiren parçacıklar veya elektromanyetik

dalgalar ses dalgalarından farklı olarak boşlukta yol alabilir ve
saniyede 300.000 km gibi olağanüstü bir hızla yayılır. Radyasyon vücuda yüksek
dozda girdiğinde insan sağlığı
için zararlıdır.

Bütün dokulardan kolayca

geçer, derine işleyen ışınlar ise
en tehlikeli olanlarıdır.

17:30 162 17:30 163

Radyasyonun Tanımı, Türleri ve Kaynakları Alfa Işınları (Alfa Partikülleri):

Elektromagnetik dalgaların dışındaki radyasyonlar yüksek hızda

hareket eden parçacıklardan oluşur.

Bunlar kararsız atomlardan yayılan elektronlar, protonlar, nötronlar

ve alfa parçacıklarıdır.

Özetle, radyasyon elektromagnetik dalgalar veya hızlı parçacıklar

şeklinde yayılan enerjidir.

17:30 164 17:30 165

Radyasyonun Tanımı, Türleri ve Kaynakları İyonizan Işınlar:

Kozmik ışınlar, alfa, beta, gama ışınları, nötron ve proton ışınları ile x-ışınları bir • Kozmik Işınlar
ortamdan geçerken ortamla etkileşerek doğrudan veya dolaylı olarak iyon çiftleri
oluştururlar. • Alfa Işınları
• Beta Işınları
Bu nedenle, bu ışınlara iyonizan ışınlar da denir. • Nötron Işınları
• Proton Işınları
İyon: Bir veya daha çok elektron kazanmış veya kaybetmiş bir atomdan oluşmuş • Gamma Işınları
elektrik yüklü parçacık
• X-Işınları

17:30 166 17:30 167

27
 18.11.2020

Kozmik Işınlar Kozmik Işınlar

Uzaydan sürekli olarak dünya atmosferine giren ve çoğu kez

yeryüzüne ulaşan çok yüksek enerjiye sahip gök ışınlarıdır.

17:30 168 17:30 169

Alfa Işınları (Alfa Partikülleri): Alfa Işınları (Alfa Partikülleri):

Helyum atomunun pozitif yüklü çekirdeğidir. • Alfa ışınları, 5 cm’ lik mesafedeki bir kağıt tabakasını veya
alüminyum levhayı geçemezler.
Alfa ışınları yapay olarak meydana getirilebildiği gibi teknolojinin
gereği olarak istenmediği halde yan ürün olarak da ortaya • Çevreden gelebilecek alfa ışınları önemli bir tehlike yaratmazlar.
çıkabilmektedir
• Kaynağından çıktıklarında hücreler üzerinde çok zararlı etkiye
Alfa ışını saçan radyoaktif maddeler: sahiptirler.
Radyum (Ra-226),
Radon (Rn-222), • Solundukları veya yutuldukları takdirde zararlıdırlar.
Plütonyum (Pu-238)

17:30 170 17:30 171

Alfa Işınları (Alfa Partikülleri): Beta Işınları:

• Pozitif ve negatif yüklü hızlı elektronlardır.

• Beta saçan radyo aktif maddeler:

• Potasyum (K-4),
• Stronsiyum (S-90),
• Karbon (C-14)

• Bunlardan korunmak için ince alüminyum levhadan yapılmış bir

zırh malzemesi yeterlidir.

17:30 172 17:30 173

28
 18.11.2020

Beta Işınları: Beta Işınları:

• Beta ışınları madde içine fazla nüfuz etmezler.

• Bu ışınlar, cilt üzerinde yanık etkisi meydana getirirler ve adale

içine birkaç milimetre mesafeye kadar etki ederler.

• Beta ışınlarının yutulması ve solunması ise tehlikelidir.

17:30 174 17:30 175

Gamma Işınları: Gamma Işınları:

• Gamma ışınları, nitelik bakımından x-ışınlarına benzerler.

Hem uranyum ve radyum gibi doğal radyoaktif maddelerin
parçalanmaları sırasında, hem de bir nükleer reaktörde yada bir • Bu ışınlar canlılar için zararlıdır.
atom bombası patlatıldığında atom çekirdeklerinin parçalanmasıyla
meydana gelir. • Dokulara derinliğine girerler ve tahrip ederler.

• Tıpta urları yok etmekte, araç ve gereçlerin mikroplardan

arındırılması gibi yararlı işlerde de kullanılır.

