Basiskennis Scheikunde VWO 1

Derde klas:

Elementen
aluminium Al (s) tin Sn (s)
barium Ba (s) titaan Ti (s)
calcium Ca (s) uraan U (s)
chroom Cr (s) wolfraam W (s)
goud Au (s) ijzer Fe (s)
kalium K (s) zilver Ag (s)
kobalt Co (s) zink Zn (s)
koper Cu (s) helium He (g)
kwik Hg (l) neon Ne (g)
lood Pb (s) argon Ar (g)
magnesium Mg (s) krypton Kr (g)
mangaan Mn (s) xenon Xe (g)
natrium Na (s) radon Rn (g)
nikkel Ni (s) waterstof H2 (g)
platina Pt (s) stikstof N2 (g)
radium Ra (s) zuurstof O2 (g)
cadmium Cd (s) fluor F2 (g)
chloor Cl2 (g) broom Br2 (l)
jood I2 (s) ozon O3 (g)
fosfor P (s) (ook P4 (s) ) zwavel S (s) (ook S8 (s))
koolstof C(s) silicium Si (s)

Verbindingen
water H2O (l) methaan CH4 (g)
waterstofperoxide H2O2 (l) ethaan C2H6 (g)
koolstofmonooxide CO (g) propaan C3H8 (g)
koolstofdioxide CO2 (g) butaan C4H10 (g)
stikstofmonooxide NO (g) pentaan C5H12 (l)
stikstofdioxide NO2 (g) hexaan C6H14 (l)
zwaveldioxide SO2 (g) heptaan C7H16 (l)
natriumchloride (zout) NaCl (s) octaan C8H18 (l)
ammonia NH3 (aq) ethanol (alcohol) C2H6O (l)
ammoniak NH3 (g) difosforpentaoxide P2O5 (s)
glucose C6H12O6 (s) sacharose (suiker) C12H22O11(s)
koperoxide CuO (s) natriumoxide Na2O (s)
magnesiumoxide MgO (s) aluminiumoxide Al2O3 (s)

Naamgeving moleculaire stoffen (geen organische stoffen of zouten)

X xY y ‘index x’ ‘naam symbool X’ ‘index y’ ‘naam symbool Y’

Symbool Y index
O : oxide 1 : mono
N : nitride 2 : di
S : sulfide 3 : tri
P : fosfide 4 : tetra
F : fluoride 5 : penta
Cl : chloride 6 : hexa
Br : bromide 7 : hepta
I : jodide 8 : octa

Mono mag bij index x worden weggelaten (in vb tussen haakjes geschreven).

vb: P2O5 : difosforpentaoxide

NO : (mono)stikstofmonooxide
SO3 : (mono)zwaveltrioxide
Basiskennis Scheikunde VWO 2

Vierde klas

Naamgeving zouten
‘naam positief geladen ion’ ‘naam negatief geladen ion’

Na+ : natrium-ion Cu+ : koper(I)-ion O2- : oxide-ion

K+ : kalium-ion Cu2+ : koper(II)-ion S2- : sulfide-ion
Ag+ : zilver-ion Hg+ : kwik(I)-ion N3- : nitride-ion
Mg2+ : magnesium-ion Hg2+ : kwik(II)-ion P3- : fosfide-ion
Ca2+ : calcium-ion Fe2+ : ijzer(II)-ion F- : fluoride-ion
Ba2+ : barium-ion Fe3+ : ijzer(III)-ion Cl- : chloride-ion
Zn2+ : zink-ion Sn2+ : tin(II)-ion Br- : bromide-ion
Ni2+ : nikkel-ion Sn4+ : tin(IV)-ion I- : jodide-ion
Al3+ : aluminium-ion Pb2+ : lood(II)-ion H- : hydride-ion
Cr3+ : chroom-ion Pb4+ : lood(IV)-ion OH- : hydroxide-ion
Mn2+ : mangaan(II)-ion Au+ : goud(I)-ion NO2- : nitriet-ion
Mn4+ : mangaan(IV)-ion Au3+ : goud(III)-ion NO3- : nitraat-ion
NH4+ : ammonium-ion H3O+ : oxonium-ion Co2+ : kobalt-ion

