Sổ Tay Trồng Cây Ăn Quả (Nguyễn Mạnh Chinh) thuviensach.vn

https://thuviensach.
vn
https://thuviensach.vn
Sæ tay trång c©y ¨n qu¶
Héi ®ång chØ ®¹o xuÊt b¶n
Chñ tÞch Héi ®ång

TS. NguyÔn ThÕ Kû
Phã Chñ tÞch Héi ®ång

TS. NguyÔn Duy Hïng
Thµnh viªn
TS. NguyÔn An Tiªm
TS. KhuÊt Duy Kim H¶i
NguyÔn Vò Thanh H¶o
NGUYÔN M¹NH CHINH
Sæ TAY
TRåNG C¢Y ¡N QU¶
nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia - sù thËt

NHµ XUÊT B¶N N¤NG NGHIÖP
Hµ Néi - 2013
Lêi nhµ xuÊt b¶n
Tuy cßn nhiÒu khã kh¨n, trë ng¹i, song diÖn tÝch
trång c©y ¨n qu¶ ë níc ta ®ang ngµy cµng ph¸t triÓn,
trong ®ã çc trang tr¹i vµ çc vên trång víi môc ®Ých
kinh doanh còng ngµy cµng nhiÒu. Trong ®iÒu
kiÖn canh t¸c nµy, nÕu kh«ng b¶o ®¶m yªu cÇu kü
thuËt trång trät th× s¶n lîng vµ chÊt lîng qu¶ sÏ
thÊp, khã tiªu thô vµ sÏ kh«ng cã lîi nhuËn.
§Ó gióp çc chñ trang tr¹i vµ çc chñ vên cã thªm
nh÷ng hiÓu biÕt vÒ kü thuËt trång c©y ¨n qu¶, trong
khu«n khæ §Ò ¸n trang bÞ s¸ch cho c¬ së x·, phêng,
thÞ trÊn n¨m 2013, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia -
Sù thËt phèi hîp víi Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp xuÊt
b¶n cuèn s¸ch Sæ tay trång c©y ¨n qu¶ do Kü s
NguyÔn M¹nh Chinh biªn so¹n.
Néi dung cuèn s¸ch giíi thiÖu nh÷ng hiÓu biÕt c¬
b¶n, nh÷ng c«ng viÖc cÇn thiÕt tõ khi chän lo¹i c©y,
thiÕt lËp vên ®Õn kü thuËt trång vµ ch¨m sãc vên c©y
¨n qu¶ nãi chung mµ bÊt cø trang tr¹i hay nhµ vên
nµo còng cÇn biÕt. §ång thêi, néi dung s¸ch còng giíi
thiÖu kü thuËt trång cô thÓ víi tõng lo¹i c©y ¨n qu¶
phæ biÕn ë níc ta tõ B¾c ®Õn Nam.
T¸c gi¶ lµ mét çn bé kü thuËt ®· nhiÒu n¨m
nghiªn cøu vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn trong lÜnh vùc trång
trät vµ b¶o vÖ thùc vËt ë c¶ hai miÒn B¾c Nam, víi
tr×nh ®é chuyªn m«n vµ kinh nghiÖm thùc tÕ phong
phó, nh÷ng ®iÒu t¸c gi¶ tr×nh bµy trong s¸ch võa b¶o
®¶m tÝnh khoa häc, võa s¸t víi thùc tiÔn s¶n xuÊt.
Cïng víi çch tr×nh bµy ng¾n gän, cô thÓ vµ dÔ hiÓu,
cuèn s¸ch sÏ lµ tµi liÖu tham kh¶o bæ Ých cho çc trang
tr¹i, nhµ vên vµ nh÷ng ngêi muèn t×m hiÓu vÒ c©y
¨n qu¶ ë níc ta. Trªn c¬ së nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n tr×nh
bµy trong s¸ch, b¹n ®äc sÏ vËn dông thÝch hîp víi ®iÒu
kiÖn cô thÓ ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao.
Xin tr©n träng giíi thiÖu cuèn s¸ch cïng b¹n ®äc.
Th¸ng 11 n¨m 2013

Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia - sù thËt
Më §ÇU
I- VÞ TRÝ C¢Y ¡N QU¶

TRONG §êI SèNG Vµ S¶N XUÊT N¤NG NGHIÖP
Tõ khi cã nghÒ trång trät, cïng víi trång c©y ngò

cèc vµ c©y rau, con ngêi ®· biÕt trång c©y ¨n qu¶.
VÒ gi¸ trÞ dinh dìng, çc c©y ¨n qu¶ cung
cÊp n¨ng lîng (sè calo) Ýt h¬n so víi çc c©y
ngò cèc nhng cã nhiÒu chÊt kho¸ng, ®Æc biÖt lµ
nhiÒu vitamin, nhÊt lµ vitamin A vµ C rÊt cÇn
thiÕt cho c¬ thÓ ngêi.
VÒ kinh tÕ, trång c©y ¨n qu¶ mang l¹i hiÖu qu¶
lín h¬n so víi nhiÒu c©y trång kh¸c. So víi lóa,
ng«, trång c©y ¨n qu¶ thu lîi nhuËn cao gÊp 2 - 4
lÇn trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch.
Ngoµi ¨n t¬i, çc c©y ¨n qu¶ cßn ®îc chÕ biÕn
thµnh nhiÒu s¶n phÈm cã gi¸ trÞ nh møt, níc gi¶i
kh¸t, rîu vang. Çc lo¹i qu¶ còng lµ nh÷ng mÆt
hµng xuÊt khÈu cã lîi nhuËn cao. Trång c©y ¨n qu¶
cßn tËn dông ®îc nguån ®Êt ®ai vµ lao ®éng. NhiÒu
vïng ®åi nói hoang hãa chuyÓn thµnh vên c©y ¨n
qu¶ cho thu nhËp cao. Mét kho¶nh ®Êt trång quanh
nhµ, quanh ao còng trång ®îc mét vµi c©y ¨n qu¶
c¶i thiÖn ®êi sèng gia ®×nh.
8
Sè calo vµ chÊt dinh d−ìng trong mét sè c©y ¨n qu¶, ngò cèc vµ rau
(trong 100g s¶n phÈm t−¬i)
C©y N−íc (%) Calo Gluxit (g) Protein (g) Lipit (g) Canxi (mg) Phètpho (mg) Vitamin A (mg) Vitamin B (mg) Vitamin C (mg)
Cam 88,6 41 9,9 0,7 0,2 26 14 0,46 0,09 42
Chuèi 71,6 100 26,1 1,2 0,3 12 32 0,22 0,03 14
Dõa 87,0 47 11,6 0,7 0,3 17 12 0,35 0,06 22
§u ®ñ 87,1 45 11,8 0,5 0,1 24 22 0,71 0,03 71
Nh·n 81,0 71 15,6 1,0 1,4 23 36 - 0,30 56
SÇu riªng 66,8 124 28,3 2,5 1,6 20 63 0,10 0,27 1,2
Xoµi 66,5 62 15,9 0,6 0,3 10 15 0,18 0,06 36
Lóa 11,8 366 80,4 6,4 0,8 24 135 0 0,10 0
Ng« 13,6 349 71,7 9,1 4,2 14 245 0,27 0,29 0
L¹c 5,2 563 15,4 28,6 47,0 45 401 0 0,24 3
Rau muèng 90,0 30 5,6 2,7 0,4 60 42 0,28 0,09 47
C¶i b¾p 90,0 30 5,4 1,8 - 48 31 - 0,06 36
Cµ chua 94,0 20 4,2 0,6 - 12 26 2,00 0,06 10
Tuy vËy, so víi c©y ngò cèc, c©y ¨n qu¶ còng cã
mét sè nhîc ®iÓm nh thêi gian tõ khi trång ®Õn
khi thu ho¹ch t¬ng ®èi dµi, ®Ó cã s¶n phÈm hµng
hãa cÇn diÖn tÝch t¬ng ®èi lín, ®Çu t chi phÝ cao,
khã b¶o qu¶n vµ vËn chuyÓn.
Trong c¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, c©y ¨n qu¶
ngµy cµng ®îc chó ý ph¸t triÓn c¶ vÒ diÖn tÝch, s¶n
lîng, chÊt lîng vµ c«ng nghÖ chÕ biÕn. ë nhiÒu
níc, s¶n lîng qu¶ tÝnh theo ®Çu ngêi rÊt cao,
theo thèng kª ë Niu Dil©n: 170kg, ¤xtr©ylia: 151kg,
PhilÝppin: 113kg, Th¸i Lan: 104kg, Malaixia: 69kg,
ViÖt Nam: 61kg/n¨m. ë mét sè níc s¶n lîng còng
cßn thÊp nh Trung Quèc: 11kg, B¨ngla®Ðt: 13kg,
Mianma: 23kg. Trung b×nh thÕ giíi kho¶ng 65kg.
Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, diÖn tÝch vµ s¶n lîng c©y ¨n
qu¶ ngµy mét t¨ng nhanh.
II. VµI NÐT VÒ T×NH H×NH

TRåNG C¢Y ¡N QU¶ ë VIÖT NAM
Theo thèng kª n¨m 2000, diÖn tÝch trång c©y ¨n

qu¶ c¶ níc kho¶ng 560.000ha (t¨ng 2 lÇn so víi
n¨m 1990), s¶n lîng qu¶ tÝnh theo ®Çu ngêi
mét n¨m gÇn 100kg. N¨m 2003, diÖn tÝch t¨ng lªn
tíi 700.000ha.
Níc ta cã nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t
triÓn c©y ¨n qu¶ nh khÝ hËu ®a d¹ng, thÝch hîp
cho nhiÒu lo¹i c©y ¨n qu¶ («n ®íi, ¸ nhiÖt ®íi vµ
nhiÖt ®íi), nguån ®Êt trång cßn nhiÒu vµ tèt, gièng
c©y phong phó, tõ l©u ®· h×nh thµnh mét sè vïng
chuyªn canh víi nh÷ng c©y ¨n qu¶ cã tiÕng.
Tuy vËy, t×nh h×nh c©y ¨n qu¶ ë níc ta hiÖn
nay cßn nhiÒu nhîc ®iÓm cÇn kh¾c phôc nh
diÖn tÝch trång cßn rÊt ph©n t¸n, cha cã nh÷ng
vïng chuyªn canh víi s¶n lîng hµng hãa lín,
gièng c©y chËm c¶i tiÕn, chÊt lîng qu¶ cßn rÊt
kÐm, c«ng nghÖ chÕ biÕn Ýt, thÞ trêng tiªu thô
hÑp vµ kh«ng æn ®Þnh.
§Õn n¨m 2010, tæng diÖn tÝch c©y ¨n qu¶ c¶ níc
t¨ng lªn tíi 900.000ha, chiÕm tØ träng kho¶ng 10%
tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngµnh trång trät, ®Æc biÖt lµ cè
g¾ng t¨ng tØ träng gi¸ trÞ xuÊt khÈu.
10
Ch¬ng I
THIÕT LËP V¦êN C¢Y ¡N QU¶
I. CHäN LO¹I C¢Y TRåNG
§iÒu ®Çu tiªn ph¶i suy nghÜ tríc khi thiÕt lËp
mét vên c©y ¨n qu¶ lµ trång lo¹i c©y g×? Chän
lo¹i c©y trång cÇn c¨n cø vµo çc ®iÒu kiÖn vÒ khÝ
hËu, ®Êt vµ thÞ trêng.
1. §iÒu kiÖn khÝ hËu

Níc ta cã ®iÒu kiÖn khÝ hËu phong phó vµ cã
sù kh¸c nhau râ rÖt gi÷a hai miÒn B¾c vµ Nam.
Mçi lo¹i c©y thÝch hîp víi mét ®iÒu kiÖn khÝ hËu
nhÊt ®Þnh, phï hîp víi tõng vïng ®Ó cho n¨ng
suÊt vµ phÈm chÊt cao. ë miÒn B¾c, do mïa ®«ng
nhiÖt ®é thÊp (nhiÖt ®é trung b×nh th¸ng giªng ë
Hµ Néi lµ 16oC, Thµnh phè Hå ChÝ Minh lµ 23oC)
nªn cã thÓ trång nh÷ng c©y «n ®íi ®ßi hái cã nhiÖt
®é thÊp míi ra hoa qu¶ nh hång, m¬, mËn, ®µo,
lª, v¶i, b¬, d©u t©y, v.v.. ë phÝa Nam kh«ng trång
®îc nh÷ng lo¹i c©y nµy hoÆc ph¶i trång ë vïng
cao nh §µ L¹t, Di Linh.
11
Ngîc l¹i, ë phÝa Nam cã nhiÖt ®é cao, chØ
trång ®îc nh÷ng c©y nhiÖt ®íi kh«ng chÞu l¹nh
nh ch«m ch«m, m¨ng côt, sÇu riªng, m·ng cÇu
xiªm... Nh÷ng c©y nµy ®a ra phÝa B¾c kh«ng
ph¸t triÓn ®îc. §iÒu kiÖn khÝ hËu còng liªn quan
®Õn ®é cao vïng ®Êt so víi mÆt biÓn.
2. §iÒu kiÖn ®Êt ®ai

Mçi lo¹i c©y ¨n qu¶ thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn ®Êt
®ai nhÊt ®Þnh. Çc ®iÒu kiÖn vÒ ®Êt chñ yÕu lµ
chÊt ®Êt, hµm lîng dinh dìng vµ ®é ph× nhiªu,
kh¶ n¨ng gi÷ hoÆc tho¸t níc. Mét sè c©y thÝch
hîp víi chÊt ®Êt t¬ng ®èi nhÑ, ®é ph× cao, mùc
níc ngÇm thÊp vµ dÔ tho¸t níc nh chuèi, sÇu
riªng, ®u ®ñ, na, ch«m ch«m... NÕu trång n¬i ®Êt
thÊp, mùc níc ngÇm cao khi c©y lín thêng bÞ
thèi rÔ vµ cã thÓ chÕt. Mét sè c©y chÞu ®îc ®Êt
thÊp, Èm ®é cao nh m·ng cÇu ta, dõa, xoµi, mÝt...
Mét sè c©y thÝch øng víi ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai réng
r·i, cã thÓ trång ë çc ®iÒu kiÖn ®Êt kh¸c nhau ë
nhiÒu vïng nh nh·n, xoµi, æi, t¸o...
NÕu cã ®iÒu kiÖn nªn ®iÒu tra, kh¶o s¸t ®é dµy cña
tÇng ®Êt, mùc níc ngÇm vµ çc yÕu tè dinh dìng.
C¨n cø ®iÒu kiÖn khÝ hËu vµ ®Êt ®ai cã thÓ x¸c
®Þnh nh÷ng c©y trång chñ yÕu thÝch hîp víi çc
vïng trong c¶ níc nh sau:
- Trung du vµ miÒn nói B¾c Bé:
+ T©y B¾c:
12
MËn, m¬, ®µo, cam, quýt, bëi, v¶i, nh·n, hång
xiªm, na, æi, t¸o, roi (miÒn Nam gäi lµ mËn), ®u
®ñ, chuèi.
+ §«ng B¾c:
§µo, mËn, m¬, lª, cam, quýt, bëi, v¶i, nh·n,
hång, hång xiªm, chuèi, døa, mÝt, æi, t¸o, na.
- §ång b»ng s«ng Hång:
Chuèi, cam, quýt, bëi, chanh, v¶i, nh·n, t¸o,
hång xiªm, na, æi, ®u ®ñ, mÝt, roi.
- Khu 4 cò:
Cam, quýt, bëi, chanh, hång xiªm, chuèi, mÝt,
døa, dõa, hång, d©u da.
- Duyªn h¶i Nam Trung Bé:
Xoµi, dõa, ®iÒu, mÝt, chuèi, døa, na, nho, thanh
long, hång, cam, quýt, bëi, chanh.
- T©y Nguyªn:
B¬, sÇu riªng, ch«m ch«m, hång, mËn, d©u t©y,
vó s÷a, døa, cam, quýt, bëi, chanh, nh·n, mÝt, æi,
d©u ta, ®u ®ñ.
- §«ng Nam Bé:
SÇu riªng, ch«m ch«m, xoµi, m¨ng côt, vó s÷a,
®iÒu, nh·n, nho, na, cam, quýt, chanh, bëi, d©u
da, døa, chuèi, mÝt.
- §ång b»ng s«ng Cöu Long:
Dõa, xoµi, sÇu riªng, nh·n, cam, quýt, bëi,
chanh, sap« (hång xiªm), m·ng cÇu xiªm, vó s÷a,
døa, æi, t¸o, me, s¬ ri, chuèi, doi, cãc, d©u da, mÝt,
thanh long.
3. §iÒu kiÖn thÞ trêng

Chän trång lo¹i c©y, nhÊt lµ trång ®Ó kinh doanh,
13
cÇn t×m hiÓu thÞ trêng trong vµ ngoµi níc tríc
®©y, hiÖn t¹i vµ triÓn väng vÒ sau ®Ó chän trång
c©y nµo dÔ tiªu thô vµ cã lêi nhÊt. ThÞ trêng th×
cã thÓ biÕn ®éng theo nhu cÇu ¨n uèng, kh¶ n¨ng
chÕ biÕn vµ s¶n lîng tõng mïa vô. Cã nh÷ng lo¹i
c©y tríc ®©y kh«ng quan träng, tiªu thô Ýt nhng
sau ®ã cã mét ph¬ng ph¸p chÕ biÕn míi hoÆc
ph¸t hiÖn cã mét t¸c dông ®Æc biÖt nµo ®ã tíi søc
kháe mµ yªu cÇu thÞ trêng t¨ng lªn, s¶n xuÊt cã
lêi nhiÒu. HoÆc ®ét xuÊt n¨m tríc mÊt mïa, n¨m
sau còng yªu cÇu nhiÒu vµ gi¸ cao.
NÕu trång vên nhá, kh«ng nh»m môc ®Ých
kinh doanh lµ chÝnh mµ chñ yÕu ®Ó tù tóc, c¶i
thiÖn ®êi sèng gia ®×nh th× viÖc chän c©y trång sÏ
dÔ dµng h¬n do cã nhiÒu lo¹i qu¶ cã thÓ trång ®îc
vµ sö dông tèt.
Ngoµi nh÷ng ®iÒu kiÖn trªn, nÕu ®Êt ë trong
vïng quy ho¹ch c©y trång th× nªn trång c©y theo
quy ho¹ch.
II- THIÕT LËP V¦êN
1. HÖ thèng r·nh tíi tiªu níc

§èi víi vïng ®Êt cao nãi chung kh«ng cÇn cã hÖ
thèng r·nh tíi tiªu. Tuy vËy, nÕu mÆt vên b»ng
ph¼ng, kh«ng dèc th× còng nªn cã nh÷ng ®êng
r·nh nhá, chñ yÕu ®Ó tho¸t níc khi ma nhiÒu.
14
ë vïng ®ång b»ng ®Êt thÊp, hÖ thèng r·nh tíi
tiªu rÊt cÇn thiÕt. R·nh ®Ó gi÷ Èm ®Êt vµ cã níc
tíi trong mïa kh«, tho¸t níc trong mïa ma.
R·nh nªn ®µo theo híng ®«ng - t©y ®Ó tËn
dông ¸nh n¾ng, t¹o th«ng tho¸ng cho vên c©y.
§Êt lÊy tõ r·nh cã thÓ dïng t¨ng thªm ®é cao vµ
®é dµy ®Êt mÆt cho vên. KÝch thíc r·nh tïy
theo kh¶ n¨ng nguån níc vµ ®é thÊp mÆt vên.
Trung b×nh r·nh réng 1,5m - 2,0m, s©u 0,8m -
1,0m. ë n¬i ®Êt thÊp vµ diÖn tÝch nhiÒu, r·nh cã
thÓ réng h¬n, tíi 3m - 4m.
Kho¶ng çch çc r·nh t¬ng øng víi mËt ®é,
çch trång vµ t×nh h×nh níc. NÕu lµ ch©n ruéng
lóa mµ thiÕt lËp vên th× kho¶ng çch r·nh trung
b×nh 6m - 8m ®Ó trång hai hay nhiÒu hµng c©y.
2. §¾p m« trång c©y

Tõ ch©n ruéng lóa mµ thiÕt lËp vên c©y ¨n
qu¶, ®Ó tËn dông ®Êt tiÕp tôc trång lóa mét sè n¨m
®Çu, cã thÓ ®¾p m« ®Ó trång c©y. §Êt ®¾p m« lµ ®Êt
thÞt nhÑ lÊy tõ chç kh¸c. M« cao kho¶ng 0,5m -
0,8m, ®êng kÝnh ®¸y 0,8m - 1m. Kho¶ng çch çc
m« tïy theo mËt ®é c©y - khi c©y lín th× ®µo r·nh
lÊy ®Êt t«n cao vên.
3. Trång c©y ch¾n giã

ë n¬i ®Êt cao trèng tr¶i, giã m¹nh cã thÓ lµm
long gèc c©y, g©y cä s¸t ë cµnh l¸ vµ hoa qu¶ t¹o
®iÒu kiÖn cho nÊm vµ vi khuÈn x©m nhËp g©y h¹i.
15
Giã m¹nh còng dÔ lµm rông hoa, rông qu¶, cã khi
lµm g·y ®æ c©y. NÕu cã ®iÒu kiÖn nªn trång nh÷ng
hµng c©y ch¾n giã b»ng çc c©y phi lao, keo, trµm
hoÆc nh÷ng c©y cã rÔ ¨n s©u v÷ng ch¾c nh mÝt,
xoµi... C©y ch¾n giã chñ yÕu trång quanh vên,
nÕu vên réng cã thÓ trång xen mét sè hµng gi÷a
vên nhng vÉn b¶o ®¶m cho vên th«ng tho¸ng,
®ñ ¸nh s¸ng, kh«ng ¶nh hëng tíi c©y chÝnh.
16
Ch¬ng II
Y£U CÇU CHUNG
VÒ Kü THUËT TRåNG C¢Y ¡N QU¶
I- GIèNG C¢Y
1. Chän c©y gièng

Sau khi chän lo¹i c©y ¨n qu¶ cÇn ph¶i chän
gièng ®Ó trång. Mét lo¹i c©y ¨n qu¶ cã nhiÒu
gièng, thÝ dô døa cã çc gièng Queen (døa hoa),
Cayenne (døa kh«ng gai), Spanish (døa ta), chuèi
cã gièng chuèi giµ (chuèi tiªu), chuèi xiªm (chuèi
t©y), chuèi cau, v.v.. HiÖn nay, ngoµi çc gièng ®Þa
ph¬ng cò cßn nhiÒu gièng míi c¶i tiÕn hoÆc nhËp
néi. Nªn chän nh÷ng gièng cã n¨ng suÊt, chÊt
lîng cao vµ æn ®Þnh, thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn khÝ
hËu, ®Êt ®ai vµ dÔ ¸p dông çc ph¬ng ph¸p canh
t¸c thÝch hîp. Ngoµi ra, c©y gièng dïng ®Ó trång
trong vên ph¶i ®ång nhÊt vÒ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i
vµ sinh lý, ph¶i kháe m¹nh, kh«ng mang mÇm
s©u bÖnh. §èi víi çc c©y cã mói nh cam, quýt,
bëi, viÖc chän c©y gièng kh«ng mang nguån bÖnh
vµng l¸ g©n xanh (greening) lµ rÊt quan träng.
17
C©y sÇu riªng khi cßn nhá còng ®· cã thÓ nhiÔm
tuyÕn trïng h¹i rÔ rÊt dÔ lµm chÕt c©y sau khi
trång ra vên, cÇn ®Æc biÖt chó ý.
§Ó cã c©y gièng tèt cÇn dïng gièng ë nh÷ng c¬
së cung cÊp gièng cña Nhµ níc hoÆc çc c¬ së t
nh©n cã uy tÝn. Còng cã thÓ tù s¶n xuÊt c©y gièng
tõ nh÷ng c©y tèt trong vên b»ng nhiÒu ph¬ng
ph¸p nh©n gièng.
2. Çc ph¬ng ph¸p nh©n gièng c©y ¨n qu¶

Cã hai lo¹i ph¬ng ph¸p nh©n gièng lµ nh©n
gièng h÷u tÝnh b»ng h¹t vµ nh©n gièng v« tÝnh
b»ng gi©m cµnh, chiÕt cµnh vµ ghÐp c©y.
a) Nh©n gièng b»ng h¹t

§©y lµ ph¬ng ph¸p nh©n gièng h÷u tÝnh ®·
®îc sö dông tõ xa xa khi míi b¾t ®Çu cã nghÒ
trång c©y ¨n qu¶.
¦u ®iÓm cña ph¬ng ph¸p nh©n gièng b»ng h¹t
lµ cã hÖ sè nh©n gièng cao, cã thÓ mang h¹t ®i xa
vµ b¶o qu¶n trong thêi gian dµi ®Ó më réng diÖn
tÝch trång, c©y trång b»ng h¹t cã bé rÔ c¾m s©u,
chèng chÞu tèt víi giã b·o, h¹n h¸n, s©u bÖnh, tuæi
thä cao, mét sè c©y khã ¸p dông ph¬ng ph¸p
nh©n gièng v« tÝnh. §Æc biÖt ®èi víi c©y m¨ng côt,
nh©n gièng b»ng h¹t cho c©y cã chÊt lîng tèt vµ
æn ®Þnh h¬n so víi nh©n gièng v« tÝnh, tuy thêi
gian tõ khi trång ®Õn khi cho qu¶ cã dµi h¬n.
18
§Ó h¹t n¶y mÇm ®Òu vµ cã tØ lÖ n¶y mÇm cao
cÇn n¾m ®îc ®Æc tÝnh chÝn sinh lý cña h¹t ®Ó cã
biÖn ph¸p xö lý thÝch hîp. Mét sè c©y ¨n qu¶ h¹t
cã thÓ n¶y mÇm ngay khi qu¶ chÝn nh mÝt, ®u
®ñ, cam, quýt... Mét sè c©y sau thu ho¹ch nªn gieo
h¹t ngay, cµng ®Ó l©u cµng gi¶m søc n¶y mÇm
nh v¶i, nh·n, na, ®u ®ñ... Mét sè h¹t muèn n¶y
mÇm tèt cÇn ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é thÊp tõ 3 - 6oC
trong 1 - 2 tuÇn nh ®µo, mËn, hång... Mét sè h¹t
cã vá cøng cÇn xö lý tríc khi gieo nh ng©m
trong níc nãng, gät bít líp vá ngoµi, ®Ëp t¸ch líp
vá cøng hoÆc xö lý hãa häc nh çc h¹t ®µo, mËn,
m¬, t¸o, xoµi, dõa... §ång thêi cÇn t¹o ®iÒu kiÖn
ngo¹i c¶nh thÝch hîp cho h¹t n¶y mÇm nh nhiÖt
®é, Èm ®é, ®Êt t¬i xèp, tho¸ng khÝ.
Gieo h¹t ®Ó lÊy c©y gièng cã thÓ gieo trªn luèng
hoÆc gieo trong bÇu. Gieo h¹t víi ®é s©u võa ph¶i
trªn luèng ®· lµm ®Êt kü, bãn tro hoÆc ph©n h÷u
c¬ ñ hoai ®Ó ®Êt t¬i xèp, tíi Èm thêng xuyªn.
§Êt dïng lµm bÇu còng cÇn trén thªm tro, ph©n
h÷u c¬ ñ hoai vµ cã thÓ cho thªm mét Ýt ph©n l©n
(kho¶ng 1 gam l©n nguyªn chÊt P2O5 cho 1kg ®Êt
bÇu). Ch¨m sãc bÇu nh víi luèng gieo h¹t.
b) Gi©m cµnh
Ph¬ng ph¸p nµy dùa trªn kh¶ n¨ng h×nh
thµnh rÔ cña mét ®o¹n cµnh ®· c¾t rêi khái th©n
c©y mÑ.
19
¦u ®iÓm cña ph¬ng ph¸p lµ cã nhiÒu c©y con
cïng mét lóc, gi÷ ®îc çc ®Æc tÝnh tèt cña c©y mÑ,
c©y sím ra hoa cã qu¶, chÊt lîng vên c©y ®ång
®Òu, cã thÓ dïng ®Ó nh©n gèc ghÐp.
Nhîc ®iÓm lµ ph¶i cã mét sè trang thiÕt bÞ cÇn
thiÕt, ph¶i tiÕp tôc ch¨m sãc thªm mét thêi gian
sau khi ra rÔ míi ®em ra trång ®îc.
Tríc hÕt ph¶i lµm nhµ gi©m cµnh. Nhµ gi©m
cµnh nªn lµm trªn nÒn ®Êt cao r¸o, kÝn giã. Nhµ
lµm ®¬n gi¶n b»ng khung tre hoÆc chØ c¾m cäc råi
che l¸, che cãt, lîp b»ng nil«ng. Cã thÓ lµm khung
b»ng s¾t hoÆc nh«m ®Ó di ®éng vµ dïng nhiÒu vô.
KÝch thíc cho mét nhµ gi©m trung b×nh réng 3 -
4m, dµi 5 - 10m, cao 1,5 - 2,0m. Trong nÒn nhµ
chia thµnh çc luèng réng 1,0 - 1,2m, cao 10 -
15cm, r·nh réng 30 - 40cm, mÆt luèng b»ng
ph¼ng, ®Êt mÞn vµ t¬i xèp, kh«ng cÇn bãn ph©n
lãt. Xung quanh çc luèng cã thÓ x©y hµng g¹ch
bao quanh.
Cµnh gi©m lµ nh÷ng cµnh b¸nh tÎ ë lng
chõng t¸n c©y, phÝa ngoµi ¸nh s¸ng, kh«ng
mang hoa qu¶, kh«ng bÞ s©u bÖnh. Cµnh ®îc
c¾t thµnh tõng ®o¹n 5 - 7cm, cã tõ 2 - 4 l¸. Cµnh
c¾t xong cÇn ®îc phun níc cho ít l¸ råi dùng
®øng vµo trong x«, chËu cã 5 - 7cm níc s¹ch.
Sau ®ã dïng mét miÕng v¶i ®· thÊm ít ®Ëy lªn.
§Ó nh vËy trong thêi gian kho¶ng 1 ngµy råi
gi©m vµo nhµ gi©m.
20
§èi víi mét sè c©y dÔ ra rÔ nh chanh, cam, d©u
¨n qu¶... cã thÓ c¾m lu«n vµo luèng gi©m mµ kh«ng
cÇn xö lý hãa chÊt ra rÔ, nhng nÕu ®îc xö lý th×
rÔ ra nhanh vµ nhiÒu h¬n. §èi víi nh÷ng c©y khã
ra rÔ nh v¶i, nh·n, t¸o, æi, sap«... th× nhÊt thiÕt
ph¶i xö lý. Thuèc xö lý lµ çc chÊt ®iÒu hßa sinh
trëng thùc vËt nh NAA, GA,... (hiÖn cã çc s¶n
phÈm nh HQ-301, Hîp chÊt ra rÔ, Viprom,
Atonik, Dekamon, Progibb...). Nång ®é pha níc
theo híng dÉn cña tõng lo¹i s¶n phÈm, nhóng
ngËp gèc cµnh 1 - 2cm trong 5 - 10 gi©y råi c¾m vµo
luèng gi©m. MËt ®é c¾m cµnh kho¶ng 10 - 15cm.
Trong thêi gian tõ khi c¾m cµnh ®Õn khi ra rÔ
ph¶i tíi Èm ®Òu, gi÷ nhiÖt ®é vµ ¸nh s¸ng võa
ph¶i, thÝch hîp. H»ng n¨m, gi©m cµnh vµo vô
xu©n (th¸ng 2 - 4) vµ vô thu (th¸ng 9 - 10), còng
cã thÓ gi©m vµo vô hÌ. Mïa ®«ng khÝ hËu kh«,
l¹nh, khã ra rÔ.
Khi rÔ cµnh gi©m ®· mäc ®ñ dµi vµ chuyÓn tõ mµu
tr¾ng sang mµu vµng vµ dÎo th× bøng ra vên ¬m
c©y con hoÆc ¬m trong tói bÇu nil«ng (ra ng«i).
§Êt ¬m c©y con lµm nh ®Êt gieo h¹t, kh«ng
cÇn bãn ph©n lãt. Bãn thóc khi mÇm c©y ®· ra æn
®Þnh, sau khi ra ng«i kho¶ng 20 - 30 ngµy. Tíi
b»ng níc ph©n chuång ®· ñ pha lo·ng hoÆc ph©n
kho¸ng. Dïng 600g urª + 400g super l©n + 700g
clorua kali pha trong 200 - 400 lÝt níc tíi cho
200 - 400m2 vên ¬m. Phun thuèc phßng trõ s©u
bÖnh cho c©y con.
21
Khi c©y con cao kho¶ng 40 - 60cm, cã 2 cµnh
cÊp 1 trë lªn, ®êng kÝnh gèc 0,5 - 0,6cm th× mang
trång ra vên.
Ngoµi gi©m cµnh, mét sè c©y cã thÓ dïng ®o¹n
rÔ ®Ó gi©m (nh c©y hång, mËn...).
c) ChiÕt cµnh
ChiÕt cµnh lµ ph¬ng ph¸p cho cµnh ra rÔ khi
cßn ë trªn c©y mÑ. ChiÕt cµnh cã u ®iÓm lµ c©y
sím cho qu¶, gi÷ ®îc ®Æc tÝnh cña c©y mÑ, mau
cã c©y gièng ®Ó trång (trung b×nh chØ 3 - 4 th¸ng),
c©y thÊp, cã t¸n gän. Nhîc ®iÓm lµ hÖ sè nh©n
cha cao, nÕu chiÕt nhiÒu cµnh th× ¶nh hëng ®Õn
c©y mÑ.
Tríc hÕt còng ph¶i chän cµnh chiÕt. Cµnh
chiÕt nªn lÊy ë nh÷ng c©y cã phÈm chÊt tèt, kh«ng
giµ qu¸, míi ra qu¶ 1 - 2 vô. Chän cµnh ®· hãa gç
ë tÇng gi÷a c©y, chç cã nhiÒu ¸nh s¸ng, ®êng
kÝnh kho¶ng 1 - 2cm. Kh«ng chiÕt çc cµnh vît.
ë çc tØnh phÝa B¾c nªn chiÕt vµo hai thêi vô lµ
vô xu©n (th¸ng 3 - 4) vµ vô thu (th¸ng 8 - 9). ë
çc tØnh phÝa Nam nªn chiÕt vµo ®Çu mïa ma.
Çch chç gèc cµnh chiÕt kho¶ng 20 - 30cm,
dïng dao nhá vµ s¾c bãc mét khoanh vá dµi 3 -
5cm, c¹o s¹ch líp tîng tÇng dÝnh trªn lâi gç. §Ó
2 - 3 ngµy cho mÆt gç kh« råi míi bã bÇu. ChÊt ®Ó
bã bÇu lµ ®Êt mµu trén ph©n chuång hoai hoÆc
r¬m môc, cã thÓ dïng rÔ bÌo lôc b×nh hoÆc x¬ dõa
22
ph¬i kh«. §é Èm bÇu chiÕt ph¶i b¶o ®¶m gÇn b·o
hßa. BÇu cÇn bao phñ kÝn hÕt khoanh vá c¾t.
Dïng giÊy nil«ng tr¾ng ®Ó bäc bÇu, buéc d©y cho
chÆt ®Ó bÇu kh«ng bÞ xoay chuyÓn.
§Ó cµnh chiÕt mau ra rÔ (nhÊt lµ víi çc c©y
khã ra rÔ) bÇu chiÕt nªn trén thªm chÊt kÝch thÝch
nh NAA, GA,... Nång ®é chÊt kÝch thÝch theo
híng dÉn cña tõng lo¹i thuèc.
Khi rÔ ®· ra nhiÒu díi líp nil«ng vµ cã mµu
n©u lµ c¾t cµnh ®îc. Cã thÓ trång trùc tiÕp ra
vên hoÆc gi©m trong bÇu ®Êt mét thêi gian cho rÔ
tiÕp tôc ph¸t triÓn æn ®Þnh råi míi trång sÏ b¶o
®¶m c©y sèng tèt h¬n.
d) GhÐp c©y
GhÐp c©y lµ ph¬ng ph¸p g¾n mét bé phËn cña
c©y gièng (mét m¾t hay mét ®o¹n cµnh) sang mét
gèc c©y kh¸c (gäi lµ gèc ghÐp) ®Ó t¹o nªn mét c©y
míi. Nhê sù ho¹t ®éng vµ t¸i sinh cña tîng tÇng
(m« ph©n sinh) lµm cho m¾t ghÐp vµ gèc ghÐp
g¾n liÒn víi nhau, sù trao ®æi nhùa gi÷a m¾t
ghÐp vµ gèc ghÐp diÔn ra liªn tôc, c©y ghÐp ph¸t
triÓn b×nh thêng.
¦u ®iÓm cña ph¬ng ph¸p ghÐp lµ c©y ghÐp
sinh trëng m¹nh nhê bé rÔ cña gèc ghÐp, gi÷
®îc ®Æc tÝnh cña c©y mÑ, sím ra hoa qu¶, hÖ sè
nh©n gièng cao, t¨ng søc chèng chÞu cña c©y nhê
chän gèc ghÐp thÝch hîp.
23
Nhîc ®iÓm lµ kü thuËt ghÐp t¬ng ®èi phøc
t¹p, ®«i khi tÝnh chÊt cña gèc ghÐp cã thÓ ¶nh
hëng tíi cµnh ghÐp.
Ph¬ng ph¸p ghÐp thêng chØ ¸p dông cho
nh÷ng c©y cïng loµi nh xoµi ghÐp víi xoµi, nh·n
ghÐp víi nh·n... Còng cã thÓ ghÐp mét sè c©y kh¸c
loµi nhng cïng hä nh çc c©y trong hä cam quýt
(cam, quýt, chanh, bëi, quÊt), hä na (na xiªm
ghÐp b×nh b¸t, na dai ghÐp nª), hä hoa hång (®µo,
mËn, m¬, lª cã thÓ ghÐp víi nhau).
HiÖn nay, ph¬ng ph¸p ghÐp c©y ®îc ¸p dông
phæ biÕn ®Ó nh©n gièng c©y ¨n qu¶.
§Ó cã nh÷ng c©y gièng ghÐp tèt vµ tØ lÖ sèng cao
cÇn chó ý mét sè ®iÓm sau:
- M¾t hoÆc cµnh ghÐp ph¶i cã mét bé phËn m«
ph©n sinh vµ tiÕp xóc t¬ng ®èi chÆt víi tîng tÇng
cña gèc ghÐp, muèn vËy l¸t c¾t ph¶i s¾c, ph¼ng.
- M¾t hoÆc cµnh ghÐp ph¶i lÊy khi m« ph©n
sinh ®ang ho¹t ®éng m¹nh, thêng lµ lóc l¸ ngän
míi chuyÓn mµu xanh, kh«ng non hoÆc giµ qu¸.
Nªn ghÐp vµo mïa xu©n hoÆc mïa thu.
- Chän m¾t hoÆc cµnh ghÐp trªn c©y mÑ cã
n¨ng suÊt, phÈm chÊt tèt, æn ®Þnh qua 3 vô trë
lªn. LÊy m¾t ghÐp ë çc cµnh tÇng gi÷a t¸n, nh«
ra ¸nh s¸ng, ®êng kÝnh gèc cµnh tõ 4 - 10mm.
- C©y lµm gèc ghÐp ph¶i sinh trëng kháe
m¹nh vµ ¬m b»ng h¹t trong bÇu ®Êt ®Ó sau nµy
dÔ trång.
24
Cã nhiÒu ph¬ng ph¸p ghÐp nh ghÐp m¾t,
ghÐp cµnh, ghÐp ¸p, trong ®ã ph¬ng ph¸p ghÐp
m¾t phæ biÕn nhÊt.
+ GhÐp m¾t: Cã ba kiÓu ghÐp lµ ghÐp m¶nh,
ghÐp ch÷ T vµ ghÐp cöa sæ. Dï ghÐp kiÓu nµo th×
viÖc lÊy m¾t ghÐp còng nh nhau.
Çch lÊy m¾t ghÐp ®Ó ghÐp m¶nh hoÆc ghÐp
ch÷ T lµ dïng dao s¾c ®Èy mét l¸t tõ phÝa díi lªn
phÝa trªn m¾t, lÊy m¾t ghÐp cïng víi vá vµ mét
m¶nh gç máng cã thÓ bãc ®i dÔ dµng, h×nh lìi gµ.
- GhÐp m¶nh lµ trªn th©n gèc ghÐp c¾t mét l¸t
h×nh lìi gµ cã c¶ vá vµ gç, ®é s©u vµ réng t¬ng
tù nh miÕng c¾t cña m¾t ghÐp råi ®Æt miÕng m¾t
ghÐp khÝt vµo l¸t c¾t ë gèc ghÐp, sau ®ã dïng d©y
nil«ng quÊn buéc chÆt.
- GhÐp ch÷ T lµ trªn gèc ghÐp dïng dao s¾c
r¹ch hai ®êng h×nh ch÷ T trªn vá, lÊy mòi dao
n¹y vá lªn ë chç vÕt c¾t däc gÆp vÕt c¾t ngang ®ñ
®Ó lïa miÕng m¾t ghÐp vµo, sau ®ã buéc chÆt.
- GhÐp cöa sæ lµ trªn vá gèc ghÐp r¹ch hai
®êng däc vµ mét ®êng ngang ë phÝa díi råi
dïng mòi dao n¹y vá lªn nh mét çnh cöa sæ, c¾t
bít miÕng vá chØ ®Ó l¹i kho¶ng 1cm (gäi lµ lìi).
Trªn cµnh ghÐp r¹ch bèn l¸t trªn vá cã h×nh ch÷
nhËt kÝch thíc kho¶ng 3cm - 4cm x 1,0cm - 1,5cm,
bãc lÊy m¾t. Chó ý lµ kÝch thíc m¾t ghÐp b»ng
víi kÝch thíc miÕng vá ®îc bãc lªn ë gèc ghÐp.
LËt miÕng vá gèc ghÐp lªn råi ®Æt miÕng m¾t ghÐp
vµo, buéc chÆt.
25
Çc kiÓu ghÐp c©y
D©y ®Ó buéc thêng lµ d©y nil«ng mÒm, kh«ng

quÊn lªn m¾t ghÐp. Buéc thªm mét miÕng l¸ hoÆc
nil«ng phÝa trªn chç ghÐp ®Ó che níc ma.
Sau khi ghÐp tiÕp tôc ch¨m sãc gèc ghÐp.
Kho¶ng 7 - 10 ngµy cëi d©y buéc. Sau cëi d©y 5 - 7
ngµy dïng mãng tay kiÓm tra vá m¾t ghÐp nÕu
thÊy cßn xanh lµ ®îc, c¾t ngän gèc ghÐp phÝa trªn
m¾t ghÐp 2 - 3cm. Ng¾t bá çc mÇm phô ë gèc
ghÐp. Khi m¾t ghÐp ph¸t triÓn thµnh cµnh cao 15 -
20cm th× bãn ph©n thóc vµ vun gèc. Khi cµnh ghÐp
cao 40 - 50cm cã thÓ b¾t ®Çu bÊm ngän, tØa bít çc
cµnh con, ®Ó l¹i 2 - 3 cµnh chÝnh.
26
+ GhÐp cµnh: Chän gèc ghÐp vµ cµnh ghÐp cã
®êng kÝnh b»ng nhau. Cã thÓ c¾t v¹t cµnh ghÐp
vµ ngän gèc ghÐp sao cho hai mÆt c¾t ¸p khÝt vµo
nhau råi buéc chÆt. Còng cã thÓ c¾t hai l¸t ë ch©n
cµnh ghÐp cã h×nh nªm råi c¾m vµo th©n gèc ghÐp
®· c¾t ngän vµ bæ ®«i mét ®o¹n råi buéc chÆt.
Çch nµy gäi lµ ghÐp nªm, c©y ghÐp v÷ng, tØ lÖ
sèng cao h¬n çch ghÐp v¹t ë trªn. Ph¬ng ph¸p
ghÐp cµnh ¸p dông cho nh÷ng c©y cã th©n gç r¾n
nh m·ng cÇu, xoµi, æi...
+ GhÐp ¸p: Gèc ghÐp trång trong bÇu ®îc kª
hoÆc buéc cao gÇn chç muèn ghÐp ë cµnh ghÐp.
C¾t v¹t hai l¸t ë gèc ghÐp vµ cµnh ghÐp råi buéc
¸p chÆt vµo nhau.
Ngoµi çc ph¬ng ph¸p ghÐp ®Ó nh©n gièng
trªn ®©y cã thÓ ¸p dông ph¬ng ph¸p phôc håi víi
nh÷ng c©y ®· giµ. Cã thÓ ®èn s¸t gèc råi nu«i mét,
hai chåi lín lªn thay thÕ c©y cò. Nh÷ng chåi nµy
còng cã thÓ dïng ®Ó ghÐp mét gièng míi b»ng çc
ph¬ng ph¸p ghÐp nh trªn.
Mét sè c©y nh chuèi, døa... th× nh©n gièng
b»ng chåi hoÆc c©y con. ë çc c¬ quan nghiªn cøu
hoÆc chuyªn s¶n xuÊt gièng cßn ¸p dông ph¬ng
ph¸p nh©n gièng b»ng nu«i cÊy m«.
II- ÇCH TRåNG
1. Kho¶ng çch c©y

