Republic of the Philippines
Department of Education
Region IV-A CALABARZON
Division of Quezon
Guinayangan South District
NABANGKA NATIONAL HIGH SCHOOL
S.Y. 2020-2021
WEEK 1- Learning
Quarter
Area
2
I. PAMAGAT NG ARALIN
II. MOST ESSENTIAL LEARNING
COMPETENCIES (MELCS)
III. NILALAMAN (CONTENT CORE)
IV. LEARNING PHASE
A. PANIMULA (Introduction)
B. PAGPAPAUNLAD (Development)
WEEKLY HOME
LEARNING TASKS
FILIPINO
4
Grade Level
Date
10
Mayo 24/27 at Mayo 31/Hunyo 03, 2021
Kaligirang Pangkasaysayan ng El Filibusterismo
-Napapahalagahan ang nabasa/ napanood na pagpapaliwanag ng kaligirang
pangkasaysayan ng pagkakasulat ng El Filibusterismo sa pamamagitan
ng pagbubuod nito gamit ang timeline
- Naisasalaysay ang magkakaugnay na mga pangyayari sa pagkakasulat
ng El Filibusterismo
- Naisusulat ang buod ng kaligirang pangkasaysayan ng El Filibusterismo
batay sa ginawang timeline
FILIPINO 10 Ikaapat na Markahan/Ang El Filibusterismo
LEARNING TASKS/ ACTIVITIES
Gawain sa Pagkatuto Bilang 1
Pagsunud-sunurin ang mga pangyayari sa kaligirang pangkasaysayan ng El Filibusterismo. Isulat ang
numero 1-5 sa mga patlang. Gawin sa sagutang papel.
______ pagbitay sa GOMBURZA
______ tumulong si Valentin Ventura sa pagpapalimbag ng nobela
______ sinimulang isulat ni Rizal ang nobela
______ nailathala na ang nobela sa Ghent, Belgium
______ lumipat si Rizal sa Brussels Belgica kung saan mas mura ang mga gastusin sapagkat kulang ang
kaniyang pera sa pagpapalimbag ng nobela
Gawain sa Pagkatuto Bilang 2
Panuto: Magsaliksik ng mahahalagang detalye sa buhay ni Dr. Jose Rizal at ibalangkas ito gamit ang character profile.
Gawin ito sa iyong sagutang papel.
PERSONAL NA
IMPORMASYON EDUKASYON KATANGIAN MGA AKDA
Gawain sa Pagkatuto Bilang 3
Basahin ang kaligirang pangkasaysayan ng El Filibusterismo at ang buod ng nobela.
KALIGIRANG PANGKASAYSAYAN NG EL FILIBUSTERISMO
• Ang ikalawang nobela ni Dr. Jose Rizal na El Filibusterismo, ang sikwel o karugtong ng Noli Me Tangere, ay
sinimulan niyang isulat sa kaniyang tinubuang Calamba noong Oktubre, 1887, sa kaparehong taon kung kailan natapos
ang manuskripto at maipalimbag ang kaniyang unang nobela. Makalipas ang halos isang taon, 1888, nirebisa ni Dr.
Rizal sa London ang halos lahat ng naisulat na niya sa ikalawang nobela. Gayunman, may mangilan-ilang sanggunian
ang nagsasabing nasimulan niyang isulat ito sa London habang tinatapos pa niya ang pagsusulat ng Noli Me Tangere.
Kung pagbabatayan naman ang talambuhay ni Dr. Rizal, tumataliwas ang pahayag na ito dahil hindi man lámang
nabanggit ang London sa mga bayang pinuntahan ni Dr. Rizal hábang sinusulat pa niya ang kaniyang unang nobela.
Ayon sa aklat na “Rizal’s Life, Works, and Writings” ni G. Gregorio F. Zaide, sinimulang isulat ni Dr. Rizal ang
unang mga kabanata ng Noli Me Tangere sa Madrid, Espanya noong 1884; ipinagpatuloy niya ito sa Paris, Pransiya;
maging sa Wilhelmsfeld, Alemanya sa mga buwang Abril–Hunyo; at tinapos sa Berlin, Alemanya sa hulíng mga
buwan ng 1886 at ipinalimbag sa Berliner Buchcdrukrei Actien Gesselchaft noong 29 Marso 1887 sa halagang Php300
para sa 2,000 kopya. Samantalà, ipinagpatuloy naman niya ang pagsusulat ng El Filibusterismo sa Paris, Madrid, at
Biarritz, Pransiya. Mapapansing iba-ibang lugar ang napuntahan ni Dr. Rizal hábang sinusulat pa niya ang kaniyang
mga nobela. Para sa Noli Me Tangere, ang mga dahilan ay may kinalaman sa kaniyang pamamasyal sa iba’t ibang
bansa at sa kaniyang propesyon. Samantalà, mula sa Biarritz, Pransiya kung saan niya tinapos ang pagsusulat ng
ikalawang nobela ay lumipat naman siya sa Ghent, Belgium dahil sa dalawang bagay: (1) makaiwas kay Suzanne
Jacoby na kaniyang sinisinta nang mga oras na iyon, at (2) higit na mababà ang halaga ng palimbagan sa nasabing
lugar. Bakit niya iniiwasan si Suzanne Jacoby sa mga sandaling iyon kung tunay niya itong sinisinta? Sa kabila ng
silakbo ng pagmamahal, kinailangan niyang pigilin ang kaniyang damdamin para kay Suzanne Jacoby alang-alang sa
maalab niyang pag-ibig sa Filipinas. Isinakripisyo ni Dr. Rizal ang kaniyang nararamdaman sa isang babae―ang
kaniyang personal na pangangailangan―dahil higit na kailangan siya ng kaniyang mga kababayang patuloy na
