KONU ÖZETİ Çift Yarıkta Girişim (Young Deneyi)

Girişim
ÇİFT YARIKTA GİRİŞİM Deseni
(YOUNG DENEYİ)
● Işık düşük frekanslarda dalga, yüksek frekanslarda
tanecik karakteri gösterir. I θ
Işık
● Young deneyi dalga modeliyle açıklanabilir. kaynağı
Young deneyi sonucunda su dalgalarında olduğu gibi
girişim desenleri oluşur.
d : Yarıklar arası uzaklık (metre)
Su dalgasının katarı burada aydınlık, düğümü ise ka- L : Yarıklar düzleminin (fantın), perdeye uzaklığı.
ranlığa denk gelir. Aynı zamanda desenin yarıkların orta noktasına
uzaklığı (yaklaşık)
● Işık dalgalarındaki girişim saçakları; X : Desenin, merkezi aydınlık noktasına olan uzaklık
A0 : Merkezi Aydınlık
T + T = Maksimum Genlik, Aydınlık Saçak
P noktasındaki desen Aydınlık ise,
Ç + Ç = Maksimum Genlik, Aydınlık Saçak x
∆s = d1 − d2 = d ⋅ sin θ = d ⋅ = n ⋅ λ
T + Ç = Minimum Genlik, Karanlık Saçak L
Ç + T = Minimum Genlik, Karanlık Saçak P noktasındaki desen Karanlık ise,
T : Dalga tepesi , Ç : Dalga çukuru x  1
∆s = d1 − d2 = d ⋅ sin θ = d ⋅ =  n −  ⋅ λ
L  2

Çift yarık deney düzeneği şu şekildedir:
SIRADIŞIANALİZ YAYINLARI

Deney sonucunda perde de oluşan görüntü;

Işık
kaynağı
L

KP = d1 , LP = d2 , LO = ∆S
L⋅λ
∆x = Saçak Aralığı
Yol farkı = d2– d1 = ∆S n⋅d

Girişim desenlerini gözlemleyebilmek için deliklerden ∆x L ⋅ λ

∆z = = Saçak Genişliği
geçen ışınlar aynı fazda (yani aynı frekans ve dalga 2 2nd
boyunda) olmalıdır. Bunu sağlamanın tek yolu mo-
nokromatik ışık kullanmaktır.
Işık kaynağı beyaz olsaydı sadece merkezi aydınlık Xn= n.∆X (n. Aydınlığın A0’ a uzaklığı)
saçak beyaz, diğer aydınlık saçaklar girişime göre 1
Xn= (n − ) ∆X ( n.Karanlığın A0’ a uzaklığı)
farklı renklerde olur. Bu girişim desenlerini ise gözle 2
görmemiz mümkün değildir. Bu nedenle monokroma-
tik renkli kaynaklar kullanılır.
Merkezi aydınlık saçağın ve diğer aydınlık saçakların
Işık kaynağı monokromatik (tek renkli) ise bütün ay- merkezlerinde parlaklık maksimumdur. Buradan yu-
dınlık saçaklar aynı renkte olur. karı veya aşağı inildikçe parlaklık azalır.

305
 KONU ÖZETİ Çift Yarıkta Girişim (Young Deneyi)

Saçak aralığı ışığın rengine bağlıdır. Kaynak yukarı veya aşağı hareket ettirildiğinde de-
senler bu yönün zıt yönünde yer değiştirir ve aydınlık
nMOR >......>nKIR
saçakların parlaklıkları azalır.
λKIR >......>λMOR
∆xKIR >......>∆xMOR
TSMOR >......>TSKIR
TS = Toplam Saçak Sayısı A0
Işık
kaynağı ∆x
Dalgaboyunun, frekansın, periyodun değişimi mer-
kezi aydınlık saçağın yerini değiştirmez fakat saçak A′0
aralığını ve toplam saçak sayısını değiştirir.
f → Artar ⇒ λ → Azalır ⇒ ∆X → Azalır ⇒ TS → Artar x ∆x λ → sabit, V → sabit,
=
a L ∆X → sabit, TS → sabit
Dalga genliğinin değişimi saçak aralığını ve merkezi
aydınlık saçağın yerini değiştirmez. Kaynak sağa, sola hareket ettirildiğinde desenler sa-
bit kalır, saçak aralığı da değişmez. Sadece aydınlık
Kaynağın ışık şiddetinin arttırılması merkezi aydınlı- saçakların parlaklığı değişir.
ğın yerini ve saçak aralığını değiştirmez. Sadece ay-
dınlık saçaklar daha parlak olur.

