Atlas van de

Deel 2 – trede 10

Musicalgeschiedenis

Jeroen van Delft

DLM / DNN - versie 2013-2014
Atlas van de Musicalgeschiedenis
Deel 2 – Trede 10
Inhoudsopgave

Bladzijde

1 Inhoudsopgave
? H10 1960–1970 De late Golden Era: herbezinning en reorganisatie
? H11 1970–1985 Nieuwe wegen en een nieuw publiek
? H12 1985–2000 De Nieuwe Europese Golf
? H13 1990–2000 Commerialisatie en artistieke armoede
? H14 2000-heden Sluitende langlopers
? Exotisme
? De Held met de Duizend Gezichten

Tentamen 1: Hoofdstuk 10, 11, 12, Exotisme.

Tentamen 2: Hoofdstuk 13, 14, De Held met de Duizend Gezichten.

1
 Hoofdstuk 10: 1960 – 1970
De late Golden Era: herbezinning en reorganisatie
Noem het verwarring, noem het contrast, noem het een
tweedeling. Het was een tegenstrijdige periode op
Broadway. De invasie van de rock 'n roll en de grote
ontwikkeling van de televisie maakten dat in de jaren
'60 het Broadwaypubliek nog verder terugliep, terwijl
het sinds de Eerste Wereldoorlog eigenlijk altijd was
toegenomen. Jukeboxen en radio, tot nu toe een
uitlaatklep voor de songs van Broadway, begonnen
showmuziek te vervangen door rock 'n roll, de nieuwe
hippe muziek. Jong en oud dansten op een ander ritme
en de verdwijning van musicalsongs uit de hitlijsten
had een verwoestend effect.
En zo werd Broadway duidelijker afgebakend. Op off-
Broadway begonnen studenten en minder
draagkrachtigen weg te blijven. Het antwoord van
Hollywood op de televisie was nieuwe technologieën
en een nieuwe grootsheid. Het kocht, net als de
televisie, met enorme salarissen de sterren weg van
Broadway.
Het was in zekere zin een herhaling van de vroege
jaren '30. Precies zoals de sprekende film de sterren en
het publiek van het theater naar de bioscoop had
gelokt, zo lokte de televisie ze nu naar de huiskamers.
Het is dus niet zo gek dat het publiek, dat eens elke
chique revue gezien moest hebben, nu in steeds grotere
2
getale begon weg te blijven. De eens zo levendige en
opwindende straat werd voor hen steeds duurder en
minder waardevol. Waarom zou je geld uitgeven, zo
werd er geredeneerd, als je thuis gratis naar Fred
Astaire, Lena Horne, Victor Borge en Cid Caesar kon
kijken? En toch, terwijl de revue aan het sterven was,
bloeide de book musical. Eigenlijk was het de gouden
tijd van de book musicals die bij het publiek verre de
voorkeur hadden boven niet-muzikale shows. Hoewel
er slechts een magere zesendertig theaters open waren
in het theaterdistrict was er toch een overvloed aan
kwaliteitsmusicals en werden er een heel aantal
blockbusters van verbazingwekkende inhoud en
evenwichtigheid geschreven: How To Succeed In
Business Without Really Trying, Hello, Dolly!, Gypsy,
A Funny Thing Happened On The Way To The Forum,
Fiorello!, The Sound Of Music en Fiddler On The
Roof. Ze haalden hun publiek met gemak binnen. De
"hitmentaliteit" deed zijn intrede en werd na verloop
van tijd nogal een fixatie: was een show geen hit, dan
had het waarschijnlijk geen kwaliteit. Uiteindelijk
bleek dit óók een verwoestende invloed want terwijl de
megahits de toon aangaven, werden de mogelijkheden
voor gematigde successen kleiner.
Producenten bleven, in navolging van Hollywood en de
televisie, grote shows afleveren. "Niemand zou de
ingewikkelde, moeilijke, enorme, hysterische taak van
het in elkaar zetten van een musical op zich nemen als
ze niet een groter dan gemiddeld enthousiasme voor
wat dan ook zouden kunnen opbrengen. " schreef
criticus Brooks Atkinson in die tijd. Aangespoord door
het enthousiasme van het publiek begonnen producers
een opwaartse spiraal van overdaad neer te zetten in
reactie op deze publieke populariteit.
De prijzen van kaartjes, die vanaf de vroege jaren '40
tot het einde van jaren '50 stabiel waren gebleven,
begonnen nu omhoog te gaan, van een topprijs van
$4.40 naar $6.60, dan naar $7.20. Het was inflatietijd
en het hoogtepunt van de Koude Oorlog. Amerikanen
vochten op Vietnamees grondgebied, er werden
Russische kernwapens op Cuba gestationeerd en de
invloed van oliekartels in het Midden Oosten werd
wereldwijd gevoeld. Het was op Broadway en in de
hele wereld een tijd van herbezinning en reorganisatie.
Met het verstrijken van het decennium begon de
opbouw van het publiek langzaam te veranderen.
Zelf lezen: Variety shows
Variety shows waren het televisieverlengstuk van de op
sterven na dode Vaudeville. Ze waren uitermate
populair van de jaren '50 tot het midden van de jaren
'70 en werden gepresenteerd door de voormalige
sterren van Broadway. In de tv-shows van komieken
als Jack Benny, Ed Wynn, Bob Hope en Milton Berle
deden de sterren uit Hollywood, van Broadway of uit
de operawereld mee aan sketches, zongen duetten met
de gastheer of deden kleine vraaggesprekjes.
Wereldsterren als Maria Callas deden in deze shows
niet mee aan de frivoliteiten, zij brachten eerder
staaltjes van hun eigen specialiteiten.
De shows dienden ter vermaak van het
3
Mensen van buiten de stad begonnen te participeren in
het theaterleven van New York. Het nieuwe concept
van de showtrein werd geboren. Kranten als de
Louisville Courier-Journal en de Columbus Citizen
verzorgden de hotels en accommodaties, treinkaartjes
en kaartjes voor de Broadwayshows die de
theatercritici van die kranten aanraadden. De legende
vertelt dat sommige New Yorkers naar Louisville
gingen om van daar uit met de showtrein terug naar de
stad te gaan met de kaartjes al bij zich. Dat scheelde ze
de lange wachttijden voor de kassa en veel frustratie.
Natuurlijk duurde het niet lang voordat het
showvliegtuig werd bedacht.
In deze periode kregen veel nieuwe, jonge componisten
als Kander en Ebb, Stephen Sondheim, Cy Coleman,
Charles Strouse, Andrew Lloyd Webber en Jerry
Herman een kans. Dit is de generatie die nu
(gedeeltelijk) nog steeds schrijft. Zij brachten een
grotere diversivering en individualisering van stijlen
mee.
televisiekijkende publiek. Voor de sterren van
Broadway was het belangrijk in deze shows gezien te
worden. Ze zongen welliswaar liedjes uit nieuwe
producties waarin ze optraden maar vaak zonder de
naam van de show te vermelden. Het was eerder hun
persoonlijke promotie die ten goede kwam aan de
shows waar ze in meespeelden. Pas vanaf de jaren '80
werden de shows de ster en werd er meer promotie
gemaakt voor de shows dan voor de sterren.
Van midden jaren '60 tot midden jaren '70, waren de
populaire variety shows die van Caroll Burnett en van
Sonny and Cher.
Broadway, off- en off-off-Broadway
Voor velen zijn dit bekende termen, maar wat
betekenen ze nou eigenlijk? In hoofdstuk 1 hebben we
de historische achtergrond van de straat Broadway al
besproken. Maar het woord zelf heeft natuurlijk ook
een symbolische waarde: het is een synoniem
geworden voor de New Yorkse theaterindustrie. Het is
die betekenis die we nu eens nader zullen bekijken.
Het is niet eenvoudig een precieze definitie te geven
van waar het theaterdistrict zich nu eigenlijk bevindt.
Dat ligt er maar net aan welk soort theaters je allemaal
meetelt. Als we alleen kijken naar de grote
Broadwaytheaters kunnen we het ruwweg op de kaart
plaatsen tussen 40th en 55th Street en 6th en 8th
Avenue. De meeste daarvan bevinden zich tussen 8th
Avenue en Broadway. Maar wat maakt nu eigenlijk een
theater een Broadwaytheater? Daarvoor zijn meer
kenmerken nodig dan alleen maar de locatie. Over het
algemeen genomen zijn Broadwaytheaters theaters met
meer dan 500 stoelen waarin om commerciële redenen
shows worden geproduceerd. Ze herbergen de
grootschalige, kostbare, weelderige theaterspektakels
waarin geregeld de grootste film- en televisiesterren te
bewonderen zijn. Daarnaast zijn alle mensen die in dit
soort theaters werken, acteurs, regisseurs, ontwerpers,
technici, muzikanten, etc., verplicht lid van hun
respectievelijke vakbonden. Zijn ze geen lid, kunnen ze
niet in een Broadwaytheater werken. Kaartjes kosten
tussen de $35 en $100.
In de jaren '50 kwam daar een tweede groep theaters
bij, het zogenaamde off-Broadway. In eerste instantie
werd deze term gekozen omdat deze theaters bijna
allemaal buiten het bovengenoemde Broadwaygebied
lagen, voornamelijk geconcentreerd in het stadssdeel
Greenwich Village. Het was een broedplaats voor niet-
commerciële en niet-mainstream producties, een
tegenhanger van de harde hit-of-flop-mentaliteit van
Broadway. Dit veranderde op slag in 1952, toen een
criticus van de New York Times een zeer positief
artikel schreef over Tennessee William's Summer and
Smoke. Hiermee werd off-Broadway opeens big
business. Niet alleen werd het toneelstuk een grote hit
Musical Play: Richard Rodgers, deel 3
Ondanks Oscar Hammerstein's dood in 1960 bleef
Rodgers schrijven voor Broadway. Zijn eerste
soloproject, No Strings, leverde hem twee Tony
Awards voor muziek en teksten op. Hierna zou hij nog
de muziek schrijven bij de teksten van Stephen
Sondheim (Do I Hear A Waltz), Martin Charnin (Two
No Strings 1962, Do I Hear A Waltz 1965, Two By Two 1970, I Remember Mama 1979.
Geluids- en videofragmenten:
YT "The Sweetest Sounds - Brandy and Paolo Montalban" (No Strings / Cinderella)
16 "What Do We Do? We Fly!" (Do I Hear A Waltz)
17 "Why Me?" (Two By Two)
What Do We Do? We Fly!
Richard Rodgers/Stephen Sondheim
Do I Hear A Waltz 1965
4
maar off-Broadwaytheaters en producties verkregen op
slag artistieke legitimiteit.
Die ontwikkeling zette zich voort en langzaamaan
kreeg een deel van de off-Broadwaytheaters dezelfde
commerciële inslag als Broadway. Als reactie hierop
ontstond in de zestiger jaren nog een derde groep
theaters: off-off-Broadway. In eerste instantie was het
onderscheid tussen off- en off-off- het verschil tussen
commeciëel en niet-commerciëel. Off-off-Broadway-
theaters konden dus evenveel stoelen hebben als off-
Broadwaytheaters. Inmiddels is dat anders geworden.
In samenspraak met de vakbonden is ervoor gekozen
een ander onderscheid aan te brengen: off-
Broadwaytheaters (commerciëel en niet-commerciëel)
hebben tussen de 100 en 499 stoelen, terwijl off-off-
Broadwaytheaters er 99 of minder hebben. De
financiële belangen van deze theaters zijn meestal niet
zo heel groot. Het voordeel daarvan is dat ze de luxe
hebben om nieuwe talenten te laten zien en dat ze een
groter scala aan onderwerpen en stijlen kunnen
hanteren dan Broadway. De kaartprijzen liggen tussen
de $25 en $55 voor off- en tussen de $15 en $25 voor
off-off-Broadway.
Het is vooral off-Broadway dat de beste relatie met de
grote broer Broadway heeft. Veel off-
Broadwaytheaters kiezen dezer dagen liever voor een
locatie in het theaterdistrict (waar de toeristen komen)
dan daarbuiten, alhoewel er off- en off-off-
Broadwaytheaters door de hele stad heen te vinden
zijn. Ondanks dat de langstlopende musical ter wereld,
The Fantasticks, een off-Broadwayproductie was, zijn
de runs meestal kort. Het komt regelmatig voor dat off-
Broadwayproducties de overstap naar Broadway
kunnen maken, getuige shows als Godspell, Hair, A
Chorus Line en Rent.
Ook andere steden in de wereld kennen een circuit van
kleinere (musical-)theaters en vaak zijn deze ook naar
hun beroemde voorganger genoemd. Zo heb je
bijvoorbeeld in Hamburg een off-Broadwayscene,
terwijl het in Berlijn juist het off-musical circuit heet.
By Two) en Sheldon Harnick (Rex). Hij stierf op 30
december 1979, minder dan acht maanden nadat zijn
laatste musical, I Remember Mama, op Broadway was
geopend. In maart 1990 werd ter ere van hem het 46th
Street Theater omgedoopt tot het Richard Rodgers
Theater.
opnieuw opnemen
Lloyd tells me (-Yes): never go by plane (-Hm-hm)
I tell Lloyd (-He does): flying is insane (-True)
We agree, we would rather die Always feel I'm trapped/What do you say
We see a brochure and sign for a tour Can't stand planes/I hate most of all the chow
And what do we do? We fly! To know what is what is difficult, but
-I think it takes longer to get to the airport then it does I think I've discovered how
to get to Europe. -You are just about to fall asleep (-Uh-uh) when they
shove a tray at you. (That's true.)
It starts the minute you check in
Departure time is at noon The shiny stuff is tomatoes
A cup of tea and a snack in The salad lies in a group
And quick, it's leaving soon The curly stuff is potatoes
One o'clock and you're at the gate The stuff that moves is soup
Two o'clock and the flight's delayed Anything that is white is sweet
When you finally leave it's eight Anything that is brown is meat
And what do we do? We fly! (-We fly!) Anything that is grey-don't eat
What do we do? We fly! But what do we do? We fly! Why?
What do we do? We fly!
I hate planes/I agree
Sitting three abreast/You're like me You're zooming up like a comet
I hate planes/I do too You're ears are starting to ring
Never get a rest/What about you You're neighbour's starting to vomit
I hate planes/I hate every single one There's ice along the wing
The crossing was rough As you wait for you palms to dry
Which wasn't enough You can see your whole life flash by
The fun hadn't yet begun And they tell you it's fun to fly
-On our plane we ran into an electrical storm and there Your chance of survival so remote
was this lady with a hearing aid… You're far better of to cut your throat
But who has the time to take the boat?
The seat was throwing my back out What do we do? We fly!
But there I was with a book
When suddenly there's a blackout Why me?
And everywhere I look Richard Rodgers/Martin Charnin
Is a close-up of Doris Day Two By Two 1970
Ninety minutes of Doris Day
There was nothing to do but pray You want us to build a what?
And how do we go? We fly! Why? It's gonna do what?
How do we go? We fly! Forty Days and forty what?
-My mother won't even get off the ground. Listen Lord, why me? Huh?
-You should see her!
If you look at me closely, you'll notice
I hate planes/I agree That a sailor I'm not meant to be
Most of all the sound/ You're like me I'm as thin as a rail, I'm too fragile, too frail
I hate planes/Have a drink Why me? Why me? Why me?
Even on the ground/What do you think?
Can't stand planes/ I hate even more than those I get pains in unorthodox places
The kids in the aisles I'm as physically fit as a flea
Surrounding you while I'm no leader of men and I drink now and then
Their parents pretend to doze Why me? Why me? Why me?
-I don't think the airlines allow babies unless they
promise to cry. I would gladly do all you command me
I would gladly go out on a limb
The kid I noticed the first was But it's to big an order you hand me
The one who stood on my feet And what's worse: I don't know how to swim
The kid I hated the worst was
The one who kicked my seat Let me give you the names of some fellows
There was one on the left who bit Who I know for a fact would be free
There was one on the right who spit They could possibly do what you're asking me to
There was one in the back I hit Let's see, let's see, let's see…
But what did we do? We flew! Ooh!
What did we do? We flew! There's Maram the teacher, a man among men
He may be too old, he's six hundred-and-ten
I hate planes/I agree There's Tubal the butcher, now he isn't too strong
Never can adapt/You're like me There's Uzal the sissy…he's totally wrong
I hate planes/I'm that way There's Sabath the salesman, oh, he'd carry his load
5
He's young and he's smart, and he's out on the road
I got it! I got it! There's Shemek the wise
Oh, you couldn't do better, Lord, he's really a prize
He's noble, he's forthright, he's honest, he's bright
Forget about Shemek, he died friday night
Lord, I know why you paid me a visit
And I know why I'm your nominee
Although perfect I'm not, I'm the best of the lot
I see why me, why me
Send out the news that I'm taking a cruise
Good luck! You're stuck with me, with me
I'll go! I know why me!

Fiddler On The Roof

Fiddler On The Roof, gebaseerd op het toneelstuk is uitermate bekend geworden om zijn vertolking van
Tevya and His Daughters van Arnold Perl, wat op zijn de rol van Tevye, niet in de laatste plaats omdat hij de
beurt weer gebaseerd was op de verhalen van de rol ook speelde in de filmversie uit 1971. Topol was
Russisch-Amerikaanse humorist Sholom Aleichem, is een ideale bezetting en nooit zou hij meer zo succesvol
sinds zijn première in 1964 een van de meest populaire zijn als in de rol van Tevye.
musicals ter wereld geworden. Het verhaalt over de Deel van het internationale succes van Fiddler On the
manier waarop aan het begin van de 20e eeuw de Roof is te verklaren uit de tijd waarin het populair
traditionele manier van leven, in dit geval' de Russisch- werd. Het vertalen van stukken uit het buitenland was
Joodse manier van leven, afbrokkelt. Dit gebeurt deels ongebruikelijk totdat voorzichtige pogingen daartoe in
door druk van binnenuit, waar de jongere generatie het begín van de jaren '60 zeer geliefd werden in het
bewijst zich niet meer zo maar de wil te laten opleggen mídden van de jaren '60. Het leverde in veel landen een
door de oudere generatie, en deels onder druk van hausse aan vertaalde musicals op en wat was er nou
buitenaf, door de jaloezie, haat en hebzucht van beter om op de planken te brengen dan de hit van het
mensen buiten de gemeenschap. moment? De Engelse titel werd voor veel landen
In het dorpje Anatevka leeft melkboer Tevye met zijn omgevormd tot Anatevka en daarmee staat het stuk nu
vrouw Golde en zijn vijf dochters. In overeenstemming onder twee namen in de wereld bekend. Fiddler On the
met de traditie heeft Yente de koppelaarster een goede Roof is een van de meest vertaalde en gespeelde
partij gevonden voor Tevye's oudste dochter Tzeitel: de musicals ooit en blijft met producties van Finland tot
dorpsslager, de weduwnaar Lazar Wolf. Tzeitel is Argentinië onderdeel van het vaste musicalrepertoire in
echter verliefd geworden op de arme kleermaker Motel vele landen.
en samen vragen ze Tevye's zegen om te mogen
trouwen. De weekhartige Tevye stemt toe en weet met
list en bedrog het beloofde huwelijk met Lazar Wolf af
te wenden. De tweede dochter, Hodel, valt voor de
charmes van de linkse student Perchik die eindigt in
een strafkamp in Siberië. Hodel voegt zich bij hem en
weer weet Tevye iedereen te overtuigen dat dit,
ondanks een nieuwe schending van de traditie, de beste
oplossing voor iedereen was. De derde dochter, Chava,
gaat het verst van iedereen en kiest als haar bruidegom
een christen, Fyedka. Tevye wordt door de liefde voor
zijn kinderen enerzijds en zijn geloof in de oude
tradities anderzijds verscheurd maar uiteindelijk trekt
hij hier de lijn. Als Chava met Fyedka meegaat zal ze
voor hem dood zijn. Ze gaat. Verschrikkelijke pogroms
gaan door het hele land en vernietigen ook de joodse
gemeenschap van Anatevka. Tevye en de overgebleven
leden van het gezin vangen de trek aan naar Amerika,
hun geschonden tradities met zich meenemend.
De originele productie won een hele reeks Tony
Awards, waaronder die voor beste musical, en brak alle
langlooprecords door 3242 voorstellingen lang in het
Imperial Theater te blijven staan. Ook in Londen was
de show een regelrechte hit met 2030 voorstellingen.
Stond in New York nog de originele Tevye Zero
Mostel op het toneel, in Londen was dat niet alleen de
Israëlische acteur Topol maar ook de Nederlandse Lex
Goudsmit, die de rol overnam na de run van de
Nederlandse productie in het seizoen 1966-1967. Topol Scène uit Fiddler On The Roof.

Videofragment:
"Tradition" t/m "Matchmaker, Matchmaker" (Fiddler On the Roof) 0:01:30
6
7
Zelf lezen: Musical Play: Jerry Bock en Sheldon Harnick
Jerrold Lewis Bock, geboren in New Haven,
Connecticut, in november 1928, studeerde al vanaf
vroege leeftijd piano. Hij schreef de muziek voor
diverse studentenshows van de University of
Wisconsin toen hij daar in de jaren '40 studeerde. Bock
werkte eerst samen met tekstschrijver Larry
Holofcener. Met hem schreef hij onder meer Mr.
Wonderful, een star vehicel voor Sammy Davis jr. Hun
laatste werk samen was voor de Ziegfeld Follies of
1956, die al sloot voordat het New York bereikte. Kort
daarna ontmoette hij tekstdichter Sheldon Harnick
(Chicago, 1924) en samen vormden zij misschien wel
het meest succesvolle muzikale schrijversduo van de
jaren '60. Harnick had al een carrière als violist achter
zich voor hij zich in 1950 als schrijver in New York
vestigde. Hun eerste gezamenlijke poging, The Body
Fiorello! 1959, Tenderloin 1960, She Loves Me 1963, Fiddler On the Roof 1964, The Apple Tree 1966, The Rothschilds
1970.
Geluids- en videofragmenten:
YT "Holly Williams - Vanilla Ice Cream" (She Loves Me)
18 "It's a Fish" (The Apple Tree)
19 "You Are Not Real" (The Apple Tree)
20 "Rothchild and Sons" (The Rothchilds)
It's a Fish
Jerry Bock/Sheldon Harnick
The Apple Tree 1966
-I just got back from a hunting trip up north and I
found that Eve had caught some new kind of animal.
Now I could swear that it's a fish
Though it resembles us in every way but size
She gives it milk, and every night
She picks it up and pats and pets it when it cries
I always knew she pitied fish
But it's ridiculous to make them household pets
She says it's not a fish
I say it is a fish
'Cause it surrounds itself with water
Almost every chance it gets
It's not a fish - fish never scream
And this one does
8
Beautiful (1958) was een flop maar Fiorello!, over
voormalig burgemeester van New York Fiorello La
Guardia, had een mooie run van 795 voorstellingen.
Daarna kwam het onderschatte Tenderloin, een
zedenschets van het negentiende-eeuwse New York.
She Loves Me, hun volgende volledige score, wordt
gezien als kwalitatief hun beste werk. Met heerlijke
songs als "Will He Like me?", "Vanilla Ice Cream", "A
Trip to the Library", de titelsong en Broadway's
favoriete soubrette Barbara Cook, was het eigenlijk
meer waard dan de magere 302 voorstellingen die het
haalde. Bock en Harnick's volgende show, Fiddler On
The Roof, beleefde 10 keer zoveel voorstellingen in
New York en werd de wereld rond een enorme hit.
Het bleek onmogelijk dit succes van een goede
opvolger te voorzien. De rest van de jaren '60 bleven
Bock en Harnick werken aan een aantal verschillende
projecten waaronder de Sherlock Holmes musical
Baker Street, The Apple Tree, gebaseerd op de verhalen
van Mark Twain en anderen en Her First Roman naar
George Bernard Shaw's Caesar And Cleopatra,
waarvoor ze een aantal songs leverden. Na The
Rothchilds, met opnieuw een sterke Joodse thematiek,
beëindigden Bock en Harnick hun partnerschap. Bock
is nu al bijna veertig jaar non-actief, zonder nieuw
werk in het vooruitzicht. Harnick ging door en maakte
teksten voor stukken van onder meer Mary Rodgers en
haar vader Richard Rodgers, Michel Legrand en Cy
Coleman. Hij schreef in 1997 samen met Koen van
Dijk de teksten van de Broadwayversie van de
Nederlandse "Cyrano-de musical".
Though on occasion it says "goo"
Its legs are long, its arms are short
So I suspect that it's a kind of kangaroo
And since it came, I pity Eve
She's gotten madder by the minute and it shows
Just now I said to her
That I would much prefer
To have it stuffed for my collection
And she punched me in the nose
It's growing teeth, and it can bite
And I'm convinced that what we have here is a bear
I'm worried sick, but Eve is not
She burned the muzzle that I made for it to wear
I've searched the woods, I've baited traps
And yet I couldn't find its sister or its brother
And though I've hunted far and wide
While Eve has hardly stepped outside
I'll be damned if she didn't catch another!
You Are Not Real Jaws will drop when the world finds out
Jerry Bock/Sheldon Harnick What a step we took today
The Apple Tree 1966 Copenhagen's favorite banking house
Rothschild and sons
The newspapers call you the goddess of sex
If you are a goddess I'm Oedipus Rex Yes, you sceptical souls who sold us short
Neither goddess nor woman We're superiour agents of the court
You're something apart
With a cinerama body and a celluloid heart. Twinkling high in the fiscal sky
Instead of a soul you got a sign, Is a newly risen star
Sayin' decor by Helena Rubinstein There's another firm in the firmament
Rothschild and sons
How does it feel to be the world's ideal
When you know and I know Who stands ready to satisfy
That you are not real An expanding clientele?
You are not real. Servants of a prince and a king so far
Rothschild and sons
The sons of old Adam have reasons to grieve
Since we took a look at you daughters of Eve Who's at home in the gilded halls
You don't know what's honest Where the reigning blue-bloods dwell?
You don't know what's true Members of the firm who's initials are
I'll tell you what's real, it's the least I can do. Rothschild and sons
Dirty fingernails is real, and strangly hair
And slovenly clothes, and an air of despair We're superiour agents of the court
International finance is our forte
I'm weary of glamour and women like you
I long for a woman who's real through and through Say hello to a bright new world
No goddess will ever get my heart to throb To a bleak one say farewell
For the girl of my dreams is a slob.
Look who's making loans to the Danish crown
Rothschild and Sons Copenhagen's favorites
Jerry Bock/ Sheldon Harnick Look who gave a shove and a wall came down
The Rothschilds 1970 We're another Joshua
Look who's making loans
Shoulders back, every head held high Look who gave a shove
For at last we're underway Look who's on the march
Founders of the famous financial firm We're describing
Rothschild and sons Rothschild and sons!

Musical Play: Jerry Herman

bekende componist, besloot de toen zeventienjarige
Herman de gok te wagen. Hij studeerde aan de
universiteit van Miami, keerde terug naar New York en
begon te schrijven voor de vele cabarets die de grote
stad rijk was en is, de start van een veelbelovende
carrière.
In 1961 kreeg Herman een opdracht voor het schrijven
van de Broadwaymusical Milk And Honey, over een
groep Joods-Amerikaanse weduwen die naar het jong
Israël gaan om een nieuwe man aan de haak te slaan.
De show was een groot succes voor hoofdrolspeelster
Molly Picon die daarvoor al een grote ster was in het
Jiddisch theatercircuit van New York. De populariteit
van Milk And Honey leverde Herman zijn eerste Tony-
Componist en tekstschrijver Jerry Herman, die het
nominatie op, waarvan er nog een heel aantal zouden
meest bekend is als maker van Broadwaymusicals,
volgen.
werd geboren in New York. Het was zijn moeder die
Van hier af aan bloeide de carrière van Jerry Herman.
hem aanspoorde een carrière als songschrijver na te
In 1964 was hij deel van het creatieve team van de
jagen. Zij was het die voor hem een afspraak maakte
superhit Hello, Dolly!. De show won in het jaar erop de
met de componist van o.a. Guys And Dolls, Frank
Tony voor Beste Musical, liep door tot 1971 en haalde
Loesser. Na een middag gespendeerd te hebben met de
9
meer dan 2500 voorstellingen in de eerste run.
Hij schreef daarna de Broadwaymusicals Mame, Dear
World, Mack And Mabel en The Grand Tour. In de
jaren '80, waarin de musicalfans naar de shows van
Andrew Lloyd Webber en Stephen Sondheim
stroomden, was Broadway Jerry Herman nagenoeg
vergeten. Maar in 1984 opende La Cage Aux Folles en
kreeg negen Tony-nominaties, waaronder in de
categorieën Beste Musical en Beste Score, een van
Jerry Herman's grootste wapenfeiten. Het is het verhaal
van de twee homoseksuele eigenaars van de nachtclub
La Cage Aux Folles. De een, Albin, is de ster van de
club en tovert zichzelf avond aan avond om in Zsa Zsa.
De ander heeft een zoon uit een eerder huwelijk die wil
trouwen met Anne, een meisje uit een 'zeer goed
milieu' waar homoseksualiteit ongewenst is. Hij haalt
zijn biologische ouders over om voor één avond
nogmaals de rol van gelukkig getrouwd stel op zich te
nemen, zodat hij de ouders van Anne thuis kan
ontvangen. Als de moeder op het laatste moment
verhinderd is kruipt Albin tot ieders verrassing in de
huid van Zsa Zsa en met haar charmes wint hij/zij de
harten van de ouders van het meisje. Natuurlijk tot de
aap uit de mouw komt. Het verhaal was ook het
onderwerp van de speelfilm The Birdcage met Robin
Williams en Nathan Lane, overigens zonder de muziek
van Jerry Herman, maar met een aantal nummers van
Stephen Sondheim.
Na La Cage Aux Folles probeerde hij jarenlang op
ideëen te komen voor nieuwe shows, maar het juiste
project kwam steeds maar niet langs. In 1992 werd
Milk And Honey 1961, Hello, Dolly! 1964, Mame 1966, Dear World 1969, Mack And Mabel 1974, La Cage Aux Folles
1983.
Geluids- en videofragmenten:
YT "Barbra Streisand Hello, Dolly!"
YT "Mack And Mabel (part 1)"
Zelf lezen: Charles Strouse
Charles Strouse (New York, juni 1928) studeerde
compositie aan de Eastman School of Music en bij
klassieke componisten Nadia Boulanger en Aaron
Copeland. Zijn carrière in de populaire muziek begon
hij als pianist in dansorkesten en later als
repetitiepianist in het theater.
In 1950 begon Strouse zijn lange samenwerking met
tekstschrijver Lee Adams, wat in het begin vooral losse
songs en speciaal materiaal voor televisie en
cabaretacts opleverde. Met boekschrijver Michael
10
Jerry Herman seropositief bevonden en zijn gezondheid
ging snel achteruit terwijl hij schreef aan zijn
memoires. Later, toen zijn gezondheid beter werd,
schreef hij de tv-musical Mrs. Santa Claus voor zijn
vriendin en Mame-ster Angela Lansbury.
Weer was het lange tijd stil totdat hem vlak voor de
millenniumwisseling door casinomagnaat Steve Wynn
met grote klem werd gevraagd om alstublieft een
nieuwe show te schrijven. Wynn's liefde voor zijn
Broadwaywerken ging zelfs zo ver dat hij in het
Mirage hotel in Las Vegas het 1500 stoelen tellende
Jerry Herman Theater bouwde om ruimte te geven aan
de nieuwe creatie.
Het werk van Jerry Herman is niet zonder waardering
gebleven. In de jaren '70 werd, na renovatie-
werkzaamheden, ook het Ring Theater van de
universiteit van Miami omgedoopt tot het Jerry
Herman Ring Theater, als een eerbetoon aan de
vroegere leerling. Hij werd opgenomen in de
Songwriter's Hall of Fame en in de Theater Hall of
Fame en geëerd met een avond met songs van zijn hand
in Carnegie Hall. Maar ook buiten Broadway heeft
Herman zijn sporen verdiend. Hij schreef voor televisie
en film en bracht een aantal losse albums uit. Vooral in
de jaren '90 verschoof zijn aandacht van het theater
naar televisie en de opnamestudio.
Sommigen zeggen dat Jerry Herman's werk vooral een
succes werd omdat hij er op een jonge leeftijd mee
begon. Maar het waren vooral zijn stijl en
persoonlijkheid die bijdroegen aan de populariteit van
zijn shows, televisie-, film- en studiowerk.
Stewart schreven ze hun eerste avondvullende musical,
Bye Bye Birdie met Dick Van Dyke en Chita Rivera.
De show was meteen een schot in de roos, leverde het
team een Tony Award op en meteen daarna een prijs
voor de beste buitenlandse musical in Londen voor de
productie daar. Met een Broadwayrun van 607
voorstellingen hadden ze zich geen betere binnenkomer
kunnen wensen.
All American, met een libretto van Mel Brooks (The
Producers) en een muzikale versie van de
Supermanstrips hadden beide wel wat fans maar niet
genoeg publiek om lang open te blijven. En een poging
om een zingende en dansende Engelse Queen Victoria
in Londen op de planken te brengen (iets wat Rodgers
en Hammerstein een paar jaar daarvoor nog door de
censuur was verboden) kon het publiek niet bekoren.
Van de zeven musicals die Strouse en Adams in de
twintig jaar na Bye Bye Birdie schreven, bleek
Applause, met Lauren Bacall in een eersteklas Big-
Momma-rol, over het algemeen het meest succesvol.
Het verhaal was gebaseerd op de film All About Eve en
is de moeder van alle verhalen over oudere sterren die
aan de kant worden gezet voor en door een jong
ambitieus talent. Daarnaast stond New York ook
welwillend tegenover Golden Boy met Sammy Davis
jr. als bokser die het verkeerde pad op gaat.
Maar helaas sloten al hun andere shows, waaronder een
opvolger van Bye Bye Birdie, Bring Back Birdie,
allemaal in de eerste week.
In de tussentijd had Strouse echter muziek geschreven
bij de teksten van Martin Charnin voor wat zijn meest
succesvolle show tot dan toe zou worden. Annie was de
hit die van Charles Strouse een beroemdheid maakte.
Het verhaal over het roodharige weesmeisje dat haar
geluk vindt bij een vaderlijke miljonair won niet alleen
een Tony maar ook nog twee Grammy Awards voor
het original cast album. "It's a Hard Knock Life" en
vooral de Broadwayklassieker "Tomorrow" konden
Bye Bye Birdie 1960, All American 1962, Golden Boy 1964, Applause 1970, Annie 1977, Bring Back Birdie 1981, Rags
1986, Annie Warbucks 1992.
Videofragmenten:
YT "Bye Bye Birdie (1963 movie) - Telephone Hour"
YT "Sammy sings Stick Around" (Golden Boy)
YT "Annie - It's a hard knock life - 1982 original - nice quality"
YT "Children Of The Wind from "Rags"
Off-Broadway: Harvey Schmidt en Tom Jones / The Fantasticks
Componist Harvey Schmidt (1929) en librettist Tom
Jones (1928) schreven hun The Fantasticks voor een
zomerproductie van de University of Texas, waar ze
beiden studeerden. Wie kon weten dat dit met een
looptijd van net geen 42 jaar de langst lopende
theaterproductie uit de Amerikaanse
theatergeschiedenis en zelfs de langst lopende musical
ter wereld zou worden? Van de opening op 3 mei 1960
tot de sluiting op 13 januari 2002 speelde het een
duizelingwekkende 17.162 voorstellingen in het
Sullivan Street Theater off-Broadway. En het succes
reikte nog verder: de show, die een symbool werd voor
de vrede-en-liefde boodschap van de zestiger jaren, had
al meer dan 10.000 producties in zo'n 70 landen.
The Fantasticks was gebaseerd op Edmond Rostand's
Les Romantique en vertelt het verhaal van een jongen
en een meisje die verliefd zijn en gescheiden worden
gehouden door hun vaders en de muur die zij gebouwd
hebben tussen hun tuinen. In werkelijkheid zijn de
11
zich bij het grote publiek in een enorme populariteit
verheugen. Natuurlijk kon ook een Nederlandse
productie niet uitblijven. Ook Annie kreeg een
musequel, Annie Warbucks. In eerste instantie haalde
het Broadway niet, maar ook een herschreven versie
toonde aan dat musicalsuccessen bijna onmogelijk zijn
op te volgen.
Meer recentelijk schreef hij Mayor, Dance A Little
Closer, Nick And Nora en Rags, de laatste in
samenwerking met Stephen Schwartz. Een revue met
de titel By Strouse met louter songs van de componist,
wordt regelmatig door de hele VS gespeeld.
Daarnaast zijn er de filmscores van Charles Strouse,
waarvan met name Bonnie And Clyde en The Night
They Raided Minsky's bekend zijn geworden.
vaders de beste vrienden en proberen ze de geliefden
nog meer van elkaar te laten houden door ze te
verbieden elkaar te zien. Ze zoeken naar een manier om
een einde te maken aan de nepruzie. Ze besluiten de
verteller van het stuk in te huren om het meisje
zogenaamd te ontvoeren. De jongen kan haar dan
redden en de geliefden en de vaders zullen zijn
herenigd. Alles loopt zoals gepland. Tot de tweede
helft. De jongen vindt zichzelf nog niet klaar om te
trouwen en het meisje wil meer spanning in haar leven.
Ook de vaders kibbelen weer, maar nu echt. In zijn
irritatie onthult een van hen zelfs dat zij de ontvoering
in scène hebben gezet. Ze beginnen de muur, die ze
eerder hadden afgebroken, weer opnieuw op te
bouwen. Als de jongen van huis wegloopt en het meisje
een affaire heeft met de verteller is de chaos compleet.
In de rivalenstrijd tussen de jongen en de verteller
wordt de jongen zo vernederd dat het uiteindelijk de
verteller is die van het meisje het veld moet ruimen.
Met hun nieuw gevonden wijsheid kunnen ze nu aan
een betere, oprechtere relatie beginnen.
De sluiting van The Fantasticks was indirect te wijten
aan de tragische gebeurtenissen in New York op 11
september 2001. De show kreeg een te smalle
publieksbasis om nog langer open te blijven. Er werd
vaak gezegd dat Amerika op die dag haar onschuld
verloor en misschien was The Fantasticks wel de show
die die onschuld het beste uitbeeldde. In dat kader
kreeg vooral één stukje tekst uit "Try to Remember" op
die dag extra betekenis:
Try to remember the kind of september
When life was slow and oh so mellow.
De eerste Broadwayshow van Schmidt en Jones, 110 In
The Shade, werd genomineerd voor een Tony Award
en ook I Do! I Do!, hun tweepersoonsmusical met
Mary Martin en Robert Preston, werd een succes op
Broadway en op tournee. I Do! I Do! werd in 1968 ook
in Nederland gespeeld als Ja, Ik Wil! met Annet
Nieuwenhuijzen en Eric Schneider en in 2003 nog eens
met Jos Brink en Liesbeth List onder de titel Het
Hemelbed.
The Fantasticks 1960, 110 In The Shade 1963, I Do! I Do! 1966.
Geluids- en videofragmenten:
21 "Try to Remember" (The Fantasticks)
YT "The Fantasticks - Soon it's Gonna Rain"
22 "Mijn Hart Loopt Haast Over" ("My Cup Runneth Over", I Do! I Do! NL)
23 "Als de Kind'ren Trouwen" ("When the Kids Get Married", I Do! I Do! NL)
Try to Remember
Harvey Schmidt/Tom Jones
The Fantasticks 1960
Try to remember the kind of September
When life was slow and oh, so mellow.
Try to remember the kind of September
When grass was green and grain was yellow.
Try to remember the kind of September
When you were a tender and callow fellow.
Try to remember, and if you remember,
Then follow.
Follow, follow, follow, follow, follow,
Follow, follow, follow, follow.
Try to remember when life was so tender
That no one wept except the willow.
Try to remember when life was so tender
That dreams were kept beside your pillow.
Try to remember when life was so tender
That love was an ember about to billow.
Try to remember, and if you remember,
Then follow.
Follow, follow, follow, follow, follow,
Follow, follow, follow, follow.
Deep in December, it's nice to remember,
Although you know the snow will follow.
Deep in December, it's nice to remember,
Without a hurt the heart is hollow.
Deep in December, it's nice to remember,
The fire of September that made us mellow.
Deep in December, our hearts should remember
And follow.
Mijn hart loopt haast over
Harvey Schmidt/Tom Jones
I Do! I Do! 1960
Heel vroeg in de morgen bij 't schemerig licht
Kijk ik van opzij naar jouw slapend gezicht
En fluister dan zachtjes hoeveel 'k van je hou
Mijn hart loopt haast over voor jou
12
Schmidt en Jones gaven jarenlang leiding aan Portfolio,
hun eigen theaterwerkplaats, waar ze experimenteerden
met kleinschalige musicals. De meest opmerkelijke van
deze uitprobeersels waren Celebration, waarin getracht
werd mythe en ritueel met entertainment te combineren
en dat de overstap maakte naar Broadway, Philemon en
Colette Collage.
Als de avond gaat vallen en jij niets vermoedt
Kijk ik naar de dingen die jij zoal doet
En elke beweging volg ik dan getrouw
Mijn hart loopt haast over voor jou
De wereld draait verder voor jou en voor mij
En eer we het weten is alles voorbij
Al schijnt er geen zon meer; de hemel blijft blauw
Mijn hart loopt haast over voor jou
Voor jou
Voor jou
Als de Kind'ren Trouwen
Harvey Schmidt/Tom Jones
I Do! I Do! 1960
Als de kind'ren trouwen blijf ik het hele jaar in bed
Met een vaatje whiskey dat ik naast me zet
Ik weet al wat ik lezen zal
Leo Tolstoi bovenal
Ach, was 't maar vast zo ver
-Agnes, zou je me even de verzamelde werken van
Tolstoi kunnen aanreiken?
-Tolstoi?
-Ja ja.
-Alsjeblieft. Oh, die moet wel een grote familie hebben
gehad om te onderhouden.
-Dank je. Wil je me even voor een paar jaartjes
excuseren?
-Uitstekend meneer, ik heb mijn eigen plannen.
Als de kind'ren trouwen
Neem ik meteen een kloek besluit
Jij mag rustig lezen, ik trek eropuit
Eerste klas op luxe schip
Het wordt een rond-de-wereldtrip
Oh, was 't maar vast zo ver
Als de kind'ren trouwen koop ik een pluimveeboerderij
Met wel duizend kippen en ook een haan derbij
Die gaan vlijtig aan de leg
Ik wordt rijk, wat ik je zeg
Oh, was 't maar vast zo ver
Als de kind'ren trouwen pak ik verfdoos en penseel Paganini is niks derbij
Knoei ik fijn met kleuren, blauw en groen en geel Oh, was 't maar vast zo ver
Ied're richting is geliefd
Van abstract tot primitief -Ah. Oh, nee Agnes, niet doen! Asjeblieft niet doen!
Oh, was 't maar vast zo ver -Jawel, jawel, jawel, hier heb ik dertig jaar op gewacht.