HCO3- : waterstofcarbonaat-ion SiO32- : silicaat-ion

CO32- : carbonaat-ion CrO42- : chromaat-ion
CN- : cyanide-ion Cr2O72- : dichromaat-ion
CH3COO- : acetaat-ion/ ethanoaat-ion MnO4- : permanganaat-ion
SO32- : sulfiet-ion S2O32- : thiosulfaat-ion
SO42- : sulfaat-ion SCN- : thiocyanaat-ion
PO43- : fosfaat-ion C2O42- : oxalaat-ion
HPO42- : monowaterstoffosfaat-ion ClO3- : chloraat-ion
H2PO4- : diwaterstoffosfaat-ion Se2- : selenide-ion

Opmerkingen:
 Alle zouten zijn vast bij kamertemperatuur
 Oplossen: Na2CO3 (s)  2Na+ (aq) + CO32- (aq)
 Indampen: Na+ (aq) + Cl- (aq)  NaCl (s)
 Oplossingen van zouten: losse ionen opschrijven.

Voorbeelden:
MnO2 mangaan(IV)oxide
Cr2O3 chroomoxide
Ba(OH)2 bariumhydroxide
CuSO4 koper(II)sulfaat
Cu2+ (aq) + SO42- (aq) koper(II)sulfaat oplossing
2Na+ (aq) + CO32- (aq) natriumcarbonaat oplossing

Bijzondere gevallen:
Er zijn vier oxiden die met water reageren. Dit zijn natriumoxide, kaliumoxide, calciumoxide en bariumoxide.
Alle andere oxiden zijn onoplosbaar in water.
Na2O (s) + H2O (l) → 2Na+ (aq) + 2OH- (aq)
K2O (s) + H2O (l) → 2K+ (aq) + 2OH- (aq)
CaO (s) + H2O (l) → Ca2+ (aq) + 2OH- (aq)
BaO (s) + H2O (l) → Ba2+ (aq) + 2OH- (aq)

Na+ (aq) + OH- (aq) natronloog

K+ (aq) + OH- (aq) kaliloog
Ca2+ (aq) + 2OH- (aq) kalkwater
Ba2+ (aq) + 2OH- (aq) barietwater
 Basiskennis Scheikunde VWO 3

Vierde klas

Chemisch Rekenen
Omreken schema: Volume oplossing (V)
L

:[ ] x[ ]

xρ :M xVm
Volume vloeistof (V) Massa (m) Chemische hoeveelheid (n) Volume gas (V)
ml g mol L
:ρ xM :Vm

:Na xNa

deeltjes

ρ = dichtheid (g/ml)
M = molaire massa (g/mol)
Vm = molair volume
Na = getal van Avogadro
[] = concentratie (mol/L)
(103 kg/m3 = g/ml ; kg/m3 = g/L) (Binas tabel 8 -12)
(Binas tabel 98, 99, 40A)
= 24,5 L/mol (298K, p0) (Binas tabel 7)
= 22,4 L/mol (273K, p0)
= 6,02214·1023 deeltjes/mol (Binas tabel 7)

Stappenplan:
 Noteer wat gegeven en gevraagd is.
 Reken het gegeven om naar mol (omreken schema).
 Bereken het gevraagde in mol (molverhouding).
 Reken het gevraagde om naar de gewenste eenheid (omreken schema).
 Controleer je antwoord
o Heb ik het juiste berekend?
o Heb ik de eenheid vermeld?
o Staat het antwoord in het juiste aantal significante cijfers?
Basiskennis Scheikunde VWO 4

Vijfde klas

Zuren en Basen (V5)

