Architect van het

eigen falen

D e relatie tussen de Nederlandse overheid en haar burgers lijkt op een

romantische verhouding waarin een geliefde steeds de eigen afspraak niet

nakomt. Want terwijl van Nederlanders nog steeds wordt verwacht dat zij
belasting betalen en zich aan de wet en regelgeving houden, stapelen de
teleurstellende prestaties van de overheid zich op. Zo erkende het kabinet
recent dat het discriminatoire handelen van de Belastingdienst gemotiveerd is
door institutioneel racisme. Het is „onacceptabel” dat met name Nederlanders
met een niet-westers uiterlijk op de zwarte lijst van de fiscus terecht kwamen,
erkende staatssecretaris Marnix van Rij (Fiscaliteit en Belastingdienst, CDA).
Ook de politie sluit zich aan in de carrousel van teleurstellingen namens de
overheid. De documentaire De Blauwe Familie bracht in beeld hoe zes agenten
racisme, discriminatie en pestgedrag ondergingen. Na de documentaire
regende het nieuwe klachten. „Ja. Als ik zie wat collega’s is overkomen, dat
kan ik niet anders zien dan als het falen van ons leiderschap”, erkende
plaatsvervangend korpschef Liesbeth Huyzer tegenover de Volkskrant.
Zoals een onbetrouwbare partner na een teleurstellende prestatie
zelfverbetering belooft, zo snel was de overheid om zowel bij de
Belastingdienst als bij de politie plannen te presenteren die het eigen falen in
de toekomst moet voorkomen. Van Rij beloofde samen te werken met het
College voor de Rechten van de Mens en de Nationale Coördinator tegen
Discriminatie en Racisme. De politie beloofde racisme in eigen kring keihard
aan te pakken. „Wie de grens overgaat, zal dat altijd voelen”, stelde Huyzer.
„Daar hoort altijd een sanctie op te volgen. Altijd. En daar waar nodig, volgt
ontslag.”

Van de aanpak van de wooncrisis, de aardbevingen in Groningen als gevolg

van de gaswinning, tot de reductie van stikstof – de Nederlandse overheid
heeft geen tekort aan mooie plannen om de zorgen van de Nederlanders weg te
nemen. Maar net als in een liefdesrelatie zou je de prestatie van de overheid
niet moeten beoordelen aan de hand van mooie woorden en boude plannen,
maar aan de daadwerkelijke resultaten. Wie de Nederlandse politiek op de
voet volgt, weet dat de mooie woorden en plannen niet altijd aansluiten op de
complexe realiteit.

Het is een leugen te denken dat je institutioneel racisme kunt bestrijden met
een reeks workshops over onbewuste vooroordelen en een stapel rapporten
van het College voor de Rechten van de Mens en de Nationale Coördinator
tegen Discriminatie en Racisme. Door mensen te ontslaan die een onhandige
of racistische opmerking maken heb je niet meteen een inclusieve politie-
organisatie gerealiseerd. Het is te mooi voor woorden dat je een derde van de
900.000 woningen voor sociale huur kunt bouwen zonder de
hypotheekrenteaftrek aan de kaak te stellen. En het is een leugen dat je de
gaskraan in Groningen dicht kunt draaien zonder de geopolitieke context in
acht te nemen en een gecoördineerde, duurzame Europese energiepolitiek te
ontwikkelen.

Heel gaaf dat de overheid daadkrachtig wil optreden, maar door op allerlei
terreinen mooie woorden en onrealistische plannen te presenteren opereert
dezelfde overheid als een architect van het eigen falen. Nederlanders
verwachten een ambitieuze overheid, maar ambitie is geen synoniem voor
pretentie. „Als mensen denken aan de toekomstige relatie tussen henzelf en de
overheid, zien ze het liefst een overheid die eerlijk is, begripvol richting
burgers communiceert en handelt met een menselijke maat.” Dat is een van de
belangrijkste inzichten uit een onderzoek dat Kantar in het pre-
coronatijdperk namens de Nationale ombudsman uitvoerde. Uit het
onderzoek blijkt ook dat Nederlanders hun relatie met de overheid met een
magere zes beoordelen.
Het is te hopen dat de overheid zich bescheidener opstelt en mensen
meeneemt in de zoektocht naar oplossingen voor hun eigen zorgen. Zo kunnen
we voorkomen dat nog meer Nederlanders de eigen overheid als een
onbetrouwbare ex-geliefde beschouwen.

Kiza Magendane is politicoloog en schrijft om de week een column op deze plek.

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 10 juni 2022