"Trawienie rozjaniajce i wybyszczajce miedzi i jej stopw. Pod wpywem obrbki mechanicznej (kucie, lutowanie, itp.

), czasu lub zych warunkw przechowywania fragmenty miedzianego przedmiotu pokrywaj si ciemnym nalotem. Jeli eksponat ma skomplikowany ksztat, nie moemy wypolerowa go mechanicznie. W takim przypadku moemy zastosowa trawienie rozjaniajce i wybyszczajce. Aby uzyska oczekiwane rezultaty, przedmiot musimy najpierw dokadnie oczyci i odtuci. Do mycia i odtuszczenia najlepiej jest uy gorcej wody, szczotki i pyny do mycia naczy (Ludwik, Skrzat, itp.). Dopiero po dokadnym umyciu moemy rozpocz proces wytrawiania, gdy dopiero wtedy roztwr bdzie mg dziaa rwnomiernie na caej powierzchni. Miejsca niedokadnie odtuszczone s trawione znacznie wolniej, w wyniku czego powstaj brzydkie plamy. Przedmiot miedziany, przeznaczony do trawienia, zanurzamy w roztworze o nastpujcym skadzie: 1. Kwas azotowy HNO3 , stony - 250 cm3 2. Kwas solny HCl , stony - 2.5 cm3 Czas trwania procesu trawienia jest zaleny od stopnia utlenienia powierzchni, przedmiot trzymamy zanurzony w roztworze a do momentu, gdy znikn wszelkie lady korozji. Aby nada eksponatowi adny poysk naley wypuka go w zimnej wodzie i zanurzy, dosownie na kilka sekund, w roztworze o nastpujcym skadzie: 1. Kwas azotowy HNO3 , stony - 100 cm3 2. Kwas siarkowy H2SO4 , stony - 100 cm3 3. Kwas solny HCl , stony - 2 cm3 4. Sadza - 1 gram Jeli temperatura powyszego roztworu wynosi 20 25C, a czas trwania 3 8 sekund, wtedy uzyskamy adny poysk powierzchni eksponatu. Jednak ostrzegamy, e zbyt dugie trawienie przynosi efekt wrcz przeciwny do zamierzonego, powierzchnia staje si chropowata i usiana trudnymi do usunicia plamami! Proces trawienia wybyszczajcego miedzi i jej stopw moemy take przeprowadzi w roztworze o skadzie: 1. Kwas azotowy HNO3 , stony - 75 cm3 2. Kwas siarkowy H2SO4 , stony - 300 cm3 3. Chlorek sodu NaCl (sl kuchenna) - 1.5 grama Przedmioty, ktre zostay wytrawione i wybyszczone naley koniecznie, natychmiast po zakoczeniu procesu chemicznego, bardzo dokadnie opuka najpierw zimn, a nastpnie gorc wod. 3. 2 Utrwalanie poysku miedzi i jej stopw (mosidz, brz, itp.). Powierzchnia miedzi poddana obrbce mechanicznej lub chemicznej po jakim czasie znw ciemnieje i pokrywa si korozj. Aby temu zapobiec, przedmiot mona podda procesowi chromianowania (nazwa potoczna procesu - pasywacja). Operacja ta polega na zanurzeniu eksponatu w roztworze zawierajcym odpowiednie zwizki chromu. W wyniku reakcji chemicznej na powierzchni metalu powstaje bezbarwna warstwa chromianowa, ktra ze wzgldu na swoj bierno chemiczn (pasywno) dobrze chroni przedmiot przed tworzeniem si na nim korozji. Poniej podajemy skad typowych kpieli do chromianowania miedzi i jej stopw: 1. Kwas azotowy HNO3 , stony - 20cm3 2. Kwas siarkowy H2SO4 , stony - 80 cm3 3. Kwas solny HCl , stony - 1 cm3 4. Bezwodnik kwasu chromowego CrO3 - 70 gramw 5. Woda do objtoci - 1 dm3