-Ja, Agnes! Je moet meer oefenen, oefenen, oefenen, Als de kind'ren trouwen treden we op als man en
net als ik. vrouw
-Hoezo? Geven we recitals in 't Concertgebouw
We worden wijd en zijd vermaard
Als de kind'ren trouwen oefen ik op mijn saxofoon Het oudste duo hier op aard
Tot ze me bewond'ren om mijn volle toon Al is 't nog niet zo ver
Is eenmaal mijn talent bekend
Dan vorm ik een kleine band Ik kom een jaar niet uit mijn bed
Oh, was 't maar vast zo ver Ik verf m'n haren violet
Ik koop een rood-geruite pet
-Oh nee, oh nee! Nooit meer draag ik een corset
-Ja ja, die had ik school al, die nam ik altijd mee naar Saxofoon
bed. Ja, ja! Jammerhoon
't Is of wij pas zijn getrouwd
Als de kind'ren trouwen pak ik weer eens m'n viool Oh, was 't maar vast zo ver
Wat de mensen zeggen, lap ik aan m'n zool
Ik speel Shumann's Träumerei

13
 Hoofdstuk 11: 1970 – 1985
Nieuwe wegen en een nieuw publiek
Een tijd van teruggang waarin nieuwe stijlen en
marketingstrategieën voor een nieuw publiek moesten
zorgen. De bezoekersaantallen namen af en dus
begonnen producenten naar een oplossing te zoeken.
Allereerst begonnen ze hun marketing meer naar het
achterland te richten in plaats van alleen maar naar de
stad New York. Ten tweede viel hen ook het nieuwe
elan van off-Broadway op, waardoor ze daarheen
begonnen te kijken voor nieuwe inspiratie. En er kwam
weer meer naaktheid op Broadway. En niet zo'n beetje
ook. Net zoals Jake Shubert's Artists And Models in de
jaren '20 en '30, verkochten ook de naakte lichamen
van Hair, Oh! Calcutta! en anderen vooral veel
kaartjes aan mannen alleen op de voorste rijen.
Voor het familiepubliek werd de aanvangstijd van half
acht geïntroduceerd. Times Square werd met de minuut
afgeleefder en de gevaren van de late avond in die
buurt schrok het familiepubliek af.
Een nieuwe vriend van het theaterpubliek werd in 1973
(opnieuw) geboren: de TKTS ticket booth opende zijn
deuren op de driehoek waar Broadway, 45th en 46th
Street samenkomen. Zijn last-minute, halve prijs
kaartjes voor niet-uitverkochte shows waren, net zoals
Joe Leblang's kantoortje in de jaren '20 en '30, een
onmiddellijke hit en hebben menig show gered van een
te vroege sluiting.
Op het toneel bestonden experiment en bezuiniging zij
aan zij. Pauzes werden geschrapt in shows als Follies,
maar de trend duurde maar kort. Terwijl er steeds
minder kwaliteitsmusicals te zien waren (de shows van
Stephen Sondheim vormden hierop een opbeurende
uitzondering) nam het aantal revivals van oudere shows
toe. Dit trok een ouder publiek en maakte tegelijkertijd
een jonger publiek met de glorie van het verleden
bekend. Net als in de negentiende eeuw begon er vanaf
De Rockmusical
Hair maakte de oversteek van off-Broadway naar
Broadway in het seizoen 1967-1968 en één kort
stralend moment zag het er naar uit dat een fusie van
rock en muziektheater zou gaan werken. De
Rockmusical werd een substroming voor de jonge
generatie. Voor de eerste keer werden jongeren als een
potentiële doelgroep de theaters binnengelokt met hun
eigen muziek, met hun eigen jongerencultuur. Ze
kwamen in drommen kijken naar shows met hippies als
henzelf in de hoofdrol, zoals Hair (1967), Your Own
Thing (1968), Celebration (1969), Salvation (1969),
Joy (1970), Godspell (1971) en Oh! Calcutta! (1971).
Al snel werd echter duidelijk dat er een bepalende
kracht is in rockmuziek, een verhoogde emotie, die
Geluids- en videofragmenten:
24 "Something's Happ'nin (Baby, Baby!)" (Your Own Thing)
25 "Aquarius" (Hair)
YT "White Boys/Black Boys - Hair" (Black Boys/White Boys)
26 "Verwarring" (Salvation NL)
14
het begin van de jaren '60 weer meer import van over
zee te komen. Het aantal nieuwe musicals zonk naar
minder dan tien per jaar en bleef daar.
In een poging de prijzen van kaartjes niet de pan uit te
laten rijzen, werd de trend die vanaf de jaren '50
bestond om steeds grotere en grotere musicals te maken
omgekeerd. Het werd het decennium van de regisseur-
choreografen en décors, kostuums, orkesten en casts
slonken. Pippin, Grease, zelfs het gigantisch lijkende
Gigi hadden casts van minder dan vijfentwintig
mensen. Het blijvende fenomeen van de zingende
danser (of dansende zanger) werd geboren om
economische en artistieke redenen.
In reactie op de populariteit van de muziek van
jongeren op off-Broadway had het tegenovergestelde
daarvan succes bij het reguliere Broadwaypubliek. Een
revival van No No Nanette (1925), compleet met
tapdansen, banjo's en Ruby Keeler bracht in al zijn
ouderwetsheid een revivalhausse voor de ouderen en
een tapdansgekte voor iedereen teweeg. Hiermee begon
Broadway zich steeds meer af te schilderen als het
establishment, terwijl off- en off-off-Broadway nu
stonden voor vrijheid en experiment.
Waar in het verleden elk seizoen een hele ketting van
hits opende begon het nu ook voor te komen dat er
meerdere seizoenen tussen de echte hits zaten, met
weer het werk van Stephen Sondheim als grote
uitzondering, die een vooral jonge cultaanhang kreeg.
Het percentage revivals groeide enorm.
Maar er waren ook goede shows, met steeds grotere
tijdsgaten er tussen in: er was niets van grote waarde te
zien, zelfs niet van Sondheim, tussen 1973 en 1975. En
toen kwam A Chorus Line van off-Broadway en was
alles weer vergeten.
nooit varieert. Hierdoor kon niet het hele benodigde
gamma van emoties en sferen en karakters worden
bespeeld. En het rockpubliek was (en is) niet gewend
aan plot en karakter. Het rockpubliek kwam en het
rockpubliek ging. Maar een trend van tijdelijke
aantrekking van een nieuw publiek was gezet. En het
gebruik van muziek die jongeren aanspreekt ook.
Rockmuziek kwam in de loop van de jaren '70 in
aangepaste vorm terug met Jesus Christ Superstar,
Grease, Two Gentlemen of Verona en Pippin. Het
waren rockopera's of stukken waarin een traditionele
musicalstructuur met popmuziek werd opgeluisterd. Ze
bekrachtigden het gebruik van geluidsversterking in het
theater. Meer daarover in Innovaties en trends.
Aquarius
Galt MacDermot/Gerome Ragni+James Rado
Hair 1969
When the moon is in the Seventh House,
And Jupiter aligns with Mars,
Then peace will guide the planets,
And love will steer the stars.
This is the dawning of the age of Aquarius,
The age of Aquarius.
Aquarius!
Aquarius!
Harmony and understanding,
Sympathy and trust abounding.
No more falsehoods or derisions.
Golden living dreams of visions,
Mystic crystal revelation
And the mind's true liberation.
Aquarius!
Aquarius!
Verwarring
Peter Link en C.C. Courtney
Vert. Lennaert Nijgh
Salvation NL 1971
Ik tast in het duister
De Conceptmusical
De Conceptmusical ontstond toen theatermakers in
Amerika zich gingen afvragen of de Musical Play nog
verder ontwikkeld kon worden. Ze werkten al jaren
vanuit het idee dat alle elementen in een show in dienst
stonden van de plot, dat elk liedje en elke scène de plot
vooruit moest helpen. Maar had een musical eigenlijk
wel een plot nodig? Zou een show zonder plot, zonder
verhaal in feite, toch boeiend kunnen zijn? Wat ze
deden was de plot vervangen door een centraal thema,
een concept.
Alle karakters, scènes en songs werden nu vanuit het
centrale thema geschreven in plaats van vanuit de plot.
Wat dat betekende was dat deze musicals aaneenscha-
kelingen werden van losse scènes. Elke scène was een
fragmentarische bestudering van de manier waarop een
aantal karakters tegen het centrale thema aankeken.
Conceptmusicals hebben daarom ook vaak veel
karakters die meestal niet zo veel interactie hebben.
Ook ontwikkelen de karakters zich meestal niet zo veel
omdat ze weinig meemaken; we zien een reeks aaneen-
geschakelde momentopnamen.
Innovaties en trends
Computers. In eerste instantie kon niemand zich
indenken op welke manier computers van nut konden
zijn in het theater. Maar theatermensen zijn inventief
en begonnen nieuwe manieren te zoeken.
Vandaag de dag worden kaartjes verkocht vanuit in
15
En voel de mensen zachtjes,
Adem adem.
Ik staar door de ruiten,
De mensen schuiven langs,
Een stomme film.
Ik hoor hun stalen snarenspel,
Een glinstend ijsgeluid,
Dat zegt me dat ik
Hier nog niet moet weggaan
Want er is nog zoveel,
Zoveel dat ik nog moet beleven,
Leven, leven, leven.
Waarom opeens zo'n haast?
Jij was immers toch op weg naar nergens.
Waarom zo hard gepraat,
Alsof er niemand is die naar je woorden luist'ren zal?
Je doet alsof elk ogenblik de wereld zal vergaan
En jij dan in je eentje achterblijft.
Alsof de zon vandaag in het oosten daalt
En opgaat in het westen,
Zeggend: d'r is weer een dag verloren.
Sluit je ogen en voel de grond,
Voel het spinnen van de wereld rond en rond.
God heeft zelfs wel eens z'n ups en downs.
God heeft zelfs wel eens z'n ups en downs.
En was je hier al gisteren, dan ben je hier ook morgen.
Vroege Conceptmusicals waren Love Life van Kurt
Weill en voor de helft Cabaret van Kander en Ebb. De
musical die dit genre populair maakte was Sondheim's
Company. Het is een bloemlezing over
huwelijksrelaties in het New York van de jaren '70. We
zien hoe de hoofdpersoon, Robert, zich verhoudt tot
zijn vrienden, vijf getrouwde stellen, hoe zij allemaal in
hun huwelijk staan en wat ze vinden van het feit dat
Robert op zijn 35ste nog steeds niet getrouwd is.
Andere voorbeelden van Conceptmusicals zijn Follies
(Stephen Sondheim/James Goldman, 1971), A Chorus
Line (Marvin Hamlisch/Edward Kleban, 1975),
Working (Micki Grant/Craig Carnelia, 1978),
Runaways (Elizabeth Swados, 1978) en Cats (Andrew
Lloyd Webber/Trevor Nunn, 1981). Ook Nederland
kent twee Conceptmusicals van eigen bodem: Wat Een
Planeet (1973) van Harry Bannink en Annie M.G.
Schmidt en Publiek (1986) van Bob Zimmerman en
Seth Gaaikema. Helaas hadden ze allebei niet veel
succes.
computers opgeslagen databanken. Mensen van de
kostuumafdeling zien erin waar kledingstukken zich
bevinden. Licht- en geluidscues zijn opgeslagen in en
worden geactiveerd door computers. Ontwerpers
manipuleren kleuren en simuleren décorwisselingen op
de computer. Componisten componeren en orkestrators
orkestreren op speciaal voor hun ontworpen software.
En schrijvers bedenken nieuwe shows van achter hun
pc.
Salarisstroken worden uitgeprint. Kritieken worden
uitgetypt en gezet op tekstverwerkers.
Toneelboekenwinkels houden hun inventaris bij op hun
laptops. En naast advertenties in kranten en op tv wordt
nu ook een deel van het promotiebudget van shows
opzij gezet voor het onderhouden van eigen websites.
Zelf lezen: Geluidsversterking. Heb je je wel eens
afgevraagd waarom operazangers zo loeihard zingen?
In het Italië van de 18e eeuw bestonden nog geen
microfoons, bijvoorbeeld. Als je gehoord wilde worden
móest je een ijzersterk middenrif hebben.
Dat werd in deze periode anders, het publiek wilde
steeds meer realisme zien. Televisie en film hadden dat
al en nu wilde men hetzelfde in het theater. De uit de
klassieke performancetechniek voortgekomen
'Broadway belt' werd daardoor steeds minder populair.
Zangers, en zelfs voor het toneel getrainde acteurs,
kregen genuanceerde microfoonstemmen door hun
werk in geluids- en filmstudio's. En toen de
toneelstemmen steeds zachter en natuurlijker werden
begon het publiek weer geluidsversterking te eisen
opdat ze het verhaal goed zouden kunnen blijven
volgen.
Vele jaren lang was Broadway te trots om microfoons
te gebruiken. Niet voor ons! Wij hebben ze niet nodig.
En inderdaad slaagde Broadway erin akoestisch te
blijven tot in de jaren '70, met zeldzame uitzonderingen
als het technisch vooruitstrevende Promises, Promises
in 1968. De hele orkestbak werd voor deze productie
met plastic schotten omgeven en met microfoons
versterkt, net zoals iedereen op het toneel. Het werd als
doorbraak geroemd en de goed in het gehoor liggende
score van Burt Bacharach en Hal David werd door oud
en jong gewaardeerd. Een paar jaar later waren de
jongeren hier al zo aan gewend dat ze niet geloofden
dat er iets van waarde in het theater gebeurde als het
niet elektronisch versterkt werd. De producenten
begonnen hun publiek met imperfecte geluidssystemen
door de achterwand van het theater te blazen, wat
resulteerde in het wegjagen van de ouderen en het
uitschakelen van het kleine beetje gehoor wat de
jongere generatie nog overhad. Popmuziek en ook
original cast albums begonnen de verwachtingen van
mensen te veranderen met betrekking tot de
hoeveelheid details die ze wilden horen.
De gelijktijdige opmars van mengpanelen voor geluid
en ook de nieuwe digitale techniek had zijn invloed.
Het bracht een nieuwe man het creatieve team binnen:
de geluidsontwerper. Eens waren ze gelimiteerd tot het
schudden van tinnen platen achter het toneel om
donder te suggereren. Maar nu kon de
geluidsontwerper geluid uit elke willekeurige hoek van
het theater laten komen of de zwakke stem van een
acteur met een draai aan de knop sterker maken. Ze
probeerden grondmicrofoons en hangmicrofoons en
stapten later over op body mikes. En in moderne
musicals als Carmen of Rent droegen de acteurs zelfs
16
zichtbare buitenboordmicrofoons, als popsterren.
Natuurlijk waren er nadelen aan verbonden. Het kon
voorkomen dat men stemmen uit speakers hoorde in
plaats van uit monden en men moest raden van welke
speler de stem afkomstig was. Men wilde ook wel eens
experimenteren met opgenomen stemmen, als theatraal
effect, zoals in Follies en Company, of om bepaalde
voor de zangers moeilijk te halen passages te
garanderen, zoals in The Phantom Of The Opéra of
Jekyll & Hyde.
Maar er zijn ook vele positieve kanten aan microfoons.
Ze zijn een grote hulp waar ze het meest op hun plaats
zijn: achter het toneel. Veel mensen van de crew
backstage houden contact met elkaar via headsets.
Stage managers en mensen op de vloer kunnen zoveel
cues doorgeven als ze zelf willen zonder dat iemand in
de zaal het hoort. En ook in kleedkamers kunnen
acteurs die niet op het toneel staan via microfoons en
luidsprekerboxen de show volgen (tegenwoordig ook
via beeldmonitors).
Zelf lezen: Conceptalbums. Wat is er beter dan een
musical ergens op de planken te hebben staan? Juist.
Een musical met een hitsong erin. Was het vanaf 1900
nog zo dat bijvoorbeeld Tin Pan Alley-hits in shows
werden ingevoegd, met de komst van de Musical Play
kon dit niet meer. De songs werden te veel
plotgedreven om ze uit de context te kunnen halen.
Maar sommige songs wisten de status van hit toch te
behalen. In de jaren '40 en '50 ging dit nog doordat een
populaire artiest de song oppikte en in zijn repertoire
opnam. Maar nu, in de jaren '70, gebeurde er iets
anders. Musicals waren niet meer de massamedia die
ze eens waren. Radio en hitlijsten waren gevuld met de
razend populaire tienermuziek en dat betekende dat
alleen musicals die dit soort muziek gebruikten in
aanmerking kwamen voor een hitnotering. Ook was het
uit kostenoverwegingen interessant voor producenten
om van te voren uit te zoeken of de muziek van een
nieuwe musical zou aanslaan. Daarom begonnen ze van
tevoren platen (en later cd's) op de markt te brengen
om de publieke opinie te peilen. Met Jesus Christ
Superstar, bijvoorbeeld, en prompt steeg de titelsong
naar de toppen van de hitlijsten.
Vandaag de dag is het heel gebruikelijk om je als
producent van tevoren in te dekken tegen de financiële
risico's die het uitbrengen van een nieuwe grote
musical met zich meebrengen. Naast
workshopproducties om nieuwe shows in de praktijk
uit te proberen worden er nog steeds veel
conceptalbums gemaakt. De kosten van het opnemen
van zo'n album zijn door computertechnieken, samplers
en dergelijke zo gedaald dat het uitbrengen van een cd-
tje gewoon in het preproductiebudget wordt
opgenomen. Om als promotiemateriaal weg te geven
aan potentiële geldschieters, bijvoorbeeld.
In de loop van de tijd zijn er al heel wat shows
uitgekomen die zijn begonnen als conceptalbum. Jesus
Christ Superstar dus, maar ook Evita, Starlight Ex-
press, Whistle Down The Wind, The Life, The Cape-
man, Jekyll & Hyde, Ragtime, Chess, Aïda, etc.
Zelf lezen: Hal Prince
Regisseur-producent Harold Smith Prince (geboren
januari 1928, New York) veranderde het aanzien van
Broadway in de tweede helft van de 20 ste eeuw.
Succesvol of niet, van Cabaret in het midden van de
jaren '60 tot Parade in 1998 was een Prince-regie altijd
een kwaliteitsmerk.
Hoewel hij liever in het gesproken theater had gewerkt,
deed de mogelijkheid in de leer te gaan bij regisseur-
schrijver George Abbott hem anders besluiten. Prince:
"Abbott deed musicals, en je mag een gegeven paard
niet in de bek kijken. Dus deed ik ook musicals."
Prince had zich de start van zijn carrière niet beter
kunnen wensen. Hij was producent van The Pajama
Game en deze musical won meteen de Tony voor Beste
Musical, iets wat zich nog met zes andere Prince-
Abbott shows (waaronder Damn Yankees, Fiorello! en
A Funny Thing Happened On The Way To The Forum)
zou herhalen.
Prince heeft ook altijd een goede relatie met een hele
rits aan schrijvers en componisten gehad. Hij
produceerde een aantal shows van Jerry Bock en
Sheldon Harnick, She Loves Me, Tenderloin en Fiddler
On The Roof. En hij had een lange werkrelatie met
Kander en Ebb: Flora, The Red Menace, Cabaret en
meer recent Kiss Of The Spiderwoman.
Maar Prince's samenwerking met Stephen Sondheim
was zonder twijfel de apotheose van zijn carrière.
Samen bedachten ze de uitgangspunten van wat we nu
Musical Play: Stephen Sondheim deel 1
17
de Conceptmusical noemen en zo verlegden ze met
shows als Company en Follies de grenzen van wat men
op ensceneringsgebied mogelijk achtte.
Dat was niet de eerste keer dat Prince probeerde door te
dringen tot iets nieuws. In de late jaren '50 nam hij
Shakespeare's Romeo And Juliet, een ongebruikelijke
bron voor een musical, en transformeerde het samen
met Arthur Laurents, Leonard Bernstein, Jerome
Robbins en Sondheim tot West Side Story. De show
was zijn tijd zo ver vooruit wat betreft integratie van
verhaal, muziek en dans dat veel mensen deze prestatie
niet op waarde konden schatten. Zozeer zelfs dat de
Tony voor Beste Musical dat jaar naar The Music Man
ging en de show pas na het uitkomen van de filmversie
in 1961 als klassieker zou worden beschouwd.
En dan Cabaret, bijna tien jaar later, waarin Prince
filmtechnieken probeerde te vertalen naar het theater.
Hij had het lef om, samen met dècorontwerper Boris
Aronson, een enorme spiegel boven het toneel te
hangen waarin het publiek zichzelf kon zien. Hiermee
werd het publiek zijdelings betrokken bij de
gebeurtenissen op het toneel en werd geïmpliceerd dat
ook zij onderdeel konden zijn van een wereld waarin
het nazisme makkelijk voet aan de grond kon krijgen.
En de muzikale nummers die zich afspeelden in de Kit
Kat Club kregen een grotere betekenis doordat het
orkest op het toneel werd geplaatst. Cabaret werd in
zijn tijd baanbrekend genoemd en het leverde Prince
weer een Tony Award op.
Maar de samenwerkingen met Sondheim spannen toch
de kroon. Company was als een film op het toneel met
zijn steeds veranderende perspectief, zijn gebruik van
monologue intérieur en zijn verhalende dansen. In
Follies werden verleden en heden tegelijk getoond op
het toneel. De jongere versies van de hoofdfiguren
waren gekleed in zwart-wit (symbool van het verleden)
in tegenstelling tot de kleuren van het moderne verhaal.
Follies was mogelijk Prince's meest cinematische
show, waarin hij probeerde zo dicht mogelijk bij
cameratechnieken als wipes, fade-outs en zelfs close-
ups te komen. Na Follies volgden nog A Little Night
Music, Candide, Pacific Overtures, Sweeney Todd en
Merrily We Roll Along, waarmee de samenwerking tot
een einde kwam.

Stephen Sondheim is waarschijnlijk de belangrijkste
Amerikaanse musicalcomponist/tekstschrijver van de
tweede helft van de twintigste eeuw. Hij bouwde voort
op een raamwerk dat werd gemaakt door vroegere
muziektheatericonen als Cole Porter en Irving Berlin
en was verantwoordelijk voor een ommezwaai in het
maken van en het denken over toneelmusicals.
Onderwerpen die voorheen niet geschikt werden geacht
(zoals het openbreken van het isolationistische Japan in
de negentiende eeuw of een Victoriaans wraakmoord-
verhaal) werden in de handen van Sondheim
grensverleggende shows die het Amerikaanse muziek-
theater deden groeien. Nu Broadway niet langer een
afspiegeling was van Amerikaanse populaire muziek,
zoals de muziek van Tin Pan Alley dat was aan het
begin van de twintigste eeuw, namen Sondheim's
shows daarin een bijzondere plaats in. Hij groeide over
zijn eigen cultstatus heen door zijn publiek altijd net
iets anders te geven dan ze verwachtten. Terwijl
Broadway juist meer en meer gebruik maakte van
spektakel werden zijn shows juist steeds intiemer.
Stephen Sondheim is de zoon van een kledingfabrikant
en een kledingontwerpster en verhuisde met zijn
moeder naar Pennsylvania toen zijn ouders in 1940
scheidden. Ze woonden daar vlak bij tekstdichter Oscar
18
Hammerstein II die als een tweede vader en mentor
voor de jongen was. Sondheim heeft zelf eens een
voorval beschreven waarbij hij een script van 200
pagina's bij Hammerstein inleverde. Hij droomde ervan
de jongste geproduceerde componist ooit te worden.
Helaas dacht Hammerstein er anders over en gaf hem
het script terug. Maar wel nam hij de tijd om de
jongeling een middag lang in te weiden in de geheimen
van het in elkaar zetten van een musical. Sondheim
heeft later gezegd dat hij in die middag meer geleerd
heeft dan in zijn hele tijd op school. Na het behalen van
zijn middelbare schooldiploma studeerde hij
compositie.
In de vroege jaren '50 werkte hij korte tijd als schrijver
voor een televisieserie maar keerde al snel terug naar
New York en naar een carrière als theatermaker. Hij
maakte de score voor Saturday Night (1954), een
adaptatie van een toneelstuk van Julius en Philip
Epstein, maar de show's producent overleed en
daarmee de hele show. Wel werd hij gerekruteerd door
Arthur Laurents en Leonard Bernstein voor de teksten
van West Side Story (1957). Omdat hij zichzelf als
componist zag was hij in het begin niet erg happig op
de baan, maar hij gaf toe en creëerde teksten van het
niveau van Lorenz Hart, Berlin en Porter. West Side
Story, een adaptatie van Shakespeare's Romeo en Julia,
kreeg echter meer aandacht door Jerome Robbins'
choreografie. Pas door de filmversie uit 1961 werd het
stuk echt populair. Sondheim liet in zijn teksten al dat
zien wat hij later nog verder zou ontwikkelen: slim
taalgebruik, intern rijm en onverwachte rijmschema's.
Een song als "Gee, Officer Krupke" stond met zijn
slimme humor in contrast met de directe emoties van
"One Hand, One Heart". Aangespoord door
Hammerstein accepteerde hij twee jaar later opnieuw
een schrijfopdracht. Samen met Jule Styne maakte hij
een star vehicle voor Ethel Merman. Het resultaat,
Gypsy, wordt nu door velen gezien als dé Amerikaanse
musical, met zijn ver doorgevoerde integratie tussen
boek, liedteksten en muziek.
 A Funny Thing Happaned On The Way To The Forum – "Bring me my Bride"
In 1962 had Sondheim zijn eerste succes als componist
én tekstschrijver met de geestige en flamboyante score
voor A Funny Thing Happened On The Way To The
Forum. Teruggrijpend op de dagen van de Vaudeville
en gebaseerd op de low comedy van de Romeinse
schrijver Plautus, werd dit stuk geholpen door het
kluchtige boek van Larry Gelbart, Sondheim's
toegankelijke score (met onder andere "Comedy
Tonight" en "Everybody Ought to Have a Maid") en
een weergaloos optreden van hoofdrolspeler Zero
Mostel. Het is sindsdien met 600 voorstellingen in de
eerste run steeds de meest succesvolle Sondheimshow
gebleven. Richard Lester's filmversie uit 1966 heeft de
tand des tijds niet goed doorstaan en verkwistte de
komische talenten van Buster Keaton, Jack Gilford en
Phil Silvers. Silvers had meer geluk in een revival van
het stuk in 1972, waarin hij de Mostel-rol Pseudolus
speelde, een slaaf die probeert zichzelf vrij te krijgen.
In de revival van 1996 won Nathan Lane voor dezelfde
rol een Tony Award en hij werd op zijn beurt weer
opgevolgd door Whoopi Goldberg, waarvoor kleine
aanpassingen aan het script werden gemaakt. (1)
De grootste flop in Sondheim's carrière was, met
slechts negen voorstellingen, Anyone Can Whistle
(1964), waarin een aantal van Sondheim's beste ballads
zaten, waaronder "With So Little to Be Sure Of" en de
titelsong. Daarna werkte hij samen met Richard
Rodgers aan het desastreuze Do I Hear A Waltz (1964).
De flop eiste zijn tol van Sondheim en het zou daarna
zes jaar duren voor hij weer op Broadway actief was.
En tóen hij terugkwam was dat met een musical die een
keerpunt in de musicalgeschiedenis zou betekenen:
Company, een niet-chronologische Conceptmusical.
Van een serie eenakters van George Furth over relaties
en huwelijk maakten regisseur Hal Prince en Sondheim
een show die net zo goed ging over leven in New York
City als over liefde en verbintenissen. De kritieken
waren fantastisch en de show won zeven Tony Awards,
waaronder twee voor Sondheim's muziek en teksten.
Het bracht Sondheimklassiekers voort als "Being
Alive", "Another Hundred People" en "The Ladies
Who Lunch". (2/3)
Sondheim en Prince volgden hun succes op met
Follies, een studie naar onvervulde dromen tegen de
achtergrond van een reünie van voormalige showgirls.
Met Follies had Sondheim de kans om een score vol
pastiches te schrijven. Het werd één van zijn meest
bijeengeraapte scores, met echo's van Irving Berlin
("Beautiful Girls"), Sigmund Romberg ("One More
Kiss") en George Gershwin ("Losing My Mind"). Er
19
was veel dat ten voordele kwam aan de show. De
glinsterende choreografie van Michael Bennett,
bijvoorbeeld, hoofdrolspeelsters Alexis Smith en
Dorothy Collins, Boris Aronson's sfeervolle décor en
de filmische regie van Hal Prince. Maar uiteindelijk
waren de draaikosten toch te hoog en leed de show
verlies, ondanks weer zeven Tony Awards, waarvan
opnieuw een voor Sondheim's score. Een all-star
concertversie werd opgevoerd en voor televisie gefilmd
in het Lincoln Centre in New York in 1985 en een
gereviseerde versie was in 1987 in Londen te zien.
Het volgende project van Prince en Sondheim was een
adaptatie van Ingmar Bergman's filmkomedie Smiles of
a Summer Night (1955). Met A Little Night Music, met
een boek van Hugh Wheeler, stelde Sondheim zich
opnieuw voor een opgave. Er wordt gezegd dat de hele
score is opgebouwd uit louter ¾ maten, een hele score
vol walsen, maar dat is een fabeltje. Er zijn ook een
heel aantal 6/8 en 12/8 maten en natuurlijk is het zo dat
ook deze maatsoorten in eenheden van drie tellen
zouden kunnen worden opgedeeld.
A Little Night Music had een droomcast met Len
Cariou, Glynis Johns, Hermione Gingold en Patricia
Elliott en kwam weer uit de bus als de grote winnaar
bij de Tony Awards van dat jaar, waarbij Sondheim
zijn vierde Tony in drie jaar verdiende. In de show zat
ook "Send in the Clowns", Sondheim's meest bekende
song. Prince deed een poging de show te verfilmen
(1978) maar zelfs de medewerking van Elizabeth
Taylor mocht niet baten. Een misplaatste verfilming,
volgens Sondheim. (4)
De volgende Prince/Sondheim samenwerking
ontwikkelde de Conceptmusical nog verder. Pacific
Overtures, over de pogingen om in de jaren 1850 Japan
open te breken voor westerse invloed, had een score die
bestond uit een mix van oosterse en westerse muziek,
zoals bijvoorbeeld in het haikuachtige "Poems" en
"Someone in a Tree", waarvan Sondheim eens heeft
gezegd dat het zijn best gelukte nummer is. One song
musicals, gezongen door karakters die in de verdere
musical niet meer terug kwamen, werden afgewisseld
met songs en scènes van de hoofdkarakters die zo in de
Musical Play-traditie pastten. De performancestijl van
Pacific Overtures leunde zwaar op de stijlkenmerken
van het Japanse kabukitheater, zoals in het feit dat alle
vrouwenrollen door mannen werden gespeeld.
Ondanks de positieve ontvangst door de pers moest de
show, die zeker niet voor ieders smaak was, het
afleggen tegen Kander en Ebb's Chicago en A Chorus
Line van Marvin Hamlisch.
 Pacific Overtures – "The Advantages Of Floating in the Middle of the Sea"

A Funny Thing Happend On The Way To The Forum 1962, Company 1970, Follies 1971, A Little Night Music 1973,
Pacific Overtures 1976.
Geluids- en videofragmenten:
YT "Comedy Tonight" (A Funny Thing ...)
YT "Company: Part 1"
YT "Company – Donmar – Not Getting Married" (Getting Married Today, Company)
YT "A Little Night Music - Part 8 (A Weekend in the Country)" (A Little Night Music)
YT ""Send in the Clowns" - Sally Ann Howes" (A Little Night Music)
DVD " Chystanthemum tea" (Pacific Overtures – DNN versie) 0:29:30
27 "Next" (Pacific Overtures)

Losing My Mind The thought of you stays bright.

Stephen Sondheim Sometimes I stand in the middle of the floor,
Follies 1971 Not going left, not going right.

The sun comes up, I think about you. I dim the lights and think about you,
The coffee cup, I think about you. Spend sleepless nights to think about you.
I want you so, It's like I'm losing my mind. You said you loved me,
The morning ends, I think about you. Or were you just being kind?
I talk to friends, I think about you. Or am I losing my mind?
And do they know?
It's like I'm losing my mind. Send in the Clowns
Stephen Sondheim
All afternoon, doing every little chore, A Little Night Music 1973
The thought of you stays bright.
Sometimes I stand in the middle of the floor, Isn't it rich?
Not going left, not going right. Are we a pair?
Me here at last on the ground,
I dim the lights and think about you, You in mid-air.
Spend sleepless nights to think about you. Send in the clowns.
You said you loved me, Isn't it bliss?
Or were you just being kind? Don't you approve?
Or am I losing my mind? One who keeps tearing around,
One who can't move.
I want you so, it's like I'm losing my mind. Where are the clowns?
Does no one know? Send in the clowns.
It's like I'm losing my mind. Just when I'd stopped opening doors,
Finally knowing the one that I wanted was yours,
All afternoon, doing every little chore, Making my entrance again with my usual flair,
20
Sure of my lines, Old is boring, new is thrilling,
No one is there. Keep exploring —
Don't you love farce? Next!
My fault, I fear. First the thunder, just a murmur,
I thought that you'd want what I want-- A little blunder —
Sorry, my dear. Next!
But where are the clowns? Then the wonder, see how pretty!
Quick, send in the clowns. Going under, what a pity! —
Don't bother, they're here. Next!