Tïy lo¹i c©y cã t¸n l¸ réng hay hÑp mµ trång
theo kho¶ng çch thÝch hîp ®Ó çc c©y kh«ng chen
27
chóc lÊn ¸t nhau vµ cho vên th«ng tho¸ng. Nh÷ng
c©y a ¸nh s¸ng, ra hoa thµnh chïm nh xoµi,
nh·n, v¶i, ch«m ch«m... ph¶i trång tha. NhiÒu
vên c©y ë ®ång b»ng hiÖn nay cã xu híng trång
dµy ®Ó t¨ng s¶n lîng vµ ®ì c«ng ch¨m sãc, trõ s©u
bÖnh. Tuy vËy, ®Ó trång dµy cã hiÖu qu¶ cao cÇn cã
nhiÒu biÖn ph¸p kü thuËt kÌm theo nh gièng, tØa
cµnh t¹o t¸n, bãn ph©n, dïng chÊt ®iÒu tiÕt sinh
trëng, phßng trõ s©u bÖnh... Cã thÓ trång mËt ®é
dµy ®Ó t¨ng thu nhËp mét sè n¨m ®Çu. Khi c©y lín
giao t¸n th× ®èn bá bít. Còng cã thÓ trång xen c©y
ng¾n ngµy h¬n nh chuèi, ®u ®ñ.
2. Hè trång
C¨n cø kho¶ng çch ®Ó ®Þnh vÞ trÝ ®µo hè trång.
KÝch thíc hè to nhá tïy ®Êt vµ tïy c©y. §Êt míi
khai ph¸, ®Êt phï sa, tho¸ng, xèp kh«ng cÇn ®µo
hè lín. §Êt nÆng, xÊu hoÆc trång vên nhá gia
®×nh nªn ®µo hè to h¬n ®Ó bãn nhiÒu ph©n h÷u c¬,
c¶i t¹o kÕt cÊu ®Êt. Hè nhá kÝch thíc mçi chiÒu
vµ ®é s©u kho¶ng 0,4 - 0,6m, hè to kÝch thíc
kho¶ng 0,8 - 1m.
3. Çch trång
- Khi ®µo hè nªn ®Ó riªng ®Êt mÆt, sau khi ®Æt
c©y cho ®Êt nµy tiÕp xóc th¼ng quanh rÔ, kh«ng ®Ó
rÔ c©y tiÕp xóc trùc tiÕp víi ph©n.
- Ph©n bãn cha hoai cho xuèng ®¸y hè, ph©n
hoai bãn ngay díi vµ quanh gèc c©y. Cã thÓ trén
víi Ýt ®Êt mÆt.
28
- §Æt c©y trång sao cho cæ rÔ ngang víi mÆt ®Êt
vên (hoÆc m«) råi lÊp ®Êt cao trªn cæ rÔ mét chót,
nÐn ®Êt quanh gèc cho chÆt. Cã thÓ c¾m cäc buéc
c©y ®Ó tr¸nh ma giã lay gèc.
- Trång xong tíi níc ngay.
- Kh«ng trång c©y khi giã to, gi÷a tra n¾ng
hoÆc míi ma xong ®Êt cßn qu¸ ít.
- N¨m ®Çu khi c©y cßn nhá, ®Êt trèng cã thÓ
trång xen çc c©y ng¾n ngµy.
III- BãN PH¢N
C©y ¨n qu¶ lµ c©y l©u n¨m, th©n l¸ lín, s¶n

lîng qu¶ nhiÒu, bé rÔ réng vµ ¨n s©u, do ®ã lîng
ph©n bãn cÇn nhiÒu. Muèn c©y ph¸t triÓn tèt, cã
tuæi thä l©u, khi bãn ph©n cÇn chó ý:
- NhÊt thiÕt ph¶i cã ph©n h÷u c¬ bãn lãt. H»ng
n¨m còng cÇn bãn thªm ph©n h÷u c¬.
- Bãn ®ñ vµ c©n ®èi NPK, bæ sung chÊt vi lîng
qua gèc hoÆc qua l¸.
- H»ng n¨m nªn bãn nhiÒu lÇn, nhÊt lµ sau khi
thu ho¹ch vµ tríc khi ra hoa. LiÒu lîng vµ tØ lÖ
çc chÊt dinh dìng ph¶i thÝch hîp víi tuæi c©y vµ
giai ®o¹n sinh trëng cña c©y.
1. Bãn lãt
Bãn lãt dïng ph©n h÷u c¬, l©n vµ kali lµ chÝnh,
chØ bãn ph©n ®¹m hãa häc khi ®Êt qu¸ xÊu.
29
Ngoµi bãn theo hè trång, nÕu cã ®iÒu kiÖn nªn
bãn v·i thªm trªn mÆt ®Êt råi cµy lËt lÊp ®i v× bé
rÔ c©y ¨n tr¸i thêng ¨n rÊt réng.
2. Bãn thêi kú c©y nhá cha ra hoa qu¶

Víi ph¬ng ph¸p chiÕt hoÆc ghÐp cµnh phæ biÕn
nh hiÖn nay th× thêi kú nµy ®· rót ng¾n, trung
b×nh chØ 2 - 3 n¨m.
H»ng n¨m cÇn bãn thªm mét ®ît ph©n h÷u c¬
hoai, ®ång thêi bãn thªm ®¹m vµ l©n. Díi hè ®·
bãn lãt ph©n h÷u c¬ th× kh«ng cÇn bãn thªm kali.
Lîng ph©n h÷u c¬ bãn mçi n¨m tõ 10 - 20kg,
ph©n ®¹m vµ l©n mçi thø kho¶ng 0,3 - 0,5kg cho 1
c©y, chia ra bãn 3 - 4 lÇn. Lîng ph©n bãn mçi
n¨m t¨ng dÇn.
3. Bãn thêi kú c©y ®· cã hoa qu¶

Bãn ph©n thêi kú nµy t¬ng ®èi phøc t¹p, nÕu
thiÕu, thõa hoÆc kh«ng ®óng lóc ®Òu cã thÓ ¶nh
hëng trùc tiÕp ®Õn sù ra hoa qu¶ vµ n¨ng suÊt,
chÊt lîng cña qu¶.
VÒ thêi gian bãn, h»ng n¨m nªn bãn kho¶ng 3
lÇn, lÇn 1 sau khi thu ho¹ch ®Ó c©y tiÕp tôc ®©m
chåi n¶y léc m¹nh, lÇn 2 tríc mïa ra hoa kho¶ng
1 - 2 th¸ng ®Ó hoa n¶y nhiÒu vµ tËp trung, lÇn 3
sau khi h×nh thµnh qu¶ nhá, ®ang ph¸t triÓn ®Ó
h¹n chÕ rông qu¶ non, t¨ng träng lîng vµ chÊt
lîng qu¶.
30
VÒ lo¹i ph©n bãn còng cÇn c¶ ph©n h÷u c¬ vµ
ph©n hãa häc NPK. Thêi kú nµy c©y vÉn cÇn ®¹m
vµ l©n ®Ó ra thªm l¸, hoa vµ qu¶, ®ång thêi còng
rÊt cÇn kali ®Ó h×nh thµnh qu¶ tèt vµ t¨ng chÊt
lîng qu¶. Tïy theo lo¹i c©y, tØ lÖ NPK cã thÓ lµ 2 -
3 - 4, 3 - 3 - 4 hoÆc 2 - 4 - 4, v.v.. Ph©n h÷u c¬ chØ
nªn bãn ngay sau khi thu ho¹ch, ph©n hãa häc
chñ yÕu bãn tríc khi ra hoa vµ khi h×nh thµnh
qu¶ v× cã hiÖu qu¶ nhanh h¬n, cã thÓ bãn mét Ýt
víi ph©n h÷u c¬ lÇn ®Çu.
Lîng ph©n bãn thêi kú nµy nhiÒu h¬n kú c©y
nhá. Ph©n h÷u c¬ kho¶ng 20 - 30kg, ph©n tæng
hîp NPK tõ 3 - 5kg cho 1 gèc chia bãn 2 - 3 lÇn
trong n¨m.
Çch bãn lµ bãn theo r·nh quanh mÐp t¸n c©y,
lÊp ®Êt råi tíi níc. Ph©n hãa häc cã thÓ hßa
níc tíi.
Ngoµi ra cã thÓ phun ph©n bãn qua l¸ mét sè
lÇn, nhÊt lµ ë thêi kú c©y s¾p ra hoa vµ ®· kÕt qu¶
®Ó bæ sung dinh dìng, kÓ c¶ chÊt vi lîng rÊt cÇn
cho c©y ë thêi kú nµy. NÕu cã ®iÒu kiÖn h»ng n¨m
nªn båi bïn kh« cho gèc c©y.
Ph©n hçn hîp NPK hiÖn cã nhiÒu lo¹i víi tØ lÖ
NPK kh¸c nhau chuyªn dïng cho mét sè c©y hoÆc
thêi kú bãn. Giai ®o¹n c©y sinh trëng cÇn lo¹i
ph©n nhiÒu ®¹m vµ l©n, giai ®o¹n ra hoa cÇn ph©n
nhiÒu l©n vµ kali.
31
32
TØ lÖ çc chÊt dinh d−ìng
trong mét sè lo¹i ph©n hãa häc (%)
Lo¹i ph©n C«ng thøc hãa häc N P2O5 K2O Ca S Mg SiO2
Urª CO (NH2)2 45 - - - - - -
§¹m Sulfat (SA) (NH4)2SO4 20 - - - - - -
Super l©n - - 15 - 22 11 - -
L©n nung ch¶y - - 18 28 - 17 24
(L©n V¨n §iÓn)
Kali clorua KCl - - 55 - - - -
Kali sulfat K2SO4 - - 25 - - 5 18
Kali nitrat KNO3 13 - 46 - - - -
DAP (NH4)2HPO4 18 46 - - - - -
(Diamonphosphat)
NPK 16-16-8 - 16 16 8 - - - -
NPK 15-15-20 - 15 15 20 - - - -
NPK 20-20-25 - 20 20 15 - - - -
IV- T¦íI N¦íC
Mçi lo¹i c©y ¨n qu¶ a thÝch ®é Èm vµ lîng
níc kh¸c nhau. Cã nh÷ng c©y a Èm nh sÇu
riªng, m¨ng côt, nh·n, cam, quýt... cã c©y chÞu
h¹n tèt nh ®iÒu, xoµi, ch«m ch«m, mÝt...
C©y cßn nhá yªu cÇu níc Ýt h¬n c©y lín nhng
kh¶ n¨ng chÞu h¹n vµ chÞu óng l¹i kÐm, ®Êt
thêng xuyªn ph¶i ®ñ Èm. Mçi giai ®o¹n sinh
trëng ph¸t triÓn còng yªu cÇu ®é Èm kh¸c nhau.
Tríc khi c©y ra hoa vµ ®Ó kÝch thÝch sù h×nh
thµnh hoa yªu cÇu ®é Èm thÊp. Khi ®· h×nh thµnh
qu¶ vµ qu¶ ®ang lín yªu cÇu ®é Èm cao nhng khi
qu¶ s¾p vµ ®ang chÝn l¹i yªu cÇu ®é Èm thÊp.
Muèn cung øng lîng níc thÝch hîp, tèt nhÊt
lµ x¸c ®Þnh ®é Èm ®Êt. HiÖn cã mét sè ph¬ng
ph¸p vµ dông cô ®Ó x¸c ®Þnh nhng cha dïng
phæ biÕn. Ph¬ng ph¸p ®¬n gi¶n nhÊt lµ quan s¸t
tÇng ®Êt mÆt vµ ®é c¬ng níc cña cµnh l¸ vµo
thêi gian gi÷a tra ®Ó xem ®Êt cã qu¸ kh« vµ c©y
cã cÇn níc kh«ng. TÊt nhiªn hiÖn tîng thõa
níc thêng x¶y ra trong mïa ma cßn mïa kh«
hoÆc gÆp ®ît h¹n th× c©y thêng thiÕu níc.
Cã nhiÒu ph¬ng ph¸p tíi nh tíi theo r·nh,
tíi trµn, hiÖn ®¹i h¬n lµ tíi phun, tíi nhá giät.
ë mét sè vïng, nguån níc tíi khan hiÕm, cÇn
tiÕt kiÖm nhng vÉn ph¶i b¶o ®¶m ®ñ ®é Èm cho
®Êt. Cã mét sè ph¬ng ph¸p thêng dïng nh
trång c©y phñ ®Êt, c©y ch¾n giã, tñ gèc c©y b»ng
r¬m r¹, l¸ kh«...
33
V- T¹O H×NH, TØA CµNH
TØa cµnh, t¹o t¸n lµ ®Ó t¹o cho c©y cã mét thÕ

®øng v÷ng vµng, c©n ®èi, tËn dông ¸nh s¸ng tèt
nhÊt vµ tho¸ng khÝ thuËn lîi cho quang hîp, h¹n
chÕ s©u bÖnh.
§Ó t¹o t¸n c©y, khi c©y trång cao 0,6 - 0,8m th×
bÊm ngän. Sau ®ã trong sè çc cµnh mäc ra chØ ®Ó
3 - 4 cµnh chia ®Òu çc híng. Khi cµnh dµi 0,4 -
0,6m th× l¹i bÊm ngän lÊy 2 - 3 cµnh cÊp 2 còng
ph©n bè ®Òu, çch nµy gäi lµ ®èn t¹o h×nh, lµm víi
c©y ë thêi kú cha ra hoa qu¶.
Khi c©y ®· cã hoa qu¶ th× ph¶i ®èn t¹o qu¶.
Sau mçi vô thu ho¹ch qu¶, ca bá mét ®o¹n ®Çu
cµnh ®Ó t¹o nhiÒu chåi qu¶ cho vô sau vµ gi÷ cho
t¸n c©y lu«n ®îc gän. TØa bá çc chåi mäc ë gi÷a
cµnh ®Ó 3 - 4 chåi tèt ë ®Çu cµnh.
Trêng hîp vên c©y ®· giµ nÕu kh«ng ph¸ ®i
trång l¹i th× cã thÓ ®èn cho c©y trÎ l¹i. ChØ ®èn mét
sè cµnh giµ yÕu hoÆc ®èn toµn th©n ®Ó c©y ra chåi
míi. Nh÷ng chåi nµy gi÷ l¹i ®Ó tiÕp tôc ch¨m sãc
thu ho¹ch hoÆc dïng lµm gèc ghÐp cho c©y míi.
CÇn theo dâi thêng xuyªn ®Ó c¾t bá kÞp thêi
çc cµnh mäc vît tõ th©n hoÆc gèc cµnh (gäi lµ
chåi vît, chåi tîc) v× nh÷ng cµnh nµy thêng
kh«ng cho qu¶, tiªu hao nhiÒu chÊt dinh dìng,
cßn t¹o ®iÒu kiÖn cho s©u bÖnh ph¸t triÓn. Ng¾t bá
nh÷ng cµnh l¸ giµ hoÆc bÞ s©u bÖnh nÆng.
T¹o h×nh vµ tØa cµnh lµ biÖn ph¸p rÊt quan
träng ®èi víi c©y ¨n qu¶, cÇn thùc hiÖn tèt.
34
VI- PHßNG TRõ S¢U BÖNH, Cá D¹I
Phßng trõ s©u bÖnh cho c©y ¨n qu¶ còng nh

víi çc c©y trång kh¸c ph¶i thùc hiÖn nguyªn t¾c
chung lµ ¸p dông tæng hîp nhiÒu biÖn ph¸p mét
çch kÞp thêi, cã nh vËy hiÖu qu¶ míi cao. Çc
biÖn ph¸p chÝnh cÇn ¸p dông lµ:
1. Gièng c©y
CÇn sö dông nh÷ng c©y gièng cã kh¶ n¨ng
chèng chÞu s©u bÖnh, kháe m¹nh, kh«ng mang
nguån s©u bÖnh. §èi víi c©y cã mói ®Æc biÖt chó ý
c©y gièng kh«ng ®îc mang nguån bÖnh vµng l¸
g©n xanh (greening).
2. Kü thuËt canh t¸c

Trång c©y víi mËt ®é võa ph¶i thÝch hîp,
kh«ng nªn trång dµy qu¸. Bãn ph©n vµ tíi níc
®Çy ®ñ, ®óng kü thuËt. Bãn ph©n h÷u c¬ ñ hoai
vµ ph©n h÷u c¬ vi sinh cã nhiÒu vi sinh vËt ®èi
kh¸ng, h¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña vi sinh vËt g©y
h¹i trong ®Êt.
3. T¹o t¸n, tØa cµnh, vÖ sinh vên c©y

T¹o ®iÒu kiÖn cho c©y ph¸t triÓn c©n ®èi, vên
c©y th«ng tho¸ng, h¹n chÕ nguån s©u bÖnh tån t¹i.
Thêng xuyªn ng¾t bá vµ tËp trung tiªu hñy çc
bé phËn c©y bÞ s©u bÖnh nÆng. BiÖn ph¸p bao qu¶
còng cã t¸c dông tèt.
35
4. Sö dông thiªn ®Þch
Trªn çc vên c©y ¨n qu¶ còng cã nhiÒu loµi
thiªn ®Þch, cã t¸c dông rÊt lín trong viÖc h¹n chÕ
s©u bÖnh. §Ó b¶o vÖ thiªn ®Þch, khi cÇn phun
thuèc hãa häc nªn chän dïng nh÷ng lo¹i thuèc Ýt
h¹i thiªn ®Þch nh çc thuèc ®iÒu tiÕt sinh trëng
c«n trïng (Applaud, Butyl trõ rÇy, rÖp), çc lo¹i
dÇu kho¸ng (dÇu phun SK.Enspray, D-C Tron
Plus...). Nu«i kiÕn vµng (Oecophylla smaragdina)
cã t¸c dông h¹n chÕ râ rÖt nhiÒu loµi s©u h¹i trong
vên c©y, hiÖn ®îc ¸p dông trong nhiÒu vên c©y
¨n qu¶ cã mói ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long.
5. Sö dông thuèc hãa häc

§Ó thuèc cã hiÖu qu¶ cao cÇn ¸p dông nguyªn
t¾c “bèn ®óng”:
- §óng thuèc: Chän dïng lo¹i thuèc cã hiÖu qu¶
cao víi lo¹i s©u bÖnh cÇn trõ, ®ång thêi Ýt h¹i
thiªn ®Þch, ngêi vµ m«i trêng.
- §óng lóc: Sö dông thuèc khi s©u bÖnh míi
ph¸t sinh vµ cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn m¹nh, dùa
trªn kÕt qu¶ ®iÒu tra t×nh h×nh s©u bÖnh thùc tÕ
hoÆc theo kinh nghiÖm, theo quy luËt ®· x¸c ®Þnh.
Víi çc lo¹i s©u bÖnh thêng h¹i hoa vµ qu¶ cÇn
phun thuèc ngay tõ khi hoa míi nhó hoÆc qu¶ cßn
non. Tr¸nh phun thuèc khi c©y ®ang në hoa ré ®Ó
kh«ng ¶nh hëng ®Õn sù thô phÊn.
- §óng nång ®é vµ liÒu lîng: Trªn çc nh·n
thuèc ®Òu cã ghi nång ®é pha chÕ, cÇn ¸p dông ®óng.
36
Pha ®Ëm ®Æc qu¸ dÔ h¹i c©y, h¹i ngêi vµ tèn thuèc.
Pha lo·ng qu¸ hiÖu qu¶ phßng trõ sÏ kÐm. CÇn
phun ®ñ lîng níc ®Ó ít ®Òu kh¾p t¸n l¸ c©y.
- §óng çch: Nªn chó ý phun tróng chç s©u
bÖnh tËp trung nhiÒu. Trõ nhÖn, bä trÜ, rÇy... cÇn
phun c¶ mÆt díi l¸. Víi rÖp s¸p chó ý phun chç
cã æ rÖp tËp trung.
Do vên c©y ¨n qu¶ cã t¸n l¸ cao vµ dµy, khi
phun thuèc cÇn mang ®å b¶o hé ®Ó h¹n chÕ thuèc
tiÕp xóc víi ngêi.
CÇn b¶o ®¶m thêi gian çch ly ghi trªn nh·n
thuèc ®Ó tr¸nh ngé ®éc cho ngêi ¨n qu¶, nhÊt lµ
víi çc lo¹i qu¶ vá máng nh t¸o, æi, nho...
Víi c©y cã ®é cao hoÆc diÖn tÝch lín cÇn cã dông
cô phun thÝch hîp nh dïng b¬m ®éng c¬ ¸p lùc
cao, dïng xe di chuyÓn.
Ngoµi çc biÖn ph¸p chÝnh nh trªn, ®èi víi çc
vên c©y nhá gia ®×nh cã thÓ ¸p dông biÖn ph¸p
dïng tay hoÆc vît b¾t giÕt s©u, ng©m níc vên 1 -
2 ngµy ®Ó diÖt s©u nhéng trong ®Êt, lµm bÉy, b¶...
§èi víi cá d¹i trong mét sè trêng hîp kh«ng
cÇn dän s¹ch mµ ®Ó l¹i mét lîng cá võa ph¶i ®Ó
phñ ®Êt, gi÷ ®é Èm vµ h¹n chÕ níc ma xãi mßn
®Êt, lµ n¬i sinh sèng cho çc loµi thiªn ®Þch.
VII- Sö DôNG
CHÊT §IÒU HßA SINH TR¦ëNG THùC VËT
Çc chÊt ®iÒu hßa sinh trëng thùc vËt ngµy cµng
37
®îc sö dông nhiÒu trong nghÒ trång c©y ¨n qu¶ víi
nhiÒu môc ®Ých.
- KÝch thÝch ra hoa: Dïng çc chÊt cã t¸c dông
øc chÕ sinh trëng ®Ó c©y chuyÓn sang giai ®o¹n
ph¸t dôc mµ ra hoa.
- Çc chÊt thêng dïng cho môc ®Ých nµy lµ
Ethephon (Ethrel), Paclobutrazol (hiÖn cã çc tªn
th¬ng m¹i lµ Paclo, Toba-Jum, Super Culta Mix,
Atomin...). Dïng çc chÊt KNO3, KClO3 còng cã hiÖu
qu¶ tèt.
- H¹n chÕ rông hoa vµ qu¶ non: Thêng dïng
çc chÊt Auxin (Atonik, Dekamon, Flower, HD
207, Vi T§Q...), Acid Gibberellic (Gibgro, Progibb,
Vimogreen...). Phun thuèc lóc hoa b¾t ®Çu në vµ
khi qu¶ non míi h×nh thµnh.
- Lµm qu¶ lín: Còng dïng çc chÊt Auxin (NAA)
vµ Acid Gibberellic (GA), phun khi qu¶ ®ang lín.
- Lµm qu¶ chÝn ®Òu vµ nhanh: Chñ yÕu dïng
chÊt Ethephon (hiÖn cã çc tªn th¬ng m¹i
Telephon, Ethrel, Adephone...). Phun khi qu¶ ®·
giµ, cã mét sè qu¶ b¾t ®Çu chÝn.
- Lµm qu¶ cã h¹t nhá hoÆc kh«ng h¹t: Chñ yÕu
dïng chÊt Auxin. Phun khi hoa b¾t ®Çu në ré ®Ó
h¹n chÕ kÕt h¹t.
- KÝch thÝch ra rÔ cho cµnh gi©m, cµnh chiÕt:
Thêng dïng chÊt Auxin. Dung dÞch thuèc pha
theo nång ®é híng dÉn ®Ó nhóng gèc cµnh tríc
khi gi©m hoÆc trén víi bÇu chiÕt.
- Lµm qu¶ chËm chÝn: Cã trêng hîp cÇn lµm
qu¶ chËm chÝn ®Ó kÐo dµi thêi gian thu ho¹ch,
38
ngêi ta phun chÊt GA lªn l¸ vµ qu¶ khi qu¶ ®·
giµ, cã thÓ lµm qu¶ chËm chÝn tõ 5 - 7 ngµy so víi
b×nh thêng (nho, t¸o, xoµi, mËn...).
Çc chÊt ®iÒu hßa sinh trëng thùc vËt cã t¸c
dông rÊt m¹nh, dïng víi liÒu lîng rÊt thÊp, hiÖu
qu¶ cã thÓ kh¸c nhau phô thuéc vµo gièng c©y,
t×nh h×nh sinh trëng, thêi tiÕt... V× vËy, khi sö
dông cÇn b¶o ®¶m ®óng liÒu lîng híng dÉn,
dïng ®óng lóc, nÕu cha cã kinh nghiÖm nªn lµm
thö tríc trªn diÖn hÑp, sau khi cã kÕt qu¶ míi ¸p
dông diÖn réng. Khi sö dông chÊt ®iÒu hßa, sinh
trëng thùc vËt nªn kÕt hîp víi ®iÒu khiÓn dinh
dìng vµ níc cho thÝch hîp. Sö dông chÊt ®iÒu
hßa sinh trëng nhiÒu qu¸, sö dông kh«ng ®óng
kü thuËt, kh«ng chó ý çc ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh vµ
c©y trång sÏ kh«ng cã hiÖu qu¶, thËm chÝ cßn lµm
h¹i c©y, gi¶m chÊt lîng n«ng s¶n.
VIII- §IÒU KHIÓN RA HOA
1. KÝch thÝch ra hoa sím

Trong ®êi sèng cña thùc vËt chia lµm hai giai
®o¹n chÝnh lµ giai ®o¹n sinh trëng vµ giai ®o¹n
ph¸t triÓn. ë giai ®o¹n sinh trëng, çc c¬ quan
dinh dìng nh th©n, l¸, rÔ ph¸t triÓn m¹nh. ë
giai ®o¹n ph¸t triÓn c©y h×nh thµnh çc c¬ quan
sinh s¶n nh hoa, qu¶, h¹t ®Ó duy tr× nßi gièng.
Ranh giíi cña hai giai ®o¹n nµy lµ lóc c©y ra hoa.
Khi c©y chuyÓn sang giai ®o¹n ph¸t triÓn, tøc lµ
39
ra hoa th× sinh trëng ph¶i t¹m dõng l¹i. Dùa vµo
quy luËt nµy, khi c©y sinh trëng tíi møc ®é nhÊt
®Þnh, ngêi ta cã thÓ t¹o ra çc ®iÒu kiÖn lµm cho
c©y t¹m ngõng sinh trëng ®Ó chuyÓn sang giai
®o¹n ph¸t triÓn, tøc lµ cã thÓ lµm cho c©y ra hoa
sím h¬n b×nh thêng.
§Ó lµm cho c©y t¹m ngõng sinh trëng cã thÓ
dïng çc biÖn ph¸p t¹o kh« h¹n, bãn thªm kali,
khoanh vá c©y hoÆc dïng çc chÊt øc chÕ sinh trëng.
ViÖc ®iÒu khiÓn cho c©y ra hoa sím hiÖn ®·
®îc ¸p dông phæ biÕn vµ cã hiÖu qu¶ víi mét sè
c©y nh nh·n, xoµi, sÇu riªng...
Quy tr×nh ¸p dông cã thÓ tãm t¾t nh sau: Khi l¸
ngän (®ît 1 hoÆc 2 tïy t×nh h×nh sinh trëng c©y)
b¾t ®Çu chuyÓn sang mµu xanh nh¹t (mµu ®ät
chuèi) th× ngõng tíi níc, ®ång thêi phun çc chÊt
Paclobutrazol hoÆc KNO3, KClO3 lµm cho c©y vµ l¸
®ät t¹m ngõng sinh trëng. Phun 2 - 3 lÇn çch
nhau 7 - 10 ngµy, nh÷ng c©y sinh trëng tèt cã thÓ
ph¶i kÕt hîp c¶ tíi thuèc xuèng gèc. Dïng KNO3
hoÆc KClO3 pha nång ®é 0,3 - 0,5% (30 - 50g cho 10
lÝt níc). ChÕ phÈm Paclobutrazol 10% pha nång ®é
0,1 - 0,2% (10 - 20g cho 10 lÝt níc).
Víi c©y nh·n thêng ¸p dông ph¬ng ph¸p
kh¾c vá còng cã hiÖu qu¶. TiÕn hµnh khi l¸ ®ät
chuyÓn mµu ®ät chuèi. Chç gÇn gèc cµnh bãc mét
khoanh vá réng 0,5 - 1,0cm, ®Ó l¹i 1 - 2 cµnh nhá
kh«ng khoanh vá gióp cho c©y sinh trëng (gäi lµ
cµnh thë). Sau khi kh¾c vá cµnh cã thÓ kÕt hîp
40
phun KNO3, 1 - 2 lÇn çch nhau 5 - 7 ngµy. Sau
khi xö lý tõ 20 - 30 ngµy c©y sÏ nhó mÇm hoa. Lóc
nµy cã thÓ phun bæ sung çc chÊt Auxin hoÆc GA
®Ó cµnh hoa ra m¹nh vµ ®Òu.
Chó ý çc chÊt KClO3 vµ Paclobutrazol h¹n chÕ
sù ph¸t triÓn vµ ho¹t ®éng cña bé rÔ nªn sö dông
cã møc ®é, nÕu dïng nhiÒu sÏ lµm c©y suy yÕu.
Nªn tíi mét n¨m, n¨m sau ngõng tíi cho bé rÔ
håi phôc.
2. H¹n chÕ rông hoa vµ qu¶ non

HiÖn tîng rông hoa vµ qu¶ non ë c©y ¨n qu¶
lµ hiÖn tîng sinh lý b×nh thêng. Mét sè c©y cã
hoa nhiÒu nh xoµi, nh·n, ch«m ch«m, v¶i, vó
s÷a... b×nh thêng rông hoa vµ qu¶ non tíi trªn
95%. C©y chØ cã kh¶ n¨ng nu«i mét sè qu¶ nhÊt
®Þnh. Tuy vËy, nÕu tØ lÖ bÞ rông qu¸ nhiÒu sÏ lµm
gi¶m thu ho¹ch. Nguyªn nh©n lµm hoa vµ qu¶
non rông nhiÒu chñ yÕu lµ:
- HiÖn tîng rông hoa çch niªn: Tøc lµ n¨m
tríc ®Ëu nhiÒu qu¶ th× n¨m sau Ýt, do c©y nu«i
nhiÒu qu¶ cÇn nghØ mét n¨m ®Ó lÊy l¹i søc. HiÖn
tîng nµy thêng cã trªn nhiÒu lo¹i c©y ¨n qu¶.
- Thêi tiÕt kh«ng thÝch hîp cho thô phÊn. Kh«
h¹n, ma nhiÒu, l¹nh qu¸ hoÆc nãng qu¸ ®Òu ¶nh
hëng thô phÊn vµ hoa bÞ rông. Thêi tiÕt còng
¶nh hëng ®Õn ho¹t ®éng cña c«n trïng thô phÊn.
- Dinh dìng kÐm, kh«ng cung cÊp ®ñ cho c©y
®Ó gi÷ l¹i nhiÒu hoa vµ qu¶.
41
- Do bÞ s©u bÖnh ph¸ h¹i. Çc loµi rÇy, rÖp, bä trÜ,
bä xÝt, nhÖn... cïng víi nhiÒu lo¹i nÊm bÖnh thêng
hay ph¸ h¹i hoa vµ qu¶ non lµm t¨ng tØ lÖ rông.
Tõ çc nguyªn nh©n trªn, çc biÖn ph¸p h¹n
chÕ rông hoa vµ qu¶ non lµ ch¨m sãc, bãn ph©n
®Çy ®ñ cho c©y, khi c©y ra hoa kh«ng ®Ó vên
kh« h¹n hoÆc óng ngËp vµ phßng trõ s©u bÖnh.
Dïng çc chÊt kÝch thÝch sinh trëng nh
Auxin, GA phun khi c©y b¾t ®Çu ra hoa vµ h×nh
thµnh qu¶ còng gãp phÇn h¹n chÕ rông hoa qu¶
râ rÖt. Nh÷ng chÊt nµy gióp t¨ng cêng vËn
chuyÓn dinh dìng nu«i hoa qu¶ vµ h¹n chÕ sù
h×nh thµnh tÇng rêi ë cuèng hoa qu¶. Khi c©y
®ang në hoa ré tr¸nh phun thuèc trõ s©u ®Ó
kh«ng h¹i c«n trïng thô phÊn vµ kh¶ n¨ng thô
phÊn cña hoa.
IX- THô PHÊN Bæ SUNG
Thô phÊn nh©n t¹o bæ sung lµm t¨ng tØ lÖ ®Ëu

qu¶, tuy vËy, kh«ng ph¶i lo¹i c©y nµo còng cÇn
ph¶i lµm. Mét sè c©y kh«ng cã h¹t (nh chuèi,
døa...), mét sè c©y cã thÓ ®Ëu qu¶ kh«ng cÇn thô
phÊn (nh cam navel, nho kh«ng h¹t...), mét sè
c©y b×nh thêng vÉn thô phÊn tèt vµ kÕt qu¶ nhiÒu
(nh nh·n, v¶i, cam, quýt, bëi, xoµi...), nh÷ng lo¹i
c©y nµy kh«ng cÇn thô phÊn bæ sung. Thô phÊn bæ
sung thêng chØ ¸p dông víi çc c©y khã thô phÊn
tù nhiªn nh h¹t phÊn Ýt, thiÕu c©y ®ùc, hoa ®ùc vµ
42
hoa çi riªng, h¹t phÊn vµ bÇu nhôy në kh«ng
cïng lóc nh çc c©y m·ng cÇu xiªm, ®u ®ñ, mÝt,
sÇu riªng... Ngoµi ra, nh÷ng c©y nµy sè lîng hoa
Ýt, kÝch thíc hoa lín dÔ thô phÊn nh©n t¹o h¬n.
Ph¬ng ph¸p lµm lµ lÊy h¹t phÊn r¾c lªn nóm
nhôy hoÆc ng¾t hoa ®ùc chôp lªn nhôy hoa çi.
NÕu vên réng nhiÒu c©y, khã ¸p dông çch thñ
c«ng nh trªn, cã thÓ ¸p dông çch kh¸c, lµ chiÒu
h«m tríc h¸i nhiÒu hoa ®ùc, ®Ó qua ®ªm cho bao
phÊn në, lÊy h¹t phÊn cho vµo b×nh phun bét lo¹i
nhá råi phun hoÆc dïng bót l«ng nhóng h¹t phÊn
råi quÐt lªn bÇu nhôy çi.
§Ó thô phÊn cã kÕt qu¶ tèt cÇn n¾m râ thêi
gian në phÊn cña c©y. §a sè lo¹i c©y në phÊn vµo
buæi s¸ng, cã lo¹i në phÊn vµo gi÷a tra (nh ®u
®ñ), cã lo¹i në vµo buæi chiÒu (nh sÇu riªng).
Ngoµi ra cÇn biÕt cÊu t¹o cña hoa, nhÊt lµ ph¶i
nhËn biÕt bao phÊn vµ nhôy çi.
Ngoµi thô phÊn nh©n t¹o, cã thÓ sö dông c«n
trïng lµm m«i giíi thô phÊn còng gióp t¨ng tØ
lÖ ®Ëu qu¶ râ rÖt nh ®a çc tæ ong nu«i vµo
vên qu¶.
43
Ch¬ng III
Kü THUËT TRåNG ÇC C¢Y ¡N QU¶
B¥ (Persea gratissima)
1. §Æc tÝnh
C©y b¬ cã nguån gèc tõ ch©u Mü, hiÖn nay ®·
trång ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi. ë níc ta, c©y b¬
trång nhiÒu ë T©y Nguyªn v× ë ®©y khÝ hËu «n
hßa, lîng ma ®Çy ®ñ, ®Êt tèt vµ tho¸t níc.
C©y b¬ a nhiÖt ®é t¬ng ®èi thÊp, trung b×nh
20 - 25oC, thµnh phÇn ®Êt nhÑ, tho¸t níc, pH tõ
5 - 7. Kh«ng chÞu ®Êt chua hoÆc kiÒm qu¸, kh¶
n¨ng chÞu ngËp óng rÊt yÕu.
ë vïng T©y Nguyªn níc ta, b¬ thêng ra hoa
vµo th¸ng 11 - 12, qu¶ chÝn vµo th¸ng 6 - 7. Thêi
gian cã hoa ®Õn thu ho¹ch 9 - 10 th¸ng.
Thêi gian phÊn në vµ nhôy chÝn ë c©y b¬ cã sù
“lÖch pha”, trong ngµy cã hiÖn tîng bao phÊn në
sím h¬n hoÆc muén h¬n so víi thêi gian nhôy chÝn.
2. Gièng
C©y b¬ hiÖn cã ba nhãm (chñng) gièng lµ Mªhic«,
Guatemala vµ ¡ng-ti. ë miÒn Nam níc ta khÝ
44
hËu nãng vµ Èm, trång çc gièng thuéc chñng
¡ng-ti thÝch hîp h¬n.
C©y b¬ cã thÓ nh©n gièng b»ng çc ph¬ng
ph¸p gi©m cµnh, chiÕt vµ ghÐp. Tuy vËy, gi©m
cµnh vµ chiÕt khã ra rÔ, ph¶i xö lý chÊt kÝch thÝch.
GhÐp lµ ph¬ng ph¸p tèt nhÊt, thêng lµ ghÐp
nªm trªn gèc ghÐp ®· c¾t côt.
3. Çch trång
§µo hè th¸ng 11 - 12 cho ®Êt ¶i ®Ó trång vµo
®Çu mïa ma. Kho¶ng çch trung b×nh 6 - 8m
(kho¶ng 180 - 220 c©y/ha). Bãn lãt 20 - 30kg ph©n
h÷u c¬ cho 1 gèc. Chó ý khi bãn ph©n lãt xuèng hè
ph¶i dïng ph©n h÷u c¬ ñ hoai vµ s¹ch, bãn ph©n
cha hoai c©y b¬ rÊt dÔ bÞ bÖnh thèi rÔ do nÊm
Phytophthora.
4. Ch¨m sãc
- Tíi níc: Thêng xuyªn tíi níc vµo mïa
kh«, tho¸t níc vµo mïa ma, kh«ng ®Ó gèc c©y
®äng níc.
- Bãn ph©n: Ph©n h÷u c¬ bãn sau khi thu ho¹ch,
kho¶ng 8 - 10 tÊn/ha. Lîng ph©n hãa häc bãn h»ng
n¨m cho 1ha trung b×nh 80 - 100kg urª, 120 - 150kg
super l©n vµ 100 - 120kg kali clorua. B¬ non cha ra
qu¶ bãn NPK theo tØ lÖ 1 : 1 : 1, c©y lín ®· cã qu¶ tØ
lÖ ®ã lµ 2 : 1 : 2. Lîng ph©n bãn cho 1 c©y kho¶ng
300 - 500g urª + 500 - 1.000g super l©n + 500 - 800g
kali clorua. Chia ra bãn 2 - 3 lÇn trong n¨m.
45
5. Phßng trõ s©u bÖnh
- S©u h¹i: Thêng thÊy lµ bä trÜ h¹i l¸, hoa vµ
qu¶ non, rÖp s¸p hót nhùa, mät ®ôc th©n vµ cµnh,
nhÖn ®á h¹i qu¶. Phßng trõ chñ yÕu lµ dïng thuèc.
- BÖnh h¹i: Nguy hiÓm nhÊt lµ bÖnh thèi rÔ do
nÊm Phytophthora. B¬ trång ®Êt nÆng, khã tho¸t
níc, ®é pH cao thêng bÞ bÖnh nÆng. Phßng trõ
bÖnh chñ yÕu lµ kh«ng ®Ó gèc c©y ®äng níc vµ
dïng thuèc. H»ng n¨m vµo ®Çu vµ cuèi mïa ma
dïng çc thuèc gèc §ång hßa níc tíi gèc vµ quÐt
lªn th©n c©y tõ gèc lªn kho¶ng 1m. Trong mïa
ma phun 2 - 3 lÇn b»ng thuèc Mexyl-MZ,
Ridomil, Dithan-M, Aliette. Ph¸t hiÖn trªn th©n
c©y cã çc vÕt thèi do nÊm th× c¹o s¹ch vá råi quÐt
thuèc Mexyl-MZ hoÆc Aliette.
C¢Y Cã MóI (Citrus spp.)
C©y cã mói chñ yÕu gåm çc lo¹i cam (Citrus