Moemy zastosowa inny skad kpieli: 1. Dwuchromian sodu Na2Cr2O7 - 180 gramw 2. Siarczan sodu Na2SO4 - 30 gramw 3. Chlorek sodu NaCl - 10 gramw 4. Kwas siarkowy H2SO4 , stony - 6 cm3 6. Woda do objtoci - 1 dm3 Jeli zdecydujemy si na drugi przepis, do kolby wsypujemy odwaon ilo dwuchromianu sodu i wlewamy okoo 400 cm3 ciepej wody. Dopiero po cakowitym rozpuszczeniu si dwuchromianu sodu w wodzie wsypujemy dwie nastpne sole i dodajemy odmierzon ilo kwasu siarkowego, a nastpnie mieszanin t uzupeniamy wod do objtoci 1 dm3 (1 dm3 = 1000 cm3 = 1 litr). Utrwalenie poysku (pasywacja powierzchni eksponatu) polega na zanurzeniu w kpieli uprzednio wytrawionego na byszczco przedmiotu z miedzi lub jej stopw. Temperatura kpieli do pasywacji powinna wynosi 18C - 25C. Czas pasywacji jest bardzo krtki - trwa zaledwie od 10 do 15 sekund. Eksponat po wyjciu z kpieli pasywacyjnej natychmiast naley dokadnie opuka najpierw zimn, a nastpnie ciep wod. Po opukaniu przedmiot dokadnie suszymy i szczotkujemy wosienn szczotk lekko natart bezbarwn past do obuwia lub parafin. Poniej podajemy przepisy na skad trzech innych kpieli do rwnoczesnego wybyszczania i chromianowania miedzi i jej stopw (autor sugeruje stosowanie drugiej lub trzeciej kpieli): Pierwszy: 1. Bezwodnik kwasu chromowego CrO3 - 150 gramw 2. Kwas siarkowy H2SO4 , stony - 90 cm3 3. Woda do objtoci - 1 dm3 Drugi: 1. Bezwodnik kwasu chromowego CrO3 - 250 gramw 2. Siarczan sodu Na2SO4 - 20 gramw 3. Woda do objtoci - 1 dm3 Trzeci: 1. Dwuchromian sodu Na2Cr2O7 - 150 gramw (65,8 cm3) 2. Kwas azotowy HNO3 , stony - 100 gramw (ok. 66 cm3) 3. Kwas octowy CH3COOH, lodowaty - 140 cm3 4. Chlorek sodu NaCl - 50 gramw 4. Woda do objtoci - 1 dm3 Przedmioty z miedzi lub z jej stopw, po umyciu i odtuszczeniu, trawimy w jednej z trzech podanych powyej kpieli o temperaturze 18C - 25C przez okres od 20 do 30 sekund. Kpiele te usuwaj naloty korozji, jednoczenie trawi metal, lecz w sposb bardzo agodny, a nastpnie na jasnej, byszczcej powierzchni przedmiotu wytwarzaj ochronn warstw pasywn. 3. 3 Oglnie o polerowaniu chemicznym metali. Do tej pory dowiedzielimy si o sposobach trawienia zwykego, trawienia wybyszczajcego oraz chromianowania (pasywacji) miedzi. Teraz zapoznamy si z procesem chemicznego polerowania miedzi oraz innych metali. Istnieje zasadnicza rnica pomidzy procesami wybyszczania a polerowania. Podczas trawienia wybyszczajcego nastpuje rwnomierne wytrawienie caej powierzchni przedmiotu z jednoczesnym jej rozjanieniem. Jeli zmierzymy chropowato obrabianej powierzchni przed trawieniem rozjaniajcym i po takim trawieniu, to nie stwierdzimy adnej istotnej rnicy. Wybyszczanie i rozjanianie nie wpywa w znaczcy sposb na chropowato powierzchni. Natomiast w przypadku chemicznego polerowania sprawa

wyglda zupenie inaczej. Proces ten ma na celu zwikszenie gadkoci powierzchni, czyli zmniejszenie chropowatoci przedmiotu. Natomiast efektem ubocznym polerowania chemicznego jest rozjanienie i wybyszczenie obiektu poddawanego takiej obrbce. Poysk i gadko powierzchni otrzymywane w wyniku polerowania chemicznego s bardzo wysokie, lecz stwierdzenie to naley obarczy komentarzem. Nie mona oczekiwa, e przedmiot mocno porysowany, usiany gbokimi werami korozji, po wypolerowaniu bdzie lnicy i gadki jak lustro, a jego powierzchnia w cudowny sposb zablini si. Metody prowadzce do takich efektw nie s, wedug wiedzy autora, jeszcze znane. Polerowanie chemiczne wygadza tylko