Isn't it rich? Streams are flying, use the motion —

Isn't it queer? Next!
Losing my timing this late Streams are drying, mix the potion.
In my career? Streams are dying, try the ocean —
And where are the clowns? Brilliant notion —
There ought to be clowns. Next!
Well, maybe next year.
Never mind a small disaster.
Next Who's the stronger, who's the faster?
Stephen Sondheim Let the pupil show the master —
Pacific Overtures 1976 Next! Next!

-I am the emperor Meji. Rise and Listen. Rise! In the -There are 223 Japan Airline ticket offices in 153 cities
name of progress we will turn our backs on ancient throughout the world.
ways, eliminate all obstacles which hinder our develop- -Next!
ment. We will make the nation over. And we will do it -There are 8 Toyota dealerships in the city of Detroit,
sooner than you think. and Seiko watch is the third best selling watch in
Switzerland.
Streams are flowing, see what's coming -Next!
Next! -57% of the Bicentennial souvenirs sold in Washing-
Winds are blowing, see what's coming, ton, D.C. in 1975 were made in Japan.
See what's going -Next!
Next! -This year Japan will export 16 million kilograms
Roads are turning, journey with them. monosodium glutamate and 400,000 tons of polyvinyl
A little learning — chloride resin.
Next! -Next!
Waters churning, lightning flashes, -From the Ministry of Health: By 1978 some of the
Kings are burning, sift the ashes — beaches on the Inland Sea will be re-opened for public
Next! bathing.
-Next!
Tower tumbles, tower rises — -1975 Weather Bureau statistics report 162 days on
Next! which the air quality in Tokyo was acceptable.
Tower crumbles, man revises. -Next!
Motor rumbles, civilizes.
More surprises — Never mind a small disaster.
Next! Who's the stronger, who's the faster?
Let the pupil show the master
Learn the lesson from the master. Next!
Add the sugar, spread the plaster.
Do it nicer, do it faster — -Nippon: the Floating Kingdom. There was a time
Next! when foreigners were not welcome here. But that was
long ago. A hundred and twenty years. Welcome to
The practical bird, Japan.
Having no tree of its own,
Borrows another's. Next! Next!
Brilliant notions, still improving —
Streams are roaring, overspilling — Next! Next!
Next! Make the motions, keep it moving —
Next! Next! Next!

Musical Play: John Kander en Fred Ebb

21

Al sinds het begin van de jaren '60 staan John Kander
en Fred Ebb in de voorste gelederen van het
Amerikaanse muzikaal theater. Terwijl veel van de
schrijversteams uit die tijd (denk aan Bock en Harnick
of Strouse en Adams) al lang geleden hun
samenwerking hebben opgegeven, blijven Kander en
Ebb verrassen en vermaken. Ondanks een aantal
ongebruikelijke locaties voor hun stukken (de
Weimarrepubliek, een rechtszaak, marathondansen)
blijft het zo dat ze allemaal één drijvende kracht
hebben: entertainment.
Als thema en als onderwerp zijn showbusiness en de
geneugten ervan het doel van de meeste helden en
heldinnen van hun musicals, hetzij als escapistische
fantasie zoals in Kiss Of The Spider Woman hetzij als
het beroep van de hoofdpersonen zoals in Woman Of
The Year. Hoe het ook zij, Kander maakt toepasselijk
levenslustige up-tempo nummers en melodieuze
ballads die gepaard worden aan Ebb's slimme, soms
bijtende teksten.
Hoewel Kander geboren en getogen is in de
Amerikaanse Midwest haalde hij aan de oostkust zijn
Masters degree in muziek. Na baantjes als
koorrepetitor en dirigent settelde hij zich in de jaren '50
op Manhattan en vond werk als dansarrangeur en
dirigent voor Broadwaymusicals als Gypsy. In 1962
deed Kander een eerste poging tot het schrijven van
een Broadwayscore met A Family Affair, met boek en
teksten van William en James Goldman.
Ebb, een geboren New Yorker, studeerde aan de New
York en Columbia Universities. In de vroege jaren '60
begon hij teksten te schrijven, samen met Jerry Herman
voor de revue A To Z en later met Kander. In het jaar
dat A Family Affair voor het eerst werd opgevoerd nam
een aankomend zangeresje, Barbra Streisand, twee
nummers van de hand van Kander en Ebb op. "My
Coloring Book" bleek een succes en lanceerde hun
beider carrière.
Flora, The Red Menace was de eerste
Broadwaymusical met een score van Kander en Ebb.
De show was gezet in de jaren '30 en concentreerde
22
zich op mode-illustratrice Flora (Liza Minelli in de rol
die een ster van haar zou maken) die verliefd wordt op
een lid van de communistische partij. Hoewel de show
gemengde kritieken kreeg werd de score geprezen,
vooral de later veelvuldig uitgevoerde ballad "A Quiet
Thing". (28)
Met hun tweede musical was het echter pas goed raak.
Cabaret was om een aantal redenen een zeer
vernieuwende show. Het besprak onderwerpen als
antisemitisme en vrije liefde gedurende de opkomst
van de nazi's in Duitsland, nauwelijks gebruikelijke
zaken voor een gewone Musical Comedy. Cabaret had
een briljante staging van Harold Prince en een inventief
décor van Boris Aronson. De show had ook een
gedurfde score: het openingsnummer, "Wilkommen",
waarin Joel Grey's androgyne en beangstigende
ceremoniemeester het publiek begroet, was
adembenemend en gewaagd. Cabaret won
verschillende prijzen, waaronder acht Tony Awards,
onder andere voor Beste Musical en Beste Score. (YT)
Na dit publieke succes moest het paar zich tevreden
stellen met een aantal mindere successen, hoewel deze
allemaal een nieuwe ster zouden voortbrengen. In The
Happy Time (1968) was er een goede rol weggelegd
voor Robert Goulet als Frans-Canadese fotograaf die
op nostalgische wijze zijn familie portretteert. In
Zorba, een adaptatie van de film Zorba The Greek,
leverde Herschel Bernardi een van zijn beste
toneelprestaties als de titelheld die het leven probeert te
omhelzen. Het volgende grote succes voor het duo was
Chicago, geregisseerd en gechoreografeerd door Bob
Fosse. Het verhaal over de publiciteitsgeile
moordenares Roxie Hart werd gepresenteerd als een
serie Vaudevillesketches en Kander en Ebb's score was
tegelijkertijd een hommage aan en een commentaar op
de muziekstijlen van de jaren '20. Chicago had een
bijtend cynisme en was boosaardig grappig en werd op
de toppen van hun kunnen gespeeld door Gwen
Verdon, Chita Rivera en Jerry Orbach. Maar hoewel de
show meer dan een jaar liep werd het dat seizoen
grotendeels overschaduwd door de onmiddellijke
klassieker A Chorus Line en hoewel het genomineerd
werd voor elf Tony Awards, won de show er niet een.
(YT)
The Act werd geschreven als star vehicle voor Liza
Minelli die Michelle Craig speelde, een zangeres die
optreed in Las Vegas. Er waren geen karaktersongs in
de score om de plot vooruit te brengen, het was in
wezen één grote nachtclubact. Weer waren de recensies
gemengd en de show overleefde maar net zo lang als
Minelli bereid was op Broadway op te treden. Iemand
anders in haar rol was ondenkbaar en bleek ook bij
pogingen daartoe niet mogelijk.
In 1981 schreven Kander en Ebb de songs voor een
toneelversie van Woman Of The Year, een filmklucht
uit 1941 met Katherine Hepburn. Omdat de show weer
als star vehicle was geconcipieerd, ditmaal voor Lauren
Bacall, miste het een deel van de charme van de film.
Desalniettemin wonnen Kander en Ebb er hun tweede
Tony mee. Ze sloegen de plank echter mis met The
Rink, een muzikaal drama over een van elkaar
vervreemd geraakte moeder en dochter die samen een
rolschaatsbaan runnen. Chita Rivera won er evenwel
haar eerste Tony als Beste Actrice mee.
Het was een volle acht jaar later dat Rivera een van
haar grootste toneelsuccessen zou beleven met Kiss Of
The Spider Woman. De show werd eerst in
workshopformaat uitgeprobeerd in 1990, werd
compleet herschreven en beleefde uiteindelijk in 1992
in Londen zijn première. Het boek van Manuel Puig,
over de relatie tussen twee mannen in een cel ergens in
Zuid-Amerika, was weer een ongebruikelijk onderwerp
voor een musical maar in de handen van boekschrijver
Terrence McNally en Kander en Ebb werd het
getransformeerd tot een mijmering over de kracht van
de verbeelding.
In 1996 werd Chicago met groot succes hernomen.
Wat cynisch leek in 1975 was actueel in de jaren '90,
vooral met het oog op een aantal moordzaken rond
beroemde daders als O.J. Simpson en de onethische
praktijken van de roddeljournalistiek en zijn paparazzi.
Later in dat seizoen was er de première van Kander en
Ebb's elfde show, Steel Pier, met als zetting een
dansmarathon in de jaren '30.
Hoewel Kander ook componeerde voor het witte doek
Flora, The Red Menace 1965, Cabaret 1966, Zorba 1968, Chicago 1975, The Act 1977, Woman Of The Year 1981, The
Rink 1984, Kiss Of the Spider Woman 1992, Steel Pier 1997.
Geluids- en videofragmenten:
28 "A Quiet Thing" (Flora, The Red Menace)
YT "Cabaret - Wilkommen" (Cabaret)
YT "Tomorrow Belongs to Me" (Cabaret)
YT "Pia Douwes – Al Die Jazz" (Chicago NL)
YT"Cell Block Tango from Chicago the Movie"
29 "Theme From New York, New York" (New York, New York)
A Quiet Thing
John Kander/Fred Ebb
Flora, The Red Menace 1965
What do you call a job at Gerhard Mellick's?
What do you call a fashion illustrator?
What do you call assisting mister Stanley? Me?
What do you call thirty dollars a week?
Thirty? Thirty!?
I wanna run! No, I don't.
I wanna sceam! No, I don't.
I want… I wanna sit down.
I don't hear anything
You're supposed to hear bells, drums, trumpets
I don't hear anything
Hm. I always thought I'd hear…
Well, wadda ya know
When it all come true
Just the way you've planned
It's funny but the bells don't ring
It's a quiet thing
When you hold the world
In your trembling hand
You'd think you'd hear a choir sing
It's a quiet thing
There are no exploding fire works
23
was hun grootste filmsucces Bob Fosse's verfilming
van Cabaret (1972). Fosse gooide de meeste van de
book songs eruit en beperkte de muzikale scènes tot die
in de Kit Kat Club, het Berlijnse cabaret uit de titel.
Mede door sterke optredens van Liza Minelli, Michael
York en Joel Grey, in een herhaling van zijn rol als
ceremoniemeester, werd de film een artistiek en
commercieel succes. Het won acht van de tien Oscars
waarvoor het genomineerd was maar ironisch genoeg
werden de muzikale bijdragen van Kander en Ebb, die
een paar nieuwe songs voor de film schreven,
genegeerd. Ook genegeerd werden de songs die ze
schreven voor Martin Scorsese's New York, New York
(1977), waarvan het door Frank Sinatra gezongen
titelnummer de meest bekende song van Kander en Ebb
is.
Chicago werd in 2002 verfilmd met Renée Zellweger,
Catherine Zeta-Jones en Richard Gere in de
hoofdrollen.
John Kander en Fred Ebb zijn nog steeds actief in de
musicalwereld. (29)
Where's the roaring of the crowds
Maybe it's the strange new atmosphere
Way up here among the clouds
But I don't hear the drums
And I don't hear the band
The sounds I'm told such moments bring
Happiness comes in on tiptoe
Well, what do you know
It's a quiet thing
A very quiet thing...
What do you call a job at Gerhard Mellick's?
What do you call a fashion illustrator?
What do you call thirty dollars a week?
Thirty!?
Theme From New York, New York
John Kander/Fred Ebb
New York, New York 1977
Start spreading the news, I'm leaving today.
I want to be a part of it - New York, New York.
These vagabond shoes are longing to stray
Right through the very heart of it
New York, New York.
I want to wake up in a city that doesn't sleep
And find I'm king of the hill - top of the heap And find I'm A number one, top of the list
King of the hill, A number one
These little town blues are melting away
I'll make a brand new start of it in old New York. These little town blues are melting away
If I can make it there, I'll make it anywhere I'm gonna make a brand new start of it in old New
It's up to you New York, New York York.
And if I can make it there, I'm gonna make it anywhere
New York, New York! It's up to you New York, New York!
I want to wake up in a city that never sleeps New York!
Zelf lezen: Musical Play: Marvin Hamlisch
Marvin Hamlisch (New York, juni 1944) studeerde als Ballet", "Nothing" en vooral "One" werden standards
klassiek pianist af aan de van het musicalrepertoire. Ook in Nederland werd het
New Yorkse Juilliard stuk uitgevoerd, één keer als arbeidsproject voor
School of Music. Hij begon werkloze podiumkunstenaars in seizoen 1995-1996 en
zijn componistencarrière als één keer met een andere dan de Broadwaychoreografie
schrijver van losse songs, in seizoen 2001-2002.
en zijn eerste hit, Na dit gigantische nationale en internationale succes
"Sunshine, Lollipops and keerde Hamlisch terug naar zijn filmwerk, waar de
Roses" haalde de hitparade James Bond-film The Spy Who Loved Me de bekendste
in 1965. hij begon zijn van werd. Het zou vier jaar duren voordat zijn
theaterwerk als volgende stuk, They're Playing Our Song, uitkwam.
repetitiepianist (bij onder Het handelde over de ups en downs in het persoonlijke
andere Funny Girl) en en professionele leven van een componist en zijn
dansarrangeur, maar een tekstschrijfster. Er werd gezegd dat dit een echo was
loopbaan als componist van van het echte leven van Hamlisch en zijn
filmsongs kwam tussen beide. Zijn bekendste tekstschrijfster Carol Bayer Sager. Maar
filmmuziek was voor The Sting en de Barbra Streisand- autobiografisch of niet, They’re Playing Our Song, was
film The Way We Were, waarvoor hij twee Oscars een mooie internationale hit.
ontving. Hamlisch's volgende muziektheaterprojecten kregen
Zijn eerste musicalscore werd meteen een megaknaller. niet dezelfde bijval als zijn eerste twee stukken. Een
In 1975 leverde hij de muziek voor de superlangloper A show uit 1983 over actrice Jean Seberg was een
Chorus Line, met 6137 voorstellingen een tijd lang de mislukking en ook de musicalversie van het toneelstuk
langstlopende Broadwaymusical ooit (tot het in 1997 Smile leek uit een andere pen te komen en sloot snel
werd ingehaald door Cats en later Phantom of the zijn deuren. Iets beter verging het The Goodbye Girl,
Opéra). Het verhaal over een groep auditanten voor hoewel dat waarschijnlijk te danken was aan de
een musical die allemaal hun eigen verhaal te vertellen sprankelende optredens van steractrice Bernadette
hebben vond makkelijk zijn weg naar de harten van het Peters en komiek Martin Short.
grote publiek. Songs als "What I Did for Love", "At the

A Chorus Line 1975, They’re Playing Our Song 1979, The Goodbye Girl 1993.

24
Geluids- en videofragmenten:
DVD “Audition t/m God, I Hope I Get It” (A Chorus Line)
Musical Play: Cy Coleman
Cy Coleman was een wonderkind. Als klassiek
getraind pianistje van zeven jaar trad hij al op in
Carnegie Hall en in zijn late tienerjaren was hij door
zijn optredens als jazzpianist in de sjiekste New Yorkse
nachtclubs nogal een societylieveling geworden. In de
jaren '50 verlegde hij zijn aandacht opnieuw, nu naar
het schrijven van popsongs voor mensen als Frank
Sinatra en Nat King Cole en runde hij zijn eigen
nachtclub, The Playroom. Hij schreef samen met
tekstschrijfster Carolyn Leigh popsongs als "Firefly" en
"Witchcraft" voordat ze samen twee Broadwayshows
maakten. Wildcat was een starvehicle voor comédienne
Lucille Ball en bracht de showstopper "Hey Look Me
Over" voort. Hun tweede poging, de Neil Simon satire
Little Me, was een tour de force voor televisiekomiek
Sid Ceasar, die hierin alle zeven mannenrollen
vertolkte. Bekende stukken hieruit werden "I've Got
Your Number" en "Real Live Girl".
In 1966 paarde Coleman zijn ritmische, vrolijke, jazzy
scores met de teksten van Broadwayveteraan Dorothy
Fields voor de broeierige score van Sweet Charity,
gebaseerd op Frederico Fellini's film Le Notte Di
Wildcat 1960, Little Me 1962, Sweet Charity 1966, Seesaw 1973, On The Twentieth Century 1978, Barnum 1980, City
Of Angels 1989, The Life 1998, Grace 2001.
Geluids- en videofragmenten:
YT "Big Spender" (Sweet Charity)
30 "What You Don't Know About Women" (City Of Angels)
31 "With Every Breath I Take" (City Of Angels)
32 "Everybody’s Gotta Be Somewhere" (City Of Angels)
What You Don't Know About Women
Cy Coleman/David Zippel
City of Angels 1989
What you don't know about women
What you don't know about women
Could fill a shelf of books
You are the type of man who looks
For understanding lovers
But never understands the girl
Who lies beneath the covers
You only have to open up your mouth to show
What you don't know
And you don't know about women
25
Cabiria. De filmversie van de musical met Shirley
MacLain en Chita Rivera was het filmregiedebuut van
Bob Fosse. Een aantal jaren later probeerden hij en
Fields het nog eens samen met Seesaw, welke het
beduidend minder verging.
Daarna gebruikte Coleman een hele reeks verschillende
stijlen, van country and western tot blues, in de intieme
partnerruilmusical I Love My Wife en componeerde de
onstuimige circusmusical Barnum over het leven van
circuseigenaar en onzinverkoper P.T. Barnum. Voor
Barnum nam Coleman voor het eerst ook de rol van
Broadwayproducer op zich.
Cy Coleman won drie Tony Awards: voor de komische
operette On The Twentieth Century, met Betty Comden
en Adolph Green, voor de jazzscore van de geestige en
stijlvolle film noir-musical City Of Angels, met David
Zippel, en voor de pastiches in de folkmuziekscore van
The Will Rogers Follies, opnieuw met Comden en
Green.
In 1996 bracht Coleman een album uit met
songvoorstellen voor de musical The Life die twee jaar
later ook daadwerkelijk over de planken ging. Het is
het verhaal van de bewoners en bezoekers van New
York's 42nd Street, met zijn prostituees en pooiers. Na
het succes van The Life was er al snel sprake van dat
Cy Coleman naar Nederland zou komen voor het
schrijven van een musical over het leven van de
Amerikaanse filmster/prinses Grace Kelly. Ondanks de
enorme privé-investeringen was Grace, dat in oktober
2001 in Amsterdam in première ging, een artistieke
flop en moest door de lage bezettingsgraad al na een
paar maanden sluiten.
A woman needs to be assured
That she remains alluring
To now and then be reassured
Your passion is enduring
It's not enough to know your line
To polish and routine it
And heaven knows I know your line
The whole routine, I've seen it
Ya gotta mean it
What you don't know about women
What you don't know about women
Is what we need to hear
You think if you can sound sincere
Then we'll come running to you
Throw in some truth for atmosphere
But we can see right through you
And ev'ry hollow compliment and phrase defines
And underlines
What you don't know about women
You think what I don't know will not hurt me
But you don't know how often you do
How long ago did good sense desert me
I don't know why I still burn for you
You're immature and shortsighted
You're an incurable player
You show a lack of discretion
You don't know jack about heartache
You're out of sync with your feelings
You only wink at commitment
You're running low on emotion
What you don't know about women's
Only a drop in the ocean
Next to what you don't know about me
You are in need of a little enlight'ning
On ladies and love but you can't see
What you don't know about women is fright'ning
And you don't know nothin' about me
With Every Breath I Take
Cy Coleman/David Zippel
City of Angels 1989
There's not a morning that I open up my eyes
And find I didn't dream of you
Without a warning, though it's never a surprise
Soon as I awake
Thoughts of you arise
With ev'ry breath I take
At any time or place
I close my eyes and see your face
And I'm embracing you
If only I believed that dreams come true
Darling,
You were the one who said forever from the start
And I've been drifting since you've gone
Out on a lonely sea that only you can chart
I've been going on
Knowing that my heart will break
With ev'ry breath I take
Everybody's Gotta Be Somewhere
Cy Coleman/David Zippel
City of Angels 1989
On the loose and so elusive
You won't find her 'till you've checked ev'ry avenue
Like a diamond in a goldmine
She's where you would least expect
Try to track her down
Go over the whole darn town
Go on a fishin' expedition
Ev'rybody's gotta be somewhere
26
Girls don't vanish in thin air
Ev'rybody's gotta be somewhere
But where? Where? Where? Where?
Take a little look, see, nose around
There's an underground crowd to scout
Use a little intuition if you wish
Your mission to pan out
Keep an open ear and trust your gut
Let the scuttlebutt cross your mind
If you're out of inuendo round the bend
Are hints you've yet to find
Stay right on her trail
This tomato is a hot potato
This case is a "beaut"
Dig deep and keep on diggin'
She's the holy grail
She's a needle in haystack heaven
You're in hot pursuit
You're warm and getting warmer
Don't be so low-keyed
Start following ev'ry lead
Don't put you're feet up
Turn the heat up
Ev'rybody's gotta be somewhere
Girls don't vanish in thin air
First you gotta look left
Then you gotta look right
Then you better look high and low
Got to run around town
Got to play the old game
It's a little like tic tic toe
Where's that dame?
Where's she gone to?
She's a flame that you're drawn to
Where, I wonder, am I gonna find this chick
It's quite a blunder to underestimate her
She's a stye in the eye of a private dick
She looked familiar
You don't know how many women I see each day
Beneath innumerable guys
Yours would be hard to forget, I regret to say
She's one I never laid my eyes on
'Though I never seen her
I've seen girls like this, so young and ripe
Your missing miss is not the type
To miss a misdemeanor
Why don't you, why don't you,
Why don't you let me choose a change of pace
For broads like this you came to the right place
Where's that dame?
Where's she gone to?
You're quite a masterfull detective
And it's your lucky day to stumble on us
You'll find us a plus
It hardly seems at random
You're wise to scrutenise us
We won't refuse, so take off your shoes
We'll search for clues in tandem
Try to track her down
Musical Play: Stephen Schwartz
Stephen Schwartz werd geboren in New York op 6
maart 1948. Hij studeerde piano en compositie aan de
befaamde Juilliard Muziekschool terwijl hij nog op de
middelbare school zat.
Zijn eerste grote verdienste was de titelsong van het
toneelstuk Butterflies Are Free en de song werd
uiteindelijk ook in de filmversie gebruikt. In 1971
schreef hij muziek en teksten voor de musical
Godspell. Hiervoor won hij een aantal prijzen,
waaronder twee Grammys. Dit werd gevolgd door de
Engelse teksten voor Leonard Bernstein's Mass en een
nieuwe musical, Pippin, waarvoor hij weer muziek en
teksten schreef. Pippin, het hippieverhaal over de zoon
van Karel de Grote die zichzelf probeert te vinden, was
een grote hit en echt een product van zijn tijd.
Regisseur was Bob Fosse. Daarna volgden er twee
mindere producties: The Magic Show en The Baker's
Wife. Deze laatste heeft een interessante geschiedenis.
Godspell 1971, Pippin 1972, The Baker’s Wife 1976, Wicked 2003.
Geluids- en videofragmenten:
YT "Prepare Ye (The Way Of The Lord) - Godspell (film)"
YT "Godspell - Day By Day"
YT "Live On Broadway Pippin -Ben Vereen"
YT "Wicked: Popular (Carmen Cusack & Katie Rose Clarke)"
YT "Defying Gravity Tony Awards" (Wicked)
27
Go over the whole darn town
Better have hope and both eyes open
Ev'rybody's gotta be somewhere
Girls don't vanish in thin air
She's lying low, you're flying blind, but
Ev'rybody's gotta be somewhere
Ev'rybody's gotta be somewhere
De show sloot al voordat de try-outs waren afgelopen.
Er werd echter wel een castalbum opgenomen dat in de
loop der jaren een soort cultstatus kreeg. Naar
aanleiding daarvan kreeg het stuk toch een aantal
vervolgproducties waarbij er steeds geschaafd en
omgeschreven werd. Uiteindelijk kwam er een
Londense revival in 1988 onder regie van Trevor
Nunn, de man die onder andere Cats en Les Misérables
tot een succes maakte, die wel artistiek geslaagd te
noemen was.
Schwartz's volgende Broadwayproject was een
muzikale versie van het boek Working, dat hij zelf
omschreef en regisseerde. De score was een allegaartje
waar Schwartz ook vier songs voor leverde.
Daarna leek het er op dat Stephen Schwartz zich liever
wilde concentreren op het schrijven van teksten in
plaats van muziek. In 1986 maakte hij de teksten bij de
muziek van Charles Strouse voor Rags, een show die,
na een flop in de eerste run, de nu bekende route
volgde van succesvol castalbum en vervolgproducties
die uitmonden in een goed ontvangen revival. Ook
werkte hij samen met componist Alan Menken aan de
scores voor Disney's animatiemusicals Pocahontas,
waarvoor hij twee Oscars ontving, en The Hunchback
Of Notre Dame. In 1999 ging deze laatste als
toneelmusical in Berlijn in première. Voor The Prince
Of Egypt schreef hij opnieuw tekst en muziek.
Andere werken van Stephen Schwartz zijn de off-
Broadway revues Personals en A…My Name Is Still
Alice en de score voor Children Of Eden, dat een
artistiek maar geen commercieël succes was, met een
boek van John Caird.
 Hoofdstuk 12: 1985 – 2000
De Nieuwe Europese Golf
Wie zei er dat de geschiedenis van het theater een
rechte lijn vormt? Het lijkt vaak meer op een
kurkentrekker. Net op het moment dat bezuinigingen
waren doorgevoerd om de prijzen van de kaartjes laag
te houden, komt daar opeens On The Twentieth
Century (muziek: Cy Coleman, teksten: Comden &
Green, 1978) en bleek dat groot spektakel toch
rendabel kon zijn. In navolging van Follies, die
hetzelfde probeerde in 1971 en daarbij veel geld
verloor, ging hiervoor niet alleen het productiebudget
sterk omhoog en de cast naar 45 mensen, maar de
duurste kaartjes gingen nu naar $22.50. En het werkte.
Misschien kwam de beloning voor het nemen van dit
risico wel tot stand door de dramatisch veranderde
samenstelling van het publiek. Meer mensen konden
het zich veroorloven om naar een Broadwayshow te
gaan maar de kaartprijzen waren nu zo hoog dat men
zich beperkte tot een of twee keer per jaar. In zekere
zin was het muziektheater weer op weg naar zijn begin.
De geur van rijkdom zat weer in de lucht. Met het
verstrijken van het decennium kwamen de prijzen van
kaartjes door de gigantische productiekosten op het
niveau van de opera te liggen. Maar dit was de tijd van
credit cards en van corporaties. Deze namen sinds de
jaren vijftig bij wijze van relatiegeschenk hun klanten
van buiten New York mee naar shows, ze kochten
soms zelf hele shows uit. Ze begonnen geld te
investeren in grote musicals en dat gaf ze weer allerlei
privileges waar het kaartjes betrof.
En zo kwam Broadway terug in handen van de elite en
zaten de vermoeide zakenmannen eens te meer te
soezen op de eerste rij. En de gewone mensen, de
fabrieksarbeider en zijn vriendinnetje? Ze waren niet
meer te bekennen op Broadway. En studenten ook niet.
Off-Broadway was nu hun domein.
In de jaren '80 steeg de interesse van grote bedrijven in
Broadway tot grote hoogte. Hun theatre parties werden
met open armen ontvangen. Het concept van
abonnementen, hield off-Broadway gezelschappen als
Circle Rep, Playwrights' Horizon en The Roundabout
Theatre Company boven water. Er werden meer en
meer mensen met bussen uit de voorsteden gesleept. En
daarnaast devalueerde de dollar als gevolg van
Reaganomics, wat maakte dat reizen naar de VS
goedkoper werd. In de jaren '80 werd Broadway
overstroomd met toeristen, internationale zakenmensen
en mensen van buiten de stad. Producenten speelden
daarop in door hun shows steeds meer naar de smaak
van dit publiek te maken. Televisie- en filmsterren
werden aangetrokken. De rijke buitenlandse
zakenmannen hoefden de Engelse taal niet meer te
Innovaties en trends
Interesse in stukken van buiten Londen of New
York. De spektakelstukken van de Nieuwe Europese
Golf waren in eerste instantie van Britse makelij. Maar
vanaf de jaren '60 hadden landen over de hele wereld
beheersen om een show als 42nd Street te kunnen
begrijpen.
Deze shows creërden een standaard van overvloed.
Julie Andrews' omschrijving van Camelot (1960): "een
show waarvan je bij buitenkomst het décor nog nafluit"
werd in de jaren '80 en '90 driedubbel in de praktijk
gebracht. Het was wat men dacht dat het publiek wilde:
spektakel, cinematische effecten. Dat spektakels in de
mode kwamen lag voor de hand. Economisch ging het
voor de wind, de val van het IJzeren Gordijn op het
eind van de jaren '80 gaf de kapitalistische wereld een
nieuwe zelfverzekerdheid, mensen hadden meer
koopkracht, men was optimistisch en er werd groot
gedacht. Men wilde dus ook grote dingen zien op het
toneel en het mocht nog wat kosten ook. Dat
muziektheater begon te lijken op een soort levende
bioscoop deed er voor de producenten niet toe, zolang
het publiek maar toestroomde. Dat deden ze, en het
elektrische tijdsperk begon wat dat betreft steeds meer
te lijken op de tijd van Florenz Ziegfeld, op en achter
het toneel.
Nog een ander fenomeen: Europa kreeg het op artistiek
gebied weer voor het zeggen. We zagen eerder dat aan
de vooravond van de Eerste Wereldoorlog de
Amerikaanse musical het begon te winnen van zijn
Engelse tegenhanger. In de jaren '80 werd dat een
decennium lang weer omgedraaid in wat de Nieuwe
Europese Golf wordt genoemd. Daarin verenigden
doorgecomponeerde spektakels als Cats, The Phantom
Of The Opéra en Les Misérables elementen uit de
Musical Play met elementen uit de opera.
Een fenomeen dat hiermee samenhing was dat deze
shows vaak jaren en jaren bleven staan in het theater
waar ze openden. Daar waren twee belangrijke
oorzaken voor. Op de eerste plaats trokken deze shows
allemaal hun eigen publiek aan (in plaats van het
reguliere musicalpubliek) en bouwden zo een vaste
fanschare op die allemaal meerdere keren naar 'hun'
show gingen. Op de tweede plaats waren er de
producenten die door uitgekookte reclamecampagnes
de toeristen wijs wisten te maken dat ze iets zouden
missen als ze deze show, die al door zoveel mensen
was bezocht, niet zouden komen bekijken. Je moest het
gezien hebben om er over te kunnen meepraten!
Oklahoma!'s looptijd van meerdere jaren zou in de
decennia die volgden overschaduwd worden door
musicals van veel kleinere betekenis en Cats'
grootspraak in zijn reclameslogan "Now And Forever"
leek meer de regel te worden dan de uitzondering.
een eigen musicalmarkt en –industrie ontwikkeld waar
veel eigen stukken werden gemaakt. Het was dus niet
verwonderlijk dat men ook buiten Groot-Brittannië
ging zoeken naar geschikte stukken.
In Londen haalde men vooral stukken van het Europese
vasteland. Denk bijvoorbeeld aan Les Misérables en
Notre Dame De Paris uit Frankrijk en Chess (en in
zekere zin Mamma Mia!) uit Zweden, of Wich Witch
uit Noorwegen. Les Misérables en Chess werden pas
een succes nadat ze door Engelse showdokters onder
handen waren genomen.
Op Broadway was het net anders. De meeste stukken
van het Europese vasteland die daar speelden waren
eerst in Londen een succes. Broadway keek echter nog
verder de wereld in en vond daar ook bijvoorbeeld Kat
And The Kings uit Zuid-Afrika en Tango Passìon uit
Argentinië. En laten we ook niet onze Nederlandse
Cyrano vergeten, de eerste keer dat een Nederlandse
originele musical met een Nederlands creatief team en
zelfs een Nederlander in de hoofdrol op Broadway in
productie ging. Maar dat was een beetje smokkelen
omdat het stuk werd uitgebracht met grotendeels
Zelf lezen: Cameron Macintosh
Geboren 17 oktober 1946, Enfield, Middlesex.
Vanaf de leeftijd van acht jaar, toen een tante hem
meenam naar een matinee van Julian Slade's musical
Salad Days, heeft Cameron Mackintosh nooit iets
anders dan musicalproducent willen worden. Zijn
eerste producties waren kleinschalige tourneetjes maar
binnen korte tijd produceerde hij zijn eerste musical,
Anything Goes, dat opende in 1969 en al na twee
weken moest sluiten. Niet ontmoedigd keerde
Mackintosh terug naar zijn originele inspiratie en zette
een revival van Salad Days op de planken. In 1973
produceerde hij zijn eerste nieuwe musical, The Card,
dat zes maanden liep in het Londense Queen's Theatre.
In de jaren '70 bleef Mackintosh tournees produceren,
waaronder shows als Godspell. In 1976 behaalde hij
zijn eerste internationale succes met de revue Side By
Side By Sondheim, eerst in Londen en later met
dezelfde cast in New York. Dit werd gevolgd door de
nog succesvollere revival van Oliver!, wat aanleiding
gaf tot een vruchtbare samenwerking met The Arts
Council of Great Brittain en succesvolle
vervolgproducties van twee van de meest geliefde
musicals ter wereld, My Fair Lady en Oklahoma!.
In de jaren '80 was het Andrew Lloyd Webber die hem
voorstelde de handen ineen te slaan. Hun eerste
gezamelijke show was Cats. Het succes van deze
voorstelling is bekend. Het baande de weg voor een
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
Nederlands geld.
Zelf lezen: Credit cards. Broadway begon pas vrij laat
gebruik te maken van de plastic geldrevolutie. Het is
nauwelijks nog te geloven maar tot eind jaren '70 moest
je, als je kaartjes wilde hebben, persoonlijk in de rij
voor de kassa gaan staan of het iemand anders laten
doen, vriend of ticket agency. Tegenwoordig kan je van
overal in de wereld via de telefoon of het internet
kaartjes bestellen en zelfs vantevoren weten waar je zit
(een nieuwigheidje uit de jaren '90).
Één slachtoffer: lines around the block. Vóór credit
cards keken fans naar de kritieken in de krant en als die
goed waren raceten ze naar de kassa om in de rij te
gaan staan, soms zelfs letterlijk rondom één van de
blocks in de West 40's, om maar goede plaatsen te
krijgen. De zegswijze lines around the block bestaat
nog steeds maar alleen nog in figuurlijke zin.
tijdperk waarin over de hele wereld identiek gespeelde
muziekspektakels de toon zetten, een succes dat een
generatie daarvoor nog ondenkbaar geweest zou zijn.
Na Cats kwamen Song And Dance, Little Shop Of
Horrors, Blondel en Abbacadabra en de volgende
monsterproductie, Schönberg en Boublil's Les
Misérables. Terwijl er hard gewerkt werd aan het
immer uitbreiden van het aantal producties van Cats en
Les Misérables, kwamen Mackintosh en Lloyd Webber
al weer met de volgende; in 1986 opende Phantom Of
The Opéra in Her Majesty's Theatre. Inmiddels stond
Cameron Mackintosh ook bekend onder de bijnaam
Cam Mac.
En verder ging het weer. De Londense versie van
Sondheim's Follies. De volgende Schönberg en
Boublil-kraker Miss Saigon, dat meer dan tien jaar in
het Drury Lane Theatre stond. Five Guys Named Moe.
Miss Saigon op Broadway. En dan in 1994 een nieuwe
Oliver! in het Palladium Theatre, dat opnieuw de
wereld over ging.
Twee jaar later hielp Mackintosh Schönberg en Boublil
hun volgende show op de planken te brengen, het veel
geplaagde Martin Guerre, dat door een mager
speelveld toch de Olivier Award won in de categorie
Beste Musical.
En er werden nog meer vroegere Mackintosh
producties van stal gehaald, bijvoorbeeld een zeer goed
ontvangen revival van Oklahoma! van het Royal
National Theatre dat na de run in het eigen theater van
het RNT naar het Lyceum Theatre verhuisde en later
ook naar New York werd geëxporteerd. En wat te
denken van nog een Sondheim-revue? Dit keer was het
onder de titel Putting It Together met onder andere
Carol Burnett en George Hearn. De productie die Miss
Saigon opvolgde in het Drury Lane Theatre was de
musicalversie van de bekende film The Witches Of
Eastwick, een matig succes.
Het bedrijf van Cameron Mackintosh ontving The
Queen's Award for Export Achievement en zelf werd
hij in 1996 geridderd voor zijn theatrale verdiensten.
46
Cats
Op 19 juni 1997 speelde de musical Cats zijn 6138-ste
voorstelling in New York. Deze historische
voorstelling stootte A Chorus Line van de troon en
werd daarmee de langst lopende voorstelling ooit op
Broadway. Als eerbetoon aan zijn voorganger bracht
de cast na afloop van de voorstelling een aantal stukken
uit A Chorus Line ten gehore.
Cats had tot nu toe zo'n 50 miljoen bezoekers in 26
landen in meer dan 300 steden van Helsinki tot Buenos
Cats – "Jellicle Cats"
De plot van deze doorgecomponeerde Conceptmusical
is gebaseerd op de gedichten in T.S. Eliot's boek Old
Possum's Book of Practical Cats. Het idee om van het
boek een musical te maken kwam in eerste instantie
toen Andrew Lloyd Webber het boek in 1972 op een
vliegveld kocht. Hij herinnerde zich nog goed hoe zijn
moeder hem als kind de gedichtjes over Old
Deuteronomy, Jennyanydots en Mr. Mistoffelees had
voorgelezen en de gedachte kwam bij hem op dat hij ze
misschien wel met zijn eigen muziek op de plaat kon
zetten. Uiteindelijk schreef Lloyd Webber een
songcyclus rond Eliot's gedichten en liet deze horen op
het muziekfestival dat hij elk jaar bij zich thuis
organiseerde. Na het optreden had hij een ontmoeting
met Valerie, de weduwe van Eliot, wat hem helemaal
enthousiast en vastbesloten maakte de musical te
schrijven. Er ging echter bijna een decennium voorbij
voordat hij contact zocht met een vriend, regisseur
Trevor Nunn, over de mogelijkheden van het project.
Het was niet meer nodig de karakters en de situaties
waarin zij zich bevonden uit te werken want dat werk
was al door T.S. Eliot gedaan. Elke kat in de bundel
werd beschreven door middel van een kort satirisch
verhaaltje. De vreemde namen die de katten mee
hadden gekregen waren allemaal op een of andere
manier verbonden met het gedicht "The Naming of
Cats". Al wat er moest gebeuren was de gedichten op
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
Aires. De show werd vertaald in 14 talen, waaronder
een Nederlandse, een Vlaamse en drie Duitse versies
en heeft zo'n slordige $2 miljard opgebracht. En dat
voor een show die bijna niet was opgevoerd! Een
aantal van de meest interessante aspecten aan deze
musical zitten niet in de show zelf maar in de
ontstaansgeschiedenis ervan. Misschien is het succes
van Cats wel te danken aan de ontdekking van
Grizabella.
muziek te zetten.
Andrew Lloyd Webber en Trevor Nunn kregen een
aantal essentiële onderdelen van het verhaal van T.S.
Eliot op een presenteerblaadje. Ze kregen een aantal
karakters en hun persoonlijkheden en daarnaast stukken
poëzie die als teksten konden dienen. Maar een van de
grootste problemen was dat de afzonderlijke gedichten
geen onderlinge relatie hadden, geen
gemeenschappelijke verhaallijn. De oplossing kwam
toen Eliot's weduwe hen het bestaan onthulde van een
aantal ongepubliceerde en vergeten gedichten. Hierin
vonden ze een fragment van acht regels dat alle andere
gedeelten aan elkaar kon verbinden en kon fungeren als
de spil van een hele nieuwe opzet van het stuk. Het
vertelde over de voormalige Glamour Cat Grizabella
die de Jellicle Cats had verlaten om de wereld buiten te
proeven, over de moeilijkheden waar ze in verzeild was
geraakt, over haar glorieuze verleden dat nu voor altijd
vergaan was. Voor dit nieuwe karakter schreef Lloyd
Webber in één nacht de song die sindsdien door over
de 150 artiesten op de plaat werd gezet, het
meeslepende "Memory". De ballad was een emotionele
uitlaatklep voor Grizabella en vertelt hoe herinneringen
de enige toegang tot het verleden zijn en hoe snel de
tijd voorbij gaat.
Op 11 mei 2002 werd de originele productie in Londen
na 8949 voorstellingen 21 jaar oud (of 147 in
47
kattenjaren) en sloot zijn deuren. De Londense
productie was toentertijd de langst lopende West End
musical. (Inmiddels werd dat record al door drie shows
verbroken.)
De show liep van 7 oktober 1982 tot 10 september
2000 in het Winter Garden Theater in New York en is
nu met 7485 voorstellingen de op een na langst lopende
productie op Broadway (na Phantom of the Opéra).
Het is wel de langst lopende tournee ooit in de VS. Het
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
is te danken aan het harde werk en de inventiviteit van
Andrew Lloyd Webber en Trevor Nunn, samen met de
pakkende muziek, de ongewone choreografie en de
verbazingwekkende visuele uitwerking dat een show
werd gecreëerd die rond de hele wereld miljoenen fans
heeft. Of misschien was het de verhaallijn. Het was
meer waarschijnlijk een combinatie van al deze
elementen.
48
Andrew Lloyd Webber, deel 1
Sir Andrew Lloyd Webber werd geboren op 22 maart
1948 en groeide op in South Kensington, Engeland.
Het huis was altijd gevuld met muziek en al vanaf
jonge leeftijd had de jongen er grote interesse voor.
Zijn vader was professor in de muziektheorie en
compositie aan het prestigieuze Royal College of
Music in Londen. Zijn moeder was als zangeres en
violiste verbonden aan dezelfde school.
Andrew was hun eerste kind en toen de jongen drie jaar
oud was begon hij met het bespelen van de viool. Op
zijn zesde componeerde hij al zijn eigen muziek en op
zijn negende werd zijn muziek voor het eerst
gepubliceerd. Door een tante kwam hij in aanraking
met theater, en vooral muziektheater. Zij nam hem mee
naar grote musicals als My Fair Lady, en films als Gigi
en South Pacific. Thuis bouwde hij zijn eigen theatertje
en schreef er musicals voor.
Nadat Lloyd Webber zich ook op andere opleidingen
had georiënteerd nam hij een besluit: hij wilde de
muziek in. In april 1965 ontving hij een brief:
Beste Andrew
Er is me verteld dat je op zoek bent naar een hippe
tekstschrijver voor je songs en omdat ik al een
tijdje popsongs schrijf en vooral veel plezier heb in
het schrijven van de teksten vroeg ik me af of je
het de moeite waard vind om me te ontmoeten.
Tim Rice
De zeventienjarige Lloyd Webber en de
eenentwintigjarige Rice begonnen samen te schrijven
en hun eerste musical werd The Likes Of Us. De
musical werd nooit opgevoerd. Er was maar één klein
studententheater in Oxford wat geïnteresseerd was
maar de twee droomden van West End en zeiden nee.
Nadat ze nog een paar onsuccesvolle songs gemaakt
hadden wisten ze eigenlijk niet zo goed meer wat ze
moesten doen. Rice wilde popsongs schrijven en Lloyd
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
Webber weer een nieuwe musical. En het was toen dat
ze een telefoontje kregen van Alan Doggett. Hij was
het hoofd van de muziekafdeling van Colet Court, een
kleine lagere school in west Londen. Doggett en Lloyd
Webber kenden elkaar al geruime tijd en nu was
Doggett op zoek naar een stuk voor het
eindejaarsconcert, iets religieus. Rice en Lloyd Webber
openden de bijbel en vonden het verhaal van Jacob en
zijn zoon Josef. Twee maanden later hadden ze een 15
minuten durende rock 'n roll-cantate van het bijbelse
verhaal over Joseph en zijn kleurrijke jas: Joseph And
The Amazing Technicolor Dreamcoat. Het stuk legde
de basis voor de stijl die de schrijvers daarna met groot
succes zouden ontwikkelen: levendige teksten met veel
couleur locale, geïllustreerd met muziek waarin
populaire, moderne wijsjes werden aangevuld met
meer klassieke elementen, en waarbij veel van de
humor voortkwam uit burlesque. Later werd het stuk
tot avondvullend uitgebreid en deze versie werd op
video verfilmd.
Lloyd Webber en Rice zetten de samenwerking voort
en maakten Jesus Christ Superstar, een rockversie van
de laatste dagen van het leven van Jezus gezien door de
ogen van Judas. Het was het stuk dat het duo hun grote
bekendheid zou geven. Hoewel het bedacht was als
toneelmusical werd de muziek in eerste instantie
uitgebracht op een conceptalbum in 1969 om
uiteindelijk in première te gaan in het Mark Hellinger
Theater in New York in 1971. Het werd geafficheerd
als rockopera en ontwikkelde de doorgecomponeerde
moderne cantatestijl zoals gebruikt in Joseph… nog
verder, gaf het duo hun eerste hits ("I Don't Know How
to Love Him", "Jesus Christ Superstar"), werd een
groot populair succes, verbrak het Londense
langlooprecord en speelde daarna over de hele wereld,
in producties die gingen van extravagant en trendy tot
bedeesd en devoot.
Na een kleine omzwerving naar de conventionele
Musical Comedy met Jeeves, kwamen Lloyd Webber
en Rice terug naar de stijl die ze samen aan het
ontwikkelen waren, maar nu niet met een religieus
maar met een politiek thema. Ze hielden vast aan het
doorgecomponeerde idioom, die nu snel door jonge
schrijvers werd geaccepteerd als de moderne stijl en die
ze hier op maat maakten voor een meer inhoudelijk en
modern dramatisch onderwerp, het verhaal van de
Argentijnse politicusvrouw Eva Peron, ook bekend
onder de naam Evita ("Don't Cry for Me, Argentina",
"O What a Circus", "Another Suitcase in Another
Hall"). De wereldwijde triomf van Jesus Christ
Superstar werd ruimschoots bevestigd door Evita, die
haar voorganger achterna ging en ook op de lijst van
internationaal de meest succesvolle musicals van de
jaren '70 terechtkwam.
In deze tijd begon Lloyd Webber te werken aan een
nieuw idee. Als kind had hij de kindergedichtenbundel
Old Possum's Book of Practical Cats van T.S. Eliot
gelezen. Deze keer waren alle teksten al vooraf
geschreven. Lloyd Webber schreef de muziek maar had
toch hulp nodig met de teksten. Tim Rice en Trevor
49
Nunn, een regisseur die hem al met andere projecten
had geholpen, leverden ideeën. Uiteindelijk koos hij
voor de voorstellen van Trevor Nunn, wat betekende
dat zijn musical nu in een theater opgevoerd zou
worden en zo ontstond Cats in 1981. De keuze voor
Nunn maakte dat er een nog groter gat ontstond tussen
Lloyd Webber en Rice.
Evita Starlight Express
Opéra
Zijn volgende grote werk was Starlight Express. Was
het décor van Cats al buiten de gewone lijst van de
theateropening uitgekomen, met Starlight Express
werd dit idee nog eens verder uitgewerkt. In het theater
waren rondom op verschillende niveaus
rolschaatsbanen aangelegd waar de acteurs, die
verschillende soorten locomotieven en wagons
uitbeeldden, met een razende vaart achter elkaar
overheen zoefden, vlak langs de neuzen van het
publiek. Het stuk werd uitermate populair en speelde
vele jaren lang in Londen, Bochum in Duitsland en
andere plaatsen rond de wereld.
In 1986 verraste de steeds in het populaire
Joseph And The Amazing Technicolor Dreamcoat 1967, Jesus Christ Superstar 1971, Evita 1978, Cats 1981, Starlight
Express 1984, The Phantom Of The Opéra 1986.
Geluids- en videofragmenten:
DVD "Close Every Door" t/m "Go, Go, Go Joseph" (Joseph And The Amazing Technicolor Dreamcoat) 0:27:30
DVD "A Cinema in Buenos Aires, 27-7-‘52" t/m "Oh What a Circus" (Evita) 0:13:15
DVD The Phantom Of The Opéra - fragment. Begin tot 0:19:55
33 "Starlight Express" (Starlight Express)
Starlight Express
Andrew Lloyd Webber/Richard Stilgoe
Starlight Express 1984
When you good nights have been said
And you are lying in bed
With the covers pulled up tight
And though you count every sheep
You get the feeling that sleep
Is going to stay away tonight.
That's when you hear it coming
That is when you hear the humming of the
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
Het jaar daarop combineerde hij twee stukken die hij al
eerder had geschreven. Song And Dance bestond uit de
gechoreografeerde Variations, geschreven voor zijn
broer, cellist Julian Lloyd Webber, en de songcyclus
voor een vrouw alleen Tell Me On A Sunday met
teksten van Don Black.
The Phantom Of The
muziekgenre schrijvende Lloyd Webber vriend en
vijand met het gotische drama The Phantom Of The
Opéra. Deze show was muzikaal beduidend
substantiëler dan zijn meest recente werk. The Phan-
tom Of The Opéra paarde operapastiches en weelderige
ballads met een aantal grote ensemblenummers, en pro-
duceerde drie hitparadesongs ("Music of the Night",
"All I Ask of You", "The Phantom of the Opéra"). Met
een netto-opbrengst van meer dan 5 miljard dollar, de
notering als langstlopende Broadwaymusical en de
tweede plek in Londen werd dit weer een groter dan
groot internationaal succes.
Midnight train, here again
Can't explain that midnight train
That midnight train
Starlight Express, you must confess
Are you real, yes or no?
Starlight Express, answer me yes
I don't want you to go
Want you to take me away
But bring me home before daylight
And in the time between
Take me to everywhere
50
But don't abandon me there That midnight train
Just want to say I've been.
Starlight Express, you must confess
I believe in you completely Are you real, yes or no?
Though I may be dreaming sweetly of the Starlight Express, answer me yes
Midnight train, here again I don't want you to go
Can't explain that midnight train

AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013 51

© Jeroen van Delft 2005
Claude-Michel Schönberg en Alain Boublil
Claude-Michel Schönberg, de componist van het
succesvolle duo, werd in 1944 geboren als kind van
Hongaarse ouders. Hij begon zijn carrière als niet zo
succesvol songwriter. Alain Boublil, geboren in
Tunesië en op zijn achttiende geëmigreerd naar Parijs,
werkte in die tijd bij een muziekuitgeverij waar hij
belast was met het binnenhalen van nieuwe talenten.
Hij was meteen geïnteresseerd in Schönberg's muziek.
Hun plan om samen een Franse musical te schrijven
werd hen door iedereen afgeraden. Ze werden keer op
keer gewaarschuwd dat er met musicals in Frankrijk
geen artistieke of financiële successen te behalen waren
omdat musicals er simpelweg niet bestonden. En alles
wat ze in de popwereld hadden opgebouwd zou ook
verloren gaan. Toch werd La Révolution Française hun
eerste wapenfeit. Deze eerste Franse rockmusical ooit,
over de staatkundige omwenteling van 1789, was
eigenlijk meer een aangekleed en gezet popconcert.
Het was een enorm succes, eerst als LP en daarna op de
planken van het Palais des Sports in Parijs. Schönberg
zelf speelde Louis XVI en co-produceerde het album,
dat dubbel goud werd. "Het was een naïef werk, maar
een goede oefening voor Les Misérables." zei hij eens
in een interview. Het maakte ook de weg vrij voor
latere gestagede (rock)concerten van Franse bodem als
Starmania (1978), Notre Dame De Paris (1998) en
Roméo Et Julliette (2001).
Een jaar later schreef Schönberg nog steeds popsongs
die niemand wilde zingen. En dus overtuigde Boublil
hem ervan ze dan maar zelf te zingen. Zijn eerste
album Le Premier Pas stond 16 weken op nummer 1 in
Frankrijk en er werden 850.000 exemplaren van
verkocht.
In 1980, nadat Schönberg, Boublil en mede-
tekstschrijver Jean-Marc Natel twee jaar aan de score
hadden gewerkt, ging Les Misérables in première in
Parijs. Het werd daar gezien door een half miljoen
mensen. Weer werd het album dubbel goud.
Drie jaar na het succes van Les Misérables werd
Boublil door Cameron Mackintosh uitgenodigd om in
Londen te komen schrijven aan Abbacadabra, een
muzikaal sprookje gezet op de overbekende ABBA-
muziek. Het gaf het duo meteen een ingang om met een
aantal Britse companen te werken aan een Engelstalige
versie van Les Misérables die uiteindelijk in 1985 op
de planken werd gebracht.
Miss Saigon, een bewerking van Puccini's opera
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
Madam Butterfly, begon als een poging om de
populariteit van Les Misérables en zijn makers verder
uit te buiten, maar de show vond uiteindelijk geheel op
eigen kracht een groot publiek. Het is een
liefdesgeschiedenis tegen de achtergrond van de laatste
dagen van de Vietnamoorlog. Chris, een Amerikaanse
marinier, en Kim, een Vietnamees meisje dat haar
brood in een bordeel moet verdienen, ontmoeten elkaar
en worden verliefd. Een paar dagen later valt Saigon.
Chris wordt geëvacueerd en Kim moet in Vietnam
achterblijven.
Drie jaar later is Kim met haar zoon Tam naar Bangkok
gevlucht. Chris is inmiddels in Amerika getrouwd met
Ellen als hij hoort dat hij een zoon heeft. Hij en zijn
vrouw gaan naar Bangkok om Kim en Tam te vinden.
Kim en Ellen ontmoeten elkaar bij toeval waarna Kim's
droom naar Amerika te gaan met Chris vervlogen is. Ze
lokt Chris naar haar huis en schiet zichzelf dood zodat
Tam is verzekerd van een beter leven in Amerika.
Miss Saigon deed 74 steden in 14 landen aan en werd
in acht verschillende talen gespeeld. In totaal werden er
over de hele wereld meer dan 18.000 voorstellingen
gespeeld voor zo'n 28 miljoen mensen.
De aanleiding voor het maken van Miss Saigon was
een foto die Schönberg in een Frans tijdschrift zag: een
Vietnamese moeder die haar huilende kind meegeeft
aan de Amerikaanse GI vader, met als titel "Ze weet
dat dit de laatste dag zal zijn dat ze haar dochter zal
zien".
Hun derde stuk, Martin Guerre, was door de tijdsdruk
bij de première eigenlijk maar half af. De productie in
Londen speelde (slechts) een jaar en zeven maanden en
sloot tussendoor nog een periode voor een grondige
revisie, die de critici ook niet beviel. Beter verging het
een derde versie die vanaf december 1998 in Leeds op
de planken werd gebracht. Volgens Schönberg heeft de
show met die productie bewezen dat het meer gebaat
was bij een kleine zaal en een kleine zetting met
minder mensen op het toneel en in de orkestbak. In
1999 startte in Minneapolis een Amerikaanse tournee
die wegens gebrek aan belangstelling een engagement
in New York niet haalde.
Hun laatste samenwerking, The Pirate Queen uit 2006,
52
haalde Broadway net wel maar kreeg vernietigende kritieken.

AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013 53

© Jeroen van Delft 2005
La Révolution Française 1973, Les Misérables 1980/1985, Miss Saigon 1989, Martin Guerre 1996.
Geluids- en videofragment:
34 "A Bas Tous les Privilèges" (La Révolution Française)
35 "Aan het Eind van de Dag" ("At the End of the Day", Les Misérables B)
36 "Mijn Droom" (Les Misérables B)
37 "Sun And Moon" (Miss Saigon)
YT “Miss Saigon - Bui-Doi"
A Bas Tous les Privilèges
Claude-Michel Schönberg/Alain Boublil
La Révolution Française 1973
-Sire! Ils ont pris la Bastille.
-C'est une révolte?
-Non, sire, c'est une révolution.
Avec de la poudre aux yeux
Vous avez cru finir la révolution
C'était oublier un peu nos ambitions
L'égalité ça ne suffit pas
Encore faut-il l'appliquer devant la loi
Alors si vous voulez bien
Allons plus loin
A bas tous les privilèges
La liberté reconnaîtra les siens
A bas tous les privilèges
La chance doit changer de mains
Il a raison
Il a raison
L'impôt d'Eglise moi j'en fais remise
Mon droit de chasse je l'abandonne à la masse
Et puis la pension du roi
Supprimons-la!
Aan het eind van de dag
Claude-Michel Schönberg/Alain Boublil
Vertaling Seth Gaaikema/Paul Berkenman
Les Misérables 1985 / B 1998
Aan het eind van de dag ben je weer een dag ouder
En meer kun je niet zeggen var 't armebestaan
Het is oorlog, het is strijd
En er is niets wat iemand kan geven
Hele dag weer op de been, enkel waarvoor?
Een dag korter te leven
Aan het einde van de dag ben je weer een dag kouder,
En je rilt in het hemd dat geen warmte meer bood
En de burgers zien niet hoe onze kleintjes huiled
zwerven
En de winter slaat harteloos toe, klaar met de dood
Een dag vroeger te sterven
Aan het eind van dag zal het ook weer gaan dagen
En de zon staat al klaar voor haar dag' lijkse gang
Zoals golven slaan op het strand
Als een storm die zo op het steken
Er is honger in het land
En een rekening nog te verrek'nen.
Een verschrikkelijk hoog bedrag
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
Aan het eind van de dag
-Aan het eind van de dag krijg je niks meer voor niks
meer
Want wie zit op sind gat, koopt daarvoor nog geen
brood!
-En de kind' ren wachten thuis
-En die worden heus niet vet
-Je bent dankbaar in een baan
-En in een bed
-Wat een zegen te leven!
-Gemerkt, hoe de ploegbass van woede weer schuimt?
Me zijn stinkende adem en hand op de tast?
-Omdat kleine Fantine zijn avances niet pruimt
-En wie krijkt naar zijn broek, ziet het staat nu al vast!
-De patron heeft geen idee
Dat de ploegbaas zo heet is als vet
-Als Fantine zich niet beheerst wordt ze een, twee,
De fabriek uitgezet!
Aan het eind van de dag is een dag weer gestorven,
Met genoeg in je zak tot het eind van de week
Dat wil zegen, doe je best,
Eerst de huur en rekeningen,
En probeer dan met de rest
Zolang mogelijk uit to zingen.
De woekeraar slaat zijn slag
Aan het eind van de dag.
Wat is dit voor briefje, onnozele zuster?
Ik lees wel voor, warom nog gedraald?
Oh Fantine, nog meer geld moet je sturen,
Cosette is doodziek en een arts moet betaald
Geef die brief weer terug, heb je niks mee to maken
Met een man en wat geld ken jij immers geen zorg
Is er iemand soms hier die nu zweert voor de Heer,
Dat ze nooit zat vol angst, dat ze nooit iets veborg?
-Mijn God, wat is dit voor gevecht?
Haal deze furies uit elkaar!
'T is een fabriek en niet een circus!
Kalm, dames, kalm en haast je wat
Ik ben hoofd van dit geacht bedrijf
En burgermeester van de stad
Zoek uit, hoor goed wat ieder zegt
En toon geduld met hand en mond
-Wie zegt me hoe die rel onstond?
Aan het eind van de dag is zij 't eerst begonnen!
In een stadje vlakbij daar verbergt ze een kind
Dat moet elke maand betaald
Je begrijpt hoe ze komt aan de extra's
Ze verdient er bij als een slet, van bed naar bed
54
'T zal de baas niet bevallen Het leven was een zorgeloos feest
De wijn geproefd, het lied gezongen
Er is een kind, ja dat klopt, en dat kind is mijn dochter
En haar pa was zo een die ons blut achter liet Maar de tijger in de nacht
En mijn dochter woont in bij een waard en zijn vrouw Gromt als ingehouden donder
Ik betaal voor het kind, nu en mag dat soms niet? Als hij hoop aan stukken scheurt
En jouw droom tot schande maakt
Aan het eind van de dag
Brengt ze enkel ellende Een zomer heb ik hem geloofd
En ellende voor een is ellende voor ons Hij sliep naat mij, 't was als een wonder
Wij verdienen ons daag'lijks brood Hij heeft mij van m'n jeugd beroofd
Zij is slet in de avonduren 't Werd herfst, ik ben alleen ontwaakt
Wie belanden in de goot
Als je haar niet de laan uit gaat sturen En in mijn droom haalt hij zijn bruid
Gebruik nu jouw gezag Nog steeds wil ik hem alles geven
Aan het eind van de dag Niet alle dromen komen uit
Niet iedere storm kun je overleven
Ik wist wel dat de slet kon slaan
Ik wist wel dat het katje krabt Mijn droom zo anders dan de hel
En van het bestaan van haar geheimen Waarin ik ben gedoemd te leven
Ach ja, de deugdzame Fantine Waarin geen enkele hoop meer gloort
Zo puur en kuis om aan te zien Het leven heeft mijn droom vermoord
Jij bent de oorzaak, staat nu vast,
Van de ellende en de last. Sun and Moon
Ja, overdag vol heiligheid Claude-Michel Schönberg/Alain Boublil
's Nachts is ze nat van geiligheid! Miss Saigon 1989

Ach, ze lacht je toch uit You are sunlight and I moon

Met haar mannen in bed Joined by the gods of fortune
Ja, wanneer wordt die slet de fabriek uitgezet? Midnight and high noon
Sharing the sky
Aan het eind van de dag... We have been blessed, you and I
Aan het eind van de dag
Krijg je van mij… ontslag!!!! You are here like a mystery
I'm from a world that's so different
From all that you are
Mijn Droom
How in the light of one night
Claude-Michel Schönberg/Alain Boublil
Did we come so far?
Vertaling Seth Gaaikema/Paul Berkenman
Les Misérables 1985 / B 1998
Outside day starts to dawn
Your moon still floats on high
Eens toonden mannen zich je vriend,
The birds awake
Met de stem aangenaam
The stars shine too
Met het woord jou behangend
My hands still shake
Eens was de liefde groots en blind
I reach for you
En de wereld een lied
And we meet in the sky!
En het lied klonk uitdagend
Maar op een dag ging alles mis
You are sunlight and I moon
Joined here
Mijn droom, de hemel was nog blauw
Bright'ning the sky
En mijn bestaan vol hoop en leven
With the flame of love
Een liefde die nooit sterven zou
Made of sunlight
Een God die alles zou vergeven
Moonlight
Toen was ik jong en onbevreesd
Nog niet van werkelijk doordrongen

Stephen Sondheim, deel 2

Sweeney Todd, volgens velen Sondheim's meest
monumentale werk, vormde moord, cannibalisme en
wraak om tot een zeer komische musical. In het stuk
had Sondheim opnieuw de mogelijkheid zich te buiten
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
te gaan aan een grote verscheidenheid aan
muziekstijlen, van operette tot Music Hall tot patter
songs.
Het verhaal speelt in het londen van de negentiende
55
eeuw en vertelt over de barbier Sweeney Todd die door
een corrupte rechter (die achter zijn mooie vrouw aan
zit) naar Australië wordt verbannen. Als hij terug komt
in Londen betrekt hij opnieuw zijn oude winkel boven
de pasteienwinkel van Mrs. Lovett en zint op wraak.
De slachtoffers van zijn wild zwaaiend mes worden
verwerkt in de pasteien van zijn benedenbuurvrouw.
De show won acht Tony's waaronder Beste Musical,
Score, Acteur (Len Cariou) en Actrice (Angela
Lansbury). De Amerikaanse tournee-versie werd in
1982 ook op TV uitgezonden.
De wegen van Sondheim en Hal Prince scheidden na
het mislukken van Merrily We Roll Along, een
problematisch stuk dat in omgekeerde chronologie
werd verteld, over een aantal middelbare
schoolvrienden die aan het begin van het stuk een
succesvol liedjesschrijversduo zijn geworden.
Verschillende radicale en minder radicale revisies
konden nooit het basisprobleem van de teruggaande
vertelstructuur oplossen, ondanks twee van Sondheim's
mooiste ballads, "Not a Day Goes By" en "Good Thing
Going".
Sondheim ging nu een vruchtbare samenwerking met
toneel- en filmregisseur James Lapine aan wat onder
andere het Pulizer Prize-winnende Sunday In The Park
With George opleverde, een mijmering over kunst en
creatie. Het stuk was geïnspireerd op het schilderij "Un
Sweeney Todd 1979, Merrily We Roll Along 1981, Sunday In The Park With George 1984, Into The Woods 1987.
Geluids- en videofragment:
DVD "Johanna (Todd)" (Sweeney Todd) Act II, 0:06:20
YT "Sunday In The Park With George”
38 "Merrily We Roll Along (1964-1962)/Good Thing Going" (Merrily We Roll Along)
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
Dimanche après-midi à l'Ile de La Grande Jatte" van
George Seurat, de uitvinder van het pointilisme, een
schildertechniek waarbij kleine puntjes van
ongemengde kleuren op een aftstand bekeken een
gemengde kleur opleveren. Zo worden vele rode en
blauwe puntjes naast elkaar voor het oog een paars
vlak. Ook Sondheim's ietwat atonale score was
opgebouwd uit kleine muzikale motiefjes die
uiteindelijk samen komen. Ook dit stuk werd
geregistreerd, met de originele George (Mandy
Patinkin) en Dot (Bernadette Peters).
Un Dimanche après-midi à l'Ile de La Grande Jatte –
George Seurat
Parijs, 1884. George Seurat tekent in een park zijn
verwaarloosde maitresse Dot. Hij probeert door te
breken naar een nieuwe schilderstijl wat ten koste gaat
van zijn relatie met haar. Zijn artistieke strijd wordt
geridiculiseerd door zijn familie en schildersvrienden,
allemaal figuren uit het schilderij. Op het einde van de
eerste helft is een zwangere Dot vertrokken naar
Amerika en smelten de acteurs en het décor samen tot
het schilderij. In de tweede helft zien we in Chicago de
(vermeende) achterkleinzoon van Seurat, een beeldend
kunstenaar die installaties maakt en ook op zoek is naar
een nieuwe artistieke weg. Door een reis naar Parijs
hoopt hij het verleden achter zich te laten, en daar
openbaart zich de geest van Dot aan hem om hem te
helpen.
De volgende Sondheim-Lapine musical was Into The
Woods waarin een aantal verschillende sprookjes
(Roodkapje, Assepoester, Japie en de bonestaak) ineen
worden geweven waarbij de daarin voorkomende
figuren allemaal hun eigen levenslessen te leren
hebben. Er worden centrale vragen gesteld als wil je
wel werkelijk wat je wenst of wat komt er na "en ze
leefden nog lang en gelukkig". Opnieuw werd de
originele productie met Bernadette Peters, Joanna
Gleason en Chip Zien voor TV geregistreerd.
56
Merrily We Roll Along (1964-1962)/Good Thing Go- -We saw the first We saw the most
ing -What they need Darling!
Stephen Sondheim -Did you ever?
Merrily We Roll Along 1981 -Was that the worst?

-Dreams don't die, so keep an eye on your dream … It's the best! It's the first!
- 'Cause before you know where you are, It's the finest! It's the latest!
There you are. It's the least! It's the worst!
-Time goes by and dreams go by, It's the absolutely lowest!
-But you can't give up on your dream. It's the greatest! It's the single!
It's the only! It's the perfect!
Tend your dream. It's the…! Hi. Dreadful! Fabulous!
Some roads are easy.
Dreams take time -All right, now quiet, everybody. Fermez all those
Some roads are all uphill bouches, because some day you're going to be able to
Time goes by say, "I was there when." The most exciting composer
Some roads you plod along ever is going to play a song we hope is going to be in
with a will our new show, and when he finishes playing you are all
Some roads you travel going to want to swallow poison because there will be
just for the thrill nothing more to live for.
Bend your dream. -Frank, what is she talking about?
Some rides are breezy -Later, Charley.
With the road
Some roads are full of It started out like a song
jiggles and bumps We started quiet and slow
Can't let it get you With no surprise
Down in the dumps And then one morning I woke
Don't let it get you down in the dumps To realize
We had a good thing going
Nineteen sixty-four …
Nineteen sixty-three … It's not that nothing went wrong
Nineteen sixty-two … Some angry moments, of course
But just a few
Just roll … And only moments, no more
Some roads are easy … Because we knew
Some rides are breezy … We had this good thing going
Always roll …
Some roads are all uphill, And if I wanted too much
Some roads are full of bumps … Was that such a mistake at the time?
Everybody roll … You never wanted enough - all right, tough,
Know what you want to do, I don't make that a crime.
Where you're willing to go,
Keep an eye on your dream And while it's going along,
What you really want to see You take for granted some love
While you're travelling! Will wear away.
We took for granted a lot, and still I say:
-Have you seen? It could have kept on growing,
-How was it? Instead of just kept on.
-You're not serious! We had a good thing going, going,
-Do you mean? Gone.
-That does it!
-You're not serious! -Keep them right there. We want to hear it again. Tell
them. One mo' time.
-Have you seen Darling! -Frank, say "No."
-How was it We saw the most -Charley, they loved it. They thought we were great.
-You're not serious! -You want to know what true greatness is? It's knowing
-Do you mean Darling! when to get off.
-That does it! -I'll sing with you.
-You're not serious! We had the best -No, no —
-Come on.
-Did you read Darling! -That's not the point, I really —
-It'll never
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013 57
© Jeroen van Delft 2005

It started out like a song
We started quiet and slow,
With no surprise.
And then one morning I woke
To realize —
-So we bought this little condominium
We had a good thing going
-Shh!
It's not that nothing went wrong:
Some angry moments –
-Did you hear — ?
-No kidding — !
-You're not serious!
Zelf lezen: Maury Yeston
Als componist van Broadwayhits en als gerespecteerd
musicoloog laveert Maury Yeston (New Jersey, 1945)
vrijelijk tussen de universitaire en de theaterwereld. Hij
groeide niet ver van Broadway op, in Jersey City aan
de andere kant van de Hudson rivier. Zijn vader,
David, was een Engelse Music Hall artiest die eerst
naar Montreal emigreerde voordat hij naar de VS
kwam. Zijn Canadese moeder Frances speelde klassiek
piano en onder invloed van beide ouders was ook huize
Yeston in Maury's jonge jaren gevuld met vele soorten
muziek. Naast klassieke muziek kwam Yeston ook in
aanraking met de populaire muziek van de tijd,
moderne jazz, rock and roll, folkmuziek en Franse
chansons. Toen hij op zijn tiende My Fair Lady in New
York zag wist hij al dat hij zijn leven aan Broadway
zou gaan weiden. Hij studeerde zowel aan de
universiteit van Yale als aan die van Camebridge en
acht jaar lang was hij zelf lid van de faculteit van Yale.
Yeston's teksten en muziek zijn allemaal van zeer
uiteenlopende aard en stijl. Naast zijn toneelwerk
schreef hij een aantal klassiek werken, waaronder een
concert voor cello en orkest.
De Broadwaywerken van Maury Yeston kenmerken
zich door de klassieke orkestrale Broadwaysound die
doet denken aan de stukken uit de Golden Era en de
grote verscheidenheid aan gehanteerde muziekstijlen.
Yeston vestigde de aandacht op zich met zijn score
voor Nine, een adaptatie van de film 8½ van de
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
-Shh!
-And only moments, Dadadadada —
-Shh!
-It's a clear case of Tammany politics.
-Darling!
-We were stuck in the tunnel 'till half past six
-They're perfectly…!
-Darling!
-It's only the best — ! Did you read — ?
-It's the first — ! It'll never — !
-It's the finest — ! They just don't mix!
-It's the latest — ! What we need — !
-It's the least — ! Did you ever — ?
-It's the worst —! Till half past six!
Etc. Etc.
Italiaanse cineast Frederico Fellini. De film en de
musical zijn het gedramatiseerde maar biografische
verhaal van het leven van Fellini zelf en zijn relatie tot
de vrouwen in zijn leven en zijn werk. Van Fellini
werd gezegd dat hij mentaal de leeftijd van achtenhalf
nooit voorbij is gekomen. De show won vijf Tony
Awards, waaronder voor Beste Muziek en Beste
Musical. In Londen werd Nine genomineerd voor een
Olivier Award. In 2009 werd de show verfilmd met
Daniel Day-Lewis in de hoofdrol.
Yeston's score voor zijn versie van Phantom (1991)
won nationale en internationale accolades en er liepen
geregeld producties in de VS en in Europa, waar het
vooral in Duitsland goed ontvangen werd. De score,
met grote invloeden uit de Franse en Weense operette,
vertelde het verhaal van de zwaar misvormde zoon van
de directeur van de Parijse Opera en zijn overleden
vrouw, een beeldschone danseres. Zijn enige kennis
van menselijke relaties is dat wat hij weet van de
muziek die van boven naar zijn verblijfplaats in de
catacomben onder het gebouw neerdwarrelt. Zijn liefde
voor de jonge zangeres Christine is dan ook tot
mislukken gedoemd. Toen in 1985 ongeveer een derde
van het benodigde geld voor een productie
bijeengebracht was kwam er slecht nieuws uit Groot-
Brittannië: Andrew Lloyd Webber kondigde zijn versie
van het verhaal aan. Toen het, net als Webber's andere
werken uit die tijd, een superhit werd trokken de
investeerders zich een voor een terug. Uiteindelijk zou
Phantom na het succes van Yeston's volgende stukken
weer in de belangstelling komen en werd het in 1991
op de planken gebracht. Het werd een van die
succesvolle shows die nooit in het West End of op
Broadway te zien zijn geweest.
In de tussentijd schreef hij een aantal andere projecten.
Goya – A Life In Song, een muziekdrama op de plaat
over het leven van de Spaanse kunstenaar, met in de
titelrol operatenor Placido Domingo. De off-
Broadwayshow 1-2-3-4-5, ook bekend onder de titel
History Loves Company. En natuurlijk Grand Hotel
over de belevenissen van een aantal gasten van een
luxueus hotel in Berlijn. Deze show kwam tot stand na
een telefoontje van regisseur Tommy Tune die bezig
was met een revival van At The Grand, een musical uit
58
1958 van Robert Wright en George Forrest. De show,
die toentertijd New York niet haalde, werd nu grondig
herschreven en daarvoor werd de hulp van Yeston
ingeroepen. Uiteindelijk zou hij een Tony voor Beste
Muziek met Wright en Forrest delen.
Yeston's volgende wapenfeit was Titanic, dat in 1997
uitkwam. De met vijf Tony's bekroonde productie, naar
een script van Peter Stone, vertelde op bijna filmische
wijze het verhaal van de enige noodlottige reis van het
reusachtige passagierschip. Het was een artistiek
succes maar had veel te lijden van het uitkomen van de
film van James Cameron met dezelfde titel in hetzelfde
jaar. Waar de film zich vooral richtte op het
Scène uit Titanic, Opéra Royale de Wallonie, Luik.
Nine 1982, Grand Hotel 1989, Titanic 1997.
Geluids- en videofragment:
39 "A Call From the Vatican" (Nine)
40 "Maybe My Baby Loves Me" (Grand Hotel)
41 "Overture" (Titanic)
42 "Vaarwel, Titanic" (Titanic NL)
DVD "Scène+Kamernierster" 0:34:30
DVD "Het Visioen van Meneer Andrews " (Titanic NL) 1:53:00
A Call from the Vatican
Maury Yeston
Nine 1982
Guido...
-Pronto.
-Signor Contini. Telephone. Go ahead.
Guido...
I was lazing around my bedroom
When an idea occured to me I thought
You might be wondering about.
Guido...
Who's not wearing any clothes?
I'm not, my darling.
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
liefdesverhaal tussen twee centrale figuren (Leonardo
DiCaprio en Kate Winslett), probeerde de
musicalversie de persoonlijke verhalen van meerdere
mensen te vertellen: stokers, eersteklas passagiers,
bemanning. Veel mensen verwachtten in het theater
een musicalversie van de film te gaan zien maar
kwamen daarbij bedrogen uit.
De show was een productie van Dodgers Theatricals,
de Amerikaanse dochteronderneming van Joop van den
Ende's Stage Holding en na vier jaar vond men het
negatieve effect van de filmversie genoeg geluwd om
de show naar Nederland en later naar Duitsland te
brengen.
Who's afraid to kiss your toes? I'm not.
Your mama, dear, is blowing into your ear
So you'll get it loud and clear.
I need you to squeeze me here
And here… And here...
- Something wrong?
- What? I… I'm not sure. It's about my film. It's from
the Vatican. Go head, mon Signore.
Coochie coochie coochie coo...
I've got a plan for what I'm gonna do to you
So hot!
You're gonna steam and scream
And vibrate like a string I'm plucking
Kiss your fevered little brow
Pinch your cheeks till you say "ow"
59
And I can hardly wait to show you how, Guido -Oh la la, c'est beau ça.
Who won't care if you come to me -Another cup of coffee, please.
Tired and over-worked? -Mademoiselle, vous êtes tres jolie. Je m'appèle Jimmy.
I won't, bambino! -Je m'appèle Jimmy aussi. Et toi?
Who know's a therapy to beat -Je m' appèle Flämchen.
What you can get from me? -Flämchen, oh la la, Flämchen!
I don't! -Excuse me, but are you French?
-Are you kiddin'? Stictly American.
But this will have to be enough for now. -South Carolina.
Guido... Ciao. -North Carolina… Mais nous habitons ici maintenant.
I love you, Guido. -But this is Germany. Why do you speak French?
-French? Was that French? I'm gonna kill the guy who
Maybe My Baby Loves Me sold us those German lessons!
Maury Yeston -Tell me about America. Is it really the land of oppor-
Grand Hotel 1989 tunity?
-Opportunity? What's that?
Shoo doodn dadn doo day -Are the streets really paved with gold?
Shoo doodn dadn doo day -Honey, where I come from, they ain't even paved.
Shoo doodn dadn doo day -Flämchen, has anyone ever told you you ought to be in
Shoo doodn dadn pictures?
Shoo doodn dadn doo day -Funny you should say that. I keep telling myself that
Shoo doodn dadn doo day all the time.
Shoo doodn dadn doo day
Shoo doodelee doo dab Shoo doodelee doo dab
-Yes, General Director Preysing's room please. - The Shoo doodelee doo dab Shoo doodelee doo dab
line is busy? Alright, then please tell him that the type Shoo doodelee doo dab
writing person he ordered is waiting downstairs, at the
coffee bar. Thank you. Maybe my baby loves me,
But oh, if so,
-Tu as vu, Jimmy? Why does my baby leave me
-J'ai vu, Jimmy, j'ai vu. Cryin' alone in my cot
-Qui prefers-tu, Jimmy? Maybe my lovin' baby loves me
-Toutes les trois, Jimmy, toutes les trois. Maybe my loving baby loves me
Maybe my baby loves me not
Maybe my baby loves me,
Loves me, loves me Vaarwel, Titanic!
But if my baby loves me, Maury Yeston
Why does she treat me so mean? Vert. Daniël Cohen
Titanic 1997 / NL 2001
Maybe my baby wants me,
Needs me, craves me De plank omhoog, het anker op
But if my baby craves me De trossen los, de vlag in top
Why am I looking so lean? We gaan de haven uit
De zee verwacht ons nu
I can't sleep nights, wond'ring where she is Wanneer we aan de reling staan
With whom she is, for what! Zal één gebed op gaan
I worry a lot! Oh, nobel schip, de hemel zegen u!