sinensis), quýt (Citrus reticulata), chanh (Citrus
aurantifolia), bëi (Citrus grandis), ngoµi ra cã
thanh yªn, phËt thñ, quÊt.
1. §Æc tÝnh
Çc c©y cã mói cã nguån gèc ¸ nhiÖt ®íi, thÝch
hîp nhiÖt ®é trung b×nh (tõ 20 - 30oC), nãi chung
chÞu nãng tèt h¬n chÞu l¹nh. Tuy vËy, khi chÝn
trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é cao, vá cam, quýt kh«ng
46
vµng, thÞt qu¶ tr¾ng, vÞ nh¹t, riªng bëi th× cã
mµu s¾c vµ h¬ng vÞ tèt h¬n. Yªu cÇu ®é Èm trung
b×nh vµ t¬ng ®èi cao, ë vïng nhiÖt ®íi ma nhiÒu
cam, quýt cã thÓ ra hoa nhiÒu vô trong n¨m.
ThÝch hîp ®Êt phï sa, ®Êt çt pha, tho¸t níc, ®é
pH kho¶ng 6 - 7.
ë phÝa Nam níc ta, sau mïa kh« ®Õn th¸ng
4 - 5 nÕu ®îc tíi níc hoÆc cã ma, chØ sau 1
th¸ng lµ cam, quýt ra ®ät ®ång thêi víi ra hoa
vµ cho thu ho¹ch vµo th¸ng 11 - 12, ®©y còng lµ
vô chÝnh. NÕu th¸ng 11 - 12 nhiÖt ®é thÊp vµ ®é
Èm cßn cao th× c©y l¹i ra hoa ®ît n÷a vµ thu
ho¹ch vµo th¸ng 6 - 7, ®ã lµ cam tr¸i vô, s¶n
lîng Ýt h¬n vô chÝnh.
2. Gièng
ë níc ta cã nhiÒu gièng cam, quýt, chanh,
bëi. Cã çc gièng tèt næi tiÕng ë tõng vïng nh
cam x· §oµi (NghÖ An), cam Bè H¹ (B¾c Giang),
cam Sa §Ðc (§ång Th¸p), quýt ®êng Bè H¹, quýt
Lý Nh©n (Hµ Nam), bëi §oan Hïng (Phó Thä),
bëi Phóc Tr¹ch (Hµ TÜnh), bëi N¨m Roi (VÜnh
Long), bëi Biªn Hßa (§ång Nai), v.v..
C©y cã mói hiÖn nay hÇu nh kh«ng cßn trång
b»ng h¹t, chØ dïng h¹t ®Ó lÊy c©y gèc ghÐp. Nh©n
gièng chñ yÕu b»ng chiÕt cµnh vµ ghÐp m¾t. Ngoµi
viÖc chän gèc vµ m¾t ghÐp cho qu¶ chÊt lîng tèt,
®óng gièng, cÇn ®Æc biÖt chó ý kh«ng mang nguån
47
bÖnh vµng l¸ g©n xanh (greening), chñ yÕu lµ
dïng c©y kh«ng cã bÖnh vµ ë vïng kh«ng cã bÖnh.
3. Çch trång
- Thêi vô trång: ë phÝa B¾c trång vô xu©n
(th¸ng 2 - 3) vµ vô thu (th¸ng 8 - 9 - 10). ë phÝa
Nam trång ®îc quanh n¨m, tèt nhÊt vµo ®Çu
mïa ma (th¸ng 4 - 6).
- Kho¶ng çch: Cam, quýt vµ chanh nªn trång
kho¶ng çch 3 - 4m, bëi 5 - 6m.
- Çch trång: Khi trång nªn xoay m¾t ghÐp vÒ
híng giã chÝnh trong n¨m ®Ó tr¸nh bÞ giã lµm
t¸ch chåi. NÕu trång b»ng cµnh chiÕt nªn ®Æt cµnh
h¬i nghiªng ®Ó c©y ph©n cµnh tèt. Trång xong tñ
gèc b»ng r¬m r¹, cá kh« hoÆc bÌo lôc b×nh, c¾m cäc
®Ó gi÷ c©y, tíi níc ngay.
4. Ch¨m sãc
- Tíi níc: Çc c©y cã mói rÊt cÇn níc nhng
kÐm chÞu óng ngËp. CÇn thêng xuyªn tíi ®ñ Èm
trong mïa kh«, tho¸t níc trong mïa ma.
- Bãn ph©n:
Bãn lãt ph©n h÷u c¬ ñ hoai 20 - 30 kg/c©y, sau
®ã khi c©y cã qu¶ h»ng n¨m bãn mét lÇn sau khi
thu ho¹ch, cã thÓ dïng thªm ph©n h÷u c¬ vi sinh
®· chÕ biÕn.
Ph©n hãa häc dïng bãn thóc, liÒu lîng tïy
theo tuæi c©y (tham kh¶o b¶ng sau, tÝnh b»ng gam
cho 1 c©y 1 n¨m).
48
Tuæi c©y (n¨m) N P2O5 K2O
1-3 50 - 150 50- 100 60
4-6 200 - 250 150 - 200 120
7-9 300 - 400 250 - 300 180
Tõ 10 n¨m trë lªn 500 - 800 350 - 400 240
§èi víi bëi, liÒu lîng bãn nhiÒu h¬n cam, quýt.
Thêi kú c©y nhá, bãn l©n vµ kali 1 lÇn vµo cuèi
mïa ma. Ph©n ®¹m chia 3 - 4 lÇn bãn hoÆc tíi.
C©y trªn 3 tuæi b¾t ®Çu thu qu¶, ph©n ®¹m
chia bãn 3 lÇn (tríc ra hoa, sau ®Ëu qu¶ vµ sau
thu ho¹ch). Ph©n kali chia 2 lÇn bãn (sau ®Ëu qu¶
vµ tríc thu ho¹ch 1 - 2 th¸ng). Ph©n l©n bãn toµn
bé sau thu ho¹ch cïng víi ph©n h÷u c¬.
Çc c©y cã mói rÊt cÇn chÊt vi lîng nh kÏm
(Zn), mangan (Mn), s¾t (Fe), ®ång (Cu). Nªn
thêng xuyªn phun thªm ph©n bãn l¸ cã vi lîng,
nhÊt lµ khi c©y cã biÓu hiÖn bÞ thiÕu.
- Xö lý ra hoa:
Víi çc c©y cã mói cã hai çch xö lý ra hoa
thêng lµm lµ xiÕt níc vµ bãn ph©n.
+ BiÖn ph¸p xiÕt níc:
¸p dông ë nh÷ng n¬i cã bê bao tèt, hoµn toµn
chñ ®éng níc. Sau khi thu ho¹ch tiÕn hµnh tØa
cµnh, dän c©y vµ bãn ph©n. Sau ®ã rót hÕt níc ®Ó
kh« vên tõ 20 - 25 ngµy ®Õn khi thÊy l¸ c©y h¬i
hÐo th× cho níc vµo m¬ng r·nh çch mÆt vên
20 - 30cm trong 12 giê råi rót níc ra cßn çch
49
mÆt vên 50 - 60cm. TiÕp tôc tíi níc vµ bãn
ph©n, c©y sÏ sím ra ®ät vµ nô hoa. Trong thêi
gian rót níc kÕt hîp phun KNO3 vµ chÊt kÝch
thÝch Atonik thêi gian xiÕt níc sÏ rót ng¾n, c©y
sím ra hoa h¬n.
+ BiÖn ph¸p bãn ph©n:
¸p dông ë vïng ®Êt thÊp, kh«ng chñ ®éng
níc. Sau thu ho¹ch tiÕn hµnh vÖ sinh vên, sau
®ã bãn ph©n ®¹m urª hoÆc Thiourª víi liÒu lîng
cao gÊp ®«i b×nh thêng (kh«ng bãn l©n vµ kali),
nÕu cã ®iÒu kiÖn th× båi thªm mét líp bïn máng
1 - 2cm. §ång thêi víi bãn ph©n kÕt hîp phun KNO3
nång ®é 0,1%, pha thªm chÊt Auxin hoÆc GA. Sau
xö lý 20 - 30 ngµy c©y sÏ ra hoa. Xö lý bãn ph©n vµo
thêi gian kh« r¸o, nÕu bãn ph©n mµ gÆp ma liªn
tôc nhiÒu ngµy th× c©y còng kh«ng ra hoa ®îc.
- S©u vÏ bïa: (Phyllocnistris citrella): s©u non

®ôc díi biÓu b× l¸ non t¹o thµnh çc ®êng vßng
vÌo, l¸ xo¨n l¹i, ¶nh hëng quang hîp.
- RÇy chæng çnh: (Diaphorina citri): rÇy
trëng thµnh chØ dµi 3 - 4mm, rÇy non rÊt nhá. C¶
rÇy trëng thµnh vµ rÇy non sèng mÆt díi l¸ non
chÝch hót nhùa lµm c©y sinh trëng kÐm. §Æc
biÖt, rÇy chæng çnh lµ m«i giíi lan truyÒn bÖnh
vµng l¸ g©n xanh rÊt nguy hiÓm.
50
- RÖp s¸p vµ rÖp muéi: (chñ yÕu cã çc loµi
Planococcus citri, Aonidiella aurantii, Toxoptera
aurantii). RÖp b¸m ë ®ät, l¸ non, cµnh non, hoa vµ
qu¶, chÝch hót nhùa lµm c©y sinh trëng kÐm.
- Bä trÜ: (Scirtothrips dorsalis): Bä rÊt nhá,
b¸m mÆt díi l¸ vµ díi l¸ ®µi hoa, chÝch hót vá
qu¶ t¹o thµnh nh÷ng vßng sÑo mµu x¸m ë
quanh cuèng qu¶ rÊt ®Æc trng, lµm gi¶m chÊt
lîng qu¶.
- NhÖn ®á: (Panonychus citri): NhÖn cã kÝch
thíc rÊt nhá nh h¹t çt, mµu ®á hång, b¸m mÆt
díi l¸ chÝch hót nhùa lµm l¸ kh« vµng. §Æc biÖt,
nhÖn c¹p vá qu¶ lµm vá x¸m ®en, sÇn sïi (gäi lµ
hiÖn tîng da çm).
BiÖn ph¸p phßng trõ çc lo¹i s©u h¹i trªn lµ:
- Kh«ng trång mËt ®é dµy qu¸, t¹o t¸n, tØa cµnh
cho vên c©y th«ng tho¸ng. Ng¾t bá l¸ bÞ s©u h¹i
nÆng tiªu hñy.
- Bãn ph©n ®Çy ®ñ, kÞp thêi cho ®ät ra tËp
trung ®Ó thuËn lîi phun thuèc.
- Phun çc thuèc Sherpa, Polytrin, Pyrinex,
Supracide, Vibasu, Monster, Padan... cã thÓ diÖt
®îc nhiÒu lo¹i s©u. Riªng víi nhÖn ®á dïng çc
thuèc chuyªn trÞ nh Comite, Nissorun, Ortus,
Danitol, Dandy... Sö dông dÇu kho¸ng SK.Enspray,
DC-Tron Plus, Vicol... cã thÓ diÖt ®îc çc lo¹i s©u
vµ nhÖn l¹i rÊt Ýt ®éc h¹i víi ngêi vµ thiªn ®Þch.
51
Víi s©u vÏ bïa cÇn phun thuèc hoÆc dÇu sím ngay
khi ®ät non võa nhó.
Ngoµi çc lo¹i s©u trªn, çc c©y cã mói cßn bÞ
nhiÒu lo¹i s©u h¹i kh¸c nh s©u non bím
phîng ¨n l¸, s©u ¨n ®ät, bím hót qu¶, s©u
®ôc vá qu¶. Dïng tay b¾t giÕt hoÆc phun çc
thuèc trõ s©u th«ng thêng ®Òu diÖt ®îc - nu«i
th¶ kiÕn vµng cã t¸c dông h¹n chÕ s©u h¹i cã
hiÖu qu¶.
- BÖnh loÐt (do vi khuÈn Xanthomonas
campestris): T¹o thµnh nh÷ng vÕt loÐt sÇn sïi
mµu vµng trªn l¸ vµ vá qu¶. VÕt ®ôc cña s©u vÏ
bïa t¹o ®iÒu kiÖn cho vi khuÈn x©m nhËp g©y
bÖnh. BiÖn ph¸p phßng trõ chñ yÕu lµ vÖ sinh
vên c©y, phun çc lo¹i thuèc gèc ®ång nh Vidoc,
COC, Kocide, Hidrocop...
- BÖnh ghÎ låi (do nÊm Elsinoe fawcetti): T¹o
thµnh nh÷ng nèt låi lªn nh môn ghÎ trªn l¸,
cµnh vµ vá qu¶, lµm vá qu¶ cã mµu n©u ®en sÇn
sïi. Phun çc thuèc trõ nÊm nh Viben-C, Zin,
Bonanza, Score, Rovral...
- BÖnh nøt th©n ch¶y nhùa (do nÊm Phytophthora
palmivora): BÖnh t¹o thµnh nh÷ng vÕt nøt ë vá
th©n gÇn gèc, chç nøt cã nhùa ch¶y ra, rÔ bÞ thèi,
c©y bÞ bÖnh sinh trëng kÐm, kh« chÕt tõng cµnh
vµ c¶ c©y. BiÖn ph¸p phßng trõ lµ vên c©y cÇn
tho¸t níc, h»ng n¨m vµo ®Çu vµ cuèi mïa ma
dïng çc thuèc gèc ®ång quÐt lªn th©n hoÆc tíi gèc.
52
Trong mïa ma phun 2 - 3 lÇn çc thuèc Mexyl-
MZ, Ridomil, Aliette. Ph¸t hiÖn cã vÕt bÖnh trªn
th©n dïng dao c¹o hÕt vá chç bÞ bÖnh råi dïng çc
thuèc trªn quÐt lªn, quÐt 2 - 3 lÇn çch nhau 10 -
15 ngµy.
- BÖnh vµng l¸ g©n xanh (bÖnh greening do vi
khuÈn Liberobacter asiaticum): TriÖu chøng ®iÓn
h×nh lµ phiÕn l¸ chuyÓn mµu vµng trªn ®ã næi lªn
çc g©n l¸ cßn xanh. BÖnh nÆng th× l¸ nhá l¹i,
th¼ng ®øng vµ uèn cong d¹ng tai thá. NÕu c©y cßn
nhá mµ bÞ bÖnh th× toµn c©y thÊp bÐ. Trªn c©y lín
triÖu chøng bÖnh nÕu nhÑ th× chØ biÓu hiÖn trªn
mét sè l¸ hoÆc mét sè cµnh, bÞ nÆng míi thÓ hiÖn
toµn c©y. C©y bÖnh cã thÓ cho thu ho¹ch vµi n¨m
nhng qu¶ nhá, mÐo mã, vÞ chua, sau ®ã míi chÕt.
TriÖu chøng bÖnh lóc ®Çu dÔ lÇm víi triÖu chøng
c©y thiÕu kÏm hoÆc s¾t. BÖnh do rÇy chæng çnh
lµm m«i giíi lan truyÒn.
Phßng trõ bÖnh b»ng çc biÖn ph¸p:
- Kh«ng dïng gièng ë nh÷ng c©y hoÆc nh÷ng
vïng cã bÖnh.
- Phßng trõ triÖt ®Ó rÇy chæng çnh.
- Ph¸t hiÖn c©y chím bÞ bÖnh phun çc chÊt vi
lîng kÏm, mangan vµ ®ång tõ 10 - 15 ngµy mét
lÇn cho ®Õn khi c©y phôc håi. §Ó phßng ngõa bÖnh
hµng n¨m cã thÓ phun ®Þnh kú 2 - 3 lÇn.
- Çc dông cô dïng c¾t tØa, chiÕt, ghÐp cÇn khö
trïng sau mçi lÇn sö dông b»ng bét giÆt hoÆc cån.
53
CH¤M CH¤M
(Nephelium lappaceum)
1. §Æc tÝnh
C©y ch«m ch«m cïng hä víi v¶i, nh·n, gièng

nhau vÒ çc ®Æc tÝnh thùc vËt, sinh th¸i vµ c¶
h¬ng vÞ qu¶.
Ch«m ch«m cã nguån gèc nhiÖt ®íi, kh«ng chÞu
rÐt, nhiÖt ®é thÝch hîp 22 - 30oC, lîng ma cao
tõ 2.000 - 5.000mm mét n¨m vµ ph©n bè ®Òu.
Tuy vËy, tríc khi ra hoa cÇn thêi gian kh« h¹n
Ýt nhÊt mét th¸ng, khi qu¶ chÝn gÆp ma nhiÒu
dÔ bÞ nøt vµ thèi.
Ch«m ch«m trång ®îc trªn nhiÒu lo¹i ®Êt,
thÝch hîp nhÊt lµ ®Êt phï sa tho¸t níc tèt, ®Êt
bazan cã ®é s©u 3 - 4m, nÕu bãn ph©n ®Çy ®ñ th×
®Êt ®á laterit còng tèt. §é pH ®Êt thÝch hîp tõ
4,5 - 6,5. ë níc ta, ch«m ch«m trång chñ yÕu ë
miÒn §«ng Nam Bé, h»ng n¨m ra hoa vµo th¸ng
12 vµ th¸ng 1 n¨m sau, thu ho¹ch vµo th¸ng 5 - 6.
2. Gièng
ë níc ta hiÖn nay cã mét sè gièng phæ biÕn
nh ch«m ch«m dÝnh (hiÖn cßn Ýt do chÊt lîng
kh«ng æn ®Þnh), ch«m ch«m Java (çc gièng nhËp
néi, hiÖn trång phæ biÕn), ch«m ch«m nh·n (qu¶
nhá nhng h¬ng vÞ tèt, ®ang ph¸t triÓn).
54
Cã thÓ nh©n gièng b»ng h¹t, chiÕt hoÆc ghÐp.
Ph¬ng ph¸p nh©n gièng b»ng h¹t Ýt dïng cho
s¶n xuÊt v× chÊt lîng c©y kh«ng æn ®Þnh, chØ
dïng lµm gèc ghÐp. ChiÕt cµnh mau ra rÔ
nhng tØ lÖ nh©n gièng kh«ng cao, thêng dïng
trong vên nhá. Ph¬ng ph¸p ghÐp m¾t ®îc
dïng phæ biÕn, ghÐp cµnh vµ ghÐp ¸p còng cã
kÕt qu¶ tèt.
3. Çch trång
Cã thÓ trång quanh n¨m nhng tèt nhÊt lµ vµo
®Çu mïa ma (th¸ng 4 - 6) vµ cuèi mïa ma
(th¸ng 10 - 11).
Kho¶ng çch trång 6 - 8 x 8 - 10 (kho¶ng 100 -
120 c©y/ha). Nªn trång xen nhiÒu dßng ch«m ch«m
®Ó thô phÊn tèt h¬n. V× kho¶ng çch réng nªn
nh÷ng n¨m ®Çu cã thÓ trång xen c©y ng¾n ngµy
hoÆc trång xen sÇu riªng. Trång xong tíi níc ®ñ
Èm, nhÊt lµ trong th¸ng ®Çu.
4. Ch¨m sãc
- Tíi níc: Thêi kú c©y nhá cÇn ®ñ níc ®Ó

sinh trëng, cã thÓ tñ r¬m r¸c quanh gèc. Khi c©y
lín vµo cuèi mïa ma (th¸ng 11) kh«ng nªn tíi
®Ó c©y ph©n hãa mÇm hoa. Sau khi ra hoa vµ kÕt
qu¶ cÇn ®ñ Èm, kh« h¹n hoÆc nhiÒu níc qu¸ ®Òu
h¹n chÕ tØ lÖ ®Ëu qu¶.
55
- Bãn ph©n:
Ph©n h÷u c¬ bãn lãt khi trång 20 - 30 kg/c©y, nÕu
®Êt xÊu bãn thªm 200 - 300g ph©n NPK 16-16-8.
Ph©n hãa häc bãn trung b×nh cho çc n¨m

(lîng ph©n cho mét c©y c¶ n¨m)
Super l©n
Tuæi c©y Urª (g) KCl (g) Çch bãn
(g)
N¨m thø 1 100 100 40 Chia 2 lÇn vµo th¸ng thø 1 vµ
thø 6 sau trång
N¨m thø 2 150 - 40 Chia 2 lÇn bãn vµo ®Çu vµ cuèi
mïa ma
N¨m thø 3 (b¾t ®Çu 200 100 50 Chia 2 lÇn sau thu ho¹ch vµ
cho qu¶) tríc ra hoa
N¨m thø 4 250 100 100 Chia 3 lÇn sau thu ho¹ch, tríc ra
hoa vµ khi qu¶ ®ang lín. Ph©n l©n
bãn toµn bé sau thu ho¹ch
N¨m thø 5 trë ®i 300-500 100-200 100-200 Chia 2 lÇn sau thu ho¹ch vµ
tríc ra hoa. Thªm 15 - 20kg
ph©n hu c¬ bãn sau thu ho¹ch
H»ng n¨m phun bæ sung ph©n bãn l¸ vi lîng.

- TØa cµnh: Sau khi thu ho¹ch c¾t bá bít çc
®Çu cµnh qu¶, çc cµnh mäc tîc, cµnh s©u bÖnh
vµ çc cµnh qu¸ thÊp tríc khi bãn ph©n.
- Dïng chÊt ®iÒu hßa sinh trëng:
+ §Ó kÝch thÝch ra hoa, phun lªn l¸ çc chÊt
Paclobutrazol hoÆc Ethephon.
56
+ H¹n chÕ rông hoa vµ t¨ng ®Ëu qu¶ phun
NAA vµ GA.
+ Lµm qu¶ mau chÝn vµ chÝn ®Òu, khi qu¶ ®·
giµ, cã mét sè qu¶ b¾t ®Çu chuyÓn mµu, phun chÊt
Ethephon lµm qu¶ chÝn nhanh vµ ®Òu, kh«ng ¶nh
hëng ®Õn chÊt lîng.

- RÖp s¸p phÊn (Planococcus lilacinus): RÖp
b¸m trªn l¸, hoa vµ chïm qu¶ thµnh nh÷ng ®¸m
bét mµu tr¾ng, hót nhùa lµm rông hoa, qu¶ nhá.
RÖp cßn kÌm theo kiÕn vµ nÊm bå hãng. Phun trõ
b»ng çc thuèc Supracide, Pyrinex, Malate,
Fenbis, Dragon...
- S©u ¨n hoa (Thalasodes falsaria): S©u non ¨n
trôi nh¸nh hoa. Khi hoa b¾t ®Çu në phun çc
thuèc trõ s©u th«ng thêng ®Òu h¹n chÕ ®îc.
- S©u ®ôc qu¶ (Conogethes punctiferalis). S©u
non ®ôc trong qu¶, ¨n c¶ h¹t non. Phun trõ b»ng
çc thuèc Sherpa, Vibasu, Dragon, Polytrin...
- BÖnh phÊn tr¾ng (do nÊm Oidium sp.): BÖnh
lµm l¸ bÞ kh«, hoa vµ qu¶ non kh« ®en vµ rông,
qu¶ lín bÞ bÖnh th× ®Çu gai bÞ ®en qu¨n l¹i, qu¶
biÕn d¹ng, nhá. Phßng trõ b»ng çc thuèc Viben-
C, Carbenzim, Topsin-M, Bayfidan, Sulox...
- BÖnh ch¸y mÐp l¸ (do nÊm Pestalozia sp.):
Chãp hoÆc mÐp l¸ bÞ kh« sau lan vµo lµm ch¸y mét
m¶ng l¸ lín. BÖnh thêng h¹i l¸ b¸nh tÎ vµ l¸ giµ,
57
c©y thiÕu dinh dìng. CÇn bãn ph©n, tíi níc
®Çy ®ñ. Khi bÖnh ph¸t triÓn nhiÒu phun çc thuèc
gèc §ång (Viben-C, COC, Rocide...).
- BÖnh thèi qu¶ (do nÊm Phytophthora sp.):
BÖnh ph¸t triÓn nhiÒu trong ®iÒu kiÖn thêi tiÕt
nãng, Èm, ma nhiÒu khi qu¶ giµ vµ chÝn. Phun
phßng bÖnh b»ng çc thuèc Mexyl-MZ, Vimonyl,
Viben-C, Dithan-M...
Ngoµi ra cã bä çnh cøng ¨n l¸, s©u cuèn l¸,
bÖnh th¸n th, bÖnh ®èm rong.
CHUèI (Musa spp.)
1. §Æc tÝnh
C©y chuèi cã nguån gèc nhiÖt ®íi, nhiÖt ®é thÝch
hîp tõ 20 - 30oC, kh«ng chÞu l¹nh thêi gian dµi; rÊt
cÇn níc, bé rÔ ¨n n«ng nªn chÞu h¹n kÐm. ThÝch
hîp trång ë ®Êt phï sa, ®Êt rõng míi khai ph¸ nhiÒu
mïn, gi÷ Èm vµ tho¸t níc, ®é pH tõ 6 - 7,5.
Thêi gian tõ khi n¶y mÇm ®Õn khi træ buång
qu¶ kho¶ng mét n¨m.
2. Gièng
Chuèi cã nhiÒu gièng, çc gièng thêng trång lµ:
- Chuèi tiªu (chuèi giµ, Musa sinensis). Cã çc
gièng chuèi tiªu lïn, chuèi tiªu nhì, chuèi tiªu cao.
- Chuèi t©y (chuèi xiªm, chuèi sø, Musa
sapientum). Cã çc gièng chuèi xiªm vµng, chuèi
xiªm ®en.
58
Ngoµi ra cßn mét sè gièng kh¸c nh chuèi ngù,
chuèi hét, chuèi s¸p, chuèi cau...
Nh©n gièng chuèi chñ yÕu b»ng c©y con hoÆc
cñ. Cñ cã thÓ bæ tõng miÕng, mçi miÕng cã mét
mÇm non ®Ó trång, tØ lÖ nh©n gièng cao. MiÕng cñ
nªn trång qua vên ¬m, khi chåi mäc cao 30 -
50cm th× bøng trång. HiÖn nay, ph¬ng ph¸p nu«i
cÊy m« ®Ó nh©n gièng chuèi ®· ®îc ¸p dông
trong s¶n xuÊt.
3. Çch trång
Thêi vô trång thÝch hîp nhÊt lµ ®Çu mïa ma
(th¸ng 6 - 7).
Trång theo hµng víi kho¶ng çch 1,5-2,0 - 2,0-
3,0m, mËt ®é kho¶ng 2.000 - 2500 c©y/ha.
C©y con hoÆc cñ chuèi tríc khi trång cÇn gät
hÕt rÔ, nhóng gèc vµo tro bÕp hoÆc dung dÞch
thuèc trõ s©u. Trång xong tíi níc ngay vµ gi÷
Èm ®Êt kho¶ng 15 ngµy cho ra rÔ míi.
4. Ch¨m sãc
- Tíi níc: Chó ý tíi níc trong mïa kh« vµ
tho¸t níc trong mïa ma.
- Bãn ph©n:
+ Bãn lãt khi trång cho mçi hè 10 - 15kg ph©n
h÷u c¬ + 0,2kg SA + 0,2kg super l©n + 0,2kg KCl
(chuèi rÊt cÇn S, cã trong ph©n SA). Bãn thªm mçi
hè 200g v«i bét.
59
+ Bãn thóc cho mét gèc mét n¨m nh sau:
Urª : 200 - 300g (hoÆc 400 - 600g SA).
Super l©n : 300 - 500g
KCl : 150 - 200g
DAP : 100 - 150g
Chia 2 lÇn bãn vµo ®Çu vµ cuèi mïa ma. Ph©n
®¹m ®ît 1 bãn urª, ®ît 2 bãn SA.
- TØa mÇm: §Ó tr¸nh ¶nh hëng ®Õn c©y mÑ,
chØ nªn ®Ó l¹i 1 - 2 c©y con cho mét gèc ®Ó thay c©y
mÑ. CÇn lµm sím, ®µo ®i nh÷ng mÇm yÕu, ra
kh«ng ®óng thêi vô.
- C¾t bá hoa ®ùc: Sau khi chuèi træ buång cã tõ
7 - 10 n¶i në toµn hoa çi cho qu¶, sau ®ã në hoa
®ùc cÇn c¾t bá ®Ó dån chÊt dinh dìng nu«i qu¶
tèt h¬n.
Thêng xuyªn c¾t bá çc l¸ giµ, kh« ®Ó vên
th«ng tho¸ng, chÆt çc c©y ®· thu ho¹ch qu¶.

- S©u ®ôc cñ (Cosmopolites sordidus): Lµ s©u
non cña mét loµi bä vßi voi çnh cøng, gäi lµ con
sïng hoÆc nh¹y. S©u non ®ôc th©n hoÆc cñ, cã thÓ
lµm chÕt c©y. Phßng trõ b»ng dän vÖ sinh vên
s¹ch sÏ, ®µo bá c¶ cñ c©y bÞ h¹i. H»ng n¨m r¶i
quanh gèc thuèc s©u d¹ng h¹t nh Diaphos 10G,
Vicarp 4H, Basudin 10G.
- Bä gi¸p (Basilepta robusta): Bä trëng thµnh
lµ loµi çnh cøng nhá, gÆm ¨n chÊt xanh cña l¸ vµ
60
vá qu¶ t¹o thµnh nh÷ng vÖt mµu n©u tr«ng nh
çc vÕt ghÎ lµm xÊu qu¶ kh«ng xuÊt khÈu t¬i
®îc (cßn gäi lµ s©u vÏ qu¶). Khi cã s©u ph¸t sinh
phun çc thuèc Sherpa, Vibasu, Pyrinex, Padan...
- RÖp muéi (Pentalonia nigronervosa): RÖp b¸m
ë bÑ l¸ giµ, ®«i khi cã ë ngän vµ qu¶. ChÊt bµi tiÕt
cña rÖp lµ m«i trêng cho nÊm bå hãng ph¸t triÓn
lµm ®en vá qu¶. RÖp cßn lµ m«i giíi truyÒn virót
g©y bÖnh rôt ngän “Bunchy Top” rÊt nguy hiÓm
víi c©y chuèi. Phßng trõ b»ng vÖ sinh vên c©y,
c¾t bá çc l¸ giµ, l¸ cã rÖp vµ phun thuèc Fenbis,
Polytrin, Supracide, Pyrinex...
- BÖnh hÐo vµng Panama (do nÊm Fusarium
oxysporium): NÊm bÖnh trong ®Êt x©m nhËp qua
rÔ vµo cñ råi lan lªn th©n, ph¸ hñy bÑ l¸ lµm l¸
vµng hÐo rò xuèng, c©y chÕt dÇn. Çc gièng chuèi
xiªm bÞ nhiÔm bÖnh nÆng h¬n çc gièng kh¸c.
Phßng trõ b»ng çch kh«ng lÊy c©y con ë khãm bÞ
bÖnh lµm gièng, tríc khi trång nhóng gèc c©y vµo
níc thuèc Bordeaux, çc thuèc gèc ®ång hoÆc
Benomyl. C©y chuèi bÞ bÖnh ®µo bá gèc råi r¾c v«i.
- BÖnh hÐo rò Moko (do vi khuÈn Pseudomonas
solanacearum): C©y bÞ bÖnh çc l¸ giµ phÝa díi bÞ
vµng óa vµ hÐo rò, sau ®ã çc l¸ trªn bÞ hÐo rò
dÇn, c¶ c©y bÞ thèi vµ chÕt. BÖnh g©y h¹i chñ yÕu
trªn çc gièng chuèi tiªu. BiÖn ph¸p phßng trõ lµ
vên cÇn cao r¸o tho¸t níc, trång c©y con ë vên
61
kh«ng bÞ bÖnh, ®µo bá sím vµ tiªu hñy c©y bÖnh,
r¾c v«i vµo hè. Cha cã thuèc trÞ bÖnh tèt.
- BÖnh ®èm l¸ Sigatoka (do nÊm Mycosphaerella
musicola): BÖnh t¹o thµnh çc ®èm h×nh thoi mµu
n©u trªn l¸. §èm bÖnh thêng tËp trung ë chãp
hoÆc mÐp l¸, lµm l¸ bÞ ch¸y kh« tõng m¶ng, buång
vµ qu¶ nhá. Çc gièng chuèi tiªu thêng bÞ nÆng
h¬n çc gièng kh¸c. Phßng trõ b»ng thêng xuyªn
vÖ sinh vên, c¾t bá tiªu hñy çc l¸ bÞ bÖnh nÆng,
phun çc thuèc trõ nÊm gèc ®ång, Bemyl, Viben-C,
Carbenzim...
- BÖnh rôt ngän (bÖnh Bunchy Top, do virót):
§ät c©y chuèi bÞ bÖnh rôt l¹i, c©y thÊp lïn, kh«ng
træ buång hoÆc cã træ nhng qu¶ nhá vµ biÕn
d¹ng. Virót lan truyÒn x©m nhiÔm qua rÖp muéi.
Phßng bÖnh b»ng trõ rÖp muéi triÖt ®Ó, kh«ng cã
thuèc ch÷a bÖnh, c©y bÞ bÖnh cÇn ®µo bá vµ tËp
trung tiªu hñy.
Ngoµi ra, c©y chuèi cßn thêng bÞ s©u cuèn l¸,
bä nÑt ¨n l¸, bÖnh ch¸y r×a l¸, bÖnh thèi cuèng qu¶,
bÖnh th¸n th g©y çc ®èm ®en trªn qu¶ khi chÝn.
DøA
(Th¬m, khãm) (Ananas comosus)
1. §Æc tÝnh
C©y døa cã nguån gèc vïng nhiÖt ®íi Mü Latinh,
a nhiÖt ®é Êm ¸p (trung b×nh 22 - 27oC), khÝ hËu kh«,
62
kh¶ n¨ng chÞu h¹n kh¸, chÞu óng kÐm, ®ßi hái
nhiÒu ¸nh s¸ng. Døa kh«ng kÐn ®Êt l¾m, ®Êt ®åi
dèc, nhiÒu n¾ng, dÔ tho¸t níc, ®Êt phÌn nhÑ ë
®ång b»ng s«ng Cöu Long ®Òu cã thÓ trång ®îc,
®é pH thÝch hîp réng, tõ 4,5 - 6,5 (gièng døa hoa
chÞu chua h¬n gièng Cayenne).
2. Gièng
Trªn thÕ giíi hiÖn cã n¨m nhãm gièng døa
trång phæ biÕn. ë níc ta hiÖn chØ trång ba nhãm
lµ Cayenne, Queen (døa hoa) vµ Spanish (døa ta).
Gièng døa ta chñ yÕu trång lÎ tÎ trong vên hoÆc
trong rõng theo chÕ ®é qu¶ng canh. Gièng
Cayenne ®ßi hái kü thuËt canh t¸c t¬ng ®èi cao
nhng n¨ng suÊt vµ chÊt lîng tèt, ®Æc biÖt rÊt
thÝch hîp ®Ó chÕ biÕn ®å hép nªn ®ang ®îc ph¸t
triÓn. Nhãm gièng Queen hiÖn còng trång phæ
biÕn ë c¶ phÝa Nam vµ phÝa B¾c. Tuy qu¶ nhá,
n¨ng suÊt thÊp h¬n Cayenne nhng gièng døa
nµy dÔ trång vµ dÔ tiªu thô néi ®Þa. ë miÒn T©y
Nam Bé cã çc gièng cã tiÕng tèt nh Queen BÕn
Løc, Queen Kiªn Giang...
Nh©n gièng døa kh«ng ph¶i b»ng h¹t mµ b»ng
chåi. Trªn çc chåi cã rÔ khÝ sinh, khi trång xuèng
®Êt rÊt dÔ ph¸t triÓn. Trªn c©y døa cã ba lo¹i chåi
lµ chåi ngän, chåi cuèng (trªn cuèng qu¶) vµ chåi
n¸ch (ë th©n). Cã thÓ sö dông c¶ ba lo¹i chåi ®Ó
nh©n gièng. Chåi cuèng Ýt dïng v× nhá, c©y sau
63
nµy ph¸t triÓn kh«ng tèt. Chåi ngän dÔ sèng, mäc
kháe, lín nhanh nhng sè lîng chåi ®Ó nh©n
gièng kh«ng ®îc nhiÒu. Chåi n¸ch ®îc coi lµ con
gièng tèt v× cho c©y sinh trëng kháe, ra hoa sím,
dù tr÷ vµ vËn chuyÓn ®îc l©u, kh¶ n¨ng nh©n
gièng cao. Tuy vËy, b×nh thêng sè chåi n¸ch còng
kh«ng cung øng ®ñ nhu cÇu gièng. Muèn c©y cã
nhiÒu chåi n¸ch cÇn ch¨m sãc vµ phßng trõ s©u
bÖnh tèt, c¾t bá bít çc l¸ giµ. HiÖn nay, ngêi ta
dïng ph¬ng ph¸p nh©n nhanh chåi n¸ch b»ng
c¾t th©n c©y døa thµnh nh÷ng khoanh dµy 3 -
4cm, mçi khoanh l¹i c¾t thµnh 4 - 8 m¶nh, mét
th©n døa cã thÓ cho 40 - 50 m¶nh. Gi©m nh÷ng
m¶nh th©n nµy trong vên ¬m tõ 6 - 12 th¸ng sÏ
cã c©y con ®ñ tiªu chuÈn ®em trång. Cã thÓ dïng
çch bæ ®«i th©n døa, gi©m phÝa mÆt c¾t xuèng çt
Èm cho n¶y chåi råi c¾t miÕng gi©m tiÕp. B»ng
çch nµy, sau mét n¨m, 1 hÐcta døa cã thÓ cho
500.000 c©y con.
Ph¬ng ph¸p nh©n gièng døa b»ng cÊy m«
hiÖn ®· cã kÕt qu¶ song ¸p dông s¶n xuÊt cßn
rÊt h¹n chÕ.
3. Çch trång
- Thêi vô trång: Tèt nhÊt lµ trång vµo ®Çu
mïa ma (th¸ng 4 - 5). Sau 8 - 10 th¸ng, tøc lµ
vµo cuèi n¨m cã nhiÖt ®é thÊp, ngµy ng¾n vµ
kh« h¹n c©y sÏ ra hoa, thu ho¹ch qu¶ vµo th¸ng
64
5 - 6 n¨m sau. Còng cã thÓ trång vô thu ®«ng
vµo th¸ng 9 - 10.
- Xö lý chåi: Tríc khi trång c¾t bá l¸ kh« ë gèc
chåi. Nhóng ngËp 1/3 chåi vµo dung dÞch thuèc
s©u Basudin, Pyrinex, Monster, Vimoca, Oncol...
®Ó phßng trõ rÖp vµ tuyÕn trïng h¹i rÔ. HoÆc
ng©m chåi trong níc nãng 55oC (3 s«i + 2 l¹nh)
trong 15 - 20 phót.
- Kho¶ng çch trång: Døa thêng trång hµng
kÐp theo kiÓu nanh sÊu. Kho¶ng çch hµng 30 -
40cm, çch c©y 30cm gi÷a hai hµng kÐp çch nhau
1,2 - 1,5m. Trång theo kho¶ng çch trªn cã mËt ®é
kho¶ng 45.000 chåi/ha. §Êt ®åi dèc hµng trång
theo ®êng ®ång møc.
- Lµm ®Êt trång: Cµy s©u 25 - 30cm, bõa kü 2 -
3 lÇn, nhÆt s¹ch cá. Dïng cµy hai lìi r¹ch hai
hµng çch nhau 30 - 40cm, s©u 10 - 15cm, bãn lãt
cho 1 hÐcta ph©n h÷u c¬ ñ hoai 5 - 10 tÊn +
Tecmophotphate (l©n nung ch¶y) 1.000 kg + urª
50kg + kali clorua 50kg. Kh«ng nªn bãn ph©n cã
nhiÒu canxi v× nhiÒu canxi sÏ dÔ bÞ bÖnh.
4. Ch¨m sãc
- Tíi níc: Tuy c©y døa chÞu h¹n kh¸, song
còng cÇn tíi níc ®ñ Èm trong mïa kh«. Cã thÓ
dïng mµng phñ nil«ng, r¬m r¸c, cá kh« ®Ó phñ ®Êt
h¹n chÕ bèc h¬i níc. Kh«ng nªn tíi trµn v× tèn
níc, dÔ g©y xãi mßn ®Êt. Dïng thïng tíi hoÆc
gµu v¶y níc.
65
Mïa ma kh«ng ®Ó vên hoÆc gèc døa bÞ
®äng níc.
- Bãn ph©n: TØ lÖ NPK bãn cho døa lµ 2 : 1 : 3,
tØ lÖ K/N ph¶i lín h¬n 1. Lîng ph©n nguyªn chÊt
bãn cho 1 c©y trong 1 vô thu ho¹ch lµ 8 - 10g N +
4 - 5g P2O5 + 12 - 15g K2O. Gièng Cayenne bãn
nhiÒu h¬n gièng Queen.
Toµn bé ph©n l©n bãn lãt víi ph©n h÷u c¬ cïng
víi 1/4 ®¹m vµ kali. Sè ®¹m vµ kali cßn l¹i bãn 3 lÇn
vµo thêi gian sau trång 2 - 3 th¸ng, çc lÇn sau çch
nhau 2 - 3 th¸ng, lÇn cuèi tríc khi xö lý ra hoa 1 -
2 th¸ng. Çch bãn lµ xíi n«ng hai bªn hµng kÐp
çch gèc 15 - 20cm, r¶i ph©n råi lÊp ®Êt l¹i. Cã thÓ
dïng th×a cã çn dµi xóc ph©n ®æ vµo n¸ch l¸ giµ s¸t
gèc. R¶i ph©n xong nªn tíi níc. Cã thÓ hßa ph©n
®¹m víi níc nång ®é 3 - 5% ®Ó phun lªn l¸.
- Xö lý ra hoa: Sau khi trång tõ 8 - 12 th¸ng,
c©y døa cã 28 - 30 l¸ thËt (víi gièng døa hoa) hoÆc
40 - 45 l¸ (døa ta, døa Cayenne). Pha 4 - 5g ®Êt
®Ìn (cacbua canxi) trong 1 lÝt níc råi ®æ vµo nân
døa, mçi c©y kho¶ng 50cc. Thêi gian xö lý vµo
buæi s¸ng hoÆc chiÒu, khi trêi r©m m¸t. Døa hoa
xö lý 2 lÇn, døa Cayenne xö lý 2 - 3 lÇn çch nhau
1 ngµy cã thÓ ra hoa 100%. Sau xö lý trªn 1 giê
kh«ng cã ma míi cã hiÖu qu¶. Thêi gian tõ xö lý
®Õn ra hoa tïy theo thêi vô. NÕu xö lý tõ th¸ng 4 - 6
th× sau 30 - 35 ngµy, xö lý th¸ng 11 - 12 th× ph¶i
sau 60 - 70 ngµy míi ra hoa.
66
T¸c ®éng kÝch thÝch ra hoa cña ®Êt ®Ìn lµ khÝ
acetylen do ®Êt ®Ìn sinh ra. ChÊt Ethephon sinh
ra khÝ etylen còng cã t¸c dông nh khÝ acetylen,
hiÖn còng ®îc dïng ®Ó xö lý cho døa ra hoa.
CÇn chän thêi gian xö lý thÝch hîp víi vên døa,
nÕu xö lý sím, khi c©y cßn nhá sÏ cho qu¶ nhá,
nÕu xö lý muén mét sè c©y sÏ ra hoa tríc, thu
ho¹ch kh«ng tËp trung. HiÖu qu¶ cña xö lý còng
phô thuéc vµo gièng døa (Cayenne ph¶n øng
chËm), lo¹i chåi (chåi n¸ch ph¶n øng nhanh), thêi
tiÕt (nhiÖt ®é thÊp, kh«ng ma, ngµy ng¾n, tØ lÖ
c©y ra hoa cao).