mikronierwnoci, natomiast nie osigniemy zadowalajcych efektw w przypadku makronierwnoci. Nastpnym ograniczeniem jest rodzaj powierzchni obrabianego przedmiotu. Nie wszystkie typy powierzchni daj si polerowa z jednakowym powodzeniem. Oczekiwane efekty osigamy, gdy struktura metalu jest jednorodna i zdecydowanie drobnoziarnista. Metal poddawany operacji polerowania nie powinien zawiera wtrce niemetalicznych (tzw. zawalcowa) oraz innych niejednorodnoci. Stopy wielofazowe w ogle nie s podatne na polerowanie chemiczne. Jeeli faza zawiera obfit domieszk pierwiastkw takich jak ow, krzem i fosfor to jej obrbka take moe by trudna. Przedmiot obrabiany plastycznie na zimno (kucie, itp) i poddany zbyt duym odksztaceniom albo niewaciwie wyarzany, wytrawiany lub odwglany trudno jest wypolerowa w sposb zadowalajcy. Jeli materia, z ktrego wykonano przedmiot by walcowany, a walce byy zanieczyszczone brudnym olejem, prby polerowania nie dadz dobrych rezultatw. 3. 3. 1 Polerowanie miedzi i jej stopw. Najlepiej i najatwiej poleruje si czyst chemicznie mied. Proces ten zajmuje jedynie od 1 do 2 minut. Dobierajc odpowiednio skad kpieli moemy podda tego rodzaju obrbce take stopy miedzi (mosidz, brzy, nowe srebro, itp.). Obrbka przygotowawcza miedzi i jej stopw jest jednakowa i polega na odtuszczeniu przedmiotu za pomoc acetonu lub gorcej wody i detergentu (pyn do mycia naczy Ludwik, skrzat, itp.) a nastpnie na lekkim podtrawieniu w ciepym, 10% roztworze kwasu siarkowego H2SO4. Polerowanie chemiczne miedzi i jej stopw naley przeprowadza w naczyniach szklanych, kamionkowych lub porcelanowych. Ostrzegamy, e w czasie pracy wydzielaj si szkodliwe dla zdrowia pary i gazy, koniecznie naley zapewni odpowiednie warunki przeprowadzania tej operacji. Poniej podajemy skad dwch typowych kpieli sucych do chemicznego polerowania miedzi: Pierwszy: 1. Kwas ortofosforowy H3PO4 , stony - 34 cm3 2. Kwas azotowy HNO3 , stony - 33 cm3 3. Kwas octowy CH3COOH , stony - 33 cm3 Drugi: 1. Kwas ortofosforowy H3PO4 , stony - 55 cm3 2. Kwas azotowy HNO3 , stony - 20 cm3 3. Kwas octowy CH3COOH , stony - 25 cm3 Warunki przeprowadzania obydwu kpieli s identyczne: temperatura mieszaniny 60C 70C a okres trwania od 1 do 2 minut. Mosidz (stop miedzi z cynkiem) moemy polerowa chemicznie w roztworze o skadzie: 1. Kwas azotowy HNO3 , stony - 60 cm3 2. Woda do objtoci - 100 cm3 Temperatura kpieli powinna wynosi 40C a czas polerowania jest wielokrotnoci piciu sekund ( t = n 5 s). Znaczy to, e przedmiot zanurza si w wymienionej kpieli na 5 sekund,

nastpnie wyjmuje i natychmiast pucze pod strumieniem wody, po czym zanurza si go ponownie do kpieli polerujcej. Na og czynnoci polerowania i pukania trzeba powtrzy od 3 do 4 razy (a wic wspczynnik n wynosi 3 4). W przypadku innych stopw miedzi brzw, nowego srebra (inne nazwy to alpaka lub argentan), stosujemy roztwr o skadzie: 1. Kwas ortofosforowy H3PO4 , stony - 10 cm3 2. Kwas azotowy HNO3 , stony - 30 cm3 3. Kwas solny HCl , stony - 10 cm3 4. Kwas octowy CH3COOH , stony - 50 cm3 Temperatura kpieli powinna wynosi 70C - 80C a czas trwania procesu od 1 do 2 minut. Przedmioty polerowane koniecznie naley stale porusza w kpieli." Pozdrawiam, April.