Yarıklardan birinin önüne cam gibi saydam bir madde Işık

konulursa burada ışık yavaşlayacağından faz farkı kaynağı

oluşur. Ve tüm desenler şekildeki gibi ok yönünde ka-

SIRADIŞIANALİZ YAYINLARI

yar. Saçak aralığı ve toplam saçak sayısı değişmez λ → sabit, V → sabit, ∆X → sabit, TS → sabit
fakat aydınlık ve karanlık saçak sayısı değişebilir. fakat parlaklık → Artar ve Akı (φ) → Artar

Yarıklar düzlemi döndürülürse kaynaklar arası dik

uzaklık küçülür ve saçak aralığı büyür bu durumda
toplam saçak sayısı azalır.
I
Işık
kaynağı
I
Işık
kaynağı
Yarıklardan birinin önüne saydam olmayan bir mad-
de konulursa sistem tek yarık deneyindeki gibi olur ve
tüm desenler şekildeki gibi ok yönünde kayar. d > d’ ⇒ ∆X → Artar
TS → Azalır
A0 → Kayabilirde, kaymayabilirde

Perde döndürüldüğünde A0 ın üstündeki saçak geniş-

I liği büyürken altındakiler küçülür.
Işık
kaynağı

I
Işık
kaynağı
Yarıkların önlerine özdeş camlar konulduğunda de-
senler kaymaz.
→ sabit
λ V → sabit Perde döndürüldüğünde perde üzerindeki toplam sa-
∆X → sabit TS → sabit çak sayısı değişmez.

306
 TEST 1 Çift Yarıkta Girişim (Young Deneyi)

1. 3. Saçak aralığı;

I. Dalganın dalgaboyu
II. Kaynağın ışık şiddeti
III. Dalganın genliği

niceliklerinden hangileri ile değiştirilebilir?

A) Yalnız I  B) I ve II  C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III
Şekildeki çift yarık düzeneğine K noktasındaki kay-
naktan ışık gönderildiğinde P noktasında girişim
deseni oluşuyor.
A0 merkezi aydınlık saçak olduğuna göre;

I. P noktasında tepeler karşılaşmışsa, aydınlıktır.

II. P noktasında çukurlar karşılaşmışsa, karanlıktır.
III. P noktasında tepe ile çukur karşılaşmışsa, ka-
ranlıktır.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) Yalnız III

4. Bir young deneyinde kullanılan ışığın dalgabo-
D) I ve II E) I ve III yu 2 katına, fant ile perde arası mesafe 4 katına
çıkarılırsa, ∆x olan saçak genişliği ne olur?
SIRADIŞIANALİZ YAYINLARI

∆x
A) 2∆x  B)   C) 8∆x
2
∆x
D) E) ∆x
8

2. Young deneyi için aşağıda yazılanlardan hangi-

si yanlıştır?
5. Young deneyinde fant ile ekran arasında hava var-
A) Merkezi aydınlık saçak genişliği, diğer saçak ken yapılan deneyde oluşan desenlerin saçak ara-
genişliklerine eşittir. lığı uzunluğu ∆x1 olmuştur.
Fant ile ekran arasına su konulduğunda saçak ara-
B) 5. aydınlık saçak, 4. aydınlık saçaktan daha lığının uzunluğu ∆x 2 olmuştur.
parlaktır.
∆x1 = ∆x 2 olması için,
C) Dalgaboyu λ iken yol farkının 5λ olduğu nokta I. Ekran fanttan bir miktar uzaklaştırılmalıdır.
5. aydınlıktır. II. Işık kaynağının frekansı küçültülmelidir.
III. Yarıklar arası mesafe küçültülmelidir.
D) Kaynak sola kaydırıldığında saçak genişlikleri
işlemlerden hangileri yapılabilir?
değişmez.
A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ya da II
E) Yarıklar düzlemi ile perde arasındaki ortamın
kırılma indisi artırılırsa saçak genişliği küçülür. D) I ya da III E) I ya da II ya da III
307
 TEST 1 Çift Yarıkta Girişim (Young Deneyi)

6. Ekran 9. Bir çift yarık deneyinde noktasal ışık kaynağı yar-

dımıyla perde üzerinde girişim desenleri oluşturul-
maktadır.
1 Saçak aralığı ∆x kadar olduğuna göre, merkezi
K aydınlığın üstündeki 4. karanlık saçak ile 1. ay-
dınlık saçak arasındaki mesafe kaç ∆x’dır?
A0
A) 2  B) 2,5  C) 3  D) 3,5  E) 4
2

10.
Şekildeki young deneyinde K deliğinin önüne say-
dam olmayan bir cisim konuluyor.
Buna göre merkezi aydınlık saçak A 0 için aşa-
ğıdakilerden hangisi doğrudur?