- RÖp s¸p (Dysmicoccus brevipes): C¬ thÓ rÖp
bªn ngoµi phñ líp bét s¸p tr¾ng. RÖp b¸m ë gèc
c©y vµ cuèng qu¶ gÇn mÆt ®Êt, ®«i khi cã ë l¸ vµ
ngän. RÖp hót chÊt dinh dìng lµm c©y sinh
trëng kÐm, cã khi hÐo kh«. RÖp cßn lµ m«i giíi
lan truyÒn bÖnh hÐo ®á do virót rÊt nguy hiÓm.
Phßng trõ rÖp b»ng xö lý chåi gièng tríc khi
trång trong níc nãng hoÆc thuèc trõ s©u. Khi rÖp
ph¸t sinh cã thÓ phun lªn c©y hoÆc tíi xuèng gèc
çc thuèc Basudin, Pyrinex, Monster Regent… cã
thÓ dïng thuèc s©u d¹ng h¹t r¶i xuèng gèc.
- TuyÕn trïng (Ditylenchus sp.): TuyÕn trïng
chñ yÕu ph¸ h¹i bé rÔ lµm rÔ bÞ thèi ®en, c©y sinh
trëng kÐm, cã thÓ chÕt. Phßng trõ b»ng xö lý chåi
67
gièng, tíi xuèng gèc çc thuèc trõ tuyÕn trïng
nh Vimoca, Oncol, Marshal.
- BÖnh thèi th©n (do nÊm Phytophthora
cinnamonri): NÊm lµm thèi nân vµ rÔ døa. §Ó
phßng trõ khi trång nªn lµm ®Êt kü, h¹n chÕ bãn
v«i, trång døa vµo ngµy kh« r¸o, kh«ng ®Ó gèc døa
®äng níc trong mïa ma, ruéng døa cã bÖnh
kh«ng nªn xö lý ra hoa b»ng ®Êt ®Ìn mµ nªn dïng
Ethephon. Ph¸t hiÖn cã c©y bÖnh phun çc thuèc
Mexyl-MZ, Ridomil, Aliette…
- BÖnh hÐo ®á virus (bÖnh Wilt): BÖnh lµm l¸
biÕn vµng, cuèn l¹i, qu¶ nhá, gi¶m chÊt lîng, bÞ
nÆng c©y cã thÓ chÕt. Phßng trõ bÖnh chñ yÕu lµ
trõ rÖp triÖt ®Ó.
DõA
(Cocos nusifera)
1. §Æc tÝnh
Dõa lµ c©y nguån gèc nhiÖt ®íi, thÝch hîp

nhiÖt ®é cao 25 - 30oC, Èm thÊp, ma nhiÒu. C©y
dõa cã th©n lín, tµn l¸ dµy, cÇn nhiÒu níc,
kh«ng kÐn ®Êt, pH tõ 5 - 8. Bé rÔ ph¸t triÓn rÊt
m¹nh nªn kh¶ n¨ng chÞu h¹n còng kh¸. ë níc
ta, dõa trång thÝch hîp tõ miÒn Trung trë vµo. ë
phÝa B¾c do mïa ®«ng trêi l¹nh vµ giã b·o nhiÒu,
dõa trång Ýt h¬n.
68
2. Gièng
Çc tØnh phÝa B¾c tõ HuÕ trë ra chñ yÕu trång
gièng dõa d©u (cßn gäi lµ dõa cau, dõa t¸o). Çc
tØnh miÒn Trung tõ §µ N½ng ®Õn B×nh ThuËn chñ
yÕu trång dõa ta vµ dõa giÊy. Çc tØnh Nam Bé
trång çc gièng dõa ta vµ dõa d©u. Ngoµi ra cã
gièng dõa xiªm, dõa Tam Quan c©y thÊp, qu¶
nhá, níc ngät, chñ yÕu lÊy níc uèng.
Dõa trång b»ng qu¶ ¬m lÊy c©y con. Chän çc
c©y dõa sai qu¶, c¬m dµy, tuæi tõ 10 - 30 n¨m ®Ó
lÊy qu¶ gièng. Qu¶ gièng ph¶i chÝn ®Çy ®ñ, nÆng,
kh«ng bÞ khuyÕt tËt do s©u bÖnh ®Ó ¬m. Vên
¬m qu¶ lµm luèng réng 1,5m. Trªn luèng ®µo çc
r·nh çch nhau 25 - 30cm ®Ó ®Æt 5 - 6 hµng qu¶.
V¹t vá qu¶ ë phÝa cuèng n¬i vÞ trÝ m¾t mÇm,
®êng kÝnh vÕt v¹t kho¶ng 10cm, ng©m trong
m¬ng cã níc ch¶y kho¶ng 1 tuÇn tríc khi ¬m.
Trªn luèng ¬m ®Æt qu¶ díi r¹ch, vÞ trÝ v¹t
híng lªn trªn, lÊp ®Êt s©u 2/3 qu¶, ®Æt kho¶ng 20
qu¶/m2. Hµng ngµy tíi níc ®ñ Èm vµ phñ r¬m
r¹ ®Ó gi÷ Èm, kh«ng cÇn bãn ph©n. Sau khi qu¶
mäc mÇm, chän nh÷ng qu¶ mÇm mäc th¼ng vµ
mËp ®Ó ®a ra vên ¬m c©y con.
Vên ¬m c©y con nªn gÇn nguån níc tíi vµ
tho¸t níc. NÕu ¬m trªn ®Êt th× lµm luèng réng
1,7 - 2,0m ®Ó ®Æt bèn hµng c©y. Bãn lãt 15 tÊn
ph©n h÷u c¬ hoai môc vµ 100kg super l©n cho 1
hÐcta. Çc c©y mÇm ®Æt s©u kÝn qu¶, çch nhau
50 - 60cm theo h×nh tam gi¸c.
69
Cã thÓ ¬m c©y con trong tói nhùa dÎo ®en kÝch
thíc 55 x 45cm, ®ôc mét sè lç phÝa ®¸y cho tho¸t
níc. §æ ®Êt trén ph©n h÷u c¬ vµo 2/3 tói, ®Æt qu¶
mÇm råi lÊp ®Êt kÝn qu¶. Chó ý tíi níc Èm ®Òu.
Trong vên ¬m c©y con ®îc hai th¸ng bãn
cho mçi c©y 20g urª + 25g KCl, bèn th¸ng bãn tiÕp
25g urª + 40g KCl. Chän c©y kháe m¹nh, xanh tèt
®Ó trång.
3. Çch trång
- Thêi vô trång: PhÝa B¾c trång th¸ng 2 - 3 hoÆc
th¸ng 9 - 10. PhÝa Nam trång ®Çu mïa ma, vµo
th¸ng 5 - 6.
- Kho¶ng çch: Trung b×nh kho¶ng 7 - 8m, mËt
®é 160 - 180 c©y/ha. Khi ®Æt c©y xuèng hè lÊp ®Êt
võa hÕt qu¶ gièng, kh«ng lÊp s©u qu¸. Tñ gèc cho
c©y con ®Ó gi÷ Èm.
4. Ch¨m sãc
- Tíi níc: Khi c©y cßn nhá thêng xuyªn gi÷
Èm gèc, lµm s¹ch cá. Cã thÓ trång xen çc lo¹i c©y
¨n qu¶ kh¸c nh chuèi, cam, quýt, ®u ®ñ hoÆc cµ
phª, ca cao. Còng cã thÓ trång çc c©y hä ®Ëu th©n
bß ®Ó h¹n chÕ cá d¹i, ®iÒu hßa nhiÖt ®é, Èm ®é vµ
gi¶m xãi mßn.
- Bãn ph©n:
Bãn lãt cho mét c©y khi trång 5 - 10kg ph©n h÷u
c¬ + 1kg super l©n + 0,5kg KCl. H»ng n¨m bãn thóc
70
1kg ph©n SA (hoÆc urª) + 1kg KCl. Tõ n¨m thø s¸u
trë ®i lîng ph©n ®¹m vµ kali t¨ng lªn mçi lo¹i
kho¶ng 1,5kg. Ngoµi ra nÕu ®· bãn ®ñ lîng ph©n
trªn mµ l¸ dõa vÉn vµng th× bãn thªm mçi c©y 250g
sulfat s¾t (FeSO4) vµ 100g sulfat kÏm (ZnSO4). NÕu
trång xa biÓn cã thÓ bãn thªm muèi ¨n, mçi c©y
kho¶ng 30 - 100g r¶i ®Òu quanh gèc. Nãi chung c©y
dõa cÇn ®¹m vµ kali, cßn l©n th× chØ bãn lãt.

- KiÕn v¬ng (Orytes rhinoceros): S©u trëng
thµnh lµ loµi bä hung t¬ng ®èi lín, ¨n phÇn m«
mÒm cña l¸ ®ät, khi l¸ bÞ h¹i ph¸t triÓn më ra sÏ
t¹o thµnh nhiÒu vÕt c¾t h×nh ch÷ V rÊt ®Æc trng.
KiÕn v¬ng cßn ®ôc vµo th©n dõa, c©y non cã thÓ
bÞ chÕt hoÆc lç ®ôc lµ n¬i ®u«ng dõa ®Î trøng g©y
h¹i. S©u non sèng trong ®Êt, kh«ng h¹i c©y. Phßng
trõ b»ng çc biÖn ph¸p thêng xuyªn vÖ sinh vên
dõa, nÕu cã ®iÒu kiÖn cho vên ngËp níc 10 -
20cm trong 1 - 2 ngµy, mét n¨m cho ngËp 2 - 4 lÇn
®Ó diÖt s©u non vµ nhéng. Dïng thuèc s©u d¹ng
h¹t r¾c hoÆc gãi thµnh gãi nhá ®Æt vµo nân vµ çc
n¸ch l¸ thø 3, thø 4 kho¶ng 2 - 3 lÇn mét n¨m.
- §u«ng dõa (Rhynchophorus ferrugineus): S©u
trëng thµnh còng lµ lo¹i bä çnh cøng t¬ng ®èi
lín, dïng vßi ®ôc nh÷ng lç nhá trªn th©n c©y råi ®Î
trøng vµo ®ã hoÆc ®Î vµo çc kÏ nøt, çc lç do kiÕn
v¬ng ®ôc trªn th©n. S©u non ®ôc vµo trong th©n
71
gÇn ngän hoÆc cuèi cuèng l¸. Trong mét c©y,
thêng cã nhiÒu s©u non ph¸ h¹i lµm chÕt c©y.
BiÖn ph¸p phßng trõ lµ tr¸nh t¹o vÕt th¬ng lªn
th©n c©y, diÖt kiÕn v¬ng, dïng d©y kÏm soi lç ®ôc
®Ó diÖt s©u. Trén muèi víi çt hoÆc dïng thuèc s©u
d¹ng h¹t r¾c lªn ®ät vµ kÏ l¸ nh víi kiÕn v¬ng.
- Bä dõa (Brontispa longissima): Bä trëng
thµnh lµ loµi çnh cøng nhá. Bä trëng thµnh vµ
bä non n»m trong ®ät non ¨n biÓu b×, khi l¸ më ra
cã nhiÒu vÖt tr¾ng hoÆc vµng x¬ x¸c, ¶nh hëng
lín ®Õn sinh trëng cña c©y, mËt ®é bä cao cã thÓ
lµm thèi nân, c©y chÕt.
Cã thÓ ®Æt thuèc s©u d¹ng h¹t lªn ®ät dõa, diÖt
c¶ bä dõa, kiÕn v¬ng vµ ®u«ng.
- BÖnh thèi nân (do nÊm Phytophthora palmivora):
Phßng trõ b»ng phun vµo nân çc thuèc Mexyl-MZ,
Mancozeb, Aliette…
Ngoµi çc s©u bÖnh chÝnh trªn, c©y dõa cßn bÞ
s©u rãm ¨n l¸, s©u ®ôc qu¶, rÖp s¸p, bÖnh ®èm
x¸m h¹i l¸ vµ bÖnh nøt th©n.
- HiÖn tîng nøt tr¸i vµ rông do thiÕu K vµ Cl.
§µO
(Persica vulgaris)
1. §Æc tÝnh
§µo cã nguån gèc ¸ nhiÖt ®íi vµ «n ®íi nãng. ë
níc ta, ®µo chØ trång ë phÝa B¾c, thÝch hîp ë vïng
72
cã ®é cao trªn 300m, cã mïa ®«ng l¹nh díi 10oC,
®é Èm kh«ng khÝ thÊp. §µo cã bé rÔ mäc kháe nªn
chÞu h¹n tèt. §Êt trång cÇn tho¸t níc, nÕu ®äng
níc c©y rÊt dÔ chÕt, v× vËy kh«ng thÝch hîp trång
ë n¬i ®Êt nÆng, chÞu ®îc ®Êt ®¸ v«i nhng ®é pH
cao trªn 7 còng dÔ vµng l¸ do thiÕu s¾t. Lµ c©y a
¸nh s¸ng, tr¸nh trång n¬i nhiÒu bãng r©m.
§µo lµ c©y ¨n qu¶ cã ®êi sèng kinh tÕ ng¾n, sau
khi trång 2 - 3 n¨m cã qu¶, thu ho¹ch trong vßng
8 - 10 n¨m lµ giµ cçi, nÕu th©m canh cao cã thÓ
thu ho¹ch l©u h¬n nhng l¹i nhiÒu s©u bÖnh.
Ngoµi trång ¨n qu¶, c©y ®µo cßn trång lÊy hoa
lµm c¶nh rÊt gi¸ trÞ.
2. Gièng
§µo cã nhiÒu gièng, hiÖn cã çc gièng chÝnh lµ
®µo kÐp (chñ yÕu trång lÊy hoa, cßn gäi lµ bÝch
®µo), ®µo ®¬n vµ ®µo tiªn (cßn gäi lµ ®µo dÑt). Hai
gièng sau cã thÓ ¨n qu¶ nhng chÊt lîng qu¶ ®µo
ë níc ta nãi chung kÐm h¬n ë vïng ¸ nhiÖt ®íi.
Nh©n gièng ®µo chñ yÕu b»ng ph¬ng ph¸p
ghÐp lªn gèc ®µo hoÆc mËn. Gèc ghÐp nªn dïng
gièng ®µo d¹i qu¶ nhá, mäc nhiÒu ë çc vïng nói
cao, h¹t dÔ n¶y mÇm, ghÐp dÔ sèng. H¸i qu¶ thËt
chÝn trªn c©y, lÊy h¹t röa s¹ch ph¬i trong r©m 3 -
4 ngµy råi ñ trong çt Èm 3 - 4 th¸ng míi gieo.
NhiÖt ®é khi ñ nÕu l¹nh (kho¶ng 3 - 5oC) tØ lÖ h¹t
73
mäc cao vµ ®Òu h¬n. Cã thÓ ghÐp m¾t hoÆc ghÐp
cµnh ®Òu ®îc.
3. Çch trång
Quan träng nhÊt lµ chän ®Êt tho¸t níc vµ d·i

n¾ng, tèt nhÊt lµ ch©n ®åi thoai tho¶i híng vÒ
phÝa B¾c.
Kho¶ng çch trång tõ 4 - 5m, mËt ®é trung
b×nh 400 - 600 c©y/ha, chó ý kh«ng trång s©u, nªn
®Ó cæ rÔ cao h¬n mÆt ®Êt, khi ®Êt lón xuèng cæ rÔ
ngang hoÆc cao h¬n mÆt ®Êt mét chót lµ võa,
trång s©u dÔ bÞ bÖnh.
4. Ch¨m sãc
CÇn bãn nhiÒu ph©n ®Ó c©y l©u giµ cçi. Khi ®µo
ë giai ®o¹n ra qu¶, h»ng n¨m bãn cho mçi c©y
kho¶ng 15 - 20kg ph©n h÷u c¬ + 2 - 3kg NPK 16-
16-8, chia 2 - 3 lÇn bãn. Chó ý kh«ng nªn bãn v«i
hoÆc ph©n cã nhiÒu canxi.
C©y ®µo rÊt cÇn ®èn tØa, nÕu kh«ng ®èn th×
mau cçi, kh«ng ra qu¶ vµ chÕt. Sau mçi vô thu
ho¹ch cÇn ®èn m¹nh ®Çu cµnh qu¶ ®Ó c©y ®©m
nhiÒu cµnh n¨m sau míi cã qu¶.

- RÖp (rÖp muéi Myzus persicae vµ rÖp s¸p
Pseudaulacaspis sp.): RÖp hót nhùa lµm ngän c©y
74
xo¨n l¹i, ®ång thêi lµ m«i giíi truyÒn bÖnh virót.
Phßng trõ b»ng dïng tay giÕt hoÆc phun çc thuèc
Monster, Supracide, Pyrinex...
- S©u ®ôc ngän (Cydia sp.): S©u non ®ôc vµo
ngän lµm hÐo ngän, gi¶m sè lîng cµnh qu¶ n¨m
sau. Ng¾t bá sím çc chåi bÞ h¹i ®Ó diÖt s©u. H»ng
n¨m vµo ®Çu mïa xu©n vµ cuèi mïa thu khi ®µo
ra ®ät nhiÒu phun çc thuèc Basudin, Pyrinex,
Padan, Polytrin...
- BÖnh phång l¸ (do nÊm Taphrina deformans):
Ngän l¸ bÞ xo¨n l¹i, cã nh÷ng m¶ng phång rép mµu
®á tÝm, qu¶ thêng bÞ nøt. Phßng trõ b»ng çch bãn
ph©n ®Çy ®ñ, ng¾t bá l¸ bÖnh, phun çc thuèc gèc
Lu huúnh, gèc ®ång, Mancozeb, Daconil...
- BÖnh thñng l¸ (do nÊm Cercospora circumsissa):
VÕt bÖnh trßn, mµu n©u, thñng lç ë gi÷a. Phßng
trõ b»ng çch ®èn tØa cµnh, bãn ph©n ®Çy ®ñ,
phun çc thuèc Viben-C, Topsin-M, Score, Mancozeb,
Zincopper...
- BÖnh ch¶y g«m (do vi khuÈn Pseudomonas
syringer): Trªn th©n vµ cµnh bÖnh t¹o thµnh
nh÷ng lâm dµi, tõ ®ã cã nhùa ch¶y ra. §Çu mïa
ma dïng çc thuèc gèc ®ång phun ®Ém lªn th©n
vµ cµnh. Dïng dao c¹o s¹ch chç vÕt bÖnh råi b«i
dung dÞch thuèc ®ång.
Ngoµi ra cßn cã bä çnh cøng ¨n l¸, s©u ®ôc
qu¶, bÖnh ®èm l¸ vµ bÖnh kh« cµnh.
75
§IÒU (§µo lén hét)
(Anacardium occidentale)
1. §Æc tÝnh
HiÖn nay, c©y ®iÒu chñ yÕu trång ®Ó lÊy h¹t vµ
®îc coi lµ mét trong çc lo¹i h¹t cã dÇu chÊt
lîng cao nhÊt. VÒ mÆt qu¶ th× chÊt lîng kh«ng
cao, vÞ h¬i ch¸t, kh«ng thÝch hîp ¨n t¬i nhng
dïng lµm rîu hoÆc níc qu¶ còng tèt. V× vËy cã
thÓ xÕp ®iÒu vµo lo¹i c©y c«ng nghiÖp hoÆc c©y ¨n
qu¶ còng ®îc.
Qu¶ ®iÒu vÒ mÆt thùc vËt häc gåm ba phÇn lµ
qu¶ thËt, qu¶ gi¶ vµ h¹t. Qu¶ thËt lµ phÇn gi¸p
cuèng cµnh, kh«, h×nh thËn, nhá (chØ nÆng
kho¶ng 5 - 10g), vá mµu x¸m bãng lo¸ng, trong
vá chøa mét chÊt nhùa dïng trong c«ng nghiÖp.
Qu¶ gi¶ lµ cuèng qu¶ thËt ph×nh to lªn, chøa
nhiÒu níc, mµu hång hoÆc vµng, chiÕm 70%
träng lîng toµn qu¶. H¹t n»m phÝa ngoµi qu¶,
chiÕm 20% träng lîng toµn qu¶, chøa 45% lipit,
21% protein (h¬n c¶ l¹c).
§iÒu gèc ë Nam Mü, lµ c©y nhiÖt ®íi kh«ng
chÞu l¹nh. Lµ mét lo¹i c©y rõng, chÞu ®îc nhiÒu
lo¹i ®Êt xÊu, kÓ c¶ ®Êt tho¸i hãa, chua phÌn, mÆn.
Tuy vËy, muèn cã s¶n lîng cao cÇn chän ®Êt s©u,
tho¸t níc, cã nhiÒu mïn. ¦a chç nhiÒu ¸nh s¸ng,
n¬i hµng n¨m cã mét mïa kh« dµi 5 - 6 th¸ng ®Ó
qu¶ chÝn thuËn lîi, Ýt bÞ thèi. ë níc ta, ®iÒu chñ
76
yÕu trång ë phÝa Nam, ra hoa vµo th¸ng 11 - 12,
thu ho¹ch vµo th¸ng 5 - 6.
2. Gièng
§iÒu nh©n gièng dÔ dµng b»ng h¹t, còng cã thÓ
dïng ph¬ng ph¸p v« tÝnh nh chiÕt cµnh vµ ghÐp.
HiÖn thêng dïng ph¬ng ph¸p ghÐp chåi b»ng
çch v¹t ngän hoÆc nªm. Cµnh ghÐp nªn chän ë c©y
tèt, tõ 3 - 5 n¨m tuæi, lÊy nh÷ng ®o¹n cµnh 8 - 12
th¸ng tuæi ®Ó ghÐp. C©y lµm gèc ghÐp ¬ng h¹t
trong bÇu ®îc 2 - 3 th¸ng, ®êng kÝnh th©n 0,8 -
1,0cm lµ ghÐp ®îc. Sau khi ghÐp cÇn tíi níc ®ñ
Èm, thêng xuyªn tØa bá çc chåi n¸ch mäc ra tõ
gèc ghÐp. Sau 6 - 8 tuÇn lÔ, c©y ghÐp cã tÇng l¸ ®Çu
tiªn hoµn chØnh th× cã thÓ trång.
3. Çch trång
Kho¶ng çch c©y 8 x 8m, mËt ®é 150 c©y/ha.
Trong nh÷ng n¨m ®Çu cã thÓ trång dµy, çch
nhau 4 - 5m, khi c©y lín giao t¸n th× tØa tha
dÇn. §Ó tËn dông kho¶ng ®Êt trèng nh÷ng n¨m
®Çu cã thÓ trång xen c©y ng¾n ngµy (c©y hä ®Ëu,
ng«, s¾n...).
Hè trång cã kÝch thíc 50 x 50 x 50cm. Trén líp
®Êt mÆt víi 15 - 20kg ph©n h÷u c¬ hoai ®Ó bãn lãt
cho mét hè.
NÕu trång b»ng h¹t th× cã thÓ gieo th¼ng h¹t
xuèng hè, mçi hè 2 - 3 h¹t, sau ®Ó mét c©y. Còng
77
cã thÓ gieo h¹t ¬m c©y con 2 - 3 th¸ng trong vên
¬m hoÆc trong bÇu råi trång.
Thêi vô trång tèt nhÊt lµ ®Çu mïa ma, tõ th¸ng
4 - 6. Sau khi trång 4 - 5 n¨m th× ®îc thu ho¹ch.
4. Ch¨m sãc
Sau khi trång nÕu ®Êt kh« cÇn thêng xuyªn
tíi Èm ®Õn khi c©y ph¸t triÓn æn ®Þnh.
Lîng ph©n bãn h»ng n¨m cho mét c©y cã thÓ
nh sau:
- N¨m 1: Urª 100g + super l©n 300g + KCl 45g
- N¨m 2: Urª 400g + super l©n 1kg + KCl 160g
- Tõ n¨m thø 3 trë ®i bãn urª 1,0 - 1,5kg +
Super l©n 3 - 4kg + KCl 0,5 -1,0 kg (sau mçi n¨m
lîng ph©n t¨ng dÇn).
H»ng n¨m chia bãn lµm 2 - 3 ®ît, chñ yÕu vµo
®Çu vµ cuèi mïa ma. Ph©n r¶i theo r·nh råi
lÊp ®Êt.
Vên ®iÒu cã thÓ ®Ó cá, sau mçi mïa ma c¾t
bít cá ®Ó phñ gèc ®iÒu, kh«ng cÇn lµm s¹ch cá qu¸.
Cã thÓ trång c©y hä ®Ëu phñ ®Êt cµng tèt.

- Vßi voi ®ôc nân (Alcides sp.): S©u trëng
thµnh lµ loµi çnh cøng nhá, dïng vßi ®ôc vµo nân
c©y råi ®Î trøng vµo ®ã. S©u non ®ôc trong nân,
®ïn ph©n ra cöa lç ®ôc. Ngän bÞ s©u ®ôc kh« hÐo.
Phßng trõ b»ng çch c¾t bá tiªu hñy ngän bÞ h¹i,
78
khi ngän ra nhiÒu phun çc thuèc Sherpa, Vibasu,
Padan, Pyrinex...
- XÐn tãc ®ôc th©n (Plocaederus obesus): S©u
trëng thµnh lµ loµi xÐn tãc lín, ®Î trøng trªn vá
th©n vµ cµnh. S©u non ®ôc phÇn gç díi líp vá t¹o
thµnh ®êng gå lªn. Ph¸t hiÖn ®êng s©u míi ®ôc
bãc vá theo ®êng ®ôc ®Ó b¾t s©u. H»ng n¨m vµo
®Çu mïa ma dïng çc thuèc Vibasu, Sherzol,
Selecron, Padan... phun ít ®Òu th©n vµ cµnh.
- Bä xÝt muçi (Helopeltis antonii): Bä trëng
thµnh gièng con muçi, mµu n©u ®en. Bä trëng
thµnh vµ bä non chÝch lªn l¸ non, cµnh vµ qu¶
non, t¹o thµnh nh÷ng vÕt th©m ®en nh vÕt sÑo.
H¹t ®iÒu bÞ bä xÝt chÝch sÏ nh¨n nheo, cã nhiÒu
®èm v¶y trßn mµu ®en, h¹t nhá vµ cã thÓ kh« teo.
Dïng tay hoÆc vît b¾t bä xÝt. Khi mËt ®é bä cao
phun çc thuèc Sherpa, Bassa, Fenbis, Pyrinex...
- Bä trÜ (Selenothrips rabrocinctus): Bä rÊt nhá,
mµu n©u ®en, b¸m mÆt díi l¸ chÝch hót nhùa
lµm l¸ vµng, nh¨n nheo, hoa bÞ kh« ®en vµ rông,
qu¶ chËm lín, vá h¹t sÇn sïi. Phßng trõ b»ng çc
thuèc Sherzol, Fastac, Fenbis, Confidor...
- BÖnh th¸n th (do nÊm Colletotrichum
gloeosporioides): Trªn l¸ bÖnh t¹o thµnh nh÷ng
®èm mµu n©u tÝm, cã thÓ lµm ch¸y kh« mét m¶ng
l¸. Nguy h¹i h¬n c¶ lµ bÖnh lµm hoa ®iÒu bÞ kh«
®en vµ rông hµng lo¹t, qu¶ bÞ thèi, h¹t nhá vµ
79
rông sím. Phßng trõ b»ng çc thuèc gèc ®ång,
Carbenzim, Viben-C, Mancozeb...
Ngoµi ra cßn cã s©u rãm ®á, s©u kÌn, s©u ®ôc
lßn l¸... phßng trõ b»ng çch sö dông çc lo¹i
thuèc s©u th«ng thêng. BÖnh nÊm hång lµm kh«
cµnh, bÖnh lë cæ rÔ vµ thèi rÔ h¹i c©y con, dïng çc
thuèc gèc ®ång, Anvil, Carbenzim... phun lªn c©y
hoÆc tíi gèc.
§U §ñ
(Carica papaya)
1. §Æc tÝnh
C©y ®u ®ñ cã nguån gèc ë Trung Mü, lµ c©y
nhiÖt ®íi, kh«ng chÞu l¹nh, nhiÖt ®é thÝch hîp 22 -
28oC. Tuy vËy cã nhËn xÐt lµ c©y khi cßn nhá sèng
trong ®iÒu kiÖn l¹nh th× tØ lÖ hoa çi sau nµy cao
h¬n, c©y thÊp, dÔ ch¨m sãc. §u ®ñ cÇn nhiÒu ¸nh
n¾ng nªn kh«ng trång n¬i nhiÒu bãng r©m.
§u ®ñ lµ c©y th©n mÒm, mäc nhanh nªn cÇn
nhiÒu níc, nhng l¹i chÞu óng rÊt kÐm. Sau mét
trËn lò lôt hoÆc ngËp níc, ®u ®ñ trong vên thêng
bÞ chÕt tríc çc c©y kh¸c. C©y ®u ®ñ còng rÊt yÕu,
mïa giã b·o cÇn cã cäc chèng ®ì, nÕu trång nhiÒu
nªn cã hµng c©y lµm vµnh ®ai ch¾n giã.
§Êt trång ®u ®ñ cÇn t¬ng ®èi nhÑ, giµu chÊt
dinh dìng, kh«ng chua, pH thÝch hîp 6,0 - 6,5,
®Æc biÖt lµ ph¶i tho¸t níc tèt.
80
§u ®ñ lµ c©y ¨n qu¶ ng¾n ngµy, chØ 4 - 6 th¸ng
sau khi h¹t mäc lµ ®· cã hoa, sau 3 - 4 th¸ng ®îc
thu ho¹ch, trong n¨m trªn c©y lóc nµo còng cã qu¶
chÝn, thêi gian thu ho¹ch còng ng¾n, chØ mét vµi
n¨m lµ ph¸ ®i trång l¹i. N¨ng suÊt ®¹t 50 - 100
tÊn qu¶/ha/n¨m.
Mét ®Æc ®iÓm sinh häc rÊt ®¸ng chó ý cña c©y
®u ®ñ lµ cã nh÷ng c©y chØ cã hoa ®ùc (gäi lµ c©y
®ùc, kh«ng cã qu¶), c©y chØ cã hoa çi hoÆc phÇn
lín lµ hoa çi (gäi lµ c©y çi, cho nhiÒu qu¶) vµ c©y
cã c¶ hoa ®ùc vµ hoa çi (gäi lµ c©y lìng tÝnh,
còng cho qu¶).
2. Gièng
§u ®ñ lµ c©y thô phÊn ngo¹i hoa, nhiÒu biÕn dÞ,
v× vËy trong thùc tÕ hÇu nh kh«ng cã gièng æn
®Þnh vÒ mÆt sinh häc. Thêng chØ cã çc gièng
®îc h×nh thµnh ë tõng ®Þa ph¬ng trong qu¸
tr×nh canh t¸c l©u dµi víi çc tªn gäi kh¸c nhau.
Gièng ®u ®ñ tèt lµ gièng cã c©y thÊp, ®èt ng¾n,
kh«ng cã bÖnh, h×nh d¹ng qu¶ ®Òu ®Æn, thÞt qu¶
dµy, ruét nhá, kÝch thíc qu¶ võa ph¶i (1 - 2kg).
Mµu thÞt qu¶ cã hai lo¹i vµng vµ hång tÝa, chän
lo¹i qu¶ nµo tïy ý ngêi trång, kh«ng liªn quan
®Õn chÊt lîng qu¶. HiÖn ë ta cã gièng ®u ®ñ §µi
Loan n¨ng suÊt cao, chÊt lîng tèt.
Khi chän gièng trång, nhiÒu ngêi thÝch chän
c©y çi. NhiÒu nhµ khoa häc khuyªn nªn chän c©y
81
cã hoa lìng tÝnh v× h¹t ë nh÷ng c©y nµy cho qu¶
æn ®Þnh vÒ h×nh d¹ng, ®Æc ruét, n¨ng suÊt vµ chÊt
lîng qu¶ vÉn cao.
§u ®ñ thêng kh«ng nh©n gièng b»ng ph¬ng
ph¸p v« tÝnh v× mÇm n¸ch khã ph¸t triÓn vµ dÔ
truyÒn nhiÔm bÖnh virót. MÆt kh¸c, c©y ®u ®ñ l¹i
rÊt nhiÒu h¹t gièng. Tuy vËy còng cã thÓ nh©n
gièng v« tÝnh, nhÊt lµ víi nh÷ng c©y tèt muèn gi÷
gièng l¹i. Çch lµm lµ chÆt gÇn gèc c©y, bá ngän,
bæ ®«i däc khóc th©n, gi©m phÝa mÆt c¾t trong líp
çt Èm. Khi chåi mäc thµnh c©y th× trång.
Nh©n gièng b»ng h¹t cã nhiÒu thuËn lîi v× cã
nhiÒu h¹t, nh©n gièng nhanh l¹i Ýt bÞ bÖnh.
Chän qu¶ h×nh thï ®Ñp ë nh÷ng c©y lìng tÝnh,
kh«ng cã bÖnh. §îi qu¶ chÝn ®Çy ®ñ, chØ lÊy
nh÷ng h¹t ë phÇn gi÷a qu¶. Chµ x¸t nhÑ ®Ó lo¹i
bá mµng nhít bao quanh h¹t, ph¬i trong bãng
r©m cho h¹t ®ñ kh«, cã thÓ b¶o qu¶n trong chai
lä kÝn tíi mét vµi n¨m.
NÕu trång Ýt trong vên cã thÓ gieo h¹t th¼ng
vµo chç ®Þnh trång sau khi ®· ®µo hèc, ®Ó ¶i vµ
bãn ph©n lãt. Gieo 4 - 5 h¹t mét hèc sau ®ã tØa bá
c©y xÊu, ®Ó l¹i c©y tèt. NÕu cÈn thËn th× ®îi khi
c©y ra hoa ph©n biÖt râ ®ùc çi míi tØa ®Þnh c©y.
NÕu trång diÖn tÝch lín ph¶i gieo h¹t vµo vên
¬ng hoÆc trong bÇu nil«ng. Khi c©y lín 15 - 20cm
th× trång cè ®Þnh. Khi trång nªn chän c©y çi hoÆc
c©y lìng tÝnh. Trong vên còng nªn cã mét tØ lÖ
82
c©y ®ùc nhÊt ®Þnh (1/30 - 1/50) ®Ó cã nhiÒu nguån
phÊn thô sÏ sai qu¶ h¬n. KÕt qu¶ ®iÒu tra vµ kinh
nghiÖm thùc tÕ cho thÊy, nh÷ng c©y cã rÔ cäc ¨n
s©u, th©n to, mäc th¼ng thêng lµ c©y ®ùc. C©y çi
vµ c©y lìng tÝnh cã tèc ®é sinh trëng kÐm h¬n
c©y ®ùc, c©y nhá h¬n, gèc th©n h¬i cong, l¸ cã
nhiÒu thïy.
3. Çch trång
Kho¶ng çch c©y trung b×nh 2 - 3m, mËt ®é
1.500 - 2.000 c©y/ha. §µo hè mçi chiÒu 40cm, trén
®Êt mÆt víi ph©n h÷u c¬ bãn lãt díi hè, trång c©y
lªn trªn. Mçi hè trång 2 - 3 c©y, sau 3 - 4 th¸ng
c©y ra hoa th× lo¹i bá c©y ®ùc, c©y xÊu.
ë phÝa B¾c nªn trång vµo th¸ng 9 - 10, c©y
ph¸t triÓn gÆp thêi tiÕt l¹nh sÏ thÊp c©y, ng¾n
lãng vµ cho qu¶ nhiÒu h¬n. ë phÝa Nam cã thÓ
trång vµo th¸ng 12 - 1 sau khi níc rót hoÆc
th¸ng 4 - 5 ®Çu mïa ma ë vïng ®Êt cao.
4. Ch¨m sãc
- Tíi níc: Trong mïa kh« cÇn tíi Èm, tñ gèc
b»ng r¬m r¹, cá kh« hoÆc mµng phñ nil«ng.
Thêng xuyªn dän s¹ch cá trong vên, khi dän cá
chó ý kh«ng lµm ®øt rÔ ®Ó tr¸nh s©u bÖnh x©m
nhËp g©y h¹i, nhÊt lµ khi c©y ®· lín.
- Bãn ph©n: C©y ®u ®ñ cã ®êi sèng ng¾n, s¶n lîng
cao, ra hoa qu¶ quanh n¨m nªn cÇn nhiÒu ph©n.
83
Ph©n h÷u c¬ hoai bãn lãt cho mét hèc kho¶ng
10kg.
§u ®ñ rÊt cÇn canxi, mçi n¨m bãn cho mét c©y
tõ 100 - 200g v«i. TØ lÖ NPK bãn cho c©y khi ®· cã
qu¶ lµ 3-2-4. Riªng ph©n ®¹m mçi n¨m bãn cho
mét c©y tõ 0,8 - 1,2kg SA, chia bãn lµm 3 - 4 lÇn.
§Ó kh«ng lµm ®øt rÔ c©y, r¾c ph©n lªn mÆt ®Êt
quanh gèc råi phñ r¬m r¸c, ®Êt bét hoÆc bïn kh«.
Chó ý bãn l©n vµ kali ®Ó t¨ng søc chèng bÖnh vµ
chÊt lîng qu¶.
Trång Ýt cã thÓ thô phÊn nh©n t¹o bæ sung sÏ
cho sè lîng vµ chÊt lîng qu¶ tèt h¬n. Tõ 9 - 11
giê s¸ng ®i lÊy phÊn hoa ®ùc quÐt vµo hoa çi.

