T.C.

MARMARA ÜNİVERSİTESİ
TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ
ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
SAYISAL TASARIM DERSİ DENEY FÖYLERİ

DENEY 5
ÇOKLAYICI- VERİ SEÇİCİ (MULTIPLEXER)
AZLAYICI- VERİ DAĞITICI (DEMULTIPLEXER)

AMAÇ
 Multiplexer ve Demultiplexer devrelerinin çalışma mantığını kavramak.
 74153 74151 ve 74138 entegrelerini tanımak ve kullanmak.
 Multiplexer ve Demultiplexer devre tasarımı yapmak.

KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLER

1. DC güç kaynağı.
2. 74151 ve 74138 entegreleri
3. Değişik boylarda iletken tel.
4. 8 x 330 Ω Direnç ve 8 x LED

TEORİK BİLGİ
Çoklayıcı- Veri seçici (Multiplexer):
Birçok giriş hattından gelen bilgilerden birisini seçerek çıkışa aktarılmasını sağlayan bileşik devrelere
çoklayıcı/ veri seçici devreler (multiplexer) adı verilir. Kısaca MUX şeklinde gösterilir.
Multiplexer’ lar seçme işlemini seçme girişleri (select inputs) vasıtasıyla gerçekleştirirler. 2 n sayıdaki giriş
hattı için n sayıda seçme girişi bulunur. Örneğin 2x1 bir multiplexer için 2 n= 21= 2 giriş vardır. Dolayısıyla n= 1
adet seçme ucu olacaktır.
Şekil 1’ de multiplexer sembolik gösterimi ile 2x1 mux devresi ve doğruluk tablosu görülmektedir.
Şekildeki devrede de görüldüğü gibi 2x1 mux devresinde seçme girişi 0 olduğunda I 0 girişi, 1 olduğunda ise I1 girişi
çıkışa aktarılmaktadır.

1
 Seçme Girişi (S) Çıkış
0 I0
1 I1

(a) (b)
Şekil 1. MUX blok şeması ( a ), 2x1 MUX devresi ve fonksiyon tablosu( b )

Multiplexer’ larda da kod çözücülerde olduğu gibi yetkilendirme (enable) girişi olabilir. Bu giriş sayesinde
birden fazla çoklayıcı birleştirilerek daha çok sayıda girişli bir çoklayıcı kurulabilir.
74151, 4 adet iki girişli çoklayıcıdan oluşan 8x1 çoklayıcı entegresidir. Entegrenin 16 adet ucu
bulunmaktadır. Şekil 2’ de 74151 entegresinin bacak bağlantıları, Şekil 3’ te ise doğruluk tablosu görülmektedir.
4,3,2,1,15,14,13,12 : Veri Girişleri (I0…I7)
5: MUX Çıkışı (Y)
6: Çıkışın tümleyeni (W)
7: Strobe-Enable girişi (E) (Aktif 0)
8: GND,
11,10, 9: S0(A)(LSB), S1(B), S2 (C)(MSB)
16: VCC
Şekil 2. 74151 entegresinin bacak bağlantı numaraları
Girişler
Yetkilendirme Seçme Veri Çıkışlar
Girişi Girişleri Girişleri
E' S2 S1 S0 I0 I1 I2 I3 I4 I5 I6 I7
C B A Y Y'
1 X X X X X X X X X X X 0 1
0 0 0 0 0 X X X X X X X 0 1
0 0 0 0 1 X X X X X X X 1 0
0 0 0 1 X 0 X X X X X X 0 1
0 0 0 1 X 1 X X X X X X 1 0
0 0 1 0 X X 0 X X X X X 0 1
0 0 1 0 X X 1 X X X X X 1 0
0 0 1 1 X X X 0 X X X X 0 1
0 0 1 1 X X X 1 X X X X 1 0
0 1 0 0 X X X X 0 X X X 0 1
0 1 0 0 X X X X 1 X X X 1 0
0 1 0 1 X X X X X 0 X X 0 1
0 1 0 1 X X X X X 1 X X 1 0
0 1 1 0 X X X X X X 0 X 0 1
0 1 1 0 X X X X X X 1 X 1 0
0 1 1 1 X X X X X X X 0 0 1
0 1 1 1 X X X X X X X 1 1 0