nagtitiis sa panlalapastangan ng mga Espanyol. Dahil na rin sa nagsilbing aral para sa kaniya ang masaklap na mga
karanasan sa pagpalalathala ng Noli, nanirahan siya sa masikip na kuwarto ng kaniyang kaibigang si Jose Alejandrino
para lámang maipalimbag ang kaniyang El Filibusterismo sa F. Meyer-Van Loo Press, No. 66 Viaanderen Street,
Ghent, Belgium. Ayon sa isa sa mga anekdota ni Jose Alejandrino para kay Dr. Rizal, labis-labis ang pagtitipid na
ginawa nito para lámang maging matagumpay ang pagpapalimbag ng El Filibusterismo. Ayon kay G. Alejandrino,
sang-ayon sa aklat muli na “Rizal’s Life, Works, and Writings” ni G. Gregorio F. Zaide, ang tinutuluyan nilang
apartment ay may sariling canteen pero sa halip na kumain doon, dahil sa mas mapapamahal sila, ay bumili na lámang
si Rizal ng isang latang biskuwit at ilang kape para sa mga almusal nilang dalawa sa loob ng isang buwan. Ang ginawa
pa ni Dr. Rizal, hinati niya nang pantay para sa kanilang dalawa ang mga biskuwit. Si G. Alejandrino, dahil sa hindi
nakasusunod sa kaniyang rasyon o kung ilang biskuwit lámang ang kaniyang kailangang kainin sa isang araw ay halos
maubos na ang kaniyang mga biskuwit sa loob lámang ng kalahating buwan. Samantalà, si Dr. Rizal ay nagawa
mismong tipirin ang sarili sa pagkain para lámang maipalimbag ang kaniyang nobela. Subalit sa hindi magandang
palad, tulad sa mga nangyari sa kaniya hábang ipinapalathala ang unang nobela, muli na namang kinapos sa salapi si
Dr. Rizal. Naubos na ang perang nakuha mulâ sa pagsangla niya sa kaniyang mga alahas. [Hindi lámang nabanggit
kung may kinita siya mulâ sa mga pinagbilhan ng kaniyang unang nobela.] Muli na naman siyang humingi ng tulong
sa kaniyang mga kaibigan ngunit natalagan bago dumating kaya noong 6 Agosto 1891 ay itinigil ang paglilimbag sa
nobela na noo’y nasa ika-112 pahina na. Hindi nagtagal, tulad muli sa mga nangyari hábang ipinapalimbag ang Noli,
ay dumating ang salaping kailangan ni Dr. Rizal mulâ sa isa sa kaniyang mga kaibigan na si Valentin Ventura na noo’y
nása Paris. Sa tulong ng sugo ng Diyos, ang ikalawang nobela ni Dr. Rizal ay natapos sa pagpapalimbag noong 18
Setyembre 1891.
• Ang El Filibusterismo ay binigyan ng iba’t ibang saling-pamagat. Sa wikang Ingles, ito ay isinalin bilang “The
Filibustering”. May salin din ito sa wikang Ingles na ang pamagat ay “The Reign of Greed” na tinumbasan naman sa
wikang Tagalog ng “Ang Paghahari ng Kasakiman”. Sa ibang aklat sa wikang Ingles, ito ay “The Subversive” na ang
salin naman sa wikang Filipino ay “Ang Subersibo”. Anuman ang pamagat, ang salitang filibusterismo ay nanggaling
sa salitang Kastila na “filibustero” na hiniram naman sa salitang Pranses na “flibustier” na tumutukoy sa sumusunod na
mga kahulugan: pirata (pirate), isang taong mangingikil ng buwis o pag-aari ng iba (plunderer), at isang táong may
kinalaman sa rebolusyon o pumupunta pa sa ibang bayan para suportahan ang isang pag-aaklas (freebooter). Ayon
mismo kay Dr. Jose Rizal, na mababasa rin sa ginawang introduksiyon ng kaibigan niyang si Ferdinand Blumentritt
para sa kaniyang ikalawang nobela, ang “filibustero” ay nangangahulugang “mapanganib na taong (makabayan)
mamamatay kahit na anong oras”. Ito ang kontekstuwal na pagpapakahulugan ng mga Espanyol at ilang Filipino noon
na nakaaalam ng salitang ito. Unang pagkakataon na narinig ito ni Dr. Rizal ay noong binitay ang tatlong paring martir
dahil sa pagkakadawit sa Cavite Munity. Labis-labis na pagkabalisa ang idinulot ng salitang ito sa mga Pilipino
maging sa mga nakapag-aral dahil ito ay parang parusang bigla na lámang ipapataw ng mga Espanyol sa sinumang
Pilipinong nais nilang mamatay. Dahil dito, ipinagbawal mismo ni Francisco Mercado, ama ni Dr. Rizal, ang
pagbanggit ng mapanganib na salitang ito, maging ng mga salitang “Cavite” at “Burgos” (isa sa tatlong paring martir
na kaibigan ng kapatid ni Dr. Rizal na si Paciano), dahilan para kakaunti lámang ang nakaaalam ng salitang ito.
• Labing-isang taóng gulang pa lámang noon si Dr. Rizal nang masaksihan niya ang kalunos-lunos na pagbitay sa
tatlong paring martir, ang GOMBURZA, na sina Mariano Gomez de los Angeles, Jose Apolonio Burgos y Garcia, at
Jacinto Zamora y del Rosario. Marami ang nalungkot at marami ang nagalit dahil pinatay ang tatlong paring inosente