- RÖp s¸p (hä Coccidae) vµ rÖp muéi (hä Aphidae):
RÖp b¸m trªn ngän, cuèng qu¶ vµ qu¶, chÝch hót
nhùa lµm c©y ph¸t triÓn kÐm, qu¶ nhá, cã nhiÒu
nÊm muéi ®en. Dïng tay giÕt rÖp hoÆc phun çc
thuèc Fenbis, Pyrinex, Polytrin, Supracide...
- NhÖn ®á (Tetranychus sp.): NhÖn rÊt nhá,
mµu ®á hång, b¸m mÆt díi l¸ hót nhùa t¹o
thµnh çc vÕt n©u vµng däc hai bªn g©n l¸, l¸
vµng, qu¶ non bÞ rông. Bãn ph©n ch¨m sãc cho c©y
sinh trëng tèt, khi nhÖn ph¸t sinh nhiÒu phun
çc thuèc Nissorun, Danitol, Ortus,...
- TuyÕn trïng (Rotylenchus reniformis): TuyÕn
trïng lµm rÔ c©y bÞ thèi ®en, c©y sinh trëng kÐm
84
vµ cã thÓ chÕt. R¶i quanh gèc c©y çc thuèc trõ
tuyÕn trïng nh Vimoca, Furadan, Diaphos.
- BÖnh thèi gèc (do nÊm Pythium sp.): NÊm
x©m nhËp vµo gèc c©y, l¸ c©y bÞ vµng rò vµ rông
dÇn chØ cßn tr¬ l¹i ®ät, c¶ c©y chÕt vµ ®æ ng·.
PhÇn gèc bÞ thèi r÷a chØ cßn líp x¬ gièng nh tæ
ong. Phßng trõ bÖnh cÇn cho vên tho¸t níc,
kh«ng ®Ó gèc c©y qu¸ Èm. Ph¸t hiÖn cã c©y míi bÞ
bÖnh dïng çc thuèc gèc ®ång, Mexyl-MZ, Ridomil,
Aliette phun ®Ém hoÆc tíi quanh gèc.
- BÖnh kh¶m virót: L¸ cã nhiÒu vÕt xanh vµ
vµng xen kÏ loang læ, l¸ nhá, nh¨n nheo biÕn
d¹ng, sè thïy l¸ gia t¨ng, l¸ giµ bÞ rông dÇn chØ
cßn l¹i chïm l¸ bÞ kh¶m vµng ë ngän. BÖnh do rÖp
muéi lan truyÒn. BiÖn ph¸p phßng trõ lµ kh«ng
lÊy gièng ë vên c©y cã bÖnh, nhæ bá tiªu hñy c©y
bÞ bÖnh vµ trõ rÖp triÖt ®Ó.
Ngoµi ra, c©y ®u ®ñ cßn thêng bÞ rÇy phÊn vµ
bÖnh ch¸y l¸ do mét sè nÊm g©y ra.
rOI (MËn)
(Eugenia spp.)
1. §Æc tÝnh
Lµ lo¹i c©y ¨n qu¶ nhiÖt ®íi, phÇn lín gièng roi
cã nguån gèc ch©u ¸, mét sè Ýt ë ch©u Mü Latinh.
L¸ cã tói tinh dÇu, khi vß n¸t cã mïi th¬m nhÑ.
Qu¶ mäc tõng chïm, mµu tr¾ng, xanh nh¹t, hång
hoÆc ®á thÉm.
85
ë níc ta, roi trång ®îc ë çc vïng tõ B¾c
®Õn Nam, kh«ng kÐn ®Êt, chÞu h¹n kh¸, chÞu
óng kÐm.
Vô chÝnh ra hoa vµo cuèi mïa ma, th¸ng 11 -
12, thu ho¹ch vµo th¸ng 3 - 4. R¶i r¸c cã ra hoa
vµo th¸ng 6 - 7.
2. Gièng
C©y roi cã nhiÒu gièng, phæ biÕn nhÊt lµ gièng roi

®êng (Eugenia javanica). ë ®ång b»ng s«ng Cöu
Long cßn cã gièng roi ®á (®iÒu ®á, E.malaccensis),
miÒn B¾c cã gièng roi tµu (E.Jambos). HiÖn cã
gièng roi ®á cña Ên §é còng ®ang ®îc trång ë ta.
H¹t roi cßn ®îc dïng phæ biÕn ®Ó nh©n gièng.
Çc ph¬ng ph¸p chiÕt cµnh vµ ghÐp còng ®îc
dïng v× tØ lÖ sèng kh¸ cao. Ngoµi ra, gi©m cµnh
còng cho kÕt qu¶ tèt.
3. Çch trång
Kho¶ng çch trung b×nh 3-4 x 5-6m. Çch trång

nh víi çc c©y ¨n qu¶ kh¸c.
4. Ch¨m sãc
C©y roi nãi chung dÔ tÝnh. Lîng ph©n bãn ë
møc ®é trung b×nh, kh«ng cao. Khi trång bãn lãt
cho mçi c©y 10 - 15kg ph©n h÷u c¬ trén víi
kho¶ng 1kg NPK 16-16-8. H»ng n¨m bãn thóc
86
mét lÇn vµo thêi kú sau thu ho¹ch víi lîng 0,2 -
0,5kg urª + 0,5 - 0,7kg super l©n + 0,2 - 0,3kg KCl,
cã thÓ thay b»ng 2 - 3kg NPK 16-16-8. NÕu ®Êt
xÊu bãn thªm mét lÇn tríc khi ra hoa kho¶ng
1kg NPK 16-16-8.

- Ruåi ®ôc qu¶ (Bactrocera dorsalis): Ruåi
trëng thµnh gièng ruåi nhµ nhng nhá h¬n mét
chót, mµu n©u ®á. Trøng ®Î trªn qu¶. S©u non lµ
con dßi, kh«ng cã ch©n, ®ôc vµo qu¶, trong mét
qu¶ roi cã thÓ cã nhiÒu con dßi ph¸ h¹i. Ruåi ph¸
h¹i nhiÒu tõ khi qu¶ giµ ®Õn chÝn.
BiÖn ph¸p phßng trõ chñ yÕu lµ thu ho¹ch
®óng lóc, kh«ng ®Ó qu¶ chÝn l©u trªn c©y. Thu
gom tiªu hñy çc qu¶ bÞ rông. Khi qu¶ giµ dïng
thuèc dÉn dô ruåi b»ng chÊt Metyl eugenol
(Ruvacon, Vizubon-D) vµ phun thuèc Trigard hoÆc
çc thuèc Cóc tæng hîp.
NÊm lµm qu¶ thèi nhòn, cã mïi chua. Trêi ma
nhiÒu, vên rËm r¹p bÖnh ph¸t triÓn m¹nh lµm
thèi qu¶ hµng lo¹t. Phßng trõ b»ng tØa cµnh, vÖ
sinh cho vên th«ng tho¸ng, phun çc thuèc
Mexyl-MZ, Vimonyl, Dithan-M, Viben-C...
Ngoµi ra, c©y roi cßn thêng bÞ bä çnh cøng ¨n
l¸, s©u ®ôc qu¶, s©u xÕp l¸, rÖp s¸p phÊn, bÖnh
ch¸y l¸.
87
HåNG
(Diospyros kaki)
1. §Æc tÝnh
Hång lµ c©y ¨n qu¶ a khÝ hËu «n ®íi vµ ¸
nhiÖt ®íi. ë níc ta c©y hång chØ trång ë phÝa B¾c
vµ cao nguyªn §µ L¹t.
C©y hång a ¸nh s¸ng nhiÒu, chÞu kh« h¹n,
®ång thêi chÞu Èm còng kh¸. Kh¶ n¨ng thÝch øng
víi ®Êt còng réng, ®Êt nµo trång còng ®îc víi
®iÒu kiÖn lµ ®Êt s©u, tho¸t níc, mùc níc ngÇm
thÊp (çch mÆt ®Êt Ýt nhÊt 1m), ®é pH thÝch hîp
kho¶ng 5 - 6.
Hång cã ®Æc tÝnh thay l¸ h»ng n¨m vÒ mïa
®«ng, sau khi thay l¸ kho¶ng 2 - 3 th¸ng th× n¶y
léc, sau n¶y léc 30 - 40 ngµy th× ra hoa, qu¶ chÝn
ré vµo th¸ng 9 - 10. Cã ba lo¹i hoa lµ hoa çi, hoa
®ùc vµ hoa lìng tÝnh cïng trªn mét c©y. C©y
kháe m¹nh, dinh dìng ®Çy ®ñ thêng cã nhiÒu
hoa çi h¬n hoa ®ùc, c©y trång b»ng h¹t cã nhiÒu
hoa lìng tÝnh. Qu¶ hång giµ sau khi thu ho¹ch
cã thÓ ng©m khö ch¸t ®Ó ¨n gißn hoÆc giÊm cho
chÝn nhòn.
2. Gièng
ë níc ta cã mét sè gièng hång ®Þa ph¬ng nh
hång L¹ng S¬n, hång H¹c Tr×, hång Th¹ch ThÊt,
hång §µ L¹t...
88
Hång cã thÓ nh©n gièng b»ng h¹t, b»ng rÔ hoÆc
ghÐp. Hång trång h¹t phæ biÕn ë vïng trung du vµ
miÒn nói, tÝnh biÕn dÞ lín, qu¶ nhá vµ nhiÒu h¹t.
NÕu cÇn c©y con lµm gèc ghÐp th× dïng h¹t ®Ó
gieo. Trång b»ng rÔ còng ®îc nhiÒu n¬i sö dông.
Çch lµm lµ chän nh÷ng c©y hång ®· giµ, Ýt qu¶,
®µo rÔ lªn c¾t tõng ®o¹n dµi 20 - 25cm råi ®em
gi©m ra vên ¬ng. §Æt nghiªng ®o¹n rÔ ®Ó lé ®Çu
trªn cña hom lªn phÝa trªn mÆt ®Êt, nÐn chÆt ®Êt
phÝa díi råi thêng xuyªn tíi Èm, mçi ®o¹n rÔ
sÏ cho mét c©y.
GhÐp lµ ph¬ng ph¸p nh©n gièng hång phæ
biÕn ë nhiÒu níc, ë níc ta sö dông cßn Ýt. Cã thÓ
ghÐp b»ng m¾t hoÆc ghÐp cµnh. ë níc ta thêng
ghÐp vµo th¸ng 10 - 11, sau khi ghÐp tõ 1 - 3
th¸ng m¾t ghÐp míi bËt lªn, qua mét mïa sinh
trëng kho¶ng mét n¨m th× ®¸nh ®i trång.
3. Çch trång
Kho¶ng çch c©y tõ 5 - 8m, tïy ®Êt vµ gièng. §Êt
tèt, gièng c©y to trång tha. ë ®Êt dèc nªn trång
theo ®êng ®ång møc (®êng vµnh nãn). Hè trång
cÇn ®µo s©u 50 - 60cm, réng 0,8 - 1,0m, ®µo hè tríc
khi trång vµi th¸ng. Bãn lãt ®Êt mÆt trén ph©n h÷u
c¬ hoai xuèng ®¸y hè, trång c©y lªn trªn.
4. Ch¨m sãc
Tíi níc phßng, chèng h¹n trong mïa kh«
b»ng phñ gèc.
89
Ph©n h÷u c¬ bãn lãt cho mét hèc 20 - 30kg,
h»ng n¨m vµo ®Çu mïa ®«ng khi hång rông l¸
nªn bãn lîng ph©n h÷u c¬ nh trªn.
Ph©n kho¸ng bãn bæ sung h»ng n¨m víi liÒu
lîng t¨ng dÇn theo tuæi c©y. C©y díi 5 n¨m bãn
cho 1ha 30 - 40kg N + 20 - 30kg P2O5 + 20 - 30kg K2O.
C©y tõ 6 - 10 n¨m (s¶n lîng 6 - 10 tÊn/ha) bãn
NPK theo tØ lÖ 100, 60 vµ 80. C©y 15 n¨m trë lªn
(s¶n lîng 20 - 30 tÊn/ha) bãn 200 - 250kg N + 100 -
150kg P2O5 + 150 - 200kg K2O.
Lîng ph©n bãn 2/3 vµo thêi gian c©y rông l¸
mïa ®«ng, cßn 1/3 bãn vµo mïa ma ®Ó h¹n chÕ
rông qu¶. Cµy xíi ®Êt gi÷a hai hµng c©y kÕt hîp
bãn ph©n.
Nh÷ng n¨m ®Çu khi c©y cha khÐp t¸n trång
xen çc c©y ng¾n ngµy.

- Bä çnh cøng ¨n l¸ (Colasposoma dauricum
vµ Platymycteres sieversi): Bä ¨n l¸ t¹o thµnh çc
lç thñng x¬ x¸c. Phun thuèc lªn c©y trõ bä trëng
thµnh hoÆc r¶i thuèc h¹t quanh gèc ®Ó diÖt s©u
non vµo ®Çu mïa ma khi c©y ra ®ät.
- S©u ®ôc qu¶ (cha ®Þnh danh): S©u non ®ôc
vµo qu¶ lµm h qu¶ vµ rông. Phßng trõ b»ng thu
gom qu¶ rông tiªu hñy vµ phun thuèc Sherpa,
Polytrin, Pyrinex, Basudin...
- BÖnh gi¸c ban (do nÊm Cercospora kaki): Trªn
l¸ bÖnh t¹o thµnh nh÷ng vÕt n©u h×nh ®a gi¸c, l¸
90
kh« vµng vµ rông. Ng¾t bá tiªu hñy çc l¸ bÖnh,
phun thuèc Benomyl, Mancozeb, Zineb, Carbenzim.
- BÖnh ch¶y g«m (do nÊm Gloeosporium kaki):
BÖnh h¹i th©n vµ cµnh, t¹o thµnh nh÷ng vÕt lâm
mµu n©u, cã nhùa ch¶y ra. Cµnh bÞ bÖnh l¸ vµng
vµ rông, cã thÓ kh« chÕt. Phßng trõ b»ng c¾t bá
cµnh bÖnh, ®Çu vµ gi÷a mïa ma phun ®Ém lªn
th©n vµ cµnh b»ng çc thuèc gèc ®ång hoÆc lu
huúnh + v«i.
Ngoµi ra cßn cã rÖp s¸p, s©u ®ôc cµnh m×nh ®á,
bÖnh ch¸y l¸ vµ ®èm t¶o.
M·NG CÇU XI£M

(Annona muricata)
1. §Æc tÝnh
M·ng cÇu xiªm (na xiªm) cïng víi çc c©y hä
na kh¸c (nh na dai, b×nh b¸t, nª) cã nguån gèc
nhiÖt ®íi ch©u Mü. ¦a khÝ hËu nãng, ë níc ta chØ
trång tõ Nha Trang trë vµo. ¦a ®Êt phï sa nhiÒu
thÞt, cã ®é Èm æn ®Þnh, pH tõ 6,0 - 7,5.
Qu¶ thuéc lo¹i phøc hîp gåm nhiÒu mói, dÝnh
trªn mét çi trôc chung gäi lµ lâi qu¶. Mçi mói
lµ mét qu¶ ®¬n. C©y m·ng cÇu xiªm Ýt qu¶ h¬n
so víi na do thô phÊn tù nhiªn kÐm hiÖu qu¶.
Còng v× lý do nµy mµ qu¶ m·ng cÇu xiªm
thêng bÞ vÆn vÑo, chç ®îc thô phÊn th× mói cã
h¹t ph×nh to ra, cßn chç kh«ng ®îc thô phÊn
91
th× mói lÐp kh«ng h¹t co nhá l¹i. M·ng cÇu xiªm
cã thÓ ra qu¶ quanh n¨m.
2. Gièng
ë ta cha x¸c ®Þnh çc gièng m·ng cÇu xiªm kh¸c
nhau, cã thÓ do cha ®iÒu tra nghiªn cøu nhiÒu.
Trång b»ng h¹t vµ ghÐp m¾t, ghÐp cµnh.
Thêng dïng gèc ghÐp lµ c©y b×nh b¸t ®Ó trång
®îc ë ®Êt thÊp hay bÞ ngËp óng. §«i khi ghÐp
ngay lªn c©y b×nh b¸t mäc tù nhiªn.
3. Çch trång vµ ch¨m sãc

Kho¶ng çch c©y tõ 3 - 4m.
Bãn lãt mçi c©y 15 - 20kg ph©n h÷u c¬ + 0,5kg
NPK 16-16-8. Hµng n¨m bãn kho¶ng 1 - 2kg NPK
16-16-8 cho mét c©y, chia lµm 2 - 3 lÇn. Khi c©y
lín chó ý bãn t¨ng kali.
Muèn c©y cã nhiÒu qu¶ cÇn tiÕn hµnh thô phÊn
nh©n t¹o bæ sung. Buæi chiÒu ng¾t çc hoa ë gÇn
ngän hoÆc trªn çc cµnh nhá thêng kh«ng ®Ëu qu¶,
cho vµo tói giÊy ®Ó n¬i kh« m¸t qua ®ªm. S¸ng h«m
sau bao phÊn nøt ra, rò lÊy h¹t phÊn cho vµo lä
thñy tinh ®Ó thô phÊn. Dïng mét tay t¸ch nhÑ çnh
hoa ®Þnh thô phÊn, tay kia lÊy bót l«ng nhóng vµo
lä h¹t phÊn råi quÐt nhÑ lªn ®Çu nhôy. Thêi gian
thô phÊn tèt nhÊt tõ 8 - 10 giê s¸ng.

S©u bÖnh h¹i m·ng cÇu xiªm gièng nh víi c©y na,
92
chñ yÕu cã rÖp phÊn, s©u ®ôc qu¶ vµ bÖnh th¸n
th (tham kh¶o c©y na trang 107-109).
M¡NG CôT
(Garcinia mangostana)
1. §Æc tÝnh
M¨ng côt lµ c©y ¨n qu¶ nhiÖt ®íi, gèc ë
Malaixia vµ çc ®¶o In®«nªxia, hiÖn trång ë nhiÒu
níc ch©u ¸ vµ ch©u Phi. ë níc ta, m¨ng côt chØ
trång ë phÝa Nam, næi tiÕng víi vïng m¨ng côt
L¸i Thiªu (B×nh D¬ng).
C©y m¨ng côt a khÝ hËu nãng vµ Èm, nhiÖt ®é
thÝch hîp 25 - 35oC. CÇn ¸nh s¸ng võa ®ñ ®Õn r©m
m¸t, nhÊt lµ c©y con kh«ng chÞu ¸nh n¾ng trùc
tiÕp. Ph¸t triÓn tèt trªn ®Êt thÞt nhÑ, nhiÒu chÊt
h÷u c¬, m¸t vµ tho¸t níc, ®é pH tõ 5 - 7.
Thêi gian sinh trëng kh¸ dµi, trång b»ng h¹t
sau 8 - 10 n¨m míi cã qu¶, tuæi thä dµi, c©y giµ 60 -
70 n¨m vÉn ra hoa, kÕt qu¶ tèt. Theo Bourdeaut,
hoa m¨ng côt thùc chÊt lµ hoa lìng tÝnh nhng
nhÞ ®ùc thêng tho¸i hãa nªn chØ cßn l¹i nh÷ng
hoa çi. H¹t m¨ng côt kh«ng ph¶i ph¸t triÓn tõ
ph«i ®· thô tinh mµ h×nh thµnh tõ mét ph«i gi¶
ph¸t triÓn kh«ng qua thô phÊn. V× vËy, nh©n gièng
b»ng h¹t m¨ng côt còng lµ mét h×nh thøc nh©n
gièng v« tÝnh.
93
2. Gièng
Còng do h¹t m¨ng côt lµ mét d¹ng v« tÝnh nªn
nh©n gièng b»ng h¹t rÊt Ýt biÕn dÞ vµ kh«ng t¹o
thµnh nhiÒu gièng kh¸c nhau. NhiÒu kh¶o s¸t cho
thÊy, çc c©y m¨ng côt trång ë nhiÒu níc hiÖn
nay hÇu nh cïng mét dßng gièng, chØ gäi tªn
kh¸c nhau theo ®Þa ph¬ng.
C©y m¨ng côt chñ yÕu nh©n gièng b»ng h¹t,
çc ph¬ng ph¸p nh©n gièng v« tÝnh kh¸c ®Òu khã
thµnh c«ng. H¹t chãng mÊt søc n¶y mÇm, nÕu
t¸ch khái qu¶ thêng chØ sau 7 ngµy ®· háng, ®Ó
nguyªn trong qu¶ chÝn cã thÓ gi÷ kho¶ng 1 th¸ng
nhng l©u mäc. Gieo h¹t trong ®Êt ¬ng, chËu, sät
tre, bÇu nil«ng víi ®Êt trén ph©n h÷u c¬ hoai,
tho¸ng xèp vµ ®ñ Èm. Sau kho¶ng 10 ngµy h¹t
mäc, sau 1 th¸ng cã ®«i l¸ ®Çu tiªn. Sau 3 - 4
th¸ng trång sang ®Êt míi cã bãn lãt ph©n h÷u c¬
môc. Sau 18 - 24 th¸ng nÕu ch¨m sãc tèt cã thÓ
trång cè ®Þnh, lóc nµy c©y cao 40 - 60cm.
3. Çch trång
Khi ¬ng h¹t còng nh thêi gian c©y cßn nhá
®iÒu quan träng lµ cÇn cã bãng r©m, ®Êt ®ñ Èm
nhng kh«ng ®äng níc.
Kho¶ng çch c©y trång 8 - 10m. Bãn lãt cho mçi
hè 10kg ph©n h÷u c¬ hoai môc vµ 0,5kg NPK 16-
16-8, trén víi Ýt ®Êt mÆt. Hè trång nªn ®µo tríc
vµi th¸ng cho ¶i. Trång xong c¾m cäc gi÷ c©y vµ
94
tíi níc. ë miÒn §«ng Nam Bé thêng trång xen
m¨ng côt vµo vên nh·n ®Ó tËn dông ®Êt vµ cã
bãng r©m. Sau mét sè n¨m thu ho¹ch th× ®èn
nh·n cho m¨ng côt ph¸t triÓn.
4. Ch¨m sãc
Trång c©y ch¾n giã cho vên m¨ng côt ®Ó tr¸nh
giã lµm h tr¸i vµ thªm bãng r©m.
Tíi níc ®ñ Èm trong mïa n¾ng vµ tho¸t níc
trong mïa ma, nhÊt lµ sau khi træ hoa nÕu thiÕu
níc qu¶ nhá vµ phÈm chÊt kÐm.
H»ng n¨m sau khi ho¹ch tØa bá cµnh s©u bÖnh,
cµnh vît. C©y cao 8 - 10m cÇn c¾t ngän ®Ó t¹o
t¸n cho c©y.
Bãn cho mçi c©y 10 - 20kg ph©n h÷u c¬. Giai
®o¹n c©y cha cho qu¶ mçi n¨m bãn 0,5 - 1,0kg
NPK 20-20-15, chia hai lÇn bãn vµo ®Çu vµ cuèi mïa
ma. Giai ®o¹n c©y cho qu¶ æn ®Þnh, mçi n¨m bãn
ba lÇn vµo thêi gian sau thu ho¹ch, tríc ra hoa 30 -
40 ngµy vµ khi qu¶ ®· ®Ëu, mçi lÇn bãn 3 - 4kg NPK
20-20-15. NÕu c©y ph¸t triÓn chËm bãn thªm urª.
Qu¶ m¨ng côt nÕu chÝn vµ thu ho¹ch muén dÔ gÆp
ma lµm thèi vµ b¸n kh«ng ®îc gi¸. V× vËy, nhiÒu
nhµ vên ¸p dông biÖn ph¸p xö lý cho ra hoa sím.
Ngay sau khi thu ho¹ch tiÕn hµnh tØa cµnh, bãn ph©n
®Ó c©y sím ra ®ät. NÕu c©y chËm ra ®ät phun
thªm ph©n urª lªn l¸ víi nång ®é 50 - 100g/10lÝt
níc, hoÆc Thiourea 95% nång ®é 30g/10lÝt níc.
95
Khi ®ät ra ®îc 9 - 10 tuÇn lÔ th× rót níc t¹o kh«
h¹n trong thêi gian 3 - 4 tuÇn. Khi thÊy l¸ non cã
biÓu hiÖn h¬i hÐo th× cho níc vµo m¬ng vµ tíi
®Ém trë l¹i 1 - 2 lÇn çch nhau 7 ngµy, sau ®ã c©y
sÏ ra hoa. NÕu c©y kh«ng ra hoa th× tiÕn hµnh t¹o
kh« h¹n lÇn 2.

- S©u vÏ bïa (Phyllocnistis citrella): S©u trëng
thµnh lµ loµi bím rÊt nhá, ®Î trøng trªn l¸ non.
S©u non ®ôc ngÇm díi líp biÓu b× l¸ thµnh nh÷ng
®êng vßng vÌo, l¸ xo¨n l¹i. Phßng trõ b»ng çc
thuèc Polytrin, Sherzol, Selecron, dÇu kho¸ng SK-
99... nªn phun sím khi ®ät non míi nhó.
- Bä trÜ (Thrips sp.): Bä rÊt nhá, chÝch hót hoa
vµ qu¶ non lµm hoa kh« rông, vá qu¶ sÇn sïi ch¶y
nhùa. Phßng trõ b»ng çc thuèc Confidor,
Polytrin, Sherzol...
- NhÖn ®á (Tetranychus sp.): NhÖn rÊt nhá,
mµu ®á hång, chÝch hót lµm l¸ vµng, vá qu¶ sÇn
sïi da çm. Phßng trõ b»ng çc thuèc Comite,
Ortus, dÇu kho¸ng SK-99...
- BÖnh ®èm l¸ (do nÊm Colletotrichum sp. vµ nÊm
Pestalozia sp.): BÖnh t¹o thµnh çc ®èm n©u trªn l¸, cã
thÓ lµm ch¸y kh« mét m¶ng l¸. Phßng trõ b»ng çc
thuèc gèc §ång, Viben-C, Rovral, Carbenzim...
- BÖnh x× mñ qu¶: Bªn trong vá qu¶ bÞ x× mñ
vµng lµm thÞt qu¶ chç ®ã bÞ thèi chua. Khi qu¶
96
chÝn gÆp ma nhiÒu bÖnh ph¸t triÓn m¹nh.
Nguyªn nh©n cã thÓ do thõa níc trong qu¶.
Phßng trõ bÖnh cÇn kh«ng ®Ó vên c©y qu¸ Èm vµ
®iÒu khiÓn cho c©y ra hoa sím, qu¶ chÝn tríc
mïa ma lín.
Ngoµi ra cßn cã bä çnh cøng ¨n l¸, bÖnh thèi
rÔ, bÖnh ®èm rong, mèi... g©y t¸c h¹i ç biÖt.
MËN
(Prunus salicina)
1. §Æc tÝnh
MËn lµ c©y ¨n qu¶ vïng ¸ nhiÖt ®íi. ë níc ta,
mËn chØ trång ë phÝa B¾c vµ §µ L¹t, tuy vËy, ë
vïng nói cao cã mïa ®«ng l¹nh thùc sù qu¶ mËn
míi cã chÊt lîng tèt. C©y mËn cÇn cã nhiÖt ®é
díi 7oC trong thêi gian kho¶ng mét th¸ng. ë Hµ
Néi vµ §µ L¹t, nhiÖt ®é b×nh qu©n th¸ng 1 kho¶ng
12oC, nghÜa lµ cha ®ñ rÐt, chÊt lîng qu¶ còng
kh«ng tèt nh ë vïng nói cao Sa Pa, §ång V¨n.
C©y mËn còng yªu cÇu ¸nh s¸ng nhiÒu, trång n¬i
r©m qu¸ sÏ Ýt qu¶.
Bé rÔ mËn ¨n t¬ng ®èi n«ng nªn chÞu h¹n
kÐm. Tuy kh«ng kÐn ®Êt l¾m nhng yªu cÇu ®Êt
t¬ng ®èi nÆng, nhiÒu chÊt dinh dìng vµ tho¸t
níc, ®é pH thÝch hîp 6 - 7. NÕu ®Êt nhÑ, Ýt mïn
cÇn bãn nhiÒu ph©n. Thô phÊn t¹p giao lµ chÝnh,
mét phÇn cã thÓ tù thô phÊn. Còng nh c©y ®µo,
97
rÔ mËn cã kh¶ n¨ng n¶y mÇm, do ®ã cã thÓ dïng
rÔ ®Ó nh©n gièng. C©y ghÐp sau trång hai n¨m cho
qu¶, tuæi thä tíi 30 - 40 n¨m nÕu ®îc th©m canh
tèt. MËn còng cã ®Æc tÝnh rông l¸ vÒ mïa ®«ng,
sang xu©n n¶y chåi vµ ra hoa.
2. Gièng
Trªn thÕ giíi hiÖn cã hai lo¹i mËn chÝnh lµ mËn
ch©u ¢u (Prunus domestica) vµ mËn Trung Quèc
(Prunus salicina). Çc gièng mËn trång ë níc ta
thuéc nhãm mËn Trung Quèc. Cã mét sè gièng
phæ biÕn nh mËn tam hoa, mËn tÝm (mËn ®êng),
mËn ®á, mËn chua, mËn ®¾ng.
Cã thÓ nh©n gièng b»ng gieo h¹t, t¸ch mÇm rÔ,
gi©m cµnh, chiÕt cµnh, ghÐp c©y. C©y trång b»ng
h¹t l©u cho qu¶, l¹i biÕn dÞ nhiÒu nªn chØ dïng
lµm gèc ghÐp. T¸ch mÇm rÔ b»ng çch dïng dao
chÆt ®øt rÔ ®Ó bËt mÇm thµnh c©y con råi ®¸nh ®i
trång. ChiÕt cµnh lµm nh víi çc c©y kh¸c. NÕu
ghÐp th× nªn dïng gèc ghÐp lµ çc gièng mËn
chua, mËn ®¾ng hoÆc gèc ®µo. Nªn ghÐp vµo th¸ng
9 - 10. Gi©m cµnh nªn chän çc cµnh ra mïa xu©n,
cßn trÎ, ®Õn mïa ®«ng sau khi ®· rông hÕt l¸ c¾t
thµnh ®o¹n 20 - 30cm ®em gi©m.
3. Çch trång
Thêi vô trång thÝch hîp tõ th¸ng 12 ®Õn th¸ng
2 n¨m sau, lµ thêi gian c©y rông l¸ nghØ ®«ng.
98
Kho¶ng çch c©y tõ 4 - 6m, ®Êt tèt trång tha
h¬n ®Êt xÊu. Cã thÓ trång b»ng bÇu hoÆc b»ng rÔ
trÇn. NÕu trång rÔ trÇn sau khi rò hÕt ®Êt nhóng
rÔ vµo bïn, ®Ó vµi ngµy råi trång, cã thÓ sèng
100%. Kh«ng trång c©y cã rÔ trÇn vµo çc th¸ng
kh¸c khi c©y ®ang sinh trëng, nÕu trång çc
th¸ng kh¸c ph¶i ¬ng c©y trong bÇu.
§µo hè tríc vµi th¸ng cho ®Êt ¶i, bãn lãt 15 -
20kg ph©n h÷u c¬ vµ 0,5kg l©n V¨n §iÓn.
4. Ch¨m sãc
Lµm cá xíi x¸o mét n¨m 2 - 3 lÇn. Khi c©y cßn
nhá cã thÓ trång xen ®Ëu ®ç hoÆc c©y ph©n xanh
phñ ®Êt.
Khi c©y con cao kho¶ng 1m, c¾t th©n çch mÆt
®Êt ®Òu nhau kho¶ng 30cm. Khi c©y ra nh¸nh ®Ó
mçi c©y 3 - 5 cµnh chÝnh. N¨m sau l¹i c¾t ngän
cµnh chÝnh çch th©n ®Òu nhau kho¶ng 20 - 30cm
®Ó mäc ra nhiÒu cµnh nh¸nh. Çc cµnh cÇn ®îc
ph©n bè ®Òu çc híng, kh«ng che ch¾n nhau ®Ó
t¹o cho c©y mét bé khung c©n ®èi, ch¾c ch¾n.
Tõ khi c©y cã qu¶ thêng xuyªn c¾t bá çc cµnh
tîc, cµnh giµ cçi, cµnh t¨m ®Ó duy tr× bé t¸n c©y,
kÐo dµi tuæi thä.
Ph©n bãn cÇn nhÊt lµ ®¹m vµ kali råi ®Õn l©n.
Lîng bãn cho mét c©y h»ng n¨m t¨ng theo tuæi
c©y. C©y tõ 2 ®Õn 5 n¨m bãn 0,5 - 1,0kg sulfat
®¹m + 0,2 - 0,5kg super l©n + 0,2 - 0,3kg clorua
kali. Çc n¨m sau lîng ph©n t¨ng thªm.
99
H»ng n¨m chia bãn lµm 3 lÇn, vµo th¸ng 2 - 3
khi c©y b¾t ®Çu ra léc, cã hoa, th¸ng 6 - 7 sau khi
thu ho¹ch vµ th¸ng 11 - 12 khi c©y nghØ ®«ng.
Çch bãn lµ cuèc r·nh xung quanh t¸n, r¶i ph©n
råi lÊp ®Êt.

S©u bÖnh h¹i c©y mËn gièng nh víi c©y ®µo,
chñ yÕu cã rÖp, s©u ®ôc nân, bÖnh thñng l¸, bÖnh
ch¶y g«m, bÖnh phång l¸, bÖnh kh« cµnh. §Æc
®iÓm vµ çch phßng trõ tham kh¶o phÇn c©y ®µo
(trang 74-77).
M¥
(Prunus mume)
1. §Æc tÝnh
C©y m¬ cïng hä hoa hång (Rosaceae) víi ®µo vµ
mËn, lµ nh÷ng c©y ¨n qu¶ vïng «n ®íi vµ ¸ nhiÖt
®íi. Nh÷ng c©y nµy ®ßi hái mïa ®«ng ph¶i rÐt míi
ra hoa, kÕt qu¶ b×nh thêng. ë níc ta, c©y m¬
còng chØ trång ë phÝa B¾c, tõ Hµ TÜnh trë vµo Nam
kh«ng trång m¬ v× kh«ng cã rÐt mïa ®«ng. ë phÝa
B¾c, sau ®ît rÐt th¸ng 12 th× sang th¸ng 1 - 2, c©y
m¬ ra hoa, kÕt qu¶. N¨m nµo th¸ng 12 nhiÖt ®é
trung b×nh cao kho¶ng 18 - 19oC th× n¨m ®ã m¬ Ýt
qu¶ (nh th¸ng 12 çc n¨m 1975, 1977, 1979).
C©y m¬ a vïng ®¸ v«i, ®é pH ®Êt trªn 6. GÆp
®Êt ®ai vµ khÝ hËu thÝch hîp m¬ sèng rÊt l©u, tíi
100
hµng 100 n¨m. NÕu ®Êt xÊu, kh«ng ch¨m sãc chØ
sau 10 n¨m ®· giµ cçi.
2. Gièng
ë níc ta cã nhiÒu gièng m¬ nh m¬ rõng, m¬
vµng, m¬ §«ng Mü, m¬ H¶i HËu. Trong ®ã gièng
m¬ vµng phæ biÕn nhÊt, trång nhiÒu ë vïng chïa
H¬ng (Hµ T©y, Hµ Nam). Gièng §«ng Mü trång
nhiÒu ë vïng nam Hµ Néi, qu¶ to, mµu phít ®á
khi chÝn, chÊt lîng ngon.
M¬ cã thÓ nh©n gièng b»ng h¹t, gi©m cµnh,
chiÕt cµnh vµ ghÐp. Gèc ghÐp cã thÓ lµ ®µo hoÆc
mËn. Thêi vô ghÐp tèt lµ th¸ng 2 - 3 hoÆc th¸ng 9.
3. Çch trång
Cã hai thêi vô trång tèt lµ th¸ng 2 - 3 tríc khi
ra léc vµ th¸ng 11 - 12 sau khi l¸ rông.
Kho¶ng çch c©y tõ 5 - 7m, ®Êt tèt trång tha
h¬n ®Êt xÊu. Cã thÓ trång b»ng bÇu hoÆc rÔ trÇn
gièng c©y mËn.
4. Ch¨m sãc
Sè lîng çc lo¹i ph©n vµ çch bãn còng gièng
c©y mËn (tham kh¶o c©y mËn, trang 101).
C©y m¬ còng cÇn ®èn t¹o t¸n vµ t¹o qu¶, gåm
çc bíc lµ:
- §èn t¹o h×nh trong hai n¨m ®Çu.
- §èn t¹o qu¶ tõ n¨m thø ba khi cã qu¶ trë ®i,
chñ yÕu lµ c¾t ng¾n çc cµnh mäc dµi ®Ó t¹o cµnh
qu¶ cho vô sau.
101
- §èn trÎ l¹i tõ n¨m thø 9 - 10, c¾t nh÷ng cµnh
mäc dµy, cµnh yÕu.
- §èn phôc håi c¾t c¶ cµnh lín, chØ ®Ó l¹i gèc vµ
çc cµnh kháe nhÊt.

- Bä çnh cøng (Adoretus compressus): RÊt thÝch
¨n l¸ m¬ non. Phun çc thuèc Sherpa, Pyrinex,
Polytrin, Padan...
- Çc loµi rÖp vµ nhÖn hót nhùa ë ®ät vµ l¸ lµm
®ät xo¨n l¹i, l¸ vµng vµ rông. Phßng trõ b»ng çc
thuèc Malathion, Sherzol...
- BÖnh ch¶y g«m (do vi khuÈn Pseudomonas
sp.): Phßng trõ b»ng çc thuèc gèc §ång, phun 3
lÇn trong n¨m.
- BÖnh thèi rÔ (do çc nÊm Armillaria vµ
Rosellinia): NÊm t¹o mµng t¬ tr¾ng ë rÔ, sau ®ã
lµm rÔ thèi, c©y hÐo vµ chÕt. Phßng trõ b»ng tíi
thuèc Viben-C vµ çc thuèc gèc ®ång xuèng gèc,
mét n¨m 2 lÇn vµo kho¶ng th¸ng 2 - 3 vµ th¸ng 6 - 7.
Çc s©u bÖnh kh¸c còng gièng c©y mËn.
MÝT
(Artocarpus heterophyllus)
1. §Æc tÝnh
C©y mÝt cã nguån gèc ë vïng nói phÝa t©y Ên §é,
lµ c©y ¨n qu¶ nhiÖt ®íi, a khÝ hËu nãng vµ Èm,
102
kh«ng chÞu ®îc nhiÖt ®é qu¸ thÊp, nhÊt lµ s¬ng
muèi lµm ch¸y l¸ vµ chÕt c©y con. ChÞu h¹n tèt
nhng chÞu óng kÐm. Cã thÓ sèng tèt trªn nhiÒu lo¹i
®Êt, kÓ c¶ ®Êt x¸m b¹c mµu nÕu ®îc ch¨m sãc bãn
ph©n. Bé rÔ ph¸t triÓn rÊt m¹nh, chèng giã b·o tèt,
cã thÓ trång lµm c©y ch¾n giã kÕt hîp lÊy qu¶ vµ gç.
ë níc ta, c©y mÝt trång ë mäi n¬i tõ B¾c ®Õn
Nam, trõ vïng nói cã s¬ng muèi mïa ®«ng.
Hoa ®¬n tÝnh, ®ùc çi riªng nhng chung mét
chïm, kh«ng cã çnh hoa. Hoa ®ùc rông sím cßn
hoa çi sau khi thô phÊn lín lªn thµnh qu¶. Qu¶
mÝt lµ qu¶ phøc hîp, mçi mói lµ mét qu¶ con.
2. Gièng
Cã hai lo¹i mÝt chÝnh lµ mÝt dai thÞt cøng vµ gißn,
mÝt mËt khi chÝn th× thÞt nh·o. MÝt dai ®îc thÞ
trêng a chuéng h¬n. Ngoµi ra cßn cã gièng mÝt tè
n÷ c©y nhá, qu¶ nhá nhng rÊt sai qu¶, mói Ýt vµ
dÝnh chÆt vµo lâi qu¶ h¬n lµ dÝnh vµo vá, vÞ th¬m
ngon. GÇn ®©y cã nhËp gièng mÝt cña Malaixia (gäi
lµ mÝt M· Lai), cã ®Æc tÝnh gièng mÝt tè n÷.
C©y mÝt nh©n gièng b»ng h¹t, chiÕt vµ ghÐp.
Nh©n gièng b»ng h¹t cho c©y thêng bÞ biÕn dÞ,
kh«ng gi÷ ®îc ®Æc tÝnh tèt. ChiÕt cµnh vµ ghÐp
nh víi çc c©y ¨n qu¶ kh¸c. Víi c©y mÝt cã thÓ
lÊy rÔ c¾t thµnh ®o¹n dµi 20 - 25cm råi gi©m còng
n¶y chåi cho c©y con. Nh©n gièng v« tÝnh Ýt biÕn dÞ
h¬n nh©n b»ng h¹t.
103
3. Çch trång
Kho¶ng çch c©y 5 - 6m. Tèt nhÊt lµ trång vµo
®Çu mïa ma, tõ th¸ng 5 - 7.
§µo hè tríc 1 - 2 th¸ng, ®æ bïn ao, r¸c môc
xuèng hè ñ cho hoai råi trång c©y sÏ mau bÐn rÔ.
Nh÷ng n¨m ®Çu c©y cßn nhá cã thÓ trång xen
chuèi, døa, c©y ng¾n ngµy nh ®Ëu, khoai, ng«...
4. Ch¨m sãc
C©y mÝt dÔ sèng, nãi chung kh«ng cÇn bãn
ph©n nhiÒu. 3 - 4 n¨m ®Çu nªn bãn ph©n NPK,
ph©n h÷u c¬, bïn ao. Khi cã qu¶ chó ý bãn kali.
Lµm cá, tñ r¸c quanh gèc ®Ó gi÷ Èm.

