Patriotyzm jest pojęciem bardzo indywidualnym i każdy może odbierać je inaczej.

Nie da się
jednak zaprzeczyć, że od zawsze pojęcie oddania ojczyźnie było istotne dla narodów całego
świata. Szczególny wpływ jednak wywarło na społeczeństwo państwa polskiego pod koniec
osiemnastego wieku, kiedy to Polska ewidentnie miała problemy związane z wpływami
szlachty na politykę, co w późniejszym czasie poskutkowało utraceniem niepodległości. Jak
wszystkie bieżące wydarzenia w kraju, i te nie umknęły uwadze twórców ówczesnego czasu,
którzy o patriotyzmie pisali w swoich utworach.
W swojej komedii politycznej “Powrót posła” Julian Ursyn Niemcewicz wprost krytykuje
postawę sarmacką, którą reprezentują Starosta, Starościna czy też Szarmancki. Są oni
bowiem przykładem szlachty, której nie interesuje sprawa ojczyzny, a jedynie własny komfort
i przywileje. W utworze stanowią antagonistów, ale są również kontrastem dla postaci
pozytywnych. Jedną z nich jest tytułowy poseł - Walery. Mężczyzna jest wzorem młodego
Polaka. Za swój obowiązek uważa służbę publiczną. Jest otwarty na nowinki zagraniczne -
w politykach innych państw stara się szukać nauki, którą mógłby przełożyć na usprawnienie
rządzenia Polską. Przeciwieństwem tej postawy jest Szarmancki, który w swoich
zagranicznych podróżach interesował się jedynie rozrywką, kobietami i wyścigami konnymi.
Walery słusznie krytykuje takie postępowanie, jednak nie jest w stanie wpłynąć na
szlachcica - sarmacki styl życia bowiem nie obejmuje zainteresowania dobrem państwa.
W zachowaniu posła nie bez znaczenia są rodzice, bowiem to oni wpoili mu te myślenie i
Walery szanuje ich za to i wyznaje, że zawdzięcza im wszystko. Po ojcu bowiem
odziedziczył rozsądek i postępowe poglądy, łączące się umiłowaniem tradycji i
poszanowaniem honoru rycerskiego. Podkomorzy jest dumny z synów, którzy służą
ojczyźnie i żyje przekonaniem, iż synów powinno się wychowywać dla kraju, gdyż
najważniejszą powinnością powinna być służba ojczyźnie. Podziela poglądy posła i tradycje
łączy z poglądem o konieczności reform w państwie polskim. Jest człowiekiem prawym,
mądrym i szlachetnym, co widać, gdy potrafi wyrzec się posagu Teresy, by ta mogła być z
jego synem. Jest to całkowicie przeciwne do poglądu Starosty, któremu zależało na
bogactwie - sam fakt, iż za żonę wziął kobietę, z którą nie dzieliło go nic, ale wnosiła do
domu bogactwo i to skierowało go do wzięcia za żonę starościny, skazując ją na
nieszczęśliwe małżeństwo. Również matka Walerego jest postacią patriotki. Wyznaje
wartości podobne jak synowie i mąż, wychowała dzieci w kulcie tradycji ziemiańskiej i wpoiła
im patriotyzm. Cała rodzina Podkomorzego reprezentuje oddanie ojczyźnie. Jej członkowie
pragną działać na jej korzyść i sprawiać, by kraj stawał się lepszym miejscem.
Niemcewicz nie był jednak jedynym twórcą oświecenia, który zauważył zależność między
zaangażowaniem patriotycznym a miłością do ojczyzny. Krasicki w swoim “Hymnie do
miłości Ojczyzny” opisuje, jak owe uczucie wygląda. Już sama forma utworu - hymn -
świadczy o wydźwięku wiersza. Jest to bowiem pieśń pochwalna o podniosłym charakterze,
co już wskazuje na postawę autora. Cały hymn opowiada o tym, iż tylko konkretna grupa jest
w stanie zrozumieć ból, który wiąże się z umiłowaniem ojczyzny i poszanowaniem tradycji.
Krasicki stwierdza, iż blizny, które zdobywa się w obronie państwa są czymś chwalebnym,
ale też wzmacniają przywiązanie do niego.
Wyłaniający się z dzieł twórców oświecenia obraz patrioty jest więc związany z chęcią
zmiany dla państwa oraz świadomością ofiarności, której wymagać może umiłowanie
ojczyzny. Jest to bezpośrednio związane z kontekstem historycznym. Obraz zarysowany w
komedii politycznej Niemcewicza czy też wyłaniający się z “Hymnu do miłości Ojczyzny”
Krasickiego będzie również obecny w następnych epokach, kiedy to romantyczni twórcy w
ten sposób spróbują pokrzepić naród polski i pokazać im, że jednoczenie się, poszanowanie
tradycji czy gotowość do poświęceń dla kraju są nadzwyczaj ważne w ówczesnej sytuacji.