A) 1 yönünde kayar.

B) 2 yönünde kayar.

C) Yeri değişmez.

D) Parlaklığı azalır. Şekildeki young deneyinde K kaynağı monokro-

matik sarı ışık kaynağıdır.
E) Saçak aralığı küçülür.
Buna göre;
I. Merkezi aydınlık saçak kesinlikle sarıdır.
II. Karanlık saçakların uzunluğu aydınlık saçakla-
SIRADIŞIANALİZ YAYINLARI

rın uzunluğunun yarısıdır.

III. Aydınlık saçakların bazıları kırmızı renk olabilir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
7. I. Işıkta girişim olayı dalga teorisi ile açıklanabilir.
II. İki ayrı ışık kaynağından çıkan ışık dalgalarının A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II
girişimi, kaynaklar arasında sabit bir faz farkı
oluşturulamayacağından gözlenemez. D) I ve III E) I, II ve III
III. Işık hem dalga hem de tanecik özellikleri göste-
rilebilir.
İfadelerinden hangileri doğrudur?
11.
A) I ve II  B) II ve III  C) I ve III

D) I, II ve III E) Yalnız I

8. I. Çift yarıkta girişimde yarıklar birer ışık kaynağı

sayılırken, tek yarıkta yarık üzerindeki her nok- Şekildeki young deneyinde K kaynağı monokro-
ta aynı fazda ışık kaynağı sayılır. matik (tek renkli) ışık kaynağıdır.
II. Merkezi aydınlığın parlaklığı diğer girişim de- Buna göre;
senlerine göre daha azdır.
III. Çift yarıkta girişim deneyinde merkezi aydınlık I. Merkezi aydınlık saçak kesinlikle beyazdır.
saçak uzunluğu diğer saçakların uzunluklarının II. Tüm aydınlık saçaklar kesinlikle yeşildir.
iki katıdır. III. Aydınlık saçakların rengi kırmızı olabilir.
İfadelerinden hangileri doğrudur? ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II A) Yalnız I  B) Yalnız III  C) I ve II

D) II ve III E) I ve III D) I ve III E) II ve III

308
 TEST 1 Çift Yarıkta Girişim (Young Deneyi)
12. Çift yarık deneyinde sabit uzunlukta bir perde kul- 14.
lanılmaktadır.
Işık kaynağının frekansı artırıldığında;
I. Saçak aralıkları küçülür
II. Toplam saçak sayısı azalır
III. Merkezi aydınlık saçak kayar
olaylarından hangileri gerçekleşir?

A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II

D) I ve III E) II ve III Şekildeki young deneyinde perde üzerinde girişim

desenleri oluşturulmaktadır.
Buna göre;
I. K kaynağı 1 yönünde hareket ettirildiğinde de-
senler 1 yönünde kayar.
II. K kaynağı 2 yönünde hareket ettirildiğinde mer-
kezi aydınlık saçak (A0) 4 yönünde kayar.
III. K kaynağı 3 yönünde hareket ettirilirse merkezi
aydınlık saçak (A0) parlaklığı azalır, yer değiş-
mez.
ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız II  B) Yalnız III  C) I ve II

D) I ve III E) II ve III
SIRADIŞIANALİZ YAYINLARI

15.
13.