17:30 176 17:30 177

Nötron Işınları: Nötron Işınları:

• Nötron ışınımı çekirdek dışında hareket eden serbest

nötronlardan oluşmaktadır.

• Günlük yaşamda karşılaşılan bir ışınım türü değildir. Ancak

nükleer santraller ve nötron üretimi gerektiren araştırma-
geliştirme tesisleri için önem taşımaktadır.

• Nükleer çekirdek bölünmesi ve reaksiyonları sırasında meydana

gelirler.

17:30 178 17:30 179

29
 18.11.2020

Nötron Işınları: Proton Işınları:

• Nötron ışınları, oldukça tehlikelidir.

• Vücudun derinliklerine girebilirler.

• Atom çekirdeğinde bulunan ve
• Doku hücrelerinin, atom çekirdekleri pozitif elektron yüklü
içerisine nüfuz edebilirler. partiküllerdir.

• Bu nedenle dokulara zarar verirler. • Bu ışınlar da, nükleer çekirdek

bölünmesi reaksiyonları
sırasında meydana gelirler.

17:30 180 17:30 181

Proton Işınları: Proton Işınları:

• Proton ışınları, vücudun derinliklerine girebilir ve dokulara nüfuz

edebilir.

• Bu nedenle, vücuda zararlıdır.

17:30 182 17:30 183

X-Işınları: X-Işınları:

Röntgen cihazlarında meydana gelen ışınlardır.

• X-ışınları, vücuda derinlemesine kolayca girebilir ve dokulara
nüfuz ederek tahrip edici etki gösterir.

• X-ışını tıpta iç organların incelenmesinde ya da bir kemikte kırık

olup olmadığının izlenmesinde çok sık kullanılır.

17:30 184 17:30 185

30
 18.11.2020

İyonizan Işınların Biyolojik Tesirleri İyonizan Işınların Biyolojik Tesirleri

• Bu tür ışınlar deri, troid ve kan yapıcı organlar başta olmak üzere
• İyonizan ışınların biyolojik tesirleri çok çeşitlidir.
diğer bütün organlar üzerinde olumsuz etkilere sahiptirler.
• Dışarıdan gelebilecek ışınların zararları;
• Canlılığın azalmasına, halsizliğe, baş ağrısına, anemi ve lösemiye
• ışının cinsine,
yol açarlar.
• enerji miktarına,
• etkiye maruz kalan yere
• Ayrıca, genetik etkileri de vardır.
bağlı olarak değişir.
• Bu ışınlar tohum hücreleri üzerinde kromozom sayısında değişme,
parçalanma, ikiye bölünme gibi değişmeler sonucunda hayati
• Radyoaktif maddelerin vücuda girmesi ve bazı organlara
tehlikeye sahiptirler.
yerleşmesi neticesinde ise organizma iç radyasyona maruz
kalabilir.

17:30 186 17:30 187

İyonizan Olmayan Işınlar: Morötesi Işınlar (Ultraviyole Işınlar):

• Mor Ötesi (Ultraviyole) Işınlar

• Görünür Işık
• Kızılötesi (İnfrared) Işınlar
• Mikro Dalgalar
• Televizyon Dalgaları
• Radyo Dalgaları

17:30 188 17:30 189

Morötesi Işınlar (Ultraviyole Işınlar): Morötesi Işınlar (Ultraviyole Işınlar):

• Güneş ışını içerisinde bulunduğu

gibi yapay olarak da elde edilebilen
ışınlardır.

• X-ışınlarına göre dalga boyları

daha uzun ışınlardır.

17:30 190 17:30 191

31
 18.11.2020

Morötesi Işınlar (Ultraviyole Işınlar): Görünür Işık

• Morötesi ışınlar; derinin yüzey hücreleri ve gözün kornea tabakası
üzerine etki yapar.
• Deri üzerindeki etkileri; güneş yanığına benzer yanıklar, pigment
hücrelerinde değişmeler ve deri kanserleridir.
• Bu tür ışınlara hassas olan kişilerde ayrıca, egzama, sivilce gibi
deri hastalıkları da görülebilir.
• Elektromanyetik tayfın (spektrum) insan gözü tarafından
saptanabilen aralığıdır.
• Dalga boyu 400 nm’ nin altında olan mor ışıktan yaklaşık 740 nm
dalga boyundaki kırmızı ışığa kadar uzanır.
• Görünür ışık, güneş ışığı içerisinde bulunduğu gibi yapay olarak
da meydana getirilebilir.
(nm=nanometre=Milimetrenin milyonda biri)

• Bazı deri hastalıklarını ise ağırlaştırılabilirler (uçuk gibi).