na dinawit lámang sa Cavite Mutiny. Ang Cavite Mutiny ay ang pag-aaklas noon sa Cavite ng tinatayang 200
pinagsama-samang manggagawang Pilipino dahil sa sapilitang paggawa o polo y servicio at pagkakaltas ng buwis ng
mga Espanyol. Gayunman, ang pag-aaklas na ito ay hindi naging matagumpay dahil lahat ng nagsipag-aklas ay hinuli,
pinarusahan at pinatay. Sinuman ang sumubok na sumuporta at tumulong sa pag-aaklas ay parehong kapalaran ang
sinasapit. Dahil sa maraming Espanyol, lalong-lalo na ang mga prayle, ang galit at naiinggit sa GOMBURZA, idinawit
nila ang tatlong pari bilang mga filibustero. Sila ay binitay sa pamamagitan ng garote sa Bagumbayan (ngayon ay
Luneta Park) noong 17 Pebrero 1872. Ang karumal-dumal na pangyayaring iyon, kahit maraming taon na ang lumipas,
ay kumintal sa isipan at bumiyak sa puso ni Dr. Rizal kayâ ang GOMBURZA ang kaniyang pinag-alayan ng
pagsusulat ng nobelang El Filibusterismo. Gayumpaman, nang isulat ni Dr. Rizal ang dedikasyon sa nobela ay
nagkaroon ng kaunting pagkakamali ang bayani. Sa kaniyang orihinal na sipi, naisulat niya na binitay ang
GOMBURZA noong 22 Pebrero 1872 at hindi 17 Pebrero 1872 na siyang talâng pangkasaysayan. Maging sa
pagsasáma ng edad ng tatlong paring martir ay nagkaroon ng dalumat: si Mariano Gomez na namatay sa edad na 72 ay
nailahad ni Dr. Rizal ng 85 taóng gulang; si Jose Burgos, ayon sa bayani ay namatay sa edad na 30 pero ayon naman sa
mga historyador ay 35 taóng gulang; at si Jacinto Zamora naman ay namatay sa edad na 36 pero ayon kay Dr. Rizal ay
35 taóng gulang.
• Tulad sa nabanggit sa unang bahagi ng tekstong ito: nirebisa ni Dr. Rizal sa London ang halos lahat ng naisulat na
niya sa ikalawang nobela noong 1888. Ito ay may kinalaman mismo sa kaniyang naging mga inspirasyon sa
pagsusulat; ngunit naiiba sa mga inspirasyon ng ibang manunulat: ang kaniyang masasakit na karanasan sa totoong
búhay dahilan para maging mabigat ang mga emosyon at mga pangyayaring mayroon sa El Filibusterismo. Ang mga
ito ay ang mga sumusunod: (1) ang pagmamalupit ng mga paring Dominiko sa mga magsasaka ng Calamba at sa
kaniyang pamilya―matutunghayan sa Kabanata 4; (2) ang pagkamatay ng dalawang Filipino sa Madrid na sina
Felicisimo Gonzales at ang kaibigan niyang si Jose Maria Panganiban; (3) ang away nilang dalawa ni [Heneral]
Antonio Luna dahil sa isang babae, si Nelly Bousted; (4) ang tunggalian sa pagitan nila ni Marcelo H. del Pilar sa
pamumuno ng samahán ng mga Kastila at mga Filipino sa Espanya―mababása sa unang mga bahagi ng nobela ukol sa
pagpapatayo ng Akademya ng wikang Kastila; at (5) ang pagpapakasal ng kaniyang kasintahang si Leonor Rivera sa
isang inhinyerong Ingles na si Henry C. Kipping―matutunghayan sa hulíng mga bahagi ng nobela, sa kabanata kung
saan nagpakasal si Paulita Gomez kay Juanito Pelaez.
• Tulad sa Noli Me Tangere, ang ilang tauhan sa nobelang ito ay hinango mismo ni Dr. Rizal sa tunay na buhay: (1)
ang ginagalang na paring Pilipino na si Padre Florentino ay walang iba kundi si Padre Leoncio Lopez na malapit na
kaibigang pari ni Dr. Rizal; si Isagani ay si Vicente Ilustre na isang makata; si Paulita Gomez ay si Leonor Rivera, ang
pinsan ni Dr. Rizal na naging kasintahan niya, si Leonor Rivera din si Maria Clara sa Noli Me Tangere, mapapansin na
magkaiba ang mga katangian nina Maria Clara at Paulita Gomez pero pareho lamang hinalaw sa iisang tao; si Simoun,
ang pangunahing tauhan, ay walang iba kundi si Simon Bolivar, ang tagapagpalaya ng Katimugang Amerika mulâ sa
pananakop ng Espanya; si Padre Salvi ay si Padre Antonio Piernavieja; si Donya Victorina ay si Donya Agustina
Medel; at si Kapitan Tiago ay si Kapitan Hilario Sunico.
MAIKLING KABUUAN NG EL FILIBUSTERISMO
Isang bapor tabo ang naglalayag at sakay nito sa ibabaw ng kubyerta sina Simoun, Isagani, Basilio, Kapitan Heneral,
Donya Victorina,Don Custodio, Padre Irene, Ben Zayb, Padre Salvi, Padre Sibyla, Kapitan Basilio,at Padre Florentino.
Napag-usapan nila ang tungkol sa suliranin sa ilog. Makikita rin sa bapor tabo ang mahirap na kalagayan ng mga taong
nasa ilalim ng kubyerta. Napag-usapan din ng ilang nabanggit na tauhan ang tungkol sa ilang mga alamat.