Sterke zuren
naam zuiver zuur geconcentreerd zuur verdund zuur (oplossing)
waterstofchloride HCl (g) H3O+ (aq) + Cl- (aq) H3O+ (aq) + Cl- (aq)
+ -
zoutzuur nvt H3O (aq) + Cl (aq) H3O+ (aq) + Cl- (aq)
salpeterzuur HNO3 (l) HNO3 (aq) H3O+ (aq) + NO3- (aq)
zwavelzuur (1) H2SO4 (l) H2SO4 (aq) 2H3O+ (aq) + SO42- (aq)
Zwakke zuren
naam zuiver zuur geconcentreerd zuur verdund zuur (oplossing)
oxaalzuur (ethaandizuur) H2C2O4 (s) H2C2O4 (aq) H2C2O4 (aq)
azijnzuur (ethaanzuur) CH3COOH (l) CH3COOH (aq) CH3COOH (aq)
mierenzuur (methaanzuur) HCOOH (l) HCOOH (aq) HCOOH (aq)
koolzuur CO2 (g) H2O (l) + CO2 (g) H2O (l) + CO2 (g)
(‘H2CO3 (aq)’) (‘H2CO3 (aq)’)
zwaveligzuur SO2 (g) H2O (l) + SO2 (g) H2O (l) + SO2 (g)
(’H2SO3 (aq)’) (’H2SO3 (aq)’)
salpeterigzuur HNO2 (l) HNO2 (aq) HNO2 (aq)
waterstoffluoride HF (g) HF (aq) HF (aq)
diwaterstofsulfide H2S (g) H2S (aq) H2S (aq)
blauwzuur HCN (g) HCN (aq) HCN (aq)
fosforzuur H3PO4 (aq) H3PO4 (aq) H3PO4 (aq)
ammoniumchloride NH4Cl (s) NH4+ (aq) + Cl- (aq) NH4+ (aq) + Cl- (aq)
Sterke basen
naam zuivere base geconcentreerde base verdunde base (oplossing)
natriumoxide Na2O (s) Na+ (aq) + OH- (aq) Na+ (aq) + OH- (aq)
+ -
natriumhydride NaH Na (aq) + H2 (g) + OH Na+ (aq) + H2 (g) + OH- (aq)
(aq)
natriumethanolaat NaC2H5O Na+ (aq) + C2H5OH (aq) Na+ (aq) + C2H5OH (aq)
-
+ OH (aq) + OH- (aq)
+ -
natronloog nvt Na (aq) + OH (aq) Na+ (aq) + OH- (aq)
+ -
kaliloog nvt K (aq) + OH (aq) K+ (aq) + OH- (aq)
2+ -
barietwater nvt Ba (aq) + 2OH (aq) Ba2+ (aq) + 2OH- (aq)
2+ -
kalkwater nvt Ca (aq) + 2OH (aq) Ca2+ (aq) + 2OH- (aq)
Zwakke basen
naam zuivere base geconcentreerde base verdunde base (oplossing)
natriumfosfaat Na3PO4 (s) 3Na+ (aq) + PO43- (aq) 3Na+ (aq) + PO43- (aq)
+ 2-
natriumcarbonaat Na2CO3 (s) 2Na (aq) + CO3 (aq) 2Na+ (aq) + CO32- (aq)
ammoniak NH3 (g) nvt nvt
ammonia nvt NH3 (aq) NH3 (aq)
natriumcyanide NaCN (s) Na+ (aq) + CN- (aq) Na+ (aq) + CN- (aq)
+ -
natriumhypochloriet NaClO (s) Na (aq) + ClO (aq) Na+ (aq) + ClO- (aq)
+ 2-
natriumoxalaat Na2C2O4 (s) 2Na (aq) + C2O4 (aq) 2Na+ (aq) + C2O42- (aq)
+ -
natriumnitriet NaNO2 (s) Na (aq) + NO2 (aq) Na+ (aq) + NO2- (aq)
+ -
natriumacetaat NaCH3COO (s) Na (aq) + CH3COO (aq) Na+ (aq) + CH3COO- (aq)
+ -
natriumfluoride NaF (s) Na (aq) + F (aq) Na+ (aq) + F- (aq)
+ 2-
natriumsulfide Na2S (s) 2Na (aq) + S (aq) 2Na+ (aq) + S2- (aq)
+ -
(1) zwavelzuur-oplossing is eigenlijk H3O (aq) + HSO4 (aq)
(2) De meeste basen zijn zouten, hiervan is het deel van het zout met basische eigenschappen vet
gemaakt en schuin gedrukt.
Basiskennis Scheikunde VWO 5