Young deneyinde K ışık kaynağı ile perde üzerinde

Şekildeki young deneyinde perde üzerinde girişim şekildeki girişim desenleri oluşturuluyor.
desenleri oluşturulmaktadır.
K kaynağı 3 cm kaydırılarak L noktasına getiri-
Buna göre; lirse, merkezi aydınlık saçak (A0) hangi yönde
I. K kaynağı 1 yönünde çekildiğinde saçak aralık- kaç cm kayar?
ları küçülür.
II. K kaynağı 3 yönünde çekildiğinde saçak aralık-
Yön Kayma Miktarı
ları büyür.
III. Fant 2 yönünde çekildiğinde saçak aralıkları A) 2 3 cm
büyür.
B) 1 3 cm
ifadelerinden hangileri doğrudur?
C) 1 6 cm
A) Yalnız I  B) Yalnız III  C) I ve II D) 2 6 cm
D) I ve III E) I, II ve III E) 1 9 cm
309
 TEST 2 Çift Yarıkta Girişim (Young Deneyi)

1. 3.

Young deneyinde, K ışık kaynağı yardımıyla şekil-

deki gibi girişim saçakları oluşturuyor. Şekildeki young deneyi setinde perde O noktası
A0 merkezi aydınlık saçak olduğuna göre; çevresinde bir miktar döndürülüyor.

I. L yarığının önüne saydam bir madde konulursa Buna göre;

A0 1 yönünde kayar. I. Perdenin K bölgesinde saçak sayısı azalır.
II. L yarığının önüne saydam olmayan bir madde II. Perdenin L bölgesinde saçak sayısı artar.
konulursa A0 2 yönünde kayar. III. Perdenin tümünde toplam saçak sayısı değiş-
III. M yarığının önüne saydam madde konulursa mez.
saçak aralığı küçülür.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) Yalnız III
A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II
D) I ve II E) I, II ve III
D) I ve III E) II ve III
SIRADIŞIANALİZ YAYINLARI

2.

4. Young deneyinde monokromatik sarı ışık yeri-

ne monokromatik mavi ışık kullanan bir araştır-
macı aşağıdakilerden hangisini gözlemlemez?

A) Merkezi aydınlık hariç diğer desenler yer değiş-

tirir.
Şekildeki çift yarık setinde fant O noktası çevresin-
de 53º döndürülüyor. B) Saçak aralığı küçülür.
İki karanlık saçak arasında mesafe ∆x iken fant
döndürüldüğünde ne olur? C) Merkezi aydınlık saçağın rengi değişir.

5∆x 5∆x 3∆x 4∆x D) Ekranda daha az sayıda girişim deseni oluşur.
A) ∆x  B)   C)   D)   E)
3 4 5 5 E) Deneyde kullanılan ışığın daga boyu küçülür.
310
 TEST 2 Çift Yarıkta Girişim (Young Deneyi)

5. Ekran 7. Ekran
Fant Fant
P

Kaynak Işık
Kaynağı

Young deneyini yapan bir öğrenci sadece fantı ok

Şekildeki çift yarık deneyinde P noktasında yönünde çektiğinde ne gibi değişiklikler olduğuna
4. karanlık saçak gözlemlenmektedir. gözlemlemek istemektedir.
P noktasında 5. aydınlık saçak oluşması isten- Buna göre araştırmacı öğrenci,
diğine göre,
I. Bütün desenler ok yönünde kayar.
I. Kaynak fanta yaklaştırılmalı II. Girişim desenlerinin uzunluğu büyür.
II. Fant ekrana yaklaştırılmalı III. Merkezi aydınlık saçağın parlaklığı azalır.
III. Fant ile ekran arası ortamın kırıcılık indisi artı-
sonuçlarından hangilerini gözlemler?
rılmalı.
işlemlerinden hangileri yapılmalıdır? A) Yalnız I  B) Yalnız III  C) I ve III

A) Yalnız III  B) Yalnız II  C) I ya da II D) II ve III E) I, II ve III

D) II ya da III E) I ya da III
SIRADIŞIANALİZ YAYINLARI

8.

6.

Young deneyinde K ışık kaynağı kullanılarak P

noktasında girişim deseni oluşturulmuştur.
Young deneyinde K noktasındaki ışık kaynağı şe- 11λ
P noktasının yol farkı ve ışık dalgalarının
kildeki gibi L noktasına getirildiğinde merkezi ay- 2
dınlık M noktasından N noktasına kaymıştır. λ
dalga boyu olduğuna göre P noktası neyin
2
|LX|= 10cm, |XN|= 5cm, |YN|= 8cm üzerindedir?

olduğuna göre LY mesafesi nedir? A) 6. karanlık  B) 6. aydınlık  C) 7. karanlık

A) 6  B) 7  C) 8  D) 10  E) 14 D) 11. aydınlık E) 11. karanlık

311