Şekil 3. 74151 entegresinin doğruluk tablosu

Yukarıda da değinildiği gibi çoklayıcı entegreleri paralel bağlayarak giriş sayısı arttırılabilir. 2 adet 74151
entegresi kullanılarak elde edilen 16x1 çoklayıcı devresi Şekil 4’ de görülmektedir. Şekilde de görüldüğü gibi iki
adet entegre için seçme uçları sayısı, 24= 16 giriş bulunduğundan dolayı 4 tanedir. Burada ilk 3 uç iki entegre için

2
ortak olarak kullanılan seçme uçlarıdır. Dördüncü seçme biti (S 3) ise hangi entegrenin aktif olacağını belirler. Bu
durumda S3 0 olduğunda 1. entegre, 1 olduğunda 2. entegre seçilmiş olacaktır.

Şekil 4. 2 adet 74151 entegresinin paralel bağlanarak 16x1 MUX oluşturulması

Kullanım Alanları
Çoklayıcı devreleri, çeşitli dijital sistemlerde farklı uygulama alanlarında kullanılırlar. Örnek uygulama
alanları veri yönlendirme, işlem sıralama, paralel seri veri dönüşümü, lojik bir fonksiyon üretimi vb. şekilde
sıralanabilir.

Azlayıcı- veri dağıtıcı (Demultiplexer):

Tek giriş hattından gelen bilgileri, her bir giriş farklı çıkışta olacak şekilde seçerek çıkışa aktarılmasını
sağlayan bileşik devrelere azlayıcı/ veri dağıtıcı devreler (demultiplexer) adı verilir. Kısaca DEMUX şeklinde
gösterilir.
Demultiplexer’lar çıkış seçme işlemini seçme girişleri (select inputs) vasıtasıyla gerçekleştirirler.
Multiplexer’ ların tersi bir işlem gerçekleştirirler. 2 sayıdaki çıkış hattı için n sayıda seçme girişi bulunur. Örneğin
n

1x2 bir demultiplexer için 2n= 21= 2 çıkış vardır. Dolayısıyla n= 1 adet seçme ucu olacaktır.
Şekil 5’ de demultiplexer sembolik gösterimi ile 1x2 demux devresi ve doğruluk tablosu görülmektedir.
Şekildeki devrede de görüldüğü gibi 1x2 demux devresinde seçme girişi 0 olduğunda girişteki veri Q 0 çıkışına, 1
olduğunda ise Q1 çıkışına aktarılmaktadır.

Seçme Girişi (S) Çıkışlar

0 Q0= I
1 Q1= I
(a)
(b)
Şekil 5. DEMUX blok şeması ( a ), 1x2 DEMUX devresi ve fonksiyon tablosu( b )

3
 74138 entegresi 3’ ten 8’ e kodçözücü ve 1x8 demultiplexer entegresidir. Entegrenin bacak bağlantıları
Şekil 6’ da görülmektedir.
16: VCC
8: GND
4,5: (G2A)E1,(G2B)E2 Girişleri (0’ da aktif)
6: (G1)E3 Girişi (1’ de aktif)
15,14,13,12,11,10,9,7: Çıkışlar (Q0…Q7)
1,2,3: Seçme Girişleri (S0(A)(LSB), S1(B), S2(C))

(a)

Girişler Çıkışlar
G2A G2B G1 S2(C) S1(B) S0(A) Y0 Y1 Y2 Y3 Y4 Y5 Y6 Y7
1 X X X X X 1 1 1 1 1 1 1 1
X 1 X X X X 1 1 1 1 1 1 1 1
X X 0 X X X 1 1 1 1 1 1 1 1
0 0 1 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1
0 0 1 0 0 1 1 0 1 1 1 1 1 1
0 0 1 0 1 0 1 1 0 1 1 1 1 1
0 0 1 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1
0 0 1 1 0 0 1 1 1 1 0 1 1 1
0 0 1 1 0 1 1 1 1 1 1 0 1 1
0 0 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 0 1
0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0