Vijfde klas

Redoxreacties
Oxidator : elektron acceptor
Reductor: elektron donor
Oxidatoren
Aangezuurd waterstofperoxide H2O2 (aq) + H+ (aq)
halogenen (fluor, chloor(water), F2 (aq); Cl2 (aq) ; Br2 (aq) ; I2 (aq)
broom(water), jood(water))
Aangezuurde kaliumpermanganaat-oplossing MnO4- (aq) + H+ (aq) (+ K+ (aq))
Aangezuurd natriumchloraat-oplossing ClO3- (aq) + H+ (aq) (+ Na+ (aq))
Aangezuurd kaliumdichromaat-oplossing Cr2O72- (aq) + H+ (aq) (+ K+ (aq))
Kaliumpermanganaat-oplossing MnO4- (aq) (+ K+ (aq))
Geconcentreerd salpeterzuur NO3- (aq) + 2H+ (aq) (reageert tot NO2 (g))
Salpeterzuur oplossing NO3- (aq) + 4H+ (aq) (reageert tot NO (g))
Geconcentreerd zwavelzuur SO42- (aq) + 4H+ (aq)
Zoutzuur, zwavelzuur H+ (aq) (Cl- (aq) of SO42- (aq))
Metaal-ionen Bv Na+ (aq) ; Ca2+ (aq) ; Al3+ (aq) enz.
Reductoren
Metalen Bv Na (s) ; Ca (s) ; Al (s) enz.
Natriumthiosulfaat-oplossing S2O32- (aq) (+2 Na+ (aq))
Halogeniden (fluoride, chloride, bromide, F- (aq); Cl- (aq); Br- (aq); I- (aq)
jodide)
Natriumsulfiet-oplossing SO32- (aq) (+2 Na+ (aq))
Oxaalzuur H2C2O4 (aq)
Zowel oxidator als reductor
Water H2O (l)
Waterstofperoxide H2O2 (aq)
Tin(II)-ion Sn2+ (aq)
IJzer(II)-ion Fe2+ (aq)
Koper(I)-ion Cu+ (aq)

Let op:
SO42- reageert alleen in geconcentreerd zwavelzuur
NO3- reageert niet in waterig milieu
Basiskennis Scheikunde VWO 6

Vijfde klas

Organische chemie
Systematische naamgeving
 Zoek de langste koolstofketen (= stamnaam)
 Zoek de belangrijkste functionele groep (=achtervoegsel)
 Zoek de andere zijgroepen (voorvoegsels)
 Plaats de voorvoegsels in alfabetische volgorde
 Geef het aantal zijgroepen van een bepaald type aan door di, tri, tetra enz. voor het
voorvoegsel te plaatsen.
 Nummer de zijgroepen en het achtervoegsel
 Achtervoegsel zo klein mogelijk
 Som voorvoegsels zo klein mogelijk
voorvoegsel achtervoegsel opmerkingen
dubbele binding -een
C C

drievoudige binding C C -yn

carboxyl groep OH zuur bij zuur c-atoom van groep
meetellen in stamnaam, bij
C carbonzuur
carbonzuur dit niet doen.
O

aldehyde groep H oxo- -al

C
O

keton groep O oxo- -on

C

hydroxyl groep (alcohol) OH hydroxy- -ol

amine groep NH2 amino- -amine
ether O CH 3 methoxy- ook ethers met langere ketens
mogelijk bv ethoxy, propoxy enz.
CH 3 methyl- ook langere zijketens mogelijk bv
ethyl, propyl enz.
CH 3 (1-methylethyl)-
CH CH 3

halogenen Cl chloor- zo ook fluor, broom en jood

benzeen fenyl- benzeen benzeen is stamnaam

Naamgeving esters:
 alkylalkanoaat
 ester van zuur en alcohol
O
vb ethylpropanoaat
CH3 CH2 O C CH2 CH3
ester van propaanzuur en ethanol

Organische reacties
verbranding CxHySzOa + (x+0,25y+z-0,5a)O2 → xCO2 + 0,5yH2O + zSO2
vergisting C6H12O6 → 2CO2 + 2C2H5OH
kraken lang alkaan → korter alkaan + alkeen
additie -CH=CH- + Br2 → -CHBr-CHBr-
substitutie -CH2- + Br2 → -CHBr- + HBr
verestering zuur + alcohol  ester + water
hydrolyse ester + water  zuur + alcohol
verzeping (basische hydrolyse) ester + OH- → alcohol + zuurrest-ion