• Gözlerde ise, göz sulanması, ağrı, konjuktivit, iritis, kornea ülseri

gibi hastalıklara yol açabilir.

17:30 192 17:30 193

Kızıl Ötesi Işınlar (İnfrared) Kızıl Ötesi Işınlar (İnfrared)

• Yapay olarak elde edilebildiği gibi güneş ışınlarının içinde de

• Vücuda kolayca girer ve aşırı ısı verirler.
bulunur.
• Vücudun açık kısımları ısınır ve fiziki gerginlik meydana getirir.
• Güneş ışınlarındaki ısı, kızıl ötesi ışınlardan kaynaklanır.
• Bu ışınların şiddetine, maruziyet süresine ve ışına maruz kalan
vücut bölgesine bağlı olarak deri yanıkları, katarakt gibi bazı göz
hastalıkları da meydana gelebilir.

17:30 194 17:30 195

Kaynak Işınları Radyo Dalga Işınları

• Dalga boyları kızılötesi ışınlardan daha büyük olan ışınlardır.

• Yüksek frekanslı akımın kullanıldığı elektronik cihazlarda ve radar

sistemlerinde meydana gelir.

• Mikro dalga fırınlarda kullanılan ışınların dalga boyları genellikle

12 cm dolayındadır.

Kaynak ışınlarının • Televizyon yayınlarında ise, 1 km ya da daha uzun olan radyo

• % 10'u ultraviyole (mor ötesi) ışınlar, dalgaları kullanılır.
• % 30'u görünür ışınlar,
• % 60'ı da infrared ışınlardan
oluşur.
17:30 196 17:30 197

32
 18.11.2020

Radyo Dalgaları RADYASYONUN DEĞERLENDİRİLMESİ

• Uzun süre bu ışınlara maruziyet sonucunda bazı

organlarda (kırmızı kemik iliği) ısı yükselmesi
meydana gelir. • Endüstride, radyasyonun çalışanlarda meydana getirdiği akut ve
kronik olumsuz etkiler meslek hastalığı olarak değerlendirilir.

• Bu ışınlara uzun süre maruziyet halinde katarakt da • Bu hastalıklar Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri Tüzüğü ekindeki
görülebilir. meslek hastalıkları listesinde; hastalık ve belirtileri, yükümlülük
süresi ve hastalık tehlikesi olan başlıca işler olarak geniş bir
biçimde belirtilmiştir.

17:30 198 17:30 199

Radyasyonun kesin tanısı:

• Dıştan etki yapan ışınlar, parsiyel global dozimetresi yapılarak

ölçülür.

• İçten etki ise, total veya parsiyel beden spektrometresi yapılarak

ölçülür.
BASINÇ
• Işına maruz kalınan işlerde çalışanların özel kuruluşlar tarafından
sürekli denetlenmesi ve hastalıkları halinde bu denetimin
sonuçlarından yararlanılması gerekir.

17:30 200 17:30 201

Basınç Basıncın İnsan Üzerindeki Etkileri

Atmosfer basıncından daha yüksek ya da daha düşük basınçlı

İş Sağlığı ve Güvenliği konusunda yerlerde çalışanlarda,
basınç; normal hava basıncının
(atmosfer basıncı) daha fazla veya Kalp, dolaşım, solunum rahatsızlıkları görülebilir.
daha az olması gereken veya olan
işyerlerindeki basınçtır. Normalde 4 N/cm2 (atm) kadar basınç değişimi organizmada
rahatsızlık hissi dışında sağlık sorunu yaratmaz.
Normal şartlarda hava basıncı
76 cm cıva basıncına eşittir.