Nang makarating si Basilio sa San Diego ay nakita niya si Simoun sa lugar kung saan nakalibing ang kanyang inang si
Sisa. Nalaman niya na ang mag-aalahas na si Simoun ay walang iba kundi si Crisostomo Ibarra na nagbabalatkayo.
Tinangka ni Simoun na patayin si Basilio upang ang lihim niya ay hindi mabunyag. Naghunos-dili si Simoun at
hinikayat na lamang si Basilio upang tulungan siyang maghiganti at baguhin ang bulok na sistema ng pamahalaan.
Ngunit tumanggi si Basilio at pinili na magpatuloy sa pag-aaral at di makialam sa mga plano ni Simoun.

Hiniling ng mga estudyante ang pagpapatayo ng isang paaralan para sa pag-aaral ng Wikang Kastila. Bagamat hindi pa
ito aprubado ay sinisikap ng mga estudyante na sila ay magtagumpay sa kanilang adhikain.Sa ikalawang pagkakataon
ay nakipagkita si Simoun kay Basilio upang hikayatin itong maghimagsik at tulungan siyang makuha si Maria Clara.
Ngunit sa kasamaang palad , si Maria Clara na ililigtas na sana ay pumanaw na noon ding hapong iyon.

Samantalang ang mga estudyante na bigo naman sa kanilang panukala na magpatayo Akademya para sa wikang
Kastila ay nagsalu-salo sa Panciterìa Macanista de Buen Gusto. Dahil sa tahasang pagtuligsa ng mga estudyante sa
mga prayle sa pamamagitan ng talumpati ay pinadakip sila dahil sa bintang na sila ang may pakana ng mga paskin na
naglalaman ng pagtuligsa, paghihimagsik at pagbabala sa harap ng pinto ng unibersidad. Kasama si Basilio sa mga
nadakip kaya si Juli na kanyang kasintahan ay labis na nagdamdam.