- RÖp s¸p phÊn (Planococcus lilacinus): RÖp tËp
trung thµnh ®¸m ë mÆt díi l¸, cuèng qu¶ lµm l¸
vµng, qu¶ nhá. Dïng tay giÕt hoÆc phun çc thuèc
Supracide, Fenbis, Pyrinex...
- S©u ®ôc qu¶ (Glyphodes caesalis): S©u non
®ôc ¨n phÇn thÞt díi vá qu¶, bªn ngoµi lç ®ôc cã
ph©n th¶i ra, chç s©u ®ôc thêng bÞ thèi. Phun
sím khi qu¶ cßn nhá b»ng çc thuèc Pyrinex,
Polytrin, Basudin, Padan...
- BÖnh thèi qu¶ (do nÊm Rhizopus nigricans):
Chñ yÕu h¹i hoa vµ qu¶ non, lµm hoa qu¶ thèi ®en
vµ rông, trªn ®ã mäc çc sîi nÊm ®en. Phun çc
thuèc Mancozeb, Zineb, Benomyl...
104
Ngoµi ra cã bä çnh cøng ¨n l¸, bÖnh nÊm hång
lµm kh« cµnh vµ bÖnh nøt th©n x× mñ...
NA
(Annona aquamosa)
1. §Æc tÝnh
C©y na (cßn gäi lµ na dai, m·ng cÇu ta), cïng hä
na víi m·ng cÇu xiªm, nguån gèc nhiÖt ®íi ch©u Mü.
Tuy vËy, cã thÓ trång ®îc ë vïng ¸ nhiÖt ®íi. V× vËy
ë níc ta, c©y na cã thÓ trång tõ B¾c ®Õn Nam.
C©y na sèng ®îc trªn nhiÒu lo¹i ®Êt, kÓ c¶ ®Êt
çt tr¾ng, giíi h¹n ®é pH rÊt réng, nhng cÇn tho¸t
níc. Nãi chung c©y na a thÝch vïng ®Êt cao.
Qu¶ thuéc lo¹i phøc hîp, kh¶ n¨ng thô phÊn tù
nhiªn tèt h¬n m·ng cÇu xiªm, tuy vËy trong mét
qu¶ còng thêng cã nhiÒu mói kh«ng thô, bÞ lÐp.
Cã hiÖn tîng l¸ vµng rông vµo mïa ®«ng, khÝ
hËu kh« vµ l¹nh. Sang xu©n n¶y chåi ®ång thêi
víi ra hoa. Thêi gian tõ khi ra hoa ®Õn qu¶ chÝn
kho¶ng 4 - 5 th¸ng, thu ho¹ch ré vµo th¸ng 6 - 7.
2. Gièng
HiÖn còng cha x¸c ®Þnh çc gièng na kh¸c
nhau, ë níc ta hÇu nh chØ cã mét gièng. Trong
thùc tÕ cã ph©n biÖt na bë vµ na dai. Na bë thÞt
n¸t, mói Ýt dÝnh vµo vá. Na dai thÞt dai vµ mói
dÝnh vµo vá chÆt h¬n. §Æc tÝnh nµy cã lÏ liªn quan
®Õn ®iÒu kiÖn trång trät.
105
C©y na nh©n gièng chñ yÕu b»ng h¹t v× h¹t
nhiÒu, dÔ n¶y mÇm, b¶o qu¶n l©u vµ Ýt biÕn dÞ.
¦¬m h¹t trong bÇu hoÆc gieo th¼ng vµo hè trång.
3. Çch trång
Kho¶ng çch c©y tõ 3 - 4m. Thêng xuyªn tíi
Èm ®Êt nhng kh«ng ®Ó óng gèc.
4. Ch¨m sãc
Bãn lãt cho mçi hè 15 - 20kg ph©n h÷u c¬ hoai
+ 0,5kg NPK 16-16-8. Tõ n¨m thø hai trë ®i bãn
mçi n¨m 20 - 25kg ph©n h÷u c¬ vµ 2 - 3kg NPK.
Bãn 2 - 3 lÇn sau mçi kú thu ho¹ch, b¾t ®Çu ra
hoa vµ khi qu¶ nhá.
NÕu cã ®iÒu kiÖn ¸p dông thô phÊn nh©n t¹o bæ
sung (nh víi c©y m·ng cÇu xiªm).
Sau khi thu ho¹ch na vô ®Çu (thêng vµo
th¸ng 5 - 6) cã thÓ ®iÒu khiÓn cho na ra qu¶ tiÕp
vô hai. Çch lµm lµ ng¾t bá hÕt l¸, h·m níc cho
kh« h¹n kho¶ng 1 th¸ng, sau ®ã tíi níc vµ bãn
ph©n, c©y l¹i ra hoa, cho thu ho¹ch qu¶ vµo th¸ng
10 - 11. ë vïng trång na ch©n nói Bµ §en (T©y
Ninh), nhiÒu vên ®· ¸p dông çch nµy cã kÕt
qu¶, song nÕu lµm liªn tôc nhiÒu n¨m c©y mau giµ
cçi, mÆc dï cã t¨ng ph©n bãn. Tríc khi ng¾t l¸
phun MKP l¸ dÔ rông h¬n.

- Bä vßi voi h¹i hoa (hä Curculionidae): Bä
trëng thµnh lµ loµi çnh cøng nhá, ®Çu kÐo dµi
106
nh çi vßi. C¶ bä trëng thµnh vµ bä non ¨n ph¸
lµm hoa bÞ kh« ®en, kh«ng kÕt qu¶. Phßng trõ
b»ng ng¾t çnh hoa b¾t giÕt bä, phun çc thuèc
Supracide, Pyrinex, Dragon, Polytrin...
b¸m mÆt díi l¸ vµ trªn qu¶, chÝch hót nhùa lµm
l¸ vµng, qu¶ non bÞ rông. Phßng trõ b»ng çc
thuèc Dragon, Fenbis, Supracide,...
gloeosporioides): BÖnh lµm kh« bóp, kh« hoa vµ
qu¶ non. Phßng trõ b»ng çc thuèc gèc §ång,
Viben-C, Carbenzim, Antracol, Mancozeb...
Ngoµi ra cßn cã s©u ¨n l¸, s©u ®ôc qu¶, bÖnh
thèi rÔ.
NH·N
(Euphoria longana)
1. §Æc tÝnh
Nh·n lµ c©y ¨n qu¶ nhiÖt ®íi, trång nhiÒu ë
Trung Quèc, çc níc §«ng Nam ¸, Nam Mü vµ
¤xtr©ylia. ë níc ta, nh·n ®îc trång tõ B¾c ®Õn
Nam víi nhiÒu gièng.
NhiÖt ®é thÝch hîp tõ 21- 27oC, chÞu nãng vµ
chÞu rÐt kh¸ h¬n c©y v¶i nªn ®Þa bµn ph©n bè réng
h¬n. ¦a ¸nh s¸ng nhng kh«ng chÞu ®îc ¸nh
n¾ng gay g¾t. Kh«ng kÐn ®Êt, miÔn lµ kh«ng bÞ
nhiÔm phÌn, mÆn, kh«ng b¹c mµu, qu¸ kh« h¹n
hoÆc óng níc. Vïng ®Êt phï sa ë Hng Yªn,
107
TiÒn Giang, ®Êt çt giång (çt non) ë B¹c Liªu,
Vòng Tµu, giµu chÊt dinh dìng, tho¸t níc l¹i
lu«n ®ñ Èm trång nh·n rÊt tèt, tuæi thä dµi.
Hoa nh·n ra thµnh chïm ë ®Çu cµnh, gåm chñ
yÕu lµ hoa çi vµ hoa lìng tÝnh. ë phÝa B¾c, nh·n ra
hoa mçi n¨m 1 lÇn vµo th¸ng 2 - 3, thu ho¹ch vµo
th¸ng 6 - 7. ë phÝa Nam ra hoa hai ®ît, ®ît chÝnh vµo
th¸ng 3 - 4, thu ho¹ch vµo th¸ng 7 - 8 vµ ®ît phô ra
hoa vµo th¸ng 7 - 8, thu ho¹ch vµo th¸ng 11 - 12.
2. Gièng
ë níc ta, nh·n cã nhiÒu gièng nhng cha
®îc ®iÒu tra ®Çy ®ñ. ë mçi miÒn cã mét sè gièng
phæ biÕn. PhÝa B¾c cã çc gièng nh·n lång, nh·n
®êng phÌn, nh·n níc. PhÝa Nam cã çc gièng
nh·n long, nh·n tiªu da bß, nh·n xuång c¬m
vµng. HiÖn cã trång thö mét sè gièng cña Th¸i
Lan nhng rÊt chËm ra hoa.
Nh©n gièng b»ng gieo h¹t, chiÕt cµnh vµ ghÐp.
H¹t dÔ mäc nhng chËm cho qu¶ vµ chÊt lîng
kh«ng ®ång ®Òu, hiÖn chØ dïng lµm gèc ghÐp. ChiÕt
cµnh hiÖn ®îc ¸p dông phæ biÕn v× chãng ra rÔ.
ChiÕt vµo mïa ma, sau kho¶ng 2 th¸ng ra rÔ c¾t
gi©m trong bÇu mét thêi gian cho ra rÔ míi, l¸ xanh
l¹i hoÆc ra ®ät th× bøng ®em trång. Hai ph¬ng
ph¸p ghÐp nh·n phæ biÕn lµ ghÐp m¾t vµ ghÐp ¸p.
GhÐp m¾t thêng dïng çch ghÐp cöa sæ víi gèc
ghÐp kho¶ng 18 th¸ng tuæi. GhÐp ¸p th× gèc ghÐp
108
chØ cÇn 6 - 8 th¸ng tuæi, cµnh ghÐp còng kh«ng cÇn
to l¾m, sau kho¶ng 2 th¸ng lµ cã c©y ghÐp, tØ lÖ sèng
cao. C©y ghÐp gi©m tiÕp trong bÇu lín 4 - 5 th¸ng
cho cøng çp míi ®em trång.
3. Çch trång
Thêi vô trång ë phÝa B¾c vµo th¸ng 2 - 3, phÝa
Nam vµo th¸ng 4 - 5. Còng cã thÓ trång trong mïa
kh« vµ mïa ma nÕu tíi ®îc, phÝa B¾c kh«ng
trång vµo th¸ng rÐt mïa ®«ng.
Kho¶ng çch c©y tõ 6 - 8m, trång dµy qu¸ Ýt
hoa qu¶. Cã thÓ trång dµy, khi c©y lín ch¹m t¸n
th× ®èn bít c©y. Tuy vËy trång tha vµ nh÷ng n¨m
®Çu xen c©y ng¾n ngµy vÉn tèt h¬n.
trén víi 0,5kg NPK 16-16-8.
4. Ch¨m sãc
C©y tõ 1 - 3 n¨m tuæi bãn cho 1 c©y 1 n¨m 100 -
200g urª + 300 - 500g super l©n + 150 - 300g
clorua kali. Chia bãn 3 - 4 lÇn trong n¨m.
C©y trªn 3 n¨m tuæi cã hoa qu¶ lîng ph©n t¨ng
dÇn, gåm 500 - 1.000g urª + 300 - 500g super l©n +
500 - 1.000g clorua kali. Chia bãn 3 lÇn vµo sau khi
thu ho¹ch, tríc khi ra hoa vµ khi cã qu¶ nhá.
Tríc khi thu ho¹ch qu¶ kho¶ng 1 th¸ng cã thÓ
bãn thªm cho mçi c©y kho¶ng 300g clorua kali.
H»ng n¨m nªn båi thªm ®Êt vµo gèc.
Tíi níc ®Çy ®ñ, nhÊt lµ khi c©y ®ang sinh
trëng vµ ra hoa kh«ng ®Ó kh« h¹n.
109
C©y nh·n cÇn ®èn tØa t¹o h×nh míi cã n¨ng
suÊt cao. Nh÷ng n¨m ®Çu nªn ®èn tØa ®Ó 1 th©n
chÝnh vµ 4 - 5 cµnh khung ph©n bè ®Òu chung
quanh, tØa bá nh÷ng cµnh tîc, cµnh nhá. Sau mçi
vô thu ho¹ch c¾t gän cµnh qu¶ ®Ó ra ®ît chåi míi.
KÝch thÝch ra hoa vµ ®iÒu khiÓn ra hoa sím, ra
hoa tr¸i vô lµ biÖn ph¸p thùc hiÖn phæ biÕn víi
c©y nh·n ë çc tØnh phÝa Nam. Mét sè gièng
nh·n, nhÊt lµ nh·n tiªu da bß do ®Êt tèt, ®îc
ch¨m sãc, c©y sinh trëng tèt mµ chËm ra hoa,
trêng hîp nµy cÇn kÝch thÝch cho c©y ra hoa.
Nh÷ng c©y ®· cho thu ho¹ch còng cã thÓ kÝch
thÝch cho ra hoa sím vµ ra hoa tr¸i vô ®Ó t¨ng
gi¸ c¶ vµ s¶n lîng. Khi ®ît ®ät thø 1 hoÆc thø 2
(tïy sinh trëng cña c©y) l¸ non tõ mµu ®á
chuyÓn mµu xanh ®ät chuèi tiÕn hµnh khÊc vá
cµnh. NÕu c©y qu¸ tèt kÕt hîp phun dung dÞch
KNO3 2% lªn l¸ 1 - 2 lÇn çch nhau 7 ngµy. Sau
kho¶ng 20 - 30 ngµy c©y sÏ nhó mÇm hoa. Cã thÓ
phun thªm chÊt ®iÒu hßa sinh trëng Auxin hoÆc
GA ®Ó hoa ra tËp trung h¬n.

- S©u ®ôc g©n l¸ (Conopomorpha litchiella):
Bím rÊt nhá, ®Î trøng trªn l¸ non. S©u non ®ôc
vµo g©n l¸ t¹o thµnh nh÷ng vÖt n©u, kh«, l¸ cong
l¹i. Phßng trõ b»ng phun çc thuèc Basudin,
Padan, Supracide, Monster, Sherzol...
110
- Bä çnh cøng ¨n l¸ (Adoretus sp.). Bä trëng
thµnh ban ®ªm bay ra ¨n l¸ non thñng lç chç. Phun
çc thuèc Sherpa, Polytrin, Padan, Pyrinex...
- Bä xÝt nh·n (Tessaratoma papillosa): Bä tËp
trung ë ngän, cuèng hoa vµ qu¶ chÝch hót nhùa
lµm ®ät hÐo kh«, hoa vµ qu¶ non bÞ rông. Phßng
trõ b»ng dïng vît b¾t giÕt, phun çc thuèc
Karate, Supracide, Padan, Basudin...
NÊm lµm qu¶ bÞ thèi, cã mïi chua, nhÊt lµ nh÷ng
chïm qu¶ khuÊt trong t¸n l¸ rËm r¹p hoÆc gÇn
mÆt ®Êt. BÖnh g©y h¹i m¹nh sau nh÷ng ®ît ma
lín. Phun çc thuèc Mexyl-MZ, Ridomil, Dithan-
M, Carbenzim, Viben-C...
Ngoµi ra c©y nh·n cßn bÞ rÖp s¸p, s©u ¨n hoa, s©u
®ôc qu¶, bím hót qu¶, bÖnh ch¸y l¸, bÖnh thèi rÔ.
GÇn ®©y, bÖnh chæi rång (chæi ma) ®· ph¸t triÓn g©y
h¹i m¹nh trªn nh·n tiªu ë §ång Nai. Cã nh÷ng c©y
trªn 50% ®ät bÞ h¹i. T¸c nh©n g©y bÖnh cã thÓ do
virót, cÇn nghiªn cøu thªm vÒ bÖnh vµ cã biÖn ph¸p
phßng trõ kÞp thêi ng¨n chÆn l©y lan réng.
NHO
(Vitis vinifera)
1. §Æc tÝnh
C©y nho cã nguån gèc ë vïng «n ®íi Êm vµ kh«
ch©u ¸ vµ ch©u ¢u, gi÷a vïng biÓn §en vµ biÓn
111
Caspian. Tuy vËy, trong suèt mïa ®«ng nhiÖt ®é
thÊp, c©y nho rông l¸ vµ ë giai ®o¹n ngñ nghØ, çc
chÊt dù tr÷ tÝch lòy ë rÔ, th©n, l¸ ®Ó sang xu©n khi
cã nhiÖt ®é cao th× n¶y chåi, ra hoa. Khi në hoa
thô phÊn c©y nho cÇn nhiÖt ®é cao võa ph¶i. C©y
nho ®Æc biÖt a khÝ hËu kh«, nhiÒu n¾ng vµ Ýt
ma. Trêi ©m u, Ýt n¾ng vµ ma nhiÒu kh«ng
thÝch hîp cho sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña
hoa, qu¶, chÊt lîng qu¶ kÐm vµ thêng nhiÒu
s©u bÖnh. ë níc ta, phÝa B¾c mïa ®«ng l¹nh cã
thÓ trång nho ®îc nhng ®é Èm cao nªn kh«ng
thÝch hîp l¾m. Vïng Ninh ThuËn víi khÝ hËu kh«,
nhiÒu n¾ng t¬ng ®èi thÝch hîp cho sù sinh trëng
ph¸t triÓn cña c©y nho, lµ vïng trång nho tËp
trung chñ yÕu cña níc ta.
VÒ ®Êt, c©y nho cã thÓ trång ë nhiÒu lo¹i ®Êt,
tuy vËy a thÝch nhÊt lµ ®Êt çt nhÑ hoÆc ®Êt thÞt
pha çt, tho¸t níc tèt, ®é pH tõ 6,5 - 7. Tr¸nh
kh«ng trång trªn ®Êt sÐt nÆng, tiªu níc kÐm, bÞ
mÆn hoÆc chua. Cã thÓ nãi c©y nho lµ lo¹i c©y ¨n
qu¶ chÞu ¶nh hëng nhiÒu nhÊt cña m«i trêng
sinh sèng, muèn trång nho cÇn xem xÐt ®iÒu kiÖn
khÝ hËu thêi tiÕt vµ ®Æc ®iÓm cña ®Êt.
2. Gièng
ë phÝa Nam níc ta, mét sè gièng nho ®· ®îc
trång phæ biÕn nh gièng nho ®á Cardinal, nho
tÝm Ribier. Ngoµi ra cã mét sè gièng míi nhËp tõ
112
Th¸i Lan, Mü, ¤xtr©ylia cã triÓn väng nh çc
gièng White Malaga, Black Queen, Redstar, Rubi
Red, Ramsey... Nho ®îc nh©n gièng b»ng çc
ph¬ng ph¸p gi©m cµnh, chiÕt vµ ghÐp.
Gi©m cµnh lµ ph¬ng ph¸p dÔ lµm vµ phæ biÕn
nhÊt. Chän cµnh nho cã tuæi tõ 4 - 8 th¸ng, ®êng
kÝnh 0,7 - 0,8cm (cì c©y bót ch×), c¾t ®o¹n dµi 20 -
30cm, cã 3 - 4 m¾t. §¸nh dÊu phÝa gèc vµ phÝa
ngän, ®em gi©m trong çt, mïn ca, tro trÊu. Khi
m« sÑo mÆt c¾t h×nh thµnh vµ b¾t ®Çu bËt m¾t th×
gi©m trong bÇu nil«ng cã chøa hçn hîp ®Êt, çt vµ
ph©n h÷u c¬ ñ hoai. Hom gi©m xong cÇn che m¸t
vµ tíi níc gi÷ Èm. Sau kho¶ng 30 - 40 ngµy c©y
cøng çp cã thÓ trång ®îc. §Ó hom mau ra rÔ
tríc khi gi©m cã thÓ nhóng vµo dung dÞch NAA
100 ppm. Còng cã thÓ c¾m trùc tiÕp 3 - 4 hom vµo
hè trång, sau ®ã ®Ó l¹i mét c©y kháe.
ChiÕt cµnh th× chän cµnh to h¬n, ®êng kÝnh
kho¶ng 0,8 - 1,0cm, ®îc kho¶ng 2 - 3 th¸ng tuæi.
Çch lµm nh víi çc c©y ¨n qu¶ kh¸c. Sau
kho¶ng 3 - 4 th¸ng th× ra rÔ. Ph¬ng ph¸p nµy chØ
¸p dông ®Ó trång dÆm vµ trång diÖn tÝch nhá.
GhÐp c©y nho lµ ph¬ng ph¸p ®îc nhiÒu níc ¸p
dông, ë níc ta hÇu nh cha lµm. Môc ®Ých chÝnh lµ
lîi dông nh÷ng ®Æc tÝnh tèt cña gèc ghÐp, ®Æc biÖt lµ
kh¶ n¨ng kh¸ng rÇy Phylloxera. Cã hai çch ghÐp
thêng ¸p dông lµ ghÐp m¾t vµ ghÐp nªm cµnh.
113
3. Çch trång
- Thêi vô: Cã hai thêi vô trång tèt lµ cuèi mïa
ma (th¸ng 12) vµ ®Çu mïa ma (th¸ng 5 - 6) v×
trång vµo çc thêi gian nµy c©y con kh«ng bÞ kh« h¹n
còng kh«ng bÞ óng níc, bé rÔ ph¸t triÓn nhanh.
- ChuÈn bÞ ®Êt trång: §Êt tríc khi trång cÇn
cµy s©u, nhÆt s¹ch cá. §µo hè kÝch thíc mçi
chiÒu 0,9 - 1,2m, ®Êt tèt ®µo hè nhá, ®Êt xÊu ®µo
hè lín. Cã thÓ ®µo thµnh ®êng hÇm réng 0,9m,
s©u 0,9m, chiÒu dµi hÇm tïy kÝch thíc vên.
Vên thÊp nªn lµm m« ®Êt cao lªn liÕp cao, gi÷a
çc liÕp lµ r·nh tíi vµ tiªu níc.
Bãn lãt cho mçi hè 70 - 100kg ph©n h÷u c¬ hoai +
1,0 - 1,5kg super l©n, trén ®Òu víi ®Êt mÆt vµ çt
võa ®ñ lÊp ®Çy tíi miÖng hè.
- Kho¶ng çch: Kho¶ng çch trång thay ®æi
theo gièng nho vµ ph¬ng ph¸p t¹o h×nh. Víi çc
gièng nho vµ kiÓu t¹o h×nh theo hÖ thèng giµn líi
qua ®Çu nh ë níc ta hiÖn nay nªn ¸p dông
kho¶ng çch hµng 3 - 4m, çch c©y 1,5 - 2,0m, mËt
®é kho¶ng 1.500 c©y/ha. ë çc níc kh¸c, t¹o h×nh
theo kiÓu líi ch÷ T hoÆc h×nh c©y ®¬n th× kho¶ng
çch hÑp h¬n, chØ kho¶ng 1 - 2m, mËt ®é c©y rÊt
cao, tíi 4.000 - 5.000 c©y/ha.
- Trång c©y con: Trång c©y vµo gi÷a hè vµ tíi
níc ®Çy ®ñ. §¾p ®Êt thµnh bån cao ®Ó khi tíi
gèc c©y kh«ng ®äng níc. C¾m cµnh l¸ che m¸t
cho c©y míi trång. ChØ nªn ®Ó mçi hèc mét c©y.
114
Çc kiÓu giµn t¹o h×nh cho nho
- Lµm giµn: Nho lµ c©y leo nªn nhÊt thiÕt ph¶i

lµm giµn. Cã nhiÒu kiÓu giµn, trong ®ã kiÓu giµn
líi qua ®Çu hiÖn phæ biÕn ë níc ta. Thêng dïng
cét xim¨ng cao 2,0 - 2,5m, trªn c¨ng d©y kÏm ngang
däc çch nhau kho¶ng 0,3m. KiÓu giµn líi qua ®Çu
n¨ng suÊt cao, song nhîc ®iÓm lµ khã c¾t tØa t¹o
h×nh, vên Ýt th«ng tho¸ng, dÔ bÞ bÖnh.
KiÓu giµn h×nh ch÷ T lµ çc cét xim¨ng cèt
s¾t h×nh ch÷ T, cao 1,5 - 2,0m, c¨ng d©y kÏm lªn
trªn nÐt ngang cña ch÷ T ®Ó cho cµnh nho leo.
115
Giµn kiÓu nµy rÊt bÒn, thÝch hîp víi vïng nhiÖt
®íi nhng ®Çu t cao.
HÖ thèng t¹o h×nh d¹ng c©y ®¬n (d¹ng ®Çu) lµ
t¹o h×nh theo ph¬ng ph¸p th¼ng ®øng. §Ó c©y
nho cao kho¶ng 0,9 - 1,2m th× bÊm ngän, cho ra 4 -
5 tay xung quanh ngän. Qua 3 - 4 lÇn c¾t, ®Ó l¹i
nh÷ng ®o¹n cµnh ng¾n 2 - 3 ®èt sÏ ®îc mét sè
cµnh nhÊt ®Þnh ®Ó cho qu¶ h»ng n¨m. Mçi c©y
c¾m mét cäc tre khi míi trång, khi c©y lín v÷ng
ch¾c kh«ng cÇn cäc ®ì n÷a. Çch t¹o h×nh nµy
thêng thÊy ë vïng California (Mü) vµ çc níc
ch©u ¢u, chñ yÕu víi çc gièng nho lµm rîu.
Ph¬ng ph¸p nµy cã u ®iÓm lµ ®¬n gi¶n, chi phÝ
thÊp, cã thÓ trång dµy ®Ó t¨ng s¶n lîng, dÔ ch¨m
sãc, vên nho tho¸ng vµ Ýt s©u bÖnh. Nhîc ®iÓm
lµ ph¶i ®èn ®au h»ng n¨m lµm gi¶m søc ph¸t
triÓn cña c©y, qu¶ dÔ bÞ thèi do mËt ®é dµy.
4. Ch¨m sãc
- C¾m cäc, nhÆt cµnh n¸ch: Khi c©y nho cao 15 -
20cm th× c¾m cäc tre dµi 2 - 2,5m ®Ó ®ì c©y. Khi
c©y b¾t ®Çu cã tua cuèn th× buéc d©y vµo cäc, nhÆt
bá çc mÇm n¸ch vµ ng¾t r©u ®Ó tËp trung dinh
dìng nu«i c©y.
- BÊm ngän: Víi kiÓu giµn líi qua ®Çu nh ë
níc ta, cã hai çch bÊm ngän. §Ó th©n chÝnh leo
khái giµn kho¶ng 1m th× c¾t s¸t mÆt líi ®Ó t¹o
cµnh tõ çc mÇm ngñ. Çch bÊm ngän kh¸c lµ khi
116
c©y nho cao kho¶ng 2m gÇn tíi giµn th× bÊm ngän
®Ó t¹o cµnh tõ chåi n¸ch. Tõ çc cµnh mÇm ngñ
hoÆc cµnh n¸ch nµy sÏ t¹o nªn mét hÖ thèng giµn
cµnh vÒ sau.
- T¹o h×nh: Çch t¹o h×nh tïy theo kiÓu giµn.
Víi kiÓu giµn líi qua ®Çu, sau khi bÊm ngän
chÝnh ®Ó 3 - 4 ngän bªn thµnh çc tay chÝnh. Khi
tay chÝnh dµi 50 - 60cm th× ng¾t ngän, ®Ó 2 - 3
cµnh cÊp hai. TiÕp tôc nh vËy ®Õn cµnh cÊp ba
th× lÊy qu¶ vô ®Çu.
Víi çc kiÓu giµn kh¸c çch t¹o h×nh còng
gièng nh trªn, chØ kh¸c lµ çc cµnh c¾t ng¾n
h¬n ®Ó d¸ng c©y thÊp, gän, phï hîp víi kÝch
thíc cña giµn.
- C¾t cµnh: C¾t cµnh lµ c«ng viÖc quan träng
trong nghÒ trång nho. V× c©y nho ra hoa ë çc
cµnh non nªn sau khi thu ho¹ch 1 - 2 th¸ng c¾t bá
çc cµnh nhá, cµnh s©u bÖnh, chØ ®Ó l¹i çc cµnh
khung vµ cµnh qu¶ mäc trªn cµnh khung. ë níc
ta, trong ®iÒu kiÖn khÝ hËu nhiÖt ®íi c©y nho sinh
trëng, ph¸t triÓn quanh n¨m. Tuy vËy, khi c¾t
cµnh cÇn tÝnh to¸n sao cho c©y nho kh«ng ra hoa
vµ chÝn qu¶ vµo th¸ng cã nhiÖt ®é cao hoÆc ma
nhiÒu (ë Ninh ThuËn lµ th¸ng 6 vµ th¸ng 10). Víi
çch c¾t cµnh hiÖn nay ë Ninh ThuËn, mét n¨m
c©y nho cã thÓ cho 2 - 3 vô qu¶. Tõ khi c¾t cµnh
®Õn khi thu ho¹ch chØ kho¶ng 110 - 120 ngµy. Cã
thÓ c¾t cµnh ë 3 vô. Vô ®«ng xu©n (th¸ng 12 - 1)
117
cho n¨ng suÊt cao vµ mµu qu¶ ®Ñp. Vô xu©n hÌ
c¾t th¸ng 4 - 5 còng cho n¨ng suÊt kh¸ cao nhng
mµu qu¶ thêng kh«ng ®Ñp. Vô thu ®«ng c¾t cµnh
vµo th¸ng 9 - 10, n¨ng suÊt thÊp do c©y nho ra
hoa gÆp ma lín dÔ bÞ bÖnh.
Kü thuËt c¾t cµnh ¶nh hëng rÊt lín ®Õn n¨ng
suÊt vµ chÊt lîng qu¶. Nguyªn t¾c c¬ b¶n lµ ®èi
víi cµnh vît kháe vµ nho t¬ th× c¾t ®Ó l¹i cµnh
dµi h¬n, cßn ®èi víi nho giµ th× c¾t s©u h¬n. Kinh
nghiÖm ë Ninh ThuËn cho thÊy, vÞ trÝ c¾t t¬ng
®èi dÔ ra hoa víi gièng nho ®á Cardinal vµ mét sè
gièng kh¸c thêng lµ tõ m¾t thø 6 - 12. VÊn ®Ò
quan träng lµ cÇn x¸c ®Þnh ®îc vÞ trÝ mÇm ngñ sÏ
trë thµnh ngän mang hoa ®Ó ®Þnh chç c¾t thÝch
hîp nhÊt. Nhê sù tiÕn bé cña c«ng nghÖ sinh häc,
hiÖn nay ngêi ta cã thÓ dù ®o¸n ®îc n¨ng suÊt
vô tíi qua viÖc lÊy mÉu x¸c ®Þnh vÞ trÝ mÇm hoa.
- Bãn ph©n: Kinh nghiÖm thùc tÕ ë Ninh ThuËn,
lîng ph©n bãn cho 1ha trong mét vô gåm 20 - 30
tÊn ph©n h÷u c¬ hoai + 500 - 600kg N + 300 -
400kg P2O5 + 200 - 300kg K2O.
Lîng ph©n trªn trong mét vô nho nªn chia
bãn 3 lÇn. LÇn 1 tríc khi c¾t cµnh 15 - 20 ngµy
bãn toµn bé ph©n h÷u c¬ + 25% ®¹m + 70% l©n,
kh«ng bãn kali. LÇn 2 bãn sau c¾t cµnh ®Õn khi cã
qu¶ gåm 60% ®¹m + 20% l©n + 40% kali. LÇn 3
bãn khi qu¶ giµ gÇn chÝn gåm 15% ®¹m + 10% l©n +
60% kali.
118
Ngoµi çc nguyªn tè NPK, c©y nho rÊt cÇn
canxi, magiª vµ lu huúnh. Canxi ®îc bæ sung
b»ng v«i bãn khö chua, kho¶ng 200 - 500kg/ha khi
bãn lãt. Sulfat magiª bãn 10 - 20kg/ha tïy lo¹i
®Êt. Dïng çc ph©n ®¹m vµ kali díi d¹ng sulfat
th× Ýt bÞ thiÕu lu huúnh.
Çch bãn lµ xíi ®Êt quanh gèc, r¶i ph©n råi lÊp
®Êt. N¨m ®Çu bãn gÇn gèc, çc n¨m sau bãn xa dÇn.
Còng nªn phun thªm ph©n bãn qua l¸ díi çc
d¹ng NPK cã thªm vi lîng. §Æc biÖt ph©n cã hµm
lîng kali vµ kÏm cao phun giai ®o¹n 35 - 40 ngµy
sau c¾t cµnh cã t¸c dông rÊt râ. Phun chÊt kÝch
thÝch GA khi hoa në ré t¨ng n¨ng suÊt vµ phÈm
chÊt nho.
- Thu ho¹ch: Nho còng nh cam kh«ng chÝn
thªm sau khi ®· h¸i, v× vËy cÇn ®Ó chÝn ®ñ trªn
c©y míi thu ho¹ch.

- S©u xanh da l¸ng (Spodoptera exigua): S©u
non ¨n khuyÕt l¸, ph¸ h¹i chñ yÕu trong mïa kh«.
Phun çc thuèc vi sinh BT, V.BT vµ çc thuèc hãa
häc Sherpa, Fastac, Polytrin, Selecron...
- RÖp phÊn (Planococcus citri): RÖp tËp trung
thµnh nh÷ng ®¸m bét tr¾ng trªn ngän, l¸ vµ chïm
qu¶. Dïng çc thuèc Dragon, Supracide, Pyrinex...
- Bä trÜ (Thrips sp.): Bä rÊt nhá, chÝch hót nhùa
lµm ®ät chïn l¹i, l¸ vµng, hoa rông. Phßng trõ
b»ng çc thuèc Admire, Regent, Sherzol, Karate...
119
- NhÖn ®á (Tetranychus sp.): NhÖn rÊt nhá, mµu
hång b¸m mÆt díi l¸ chÝch hót nhùa lµm l¸ vµng,
hoa rông. Phßng trõ b»ng çc thuèc Nissorun,
Danitol, Ortus...
- BÖnh mèc s¬ng (do nÊm Plasmopara viticola):
BÖnh t¹o thµnh nh÷ng m¶ng ch¸y mµu n©u trªn
l¸, ë vÕt bÖnh mäc lªn líp mèc tr¾ng. Phun trõ
b»ng çc thuèc Mexyl-MZ, Ridomil gold, Curzate-
M8, çc thuèc gèc §ång...
- BÖnh phÊn tr¾ng (do nÊm Uncinula necator):
BÖnh h¹i c¶ trªn l¸, cµnh vµ qu¶, t¹o thµnh nh÷ng
®¸m mèc mµu tr¾ng x¸m, l¸ bÞ ch¸y, cµnh hÐo
kh«, qu¶ cøng vµ nøt vá. Phßng trõ b»ng çc
thuèc Bayfidan, Anvil, Topsin-M, Viben-C...
- BÖnh thèi cuèng qu¶ (do nÊm Diplodia sp.):
BÖnh t¹o thµnh nh÷ng vÕt mµu n©u trªn cuèng
chïm vµ cuèng qu¶, lµm qu¶ bÞ hÐo vµ rông. Phßng
trõ b»ng çc thuèc gèc ®ång, Anvil, Topsin-M...
Ngoµi ra cßn cã bä çnh cøng ¨n l¸, bÖnh th¸n
th, bÖnh gØ s¾t, bÖnh sÑo qu¶...
æI
(Psidium guayava)
1. §Æc tÝnh
æi cã nguån gèc ë vïng nhiÖt ®íi ch©u Mü, hiÖn
®· trång phæ biÕn ë çc vïng nãng. NhiÖt ®é thÝch
hîp 22 - 30oC, nhiÖt ®é thÊp díi 18oC qu¶ nhá,
120
chÊt lîng kÐm. Kh¶ n¨ng chÞu h¹n vµ chÞu Èm
®Òu kh¸. æi cã thÓ trång ë nhiÒu lo¹i ®Êt, tuy vËy
muèn cã s¶n lîng vµ chÊt lîng cao cÇn n¬i ®Êt
tèt, mùc níc ngÇm s©u vµ ph¶i bãn ®ñ ph©n. §é
pH ®Êt thÝch hîp tõ 4,5 - 8,2. ë níc ta, c©y æi
trång ë çc vïng trong c¶ níc. Tõ khi ra hoa ®Õn
khi qu¶ chÝn chØ h¬n 3 th¸ng.
2. Gièng
Gièng æi rÊt phong phó vµ cã sù kh¸c nhau lín
vÒ kÝch thíc vµ chÊt lîng qu¶ do ®Æc tÝnh biÕn
dÞ nhiÒu. ë níc ta cã mét sè gièng æi phæ biÕn lµ
æi Bo (Th¸i B×nh), æi §µo (ruét ®á), æi mì (ruét
tr¾ng), æi x¸ lþ (nhiÒu ë phÝa Nam). Ngoµi ra cßn
çc gièng æi ruét vµng, æi g¨ng, æi sÎ...
æi trång b»ng h¹t, gi©m cµnh hoÆc hom rÔ,
chiÕt vµ ghÐp. Trång b»ng h¹t còng chØ kho¶ng 2 -
3 n¨m cã qu¶, tuy vËy cã nhiÒu biÕn dÞ, c©y kh«ng
®Òu. Trång b»ng hom rÔ th× moi nh÷ng ®o¹n rÔ
dµi kho¶ng 10cm ®em gi©m ë vên ¬ng, sau
kho¶ng 10 - 12 th¸ng cã c©y trång. æi chiÕt cµnh
còng dÔ, c©y thÊp vµ c©n ®èi, ®é thuÇn cao.
Ph¬ng ph¸p ghÐp chñ yÕu lµ ghÐp m¾t. Gèc ghÐp
gieo b»ng h¹t, sau 5 - 6 th¸ng ë vên ¬ng cã
®êng kÝnh gèc 6 - 10cm lµ ghÐp ®îc. C¾m cµnh
lµ ph¬ng ph¸p nh©n gièng æi cã triÓn väng, c©y
Ýt biÕn dÞ vµ kh¶ n¨ng nh©n gièng cao, mét c©y
mÑ 4 - 5 n¨m tuæi cã thÓ cho hµng ngµn c©y con.
121
Nªn dïng cµnh cßn non, tríc khi gi©m nhóng
®o¹n cµnh vµo dung dÞch NAA. Sau kho¶ng 30 -
40 ngµy cµnh gi©m ra rÔ, ®a ra cÊy trong bÇu
nil«ng. Sau cÊy kho¶ng 7 - 8 th¸ng ®îc c©y con.
3. Çch trång
Thêi vô trång æi cã thÓ quanh n¨m, song tèt nhÊt
ë phÝa B¾c nªn trång th¸ng 2 - 3 vµ th¸ng 8 - 9, ë
phÝa Nam trång vµo th¸ng 4 - 6 ®Çu mïa ma.
Kho¶ng çch c©y trung b×nh 3 - 4m (kho¶ng
600 - 800 c©y/ha). §µo hèc ®Ó trång, mçi hèc bãn
lãt 20 - 25kg ph©n h÷u c¬ hoai môc + 1kg super
l©n + 1kg kali sulfat, ®µo hè vµ bãn ph©n lãt tríc
1 - 2 th¸ng.
4. Ch¨m sãc
Trång gièng æi ngon, s¶n lîng cao ph¶i tíi
níc vµ bãn ph©n ®Çy ®ñ.
Lîng ph©n bãn cho mét c©y n¨m thø 1 lµ 200g
NPK (16-16-8) + 50g urª + 50g kali clorua. Hßa
ph©n víi níc tíi 4 - 6 lÇn trong n¨m.
N¨m thø 2 bãn 400 - 500g NPK (16-16-8) +
100g urª + 100g KCl, bãn 4 lÇn trong n¨m.
Tõ n¨m thø 3 khi æi ra qu¶ æn ®Þnh, bãn 5 - 6
lÇn trong n¨m, mçi lÇn 100 - 200g NPK (16-16-8) +
100g urª + 100g KCl.
Khi bãn ph©n xÎ r·nh vßng quanh gèc, çch gèc
0,5 - 1,0m, r¶i ph©n, lÊp ®Êt råi tíi níc.
122
H»ng n¨m sau mçi vô thu ho¹ch nªn ®èn tØa ®Ó
t¹o h×nh vµ cho c©y th«ng tho¸ng. Sau khi ®èn
®au ®Ó bèn cµnh khung, sau 3 th¸ng bÊm ngän
cµnh khung ®Ó l¹i mçi cµnh mét ®«i cµnh cÊp hai.
Khi thu ho¹ch kh«ng nªn ®Ó chÝn qu¸, tr¸nh bÞ
thèi vµ dßi ®ôc qu¶.