Maybe my baby loves me, Laatste kans, de bezoekers aan wal

But oh, if so, Laatste kans, de bezoekers aan wal
Why does my baby leave me
Cryin' alone in my cot Vaarwel, vaarwel mijn schip Titanic,
Maybe my lovin' baby loves me not En behouden vaart
Als u groot en wijd door het water glijdt
Shoo doodelee doo dab doo dabn doo bay voel ik mij in uw schoot bewaard
Shoo doodelee doo dab doo dabn doo bay
Shoo doodelee doo dab doo dabn doo bay Vaar door, vaar door mijn schip Titanic,
Shoo doodelee doo dab Door de open zee
Shoo doodelee doo dab Naar de laatste nacht, waar uw haven wacht
In gebed vaar ik met u mee
-Is that 'Le Jazz Hot'? In gebed vaar ik met u mee

AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013 60

© Jeroen van Delft 2005
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013 61
© Jeroen van Delft 2005
 Hoofdstuk 13: 1990 - 2000
Commercialisatie en artistieke armoede
Waar het de doorsnee musicals betrof kan het volgende
worden gezegd over de jaren 1990: in Amerika als
geheel werd de kloof tussen arm en rijk steeds groter
en ook op Broadway was dat duidelijk te merken.
Alleen de nieuwe rijken konden het zich nog
veroorloven in de stad te wonen en de toegangsprijzen
van Broadwayshows te betalen. Zij vulden, samen met
grote hordes toeristen, de stalles net zoals hun rijke
voorlopers dat honderd jaar eerder hadden gedaan
Naast de nieuwe rijken en de toeristen was er nog een
kern van toegewijde theaterliefhebbers, zoals die er
altijd geweest was. Vele van hen stonden nu in de rij
bij TKTS om de enige kaartjes te bemachtigen die ze
zich konden veroorloven, want astronomische
productiekosten zorgden voor astronomische
toegangsprijzen.
Nieuwe theaters werden zonder balkon gebouwd omdat
theaterbezoekers met een middeninkomen langzaam
verdwenen. Zij hadden het zich tot dan toe nog net
kunnen veroorloven op het eerste of tweede balkon te
zitten. En toen ook de prijzen van off-Broadway
escaleerden verdwenen ze ook van daar. Zij waren nu
thuis voor de televisie of in de bioscoop te vinden.
Studenten werden een van de nieuwe doelgroepen van
Broadway. Producenten realiseerden zich dat jongeren
opnieuw bekend moesten worden gemaakt met het
medium musical. En tegelijkertijd merkten ze dat
jongeren aardig wat te besteden hadden door de goede
economische tijden. Er werd gezorgd voor speciale
jongerenshows. Zo waren er de Disneyspektakels en
Rent. Zo waren er de toneelversies van teenagerfilms
als Saturday Night Fever, Footloose en Peggy Sue Got
Married. De critici schreven vooral deze laatste
Innovaties en trends
Zelf lezen: Revivals/Pasticcio's/Songbook Shows/
Revuesicals. Wat doet men in tijden dat het slecht
gaat? Inderdaad, dan teert men op oude successen. In
een tijd dat producers op safe moesten spelen om de
concurrentie van de langlopers aan te kunnen, greep
men terug op vroeger tijden om de eindjes aan elkaar te
knopen. Wat volgde waren twee dingen: allereerst een
hele hoop revivals. Niets is zo heerlijk als de show
waar je van houdt opnieuw op de planken te zien. Ten
tweede werd de Pasticcio weer eens goed van stal
gehaald in de vorm van gelikte shows met minimale
verhaaltjes met hele batterijen grote hits van oude
meesters. De shows kregen maar een matige publieke
waardering maar het format werd veelvuldig toegepast.
Het gaf ook de (noodgedwongen) creatieve armoede
aan die Broadway teisterde in deze periode.
Populaire Pasticcio's waren er voor de periode 1988-
1998 ook al: Decline And Fall Of The Entire World As
Seen Through The Eyes Of Cole Porter (Cole Porter,
1965), George M! (George M. Cohan, 1968), Jaques
Brel Is Alive And Living In Paris (Jaques Brel, 1968),
Berlin To Broadway (Kurt Weill, 1972), Cowardy Cus-
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
categorie helemaal de grond in maar in dit tijdperk van
jeugdige assertiviteit en girlpower kwamen jongeren in
grote getale naar 'hun' theater.
Het fenomeen van de herhaalde bezoeken groeide in
deze periode sterk. Rent, de grote doorgecomponeerde
musicals van de nieuwe Europese golf en musicals als
Jekyll & Hyde (maar ook Tanz Der Vampire, Der
Glöckner Der Notre Dame en Mozart!), die ondanks
slechte kritieken publiek bleven trekken, werden voor
hun winstgevende voortbestaan afhankelijk van dit
fenomeen. Het werd duidelijk dat het publiek fan werd
van een bepaalde show in plaats van de sterren. Deels
kwam dit doordat andere media zoveel sterren hadden
weggekocht dat er nog maar een handjevol op
Broadway over waren.
Deze munt had twee kanten. Enerzijds lokten ze een
nieuw en jong publiek naar Broadway maar aan de
andere kant bleven shows zo lang in theaters staan dat
er in feite een tekort aan theaters ontstond, wat ten
koste ging van het uitkomen van nieuwe shows.
Nieuwe auteurs kwamen niet meer aan bod.
Het publiek zag er ook anders uit dan voorheen. In een
afspiegeling van de minder strikte normen van de tijd
kwamen de jonge zakenmensen en toeristen in de
zomer naar de avondvoorstellingen in afgeknipte
spijkerbroeken, teenslippers, gescheurde T-shirts en
een baard van twee dagen. In de winter kwamen ze in
kleding die ontworpen leek voor het beklimmen van de
Matterhorn. Popcorn en junkfood werden mee de zaal
ingebracht en de overblijfselen daarvan vervuilden de
vloeren van de beschaafde entertainmentpaleizen van
weleer.
tard (Noel Coward, 1972), Side By Side By Sondheim
(Stephen Sondheim, 1976), Ain't Misbehavin' (Fats
Waller, 1978), Eubie! (Eubie Blake, 1978), Marry Me
A Little (Stephen Sondheim, 1980), Sophisticated
Ladies (Duke Ellington, 1981).
In de jaren '90 en het begin van de 21 ste eeuw namen de
Pasticcio's en de songbook shows om de
bovengenoemde redenen een grote vlucht. Hier een
aantal van de populairste: Jerome Robbins' Broadway
(choreografieën van Jerome Robbins, 1989), Buddy –
The Buddy Holly Story (Buddy Holly, 1990), Jelly's
Last Jam (Jelly Roll Morton, 1992), Crazy For You
(George Gershwin, 1992), A Grand Night For Singing
(Richard Rodgers, 1993), Smokey Joe's Café (Jerry
Lieber/Mike Stoller, 1995), Play On! (Duke Ellington,
1997), Fosse (choreografiën van Bob Fosse, 1999),
Mamma Mia! (Anderson + Ulvaeus, 1999), We Will
Rock You (Queen, 2002), The Look Of Love (Burt
Bacharach, 2002), Taboo (Boy George, 2002), Our
House (Madness, 2002), Movin' Out (Billy Joel, 2002),
Love Me Just A Little Bit More (Dolly Dots, 2004),
Never Forget (Take That, 2007) etc.
62

Zelf lezen: Concerten van 'verloren' musicals. Naar
aanleiding van de revivalhausse kwam er nieuwe
belangstelling voor oude en verloren gewaande
musicals. Dat kwam, naast het hernemen van hele
shows, tot uiting door het in de studio opnemen van
cd's vol muziek van shows die nooit zijn opgenomen.
Daarnaast vonden er in musicalcentra over de hele
wereld concertseries van deze onbekende parels plaats.
De eerste die met dit format begon was Ian Marshall
Fisher met zijn Discover the Lost Musicals-serie in
Londen. Hij presenteerde vanaf 1990 stukken in de
kunstgallerie van het Theatermuseum, waarvan een
aantal nog nooit in Londen waren opgevoerd (DuBarry
Was A Lady, Trouble In Tahiti, Oh, Kay!, Face The
Music, Sweet Adeline). In 1992 verhuisde hij naar een
ruimere filmzaal in het Barbican Centre met 300
stoelen. In deze eerste tijd liep het project nog op een
minimaal budget zonder sponsors en zonder betaling
voor de uitvoerenden. Men repeteerde kort en deed dan
vier uitvoeringen per concert, vier shows per 'seizoen'.
Een piano vormde de enige begeleiding. Tien jaar later
was het project uitgegroeid tot een grotere serie
concerten met orkest, maar inhoudelijk was de opzet
nog niet veel veranderd. Inmiddels worden er ook
(benefiet)concerten gedaan in een concertzaal van het
Barbican Centre met 2500 stoelen. In de herfst van
2001 kwam Discover the Lost Musicals voor het eerst
naar New York met Cole Porter's Let's Face It.
De serie viel bij velen, vooral ook bij afficinado's en
Andrew Lloyd Webber, deel 2
In 1980 probeerde Andrew Lloyd Webber al een
musicalversie te maken van het boek Aspects Of Love,
maar zijn vaste tekstschrijver Tim Rice was in die tijd
meer geïnteresseerd in schrijven over de Koude Oorlog
(in Chess) en zo werd het
project uitgesteld tot 1989.
De liefdesgeschiedenis
tussen twee mannen en de
vrouw die ze allebei
liefhebben was volgens
Lloyd Webber zelf
kwalitatief het minste werk
in zijn oevre, alhoewel hij
dat pas wilde toegeven nadat
zijn vrouw in slaap viel
tijdens de New Yorkse
première.
Het volgende megaspektakel
was Sunset Boulevard, een
bijzondere musical gebaseerd op de gelijknamige film.
Hollywood, de veertiger jaren. De verarmde scenario-
schrijver Joe Gillis komt bij toeval terecht in de
Hollywoodvilla van de gewezen ster Norma Desmond.
In eerste instantie zet ze hem aan het werk aan het
script waarmee ze haar comeback wil maken maar al
snel wordt ze hopeloos verliefd op de jongeman, tot
ongenoegen van haar trouwe butler (en ex-man) Max.
Weg van Norma's invloedsfeer werkt Joe ook bij
Paramount Pictures aan een script. Hij doet dat samen
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
mensen uit de musicalindustrie, in goede aarde. Het gaf
mensen een kans om legendarische shows te zien die
twintig, dertig jaar voor hun geboorte al de deuren
sloten. Discover the Lost Musicals kreeg in New York
navolging met Musicals in Mufti en City Center En-
cores!, allebei opgericht in 1994. Musicals in Mufti
was onderdeel van de York Theatre Company en had
veel weg van de opzet van de vroege Discover the Lost
Musicals. Men begon te repeteren op maandagochtend
om vervolgens vanaf vrijdagavond het hele weekend te
spelen. En bleek de kleine versie een succes, dan
verhuisden ze naar het grote toneel van het York
Theater voor een volledige productie. Musicals in Mufti
("in mufti" wil zoveel zeggen als in straatkleren,
zonder de gebruikelijke opsmuk) legde zich exclusief
toe op onbekende shows die in hun eerste run
onsuccesvol waren maar wel een tweede kans
verdienden: Billion Dollar Baby, Hallelujah, Baby! of
Schmidt en Jones' Celebration.
City Center Encores! Great American Musicals In
Concert was iets anders van opzet. Hier werd twee
weken gerepeteerd voor vijf opeenvolgende concerten
met vol orkest in een zaal met 2800 stoelen. En niet
alleen werden onbekende stukken gepresenteerd, ook
grote successen als Call Me Madam en Chicago kregen
een Encores!-behandeling. De laatste werd zelfs een
meerdere Tony's winnende avondvullende
Broadwayrevival, en ook Encores! zelf viel regelmatig
in de prijzen voor het levend houden van de
Amerikaanse musicalgeschiedenis.
met de aantrekkelijke Betty Schaeffer en al snel
bekennen zij elkaar de liefde. Verscheurd tussen zijn
luxe leven bij Norma en de oprechte genegenheid van
Betty besluit Joe Hollywood achter zich te laten en zijn
geluk te beproeven in zijn thuisstaat Ohio. In een
aanval van woede schiet Norma Joe neer als hij haar
huis op Sunset Boulevard wil verlaten. In de laatste
scène begeeft haar geest het en terwijl pers en politie
haar huis binnendringen daalt ze nog één keer de
monumentale trap in haar huiskamer af en spreekt dan
de door de film beroemd geworden woorden: "and
now, Mr DeMille, I'm ready for my close-up."
Bijzonder aan Sunset Boulevard was onder andere het
décor van John Napier. Een mooi effect daarin was de
huiskamer van Norma Desmond. Dat leek normaal de
hele toneelopening te vullen totdat het in zijn geheel
omhoog en naar achteren zweefde om plaats te maken
voor een scène die zich eronder afspeelde. De rol van
Norma Desmond (die in de originele film uit 1950
werd gespeeld door de daadwerkelijk voormalige
stomme filmster Gloria Swanson) was een paraderol
voor al de actrices die hem speelden: van Patty LuPone
en Petula Clark in Londen en Glenn Close en Betty
Buckley in New York tot Diahann Carroll in Toronto.
Er waren ook producties in Australië, Duitsland en
Nederland. In New York won de show zeven Tony
Awards.
In deze jaren herschreef Andrew Lloyd Webber ook
een aantal oude werken. Starlight Express kreeg een
63
facelift waarbij een paar songs werden vervangen. Dit
kan gezien worden in het licht van de herhaalde
bezoeken van de trouwe fanschare. Zij wilden
natuurlijk allemaal deze nieuwe versie gaan zien. Ook
Lloyd Webber's eerste musical, Jeeves, geschreven
samen met toneelschrijver Alan Ayckbourn, werd
onder handen genomen en omgedoopt tot By Jeeves.
Deze nieuwe versie had wel succes in Londen en New
York, in tegenstelling tot de eerste incarnatie.
Nadat hij zich al langere tijd Sir Andrew Lloyd Webber
mocht noemen, werd hij in januari 1997 voor zijn
verdiensten in de kunst in de Engelse adelstand
verheven. Hij zou voortaan als Lord Lloyd-Webber of
Sydmonton door het leven gaan.
Na het geweld van Sunset Boulevard brak er voor
Lloyd Webber een periode van intiemere werken aan.
De eerste daarvan was Whistle Down The Wind,
ondanks een aantal sterke melodieën ook niet een van
zijn sterkste stukken. Met deze show probeerde Lloyd
Webber een alternatieve productionele aanpak. In
plaats van te openen in Londen deed men, met het oog
op een wereldpremière op Broadway, de try-outs in
Washington D.C.. Helaas flopten de try-outs en het
gevolg was dat men toch de veilige Londense weg
koos. Het vertelde het verhaal van drie kinderen die in
het Louisiana van de jaren 1950 een man in een schuur
vinden en door omstandigheden denken dat het de op
aarde teruggekeerde Jezus Christus is. De musical laat
Scènes uit The Beautiful Game.
Aspects Of Love 1989, Sunset Boulevard 1993, Whistle Down The Wind 1998, The Beautiful Game 2000, The Woman
In White 2004, Love Never Dies 2010.
Geluids- en videofragment:
43 "Love Changes Everything" (Aspects Of Love)
44 "Anything But Lonely" (Aspects Of Love)
45 "With One Look" (Sunset Boulevard)
YT "Whistle Down the Wind" (Tina Arena)
YT "No Matter What" (Boyzone)
Love Changes Everything
Andrew Lloyd Webber/Don Black+Charles Hart
Aspects Of Love 1989
Love, love changes everything:
Hands and faces, earth and sky,
Love, love changes everything:
How you live and how you die
Love can make the summer fly,
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
in het midden of het werkelijk de verlosser is of juist
een voortvluchtige crimineel. De score werd vooral
bekend door de top 40-hit "No Matter What", dat
populair werd bij monde van de jongensgroep
Boyzone. Het was tevens de grootste hitparadehit die
Lloyd Webber ooit heeft gehad. De show liep 2½ jaar
in Londen, maar werd de hele run geplaagd door
technische problemen. Zelfs de allerlaatste voorstelling
moest door een energieuitval worden onderbroken.
Zijn laatstelingen, The Beautiful Game (2000), The
Lady In White (2004) en Love Never Dies (2010), een
vervolg op Phantom, hadden allen een bescheiden run
van anderhalf jaar in Londen en deden weinig stof
opwaaien. Eigenlijk kregen deze stukken meer
aandacht door de beroemde naam van de componist
dan om hun evidente kwaliteit. Ze gingen, evenals
Whistle Down The Wind, niet de wereld rond zoals
Sunset Boulevard dat een paar jaar daarvoor nog wel
had gedaan.
Inmiddels is Phantom of the Opéra verfilmt en wordt
er gewerkt aan een videofilmversie van Starlight
Express.
Lloyd Webber was drie keer getrouwd, het meest in het
oog springend met Phantom-ster Sarah Brightman. Hij
kreeg vijf kinderen en werd de rijkste
musicalcomponist ooit, getuige zijn huizen in
Sydmonton, Londen, New York, Dublin en Zuid-
Frankrijk.
Or a night seem like a lifetime.
Yes, love, love changes everything:
Now I tremble at your name.
Nothing in the world will ever be the same.
Love, love changes everything:
Days are longer, words mean more.
Love, love changes everything:
64
Pain is deeper than before. Anything but empty rooms.
Love will turn your world around, There's so much in life to share
And that world will last for ever. What's the sense when no one else is there...?

Yes, Love, love changes everything, - Just promiss one thing

Brings you glory, brings you shame. - All right, what is it?
Nothing in the world will ever be the same. - Don't ask me questions, you must promiss that
- I can't, I must know what it is
Why did I go back to see her...? - Don't leave me!
-Alex, it's all in the past...
It wont be long before Jenny's a woman
Off into the world we go, What then?
Planning futures, shaping years.
Love bursts in, and suddenly Hand me the wine and the dice
All our wisdom disappears Love will never, never let you be the same
Love makes fools of everyone: Love will never, never let you be the same!
All the rules we make are broken.
With One Look
Yes, Love, love changes everyone. Andrew Lloyd Webber/Don Black+Christopher Hamp-
Live or perish in its flame. ton
Love will never, never let you be the same. Sunset Boulevard 1993

Anything But Lonely With one look I can break your heart
Andrew Lloyd Webber/Don Black+Charles Hart With one look I play every part
Aspects Of Love 1989 I can make your sad heart sing
With one look you'll know all you need to know
Anything but lonely,
Anything but empty rooms. With one smile I'm the girl next door
There's so much in life to share Or the love that you've hungered for
What's the sense when no one else is there? When I speak it's with my soul
I can play any role
Anything but lonely,
Anything but only me. No words can tell the stories my eyes tell
Quiet years in too much space Watch me when I frown, you can't write that down
That's the thing that's hard to face, and... You know I'm right, it's there in black and white
When I look your way, you'll hear what I say
You have a right to go,
But you should also know Yes, with one look I put words to shame
That I won't be alone for long. Just one look sets the screen aflame
Long days with nothing said Silent music starts to play
Are not what lie ahead One tear in my eye makes the whole world cry
I'm sorry, but I'm not that strong.
With one look they'll forgive the past
Anything but lonely, They'll rejoice I've returned at last
Anything but passing time. To my people in the dark
Lonely's what I'll never be, Still out there in the dark...
While there's still some life in me, and...
Silent music starts to play
I'm still young, don't forget, With one look you'll know all you need to know
It isn't over yet
So many hearts for me to thrill. With one look I'll ignite a blaze
If you're not here to say I'll return to my glory days
How good I look each day, They'll say, "Norma's back at last!"
I'll have to find someone who will.
This time I am staying, I'm staying for good
Anything but lonely, I'll be back where I was born to be
With one look I'll be me!

Stephen Sondheim, deel 3

In deel 1 konden we lezen hoe Stephen Sondheim in de samenwerkte met regisseur Hal Prince (Company,
jaren '70 veelal Sweeney Todd). In de jaren '80, in deel 2, was dat
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013 65
© Jeroen van Delft 2005
voornamelijk met James Lapine (Sunday In The Park voegen naar Sondheim's strenge eisen. Vooral
With George, Into The Woods). opvallend waren "What Can You Lose", een duet met
Opnieuw drie jaar later kwamen Sondheim en Lapine Mandy Patinkin, "More" en "Sooner or Later". In meer
met hun volgende productie: Assassins, de juiste show films werden songs van Sondheim's hand gebruikt. In
op het verkeerde moment. Werden in Into The Woods The Birdcage bracht Robin Williams onder andere
verschillende sprookjesfiguren bij elkaar gezet, zo "Love Is In the Air" ten gehore, en in Postcards From
vertelde Assassins over de achtergronden en drijfveren The Edge zong Shirley Maclain een op die film
van een aantal mannen en vrouwen die ooit een aanslag aangepaste versie van "I'm Still Here" uit Follies.
pleegden op een Amerikaanse president. Bekende Sondheim is zijn hele leven gefascineerd geweest door
moordenaars als John Wilkes Booth, die Abraham taal en (taal-)puzzels. Zijn teksten zijn het beste wat het
Lincoln doodschoot, en Lee Harvey Oswald, van John Amerikaanse muziektheater te bieden heeft: slimme en
F. Kennedy, kwamen aan het woord. Maar ook messcherpe versen gelardeerd met interne
onbekendere als John Hinckley die in 1981 zijn pistool rijmwoorden, woordspelingen en literaire
leegschoot op Ronald Reagan om zo de aandacht te beeldspraken. Muziek en teksten sluiten altijd naadloos
trekken van actrice Jody Foster, die hij aanbad. De aan bij de inhoud. Opnieuw gebruikte trunksongs vindt
show viel slecht in het Amerika van 1990. De men bij Sondheim daardoor niet; de songs zijn te zeer
Golfoorlog maakte een hoop patriottisme los bij de toegespitst op de specifieke dramatische situatie.
Amerikaanse bevolking en een musical die sympathie
opwekte voor presidentiële moordenaars werd in dit
klimaat niet gewaardeerd. De show moest na een korte
off-Broadwayrun alweer sluiten maar heeft in de loop
der jaren toch een heel aantal regionale producties
gekregen. Met dit feit wordt recht gedaan aan de grote
kwaliteit van de show op zich, ook al werd deze niet
door eenieder in Amerika met gejuich ontvangen.
Het duurde dan ook een relatief lange tijd voordat hun
volgende productie tot stand kwam. Passion, een studie
naar de betekenis van hartstocht, was gebaseerd op een
film van de Italiaanse cineast Ettore Scola, Passione
d'Amore. Sondheim werd vaak verweten koel en
gevoelloos te zijn en altijd een intellectuele benadering
te kiezen waar het het weergeven van gevoelens
aanging, maar met Passion bewees hij (een beetje) dat
ook anders te kunnen.
Milaan, 1863. Clara, een even rijke als mooie
getrouwde vrouw heeft een verhouding met de jonge
kaptein Giorgio. Hij wordt overgeplaatst naar een klein
garnizoensstadje in het zuiden van Italië, waar hij elke
avond met alle andere officieren dineert in het huis van
de commandant. Diens nicht is de lelijke hypochonder
Fosca (Italiaans voor donker). Zij wordt bij de eerste
aanblik ziekelijk verliefd op Giorgio. In de loop van de Maar er zijn nog meer manieren waarop die fascinatie
voorstelling valt Giorgio ook voor de obsessieve Fosca. tot uiting komt. Hij was mede-auteur van de Agatha
Hij leert dat haar liefde, in tegenstelling tot die van Christie-achtige moordmysteries The Last Of Sheila en
Clara, onvoorwaardelijk is, want, zoals Fosca zegt: Getting Away With Murder. Daarnaast was hij een van
"Loving you is not a choice, it's who I am." degenen die in de jaren '60 het Britse
Ook vermeldenswaard is Sondheim's filmwerk. Hij kruiswoordraadsel populair maakten in de Verenigde
leverde onder andere de songs voor Dick Tracy (1990) Staten. Hij heeft zelfs in 1980 een boekje met de meest
waarin popster Madonna gedwongen werd zich te ingewikkelde taalpuzzels van eigen hand uitgebracht.

Assassins 1990, Passion 1994, Bounce 2003.

Geluidsfragment:
46 "Unworthy of Your Love" (Assassins)
47 "Loving You" (Passion GB)

Unworthy of your Love I would swim oceans,

Stephen Sondheim I would move mountains,
Assassins 1990 I would do anything for you.
What do you want me to do?
I am nothing,
You are wind and water and sky, I am unworthy of your love,
Jodie. Tell me, Jodie, Jodie, Jodie,
How I can earn you love. Let me prove worthy of your love.
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013 66
© Jeroen van Delft 2005
Tell me how I can earn your love,
Set me free.
How can I turn your love to me?
I am nothing,
You are wind and devil and God,
Charlie,
Take my blood and my body
For your love.
Let me feel fire, let me drink poison,
Tell me to tear my heart in two,
If that's what you want me to do...
I am unworthy of you love,
Charlie darlin',
I have done nothing for your love.
Let me be worthy of your love,
Set me free-
-I would come take you from you life...
-I would some take you from your cell...
-You would be queen to me, not wife...
-I would crawl belly deep through hell...
-Baby, I'd die for you...
-Baby, I'd die for you...
-Even though-
-Even though-
-I will always know:
I am unworthy of your love,
Jodie darlin', /Charlie darlin',
Let me be worthy of your love.
I'll find a way to earn your love,
Zelf lezen: Alan Menken
Alan Menken werd geboren in juli 1949 in New
Rochelle, New York. Hij vormde al vroeg in zijn
carrière een team met tekstdichter Howard Ashman en
nadat hun eerste poging tot het schrijven van een
musical, een bewerking van Kurt Vonnegut's God
Bless You Mr. Rosewater (1979) op niets uitliep,
creëerden ze samen de sciencefiction superhit Little
Shop Of Horrors. Dit stuk over een mensenetende plant
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
Wait and see.
Then you will turn your love to me,
Your love to me...
Loving You
Stephen Sondheim
Passion 1994
-Fosca, you have to face the truth. Please! You have to
give me up.
Loving you is not a choice,
It's who I am.
Loving you is not a choice
And not much reason to rejoice,
But it gives me purpose
Gives me voice to say to the world:
This is why I live
You are why I live.
Loving you is why I do
The things I do
Loving you is not in my control.
But loving you, I have a goal
For what's left of my life...
I will live,
And I would die for you.
-Die for me? What kind of love is that?
-The truest love. Would Clara give her life for you?
die door een nietsvermoedende winkelbediende wordt
grootgebracht en vervolgens de macht over de wereld
probeert over te nemen, had een lange eerste run,
verschillende tournees in de VS en ontelbare producties
over de hele wereld. Het werd de meest winstgevende
off-Broadway productie tot dan toe. De heerlijke
filmversie uit 1986 leverde het team hun eerste
Oscarnominatie op voor Beste Song, het
bloeddorstige "Mean Green Mother from Outer Space".
Menken's vermogen om sterk uiteenlopende melodieën
te schrijven, van vrolijke feestdeuntjes tot grote
romantische popsongs, gaf de tekenfilmmusical in de
laatste jaren van de twintigste eeuw een nieuwe start.
Bij Disney Studios bundelde hij zijn krachten opnieuw
met die van Ashman voor de tekenfilmhit The Little
Mermaid (1989), wat hen een volle plank met Oscars
en Grammys opleverde. Ze gingen daar nog eens
overheen met het immens succesvolle Beauty And The
Beast, de enige animatiefilm die ooit werd
genomineerd in de categorie Beste Film. De score en
de titelsong kregen Oscars en het team won ook alle
andere denkbare prijzen. Helaas stierf Ashman aan de
gevolgen van AIDS voordat de film in roulatie kwam
en zo kwam er een einde aan een van de meest
veelbelovende partnerschappen in het muziektheater,
c.q. de filmgeschiedenis.
67
Menken bleef werken voor Disney. Hij probeerde het
met tekstschrijver Jack Feldman voor de tegenvallende
live action musical Newsies (1992). Ashman had nog
de meeste teksten geschreven voor een tekenfilmversie
van Aladdin, die afgemaakt werden door Tim Rice. De
score kreeg weer een hele reeks Grammys en Oscars,
waaronder ook de Oscar voor Beste Song voor de
hitparadehit "A Whole New World".
Menken ging opnieuw op zoek naar een andere partner
en vond deze in Broadway's Stephen Schwartz voor
Disney's nieuwste animatiehit Pocahontas, weer met
Oscars voor de score en de song "Colors of the Wind".
Voor zijn terugkeer naar off-Broadway met Weird
Science (1992) was weinig interesse, maar zijn versie
van A Christmas Carol (met teksten van Lynn Ahrens)
wordt sinds 1994 elke winter met succes hernomen in
het Madison Square Garden theater. Menken en
Schwartz produceerden een eersteklas score voor
Disney's The Hunchback Of Notre Dame en Menken
paarde zijn kunnen aan dat van David Zippel voor
Hercules (1997). Hoewel hoogst vermakelijk waren
deze films commercieel gezien niet zo succesvol als
Menken's eerdere pogingen en sindsdien heeft het
Disneyconcern de muzikale kwaliteitstekenfilm links
laten liggen. Maar daar tegenover stond dat er meer
gewicht werd gegeven aan de theatertak. In 1994
maakte Menken samen met Tim Rice een uitermate
succesvolle toneelversie van Beauty And The Beast, en
de langlopende Broadwayproductie vestigde de naam
van het Disneyconcern als nieuwe grote speler op
Broadway. Beauty And Thre Beast baande de weg voor
toneelversies van The Lion King, The Hunchback Of
Notre Dame, Tarzan en The Little Mermaid.
Alan Menken componeerde ook de scores voor een
aantal niet-muzikale films, waaronder Rocky V en
Home Alone 2.