Nakalaya naman kaagad ang mga estudyante sa tulong ng kanilang mga kamag-anak na inilakad sila para
mapawalang-sala maliban kay Basilio. Dahil sa kahirapan ay wala ni isang namagitan sa kanya at dahil sa wala na rin
si Kapitan Tiago ay nananatili siyang nakakulong. Inihingi ni Juli si Basilio ng tulong kay Padre Camorra ngunit sa
halip na makatulong ito ay siya pang naging sanhi ng kanyang kamatayan dahil sa pagkahulog nito sa durungawan ng
 kumbento.

Upang maisakatuparan ang plano ay nakipagsosyo siya kay Don Timoteo Pelaez na ipakasal ang kanyang anak na si
Juanito kay Paulita Gomez.
Ang ninong sa kasal ay ang Kapitan Heneral at kasama sa mga dadalo sa pagdiriwang ang mga may katungkulan sa
Pamahalaan.

Matapos ang dalawang buwan ay nakalaya si Basilio sa tulong ni Simoun kaya’t umanib sIya rito. Ipinakita nya kay
Basilio ang bomba na gagamitin sa pagpapasabog sa pagdiriwang ng kasal. Ang bombang ito ay lampara na may hugis
ng granada at sinlaki ng ulo ng tao. Ang lamparang ito ay magbibigay ng liwanag sa kasal at matapos ang
dalawampung minuto ay lalabo. Sa oras na hatakin ang mitsa nito upang mapaliwanag at magdudulot ito ng pagsabog
at wala ni isang naroroon ang mabubuhay . Sa kabilang banda naman , magiging hudyat ng paghihimagsik na
pangungunahan ni Simoun ang pagsabog ng ng dinamita sa lampara.

Habang si Basilio ay palakad-lakad sa tapat ng bahay na pinagdarausan ng pagdiriwang ay nilisan ni Simoun ang
lugar. Susunod na sana si Basilio kay Simoun ngunit nakita niya si Isagani. Sinabihan nya ito na umalis ngunit
nagkibitbalikat si Isagani. Ipinagtapat ni Basilio ang plano kay Isagani.

Nang mapansin na lumalabo na ang ilaw ng lampara ay agad itong inihagis ni Isagani sa Ilog. Dahil sa pumapalpak
ang plano ni Simoun na himagsikan ay nakituloy siya sa tahanan ni Padre Florentino. Siya ngayon ay pinag-uusig na
ng mga maykapangyarihan. Nang palapit na ang mga darakip kay Simoun ay uminom ito ng lason upang hindi na
mahuli ng buhay at ipinagtapat ang kanyang tunay na pagkatao kay Padre Florentino. Isinalaysay nya lahat mula sa
pagbabalik nya sa Pilipinas galing Europa , labintatlong taon na ang nakakalipas. Isinalaysay din nya ang
pagmamahalan nila ni Maria Clara at ang pagpapanggap nya bilang si Simoun na mag-aalahas na may layuning
maghimagsik sa Pamahalaan. Matapos ang makumpisal ay namatay si Simoun.