- RÖp s¸p phÊn (Planococcus lilacinus): RÖp tËp
trung thµnh ®¸m cã líp phÊn tr¾ng bao phñ ë mÆt
díi l¸ vµ trªn qu¶. Phßng trõ b»ng çc thuèc
Pyrinex, Supracide, Polytrin, Fenbis...
- S©u ®ôc qu¶ (Conogethes punctefiralis): S©u
non ®ôc vµo qu¶ tõ khi qu¶ cßn xanh ®Õn chÝn.
Phun phßng khi qu¶ cßn nhá b»ng çc thuèc
Sherpa, Fastac, Polytrin, Pyrinex...
- Ruåi ®ôc qu¶ (Batrocera dorsalis): Ruåi ph¸
h¹i tõ khi qu¶ b¾t ®Çu chÝn. Trong mét qu¶
thêng cã nhiÒu con dßi. Dïng thuèc bÉy ruåi
trëng thµnh nh Ruvacon, Vizubon-D. Khi qu¶
giµ gÇn chÝn phun ngõa b»ng thuèc Trigard,
Fastac, Sherpa... Dïng giÊy hoÆc tói nil«ng bao
qu¶ lµ biÖn ph¸p phßng trõ s©u vµ ruåi ®ôc qu¶ æi
rÊt cã hiÖu qu¶, kh«ng cÇn dïng thuèc.
- BÖnh th¸n th (do nÊm Glomerella psidii):
BÖnh h¹i c¶ l¸, ngän, hoa vµ qu¶. BÖnh lµm l¸
ch¸y tõng m¶ng, ngän bÞ kh« qu¨n, vá qu¶ cã
nh÷ng vÕt xï s× nh nèt ghÎ. Phßng trõ b»ng çc
thuèc gèc §ång, Rovral, Antracol, Carbenzim...
123
- BÖnh thèi qu¶ (do nÊm Phytophthora sp.).
NÊm lµm qu¶ bÞ thèi mét phÇn hoÆc c¶ qu¶, nhÊt
lµ trong ®iÒu kiÖn trêi ma nhiÒu, Èm thÊp. Phßng
trõ b»ng çc thuèc Mexyl-MZ, Ridomil gold,
Mancozeb, Carbenzim.
Ngoµi ra cßn cã rÇy phÊn tr¾ng, s©u cuèn l¸,
bÖnh muéi ®en, bÖnh kh« cµnh, bÖnh ®èm rong.
SAP¤ (Hång xiªm)

(Achras sapota)
1. §Æc tÝnh
Sap« lµ c©y ¨n qu¶ nhiÖt ®íi, nguån gèc ë ch©u
Mü Latinh, hiÖn trång ë çc vïng nhiÖt ®íi trªn
thÕ giíi. ë níc ta, c©y sap« trång c¶ ë phÝa B¾c
vµ phÝa Nam.
C©y sap« a nhiÖt ®é cao, thÝch hîp kho¶ng 25 -
o
34 C, kh«ng cã s¬ng muèi, ma nhiÒu vµ ®Òu trong
n¨m, ¸nh s¸ng nhiÒu, kh¶ n¨ng chÞu h¹n kh¸.
Trång ®îc trªn nhiÒu lo¹i ®Êt nhng cÇn tho¸t
níc vµ kh«ng xÊu qu¸, tèt nhÊt lµ ®Êt phï sa nhÑ.
Vá c©y cã chøa mét thø nhùa tr¾ng dïng chÕ
t¹o kÑo cao su.
2. Gièng
Sap« cã nhiÒu gièng ruét hång hoÆc tr¾ng
vµng, gièng qu¶ h×nh tr¸i tim, h×nh qu¶ tr¸m
hoÆc qu¶ dµi.
124
Sap« cã thÓ nh©n gièng b»ng h¹t nhng cã sù
biÕn dÞ lín nªn hiÖn chØ dïng lÊy gèc ghÐp. ChiÕt
cµnh vµ ghÐp lµ nh÷ng ph¬ng ph¸p nh©n gièng
phæ biÕn. Nªn dïng gèc ghÐp 1 n¨m tuæi cã ®êng
kÝnh kho¶ng 1cm, tríc khi ghÐp dïng dao
khoanh trßn mét ®êng phÝa trªn chç ®Þnh ghÐp,
®Ó m¬i phót cho ch¶y bít nhùa råi míi ghÐp.
Cµnh ghÐp còng dïng dao khoanh trßn phÝa trªn
m¾t ghÐp tõ 6 - 12 tuÇn lÔ ®Ó n©ng cao tØ lÖ sèng.
3. Çch trång
Sap« cã thÓ trång quanh n¨m nhng tèt nhÊt lµ
trång vµo ®Çu mïa ma. Kh«ng trång c©y rÔ trÇn
mµ ph¶i cã bÇu ®Êt.
Kho¶ng çch c©y tõ 6 - 8m. §µo hè tríc khi
trång 1 th¸ng, bãn lãt mçi hè 5 - 10kg ph©n h÷u c¬
hoai vµ 2kg tro trÊu.
4. Ch¨m sãc
Sau khi trång tõ 1 - 3 n¨m bãn cho mçi c©y 50 -
150g urª + 50 - 150g DAP + 50 - 100g KCl (hoÆc
0,5 - 1,0kg NPK 16-16-8). Chia bãn 3 - 4 lÇn. Khi
c©y cßn nhá hßa ph©n vµo níc tíi.
Thêi kú c©y trëng thµnh, bãn cho 1 c©y 0,5 -
2,0kg urª + 0,5 - 1,5kg DAP + 0,3 - 0,5 kg KCl
(hoÆc 1,5 - 5kg NPK 16-16-8). Lîng ph©n t¨ng
dÇn ®Õn 10 n¨m tuæi, chia bãn 2 - 4 lÇn. §µo r·nh
1/2 vßng trßn t¸n c©y råi r¶i ph©n, lÊp ®Êt. N¨m
sau bãn 1/2 t¸n cßn l¹i.
125
Mïa ma cÇn tho¸t níc. Sau thu ho¹ch c¾t bá
nh÷ng nh¸nh yÕu, bÞ s©u bÖnh, çc nh¸nh s¸t ®Êt
qu¸ hoÆc cµnh tîc.

- RÖp phÊn (Planococcus lilacinus): RÖp tËp
trung thµnh æ mÆt díi l¸ vµ trªn qu¶, bªn ngoµi
cã phÊn tr¾ng bao phñ. Dïng çc thuèc Supracide,
Pyrinex, Fenbis, Monster...
- S©u ®ôc th©n (Pachyteria equestris): S©u
trëng thµnh lµ loµi xÐn tãc. S©u non ®ôc bªn
trong th©n hoÆc cµnh, lµm chÕt kh« cµnh, cã khi
chÕt c¶ c©y.
Ph¸t hiÖn cã s©u ®ôc th¶i ph©n r¬i xuèng ®Êt,
dïng dao nhän lÇn theo ®êng ®ôc ®Ó giÕt s©u.
C¾t bá tiªu hñy çc cµnh nhá bÞ s©u ®ôc. H»ng
n¨m vµo cuèi mïa kh« khi s©u trëng thµnh ®Î
trøng pha thuèc s©u víi bïn nh·o quÐt lªn th©n
c©y hoÆc dïng thuèc s©u phun 2 - 3 lÇn lªn th©n
vµ cµnh çch nhau 20 - 30 ngµy.
- S©u ®ôc qu¶ (Alophia sp.): Khi qu¶ míi lín
dïng çc thuèc s©u th«ng thêng phun trõ 1 - 2
lÇn çch nhau 20 - 30 ngµy.
- BÖnh ch¸y l¸ (do nÊm Pestalozia sp.): BÖnh
lµm ch¸y kh« mét phÇn l¸. Phun trõ b»ng çc
thuèc gèc ®ång, Anvil, Carbenzim, Zineb...
- BÖnh thèi qu¶ (do nÊm Phytophthora sp.): Khi
qu¶ lín phun çc thuèc Mexyl-MZ, Ridomil gold,
Carbenzim...
126
Ngoµi ra cã s©u ¨n hoa, bÖnh muéi ®en, bÖnh
®èm rong.
SÇU RI£NG
(Durio zibethinus)
1. §Æc tÝnh
C©y sÇu riªng cã nguån gèc ë vïng §«ng Nam
¸. ë níc ta, sÇu riªng chØ trång ë Nam Bé.
SÇu riªng a khÝ hËu nãng vµ Èm, nhiÖt ®é
thÝch hîp tõ 22 - 36oC, khi c©y nhá kh«ng cÇn
nhiÒu ¸nh s¸ng, chÞu ®Êt Èm nhng kh«ng chÞu
óng. ThÝch hîp trång trªn ®Êt phï sa, ®Êt thÞt
hoÆc ®Êt ®á bazan nhng ph¶i tèt vµ tho¸t níc,
®é pH tõ 5 - 7.
Hoa mäc thµnh chïm ë gi÷a cµnh, Ýt khi ë ®Çu
cµnh. Bao phÊn nøt vµo kho¶ng 7 giê ®Õn 11 giê
®ªm th× míi cã thÓ thô phÊn tèt cho nhôy nhng
lóc nµy th× nhôy ®· tµn. V× vËy, hoa sÇu riªng
kh«ng tù thô phÊn ®îc mµ ph¶i nhê phÊn cña
c©y kh¸c. Ra hoa vµo ®Çu mïa kh« (th¸ng 12 - 1),
thu ho¹ch th¸ng 5 - 6.
2. Gièng
ë níc ta hiÖn nay cã nhiÒu gièng sÇu riªng
ngon næi tiÕng nh çc gièng sÇu riªng khæ qua
xanh, sÇu riªng khæ qua vµng, sÇu riªng Ri-6, sÇu
riªng h¹t lÐp BÕn Tre, §ång Nai vµ hai gièng
nhËp tõ Th¸i Lan lµ Monthong vµ Cha-nee.
127
Tríc ®©y nh©n gièng sÇu riªng b»ng h¹t lµ
chÝnh nhng do cã nhiÒu biÕn dÞ nªn hiÖn nay chØ
dïng h¹t ®Ó lÊy gèc ghÐp. Ph¬ng ph¸p nh©n gièng
chñ yÕu hiÖn nay lµ ghÐp. Cã nhiÒu çch ghÐp nh
ghÐp m¾t (bo), ghÐp nªm ngän vµ th¸p cµnh, trong
®ã ghÐp m¾t dïng phæ biÕn h¬n. Gèc ghÐp cã tuæi
tõ 12 - 24 th¸ng, ®êng kÝnh 1,2 - 1,5cm. Cµnh lÊy
m¾t ghÐp lµ cµnh b¸nh tÎ, kho¶ng nöa th¸ng tríc
khi lÊy m¾t nªn c¾t l¸ ®Ó 5 - 7 ngµy cho m¾t mÇm u
lªn, ghÐp dÔ sèng. Nªn ghÐp vµo ®Çu mïa ma.
3. Çch trång
Thêi vô trång tèt nhÊt vµo ®Çu mïa ma ë
ch©n ®Êt dÔ tho¸t níc. NÕu ®Êt khã tho¸t níc
nªn trång vµo cuèi mïa ma.
Kho¶ng çch c©y tõ 8 - 12m. Nh÷ng n¨m ®Çu
cã thÓ trång xen mét sè c©y ng¾n ngµy hä ®Ëu
hoÆc rau mµu. Kh«ng trång xen çc c©y ®u ®ñ,
døa, ca cao... v× nh÷ng c©y nµy dÔ nhiÔm nÊm
Phytophthora cã thÓ l©y sang sÇu riªng. Nªn
trång vµi gièng sÇu riªng trong vên ®Ó t¨ng kh¶
n¨ng thô phÊn.
§¾p m« vµ ®µo hè trång trªn m«. M« cã ®êng
kÝnh kho¶ng 1m, ®é cao tïy ®Þa h×nh nhng cµng
cao cµng tèt.
môc, trén ®Òu víi 300 - 500g super l©n vµ 100g
v«i, cïng mét Ýt ®Êt mÆt. §µo hè bãn ph©n lãt
128
tríc khi trång 15 - 30 ngµy. Sau khi trång nªn
che bít ¸nh n¾ng vµ c¾m cäc gi÷ c©y con. Trång
c©y ch¾n giã chung quanh vên.
4. Ch¨m sãc
- Tíi níc: Sau khi trång vµ thêi gian c©y cßn
nhá thêng xuyªn tíi níc ®ñ Èm. Khi c©y ra
hoa cÇn tíi níc çch ngµy ®Ó h¹t phÊn kháe
m¹nh, sau khi ®Ëu qu¶ lîng níc cÇn nhiÒu h¬n
nhng kh«ng ®Ó gèc ®äng níc.
- Bãn ph©n:
Trong 3 n¨m ®Çu sau khi trång mçi n¨m bãn
cho 1 c©y kho¶ng 5 - 10kg ph©n h÷u c¬ (hoÆc 2 -
4kg ph©n h÷u c¬ vi sinh) + 200 - 400g urª + 800 -
1000g super l©n + 100 - 200g K2SO4 + 1 - 2kg v«i.
Ph©n h÷u c¬ bãn 1 lÇn vµo ®Çu mïa ma. Ph©n
hãa häc chia bãn 3 - 4 lÇn çch nhau 3 - 4 th¸ng.
Lîng ph©n bãn t¨ng theo tuæi c©y, ®Êt xÊu bãn
nhiÒu h¬n ®Êt tèt.
Tõ khi c©y cho qu¶ æn ®Þnh, hµng n¨m bãn 3
lÇn. Sau khi thu ho¹ch tiÕn hµnh tØa cµnh, bãn
cho 1 c©y 10 - 20kg ph©n h÷u c¬ hoai + 0,5 - 0,7kg
urª + 1,0 - 1,3kg super l©n + 0,15 - 0,2kg K2SO4,
nªn bãn thªm 0,05kg MgSO4. Tríc khi ra hoa 30 -
40 ngµy bãn 0,15 - 0,2kg urª + 1,0 - 1,2kg super
l©n + 0,3 - 0,5kg K2SO4 + 0,05 kg MgSO4. Tríc
khi thu ho¹ch qu¶ 1 th¸ng bãn 1,0 - 1,5 kg K2SO4
®Ó t¨ng chÊt lîng qu¶. Ngoµi ra sau khi ®Ëu qu¶
129
1 - 2 th¸ng phun ph©n qua l¸ 3 - 5 lÇn çch nhau 7 -
10 ngµy, bãn thªm cho 1 c©y 10kg ph©n h÷u c¬ vi
sinh hoÆc 1 - 2kg ph©n NPK 15-15-20. NÕu cã
ph©n gµ bãn cµng tèt.
Bãn ph©n cho sÇu riªng cÇn lu ý:
- Khi c©y chuÈn bÞ ra hoa bãn Ýt ®¹m, t¨ng l©n
vµ kali. Khi c©y ®ang cã qu¶ t¨ng kali, kh«ng
dïng çc lo¹i ph©n cã hµm lîng ®¹m cao ®Ó bãn
gèc hoÆc phun qua l¸ v× ®¹m nhiÒu sÏ lµm c©y ra
l¸ non, qu¶ bÞ sîng hoÆc nh·o.
- Kh«ng bãn kali clorua (KCl, kali ®á) cho sÇu
riªng v× nhiÒu chÊt clo còng lµm sîng qu¶. Nªn
bãn kali sulfat (K2SO4).
- TØa cµnh, tØa qu¶: Khi c©y cha cho qu¶ hoÆc
sau khi thu ho¹ch qu¶ xong cÇn tØa bá çc cµnh bÞ
che khuÊt trong t¸n l¸, cµnh èm yÕu, bÞ s©u bÖnh
®Ó cho c©y th«ng tho¸ng, cã t¸n l¸ c©n ®èi. Khi c©y
cã hoa tØa bá bít çc hoa nhá vµ qu¸ gÇn nhau.
Khi cã qu¶ tØa bá nh÷ng qu¶ mÐo mã, bÞ s©u bÖnh,
nh÷ng chïm mang qu¸ nhiÒu qu¶, chØ ®Ó l¹i mçi
cµnh tèi ®a 5 - 6 qu¶ lín ®Òu nhau, mçi c©y kháe
m¹nh gi÷ 80 - 100 qu¶ lµ võa. Chó ý c¾t bá nh÷ng
chåi míi v× nh÷ng chåi nµy tranh chÊp dinh dìng
cña qu¶, lµm qu¶ nhá vµ sîng mói.
- Xö lý ra hoa: ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long nÕu
®Ó tù nhiªn sÇu riªng thêng ra hoa vµo th¸ng 1 - 2,
thu ho¹ch vµo th¸ng 5 - 7. Cã thÓ lµm cho sÇu riªng
ra hoa sím b»ng çch ngay sau khi thu ho¹ch xong
130
tiÕn hµnh tØa cµnh, bãn ph©n, tíi níc cho c©y håi
phôc ra ®ät non. Khi ®ît ®ät thø hai cã mµu xanh
®ät chuèi tiÕn hµnh xiÕt kh« níc trong vên vµ
phñ b¹t nil«ng toµn bé mÆt liÕp, kÕt hîp phun
ph©n MKP (0-52-34) hoÆc chÊt Paclobutrazol. Lµm
nh vËy sau 20 - 30 ngµy c©y sÏ ra hoa. Khi ®· ra
hoa ®Òu th× cuèn nil«ng l¹i vµ tiÕp tôc tíi níc.
CÇn chó ý lµ ph¶i cã thêi gian kh« ®Êt tõ 10 - 14
ngµy, chØ phun Paclobutrazol 1 lÇn trong n¨m vµ
phun cho c©y lín kháe m¹nh tõ 7 n¨m tuæi trë lªn.
Thêi gian thÝch hîp ®Ó xiÕt níc kho¶ng th¸ng 8 - 9
h»ng n¨m.
- Thô phÊn bæ sung:
Do thêi gian tung phÊn vµ në cña nhôy chªnh
lÖch nhau nªn hoa sÇu riªng kh«ng thÓ tù thô
phÊn ®îc mµ ph¶i nhê phÊn hoa cña c©y kh¸c. §Ó
sÇu riªng thô phÊn tù nhiªn sÏ Ýt ®Ëu qu¶ vµ qu¶
bÞ mÐo mã. V× vËy cÇn thô phÊn nh©n t¹o bæ sung.
Vµo lóc 20 - 22 giê ®ªm lÊy phÊn hoa quÐt nhÑ vµo
®Çu nhôy hoa çi. Ngoµi ra viÖc trång xen nhiÒu
gièng sÇu riªng trong vên (nhÊt lµ gièng khæ qua)
còng lµm cho sù thô phÊn t¨ng lªn nhiÒu.

- RÇy phÊn (Allocaridara maleyensis): RÇy
trëng thµnh nhá, mµu n©u nh¹t, thêng sèng ë
mÆt díi l¸. C¶ rÇy trëng thµnh vµ rÇy non chÝch
hót nhùa lµm l¸ kh« vµng vµ rông. Cã thÓ dïng
131
bÉy mµu vµng ®Ó b¾t rÇy trëng thµnh, dïng vßi
phun níc m¹nh lªn ngän ®Ó röa rÇy non. Khi rÇy
ph¸t sinh nhiÒu phun çc thuèc Applaud-Bas,
Bassa, Sherpa, Fastac...
- RÖp s¸p phÊn (Planococcus sp.): RÖp cã líp
s¸p tr¾ng nh phÊn phñ ngoµi c¬ thÓ, b¸m trªn l¸
vµ qu¶ hót nhùa lµm qu¶ ph¸t triÓn kÐm. RÇy
phÊn vµ rÖp phÊn tiÕt chÊt dÞch lµ m«i trêng cho
nÊm muéi ®en ph¸t triÓn. Khi rÖp ph¸t sinh nhiÒu
ng¾t bá çc l¸ cã rÖp vµ phun thuèc Supracide,
Dragon, Pyrinex, Fenbis...
- S©u ®ôc qu¶ (Conogethes punctiferalis): S©u non
®ôc vµo qu¶ gÇn cuèng vµ th¶i ph©n mµu n©u bªn
ngoµi lç ®ôc. Nh÷ng qu¶ thµnh chïm liÒn nhau
thêng bÞ h¹i nhiÒu h¬n qu¶ riªng lÎ. TØa bá bít çc
qu¶ nhá, qu¶ bÞ s©u, dïng que nhá ng¨n çch çc
qu¶ liÒn nhau vµ bao qu¶ lµ nh÷ng biÖn ph¸p phßng
trõ s©u cã hiÖu qu¶. Khi cÇn thiÕt phun çc thuèc
Pyrinex, Basudin, Sherzol, Polytrin...
- BÖnh nøt th©n x× mñ (do nÊm Phytophthora
palmivora): Lµ bÖnh nguy hiÓm nhÊt víi c©y sÇu
riªng. Trªn gèc th©n, ®«i khi trªn cµnh, bÖnh t¹o
thµnh nh÷ng vÕt nøt vµ ch¶y mñ vµng, cã thÓ lµm
chÕt kh« mét sè cµnh hoÆc chÕt c¶ c©y. NÊm nµy
còng lµ t¸c nh©n g©y bÖnh thèi qu¶. Phßng trõ
b»ng çc biÖn ph¸p kh«ng ®Ó vên ®äng níc, bãn
®ñ ph©n h÷u c¬, h»ng n¨m vµo ®Çu vµ cuèi mïa
ma dïng thuèc gèc §ång tíi quanh gèc c©y, dïng
132
çc thuèc Mexyl-MZ, Ridomil gold, Vimonyl... phun
®Ém lªn t¸n l¸ vµ th©n c©y 3 - 4 lÇn trong mïa
ma. Vµo ®Çu mïa ma dïng v«i hßa víi thuèc gèc
§ång quÐt lªn th©n c©y çch mÆt ®Êt kho¶ng 1m.
Ph¸t hiÖn vÕt bÖnh trªn c©y dïng dao c¹o s¹ch vá
chç vÕt bÖnh råi dïng çc thuèc Mexyl-MZ, Ridomil
gold, Aliette quÐt lªn vÕt bÖnh vµi lÇn çch nhau 7 -
10 ngµy.
- BÖnh thèi rÔ (do nÊm Pythium complectens):
Còng lµ mét bÖnh nguy hiÓm. NÊm trong ®Êt ph¸
h¹i bé rÔ. C©y bÞ bÖnh rông l¸ tõ ngän trë xuèng,
ngän c©y trôi l¸ vµ cã thÓ kh« chÕt tõng cµnh, l©u
ngµy chÕt c¶ c©y. Phßng trõ b»ng çch kh«ng ®Ó
vên ®äng níc, bãn ®ñ ph©n h÷u c¬, tíi çc
thuèc gèc ®ång, Mexyl-MZ, Vimonyl, Ridozeb...
vµo ®Çu vµ cuèi mïa ma.
- BÖnh th¸n th (do nÊm Colletotrichum zibethinum):
BÖnh t¹o thµnh nh÷ng vÕt ch¸y kh« tõ chãp vµ mÐp
l¸ trë vµo. Phßng trõ b»ng çc thuèc gèc ®ång,
Carbenzim, Bemyl, Dithan-M, Score...
- BÖnh ch¸y l¸ (do nÊm Rhizoctonia solani): VÕt
bÖnh mµu n©u, mÒm nhòn lan réng däc theo mÐp l¸
lµm l¸ kh«ng ph¸t triÓn vµ co róm l¹i. Mét sè l¸
bÖnh dÝnh víi nhau, khi gì ra thÊy bªn trong cã çc
t¬ nÊm mµu tr¾ng x¸m. Phßng trõ b»ng çch kh«ng
®Ó vên ¬m Èm thÊp, thiÕu ¸nh n¾ng, phun çc
thuèc Anvil, Monceren, Validacin, Topsin-M...
Ngoµi ra cßn cã bä çnh cøng ¨n l¸, nhÖn ®á,
bÖnh nÊm hång, bÖnh ®èm rong.
133
T¸O
(Ziziphus mauritiana)
1. §Æc tÝnh
T¸o (t¸o ta, t¸o gai) lµ c©y ¨n qu¶ nhiÖt ®íi,
nguån gèc ch©u Phi. Kh¸c víi t¸o t©y qu¶ to, nhiÒu
h¹t, t¸o ta qu¶ nhá, chØ cã mét h¹t rÊt r¾n, hai tai l¸
biÕn thµnh gai. T¸o hiÖn trång ë nhiÒu níc nhiÖt
®íi trªn thÕ giíi. ë níc ta, t¸o trång ë phÝa B¾c vµ
phÝa Nam. NhiÖt ®é thÝch hîp 25 - 32oC, cÇn nhiÒu
¸nh s¸ng. T¸o cã thÓ sèng ë nhiÒu lo¹i ®Êt nhng
thÝch hîp ë ®Êt thÞt pha çt, phï sa ven s«ng, ®ñ Èm,
pH tõ 5 - 7. Bé rÔ ph¸t triÓn m¹nh, ¨n s©u nªn
chèng giã b·o tèt, cã thÓ dïng lµm c©y ch¾n giã.
ë phÝa B¾c, t¸o n¶y ®ät vµo th¸ng 3, ra hoa tõ
th¸ng 6 - 9, thu ho¹ch tõ th¸ng 11 - 1 n¨m sau. ë
phÝa Nam, t¸o ra hoa kh«ng theo quy luËt, thêng
sau khi ®èn cµnh 1 - 2 th¸ng th× ra hoa, mét n¨m
®èn hai lÇn vµo th¸ng 2 - 3 vµ th¸ng 7 - 8, thu
ho¹ch hai lÇn vµo th¸ng 6 - 7 vµ th¸ng 11 - 12.
2. Gièng
ë níc ta cã nhiÒu gièng t¸o nh t¸o chua, t¸o
ThiÖn PhiÕn ngät, t¸o Gia Léc, míi nhËp vµo
gièng t¸o Th¸i Lan. Mét sè gièng chän läc trong
níc nh t¸o sè 12, sè 32, t¸o ®µo tiªn.
T¸o cã thÓ nh©n gièng b»ng h¹t, c¾m hom, chåi
rÔ, chiÕt vµ ghÐp. Nh©n gièng b»ng h¹t biÕn dÞ
134
nhiÒu nªn hiÖn chØ dïng lµm gèc ghÐp. Çc
ph¬ng ph¸p c¾m hom, dïng chåi rÔ hoÆc chiÕt
cßn dïng nhng Ýt. Phæ biÕn hiÖn nay lµ ph¬ng
ph¸p ghÐp m¾t vµ ghÐp ¸p. Nªn dïng t¸o chua
lµm gèc ghÐp. H¹t tríc khi gieo nªn ®Ëp lo¹i bá
vá r¾n ë ngoµi ®Ó mau n¶y mÇm. Gieo h¹t vµo bÇu
nil«ng, sau kho¶ng 6 th¸ng lµ c©y cã thÓ ghÐp
®îc. M¾t ghÐp lÊy ë cµnh b¸nh tÎ, vá cßn mµu ®á.
NÕu s¶n xuÊt nhiÒu cã thÓ trång riªng mét vên
t¸o ®Ó lÊy m¾t ghÐp. NÕu ghÐp ¸p th× dïng gèc
ghÐp ¬ng trong bÇu, c¾t côt ngän çch gèc
kho¶ng 20 - 30cm, vãt thµnh h×nh nªm råi luån
vµo mét l¸t c¾t xiªn trªn cµnh ghÐp cho võa khÝt,
dïng d©y quÊn chÆt l¹i, sau kho¶ng 15 - 20 ngµy
th× liÒn vá. ChØ cÇn trªn cµnh ghÐp cã 1 m¾t víi 1
l¸ lµ ghÐp ®îc víi 1 bÇu gèc ghÐp, v× vËy 1 cµnh
ghÐp cã thÓ buéc nhiÒu gèc ghÐp. Sau khi ghÐp 2 -
3 th¸ng lµ cã thÓ c¾t ®i trång, céng l¹i tõ khi gieo
h¹t ®Õn khi cã c©y trång chØ 5 - 6 th¸ng. Ph¶i
ch¨m sãc tèt c©y ghÐp sau khi trång.
Thêi vô ghÐp quanh n¨m, song mïa ma cÇn
quÊn nil«ng ®Ó tr¸nh níc thÊm vµo, ghÐp mïa
kh« tíi ®ñ níc tèt h¬n.
3. Çch trång
Thêi vô trång tèt lµ vµo ®Çu mïa ma, ë phÝa
B¾c nªn trång th¸ng 10 - 11 v× lóc nµy trêi cßn
Êm, sang mïa xu©n n¨m sau c©y ph¸t triÓn
nhanh. Trång vµo ®Çu mïa xu©n còng tèt.
135
Trång theo hµng hoÆc « vu«ng, kho¶ng çch c©y
4 - 5m. §Ó tiÕt kiÖm ®Êt cã thÓ trång dµy h¬n, khi
c©y t¸o lín th× ®èn bá bít.
Bãn lãt cho mçi hè 20 - 30kg ph©n h÷u c¬ hoai,
cã thÓ trén thªm kho¶ng 1kg v«i bét vµ 0,5kg super
l©n. §µo hè vµ bãn ph©n lãt tríc khi trång 20 - 30
ngµy. Trång c©y trong bÇu ®Ó cã tØ lÖ sèng cao.
4. Ch¨m sãc
Sau khi trång tñ gèc b»ng r¬m r¹, cá r¸c ®Ó gi÷
Èm vµ chó ý tíi níc ®Òu. H»ng tuÇn theo dâi
ng¾t bá çc mÇm mäc tõ gèc ghÐp.
Trång ®îc kho¶ng 20 - 30 ngµy cã thÓ tíi
níc ph©n lo·ng, mçi tuÇn tíi 1 lÇn trong 1 - 2
th¸ng ®Çu. Sau ®ã ®Þnh kú h»ng th¸ng bãn thóc 1
lÇn b»ng ph©n hçn hîp NPK vµ DAP. Lîng NPK
16-16-8 bãn mçi lÇn tõ 0,2 - 1,0kg tïy c©y nhá
hoÆc lín. Dïng cuèc xíi ®Êt xung quanh gèc theo
h×nh chiÕu t¸n c©y s©u 5 - 10cm, r¶i ph©n, lÊp ®Êt
råi tíi níc. H»ng n¨m bãn thªm ph©n h÷u c¬ vµ
båi ®Êt vµo gèc.
C©y t¸o rÊt cÇn níc, nhÊt lµ khi qu¶ ®ang
ph¸t triÓn, nÕu kh«ng ®ñ níc qu¶ sÏ nhá vµ ch¸t.
Trång t¸o ph¶i ®èn ®Ó cho c©y trÎ l¹i míi cã
n¨ng suÊt vµ chÊt lîng tèt. Cã hai çch ®èn lµ
®èn phít vµ ®èn ®au.
§èn phít lµm h»ng n¨m sau mçi vô thu ho¹ch. C¾t
çc cµnh ®· cho qu¶ chØ ®Ó l¹i mét ®o¹n 20 - 30cm.
136
Trªn ®Çu cµnh nµy sÏ ra nhiÒu cµnh nhá, cã thÓ
tØa bít chØ ®Ó vµi cµnh ph©n bè ®Òu trªn t¸n.
§èn ®au nh»m môc ®Ých t¹o t¸n tõ khi c©y cßn
nhá trªn mét n¨m tuæi ®Õn khi lín. C¾t côt hÕt çc
lo¹i cµnh, chØ ®Ó l¹i mét ®o¹n gèc cña vµi cµnh lín
®· ra trong n¨m tríc, c©y sÏ ra nhiÒu cµnh míi
trÎ h¬n, cho n¨ng suÊt vµ chÊt lîng qu¶ tèt h¬n.

b¸m tõng æ trªn ®ät non, mÆt díi l¸ vµ chïm
hoa, bªn ngoµi cã líp bét tr¾ng bao phñ. RÖp chÝch
hót nhùa lµm l¸ vµ chïm hoa xo¨n l¹i, ®ång thêi
cã nÊm bå hãng ph¸t triÓn. NÕu rÖp Ýt th× dïng tay
giÕt, nÕu nhiÒu th× phun çc thuèc Fastac,
Pyrinex, Supracide, Polytrin...
- S©u cuèn l¸ (Archips micaceana): S©u non
nh¶ t¬ cuèn mét hoÆc vµi l¸ thµnh tæ, n»m trong
®ã ¨n l¸. Phßng trõ b»ng b¾t giÕt hoÆc phun çc
thuèc Pyrinex, Polytrin, Supracide...
- Ruåi ®ôc qu¶ (Bactrocera dorsalis): Dßi ®ôc
trong qu¶ lµm qu¶ bÞ h thèi. Mét qu¶ t¸o thêng cã
nhiÒu con dßi ¨n ph¸. Phßng trõ b»ng çc biÖn ph¸p
kh«ng ®Ó qu¶ chÝn l©u trªn c©y, thu nhÆt tiªu hñy
çc qu¶ rông. Khi ruåi trëng thµnh ph¸t sinh dïng
thuèc dÉn dô Metyl eugenol (Vizubon-D). Cã thÓ tù
lµm bÉy b· ruåi b»ng dïng mét miÕng qu¶ chÝn
(cam, quýt, døa, t¸o...), cã tÈm thuèc s©u råi ®Æt lªn
137
c©y. Khi qu¶ ®· giµ s¾p chÝn phun ngõa b»ng çc
thuèc Trigard, Fastac. BiÖn ph¸p bao qu¶ cã t¸c
dông tèt h¹n chÕ ruåi vµ s©u ®ôc qu¶.
- BÖnh phÊn tr¾ng (do nÊm Oidium sp.): VÕt
bÖnh lóc ®Çu cã mµu tr¾ng x¸m ë mÆt díi l¸, sau
t¹o thµnh nh÷ng vÕt ch¸y kh«, phiÕn l¸ cuèn l¹i,
cøng, ®ät non chïn l¹i vµ kh« chÕt. Hoa còng bÞ
xo¾n vµ kh« ch¸y, qu¶ nhá vµ bÞ nøt khi chÝn. §©y
lµ bÖnh phæ biÕn vµ nguy hiÓm nhÊt ®èi víi c©y
t¸o. Phßng trõ b»ng c¾t bá tiªu hñy bé phËn bÞ
bÖnh, phun çc thuèc gèc §ång, Lu huúnh, Anvil,
Rovral, Topsin-M...
- BÖnh ghÎ (do nÊm Venturia inaequalis): Trªn
l¸ ®èm bÖnh trßn, mµu x¸m xanh, h¬i gå lªn. Trªn
qu¶ vÕt bÖnh mµu n©u ®en, gå lªn nh nèt ghÎ vµ
nøt, qu¶ mÐo mã vµ rông sím. Phßng trõ b»ng çc
thuèc gèc §ång, hçn hîp Lu huúnh + v«i, Zineb,
Carbenzim, Rovral...
Ngoµi ra cã çc loµi bä çnh cøng ¨n l¸, s©u ¨n
hoa, s©u ®ôc qu¶, bÖnh kh« cµnh, bÖnh thèi qu¶,
bÖnh sïi gèc do vi khuÈn.
THANH LONG
(Hylocereus undatus)
1. §Æc tÝnh
Thanh long lµ c©y ¨n qu¶ nhiÖt ®íi thuéc hä
x¬ng rång (cataceae) nguån gèc ë ch©u Mü (vïng
138
C«l«mbia, Mªhic«), nhiÖt ®é thÝch hîp 25 - 30oC.
¦a ¸nh s¸ng, nÕu bÞ che n¾ng c©y èm yÕu vµ l©u
cho qu¶. Sèng ®îc trªn nhiÒu lo¹i ®Êt nh ®Êt
x¸m b¹c mµu (B×nh ThuËn), ®Êt phÌn (Thµnh phè
Hå ChÝ Minh), ®Êt ®á (Long Kh¸nh). Tuy vËy, ®Ó
thanh long ph¸t triÓn tèt cÇn tÇng ®Êt canh t¸c
dµy trªn 30cm vµ ®ñ Èm.
Lµ c©y th©n leo, cã hai lo¹i rÔ lµ rÔ ®Þa sinh vµ rÔ
khÝ sinh. RÔ ®Þa sinh (rÔ chÝnh) ph¸t sinh tõ phÇn
lâi th©n ë gèc ®Ó b¸m xuèng ®Êt hót níc vµ chÊt
dinh dìng. RÔ khÝ sinh (rÔ phô) ph¸t triÓn däc
theo th©n c©y gióp c©y b¸m ch¾c vµo cét cho¸i hoÆc
bê ®¸, ®ång thêi hót thªm níc vµ chÊt dinh dìng.
RÔ ¨n n«ng nªn rÊt cÇn níc trong mïa kh«.
ë níc ta, thanh long chñ yÕu trång ë phÝa
Nam (Phan ThiÕt, Long An, TiÒn Giang, Thµnh
phè Hå ChÝ Minh). Ra hoa tù nhiªn tõ th¸ng 3 -
10, tõ khi cã hoa ®Õn khi thu ho¹ch kho¶ng 2
th¸ng. Trung b×nh mçi n¨m cã 4 - 6 ®ît hoa, mçi
®ît çch nhau 10 - 14 ngµy.
2. Gièng
HiÖn t¹i phæ biÕn nhÊt lµ gièng ruét tr¾ng,
gièng nµy cã thÓ cho d¹ng qu¶ trßn, dµi hoÆc qu¶
nhá. Ngoµi ra cßn cã çc gièng ruét ®á, ruét vµng
®ang ®îc kh¶o nghiÖm nh©n gièng.
Thanh long chñ yÕu nh©n gièng b»ng hom cµnh.
BÊt kú ®o¹n cµnh nµo cña thanh long ®Òu cã thÓ
139
nh©n gièng dÔ dµng. Thêng chän cµnh to mËp, ®·
mét lÇn cho qu¶ (1 n¨m tuæi), n»m phÝa ngoµi ¸nh
s¸ng, kh«ng bÞ s©u bÖnh, çc m¾t mÈy ®Òu. C¾t
®o¹n cµnh dµi 0,7 - 1,0m, ®Ó n¬i r©m m¸t vµ Èm,
kho¶ng 15 - 20 ngµy khi rÔ dµi 3 - 5cm th× trång.
3. Çch trång
- Thêi vô trång: Thanh long cã thÓ trång quanh
n¨m, tuy vËy trong thùc tÕ thêng trång vµo hai
thêi gian lµ th¸ng 9 - 11 vµ th¸ng 4 - 6.
- Kho¶ng çch: Vïng ®Êt thÊp hoÆc ®Êt ruéng
cÇn xÎ m¬ng lªn liÕp. M¬ng réng 1,5 - 2,0m, liÕp
réng 3 - 4m. Trªn liÕp trång 2 hµng víi kho¶ng
çch c©y 3m. MËt ®é trung b×nh 600 - 1000 trô/ha.
Tríc khi trång xö lý ®Êt vµ hom gièng b»ng çc
thuèc trõ bÖnh Kasuran, Viben-C hoÆc Bendazol.
- Çch trång: §Êt cµy bõa kü, ph¬i ¶i. Hè ®µo s©u
0,3m, ®êng kÝnh 1,0 - 1,5m bao quanh trô. Bãn lãt
cho mçi hè 10kg ph©n h÷u c¬ hoai môc + 0,5kg
super l©n. Sè hom trång tïy kÝch thíc trô, trung
b×nh 4 - 6 hom/trô, ®Æt hom c¹n 3 - 5cm ®Ó tr¸nh
thèi gèc. Tñ r¬m r¸c lªn gèc hom ®Ó gi÷ Èm. §Æt ¸p
phÇn ph¼ng cña hom vµo mÐ trô vµ dïng d©y buéc
chÆt ®Ó kh«ng bÞ giã lay gèc. Che bít ¸nh n¾ng cho
®Õn khi rÔ ra dµi. Tíi níc cho ®Êt ®ñ Èm.
- Lµm trô: C©y thanh long cÇn cã trô ®Ó leo
(cßn gäi lµ näc). Trô cÇn bÒn ch¾c v× ®êi sèng kinh
tÕ cña c©y thanh long dµi tíi 10 - 12 n¨m, víi mét
lîng c©y leo nÆng tõ 200 - 400kg.
140
Trô cã thÓ lµm b»ng c©y kh« cña çc lo¹i gç
ch¾c nh c¨m xe, b×nh linh, lµu t¸u, sao ®en, cµ
ch¾c, cµ ®uèi... Trô c©y kh« ph¶i bãc hÕt vá ®Ó
kh«ng bÞ bong trãc vá vµ ®ì bÞ s©u bÖnh.
Trô b»ng c©y sèng thêng dïng c©y me t©y,
v«ng nem, me chua, mÝt... C©y trô sèng ph¶i cã rÔ
¨n s©u ®Ó khái ®æ ng·, ph¶i xÐn tØa cµnh thêng
xuyªn vµ phßng trõ s©u bÖnh cho c©y trô sèng.
C©y trô sèng thêng ph¶i ch¨m sãc vµ cßn c¹nh
tranh ¸nh s¸ng, dinh dìng nªn n¨ng suÊt vµ
chÊt lîng qu¶ thanh long kh«ng cao.
Trô còng cã thÓ x©y b»ng g¹ch hoÆc b»ng trô
bªt«ng cèt s¾t. KÝch thíc trô 0,2 x 0,2 x 2,0m.
PhÝa trªn ®Çu trô ®Ó 2 lç sau nµy g¾n khung. Trô
g¹ch hoÆc bªt«ng nãng h¬n trô gç nªn rÔ b¸m vµo
trô ph¸t triÓn chËm h¬n, c©y leo chËm h¬n trong
n¨m ®Çu. Tuy vËy, khi c©y gç khan hiÕm th× viÖc
sö dông trô bªt«ng sÏ phæ biÕn.
- Giµn khung ®ì: Lµm b»ng lo¹i gç tèt nh c¨m
xe, c¨m liªn, chiÒu dµi 0,5 - 0,6m, ®ãng thµnh giµn
khung h×nh ch÷ thËp hoÆc mét vßng trßn trªn ®Çu
trô ®Ó khi leo tíi ®Çu trô cµnh thanh long rò trªn
giµn khung t¹o thµnh t¸n c©y nh mét çi dï (hoÆc
h×nh nÊm). Cã thÓ lµm giµn ®ì b»ng que s¾t thay
cho gç.
4. Ch¨m sãc
- Bãn ph©n:
Trong thêi kú kiÕn thiÕt c¬ b¶n tõ 1 - 2 n¨m ®Çu,
lîng ph©n bãn c¶ n¨m cho mét trô kho¶ng 300g urª +
141
200g NPK (16-16-8). Chia bãn 3 lÇn vµo 15 - 20 ngµy
sau trång, th¸ng 3 - 4 vµ th¸ng 6 - 7 n¨m sau.
Thêi kú kinh doanh tõ n¨m thø ba trë ®i cÇn
chó ý bãn kali. Lîng ph©n trung b×nh cho 1
trô/n¨m nh sau tïy theo chÊt ®Êt vµ tuæi c©y.
Ph©n h÷u c¬ hoai: 15 - 50kg
Super l©n: 0,3 - 0,5kg
Urª: 0,3 - 0,5kg
NPK (16-16-8): 1,0 - 1,5kg
KCl: 0,3 - 0,5kg
Chia bãn 3 lÇn: LÇn 1 sau tØa cµnh (th¸ng 10 -
11) gåm toµn bé ph©n h÷u c¬ vµ l©n + 1/3 urª. LÇn
2 sau lÇn 1 kho¶ng 40 - 50 ngµy gåm 1/3 urª + 1/5
NPK + 1/2 KCl. LÇn 3 vµo th¸ng 3 gåm 1/3 urª +
2/5 NPK + 1/2 KCl.
Sau 3 lÇn bãn thóc th× bôi thanh long cã 3 - 4
líp cµnh vµ ®ît nô hoa ®Çu xuÊt hiÖn, sau ®ã çc
®ît nô vµ qu¶ kÕ tiÕp nhau. Trong thêi gian c©y
nu«i qu¶ chia nhá 2/5 lîng NPK cßn l¹i ®Ó bãn
lµm nhiÒu ®ît.
Vun ®Êt lµm bê bao quanh trô gèc t¹o thµnh
nåi, ®êng kÝnh réng dÇn h»ng n¨m tõ 1 - 2m. R¶i
®Òu ph©n trªn mÆt nåi, phñ r¬m r¸c råi tíi níc.
NÕu ®Êt chua sau khi tØa cµnh, tríc khi bãn ph©n
lÇn 1 nªn bãn thªm v«i (kho¶ng 0,3 - 0,5 kg/trô)
®Ó c©y dÔ hÊp thô ph©n.
Ngoµi bãn gèc, phun thªm ph©n qua l¸ gãp
phÇn t¨ng n¨ng suÊt vµ chÊt lîng qu¶.
- TØa cµnh t¹o t¸n: TØa cµnh t¹o t¸n lµ biÖn
ph¸p kh«ng thÓ thiÕu víi c©y thanh long. Thùc hiÖn
142
sau khi thu ho¹ch xong hoÆc tríc ®ît thu qu¶
cuèi cïng. TØa bá çc cµnh giµ, cµnh yÕu vµ nh÷ng
cµnh phÝa trong t¸n l¸. Cã ba çch tØa lµ:
+ TØa söa cµnh: TiÕn hµnh khi c©y ®· cho qu¶
æn ®Þnh, thêng lµ tõ n¨m thø 2, thø 3 trë ®i. TØa
bá çc cµnh nhá hoÆc cµnh giµ ®Ó tËp trung dinh
dìng cho qu¶.
+ TØa ®au: TiÕn hµnh sau mçi ®ît thu ho¹ch
qu¶. C¾t bá çc cµnh giµ, cµnh bªn trong t¸n l¸
hoÆc cµnh non qu¸ nhiÒu, chØ ®Ó l¹i 30 - 60% sè
cµnh trªn c©y. C¾t tõ 1/2 ®Õn 2/3 chiÒu dµi çc
cµnh ®· cho qu¶. Çc cµnh non sÏ n¶y ra tõ phÇn
gèc cµnh ®îc gi÷ l¹i.
+ TØa lùa: TiÕn hµnh thêng xuyªn kÕt hîp çc
®ît bãn ph©n, tØa lùa bít nh÷ng cµnh kh«ng cÇn
thiÕt cho qu¶ ®Ó tËp trung dinh dìng cho nh÷ng
cµnh chÝnh.
- Xö lý ra hoa: Nh»m môc ®Ých cho thanh long
ra hoa sím hoÆc r¶i vô ®Ó cã gi¸ b¸n cao vµ æn
®Þnh. HiÖn cã ba çch xö lý cho thanh long ra hoa.
+ Dïng ®Ìn ®iÖn th¾p s¸ng ban ®ªm: Dïng bãng
trßn 75W, 100W hoÆc bãng Neon 1,2m. Treo mét
bãng cho 2 - 4 trô. Bãng ®Ìn th¾p liªn tôc 15 - 20
®ªm tïy theo mïa (thêi gian ngµy ng¾n vµ cµng xa
vô chÝnh th× ph¶i th¾p nhiÒu ®ªm h¬n thêi gian
ngµy dµi vµ gÇn vô chÝnh). Mçi ®ªm th¾p trung b×nh
4 - 5 giê, tõ 7 - 12 giê ®ªm. Sau khi ngng th¾p ®Ìn
tõ 4 - 7 ngµy nô hoa sÏ xuÊt hiÖn. Tõ khi ra nô ®Õn
khi thu ho¹ch kho¶ng 50 - 55 ngµy.
143
Cïng víi biÖn ph¸p treo ®Ìn cÇn bãn ph©n, tíi
níc vµ tØa cµnh ®Ó c©y sinh trëng tèt, ®ñ kh¶
n¨ng ra hoa nu«i qu¶.
+ BiÖn ph¸p th©m canh: Kinh nghiÖm ë Phan
ThiÕt lµ kho¶ng cuèi th¸ng 9 bãn ph©n h÷u c¬ cho
mçi trô 20kg ®Ó c©y võa nu«i qu¶, võa cã tîc
trªn ®Çu trô. Sau khi thu ho¹ch hÕt qu¶ c¾t 1/3
chiÒu dµi nh¸nh ®· cho qu¶, ®ång thêi c¾t bít 2/3
sè d©y giµ bªn trong t¸n. Sau ®ã tiÕp tôc bãn 20kg
ph©n h÷u c¬, kÕt hîp bãn NPK mçi th¸ng 1 lÇn tõ
0,3 - 0,5kg. Sang th¸ng giªng n¨m sau bãn tiÕp
cho mçi trô 15kg ph©n h÷u c¬, tñ r¬m r¸c gi÷ Èm
cho gèc, tØa hÕt çc nh¸nh giµ ®· cho qu¶ ®Ó dån
søc nu«i nh¸nh t¬. Ch¨m bãn nh trªn c©y ra hoa
sím h¬n b×nh thêng kho¶ng 1 th¸ng.
+ Sö dông çc chÊt ®iÒu hßa sinh trëng thùc
vËt. Dïng çc chÊt Gibberellin (GA3) hoÆc KNO3
phun bèn lÇn, 7 ngµy 1 lÇn còng cã t¸c dông kÝch
thÝch ra hoa sím. Ngoµi ra dïng ph©n bãn l¸ MKP
còng cã t¸c dông.