Beauty And The Beast Aladdin

Pocahontas

Little Shop Of Horrors 1982, The Little Mermaid 1989 (film), Beauty And The Beast 1991 (film), 1993 (stage), Aladdin
(film) 1992, Pocahontas (film) 1995, The Hunchback Of The Notre Dame 1996 (film), Hercules (1997), Der Glockner
Von Notre Dame 1999 (stage).
Videofragment:
YT "Grow for Me. [scene 6]" (Little Shop Of Horrors)
YT "Dentist! [scene 11]" (Little Shop Of Horrors)
YT "Mean Green Mother from Outer Space [scene 20] " (Little Shop Of Horrors)
YT "Aladdin - A Friend Like Me *HIGH QUALITY"
YT "Aladdin - A Whole New World [High Quality]"
YT "Pocahontas - Virginia Company & Steady As The Beating Drum"
YT " Pocahontas - Colors of the wind (Dutch)"
YT "Zero to Hero" (Hercules ) Multilanguage

Zelf lezen: Benny Andersson en Björn Ulvæus

AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013 68

© Jeroen van Delft 2005

Benny Bror Goran Andersson werd geboren in
Stockholm in december 1946. Al vroeg was zijn
interesse voor muziek gewekt, vooral nadat hij voor
zijn verjaardag van zijn ouders een accordeon kreeg,
een normaal instrument voor een Zweeds kind in de
jaren '50. Hij besteedde meer tijd aan muziek dan aan
zijn schoolwerk en op zijn vijftiende verliet hij
voorgoed de schoolbanken. Toen hij achttien was werd
hij als pianist ingelijfd bij de band de Hep Stars,
toentertijd omschreven als de Zweedse Beatles. Twee
jaar later leerde hij Björn Ulvæus (Götheborg, april
1945) kennen die op dat moment een rechtenstudie
deed aan de universiteit van Stockholm. Deze had
zichzelf op elfjarige leeftijd gitaar leren spelen, en
samen schreven ze "A Tribute to Buddy Holly", een
grote hit voor de Hep Stars. Toen Andersson een aantal
jaar later de band verliet bleven hij en Ulvæus samen
schrijven en optreden.
Tegen 1970 woonde Andersson samen met de van
oorsprong Noorse zangeres Anne-Frid "Frida"
Lyngstad, net als Ulvæus dat deed met de jonge
hitmachine Agnetha Fältskog. Een jaar later speelde
Fältskog de rol van Maria Magdalena in Jesus Christ
Superstar en scoorde een grote hit met haar versie van
"I Don't Know How to Love Him". En Andersson en
Ulvæus hadden een hit in Japan en de VS met hun
liedje "People Need Love" waarop ook Fältskog en
Lyngstad meezongen.
Door deze successen werden de schrijvers (met hun
vaste producer en schrijfpartner Stig Anderson)
uitgenodigd een liedje in te sturen voor het Zweedse
Nationale Songfestival van 1973. Ze besloten het, weer
met medewerking van de meisjes, in te sturen onder de
naam Björn, Benny, Agnetha en Frida. Ondanks dat
"Ring Ring" veruit het beste liedje was, kwam het niet
verder dan een derde plaats. Dit veroorzaakte zo'n golf
van protest, vooral nadat het winnende liedje in de
laagste regionen terechtkwam, dat sinds dat jaar het
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
Nationale Songfestival in Zweden door het
televisiekijkende publiek wordt beslist in plaats van
door een vakjury.
In 1974 wonnen ze, inmiddels omgedoopt tot ABBA,
het Nationale en het Internationale Songfestival met het
liedje "Waterloo". Het was de eerste keer dat een
Zweedse groep de hoogste eer in de wacht sleepte en
het maakte ze in één klap wereldberoemd. "Waterloo"
stond overal ter wereld hoog op de hitlijsten. De
singles die in het jaar erna uitkwamen waren succesvol,
maar het leek er even op dat de groep de weg van de
kortstondige populariteit op zou gaan. Totdat "SOS" in
de herfst van 1975 het tij volledig keerde. Volgende
titels als "Mamma Mia", "Fernando", "Dancing Queen"
en "Knowing Me, Knowing You" waren allemaal
toppers. De groep werd de eerste internationaal
succesvolle pop/rock-superact die niet in hun
moedertaal zongen. In 1977 startten ze hun eerste
wereldtournee en begonnen ze aan een avondvullende
film, ABBA – The Movie, een enorm kassucces.
Maar het hectische supersterrenleven eiste ook zijn tol
van de leden van de groep. Aan het eind van 1978
scheidden Ulvæus en Fältskog en een paar jaar later
was het zover voor Andersson en Lyngstad. Het album
Voulez-Vous had ook niet het verwachtte succes maar
in 1980 waren ze weer helemaal terug met alweer hun
zevende album Super Trouper. Daarvan kwam ook hun
volgende nummer één hit "The Winner Takes It All",
een beschouwend liedje over het einde van de liefde
tussen twee mensen en een spiegel van de emotionele
situatie van de groep.
Niet lang daarna was iedereen klaar om zijn eigen weg
te gaan. Fältskog en Lyngstadt begonnen beiden aan
een solocarrière maar het publiek was eenvoudigweg
minder in de zangeressen geïnteresseerd dan het geval
was geweest in hun ABBA-dagen tussen 1974 en 1982.
Als de songschrijvers van het viertal hadden Andersson
en Ulvæus meer succes na hun ABBA-tijd. In 1982
werden ze benaderd door Tim Rice, die net daarvoor
had gebroken met Andrew Lloyd Webber, voor het
schrijven van een musical. Het resultaat daarvan was
Chess, een liefdesverhaal gezet tegen de achtergrond
van de internationale schaakwereld, waarin het schaken
symbool stond voor de Koude Oorlog. Het was
gebaseerd op een echte schaakconfrontatie tussen een
Russische en een Amerikaanse grootmeester in IJsland.
De musical was eerst een zeer populair conceptalbum
en werd uiteindelijk in 1986 in Londen voor het eerst
op de planken gezet. De songs "One Night in Bangkok"
en "I Know Him So Well" van het conceptalbum
kwamen in de internationale hitlijsten terecht, waarvan
de laatste zelfs nummer één werd in Groot-Brittannië.
Hoewel de show in Londen drie jaar liep werd een
herschreven versie in New York een mislukking.
69
 Scène uit Mamma Mia!.
Hun tweede musical, speciaal geschreven voor de
Zweedse markt, zag het licht in 1995. Zonder Tim Rice
schreven de heren nu het verhaal van Kristina Från
Duvemåla (Kristina uit Duvemåla), over de
moeilijkheden in een boerengezin in het arme zuiden
van Zweden als ze zich, tijdens de hongersnood van
1848, genoodzaakt zien te emigreren naar de
Verenigde Staten. Vooral Kristina, de moeder van het
gezin, heeft het er moeilijk mee haar land en haar huis
te verlaten voor een onbekende toekomst en het is op
haar innerlijke strijd dat de musical zich concentreert.
Van een heel andere orde was Mamma Mia!, een
Chess 1986, Kristina Från Duvemåla 1995, Mamma Mia! 1999.
Geluids- en videofragment:
48 "Merano" (Chess)
YT " Murray Head - One Night In Bangkok (1985) " (Chess)
YT " Barbara Dickson and Elaine Paige - I Know Him So Well (full video) " (Chess)
49 "Mamma Mia" (Mamma Mia! NL)
50 "Weet je Moeder dat?" (Mamma Mia! NL)
51 "Ik heb een Droom" (Mamma Mia! NL)
Merano
Benny Andersson/Björn Ulvæus
Chess 1986
O light the heart that lingers in Merano
Merano! The spa no connoisseur of spas would miss
So healthy
Highly recommended is this sweet metropolis
Mental and physical bliss!
The gods have smiled and blessed is Merano
Merano! There are no fitter burghers to be found
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
Pasticcio met zevenentwintig van ABBA's meest
bekende songs. De show speelt zich af op een klein
Grieks eiland waar Donna, een voormalige hippie en in
het verleden solozangeres van een meidengroep, een
taveerne runt en als alleenstaande moeder haar dochter
Sophie heeft grootgebracht. Op de avond van haar
trouwen heeft de twintigjarige Sophie in het geheim
drie van haar moeder's oude vlammen uit de jaren '70
uitgenodigd. Hiermee hoopt ze te ontdekken wie van
deze drie haar vader is. Mamma Mia! beleefde op 6
april 1999 zijn première, precies 25 jaar nadat ABBA
het Songfestival won.
Such vigour!
Take the time to taste us
We'll give you a welcome that's typically Tirol
For then we are sure of our ground
Right now we're Italian - we used to be German
The border keeps shifting around
Speaking as one of the patriarchs
I don't mind taking your lira or marks
Oh, I get high when I saunter by
The mountains of Merano
70
Rosy-cheeked Merano If the nice guy beats the bum
Flourishing to a fault If it's East-West and the money's sky-high
The sparkling streams, the bracing air They all come
The therapeutic salt
I'd have to be carried away to call a halt! You can raise all you want if you raise the roof
Scream and shout and the game increases
Oh, I feel great in this bouncing state Break the rules - break the bank
O hail to thee Merano I'm the living proof
Hearty hale Merano They don't care how I move my pieces
Any objections? Nein!
Where breathing in will turn you on I know I'm the best there is
Where water tastes like wine But all they want is a show
Get out your get up and go and get in line Well that's all right, I'll be glad to oblige
It's living your life in a show by S.R.O. S.R.O.
Rodgers and Hammerstein!
(refrein)
O sad the soul who passes by Merano
Merano! So far no soul has ever passed us by Now for the sell
They love us We put the ice into paradise
Why not stay forever? We are the salt of the eart
Oh so many reason why Sound as a bell
All those in favour say "Aye" Check out the waters
Aye! And check out the hygiene
At which we excel
So sing our song Check into an hotel
Let's hear it for Merano And schnell
Merano! Soprano, alto, tenor, bass agree Body and soul get well!
We're wholesome
What a happy haven Mamma Mia
This is a place where your arteries soften Benny Andersson/Björn Ulvæus/ Coot van Doesburgh
Cholesterol hasn't a chance Mamma Mia! 1999, NL 2003
From mountain to valley the natural goodness
Is fighting pollution's advance Jij hebt mij indertijd in de kou laten staan
Dus ik ben toen bewust ‘n and’re weg op gegaan
So come to us and feel the force
All major credit cards taken of course ‘t is toch te gek, ‘k lijk wel zeventien
‘t was een flash-back
Oh, I get high when I saunter by Toen ik jou hier weer tegenkwam
the mountains of Merano Stond ik zo weer in vuur en vlam
Rosy-cheeked Merano En direct is alles of het zo hoort
Flourishing to a fault En direct gaat het verstand overboord
The sparkling streams, the bracing air Oh oh oh oh
The therapeutic salt
I'd have to be carried away to call a halt! Mamma Mia, help daar ga ik weer
O jee, ‘t is nog niet gesleten
Once in a while all the gods will smile Mamma Mia, ja daar sta ik weer
on little old Merano Oh nee, ‘k kan je niet vergeten
Humble shy Merano
Suddenly hits the press ‘k was echt in alle staten
And I report with all the pride ‘k voelde me zo verlaten
And joy that I possess Waarom heb ik jou toch laten gaan
Half of the world and his wife has our address Mamma Mia, ‘k heb het fout gedaan
Our little town will be rife with games of chess! Ik had jou niet moeten laten gaan

Get out your get up and go and get in line ‘k was zo boos en bedroefd toen jij mij hier verliet
It's living your life in a show … Hele nachten gehuild. niet te stuiten verdriet

What a scene! What a joy! What a lovely sight Weet je moeder dat?
When my game is the big sensation! Benny Andersson/Björn Ulvæus/ Coot van Doesburgh
Has the mob's sporting taste altered overnight? Mamma Mia! 1999, NL 2003
Have they found new sophistication?
Moet je zien wat een bink
Not yet! They just want to see Zo dichtbij
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013 71
© Jeroen van Delft 2005
Maar ik ga echt niks aan met een kind als jij
Dat is toch echt niks voor mij
Ik ben niet gek, ik ken die blik
En ik weet wat je wilt
Als je mij met je ogen verslindt
Maar jij bent toch echt nog een kind
Ja kijk, ik kan met je dansen
Even lekker sjansen
Weet je moeder dat je hier bent?
En ik weet heus wel manieren om je te versieren
Weet je moeder dat je hier bent?
Even rustig, even rustig
Doe het kallem aan
Niet zo macho, schat
Weet je moeder dat?
Even rustig, even rustig
Doe het kallem aan
Even niet zo glad
Weet je moeder dat?
Jij wilt nu wat plezier
Maar je lijkt me te jong
voor het spelen met dit soort vertier
Dus echt: je kans ligt niet hier
Je bent een stuk, ik ben niet blind
En ik weet wat je wilt
voor die lach gaat een mens door het lint
Maar jij bent toch echt nog een kind
Ja kijk, ik kan met je dansen
Even lekker sjansen
Weet je moeder dat je hier bent?
En ik weet heus wel manieren om je te versieren
Weet je moeder dat je hier bent?
Stephen Flaherty en Lynn Ahrens
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
Even rustig, even rustig
Even kallem aan
Niet zo hitsig schat
Weet je moeder dat?
Even rustig, even rustig
Even kallem aan
Even niet zo glad
Weet je moeder dat?
Ik heb een droom
Benny Andersson/Björn Ulvæus/ Coot van Doesburgh
Mamma Mia! 1999, NL 2003
Ik heb een droom, een eigen lied
Een steun en troost bij elk verdriet
Geloof je in het wonder dat daar voor je staat
Durf je weer naar morgen als het soms niet gaat
Engelen op aarde weet ik in het leven aan mijn zij
Engelen op aarde geven goede raad en staan me bij
Trotseer de stroom
Ik heb een droom
Ik heb een droom die mij bevrijdt
Die helpt mij door de werk'lijkheid
En de verre einder wordt de moeite waard
Waardoor ik het duister makkelijk aanvaard
Engelen op aarde weet ik in het leven aan mijn zij
Engelen op aarde geven goede raad en staan me bij
Trotseer de stroom
Ik heb een droom
Trotseer de stroom
Ik heb een droom
'k Ga door de stroom
Ik heb een droom
Stephen Flaherty (18 september 1960, Pittsburgh), de
componistenhelft van het succesvol duo van
showschrijvers uit de jaren '90. Al in zijn studietijd aan
het conservatorium van Cincinatti College werd hem
aangeboden deel te nemen aan een schrijversworkshop
in New York. Hij kon er toen niet op ingaan maar
meldde zich weer aan toen hij naar New York
verhuisde.
Lynn Ahrens (1 oktober 1948, New York), de
tekstschrijvershelft van het duo, kwam na een
communicatiestudie op Syracuse College in de
reclamewereld terecht. Daar, en als tekstschrijver bij
een kinderprogramma op tv, leerde ze de kunst van het
compact overbrengen van haar boodschap door haar
teksten. Via Howard Ashman auditeerde ze voor de
BMI workshop waar ze Stephen Flaherty ontmoette.
Daar werkten ze voor het eerst (gedwongen) samen.
Door beurzen en kommissies kregen ze een aantal
projecten van de grond en wonnen ze aan
72
zelfvertrouwen voor hun eerste grote musical Lucky
Stiff (1988). Hoewel ook deze productie alleen als
workshop te zien was, werd er een cd van deze
uitmuntende uitvoering gemaakt, een cd die door zijn
populariteit het duo in één klap midden op de kaart van
musicalland zette. Het stuk met tien acteurs die zo'n 35
rollen spelen, vertelt het verhaal van een sullige
Engelse schoenenverkoper die een erfenis krijgt van
zes miljoen dollar van een onbekende oom uit
Amerika. Maar hij moet er wel wat voor doen. Harry
moet diens lijk meenemen op een laatste vakantie naar
Monte Carlo. Maar lukt het hem niet de bepalingen van
het contract correct uit te voeren dan gaat al het geld
naar een hondentehuis in Brooklyn. Uiteindelijk zit er
een hele rits mensen achter Harry en het geld aan; dolle
dwaze gebeurtenissen in Monte Carlo dus.
Hun volgende show, het Caraïbische liefdesverhaal
Once On This Island was met zijn 496 voorstellingen
een goede binnenkomer voor het aankomende tweetal
op Broadway. Daarna kregen ze in 1992 met My
Favorite Year hun eerste tegenvaller te verwerken. De
kleine, intieme show werkte toch te afstandelijk en leek
uit zijn krachten gegroeid op het grote podium van het
Vivian Beaumont Theatre. En dat terwijl de
voorstelling toch genoeg te bieden had aan heldere en
slimme liedteksten en brassy muziek. Waar Lucky Stiff
meer Victoriaanse Music Hall was en Once On This Is-
land Caraïbisch met een Afrikaans tintje, was My Fa-
vorite Year puur Broadway, à la Jule Styne.
Ragtime had net als My Favorite Year een flinke dosis
americana. Het portretteerde de optimistische tijd
tussen 1905 en 1915 aan de hand van de gebeurtenissen
rond een rijke familie, een Joodse immigrant en zijn
Lucky Stiff 1988, Once On This Island 1990, Ragtime 1996, Anastasia (film) 1997, A Man Of No Importance 2002.
Videofragment:
DVD "We Dance" (Once On This Island) – DLM versie 2005 0:00:40
DVD "Some Say" (Once On This Island) – DLM versie 2005 0:49:20
DVD "Monte Carlo!/Speaking French/Times Like This" (Lucky Stiff) 0:39:15
Zelf lezen: William Finn
William Finn (Boston, 1952) is vooral bekend
geworden om zijn zogenaamd Marvin-trilogie, een trio
van eenaktermusicals. In het eerste deel, In Trousers,
maken we kennis met Marvin, zijn vrouw Trina en hun
zoon Jason. We maken mee hoe Marvin's relaties met
vrouwen in het verleden zijn geweest en dat hij nu, op
latere leeftijd, heeft ontdekt dat hij eigenlijk
homoseksueel is. Deze ontdekking brengt hem in grote
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
dochtertje en een zwart gezin. Een verhaal over
gelijkberechtiging, gebroken dromen en persoonlijk
drama. Ook de cd hiervan groeide uit tot een symbool
voor het vakmanschap van Flaherty en Ahrens.
Hun volgende project was opnieuw iets totaal anders.
Meegaand op de door de voortschrijdende
computeranimatietechnieken aangewakkerde hausse in
muzikale tekenfilms, schreven ze 20th Century Fox's
eerste tekenfilmmusical Anastasia. In dit project waren
het volgens Flaherty vooral het donkere onderwerp en
de mogelijkheid tot het schrijven van Russische en
Parijse pastiches wat hen in eerste instantie aantrok.
Ragtime had met choreografe Graciela Daniele en
regisseur Frank Galati een team van creatives die uit de
niet-commerciële muziektheaterwereld kwamen.
Hiermee legden Flaherty en Ahrens waardevolle
contacten in die wereld van subsidies en artisticiteit.
Niet veel later zou Graciela Daniele de artistieke
leiding van het niet-commerciële Lincoln Centre in
New York overnemen en zo kwam het dat de volgende
show van het duo daar in oktober 2002 in première
ging. A Man Of No Importance was gebaseerd op de
film uit 1994 met dezelfde naam, en vertelde het
verhaal van een verborgen homoseksuele buschauffeur
van middelbare leeftijd in het bekrompen Dublin van
de jaren '50. Hij woont nog steeds bij zijn oudere
zuster, is een bedeesd man en vindt zijn geluk als
artistiek leider van een amateurtheatergroep. Maar
wanneer zijn besluit om Oscar Wilde's Salome op te
voeren niet goed valt bij het lokale kerkbestuur,
realiseert hij zich dat de tijd gekomen is om zich hard
te maken voor zijn beslissing.
tweestrijd omdat hij ook zijn verantwoordelijkheid en
de liefde voor zijn gezin niet wil ontlopen. Uiteindelijk
verlaat hij zijn familie voor zijn minnaar Whizzer.
March Of The Falsettos gaat erover hoe Marvin met
zijn familie in het reine komt. Hij wil met Whizzer
samen zijn maar wil ook zijn gezin niet verliezen. Het
liefste zou hij met hen allemaal één groot gelukkig
gezin vormen. Ondertussen probeert Marvin's
psychiater Trina voor zich te winnen en trouwt
uiteindelijk met haar. Zoon Jason probeert onderhand
om te gaan met de problemen die zijn ouders
veroorzaken. Marvin redt hun onderlinge relatie in een
verstandig gesprek van vader tot zoon.
In Falsettoland, tenslotte, is het twee jaar later. Jason
staat voor zijn bar mitzva en weet niet goed welke
meisjes hij voor het feest wil uitnodigen. Marvin en
Whizzer, wiens relatie bijna op de klippen was gelopen
in deel 2, zijn weer terug bij elkaar en op dat moment
wordt Whizzer getroffen door een vreselijke,
levensbedreigende ziekte, het niet met name genoemde
AIDS. Met de dood van Whizzer realiseert het publiek
73
zich dat, met alles wat Marvin heeft moeten
doormaken, hij nu op het punt staat het meest
belangrijke op de wereld te verliezen. Marvin's familie
en vrienden scharen zich rond hem om hem hun liefde
en steun te geven.
Toen deel 2 en 3 in 1992 op Broadway werden
gecombineerd tot Falsettos was dat een van de meest
memorabele en vertederende theateravonden van het
decennium. Het was in Broadwaytermen een zeer
ongebruikelijke show die toch meer dan een jaar liep
en Finn twee Tony Awards voor het boek en de
emotionele score opleverde.
Maar buiten de Marvin-shows, die samen ongeveer 3½
uur lang zijn, heeft William Finn maar weinig publieke
interesse gekregen. Vóór Falsettoland schreef hij aan
een ruwe gaarkeukenmusical over de Depressietijd die
uiteindelijk ook twee versies kende (America Kicks Up
It's Heels en Romance In Hard Times). En ook na
Falsettos werden een aantal projecten uitgewerkt en in
workshops uitgeprobeerd, maar geen enkele werd
geproduceerd.
Op dit punt in zijn carrière kon William Finn wel een
In Trousers 1979, March Of The Falsettos 1981, Falsettoland 1990, Falsettos 1992, A New Brain 1998.
Geluidsfragment:
52 "Four Jews in a Room Bitching" (March Of The Falsettos)
53 "The Baseball Game" - fragment (Falsettoland)
27 "Hitchhiking Across America" (ongeproduceerd)
54 "Heart and Music" (A New Brain)
55 "Sailing" (A New Brain)
Four Jews in a Room Bitching
William Finn
March Of The Falsettos 1981
Four Jews in a room bitching
Four Jews in a room plot a crime
I'm bitching, he's bitching
They're bitching, we're bitching
Bitch, bitch, bitch, bitch
Funny, funny, funny, funny, bitch, bitch
Bitch, bitch, bitch, bitch all the time
What do they do for love?
What do they do for love?
Four Jews in a room bitching (Ah! Ah!)
What do they do for love?
Four Jews in a room stoop to pray
I'm Jewish, I'm Jewish,
I'm Jewish, half Jewish
Bitch, bitch, bitch, bitch
Funny, funny, funny, funny, bitch, bitch
Bitch, bitch, bitch, bitch night and day
It maybe seems a bit peculiar
We are psychopathic people.
We sometimes tell a lie but mostly
We just hide behind the door.
We lie and wait for someone good to enter.
We offer food and drinks.
The lady never thinks that we're the mad,
We're often mad, too often mad, we're very mad
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
succesvolle, Marvinloze show gebruiken, maar zijn
volgende stuk werd ook niet met algeheel gejuich
ontvangen. A New Brain had veel overeenkomsten met
de Marvin-stukken: een bijna helemaal gezongen
eenakter (van ongeveer 90 minuten), de homoseksuele
Joodse held, zijn lover, zijn familie en, net als in
Falsettoland, een levensbedreigende ziekte en een
ziekenhuiszetting. Maar dit stuk was meer
autobiografisch dan de vroegere werken. Het was
gebaseerd op Finn's ervaringen toen hij, vlak na het
winnen van de Tony voor Falsettos, te horen kreeg dat
hij aan een zeldzame hersenziekte leed die in eerste
instantie op een tumor leek. De muziek werd niet zo
sterk geacht als voorheen, maar de staging van Graciela
Daniele en een sterke cast maakten veel goed.
Verder schreef William Finn nog de teksten en muziek
voor de geanimeerde kinderfilm Thumbelina en twee
nieuwe musicals, allemaal geen groot succes. Maar
ondanks de mindere ontvangst blijft William Finn een
originele stem op Broadway en een getalenteerde
componist.
That we're the mad experimenters,
Call us
Four Jews itching for answers
Four Jews bitching their whole life long
-I'm Whizzer
-I'm Jason
-I'm Mendel
-I'm Marvin
Bitch, bitch, bitch, bitch
Funny, funny, funny, funny, bitch, bitch
Bitch, bitch, bitch, bitch, right or wrong
In case of smoke please call our mothers on the phone
And say their sons are all on fire.
We are manipulating people
And we need to know
Our worse sides aren't ignored.
That guilt invested will, in time, pay wisely.
We do not tippy toe,
We charge ahead to show
We're good in bed, excel in bed
We smell in bed, where is the bed
I love the bed, who has the bed
I want the bed, who stole the bed
Who stole the bed, I lost it twice
The bed is mine, the bed is nice
The bed is…
Four Jews in a room bitching
Four Jews talking like Jewish men
I'm neurotic, he's neurotic
74
They're neurotic, we're neurotic Isn't that what every mother dreams about
Bitch, bitch, bitch, bitch Having at a little league game
Funny, funny, funny, funny… Looking at Whizzer is like eating treife
I'm nauseous, I'm nauseous
I'm simple, I'm Jewish -The kid was out
Bitch, bitch, bitch, bitch -The kid was safe!
Funny, funny, funny, funny -The kid was out!
-The kid was safe!
I'm neurotic, he's neurotic (bitch, bitch…)
They're neurotic, we're neurotic (funny, funny…) Hey! I love baseball.
Four Jews in a room bitching I love baseball, that's what I'm ding here
Four Jews in a room bitching
Four Jews in a room bitching -Oh! Where the hell did they get that empire?
Bitch, bitch, bitch, bitch, bitch, bitch
Now and then -Hi Whizzer.
-Hey…
Can't loose Look who's here to say hello
Lose screws -Hello
Four Jews! You're looking sweeter than a donut
-Marvin
The Baseball Game -Whizzer
William Finn He's still queer
Falsettoland 1990 Am I queer?
I don't know.
We're sitting, and watching Jason play baseball Does it matter?
We're watching Jason play baseball It's been so long since I could tell
We're watching Jewish boys, Move in front of me
Who cannot play baseball, play baseball I wanna see the bald spot
We're watching Jewish boys, Come on, come on
Who cannot play baseball, play… Sit in front of me
It gives me pleasure to see the bald spot
I hate baseball, I really do, Since it's the only physical imperfection
Unlike the rest of you, I hate baseball That you've got
We really wish he'd take this more seriously I wanna see it
I like how he swings the bat I wanna touch it
It's good how he swings the bat I wanna run my hands through it
But why does he have to throw like that?
We're sitting and watch the kid as he misses
We're sitting, and watching Jason make errors We're watching Marvin throw kisses
The most pathetical errors We're watching sixty-seven pounders
We're watching Jewish boys, Watching Jewish boys in scrounders
Who almost read Latin, up battin' Watching boys field, boys bat,
And battin' bad! Boys this, boys that
Watching Jason on deck, swinging the bat
Remember Sandy Cofax?
"You can do it, if you wanna do it". Keep your head in the box
Take heart from Hank Greenberg: Don't think of a thing
It's not genetic, anything can be copasetic. Keep your head in the box
I think, I think, I think it can, I think it can You eye on the ball
Take a breath and let it out, and swing
We're sitting, and watching Jason play baseball
We're watching Jason play baseball Even bald he looks good
We're watching Jewish boys, Just remember he's an asshole
We're watching Jewish boys, He looks damn good
We're watching… But he's cheap as dirt
Slide, Jason! Slide, Jason! Slide… Even maniacs can charm, which he does
So beware
What's Whizzer doing here? And just be careful
What are you doing here? When he smiles that smile, avoid him,
Jason asked me to come Or else sound the alert
Since he asked me to come, I came
Just what I wanted at a little league game How could I know
My ex-husband's ex-lover
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013 75
© Jeroen van Delft 2005
Without him my life would be boring as shit Coming down the road
But it is
-Jason, you got to move a little bit closer to the I waited as Plymouth's and Desoto's,
plate. A yearbook worth of photo's,
Yes it is, he's gonna be hit by the ball. Came at me all aglow
Please God, don't let me make the same mistake… I waited for what I didn't really know

We're sitting, and watching Jason the batter It's been how long?
We know our cheering won't matter Fifteen years or so? God, feels like thirty.
It is the very final inning Sometimes feels like five
And the other team is winning This is your song, also my song too,
And there's two out, two strikes But I'm just glad that we're alive
But the bases are loaded, and I stood up there on the road
Full of dread and full of wonder
Would it be possible to see you
Or to kiss you, or to give you a call? Hitchhiking across America
That was something this dumb kid once did
Anything's possible, Jason! Now that we are older, and we're wise and settled down
Hit the ball. Run! Standing on the shoulder of a road outside of town
And I watch the cars and wonder where they're bound
Hitchhiking Across America
William Finn Will they meet lovers? Will they get happiness
Ongeproduceerd When they slip beneath the covers of the bed,
Who will they find? What will they find?
After college I set out to travel the country But today when I love you, God, how I love you
Tried to make a friend I think of all the lives we've left behind
Put my thumb out And I was
Wondered how it'd all come out
And how this thing would end Hitchhiking across America, waiting for you,
I'd had women in the past Hitchhiking across America, waiting for you,
Now I'm lookin' towards tomorrow Hitchhiking across America
And then, by God, I saw you
Hitchhiking across America Coming down the road
With a sign that's saying I like boys
Picked up by a Rover at the setting of the sun Heart and Music
Glad to get it over, I just did it, and was done William Finn
And I have to say: I kinda had some fun A New Brain 1998

I met a plumber, I screwed a tailor Stories of passion

I was picked up by a drummer Stories of friendship
And a sailor got his guy And tales of how romance survives
But today when I love you, hey, how I love you I have so many songs
I think of all the cars that passed me by Stories of yes-es
And I was Of frogs making messes
And poor unsuccessful and fat people's lives
Hitchhiking across America, waiting for you,
Hitchhiking across America, waiting for you, Stories of living
Hitchhiking across America Stories of living
But I never saw you coming Stories of dying
Coming down the road Stories of dying
And ways we can deal with our fear
'Round near Dallas I roped a few steers Stories of horses, parental divorces
Before I moved on And how rich or poor, it's a very small sphere
Tried to make a plan Where we appear
Smart and callous
Not the stupid innocent I was when I began But you gotta have heart and music
'Though the road was kinda long You gotta have heart and music
There are moments I remember Heart and music get along

Hitchhiking across America, waiting for you, You gotta have heart and music
Hitchhiking across America, waiting for you, You gotta have heart and music
Hitchhiking across America Heart and music make a song
But I never saw you coming
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013 76
© Jeroen van Delft 2005
If I only had the time
What I would write for your delight
Stories of illness
Stories of illness
Songs of improving
Songs of improving
And everyone talks about change
I have so many songs
Stories of stillness,
Of people not moving
And throwing out books
When things turn out too strange
We rearrange
But you gotta have heart and music
You gotta have heart and music
Heart and music get along
You gotta have heart and music
You gotta have heart and music
You gotta have heart and music
Heart and music make a song
Oh, you gotta have heart and music
You gotta have heart and music
Heart and music get along
Oh, you gotta have heart and music
You gotta have heart and music
Heart and music make a song
You'll always get along with your heart,
With your heart,
With your heart and music
Heart and music make
Heart and music make
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
Heart and music make
Make a song
Heart and music make a song
Sailing
William Finn
A New Brain 1998
I'd rather be sailing, yes, I would
On an open sea
I'd stand at the railing if I could
Feeling wild and free
The sun is on my neck, the wind is in my face
The water's incredibly blue
And I'd rather be sailing
Yes, I'd wanna go sail
And then come home to you
Sex is good but I'd rather be sailing
Food is nice but I'd rather be sailing
People are swell but I'd rather be sailing
Over the horizon
And I'd rather be sailing, yes, I would
On an open sea
I'd stand there inhaling if I could
Feeling wild and free
The sun is on my neck, the wind is in my face
The sea is incredibly blue
And I'd rather be sailing
Yes, I'd wanna go sail
And then come home to you
I'd rather be sailing
Yes, I'd wanna go sail
And then come home to you
77
 Hoofdstuk 14: 2000 – heden
Sluitende langlopers
Wat lange tijd voor onmogelijk werd gehouden
gebeurde: rond de millenniumwisseling sloten de
langlopers van de Nieuwe Europese Golf één voor één.
Degene met de grootste belangen kregen het het
zwaarst te verduren. Andrew Lloyd Webber,
bijvoorbeeld. De sluiting van zijn Cats, de
langstlopende Broadwaymusical, sloot na 7485
voorstellingen als eerste. Vóór Cats was een looptijd
van vijf jaar al fenomenaal. Dus toen de show het 21
jaar volhield leek de ondertitel "Now and Forever" dan
ook gegrond. Nog groter was de schok toen in het
voorjaar van 2002 de nummer een én twee van de
Londense langloperlijst (Cats met 8950 voorstellingen
en Starlight Express met 7401 voorstellingen) allebei
binnen een half jaar van elkaar moesten sluiten. En dat
terwijl het Lloyd Webber na 1993 toch al niet lukte om
zijn successhows van voor die tijd te evenaren.
Het hardst getroffen was echter Cameron Mackintosh.
Hij was niet alleen de producent van de drie
bovengenoemde shows maar ook van Miss Saigon, dat
vrij plotseling doodbloedde. Het sloot na tien jaar in
New York en Londen, maar tegelijkertijd ook (na
minder jaren) in Stuttgart én in Scheveningen én in
Manilla. En in New York sloot Les Misérables in maart
2003 na 6612 voorstellingen zijn deuren, inmiddels na
Phantom of the Opéra en Cats de nummer drie op
Broadway's langloperlijst. Al deze dingen betekenen
voor een producent ettelijke miljoenen ponden aan
inkomsten die plotseling wegvallen.
En dan was er ook nog het faillissement van het grote
Duitse musicalconcern Stella in 2002. Een aantal van
hun theaters en shows werden overgenomen door de
grote opkomende concurrent Stage Holding van Joop
van den Ende. Maar Duitse langlopers als Mozart! en
Der Glöckner Von Notre Dame werden erdoor tot
sluiting gedwongen en de Duitse Cats en Phantom
deden op last van het management van Stage Holding
een strategische verhuizing naar een ander deel van
Duitsland om te proberen daar hun leven te rekken.
Uiteindelijk zou dit slechts uitstel van executie blijken
te zijn.
En dan de schok der schokken: zelfs de langstlopende
musical ter wereld, Schmidt en Jones' The Fantasticks
sloot in januari 2002 zijn deuren. Het had zich op off-
Broadway 42 jaar lang staande weten te houden, met
een ongelooflijke 17.162 voorstellingen.
Waaraan waren de sluitingen te wijten? Op de eerste
plaats was de smaak van het publiek sterk veranderd.
De meeste van de langlopers waren van het
doorgecomponeerde soort, een vorm die in de jaren '80
een onderdeel van de succesformule was. De
doorgecomponeerde musicals hadden nauwelijks of
geen gesproken dialogen, maar halverwege de jaren '90
herontdekte het publiek de geneugten van de book
musical, waarin zang en dans waren geïntegreerd in
een script, dé succesformule van de klassieke
Amerikaanse musical.

Langlopers. Er zijn nog langlopers die het anno 2004 nog steeds volhouden. In Londen en New York loopt Phantom
Of The Opéra nog steeds, vanaf oktober 1986 en januari 1988 respectievelijk. Blood Brothers haalt sinds 1988 in
Londen nog steeds genoeg bezoekers binnen. En de langstlopende show in Duitsland is met stip op nummer een nog
steeds Starlight Express in Bochum en nog steeds iedere avond uitverkocht sinds zijn start in 1988 (9200
voorstellingen).