P=qgh=13.600 kg/m3*9.81m/s2*0.76m= 101.396 Pa

=101.3 kPa= 1atm=1 bar

17:30 202 17:30 203

33

Basıncın İnsan Üzerindeki Etkileri
• Balon ve uçak gibi araçlarla süratle yükseklere çıkılması halinde,
doğal olarak atmosfer basıncının düşmesi nedeniyle, normal
atmosfer basıncı altında dokularda erimiş olan gazların serbest
hale gelmesi ile karıncalanma, kol ve bacaklarda ağrılar ile bulanık
görme, kulaklarının iç ve dış tarafındaki basınç farkından dolayı
kulak ağrıları gibi belirtiler meydana gelir.
17:30 204
Basıncın İnsan Üzerindeki Etkileri
• Denizaltı personeli, dalgıçlar, gemi kurtarıcılarında ise, deniz
dibine inildikçe vücut üzerindeki basınç artması görülür.
• Bu basıncın 4 atmosferi aşması halinde, kişi solunum ile fazla azot
alacağından azot narkozu içine düşebilir. (Atmosfer basıncı 1
atm=1bar)
• Karar verme, düşünme ve istemli hareketler kötüleşebilir ve su
üstüne çıkılmazsa, şuur kaybı baş gösterebilir.
• Kişi normal basınca döndüğü takdirde bu belirtiler hemen
kaybolur.
17:30 206
BASINCIN DEĞERLENDİRİLMESİ
Düşük ve yüksek basıncın çalışanlar üzerinde meydana getirdiği
olumsuz etkiler bir meslek hastalığıdır.
Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri Tüzüğü’ne ekli meslek hastalığı
listesinde “E-4 Hava basıncındaki ani değişmelerden olan hastalıklar”
başlığı ile verilmiştir.
Basınç değişikliği nedeni ile görülen akut hadiselerde yükümlülük
süresi 3 gün, diğer hadiselerde ise, yükümlülük süresi 10 yıldır.
17:30 208
18.11.2020
Basıncın İnsan Üzerindeki Etkileri
• Vücuttaki oksijenin parsiyel (kısmi) basıncının düşmesi sonucu
anoksemi (kanda O2 eksikliği), taşikardi (kalp ritminin hızlanması)
görülebilir.
17:30 205
BASINCIN İNSAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
• Soluma apareyi içine verilen basınçlı havanın bileşimindeki azot
yerine helyum konursa, azot narkozunun (derinlik sarhoşluğu)
ortaya çıkması önlenmiş olur. Helyum dışında solunan tüm
gazlarda narkotik etki mevcuttur.
• Yüksek basınç altında, vücuttaki oksijenin kısmi (parsiyel)
basıncının artması başlangıçta hafif bir rahatsızlık hissi verir. Daha
sonra ciddi semptomlar izler. İleri safhada koma hali görülebilir.
17:30 207
Tıbbi Önlemler:
• Düşük ve yüksek basıncın gerektirdiği işlerde, çalışanlar
mümkünse genç ve tecrübeli işçilerden seçilmelidir.
• Ayrıca, bu işlerde çalışacaklar kilolu, alkolik ve solunum
sistemine ilişkin kronik hastalıklara sahip olmamalıdır.
• Bu işlerde çalışmanın devamı süresince periyodik muayeneler
oldukça hassas yapılmalı ve kulak, burun, boğaz ve solunum
sistemine ilişkin akut yakınması olanlar iyileşinceye kadar işten
uzaklaştırılmalıdırlar.
17:30 209
34

Basıncın Etkilerinden Korunma Yöntemleri
• İşe giriş muayenelerinde tam sistemik muayene yapılmalı, akciğer
ve sinüs grafisi çekilmelidir. Bütün eklemler, işe girişte ve her yıl ki
periyodik muayenede radyolojik olarak incelenmelidir.
• Bu inceleme çalışan işten ayrıldıktan sonra da 2 yıl
tekrarlanmalıdır. Basınç altında kazaya uğrayanlar ile
hastalananlar yeniden işe döndürülmemelidirler.
• Basınç altında çalışırken uyulması gereken kurallar ve alınması
gereken önlemler, basıncın insan vücudundaki etkileri konusunda
eğitilmelidirler.
17:30
BASINCIN ETKİLERİNDEN KORUNMA YÖNTEMLERİ
• Vurgun yiyen kişi, hemen basınç odasına alınır. Basınç odasında
oluşturulan yüksek basınç yavaş yavaş düşürülerek azot gazının
yeniden kanda çözünmesi sağlanır.
17:30
18.11.2020
Basıncın Etkilerinden Korunma Yöntemleri
• Basıncın etkisine bağlı bulguların 2 yıl sonra bile ortaya
çıkabileceği düşünülerek, ilk yardımın ve acil müdahalenin
yapılabilmesine olanak sağlayan bilgiler çalışanın sürekli
taşıyabileceği biçimde üzerinde bulundurulmalıdır.
• Yüksek basınç altında çalışmaların yapıldığı işyerlerinde
dekompresyon (vurgun) odası bulunmalıdır.
• Basınç altında yürütülen işlerde çalışma sırasında sigara ve içki
içilmesi, gazlı içeceklerin içilmesi yasaklanmalıdır.
210 17:30 211
212
35