- Bä hung ®ôc cµnh (Protaetia sp.): Cßn gäi lµ
con ng©u. Bä trëng thµnh çnh cøng, mµu n©u
®en, dµi 16 - 18mm. Bä ®ôc ph¸ cµnh vµ nô hoa.
Cã thÓ b¾t b»ng tay mµ kh«ng cÇn phun thuèc.
- KiÕn (Solenopsis geminata): §ôc khoÐt lµm h
hom gièng, ph¸ gèc c©y vµ cµnh non, c¾n tai l¸
trªn qu¶. R¶i thuèc s©u d¹ng h¹t xuèng gèc hoÆc
phun thuèc trõ s©u trªn c©y.
144
- Ruåi ®ôc qu¶ (Bactrocera dorsalis): NhiÒu con
dßi ®ôc trong qu¶ lµm qu¶ bÞ thèi. Dïng chÊt dÉn
dô Metyl eugenol (Ruvacon, Vizubon-D) ®Ó bÉy
ruåi trëng thµnh hoÆc phun çc thuèc Trigard,
Cóc tæng hîp.
- BÖnh thèi ®Çu cµnh (do nÊm Alternaria sp.):
Phun çc thuèc Anvil, Score, Rovral, Carbenzim...
- BÖnh ®èm n©u (do nÊm Gloeosporium agaves):
BÖnh h¹i chñ yÕu trªn th©n vµ cµnh. Dïng çc
thuèc gèc §ång, Rovral, Carbenzim, Dithan-M...
Ngoµi ra cßn cã rÖp muéi, bä xÝt, bÖnh n¸m
cµnh, hiÖn tîng nøt qu¶ do ma nhiÒu vµ bãn
ph©n kh«ng c©n ®èi.
V¶I
(Litchi sinensis)
1. §Æc tÝnh
C©y v¶i cã nguån gèc ch©u ¸. ë níc ta, c©y v¶i
chñ yÕu trång ë çc tØnh phÝa B¾c. ë phÝa Nam,
çc vïng nói cao nh §µ L¹t, Bu«n Ma Thuét ®·
trång thö cã kÕt qu¶.
Vïng trång v¶i thÝch hîp cÇn cã nhiÖt ®é thÊp
díi 15 o C trong thêi kú c©y ph©n hãa mÇm hoa.
NhiÖt ®é thÝch hîp ®Ó thô phÊn ®Ëu qu¶ tõ 18 -
26o C. CÇn nhiÒu ¸nh n¾ng ®Ó h×nh thµnh hoa vµ
thô phÊn. Khi qu¶ chÝn còng cÇn n¾ng vµ nhiÖt
®é cao. Kh¶ n¨ng chÞu h¹n kh¸, kÐm chÞu óng
ngËp. §Êt thÝch hîp lµ ®Êt phï sa, phï sa cæ, ®Êt
145
®åi dèc cã tÇng ®Êt kh¸ s©u, tho¸t níc, ®é pH
tõ 5,0 - 6,5.
Trªn mét c©y cã hoa ®ùc, hoa çi vµ hoa lìng
tÝnh. Hoa ®ùc cã kh¶ n¨ng thô phÊn nhng
thêng në tríc hoa çi, v× vËy vai trß thô phÊn
cña c«n trïng rÊt quan träng.
Mét n¨m c©y v¶i cã 2 - 3 ®ît léc, léc mïa xu©n
ra th¸ng 2, sau ®ã ra hoa vµ thu ho¹ch qu¶ vµo
th¸ng 6. §ît léc thø hai ra sau khi h¸i qu¶ xong.
§ît thø ba ra vµo th¸ng 9 - 10, gäi lµ léc mïa thu.
§ît léc mïa xu©n, tøc lµ ®ît léc sÏ ph¸t triÓn
thµnh cµnh qu¶, mäc trªn cµnh mïa thu n¨m
tríc. V× vËy ®Ó cã s¶n lîng cao thêng tØa bá ®ît
léc thø hai vµ tËp trung ch¨m sãc ®ît léc mïa thu.
2. Gièng
ë níc ta hiÖn cã ba nhãm v¶i chÝnh lµ v¶i
chua (v¶i ta), v¶i thiÒu (v¶i tµu) vµ v¶i nhì (gièng
lai gi÷a v¶i chua vµ v¶i thiÒu). Gièng v¶i thiÒu
hiÖn lµ gièng phæ biÕn nhÊt víi nh÷ng vïng trång
tËp trung næi tiÕng nh Thanh Hµ (H¶i D¬ng),
Lôc Ng¹n (B¾c Giang), Phó Hé (Phó Thä).
Tríc ®©y v¶i chua thêng nh©n gièng b»ng
h¹t nhng biÕn dÞ lín vµ ngµy cµng xÊu ®i nªn
hiÖn kh«ng dïng trong s¶n xuÊt, chØ dïng lµm gèc
ghÐp. Ph¬ng ph¸p ghÐp còng ®îc dïng nhng
¬m gèc ghÐp mÊt nhiÒu thêi gian vµ ghÐp khã
sèng. Ph¬ng ph¸p chiÕt cµnh ®îc dïng phæ biÕn.
Chän chiÕt nh÷ng cµnh ®êng kÝnh 15 - 20mm,
dµi 45 - 60cm ë chç nhiÒu ¸nh s¸ng. ChiÕt vµo
146
mïa xu©n khi c©y v¶i lªn nhùa. Sau 1,5 - 2 th¸ng
cµnh chiÕt ra rÔ, ¬m tiÕp trong bÇu ®Ó ra rÔ thø
sinh kháe råi míi trång cè ®Þnh.
3. Çch trång
§Êt thÊp ph¶i lªn luèng cao. V¶i to c©y vµ sèng
l©u nªn cÇn ®µo hè réng 0,8 - 1,0m, s©u 0,5 - 1,0m,
®Êt ®åi cÇn ®µo hè réng. §µo hè vµ bãn ph©n lãt
tríc khi trång 3 - 4 th¸ng. Bãn lãt cho mçi hè 20 -
40kg ph©n h÷u c¬ hoai + 1kg super l©n + 1kg KCl.
Thêi vô trång tèt lµ th¸ng 3 - 4 vµ 9 - 10.
Kho¶ng çch c©y tõ 8 - 10m, mËt ®é 100 - 150
c©y/ha.
4. Ch¨m sãc
Sau khi trång cÇn thêng xuyªn tíi Èm vµ tñ
gèc. Tríc khi ra hoa nªn t¹o kh« mét thêi gian ®Ó
h×nh thµnh ®ät hoa. Khi qu¶ ®ang chÝn nÕu Èm
qu¸ hoÆc kh« qu¸ cã thÓ g©y nøt qu¶.
Lµm cá, xíi x¸o kÕt hîp trång xen çc c©y ng¾n
ngµy trong nh÷ng n¨m ®Çu khi c©y cha khÐp t¸n.
Thêi gian c©y cßn nhá cha ra qu¶, mçi c©y mçi
n¨m bãn 200g ®¹m nguyªn chÊt + 100g P2O5 +
100g K2O. Khi c©y ®· ra qu¶ th× t¨ng dÇn lîng
ph©n ®¹m lªn 1kg nguyªn chÊt (t¬ng ®¬ng gÇn
2kg urª hoÆc 5kg ®¹m sulfat), 0,5kg P2O5 vµ 0,5kg
K2O (tØ lÖ NPK kho¶ng 2.1.1). 2 - 3 n¨m 1 lÇn bãn
thªm 30 - 50kg ph©n h÷u c¬ cho 1 c©y. Ngoµi ra,
dïng thªm bïn ao kh« båi gèc. Lîng ph©n chia
bãn 2 - 3 lÇn, lÇn ®Çu sau khi thu ho¹ch qu¶ vµo
147
th¸ng 6 - 7, lÇn thø hai vµo th¸ng 9 - 10 sau ®ît ra
léc mïa thu. Nh÷ng n¨m sai qu¶ cã thÓ bãn thóc
thªm mét ®ît vµo cuèi th¸ng 3 sau khi ®Ëu qu¶ ®Ó
gi¶m rông qu¶ vµ qu¶ ph¸t triÓn tèt.
V¶i lµ c©y xanh quanh n¨m, tµn l¸ dµy, ra hoa
®Çu cµnh vµ a ¸nh s¸ng v× vËy cÇn chó ý c¾t cµnh
t¹o t¸n. Ngay sau khi trång cÇn c¾t çc cµnh phô chØ
®Ó mét th©n th¼ng çch mÆt ®Êt 50 - 60cm, sau ®ã
®Ó 3 - 4 cµnh khung ch×a ra çc phÝa. Thêng xuyªn
c¾t bá çc cµnh tîc, cµnh nhá phÝa trong t¸n l¸.
Sau khi thu ho¹ch c¾t çc cµnh qu¶, dän s¹ch çc
cµnh kh«, cµnh s©u bÖnh, t¹o h×nh t¸n c©y cho gän
vµ tho¸ng ®Ó çc cµnh qu¶ míi ph¸t triÓn thuËn lîi.

- Bä xÝt (Tessaratoma papillosa): Bä xÝt chñ yÕu
h¹i nh·n vµ v¶i. Bä trëng thµnh vµ bä non tËp
trung ë ngän c©y, cuèng hoa, cuèng qu¶, chÝch hót
lµm ngän hÐo kh«, hoa vµ qu¶ non bÞ rông. Phßng
trõ b»ng dïng vît b¾t vµ phun çc thuèc Sherpa,
Bassa, Polytrin, Supracide, Dragon...
- NhÖn l«ng nhung (Eryophies litchii): NhÖn rÊt
nhá, chØ dµi kho¶ng 0,15mm, h×nh trô dµi phÝa
®u«i nhá, qua kÝnh phãng ®¹i nh×n nh cñ cµ rèt,
mµu tr¾ng ngµ, phÝa ngùc cã bèn ch©n. NhÖn tËp
trung mÆt díi çc l¸ non, c¾n n¸t m« l¸, nh¶ líp
t¬ mÞn nh l«ng nhung mµu ®á n©u, l¸ bÞ h¹i nhá
qu¨n l¹i vµ kh« vµng. NhÖn h¹i c¶ hoa vµ qu¶
non. Vô léc xu©n thêng bÞ h¹i nÆng.
148
Phßng trõ b»ng ng¾t bá tiªu hñy çc l¸ bÞ h¹i,
phun çc thuèc trõ nhÖn nh Sulox, Nissorun,
Danitol, dÇu kho¸ng SK-99...
- BÖnh th¸n th (do nÊm Colletotrichum sp.):
BÖnh lµm kh« ®Çu l¸, kh« chåi non vµ cµnh hoa.
Phßng trõ b»ng çc thuèc gèc ®ång, Carbenzim,
Antracol, Dithan-M...
- BÖnh s¬ng mai (do nÊm Peronospora sp.):
BÖnh ph¸ h¹i trªn cuèng hoa, cuèng qu¶, lµm hoa
vµ qu¶ non rông. Phßng trõ b»ng çc thuèc gèc
®ång, Ridomil gold, Carbenzim...
Ngoµi ra cßn cã rÖp muéi, ve sÇu bím n©u, s©u
®ôc th©n, s©u ®ôc qu¶, bÖnh thèi rÔ, bÖnh ®èm rong...
Vó S÷A
(Chrysophyllum cainito)
1. §Æc tÝnh
C©y vó s÷a cã nguån gèc nhiÖt ®íi ch©u Mü,
hiÖn trång ë nhiÒu níc Nam Mü, Nam vµ §«ng
Nam ¸. ë níc ta, vó s÷a chñ yÕu trång ë phÝa
Nam, phÝa B¾c trång Ýt.
Vó s÷a a nhiÖt ®é vµ Èm ®é kh«ng khÝ thêng
xuyªn cao. Sèng ®îc trªn nhiÒu lo¹i ®Êt, tuy vËy
thÝch hîp ®Êt phï sa, ®Êt thÞt nhÑ, tèt vµ tÇng ®Êt
s©u, tho¸t níc.
Ra hoa vµo th¸ng 8 - 9, thu ho¹ch vµo th¸ng 1 -
2 n¨m sau.
149
2. Gièng
HiÖn cã hai nhãm gièng chÝnh lµ nhãm qu¶
xanh vµ nhãm qu¶ tÝa. Gièng ®îc a chuéng nhÊt
lµ gièng vó s÷a Lß RÌn (TiÒn Giang), qu¶ khi chÝn
mµu tr¾ng nh¹t, phÝa ®u«i qu¶ phít hång.
Cã thÓ nh©n gièng b»ng h¹t nhng biÕn dÞ lín
vµ l©u cho qu¶. Ph¬ng ph¸p phæ biÕn hiÖn nay lµ
ghÐp m¾t hoÆc ghÐp ¸p. ChiÕt cµnh còng ®îc
nhng khã ra rÔ. Lµm luèng gieo h¹t, khi c©y cã 3 -
5 l¸ th× ®¸nh ra trång ë vên ghÐp hoÆc gieo h¹t
trong bÇu nil«ng. Sau 24 - 30 th¸ng, ®êng kÝnh
gèc 1 - 2cm th× dïng lµm gèc ghÐp m¾t. NÕu ghÐp
¸p th× gèc ghÐp cã thÓ nhá h¬n, chØ kho¶ng 6 - 12
th¸ng tuæi. GhÐp mïa kh« ch¨m sãc tèt tØ lÖ sèng
cao h¬n mïa ma.
3. Çch trång
C©y vó s÷a cã thÓ sèng d¨m chôc n¨m, tµn l¸
rÊt lín nªn cÇn trång tha. §µo hè vµ bãn ph©n
lãt nh víi çc c©y ¨n qu¶ l©u n¨m kh¸c.
4. Ch¨m sãc
Vµo ®Çu mïa kh«, th¸ng 11 - 12 khi qu¶ ®ang
lín cÇn tíi níc ®Çy ®ñ. Sau khi thu ho¹ch c¾t bá
çc cµnh tîc, cµnh nhá, cµnh kh« råi bãn ph©n,
tíi níc. §©y lµ ®ît bãn ph©n chÝnh rÊt quan
träng gióp c©y ra chåi qu¶ nhiÒu vµ kháe. Cã thÓ
bãn thªm hai ®ît khi c©y chuÈn bÞ ra hoa vµ khi
qu¶ ®ang lín. Bãn c©n ®èi c¶ NPK, trong ®ã çc
150
®ît bãn thóc vÒ sau cÇn kali h¬n. Vµi ba n¨m bãn
thªm 1 lÇn ph©n h÷u c¬.

b¸m tõng ®¸m trªn l¸, cuèng hoa, cuèng qu¶, bªn
ngoµi cã líp s¸p tr¾ng bao phñ. Ng¾t bá çc l¸
nhiÒu rÖp vµ phun çc thuèc Dragon, Pyrinex,
Supracide, Polytrin...
- S©u ®ôc th©n (Pachyteria equestris): Trëng
thµnh lµ loµi xÐn tãc t¬ng ®èi lín. S©u non ®ôc
thµnh ®êng bªn trong th©n vµ cµnh, lµm cµnh
ph¸t triÓn kÐm, cã thÓ bÞ kh« chÕt. Phßng trõ b»ng
b¾t giÕt s©u non míi ®ôc ph¸. H»ng n¨m vµo ®Çu
mïa ma phun thuèc trõ s©u lªn th©n vµ cµnh.
Ngoµi ra cã bä çnh cøng ¨n l¸, s©u ¨n hoa, s©u
®ôc qu¶, bÖnh thèi qu¶.
XOµI
(Mangifera indica)
1. §Æc tÝnh
C©y xoµi nguån gèc ë vïng ®«ng b¾c Ên §é, khÝ
hËu nhiÖt ®íi nãng vµ ma nhiÒu. NhiÖt ®é thÝch
hîp 25 - 30oC, tuy vËy cã thÓ chÞu ®îc nh÷ng ®ît
rÐt tíi 0oC, miÔn lµ kh«ng gÆp rÐt vµo çc ®ît ra l¸
non hoÆc hoa. V× vËy, xoµi cã thÓ trång ®îc ë vïng
b¸n nhiÖt ®íi nh §µi Loan, Israel, Florida. Xoµi
chÞu nãng còng rÊt tèt, chÞu óng kh¸.
151
Xoµi cÇn ma Èm, nhng thêi gian ra l¸ non vµ
nhÊt lµ ra hoa mµ gÆp ma nhiÒu th× hoa Ýt vµ dÔ
bÞ rông. Tríc khi ra hoa kho¶ng 2 th¸ng cÇn cã
thêi gian kh« h¹n ®Ó h×nh thµnh mÇm hoa.
Xoµi kh¸ dÔ tÝnh víi ®Êt, cã thÓ trång ë nhiÒu lo¹i
®Êt, miÔn lµ kh«ng cã tÇng ®¸ ong vµ mùc níc
ngÇm cao. §é pH thÝch hîp 5,5 - 6,5. Xoµi lµ mét
trong nh÷ng c©y trång sèng l©u nhÊt, cã thÓ tíi hµng
tr¨m n¨m hoÆc h¬n nhê bé rÔ rÊt ph¸t triÓn.
ë níc ta, xoµi trång chñ yÕu ë phÝa Nam, tõ
B×nh §Þnh, Kh¸nh Hßa trë vµo. ë phÝa B¾c Ýt
trång, lý do chÝnh lµ khi xoµi ra hoa vµo th¸ng 12 - 1
cã nhiÒu ®ît giã mïa §«ng B¾c nhiÖt ®é thÊp l¹i
kÌm theo Èm ®é cao nªn hoa qu¶ kh«ng ®Ëu ®îc.
2. Gièng
ë níc ta cã nhiÒu gièng xoµi, næi tiÕng cã çc
gièng xoµi çt (Hßa Léc - TiÒn Giang), xoµi th¬m,
xoµi bëi, xoµi tø quý (BÕn Tre), xoµi tîng, xoµi
Thanh Ca (B×nh §Þnh), gÇn ®©y míi nhËp mét sè
gièng cña Th¸i Lan.
Xoµi cã thÓ nh©n gièng b»ng h¹t nÕu lµ gièng
®a ph«i nh xoµi bëi, cßn víi çc gièng kh¸c ph¶i
nh©n v« tÝnh. Xoµi khã ra rÔ nªn kh«ng dïng
ph¬ng ph¸p c¾m cµnh vµ chiÕt. Nh©n gièng phæ
biÕn hiÖn nay lµ ghÐp, cã thÓ ghÐp ¸p, ghÐp cµnh,
cßn ë ta chñ yÕu lµ ghÐp m¾t.
Khi lÊy h¹t ®Ó ¬ng gèc ghÐp ph¶i dïng h¹t
t¬i võa lÊy tõ qu¶ chÝn, h¹t ®Ó l©u mÊt søc n¶y
mÇm nhanh. M¾t ghÐp nªn lÊy ë cµnh kho¶ng 1 n¨m,
152
ph¸t triÓn ®Çy ®Æn, líp vá ngoµi cßn xanh. C©y gèc
ghÐp thêng tõ 18 - 24 th¸ng tuæi, ®êng kÝnh gèc
1,5 - 2,0cm, gèc ghÐp non tØ lÖ sèng sÏ thÊp.
Thêng ghÐp kiÓu cöa sæ. Thêi vô ghÐp tèt ë miÒn
Nam lµ vµo ®Çu mïa ma, th¸ng 4 - 6. Xoµi ghÐp
sau trång 2 - 3 n¨m cho qu¶, nh÷ng n¨m ®Çu
kh«ng nªn ®Ó nhiÒu qu¶.
3. Çch trång
Hè trång nªn ®µo to vµ s©u, ®êng kÝnh 0,8m,
s©u 0,5m. Kho¶ng çch hè tõ 8 - 10m, vïng ®Êt cao
miÒn §«ng Nam Bé cã thÓ çch xa h¬n. Nh÷ng n¨m
®Çu ®Êt trèng nhiÒu nªn trång xen rau, ®Ëu, døa...
Thêi vô trång tèt vµo ®Çu mïa ma, th¸ng 4 - 5.
Bãn ph©n lãt cho mçi hè 20 - 30kg ph©n h÷u c¬
hoai môc cïng víi 1,5 - 2,0kg super l©n trén víi
®Êt mÆt cho ®Çy hè. NÕu ®Êt nhiÒu mèi trén thªm
50 - 100g thuèc Diaphos 10G hoÆc Vicarp 4H.
Trång xong tñ gèc vµ tíi Èm ®Òu.
4. Ch¨m sãc
Thêi gian c©y cßn nhá vµ khi c©y lín vµo nh÷ng
lóc ra ®ät, ra hoa hoÆc míi ®Ëu qu¶ nÕu gÆp trêi
h¹n cÇn tíi.
VÒ ph©n bãn, khi c©y cßn nhá cha cã qu¶ n¨m
thø nhÊt bãn mçi c©y 150 - 200g urª + 80 - 100g
super l©n + 80 - 100g KCl. Nh÷ng n¨m sau bãn
t¨ng dÇn, gÊp 2 - 3 lÇn n¨m ®Çu. Khi c©y ®· cho
qu¶ æn ®Þnh sau trång 4 - 5 n¨m trë ®i, mçi n¨m
bãn cho mét c©y tõ 1,5 - 3,0kg hçn hîp NPK,
153
chia 2 lÇn bãn vµo sau thu ho¹ch vµ tríc khi ra
hoa. Ngoµi ra, nªn bæ sung thªm ph©n h÷u c¬. Xíi
®Êt quanh gèc s©u 15 - 20cm theo ®êng kÝnh t¸n
l¸, r¶i ph©n råi lÊp ®Êt.
Xoµi ra hoa rÊt nhiÒu nhng tØ lÖ rông hoa
còng rÊt cao. HiÖn tîng ra hoa çch niªn còng
rÊt râ, biÓu hiÖn lµ n¨m tríc ®îc mïa th× n¨m
tiÕp sau mÊt mïa, ®iÓn h×nh lµ çc gièng xoµi çt,
xoµi Thanh Ca. §Ó h¹n chÕ rông hoa vµ qu¶ non
tríc hÕt cÇn b¶o ®¶m ®ñ ph©n bãn vµ níc, nhÊt
lµ sau n¨m ®îc mïa. KÕt hîp phun çc chÊt ®iÒu
hßa sinh trëng Auxin hoÆc Gibberellin khi chïm
hoa míi nhó vµ khi míi ®Ëu qu¶ non.
§Ó kÝch thÝch cho xoµi ra hoa nhiÒu vµ ra sím
còng cã thÓ phun KNO3 hoÆc Paclobutrazol khi l¸
®ät chuyÓn mµu xanh nh¹t.

- RÇy b«ng xoµi (Idioscopus niveosparsus): RÇy
trëng thµnh nhá, dµi kho¶ng 4mm, mµu xanh
n©u. C¶ rÇy trëng thµnh vµ rÇy non chÝch hót
hoa lµm hoa bÞ kh« vµ rông. Phun çc thuèc
Bassa, Applaud-Bas, Fastac, Sherzol...
- RÖp s¸p phÊn (Rastrococcus spinosus): RÇy sèng
tËp trung däc g©n chÝnh cña l¸ vµ hoa, chÝch hót
nhùa lµm l¸ vµng, hoa rông. ChÊt dÞch tiÕt ra cña
rÇy b«ng xoµi vµ rÖp lµ m«i trêng cho nÊm bå hãng
ph¸t triÓn, lµm ®en l¸ vµ qu¶. Phßng trõ rÖp b»ng
çc thuèc Pyrinex, Supracide, Polytrin, Fenbis...
154
- S©u ®ôc ngän (Chlumetia transversa): S©u
trëng thµnh lµ loµi bím nhá. S©u non ®ôc vµo
ngän lµm ngän hÐo kh«. C¾t bá tiªu hñy çc ngän
bÞ h¹i, phun çc thuèc Lorsban, Suparcide,
Pyrinex, Basudin...
- S©u ®ôc qu¶ (Deanolis albizonalis): S©u non
®ôc phÝa chãp qu¶ t¹o thµnh nh÷ng chÊm ®en cã
chÊt láng tiÕt ra. S©u ¨n thÞt qu¶ bªn trong, lµm
thèi mét vïng chãp qu¶. Khi qu¶ ®· lín phun çc
thuèc Sherpa, Pyrinex, Basudin, Padan, Netoxin...
Phun hai lÇn çch nhau 10 -15 ngµy. Bao qu¶ cã
t¸c dông h¹n chÕ s©u rÊt tèt.
gloeosporioides): BÖnh lµm ch¸y l¸ non, rông hoa
vµ thèi qu¶. Lµ bÖnh phæ biÕn vµ nguy hiÓm nhÊt
trªn c©y xoµi. Phßng trõ b»ng çc thuèc gèc ®ång,
Viben-C, Carbenzim, Antracol, Dithan-M...
- BÖnh ®èm vi khuÈn (do vi khuÈn Pseudomonas
mangifera): Trªn l¸ bÖnh t¹o thµnh çc ®èm n©u.
Trªn qu¶ bÖnh t¹o thµnh nh÷ng vÕt nøt h×nh ch©n
chim cã mñ x× ra. Phßng trõ b»ng phun çc thuèc
gèc ®ång, Kasuran, Cuprimicin, Batocide.
Ngoµi ra c©y xoµi cßn bÞ nhiÒu lo¹i s©u bÖnh
nh bä çnh cøng ¨n l¸, bä c¾t l¸, vßi voi ®ôc
cµnh, s©u ¨n hoa, bä trÜ, nhÖn ®á, bÖnh kh« ®ät...
155
TµI LIÖU THAM KH¶O
1. NguyÔn M¹nh Chinh: ChÊt ®iÒu hßa sinh

trëng thùc vËt øng dông trong n«ng nghiÖp,
Nxb. N«ng nghiÖp, Hµ Néi, 2001.
2. NguyÔn ThÞ Ngäc Èn: Kü thuËt trång, ch¨m
sãc vên c©y vµ çc vÊn ®Ò liªn quan, Nxb.
N«ng nghiÖp, Hµ Néi, 1999.
3. NguyÔn ThÞ Quý Mïi: Ph©n bãn vµ çch sö
dông, Nxb. N«ng nghiÖp, Hµ Néi, 2000.
4. NguyÔn ThÞ Thu Cóc, Ph¹m Hoµng Oanh:
DÞch h¹i trªn cam, quýt, chanh, bëi vµ IPM,
5. NguyÔn V¨n KÕ: C©y thanh long, Nxb. N«ng
nghiÖp, Hµ Néi, 2000.
6. Ph¹m H÷u Nhîng, NguyÔn H÷u B×nh, Lª
Xu©n §Ýnh, Lª Quang QuyÕn: Kü thuËt trång
nho, Nxb. N«ng nghiÖp, Hµ Néi, 2000.
7. Ph¹m V¨n Biªn, Bïi Çch TuyÕn, NguyÔn M¹nh
Chinh: CÈm nang s©u bÖnh h¹i c©y trång, Nxb.
N«ng nghiÖp, Hµ Néi, 2004, quyÓn 2.
8. Ph¹m V¨n Biªn, Bïi Çch TuyÕn, NguyÔn
M¹nh Chinh: CÈm nang thuèc b¶o vÖ thùc vËt,
156
9. TrÇn ThÕ Tôc: Sæ tay ngêi trång vên, Nxb.
10. ViÖn B¶o vÖ thùc vËt: Kü thuËt trång trät vµ
phßng trõ s©u bÖnh cho mét sè c©y ¨n qu¶
vïng nói phÝa B¾c, Nxb. N«ng nghiÖp, Hµ
Néi, 2001.
11. ViÖn B¶o vÖ thùc vËt: Kü thuËt trång, ch¨m
sãc vµ phßng trõ s©u bÖnh cho c©y v¶i, Nxb.
12. ViÖn Nghiªn cøu C©y ¨n qu¶ miÒn Nam: KÕt
qu¶ nghiªn cøu khoa häc c«ng nghÖ rau qu¶
2002 - 2003, Nxb. N«ng nghiÖp, Hµ Néi, 2004.
13. ViÖn Nghiªn cøu C©y ¨n qu¶ miÒn Nam: Tµi
liÖu héi th¶o th«ng tin kü thuËt míi vÒ thanh
long, døa, xoµi, 2002.
14. Vò C«ng HËu: Trång c©y ¨n qu¶ ë ViÖt Nam,
15. Çc tµi liÖu híng dÉn kü thuËt trång c©y ¨n
qu¶ cña çc Trung t©m KhuyÕn n«ng vµ Chi
côc B¶o vÖ thùc vËt çc tØnh BÕn Tre, TiÒn
Giang, B×nh D¬ng, B×nh ThuËn.
157
MôC LôC
Trang
- Lêi Nhµ xuÊt b¶n 5
Më ®Çu 7
I- VÞ trÝ c©y ¨n qu¶ trong ®êi sèng vµ s¶n
xuÊt n«ng nghiÖp 7
II- Vµi nÐt vÒ t×nh h×nh trång c©y ¨n qu¶ ë
ViÖt Nam 9
Ch¬ng I
ThiÕt lËp vên c©y ¨n qu¶ 11
I- Chän lo¹i c©y trång 11
II- ThiÕt lËp vên 14
Ch¬ng II
Yªu cÇu chung
vÒ kü thuËt trång c©y ¨n qu¶ 17
I- Gièng c©y 17
II- Çch trång 27
III- Bãn ph©n 29
IV- Tíi níc 33
V- T¹o h×nh, tØa cµnh 34
VI- Phßng trõ s©u bÖnh, cá d¹i 35
VII- Sö dông chÊt ®iÒu hßa sinh trëng
thùc vËt 37
VIII- §iÒu khiÓn ra hoa 39
IX- Thô phÊn bæ sung 42
158
Ch¬ng III
Kü thuËt trång çc c©y ¨n qu¶ 44
- B¬ (Persea gratissima) 44
- C©y cã mói (Citrus spp.) 46
- Ch«m ch«m (Nephelium lappaceum) 54
- Chuèi (Musa spp.) 58
- Døa (Th¬m, khãm) (Ananas comosus) 62
- Dõa (Cocos nusifera) 68
- §µo Persica vulgaris) 72
- §iÒu (§µo lén hét) (Anacardium occidentale) 76
- §u ®ñ (Carica papaya) 80
- Roi (MËn) (Eugenia spp.) 85
- Hång (Diospyros kaki) 88
- M·ng cÇu xiªm (Annona muricata) 91
- M¨ng côt (Garcinia mangostana) 93
- MËn (Prunus salicina) 97
- M¬ (Prunus mume) 100
- MÝt (Artocarpus heterophyllus) 102
- Na (Annona aquamosa) 105
- Nh·n (Euphoria longana) 107
- Nho (Vitis vinifera) 111
- æi (Psidium guayava) 120
- SaP« (Hång xiªm) (Achras sapota) 124
- SÇu riªng (Durio zibethinus) 127
- T¸o (Ziziphus mauritiana) 134
- Thanh long (Hylocereus undatus) 138
- V¶i (Litchi sinensis) 145
- Vó s÷a (Chrysophyllum cainito) 149
- Xoµi (Mangifera indica) 151
Tµi liÖu tham kh¶o 156
159
ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n
TS. NguyÔn Duy Hïng
ChÞu tr¸ch nhiÖm néi dung

thS. nguyÔn v¨n träng
TS. lª quang kh«i
Biªn tËp néi dung: lª l©n - nguyÔn thµnh vinh

vò thÞ h¬ng
Tr×nh bµy b×a: lª hµ lan
ChÕ b¶n vi tÝnh: §µo BÝch
Söa b¶n in: phßng biªn tËp kü thuËt
§äc s¸ch mÉu: vò h¬ng
160

Sổ Tay Trồng Cây Ăn Quả (Nguyễn Mạnh Chinh) thuviensach.vn

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sổ Tay Trồng Cây Ăn Quả (Nguyễn Mạnh Chinh) thuviensach.vn

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

https://thuviensach.

Chñ tÞch Héi ®ång

Phã Chñ tÞch Héi ®ång

nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia - sù thËt

Th¸ng 11 n¨m 2013

I- VÞ TRÝ C¢Y ¡N QU¶

Tõ khi cã nghÒ trång trät, cïng víi trång c©y ngò

II. VµI NÐT VÒ T×NH H×NH

Theo thèng kª n¨m 2000, diÖn tÝch trång c©y ¨n

I. CHäN LO¹I C¢Y TRåNG

1. §iÒu kiÖn khÝ hËu

2. §iÒu kiÖn ®Êt ®ai

3. §iÒu kiÖn thÞ tr­êng

II- THIÕT LËP V¦êN

1. HÖ thèng r·nh t­íi tiªu n­íc

2. §¾p m« trång c©y

3. Trång c©y ch¾n giã

1. Chän c©y gièng

2. C¸c ph­¬ng ph¸p nh©n gièng c©y ¨n qu¶

a) Nh©n gièng b»ng h¹t

D©y ®Ó buéc th­êng lµ d©y nil«ng mÒm, kh«ng

II- C¸CH TRåNG

1. Kho¶ng c¸ch c©y

III- BãN PH¢N

C©y ¨n qu¶ lµ c©y l©u n¨m, th©n l¸ lín, s¶n

2. Bãn thêi kú c©y nhá ch­a ra hoa qu¶

3. Bãn thêi kú c©y ®· cã hoa qu¶

TØa cµnh, t¹o t¸n lµ ®Ó t¹o cho c©y cã mét thÕ

Phßng trõ s©u bÖnh cho c©y ¨n qu¶ còng nh­

2. Kü thuËt canh t¸c

3. T¹o t¸n, tØa cµnh, vÖ sinh v­ên c©y

5. Sö dông thuèc hãa häc

VIII- §IÒU KHIÓN RA HOA

1. KÝch thÝch ra hoa sím

2. H¹n chÕ rông hoa vµ qu¶ non

IX- THô PHÊN Bæ SUNG

Thô phÊn nh©n t¹o bæ sung lµm t¨ng tØ lÖ ®Ëu

C¢Y Cã MóI (Citrus spp.)

C©y cã mói chñ yÕu gåm c¸c lo¹i cam (Citrus

1-3 50 - 150 50- 100 60

4-6 200 - 250 150 - 200 120

7-9 300 - 400 250 - 300 180

Tõ 10 n¨m trë lªn 500 - 800 350 - 400 240

5. Phßng trõ s©u bÖnh

- S©u vÏ bïa: (Phyllocnistris citrella): s©u non

C©y ch«m ch«m cïng hä víi v¶i, nh·n, gièng

- T­íi n­íc: Thêi kú c©y nhá cÇn ®ñ n­íc ®Ó

Ph©n hãa häc bãn trung b×nh cho c¸c n¨m

N¨m thø 1 100 100 40 Chia 2 lÇn vµo th¸ng thø 1 vµ

thø 6 sau trång

N¨m thø 2 150 - 40 Chia 2 lÇn bãn vµo ®Çu vµ cuèi

cho qu¶) tr­íc ra hoa

hoa vµ khi qu¶ ®ang lín. Ph©n l©n

bãn toµn bé sau thu ho¹ch

tr­íc ra hoa. Thªm 15 - 20kg

ph©n h­u c¬ bãn sau thu ho¹ch

H»ng n¨m phun bæ sung ph©n bãn l¸ vi l­îng.

5. Phßng trõ s©u bÖnh

CHUèI (Musa spp.)

5. Phßng trõ s©u bÖnh

5. Phßng trõ s©u bÖnh

Dõa lµ c©y nguån gèc nhiÖt ®íi, thÝch hîp

5. Phßng trõ s©u bÖnh

Quan träng nhÊt lµ chän ®Êt tho¸t n­íc vµ d·i

3. §iÒu kiÖn thÞ trêng

1. HÖ thèng r·nh tíi tiªu níc

2. C¸c ph¬ng ph¸p nh©n gièng c©y ¨n qu¶

D©y ®Ó buéc thêng lµ d©y nil«ng mÒm, kh«ng

2. Bãn thêi kú c©y nhá cha ra hoa qu¶

Phßng trõ s©u bÖnh cho c©y ¨n qu¶ còng nh

3. T¹o t¸n, tØa cµnh, vÖ sinh vên c©y

- Tíi níc: Thêi kú c©y nhá cÇn ®ñ níc ®Ó

cho qu¶) tríc ra hoa

tríc ra hoa. Thªm 15 - 20kg

ph©n hu c¬ bãn sau thu ho¹ch

H»ng n¨m phun bæ sung ph©n bãn l¸ vi lîng.

Quan träng nhÊt lµ chän ®Êt tho¸t níc vµ d·i