Langstlopende musicals

Broadway West End

1. Phantom of the Opéra ( 10.550) 1. Les Misérables ( 11.350)
2. Cats (7485) 2. Phantom of the Opéra ( 11.000 )
3. Les Misérables (6691) 3. Blood Brothers ( 10.400)
4. A Chorus Line (6137) 4. Cats (8949)
5. Chicago (6125) 5. Starlight Express (7406)

Producenten spelen op safe. Een citaat van choreografe en regisseuse Graciela Daniele: "Vandaag de dag is er zo'n
grote druk op schrijvers – alles moet perfect zijn en klaar om gepresenteerd te worden. En zo werkt kunst niet. What
Makes Sammy Run? (1964) was een afschuwelijke show, maar het had een redelijke run van 540 voorstellingen. Het
had zijn publiek. Veel shows krijgen nu niet de tijd om hun publiek te vinden."
Hoe producenten op safe probeerden te spelen kunnen we aflezen aan een willekeurige greep uit het musicalaanbod: het
seizoen 2003-2004:
Londen:

Revivals: Originele werken: Pasticcio's: Overgenomen uit New York/regionaal:

Chicago (ll) Blood Brothers (ll) Jailhouse Rock Fame (ll)
Fame (ll) Bombay Dreams (ll) Mamma Mia! (ll) The Lion King (ll)
Anything Goes (ll) Joseph… (ll) We Will Rock You Jerry Springer – The Opera
Chitty Chitty Bang Bang (ll) Les Misérables (ll) The Rat Pack

AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013 78

© Jeroen van Delft 2005
Tell Me On A Sunday The Phantom Of The Opera (ll) Thoroughly Modern Millie
Tonight's The Night

AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013 79

© Jeroen van Delft 2005

Revivals: Originele werken:
42nd Street (ll) Aïda (ll)
Assassins Avenue Q
Chicago (ll) Beauty and the Beast (ll)
Fiddler On The Roof Caroline, Or Change
The Frogs Hairspray (ll)
Gypsy (ll) The Lion King (ll)
Little Shop Of Horrors Movin' Out (ll)
Sweeney Todd Never Gonna Dance
Wonderful Town The Producers (ll)
Thoroughly Modern Millie (ll)
Wicked
Artistieke vernieuwing
Wat betreft de artistieke vernieuwing van het muziek-
theater kunnen we stellen dat op dit moment de Nieuwe
Europese Golf definitief voorbij is. Niemand heeft nog
het commerciële inzicht zoals dat van Andrew Lloyd
Webber laten zien, maar in ieder geval moesten de
Britten het stokje op artistiek gebied toch weer
teruggeven aan Amerika. Daar kwam in de loop van de
jaren 1990 een aantal zeer veelbelovende nieuwe
musicalmakers op, die op dit moment worden
gevangen onder de noemer "Nieuwe school". Niet
alleen de verderop beschreven Michael John LaChiusa
en Jason Robert Brown, maar ook de neef van Richard
Rodgers, Adam Guettel (Floyd Collins 1997, Myths
And Hymns 1998, The Light In The Piazza, 2005),
Andrew Lippa (John & Jen 1995, The Wild Party
2000) John Adams (I Was Looking At The Ceiling And
Then I Saw The Sky 1996) en David Yazbek (The Full
Monty 2000, Dirty Rotten Scoundrels 2005) timmerden
hard aan de weg en zagen ondanks moeilijke
omstandigheden toch kans om hun werk uitgevoerd te
krijgen. Deze mensen moesten het vooral hebben van
de hulp van off-Broadway, regionale theaters en non-
profit organisaties. Hun werken waren te zeer vanuit
het oogpunt van artisticiteit geschreven om
commercieel succesvol te zijn. Ze gaven echter wel een
nieuwe richting aan waar het commerciële Broadway
dankbaar gebruik van maakte.
Off-Broadway. De off-Broadwaymusical beleefde in
de late jaren '90 een ware artistieke renaissance.
Terwijl Broadway gedomineerd werd door revivals,
songbook shows en Pasticcio's als Fosse en Mamma
Mia!, verschenen de meeste originele werken in deze
periode in de off-Broadwaytheaters. Rent, Contact en
Urinetown waren successen die de overstap naar
Broadway konden maken en Floyd Collins en Bat Boy
werden ook goed ontvangen door de critici. Off-
Broadway werd een bron van nieuwe impulsen. De
praktijk van het produceren was nu zo geworden dat
sommige shows veel meer gebaat waren bij een
maandenlange run in een klein theater dan bij een
verhuizing naar Broadway, niet in de laatste plaats
omdat men besefte dat bepaalde shows er gewoon beter
uitzagen in een klein theater. Verhuizen naar een
Broadwaytheater was economisch en artistiek gezien
niet altijd meer de beste oplossing. Ga maar na: het
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
Broadway
Pasticcio's: Overgenomen uit Londen/regionaal:
The Boys From Oz (uit Australië)
Mamma Mia! (ll, Pasticcio)
The Phantom Of The Opéra (ll)
Rent (ll, van off-B'way)
Bombay Dreams
break even point van een Broadwayshow lag ongeveer
bij $300.000 per week, voor een off-Broadwayshow
ongeveer bij $45.000.
Zelf lezen: Workshops. Het uitbrengen van nieuwe
stukken was niet alleen in handen van off- en off-off
Broadwaytheaters maar werd ook steeds meer gedaan
in kleinere theaters in heel Amerika. Was het in
vroeger dagen nog de gewoonte om een show die
bedoeld was voor Broadway eerst acht of meer weken
try-outs te laten spelen in steden als Philadelphia,
Boston of Chicago, nu moest men naar meer rendabele
oplossingen voor hetzelfde probleem zoeken: hoe kan
ik mijn show uitproberen en bijschaven zonder mezelf
meteen voor de New Yorkse leeuwen te gooien?
Het antwoord kwam in twee gedaanten. In de eerste
plaats gingen producenten informele workshop-
producties organiseren. De show werd een aantal
weken lang in een klein studiotheatertje uitgeprobeerd
met minimale décors, kostuums en begeleiding. Een
nadeel was dat veel stukken, door de financiële risico's
verbonden aan het maken van een Broadwayshow,
nooit verder kwamen dan een workshop. Of dat
stukken eindeloos in hun workshopfase bleven hangen.
Uiteindelijk zouden de vakbonden hier een stokje voor
steken. De workshopproducties zelf stonden niet onder
hun toezicht maar de acteurs, musici en technici die er
in meededen wel. De producent hoefde voor een
workshop veel minder loon te betalen dan voor een
reguliere show. De vakbonden dreigden met stakingen
als deze praktijk nog lang zou doorgaan. Uiteindelijk
kwamen ze met de producentenorganisaties overeen dat
er nooit meer dan twee workshops van een nieuw stuk
mochten worden georganiseerd en dat de medewerkers
gewoon volgens Broadwaytarief betaald moesten
worden.
Zelf lezen: Regionale theaters. Een andere oplossing
vond men buiten New York. Door heel de Verenigde
Staten heen waren en zijn er een immens aantal kleine
theaters die zich richten op hun eigen lokale en
regionale publiek. De term klein moet hier ruim
worden opgevat, het kon alles zijn tussen de 150 en
750 stoelen. Ze deden in identiteit en artistiek beleid
niet onder voor hun tegenhangers in New York en juist
dat maakte ze uitermate geschikt als uitprobeertheaters
80
voor de groten van de musicalindustrie. Een bekend
voorbeeld is het Signature Theater in Arlington,
Virginia, onder artistieke leiding van Eric Shaeffer. Het
heeft zich in de loop der jaren niet alleen
onderscheiden door een hele reeks bekroonde
Sondheimrevivals maar ook door het feit dat het een
thuisbasis was voor zowel lokaal talent als voor
Broadwaygrootheden als Cameron Mackintosh,
Stephen Sondheim, Terrence McNally en Kander en
Ebb. Zij kregen er de mogelijkheid om met lokaal
toptalent nieuwe stukken uit te proberen, zoals Kander
en Ebb dat deden met hun Over And Over.
Het La Jolla Playhouse, een non-profit, professioneel
theater dat is gevestigd op de campus van de University
of California in San Diego, heeft zo mogelijk een nog
betere naam. Anders dan in het Signature theater, waar
meer uitgeprobeerd word, maakt het La Jolla
Playhouse (samen met de Broadwaygiganten) eerder
eigen producties die het vervolgens naar Broadway en
over de hele wereld stuurt. Het werd opgericht in 1947
door onder meer Gregory Peck en Mel Ferrer en werd
in 1983 onder leiding van artistiek directeur Des
McAnuff nieuw leven ingeblazen. Bekende
wapenfeiten: de ontwikkeling van The Who's Tommy
dat overal ter wereld speelde, een revival van How To
Succeed In Business Without Really Trying met
Matthew Broderick dat een lange run op Broadway
had, Randy Newman's Faust, de westkustpremière van
Rent en de wereldpremière van Thoroughly Modern
Millie. Het La Jolla Playhouse heeft in de laatste tien
jaren hevige concurrentie gekregen van The Old Globe,
eveneens gevestigd in San Diego, waar veel producties
ontwikkeld worden die uiteindelijk op Broadway
terecht komen.
Eenzelfde functie heeft het Bridewell Theatre in
Londen. Het in 1994 in een verlaten zwembad
opgerichte off-West End theater probeert ook een
onafhankelijke en aansturende positie in te nemen in
het Londense theaterlandschap. Zoals de Engelse krant
The Guardian schreef: "...Where the Bridewell dares,
the west End will eventually follow." Het bracht in het
verleden de Europese premières van onder andere
Hello Again, Songs For A New World en Floyd Collins,
alsmede de wereldpremière van Stephen Sondheim's
onvoltooide Saturday Night. De grote man achter het
theater was lange tijd Sam Mendes. Hij, Eric Shaeffer
en Des McAnuff hebben alledrie door hun werk in hun
regionale theater de kans gekregen zich in de grote
wereld te bewijzen. Sam Mendes won zelfs een Oscar
voor zijn hitfilm American Beauty. Hij werd zo
veelgevraagd dat hij moest ophouden met de dagelijkse
leiding van het Bridewell Theatre.
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
Non-profit theaters. Non-profit organisaties als het
New York Shakespeare Festival, Playwrights Horizon
en het Lincoln Center kregen ook een belangrijke taak
in het ontwikkelen van nieuwe stukken. Daarvoor was
in het commerciële stelsel, waar een producent zeker
wil zijn van zijn investering, niet altijd meer plaats. Het
commerciële theater leunde meer en meer op de
krachten van de theaterkunde, van de theatertechniek.
In de non-profit theaters was die kunde niet
noodzakelijk het doel maar juist creativiteit, durf en
verrassingen.
Het Lincoln Center of the Performing Arts op Lincoln
Street in New York is het grootste centrum voor
uitvoerende kunst in de Verenigde Staten. Het biedt
een thuis aan twaalf zogenaamde resident companies
zoals de Metropolitan Opera, de New York City Opera,
het New York City Ballet, de New York Philharmonic
en nog een aantal andere gerenommeerde
gezelschappen, bibliotheken en scholen.
Het Lincoln Center Theater, kortweg het LCT, is ook
een van die resident companies en werd opgericht in
1985. Sindsdien groeide het uit tot één van New York's
beste non-profit theaters. In het gebouw zijn drie
speelruimtes gevestigd. De producties van het LCT
spelen niet alleen daar maar ook in andere theaters op
Broadway en off-Broadway, naast film- en tv-projecten
en het produceren van castalbums. Het Lincoln Center
Theater kende al vele memorabele originele producties
als Hello Again, Chronicle Of A Death Foretold, Marie
Christine, My Favorite Year, Contact, Thou Shalt Not,
A New Brain, Parade en revivals van onder andere The
Most Happy Fella, Anything Goes en Carousel. Het
ontwikkelde ook nieuw werk van jonge of
gerenommeerde schrijvers door middel van lezingen
van nieuwe stukken, workshops en zogenoemde
musicals in progress. Daarnaast heeft het een
uitgebreid educatief programma voor basis- en
middelbare scholen. Dat het LCT op de goede weg zit
is te zien aan de vele Tony's en Tonynominaties die het
in de loop der jaren voor zijn producties mocht
ontvangen.
Zelf lezen: Broadway. Tegenwoordig loopt
Broadway, nu meer een toeristische attractie dan een
plaats waar serieus nieuw werk te zien is, van het
Nederlander Theater op West 41st Street tot aan het
Broadway Theater op West 53rd Street. Slechts vier
theaters staan nog op de straat Broadway zelf: het
Marquis Theater (46th Street), het Palace Theater (47th
Street), het Winter Garden Theater (50th Street) en het
Broadway Theater (53rd Street). Alle overige theaters
staan ten oosten of ten westen van deze twaalf blocks.
81
 Jekyll & Hyde
Bat Boy
Zelf lezen: Broadway na dinsdag 11 september 2001
In de twee weken na de bloedige aanslag op het World
Trade Center in 2001 werd New York's theaterindustrie
geconfronteerd met de ergste crisis in zijn bestaan.
Meteen na de ramp sloot Broadway drie voorstellingen
lang zijn deuren. Dat betekende een bruto verliespost
van bijna zes miljoen dollar. Maar niet alleen dat, de
stad was in chaos en de toeristen ontvluchtten New
York massaal. Tegen het einde van de week werden er
in de voorverkoop aan de kassa's 80 procent minder
kaartjes verkocht dan normaal.
Shows die voor 11 september al moeite moesten doen
om het hoofd boven water te houden sloten
onmiddellijk hun deuren. Langlopers als The Phantom
Of The Opéra, Les Misérables, Rent en Chicago, die
voornamelijk afhankelijk waren van toeristen van
buiten New York, liepen ook gevaar te moeten sluiten.
Hun klantenkring ging in rook op en het leek erop dat
ze ook niet snel zouden terugkomen. De enige manier
waarop iedereen het hoofd boven water kon houden
was door te proberen de wekelijkse loopkosten naar
beneden te krijgen. Dit zou wat tijd creëren waarin de
economie van de stad zich een beetje zou kunnen
herstellen. Na een week lang te hebben onderhandeld
kwamen producenten en vakbonden een tijdelijke
salarisreductie van 25 procent overeen, een historische
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
The Full Monty
geste van onderlinge solidariteit. Rent, Chicago, The
Full Monty, Les Misérables en The Phantom Of The
Opéra maakten van deze constructie gebruik; voor hen
betekende de ramp óf tijdelijk minder salaris maar met
de kans dat de show de moeilijke periode zou
overleven óf het er op wagen maar met het risico dat de
show zou moeten sluiten en iedereen zonder werk zou
komen te zitten.
Vijf weken na de ramp was de theaterindustrie al weer
hard op weg naar een normale gang van zaken. Een
publiciteitscampagne die erop was gericht om New
Yorkers en voorstedelingen naar het theater te lokken
stuwde de kaartverkoop voor veel shows weer in de
richting van hun break even points. Zelfs burgemeester
Rudolph Giuliani riep New Yorkers op naar het theater
te gaan. Voor de Amerikaanse politiek was het, naast
de economische reden, ook van belang dat er een
boodschap van uit zou gaan aan het adres van
terroristen overal: aanslagen als deze zullen het
openbare leven in de Verenigde Staten niet
ontwrichten.
Binnen twee weken na het ingaan van de
salarisvermindering gingen de meeste producenten
terug over tot het betalen van de volledige bedragen.
82
Innovaties en trends
Individualisme. De musicalwereld kenmerkt zich de
laatste jaren meer en meer door een grote diversiteit in
stijlen: men creëert voor elk stuk een eigen stijl in
tegenstelling tot het meelopen met de laatste mode.
Niet langer zijn creatieve artiesten op zoek naar een
persoonlijke stijl of signatuur, ze maken wat er voor
dát stuk gemaakt moet worden. Hét idee achter de
Musical Play, dat bij elk stuk de vorm bepaald wordt
door de inhoud, wordt hiermee steeds verder
doorgevoerd.
Nog nooit is er zo'n grote verscheidenheid aan
onderwerpen en thema's geweest. Burlesque musicals,
zwarte musicals, soul musicals, swing musicals,
Pasticcio's, westernshows, zwaar drama, Latino
musicals, alles wordt door elkaar heen gebracht.
Hieraan kunnen we aflezen dat ook het publiek
diverser is dan ooit tevoren, als het al deze
verschillende shows een financiële bestaansreden kan
geven. Men durft ook weer te experimenteren door
eens naar een onbekende show te gaan.
Dat neemt natuurlijk niet weg dat oude voorkeuren niet
snel vergaan. Toen de Mel Brooks musical The
Producers, een Musical Comedy van het ouderwetse
soort, uitkwam in 2001 was het een enorme hit.
Scott Miller, auteur van From West Side Story to As-
sassins en Deconstructing Harold Hill: An Insider's
Guide to Musical Theatre:
"De grootste veranderingen ten opzichte van veertig
jaar geleden zijn de volgende. Allereerst zijn er geen
grenzen meer aan wat als onderwerp kan dienen voor
een musical. Rodgers en Hammerstein waren de
eersten die de deur hiervoor een beetje op een kier
zetten, Rodgers met Pal Joey en Hammerstein met
Show Boat, en zo samen verder met Carousel, South
Pacific, etc. Maar zelfs zij hadden zich niet het
tentoongespreide van nu kunnen indenken: Times
Square hoertjes, presidentiële moordenaars, een Duitse
transsexueel genaamd Hedwig. Grenzen in dat opzicht
zijn weggevallen.
De andere grote verandering is op het vlak van
acteerkunst. In de jaren '60 begonnen musicals acteurs
te gebruiken die konden zingen in plaats van zangers
die konden acteren. En daarmee veranderde er veel.
Rodgers en Hammerstein schreven behoorlijk
dramatische kost maar de zangers konden dat
eenvoudigweg niet aan. Vandaag de dag kunnen
auteurs alles schrijven wat ze willen in de wetenschap
dat ze altijd acteurs zullen vinden die getrained zijn
voor het muziektheater."
Zelf lezen: Popcomponisten. Een andere trend is dat
steeds meer popmuzikanten musicalcomponist worden,
een resultaat van de veranderde houding van de
maatschappij ten opzichte van de musical- en de
popmuziekwereld. Musical wordt in onze tijd meer en
meer als legitieme kunstvorm geaccepteerd en
popmuzikanten steeds meer als legitieme componisten.
Voorbeelden van deze trend zijn Elton John (The Road
To Eldorado 1994, The Lion King 1997, Aïda 2000),
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
Paul Simon (The Capeman 1998), Lou Reed (Time
Rocker 1997), Pete Townsend (Tommy 1969/1993, The
Iron Man 1989), Jim Steinman (Tanz Der Vampire
1998), Tom Waits (The Black Rider 1990, Woyzeck
2000), Phil Collins (Tarzan 1999), Neill Tennant en
Chris Lowe, die begin jaren '90 bekend werden als de
Pet Shop Boys (Closer To Heaven, 2001), Dave Stew-
art, voorheen van The Eurythmics (Barbarella, 2004),
The Scorpions (Wind Of Change 2004), etc.
Zelf lezen: Audities op televisie. Midden 2007 was
half Nederland wekenlang in de ban van een nieuwe
trend. 's Lands grootste musicalproducent koos, in
samenwerking met de AVRO, in acht zinderende
televisierondes een hoofdrolspeelster voor zijn
aanstaande productie Evita. Door middel van sms had
het publiek rechtstreeks voor het zeggen wie het graag
zou willen zien als opvolgster van Pia Douwes, de
Evita uit het seizoen 1995-1996, een van de leden van
de adviserende vakjury.
Het concept was op dat moment echter niet nieuw. In
de zomer van 2006 ging op de BBC een totaal nieuw
programma van start: "How do you solve a problem
like Maria?" Het was een idee van Andrew Lloyd
Webber; een zoektocht naar een jonge vrouw die de
hoofdrol in een nieuwe Londense versie van The Sound
of Music moest gaan spelen. Een serieuze zoektocht op
televisie waarin de kijker van grote invloed was op de
uitslag, maar ook een groots opgezet
amusementsprogramma met een knipoog. Het
programma trok wekelijks miljoenen kijkers en de
BBC besloot om nog geen half jaar later een tweede
zoektocht te starten. Ditmaal ging het om een
mannelijke ster: Joseph, de titelrol uit Andrew Lloyd
Webber's Joseph and the amazing Technicolor
dreamcoat. En bij zo'n succesformule kon Amerika
natuurlijk niet achterblijven. Ze gooiden er meteen een
schepje bovenop door niet één maar twee
hoofdrolspelers via het programma te casten: Danny en
Sandy voor de Broadwaymusical Grease. Onderdeel
van het succes van de eerste afleveringen van deze
reeksen was steevast het tonen van een selectie van de
kansloze kandidaten, die zich al vals zingen en slecht
acterend door hun auditie heen worstelden.
Al snel liep Nederland ook in de pas. Het begon
schoorvoetend: in november 2006 werd de laatste
auditieronde voor de musical Tarzan uitgezonden op
SBS6. Nieuwkomer Ron Link werd daarin uitverkoren
tot nieuwe titelheld. Albert Verlinde en zijn V&V
haakten aan door het uitzenden van het hele
auditieproces in "Op weg naar Fame" op RTL 4.
Hoewel interessant om te volgen had de serie geen
hoge entertainmentwaarde. Dat veranderde met "Op
zoek naar Evita", waarin Joop van den Ende
Theaterproducties op zoek ging naar een nieuwe ster.
De sms-ers thuis bepaalden de winnaar. Dat is een gok
voor een producent, want de keuze van het publiek kan
wel eens niet de eerste keuze van een producent zijn.
En als er een beginnend talent wordt uitverkoren is
maar de vraag of hij of zij dat een heel seizoen lang
83
zeven keer in de week volhoudt. Uiteindelijk koos het
publiek voor Brigitte Heitzer, die eerder understudy
was van Chantal Janzen in Beauty And The Beast en
Tarzan. Niet de eerste keus maar wel een aanvaardbare
kandidaat voor het bedrijf.
De formule bleek een redelijk kijkcijferkanon, dus
werd er gekeken naar gelijke en andere invalshoeken.
Voorjaar 2008 werden bij de AVRO kinderen
geselecteerd voor The Sound Of Music in "Do Re
Wie?" Dit werd gedaan in de middaguren in
programma's die speciaal op kinderen waren gericht.
Aansluitend aan de selectieprogramma's werden de zes
uitverkorenen in de avonduren uitgebreid aan het
Scène uit Elton John's The Lion King, Hamburg
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
volwassen publiek voorgesteld in "The Show of
Music". Een variatie op de auditieshows die dit keer bij
jong én oud voor publiciteit zorgde.
Bijna gelijktijdig kwam de BBC met haar vervolg; in
"I'd do Anything" zocht Andrew Lloyd Webber
opnieuw naar verse sterren, ditmaal voor zijn eigen
nieuwste creatie met dezelfde titel. En weer was het de
AVRO die kwam met kijkcijferknaller "Op zoek naar
Joseph". En toen zelfs MTV meedeed met "The search
for Elle Woods", waarin een nieuwe hoofdrolspeelster
voor Broadway's Legally Blonde werd gezocht, was de
hype compleet.
84
Zelf lezen: Graciela Daniele
In de laatste decennia is choreografe/regisseuse
Graciela Daniele een van de meest inventieve en
veelzijdige krachten van het Amerikaanse
muziektheater geweest. Ze vertegenwoordigd op haar
vlak de manier van werken waar het hiervoor al over
ging: elk stuk krijgt zijn eigen stijl. Haar werk in het
commerciële en het niet-commerciële theater werd
meestal beter ontvangen door de critici dan door het
publiek.
Daniele heeft nooit een leven buiten het toneel gekend.
Ze werd geboren in december 1939 in Buenos Aires en
op haar zevende begon ze aan de loodzware
dansopleiding van het beroemde Teatro Colon aldaar.
Ze begon in een klas van 80 en eindigde in een klas
van vier. Na haar afstuderen zwierf ze van het ene
project naar het andere. Zo presenteerde ze op haar
zeventiende een serie over de geschiedenis van de dans
voor de Colombiaanse televisie. In de jaren '50 ging het
naar Europa, waar ze haar eerste musical zag. Een
Franse versie van West Side Story veranderde haar
leven naar eigen zeggen voorgoed, zoals het stuk dat
met zoveel klassieke dansers deed in die tijd. In de
esotherische danswereld werd hier een manier getoond
om op hoog niveau een verhaal heel letterlijk door dans
te vertellen.
In 1964 kwam Daniele naar New York en kreeg
meteen een baan op Broadway. Ze was toen 23. Na als
danser een aantal shows te hebben gedaan kreeg ze de
kans om assistent van Michael Bennett te worden.
Later speelde ze onder Bob Fosse in Chicago, bekend
om zijn moelijke repetitietijd vol chaos en emoties,
maar leerzaam. Daniele over haar tijd met de twee
grootheden: "Assisteren is zo'n fantastische manier om
te leren. Er zijn veel vaste formules in het
muziektheater en alleen door te kijken naar Bennett en
Fosse heb ik ze allemaal leren kennen – ook hoe ik die
formules moest doorbreken.
Michael John LaChiusa
Geboren en getogen in Chautauqua, New York kwam
LaChiusa (juli 1962) als teenager zonder veel formele
muzikale training naar
Manhattan. Door zijn
vaardigheden aan de piano
kreeg hij jobs als music
director, onder andere bij een
revival van South Pacific. Zijn
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
Daniele heeft geen direct herkenbare stijl zoals haar
twee voorbeelden dat hadden; ze maakt waar het stuk
om vraagt. Ze gebruikt veel invloeden uit de
multiculturele kant van de Amerikaanse samenleving.
Ze portretteert vaak karakters die op een kruispunt
staan, die nobele beslissingen nemen in moeilijke
omstandigheden. Verschillende culturen kunnen met
elkaar samenleven, maar niet zonder dat er eerst bloed
vloeit, een terugkerend thema in haar werk.
Langzaamaan kreeg ze zelf de kans choreografieën te
maken, onder andere voor twee beruchte producties
van het New York Shakespeare Festival in het zomerse
Central Park: The Pirates Of Penzance met Kevin
Kline en The Mystery Of Edwin Drood. Hoewel ze
veelgevraagd was als choreografe voelde ze zich op
den duur toch onbevredigd door
muziektheaterchoreografie alleen. Voor Daniele was de
combinatie van regie met choreografie een logische
stap. Ze maakte twee dansstukken met muziek van
tangocomponist Astor Piazzolla, één voor off-off-
Broadway en één voor Broadway. De kleine
voorstelling was een succes, de grote beleefde slechts
vier voorstellingen. Maar voor deze laatste voorstelling
werkte ze wel voor het eerst samen met William Finn,
waarvan ze later Falsettos en A New Brain zou
regiseren.
Haar eerstvolgende grote kans kwam in 1990 met
Stephen Flaherty en Lynn Ahrens' Once On This
Island, waarin haar affiniteit met multiculturele thema's
goed op zijn plaats was. De show zette Daniele op de
kaart als iemand die zowel kleinere karaktersongs als
grote productienummers aankon. Bij het Lincoln
Centre Theater bekleed ze sinds 1994 de functie van
director-in-residence. Voor het LCT ontwikkelde ze
onder andere Michael John LaChiusa's Hello Again,
Chronicle Of A Death Foretold, Marie Christine en
Bernarda Alba en William Finn's A New Brain.
Daniele regisseerde inmiddels ook toneelstukken. Over
het verschil van aanpak zei ze: "Een toneelstuk is lang
niet zo gekmakend als een musical om te regiseren.
Musicals zijn zulke logge monsters. Een toneelstuk
regiseren is als het geven van een intiem dineetje met
vijf of zes vrienden met veel goede conversatie. Een
musical regiseren is als het organiseren van een picnic
in Italië, op het strand, met twintig familieleden en zes
honden en iedereen die door elkaar heen schreeuwt."
Andere shows van Daniele in de loop der jaren:
Flaherty en Ahrens Ragtime en een revival van Annie
Get Your Gun met Bernadette Peters.
eerste grote schrijfproject, een adaptatie van het toneel-
stuk The Ballad Of The Sad Café, ligt nog steeds op de
plank, daar hij er pas na het schrijven achter kwam dat
hij de rechten niet kon bemachtigen.
Sinds die tijd heeft hij zich alleen maar bezig gehouden
met offbeat, vernieuwende projecten voor theaters
zonder winstoogmerk. Het begon allemaal met een
grote flop; The Petrified Prince bleek ondanks sterke
85
songs, goede performances en een regie van Hal Prince
een grote teleurstelling. Bekend werd hij pas echter
door zijn eerste show voor het Lincoln Centre Theater
Hello Again, naar het toneelstuk La Ronde van Arthur
Schnitzler. Tien naamloze karakters vormen in tien
scènes tien verschillende paren. In elke nieuwe scène
vormt een karakter uit de scène daarvoor een paar met
een nieuw karakter. Elke scène vindt plaats in een
andere tijd. Het stuk begint in 1900 met een prostituee
die het aanlegt met een soldaat. De volgende scène
heeft plaats in de jaren '40 waarin de soldaat, bang voor
de oorlog, troost vindt in de armen van een
welwillende verpleegster. De verpleegster wordt een
dominatrix over een rijke student. De student heeft een
Hello Again 1994, Chronicle Of A Death Foretold 1995, Marie Christine 1999, The Wild Party 2000, See What I
Wanna See 2005, Bernarda Alba 2006.
Geluidsfragment:
56 "Scene 3: The Nurse and The College Boy (In Some Other Life)" (Hello Again)
57 "Mamzell' Marie" (Marie Christine)
58 "Black is a Moocher" (The Wild Party)
DVD "Prologue" (Bernarda Alba) – DNN versie 2010 0:00:00
Scene 3: The Nurse and The College Boy (In Some
Other Life)
Michael John LaChiusa
Hello Again 1994
-Nurse!
-Water.
-Yum. Do you have a boyfriend?
-No.
-Ever?
-Maybe.
-Do I look like Bobby Kennedy?
-Bobby Kennedy? Sure.
-Why are you looking at me like that?
-Like what?
-Like...
-Like I wanna do this?
-I meant-what-uhm...
-Like I wanna do... this?
-What if Mother should...
-Your momma don't know what she don't see. Right?
-What do you think about U.S. involvement in South-
east Asia?
-I should've met you in some other life.
-We're not violating any professional ethics, are we?
-I should've met you in some other time.
Would've been sweeter
Kissing you.
Would've been better with
Someone softer, someone younger,
Someone easy, someone like myself-
Myself-myself-myself, but
Other things happened in some other life.
It don't matter what or when or who.
Some little bit of me's gone.
I'm gonna steal a little bit of you.
-Em…You're... you're not a virgin, are you?
-Oh, God, yeah... Be gentle.
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
affaire met een getrouwde vrouw. De vrouw met de
verborgen homoseksuele echtgenoot. De echtgenoot
met een jonge gigolo. De gigolo met een bisexuele
schrijver. De schrijver met een actrice. De actrice
wordt gedumpt door een senator en de senator maakt
de cirkel rond door de prostituee te bezoeken.
Opmerkelijk is verder nog dat Broadway in seizoen
1999-2000 twee LaChiusa-premières beleefde, eerst in
november Marie Christine, de in New Orleans
geplaatste Medea-versie en tour de force van Audra
McDonald, en in het voorjaar de jazz vaudeville
bewerking van Joseph Moncure March's gedicht The
Wild Party. Ook dit waren allebei producties van het
LCT.
Baby there's a revolution goin' on
And it's hard to keep my cool.
There's some things they didn't teach me
Back in nursing school.
Like how men are gonna take and take and take
And take and not give nothin' back:
A soldier I knew,
And that red-headed teen,
The guy in the park, by the Pepsi machine.
The first time and last time
And time in-between.
Why couldn't I love you in some other life?
I wouldn't always feel like I'm at war.
Somebody took what was mine.
I say that ain't gonna do.
I want a little bit, give me a little bit,
I'm gonna steal a little bit of you-
You... you... you... you...you…
-My ankle feels better.
Who's home!?
Mother, is that you?...No one...
I might not be needing a nurse soon.
-Oh?
-Well. We'll see what Mother says.
She pays for your services, not I. Untie me.
-My shift's over.
-Hey…? Marie. Marie? Nurse…? Nurse!
Mamzell' Marie
Michael John LaChiusa
Marie Christine 1999
Maman…? Maman…?
She knew the secrets of Santo Domingo.
Medicines, spells.
She knew the secrets of mother Africa.
Powerful, healing, Godrevealing.
86
And those who would believe were heard.
Servants who envied their masters,
Upper class women, wealthy and white,
Young men hungry for lovers;
She spoke to their hearts.
She answered their need.
Ou-ai ye, mamzell' Marie.
Marie…
Ou-ai ye, mamzell' Marie.
Ou ye ye li konin tu li te houri lekal
Aver vieux à kokodril
Ou-ai ye, mamzell' Marie
Ou ye ye li konin tu li te houri lekal
Aver vieux à kokodril
Ou ye ye, mamzell' Marie
Ou ye, mamzell' Marie
Écouts, Marie, Marie
Miracles will be believed
By those who need to be decieved
Black is a Moocher
Michael John LaChiusa
The Wild Party 2000
Black is a moocher, and I like it like that
Three pocket poocher, and I like it like that
I like him the way that he is
He is no innocent
And Christ, he's guilty when it counts
Jason Robert Brown
De grote winnaars bij de Tony Awards van 1999 waren
revivals en nieuwe shows waarin oude dansnummers
verwerkt waren. Maar de meeste nominaties gingen
naar een nieuwe Amerikaanse musical van een jonge
Amerikaanse componist-tekstschrijver: Jason Robert
Brown, 28 jaar oud toen zijn Parade in het Lincoln
Center in première ging in december 1998.
Brown werd geboren in juni 1970 in Tarrytown, New
York en studeerde in diezelfde staat aan de Eastman
School of Music in Rochester.
Parade, een regie van Hal Prince, won twee van zijn
negen Tony-nominaties, voor Beste Boek en Beste
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
I use him daily in increasing amounts
And I like it like that
Aha, aha, aha, I like it like that
Hm-hm, hm-hm, like it, like it…
In the morning
Like when he rubs his beard then he touches me
In the afternoon
When he draws my bath, then undresses me
Come 'round curtain time
Than he spends my dough and he cheats on me
'Round the quarter moon
Then he drinks too much and he cries for me
Breakin', a-straying, aches so hard
Had to teach him to play in my backyard
Black is a liar, and I like it like that
Thinks with his wire, and I like it like that
I'm in for the thrill of the kill
If I can't have him than nobody will
I need, I need…
I need to feel his touch
I need, I need…
I need to feel his touch
I need to feel your sex
I need to hear my name
I need your fire
I need your breath
I need your blood
I need you lust! Lust! Lust…
Score, en verschillende andere theaterprijzen. Dat was
des te opmerkelijker omdat het gebaseerd was op het
ware verhaal van Leo Frank. Deze Joodse man werd in
Atlanta ten onrechte veroordeeld voor verkrachting en
moord op een dertienjarig meisje. Het lag daarmee in
de lijn der verwachtingen dat de show door zijn
donkere thema (net zoals bijvoorbeeld Sondheim's
Assassins) een gelimiteerde run zou hebben. Wat wel
overbleef was het castalbum, een getuigenis van
Brown's vermogen Amerikaanse pastiches, sterke
melodieën, interessante contrapuntpassages en
geloofwaardige, expressieve teksten te schrijven.
Vóór Parade was Brown vooral bekend van zijn
songcyclus Songs For A New World uit oktober 1995.
De show bestond uit een reeks losse songs, geschreven
voor verschillende projecten, die samen toch een
geheel vormden. Het werd zeer goed ontvangen en
ondanks slechts 28 off-Broadwayvoorstellingen kreeg
het al heel wat regionale producties in de VS. De
Europese première was in 2001 in het Bridewell
Theatre in Londen.
The Last 5 Years ontrafelde de huidige staat van een
relatie op een wel heel bijzondere manier: háár verhaal
begint aan het einde van de verhouding en zíjn verhaal
begint op de dag dat ze elkaar ontmoeten. De show
kwam op weg naar New York in moeilijkheden door de
ex-vrouw van Brown. Zij dreigde een rechtszaak tegen
87
hem aan te spannen omdat ze vond dat de plot wel erg
leek op hun eigen probleemhuwelijk. De eenakter voor
twee spelers was meer bescheiden van opzet dan zijn
vorige werken maar gaf Brown door popinvloeden en
de behoefte aan een sterke verhaallijn de mogelijkheid
zijn kunnen verder te verfijnen. Het werd in opdracht
van het Lincoln Center geschreven, maar werd er, door
Twee scènes uit Parade
Songs For A New World 1995, Parade 1998, The Last 5 Years 2001.
Geluidsfragment:
59 "King of the World" (Songs For A New World)
60 "See I'm Smiling" (The Last 5 Years)
61 "Moving Too Fast" – (The Last 5 Years)
King of the World
Jason Robert Brown
Songs For A New World 1995
Once upon a time I had tides to control
I had worlds to spin
And stars to ignite
And they threw flowers at my feet
When I walked through the town
Once upon a time I had lives to protect
I had rules to change
And wrongs to set right
And there were people at my side
And there were rivers I could guide
I wanted nothing in return
Let me out of here
Give me back all my dreams
Let me out of here
Let me please see the sun
Let me out of here
At least tell me what I did wrong
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
onenigheid tussen theater en artiest, nooit uitgevoerd.
Naast als componist werkt Jason Robert Brown ook als
arrangeur (o.a. William Finn's A New Brain en
LaChiusa's The Petrified Prince) en orkestrator (Yoko
Ono's New York Rock en Sondheim: A Celebration At
Carnegie Hall), en heeft hij de incidental music voor
heel wat toneelstukken geschreven.
I'm king of the world
Chief of the sea
High in the wind
At least I used to be
And I'm king of the world
Please set me free
Let me remind them of my promise
Live my given destiny
Once upon a time I had fate in my hands
And the confidence of a million regimes
And they said, "Brother you're in charge
We'll follow anything you say"
Once upon a time Father said to me,
"Child you are everything
That you see in your dreams"
And I thought, Jesus, that's the key
There are no walls surrounding me
There are no prisons in this life
Let me out of here
Give me back to the wind
Let me out of here
88
Let me please see my son
Let me out of here
Don't you understand who I am?
I'm king of the world
Chief of the sea
High in the wind
At least I try to be
And I'm king of the world
Please set me free
I had the power and the promise
Give me back my family
Why are we punished for wanting to explore?
Why am I sitting in this cell?
I was not challenging the system
I was working for the people
I just wanted to be better
Why are we punished for wanting to survive?
Why am I locked behind these bars?
Tell the children I'll return to them
Tell them . . . Someone,
Let them know I will be free
I will not be defeated
I will stand like a mountain
And the road will stretch before me
And they'll know it's time to follow
And we'll lift our eyes
And raise our heads
And face the sun
And tell the future
I'm king of the world
Land of the free
High in the sky
The best that I can be
And I'm king of the world
Watch and you'll see
Nothing can stop me from tomorrow,
Keep me from my destiny
I'm king of the world
I'm king of the world
I'm . . . I'm . . .
At least I used to be
See I'm Smiling
Jason Robert Brown
The Last 5 Years 2001
I guess I can't believe you really came
And that we're sitting on this pier
See, I'm smiling
That means I'm happy that you're here
I stole this sweater from the costume shop
It makes me look like Daisy Mae
See, we're laughing
I think we're gonna be okay
I mean, we'll have to try a little harder
AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013
© Jeroen van Delft 2005
And bend things to and fro
To make this love as special
As it was five years ago
I mean, you made it to Ohio!
Who knows where else we can go
I think you're really gonna like this show
I'm pretty sure it doesn't suck
See, you're laughing and I'm smiling
By a river in Ohio
And you're mine
We're doing fine
I think we both can see what could be better
I'll own when I was wrong
With all we've had to go through
We'll end up twice as strong
And so we'll start again this weekend
And just keep rolling along
I didn't know you had to go so soon
I thought we had a little time
Look, whatever, if you have to
Then you have to, so whatever
It's allright
We'll have tonight
You know what makes me crazy?
I'm sorry, can I say this?
You know what makes me nuts?
The fact that we could be together
Here together
Sharing our night
Spending our time
And you are gonna choose someone else to be with
No, you are
Yes, Jamie, that's exactly what you're doing:
You could be here with me
Or be there with them
As usual, guess which you pick
No, Jamie, you do not have to go to another party
With the same twenty jerks you already know
You could stay with your wife on her fucking birthday
And you could, God forbid, even see my show
And I know in your soul it must drive you crazy
That you won't get to play with your little girlfriends
No, I'm not, no I'm not!
And the point is, Jamie,
That you can't spend a single day that's not about
You and you and nothing but you
Marvelous novelist, you!
Isn't he wonderful, just twenty-eight
The savior of writing
You and you and nothing but you
Miles and piles of you
Pushing through windows and bursting through walls
En route to the sky
And I...
I swear to God I'll never understand
How you can stand there straight and tall
89
And see I'm crying Some people stall when they can't see the trail
And not do anything at all Some people freeze out of fear that they'll fail
But I keep rollin' on
Moving too Fast
Jason Robert Brown Some people can't get success with their art
The Last 5 Years 2001 Some people never feel love in their heart
Some people can't tell the two things apart
Did I just hear an alarm start ringing? But I keep rollin' on
Did I see sirens go flying past?
Though I don't know what tomorrow's bringing Oh, oh - maybe I can't follow through
I've got a singular impression But oh, oh - what else am I supposed to do?
Things are moving too fast
I dreamed of writing like the high and mighty
I'm gliding smooth as a figure skater Now I'm the subject of a bidding war
I'm riding hot as a rocket blast I met my personal Aphrodite
I just expected it ten years later I'm doing things I never dreamed of before
I've got a singular impression
Things are moving too fast We start to take the next step together
Found an apartment on Seventy-Third
And you say, "Oh, no, The Atlantic Monthly's printing my first chapter
Step on the brakes Two thousand bucks without rewriting one word
Do whatever it takes
But stop this train I left Columbia and I don't regret it
Slow, slow! The light's turing red" I wrote a book and Sonny Mehta read it
But I say: "No! No! My heart's been stolen
Whatever I do My ego's swollen
I'll barrel on through I just keep rollin' along
And I don't complain."
No matter what I try And I think
I'm flying full speed ahead Well, well, what else is in store?
Got all this and more before twenty-four
I'm never worried to walk the wire It's hard not to be sure
I won't do anything just "half-assed" I'm spinning out of control
But with the stakes getting somewhat higher Out of control
I've got a singular impression things are moving too
fast I'm feeling panicked and rushed and hurried
I'm feeling outmaneuvered and outclassed
I found a woman I love But I'm so happy I can't get worried
And I found an agent who loves me About this singular impression
Things might get bumpy but I've got a singular impression things are moving too
fast
Some people analyze every detail