(b)
Şekil 6. 74138 entegresi ve bacak bağlantı numaraları (a), doğruluk tablosu (b)

Kullanım Alanları
Demultiplexer devreleri, tek bir verinin farklı yerlerde kullanılmasını sağlayacak uygulamalar yanında,
multiplexer ile birlikte sistemleri basitleştirmek amacıyla kullanılır.

4
UYARI.1
Giriş bağlantılarına aşağıda görüldüğü gibi Pull-Down direnç ekleyiniz.

UYARI.2
Çıkışlara Ledlerden önce uygun değerlerde(220Ω,330Ω) direnç bağlayınız.
İŞLEM BASAMAKLARI
1) 8x1 MUX devresini 74151 entegresini kullanarak gerçekleştirmek için aşağıdaki devreyi
uygulayınız ve sonuçları Tablo 1’e kaydediniz.

Şekil 7. 74151 kullanılarak gerçekleştirilen 8x1 MUX devresi

2) 1x8 DEMUX devresini 74138 entegresini kullanarak gerçekleştirmek için aşağıdaki devreyi kurunuz.
Devrenin çalışmasını kontrol ederek çıkışı gözlemleyiniz ve sonuçları Tablo 2’ye kaydediniz.

Şekil 8. 74138 entegresi kullanılarak oluşturulan 1x8 demux devresi

5
SORULAR
1) 4x1 MUX devresini lojik kapılarla gerçekleştiren devreyi tasarlayınız ve simülasyon programı kullanarak
test ediniz.
2) 1x4 DEMUX devresini lojik kapılarla gerçekleştiren devreyi tasarlayınız ve simülasyon programı
kullanarak test ediniz.
3) 4x1 MUX kullanarak 8x1 MUX devresi tasarlayınız ve simülasyonunu gerçekleştiriniz.

6
Deney Ön Raporu

Deney No:
Deney Adı:

Raporu Yazan: Grup No:

Deney Tarihi:

1) 1. İşlem basamağının sonuçları

Seçme Bitleri ( Select Bits ) Çıkış ( Output )

S2(C) S1(B) S0(A) Y
0 0 0

0 0 1

0 1 0

0 1 1

1 0 0

1 0 1

1 1 0

1 1 1

Tablo 1. 74151 ile yapılan 8x1 MUX devresinin doğruluk Tablosu

2) 2. İşlem basamağı sonuçları

Girişler Çıkışlar
G2A G2B G1 S2(C) S1(B) S0(A) Y0 Y1 Y2 Y3 Y4 Y5 Y6 Y7
1 X X X X X
X 1 X X X X
X X 0 X X X
0 0 1 0 0 0
0 0 1 0 0 1
0 0 1 0 1 0
0 0 1 0 1 1
0 0 1 1 0 0
0 0 1 1 0 1
0 0 1 1 1 0
0 0 1 1 1 1

Tablo 2. 1x8 DEMUX devresi doğruluk tablosu

7
ÖN ÇALIŞMA

1) 74151 ve 74138 entegrelerinde bulunan STROBE ve ENABLE girişlerinin amacını belirtip

açıklayınız. Aktif lojik 0 ve Aktif lojik 1 kavramlarını açıklayınız.
2) 74151 kullanılarak gerçekleştirilen 8x1 MUX devresini simülasyon ortamında kurup analiz ediniz.
3) 74138 entegresi kullanılarak oluşturulan 1x8 demux devresini simülasyon ortamında kurup analiz
ediniz.
4) F= AB+A’B+AB’C fonksiyonunu 4x1 MUX ile gerçekleştiriniz.