Upang hindi na magamit pa sa kasamaan ang kayraming kayamanan ni Simoun ay tinapon ito lahat ni Padre Florentino
sa karagatan.

Gawain sa Pagkatuto Bilang 4. Panuto: Sagutin ang mga sumusunod na tanong: Isulat ang sagot sa
sagutang papel.
1. Bakit mahalagang matutuhan muna ang kaligirang pangkasaysayan ng isang akda?
2. Paano nakatulong ang kaligirang pangkasaysayan sa lubos na pagkaunawa sa nobela?
C. PAKIKIPAGPALIHAN Gawain sa Pagkatuto Bilang 5
(Engagement) Panuto: Isulat ang mga magkakaugnay na mga pangyayari sa El Filibusterismo at sa buhay ni Rizal.
Isulat ang sagot sa sagutang papel.

Pangyayari sa Buhay ni Rizal Kaugnay na Pangyayari sa El Filibusterismo

1
2
3
4
5
D. PAGLALAPAT (Assimilation) Panuto: Mggsaliksik. Gumawa ng timeline ng kaligirang pangkasaysayan ng El Filibusterismo gamit ang
grapikong presentasyon. Gawin ito sa iyong sagutang papel.

Tema at
Pagsulat ng Buod ng
Kasaysayang
Nobela Nobela
Pangkonteksto

Pamagat ng
Nobela/
Mga Tauhan
Paghahandog o
Inspirasyon ng
Nobela

Panuto: Piliin ang titik ng tamang sagot sa bawat bilang at isulat sa sagutang papel.
1. Ang El Filibusterismo ay __________ nobela ni Rizal.
A. unang B. ikalawang C. ikatlong D. ikaapat na
2. Anong pangyayari ang tumatak sa isip ni Rizal na naging inspirasyon niya sa pagsulat ng nobelang El
Filibusterismo?
A. pagbitay sa Gomburza B. pag-agaw ng kanilang lupain
C. sapilitang paggawa ng mga Pilipino D. pananakot ng mga Espanyol
3. Ang mga sumusunod ay mga isyung inilantad ni Rizal sa nobelang El Filibusterismo maliban sa:
A. reporma sa edukasyon
B. katiwalaan ng namamahala sa gobyerno
C. pang-aabuso ng mga paring Espanyol
D. pagtulong ng mga mayayaman sa mahihirap
 4. Iniingatan ni Rizal na huwag mapasakamay ng mga ________ ang kanyang aklat.
A. Filipino B. Espanyol C. Intsik D. Hapones
5. Isinulat ni Rizal ang El Filibusterismo hindi upang mabasa ng mga Espanyol kundi ______________
A. upang mabasa ng mga Filipino B. upang mabasa ng mga kaaway
C. upang maipagyabang sa mga kaibigan D. upang kumita ng malaking halaga
6. Alin sa mga sumusunod ang katangian ng paglalahad ni Rizal ng mga pangyayari sa nobela?
A. satirikong paglalarawan B. karikaturang mga tauhan
C. may limitadong katatawanan D. lahat ng nabanggit
7. Nagsimula ang nobela sa paglalakbay ng isang ________
A. bangka B. tren C. bapor D. karwahe
8. Siya ang pangunahing tauhan ng nobela na higit na mapusok at may mapaghiganteng layunin.
A. Crisostomo B. Gobernador Heneral C. Simoun D. Kabesang Tales
9. Nagtapos ang nobela sa ___________________
A. pagtatapon ng bangkay ni Simoun sa dagat
B. paghuhukay ng kayamanan sa gubat
C. pagtatapon ng kayamanan sa dagat
D. wala sa mga nabanggit
10. Ang dalawang nobela ay naging inspirasyon ni _____________ at ng iba pang rebolusyonaryo sa
kanilang ipinaglalaban.
A. Emilio Aguinaldo B. Andres Bonifacio C. Jose Rizal D. wala sa nabanggit
Inihanda ni: Nabatid ni:

JOY KENNETH U. CAMANGA MARISSA C. BALMES

Guro sa Filipino 10 Punungguro 1