AvdM – deel 2. Trede 10, versie 2012-2013 90

© Jeroen van Delft 2005
 Exotisme
Het gebruik van exotische locaties en volkeren in het
theater is al zo oud als het theater zelf. De oude
Grieken schreven al stukken over de
wederwaardigheden van antieke helden in verafgelegen
streken van Griekenland en daarbuiten, maar ook over
de donkere verten van het oosten, denk bijvoorbeeld
maar aan Aeschylus’ De Perzen. Ook dichter bij onze
tijd vinden we diezelfde fascinatie, denk maar aan de
Moren in Othello, de zigeuners van Carmen, de
Oriëntalisme: de aantrekkingskracht van het oosten
Siësta – F.A. Bridgman
Zelfs voor mensen met alleen maar een oppervlakkige
interesse in de schone kunsten is er weinig moeite voor
nodig om een aantal voorbeelden te vinden waarin de
fascinatie van de westerse wereld met die van het
oosten tot uitdrukking komt. Ze zijn legio te vinden in
mode, architectuur, gastronomie, poëzie en industriële
ontwerpen. De Fransen en de Britten (en in mindere
mate de Duitsers, Russen, Spanjaarden, Portugezen,
Italianen en Zwitsers) hebben een lange traditie waar
het oriëntalisme betreft; een manier van omgaan met
het oosten die is gebaseerd op de speciale plaats die het
oosten inneemt in onze westerse belevingswereld.
Het oosten ligt niet alleen naast Europa, het is de
locatie van Europa's grootste, rijkste en oudste
kolonies, de bron van zijn beschavingen en talen, zijn
culturele rivaal en één van de meest diepgewortelde en
vaakst terugkerende mentale beelden van 'de anderen'.
De oosterse identiteit is de tegenvoeter van de
Speciaalonderwerp Exotisme
© Jeroen van Delft 2005
Tartaren van Borodin’s Prins Igor of de Joden in
Fiddler On The Roof.
Deze fascinatie heeft weinig te maken met een
werkelijke interesse in de culturen van het oosten. Men
beschouwde ze als heidense ontwikkelingslanden, nog
net goed genoeg om koloniaal overheerst te worden
door de Christelijke volken uit de beschaafde wereld.
In dit hoofdstuk zullen we een aantal van deze locaties
nader onderzoeken en zien wat dit voor de musical
opleverde.
Europese identiteit: ze komt letterlijk en figuurlijk van
de andere kant van de wereld.
Verhalen die zich afspeelden in de oriënt waren vooral
tussen 1880 en 1920 een grote rage, maar daarbij werd
niet of nauwelijks gekeken naar de muzikale uitingen
uit het oosten zelf. Men maakte gebruik van
'aanduiders' om oosterse dingen aan te geven. Het was
niet belangrijk of die aanduiders accuraat waren of niet;
de aanduiders moeten het oosten vertegenwoordigen,
niet de oosterse cultuur imiteren.
Het ging hier dus om uiterlijkheden en daarnaast om de
geïmpliceerde waarden van de aanduiders. Ze
suggereerden rijkdom en couleur locale, opwinding,
escapisme, mysterie en seksueel libido. Hun enige doel
was vermaak van het publiek. Daarbij komt dat de
westerse luisteraar de symboliek van authentieke
oriëntaalse muziek eenvoudigweg niet zou begrijpen.
Oriëntaalse muziek zou daarom weinig dramatisch
effect hebben op een westers publiek.
91
Onkunde
Vele eeuwen lang was de oriënt een witte vlek op de
kaart van de belevingswereld. Men leefde in gezegende
onwetendheid over wat zich achter de Oeral allemaal
afspeelde. Daar hield de wereld toch immers op? Men
had iets vaags in gedachten, een soort duizend-en-een-
nachtwereld met pygmeeën en saters, amazones en
brahmanen, betoverde bergen, geurende houtsoorten en
specerijen.
Men kon zich nog vaag uit de overlevering herinneren
hoe in 1241 horden duivelse Mongoolse ruiters Polen
waren binnengevallen, hoe ze alle inwoners van
Krakau hadden onthoofd en hoe ze vervolgens
Hongarije onder de voet hadden gelopen. Maar het was
voor veel Europeanen heel moeilijk om van die
traumatische mythe een duidelijk beeld voor ogen te
halen. Er waren wel reisverslagen van
ontdekkingsreizigers, van Herodotus en Ibn Batouta en
later van bijvoorbeeld Marco Polo, maar de
manuscripten daarvan lagen opgeslagen in bibliotheken
die alleen toegankelijk waren voor wetenschappers.
Bovendien, tot ver in de negentiende eeuw konden de
meeste Europeanen toch niet lezen en een mondelinge
overlevering van deze verhalen zoals in andere culturen
was er niet.
Style turc
In 1682 besliste de Turkse sultan Mohammed IV,
ondanks een vredesverdrag, tot oorlog tegen Oostenrijk
en in de lente van 1683 was het op alle Europese
marktpleinen te horen: "De Turken staan voor Wenen".
De hofhouding, met keizer Leopold en de zwangere
keizerin op kop, ontvluchtten de stad. De belegering
duurde vele maanden, maanden waarin het leven in de
stad vreemd genoeg redelijk onverstoorbaar doorging.
Maanden van toenemende verliezen aan beide kanten
en steeds verder oprukkende Turkse loopgraven. In
september was de inname van de stad nog slechts een
kwestie van dagen. Maar op 12 september arriveerden
de Poolse en Duitse coalitielegers om de stad te
ontzetten en werd Wenen, en daarmee Europa, gered.
Tijdens de belegering konden de verdedigers
regelmatig de luide klanken van de Mehter horen. De
Mehter was de militaire muziekkapel van de Janitsaren,
het elitekorps van de Ottomaanse sultans. Het
Ottomaanse rijk had de traditie van het officiële
muziekkorps op haar beurt weer geërfd van Centraal-
en West-Aziatische rijken, waar een eigen militair
orkest de macht van plaatselijke heersers moesten
onderstrepen. Toen de coalitielegers in 1683 het Turkse
leger versloegen werden ook de muziekinstrumenten
van de Mehter als oorlogsbuit in beslag genomen. Die
instrumenten werden daarop gebruikt in de
zogenaamde Janitsarenkorpsen die aan de Europese
hoven werden opgericht, overigens om er gewone
westerse marsmuziek mee te spelen. De bekendste
instrumenten van de Mehter zijn de grote of Turkse
trom, de gewone trommel, de bekkens en de "halve
maan", een kunstig versierde stok met schellen eraan.
Speciaalonderwerp Exotisme
© Jeroen van Delft 2005
Een illustratie voor de onwetendheid van de
Europeanen is het ongelooflijke verhaal van een
Fransman die in het Engeland van de achttiende eeuw
rondvertelde dat hij uit Formosa (het tegenwoordige
Taiwan) kwam. Niemand had ooit iemand uit Formosa
gezien, men wist ook niet dat het eiland eigenlijk door
Chinezen werd bewoond. Hij werd zo beroemd dat heel
de Londense society zich haastte deze man, George
Psalamanazar zoals hij zich noemde, bij zich thuis te
inviteren. Hij vertelde de meest fantastische verhalen
over de zeden en gebruiken van zijn zogenaamde
thuisland, tot verbijstering van zijn toehoorders. Zijn
vlees at hij rauw en absurd scherp gekruid omdat ze dat
zogenaamd zo in Formosa aten. Hij sliep zittend in een
stoel met een brandende lamp naast zich zodat iedereen
dacht dat hij nooit sliep. Een farce van zulke grote
omvang kon alleen maar plaatsvinden omdat de
Londenaren geen idee hadden over het leven aan de
andere kant van de aarde; die informatie was
eenvoudigweg niet beschikbaar.
Er moest een bedreiging van buitenaf aan te pas komen
voordat de beschaafde Europeanen zich opnieuw een
beeld konden vormen van 'de anderen'.
Daarbij komen een aantal blaasinstrumenten als de
Turkse zurna (een oerklarinet), de buru (een koperen
trompet), de serpent (een laag klinkende, S-vormige
hoorn) en de eveneens laagklinkende helicon (familie
van de tuba).
De muziek van de Mehter en zijn instrumenten waren
een grote inspiratie voor Europese componisten. Er
waren maar weinig overlevenden van het beleg die de
janitsarenmuziek hadden gehoord en eigenlijk kon
niemand precies vertellen hoe de muziek had
geklonken. Toch schreven componisten als Mozart,
Gluck en Haydn "Turkse marsen" en "Rondo's alla
Turca", ook al hadden die 'Turkse' werken niets met
traditionele Turkse muziek te maken. De muziek van
de Janitsaren werd mondeling overgeleverd en na het
opheffen van het Janitsarenkorps en de Mehter in 1826
dreigde deze overlevering zelfs helemaal verloren te
gaan.
Wat nu in het westen bekend werd als de style turc of
Turcherie was dus volledig een product van de
Europese verbeelding, met luide klanken en donkere
timbres die gebaseerd waren op verhalen van de
overlevenden van het beleg van Wenen en de
instrumenten die daar gevonden waren. Het koor der
Janitsaren uit Mozart's Die Entführung Aus Dem Serail
is daar een goed voorbeeld van. Daarnaast was er
muzikaal gezien in de achttiende eeuw geen
onderscheid was tussen het Turkije van Die Entführung
Aus Dem Serail en het Egypte van Mozart's Die
Zauberflöte. De verschillende geografische gebieden
hadden geen onderscheidende muzikale kenmerken.
92
Aanduiders: donkere klanken, vurige, opzwepende
muziek, instrumenten als de pauken, bekkens en de
zurna.

Geluidsfragment:
50 "Air d'Attaque" (traditionele Janitsarenmuziek)
51 "Chor der Janitscharen - Bassa Selim lebe lange!" (Die Entführung Aus Dem Serail, Wolfgang Amadeus Mozart,
1782)
52 "Egyptische Mars" (Johan Strauss jr., 1869)

De Mehter met op de achtergrond de Turkse trom en in het midden een "halve maan".

Studie en kolonialisme
Bij de volgende stap kwamen 'de anderen' in een
beduidend minder goed daglicht te staan en ontstonden
in de westerse geest de stereotypen waar wij nu nog
steeds mee te maken hebben. Gedreven door het
winstbejag van het kolonialisme gaven overheden aan
wetenschappers de opdracht om informatie te
verzamelen over de oostelijke gebiedsdelen om op die
manier een zo effectief mogelijk bestuur mogelijk te
maken. Het oosten leren kennen betekende zo het
oosten kunnen bezitten. Het oosten werd hiermee de
bestudeerde, de geobserveerde, het object, en het
westen de zieners. Het oosten was passief, het westen
actief. Het begon gezien te worden als apart, excentriek
en achterlijk, met een neiging naar despotisme en
afgekeerd van de vaart der volkeren.
De koloniën leverden de westerse landen grote rijkdom
op. Doordat schepen uit het oosten allerhande
kunstuitingen van hun reizen meenamen, beschilderd
aardewerk en stoffen, porselein, jade en bewerkt ivoor,
werd het bezit van deze zaken, maar ook bijvoorbeeld
het kruiden van vlees met peperdure peper, voor de
rijken een statussymbool. Chinoiserie kreeg in de
achttiende eeuw als gevolg van het kolonialisme voet
aan de grond in Europa. Het werd in de meeste
Europese landen een uitdrukking van smaak en
rijkdom. In de late negentiende eeuw werd
Japonaiserie een onderdeel van de luxecultuur in het
Victoriaanse Groot-Brittannië.

Speciaalonderwerp Exotisme 93
© Jeroen van Delft 2005
Style hongrois

In de chronologie van het muzikale oriëntalisme kwam
na de style turc de style hongrois, die was afgeleid van
de exotisch klinkende muziek van de zigeuners in
Hongarije en net ten westen daarvan. En dat terwijl
zigeuners strikt genomen niet eens Hongaren zijn!
Toen het opkwam naast de Turkse stijl in het midden
van de achttiende eeuw was er geen duidelijke
scheidslijn tussen de twee. De style hongrois wordt
getypeerd door syncopische, gepunkteerde ritmes,
virtuoze vioolpassages en het gebruik van een speciale
mineur toonladder met daarin twee keer het melodische
interval overmatige secunde. De stijl werd meer
herkenbaar in de negentiende eeuw en de overmatige
secunde en het gebruik van kerktoonladders werden
meer en meer een aanduider voor 'zigeuner'.
Aanduiders: Syncopische, gepunkteerde ritmes,
virtuoos vioolspel en de zigeunerladder.

Geluidsfragment:
53 "Gypsy Fiddles Playing" - fragment
54 "Hongaarse dans no. 5" - fragment (Johannes Brahms, 1869)
55 "Fantastisch" (My Fair Lady)

Fantastisch fluisterde ieder : "Wie is dat!?"

Frederic Loewe/Alan Jay Lener
My Fair Lady, 1956 Misschien had men nog nooit een "lady" gezien

Ach man, je bent fantastisch, En toen de Prins van Transylvanië

Fantastisch, fantastisch Haar ten dans vroeg
Dat Higgins een fantast is, En grapjes met haar maakte bovendien
Dat is fan-ta-sie! Toen zei ik : "je bent fantastisch,
En daarom zeg ik drastisch: Fantastisch, fantastisch!"
Fantastisch! Fantastisch! Want hoor haar nu eens praten;
Dat Higgins geen fantast is 't Is een ras-aristocrate,
Maar een groot genie! Ach m'n beste man, fan-tastisch!
Jij moest een medaille hebben
Dat staat voor mij vast Ja, die Zoltan Karpathy was een geschenk van de
hemel. Als die er niet geweest was, had ik me
Doe geen moeite, doe geen moeite. misschien doodverveeld. Maar hij was er gelukkig -
met al zijn oude truucjes!
Lid zijn van 't Hogerhuis
Is iets wat bij jou past. Mrs. Pearce :
Karpathy? Die afschuwelijke Hongaar? Was die er
Schei uit! Schei uit! ook?
Ach man, wat klets je nou?
Dat het gelukt is, komt door jou! Higgins :
Ja, Mrs Pearce,
Maar jij bent toch fantastisch, Die afschuwelijke schurk, die z'n taalkennis toch alleen
Fantastisch, fantastisch Maar gebruikt voor list en bedrog.
Wat sprong je vastberaden over elke barricade, Hij stelde zich weldra de duivelse taak :
Lenig en elastisch "opheldering in de Miss-Doolittle-Zaak"
Fan ... tastisch! Elke keer zag ik hem weer
Steeds die ongelikte beer uit Boedapest
Goddank is deze nacht voorbij Niemand die zo vuil en vals,
Dat bal werd haast teveel voor mij Niemand die zo mis'lijk als dit loeder pest
Met al die angst, die zorg en al dat gedraai Toen had hij er dan tenslotte toch
Voor mijn gevoel wel iets te lang gestaan
We kwamen binnen en al gauw Dus ik knikte en hij is zijn gang gegaan
Begreep ik dat het lukken zou Zo vet als hij die handkus gaf
En eig'lijk was het toen ontzettend saai Wat droop de charme van 'm af
Hij weekte in Hongaarse stijl
En toen ze schreed door 't middenpad Haar masker los met z'n gekwijl
Speciaalonderwerp Exotisme 94
© Jeroen van Delft 2005
En na niet al te lange tijd haar taal zo keurig spreken
Toen stond hij bol van zekerheid Toen hij dit gezegd had hield hij even op
En tot de gastvrouw zei hij na afloop van de wals: en zei toen zonder aarzeling
"Vergis u niet in deze dame, dat het hier beslist om een Hongaarse ging
want haar naam is vals!!!"
En niet alleen een Hongaarse, maar een
... Oh! koningsdochter!

Jawohl! Hiep, hiep, hoera voor Professor Higgins

Ze komt hier niet vandaan, zei hij, Die triomf en victorie viert
Ze komt - wat ik u zeg - uit verre streken Hiep, hiep, hoera voor Professor Higgins
Als ze Engels was dan zou ze zeker niet Die nu Engeland's historie siert.

Speciaalonderwerp Exotisme 95
© Jeroen van Delft 2005
Het nabije oosten
Een nieuw effect was het gebruik van de hele irrationeel, bedreigend, onbetrouwbaar, antiwesters en,
toonstoonladder. De hele toonstoonladder werd al sinds misschien het allerbelangrijkste, allemaal van hetzelfde
ongeveer 1850 gebruikt in Russische exotische muziek slag, wordt gevoed door berichtgeving in de media
door bijvoorbeeld Glinka en Rimsky-Korsakov. Het over criminele Marokkaanse jongeren of de aanslagen
was een tijd waarin het Russische rijk zich uitbreide op het World Trade Centre in New York in 2001.
naar het oosten. Zo werden oriëntaalse steden als Stereotypen als deze zijn doorgaans uitermate
Samarkand en Buchara in 1868 veroverd en de hardnekkig.)
transkarpatische spoorweg verder oostwaarts
doorgetrokken. En net als de mensen in West-Europa
waren ook de Europeanen in het Europese deel van
Rusland gefascineerd door deze 'nieuwe' ontdekkingen.
De hele toonstoonladder kwam ook nog op een andere
manier onder de aandacht van Europese componisten.
Op de wereldtentoonstelling in Parijs in 1889 waren er
ook weer veel staaltjes van inheemse muzieksoorten te
horen in de verschillende paviljoens. Vooral de
traditionele muziek uit Indonesië, waarin veel gebruik
wordt gemaakt van hele toonstoonladders, vormde een
bron van inspiratie voor mensen als Rimsky-Korsakov
en Maurice Ravel. Ook het uitkomen van een Franse
vertaling van de verhalen van 1001 nacht was een
stimulans.
Voor musicals was de Arabische wereld altijd een fa-
voriete locatie: The Sultan Of Mocha (Arabië, 1874),
Theodore And Co (Baluchistan, 1916), Sunshine Of
The World (Perzië, 1920), Peri, The Slave Of Love
(Bagdad, 1921) maar ook Wright en Forrest's Kismet
(Arabië, 1953). Veruit de meest succesvolle oriënta-
listische musical (voor Miss Saigon) was Chu Chin
Chow. Het is de musicalversie van het duizend-en-een-
nachtverhaal van Ali Baba en de veertig rovers (dat
zich afspeelt in en rond Bagdad), was geconcipieerd als
een overdadige extravaganza en werd een fenomeen Chu Chin Chow is eigenlijk een roverhoofdman die
van het Britse toneel in de eerste helft van de twintigste zich voordoet als een Chinese handelsreiziger om zo
eeuw. De eerste run in Londen zette vanaf augustus het huis van zijn beoogde slachtoffer binnen te komen.
1916 met 2235 voorstellingen een Londens duurrecord Aan het eind van de avond worden hij en zijn veertig
neer dat veertig jaar zou standhouden en Chu Chin rovers verraden en levend gekookt in olijfolie en op die
Chow werd een internationale hit in Engelstalige manier wordt de hele oriënt in één groot complot
theaters over de hele wereld. De filmversie uit 1934 betrokken. Zahrat, de verraderlijke Egyptische slavin,
opent met een beeld van een enorme cake in de vorm wordt in de film gespeeld door Anna May Wong, die er
van een moskee met koepel. Het oriëntalistische overduidelijk Chinees uitziet. Alle accenten zijn echter
stereotype dat hier wordt gepresenteerd is er een van van het Engeland van de jaren '30, met uitzondering
decadentie en vraatzucht. Wat later is er een ruzie van de roverhoofdman, wiens accent alleen maar
tussen man en vrouw te zien over wie er die dag de 'algemene buitenlandse schurk' aangeeft. In de muziek
juwelen mag dragen. is het oriëntalisme ook inconsequent. Het koornummer
"We Are the Robbers of the Woods" zou ook uit een
Hier komen we bij de twee stereotypen van de versie van Robin Hood kunnen komen. Er werd ook
oriëntaalse man. Het eerste type heeft een aantal een scène op een slavenmarkt geïnterpoleerd die niet in
vrouwelijke trekjes, is zwak maar is tegelijkertijd het originele duizend-en-een-nachtverhaal zit. Hier
mysterieus en gevaarlijk en vormt daarmee een duikt nog een stereotype op: alle oosterlingen zijn
bedreiging voor de blanke, westerse vrouw. De tweede bezeten van seks. Kijk maar eens naar het voorbeeld
stereotype oriëntaalse man is een donkere, tobbende, van de Singaporaanse violiste Vanessa Mae. Al op haar
gepassioneerde en dreigende oosterse potentaat, een vijftiende werd ze aan de wereld gepresenteerd als sexy
Othello die meestal is uitgerust met een krachtige en sensueel. Het zou onmogelijk zijn om een blanke,
bariton of bas. Europese tienervioliste op een zelfde manier te
Oriëntaalse vrouwen worden doorgaans uitgebeeld als afficheren zonder dat daar een storm van protest over
mysterieus en exotisch van uiterlijk en ze laat zich op zou steken.
meestal gewillig domineren. (Ook nu nog werken deze Aanduiders: hele toonstoonladders, harmonisch
stereotypen door. Het westerse beeld van moslims als mineurtoonladder, Engelse hoorn
(slangbezweerdersfluit), "kameelritme".

Speciaalonderwerp Exotisme 96
© Jeroen van Delft 2005
Geluidsfragment:
56 "Here Be Oysters" – fragment (Chu Chin Chow, Frederic Norton 1916)
57 "Cleopatra's Nile" (Chu Chin Chow, Frederic Norton 1916)
58 "Arabian Nights" – fragment (Aladdin, Howard Ashman, 1992)

Speciaalonderwerp Exotisme 97
© Jeroen van Delft 2005
Spanje
Laat ons nu onze aandacht richten op Spanje, dat al
rond 1760 in opera's werd getypeerd door de in het oog
springende dansritmes. Vooral de fandango was
populair bij klassieke componisten. Mozart's Le Nozze
Di Figaro speelt zich af in Spanje en ook hier vinden
we een fandango, in de finale van de derde acte. Met de
jaren werd de fandango steeds meer geassocieerd met
bandieten.
Het is tekenend dat Beethoven, toen de censuur hem
opdroeg zijn plot voor Fidelio (1805) naar Spanje te
verplaatsen, geen aanpassingen in de muziek maakte.
Dit was honderd jaar later geen optie meer voor
componisten die hun werken in Spanje lieten afspelen,
zoals Bizet's Carmen.
Niet alleen de fandango maar ook de bolero, de
seguidilla en flamencomuziek konden zich in een
warme belangstelling verheugen. Vooral deze laatste
werd in het verleden nogal eens misbruikt als Spaanse
aanduider. Andere Spaanse aanduiders zijn
begeleidingen die lijken op gitaarspel (in piano of
andere instrumenten) en een instrumentatie met gitaar,
castagnetten, klappen in de handen en stampen met de
voeten.
Om dit stukje over Spanje af te sluiten nog even dit: in
januari 1996 was op het Engelse Channel 4 een
reclame te zien die mensen voor hun vakantie naar
Spanje probeerde te lokken. De muziek op de
achtergrond was de Bolero van Ravel. Kennelijk vond
men dat deze Franse muziek Spanje beter aanduidde
dan Spaanse muziek zelf.
Aanduiders: Gitaar, castagnetten, stampen met de
voeten, klappen in de handen, olé roepen, flamenco-,
fandango-, bolero- en/of seguidillamuziek.

Geluidsfragment:
59 "Fandango, finale acte III" – fragment (Le Nozze Di Figaro, Wolfgang Amadeus Mozart, 1786)
60 "Séguedille: Près des Ramparts de Séville" – fragment (Carmen, George Bizet, 1875)
61 "Het Spaanse Graan" – fragment (My Fair Lady)

Het Spaanse Graan En wat is haast vergaan?

Frederic Loewe/Alan Jay Lener Het Spaanse graan!
My Fair Lady, 1956 Het Spaanse graan heeft de orkaan doorstaan
Het Spaanse graan heeft de orkaan doorstaan
Het Spaanse graan heeft de orkaan doorstaan
Wat was dat? In Frankrijk, Friesland en Finland…
Het Spaanse graan heeft de orkaan doorstaan Vriest het vrees'lijk vinnig
Nog es! Ik zeg u hierbij vriendelijk dank
Het Spaanse graan heeft de orkaan doorstaan
Verdraaid, het lukt'r Nog een keer: wat heeft het graan doorstaan?
Verdraaid, het lukt'r De orkaan! De orkaan!
Het Spaanse graan heeft de orkaan doorstaan Prachtig! En wat is haast vergaan?
By George, het lukt'r Het Spaanse graan!
By George, het lukt'r
Het Spaanse graan heeft de orkaan doorstaan. Olé!
Wat heeft het graan doorstaan? Het Spaanse graan heeft de orkaan doorstaan!
De orkaan! De orkaan!

Noord-Afrika
De volgende halte op onze muzikale tournee is Noord- maakte in 1798/1799.
Afrika. Het stuk "L'Egiptienne" van Jean Philippe Musicals die zich afspelen in
Rameau uit 1736 klinkt voor ons totaal niet Egyptisch. Egypte zijn Amasis (Egypte,
Maar honderd jaar later zitten de exotische aanduiders 1906), Eastward Ho! (Egypte,
stevig in het zadel, waarbij we de hele toonstoonladder 1919) en Almond Eye
weer tegenkomen, hier gebruikt als aanduider voor de (Egypte/China, 1923), Joseph
mysteriën van Egypte. Welke ook veel gebruikt and the Amazing Technicolor
worden om Egypte aan te duiden zijn de Aeolische en Dreamcoat (Egypte, 1972) en
Dorische toonladders en een prominente rol voor de Aïda (Egypte, 2000).
houtblazers, vooral de Engelse hoorn, vanwege hun Aanduiders: hele
'oriëntaalse' karakter. Voor de rest zijn de aanduiders toonstoonladders, Aeolische en
gelijk aan die van het nabije oosten. Dorische toonladders, Engelse
De Egyptische stijl wordt vaak samen aangetroffen met hoorn (slangbezweerdersfluit).
Franse muzikale invloeden. Dit is ook niet zo gek als je
je bedenkt dat Parijs in de hele eerste helft van de
negentiende eeuw de oriëntalistische hoofdstad van de
wereld was. De Franse interesse werd aangewakkerd
door de veldtochten die Napoleon Bonaparte in Egypte
Speciaalonderwerp Exotisme 98
© Jeroen van Delft 2005
Speciaalonderwerp Exotisme 99
© Jeroen van Delft 2005
Het Indiase subcontinent
Een duidelijke karakterizatie van de locatie India kwam
pas laat in de negentiende eeuw. Hoewel door
kolonialisme vooral de Engelse populaire muziek
doorspekt was met songs die zich afspelen in India,
klinken ze toch bijna allemaal alsof de missionarissen
al lang geleden zijn gearriveerd. Men ging rond de
eeuwwisseling gebruik maken van de Frygische
toonladder die erg lijkt op de Indiase Rag Multani
ladder.
In musicals is een Indiase toonzetting nooit erg
populair geweest. Bekende musicals waarbij een
Indiase zetting werd gehanteerd zijn The Nautch Girl
(India, 1891) en Lionel Monckton's The Cingalee
(Ceylon, 1904). Natuurlijk is er wel een enorme
Geluidsfragment:
62 "Come Spirit Come Charm" - fragment (The Secret Garden)
63 "Bombay Dreams" – fragment (Bombay Dreams, A.R. Rahman, 2002)
64 "Vrije Keuze" - fragment (Faya)
Come Spirit Come Charm
Lucy Simon
The Secret Garden, 1991
-It's my mother's garden. It is!
-It's a secret garden. And we're the only ones in the
world who want it to be alive.
-Colin, we'll have you walking about and digging same
as other folk before long.
-But how can I? My legs are so weak, I'm afraid I…
-There's a charm in this garden, Colin. And longer you
stay in it, stronger you'll be.
-Go on then!
Come spirit, come charm
Come days that are warm
Come magical spell
Come help him get well
Come spirit, come charm
Come days that are warm,
Come magical spell
Come help him get well
Spirits are above, charms aloft on high!
Sweep away the storm rumblin' 'cross the sky!
See the rising sun, bid the breeze to fall
Bid the robins sing, bid the roses grow!
Come spirit, come charm
Come days that are warm
Het verre oosten
De aanduiding 'het verre oosten' zegt eigenlijk al alles:
het is ver weg van ons en is daarom zo mogelijk nog
mysterieuzer dan oostelijke streken die dichterbij
liggen.
Opnieuw worden de vele aanduiders door elkaar heen
gebruikt. Om een voorbeeld te geven: de muziek voor
Speciaalonderwerp Exotisme
© Jeroen van Delft 2005
hoeveelheid aan in India geproduceerde filmmusicals.
De filmindustrie van Bollywood is met ongeveer 800
films per jaar de grootste ter wereld. Het merendeel
hiervan zijn musicals.
Ook in Nederland is er een mooi voorbeeld van een
exotische musical: Faya, een versie van het verhaal van
Romeo en Julia, waarin de zwarte en Hindoestaanse
cultuur in het Suriname van de jaren 1970 tegenover
elkaar worden gezet (hoewel dat muzikaal niet altijd
even consequent wordt doorgetrokken).
Aanduiders: Frygische toonladder, hoge
vrouwenstemmen, en etnische instrumenten zoals de
sitar en tabla's.
Come magical spell
Come help him get well
Vrije Keuze
Franky Douglas
Faya, 1995
Offers zijn voor jou gebracht
Van de ochtend tot de avond
Je hebt het goed en het komt door mij
De Lala Rookh is nooit voorbij
Strak kan ik in de hangmat met jouw kleine kind'ren
spelen
Straks kan de hele familie met jou als voorbeeld delen
De nieuwe rijkdom van onze cultuur
Je moeder is een trotse vrouw
De eenvoud siert haar
De Lala Rookh is nooit voorbij
Zij bleef haar India trouw
Ik weet: je maakt ons niet te schande
Nu ben jij volwassen dus beplant jouw eigen tuintje
Zodat ajeli op jouw trouwdag jouw slanke hals zal
sieren
Nee, ik wil niet voor je kiezen
Ik dwing je nergens toe
Ik ben ook van deze tijd
Maar daarom juist wil ik een trotse vader zijn
Biti, kies uit onze eigen bloementuin
"The Mousmee", een 'Japans' liedje uit de late
negentiende eeuw, werd door zanger Franklin Clive
gebruikt als muziek voor "On the Road to Mandalay",
naar een gedicht van de in India geboren Engelse
auteur Rudyard Kipling (bekend als schrijver van The
Jungle Books). Het oriëntalistische karakter van het
100
liedje voldeed dus zowel voor Japan als voor Birma. 1899), The Idol Of Kano (Japan, 1915), The King And I
Maar als je alleen kijkt naar de muzikale aanduiders (Siam, 1951), Flower Drum Song (Chinees Amerika,
zijn we aan het eind van de introductie nog niet verder 1958), Pacific Overtures (Japan, 1976) en Miss Saigon
gekomen dan Hongarije! (Vietnam en Thailand, 1989).
Sidney Jones maakte in musicalland net zo makkelijk Aanduiders: Staccato spel, instrumenten met veel hoge
de oversteek van Japan naar China toen hij zijn succes frequenties ( zoals harp, celesta en klokkenspel),
uit 1896, The Geisha, opvolgde met zijn succes uit pentatonische toonladders en etnische instrumenten
1899, San Toy. Jones heeft altijd volgehouden dat hij zoals de bamboefluit en de maangitaar.
een grote hoeveelheid Japanse kleuring in The Geisha
had gebracht en veel had overgenomen van de
originele nationale muziek. De Japanse mars in de
tweede acte zou zelfs gebaseerd zijn op een oud Japans
wijsje. Maar net zoals in Sullivan's The Mikado was
Jones' muziek voor het grootste gedeelte alles behalve
oriëntaals.
Puccini deed hetzelfde met Madame Butterfly en
Turandot. Drie belangrijke karakters uit Turandot
heten Ping, Pang en Pong, stereotype Chinese namen.
Zeker interessant is hun "Non v'è in Cina". Met zijn
staccato akkoorden, glinsterende harp, celesta en
klokkenspel en de pentatonische melodieën die in
octaven of in reine kwinten of kwarten wordt gezongen
in plaats van in drieklanken, behelst het een hele reeks
aanduiders voor welk land dan ook in het verre oosten.
Bekende verre-oosten-musicals zijn onder andere
Gilbert en Sullivan's The Mikado (Japan, 1885), Wang
(Siam, 1891), Leslie Stuart's Florodora (de Filippijnen,

Geluidsfragment:
65 "Non v'è in Cina" – fragment (Turandot, Giaccomo Puccini, 1926)
66 "The Ceremony (Dju Vui Vai)" (Miss Saigon, Claude-Michel Schönberg, 1989)

Latijns-Amerika en de Caraïben
De Spaanse dansritmes zouden vanaf de jaren '40 ook
een aanduider worden voor de volkeren en landen van
Latijns-Amerika en de Caraïben, zoals bijvoorbeeld
voor het eiland Puerto Rico in West Side Story. Andere
aanduiders voor Latijns-Amerika zijn ook ritmes als de
Argentijnse Tango, de Mexicaanse sarabande, de
Braziliaanse samba en bossanova, de Jamaicaanse Ska
en Reggea, de Cubaanse habanera, salsa, mambo,
rumba en cha-cha-cha en de Antilliaanse beguine,
calypso, soca (soul calypso) en merengue en
instrumentale bezettingen als die van de Braziliaanse
sambascholen en de Mexicaanse Mariachi-orkesten.
Musicals die van deze zetting gebruik maken zijn: West
Side Story (Puertoricaans New York, 1957), Once On
This Island (een niet nader genoemd eiland in de
Franse Antillen, 1990), Tango Pasión (Argentinië,
1993), Kiss Of The Spider Woman (een niet nader
genoemd Zuid-Amerikaans land, 1990), Faya
(Suriname, 1995) en Paul Simon's The Capeman
(Puertoricaans New York, 1998).
Aanduiders: Tango (bandoneon), samba (maraca's,
guiro, foekepot), bossanova, reggae, salsa (cowbells,
timbales, conga's), mambo, rumba, cha-cha-cha, ca-
lypso (steeldrums), soca, etc.

Geluidsfragment:
67 "America" - fragment (West Side Story, Leonard Bernstein, 1957)
68 "Wan Bi-gi Famiri" (Faya, Franky Douglas, 1995)

Afrika beneden de Sahara, Australië en de Stille Zuidzee

Donker Afrika en de Pacific komen er in de
musicalwereld maar bekaaid van af. Bij de Afrikaanse
zettingen voert Zuid-Afrika de boventoon. Dit is vooral
te danken aan het feit dat Zuid-Afrika zelf een
bloeiende, op Amerika en Europa gerichte
musicalcultuur heeft en met grote regelmaat shows met
Zuid-Afrikaanse thema's en muziek de wereld
rondstuurt. Bekende 'Afrikaanse' musicals zijn Kurt
Speciaalonderwerp Exotisme
© Jeroen van Delft 2005
Weill's Lost In The Stars (Zuid-Afrika, 1949), Jerry
Adler's Kwamina (West-Afrika/Ghana, 1961), Ipi
Tombi (Zuid-Afrika, 1977), Sikulu-The Warrior (Zuid-
Afrika, 1984), Kat And The Kings (Zuid-Afrika, 1995),
The Lion King (Afrika, 1997) en Mandela (2010).
Aanduiders: trommels, veelstemmige koorstukken,
call-and-respons, zonnige muziek..
101
Vreemd genoeg zijn er in Australië en Nieuw Zeeland
maar een aantal shows geweest met Aboriginal en
Maori thema's. Daarvan is zo goed als niets buiten deze
twee landen te zien geweest. Wel worden Aboriginal
en Maori muziek gebruikt als exotische klanken in
westerse musicals. Een bekend recent voorbeeld
daarvan is een Australische etno-versie van Jesus
Christ Superstar, compleet met didgeridoospelers op
het toneel.
Aanduiders: didgeridoo, Australische volksmuziek.
Van alle geografische locaties komen de eilandstaten
van Polynesië, Micronesië en Melanesië er het slechtst
Scène uit Umoja
Geluidsfragment:
69 "Cry the Beloved Country" – fragment (Lost In The Stars, Kurt Weill, 1949)
70 "Xhosa Wedding Song" (Ipi Tombi, Bertha Egnos, 1975)
Moderne ontwikkelingen
De wereld werd kleiner naarmate door de televisie en
het internet de globale beeldvorming toenam. Hieruit
volgden twee interessante ontwikkelingen op het vlak
van de oriëntalistische muziek.
Ten eerste neigden de normale oriëntalistische
aanduiders meer en meer naar authentieke oosterse
muziekvormen. De aanduiders werden steeds
realistischer omdat de kennis van andere culturen zeer
sterk toenam. Het was niet langer goed genoeg om
alleen maar aanduiders te gebruiken, mensen wilden
juist het echte ding horen, zien en meemaken. Zo
cobineerde The Lion King westerse popmelodieën van
Speciaalonderwerp Exotisme
© Jeroen van Delft 2005
van af. Er zijn maar een paar musicals geweest die zich
in de Stille Zuidzee afspelen maar de exotische
invloeden hierin beperken zich over het algemeen tot
een soort quasi-Hawaiiaanse deuntjes. Zo waren er The
Island King (Etaria, Stille Zuidzee, 1922) en Polynesia
(Polynesië, 1924) maar veruit de bekendste is Rodgers
en Hammerstein's South Pacific. Dit stuk vertelt de
wederwaardigheden van een aantal mensen op een
basis van de Amerikaanse marine ergens in de Stille
Zuidzee. Helaas liggen de meeste songs bij de
Amerikanen en bijna alle muziek is dan ook in een
westers idioom geschreven.
Aanduiders: slidegitaar, "Hawaiiaanse" muziek.
Elton John met (nieuwgeschreven) traditionele Zulu-
muziek van Lebohang Morake.
Ten tweede werd het daartegenover, door de
popularisering van popmusicals in de laatste decennia
van de twintigste eeuw, meer en meer gebruikelijk om
oriëntalistische verhalen muzikaal niet meer op een
oriëntalistische manier te vertellen. Hier zijn twee
mooie voorbeelden van (en allebei met liedteksten van
Tim Rice): Andrew Lloyd Webber's Joseph And The
Amazing Technicolor Dreamcoat (1972) en Elton
John's Aïda (2000), allebei gewone popmusicals die
zich toevallig afspelen in Egypte.
102
Speciaalonderwerp Exotisme 103
© Jeroen van Delft 2005
 De Held met de Duizend Gezichten

Speciaalonderwerp Exotisme 104

© Jeroen van Delft 2005