KA0406K_history_a_master_daily 1/6/17 9:10 μ.μ.
Page 1
Σάββατο 3 – Kυριακή 4 Ιουνίου 2017
ΓΕΥΜΑ ΜΕ ΤΗΝ «Κ»
Ο Πόλεμος
των Εξι
Ημερών
Η τρίτη σύγκρουση Αράβων και Ισραηλινών
50
Του ΔΙΟΝΥΣΗ ΧΟΥΡΧΟΥΛΗ*
Ο Πόλεμος των Εξι Ημερών (ή
Πόλεμος του Ιουνίου) υπήρξε
χρόνια ο τρίτος αραβοϊσραηλινός πό-
πριν λεμος και διεξήχθη μεταξύ
5ης και 10ης Ιουνίου 1967.
Εμπόλεμοι υπήρξαν το Ισραήλ, από
τη μια πλευρά, και η Αίγυπτος (ή επι-
σήμως Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία),
η Ιορδανία και η Συρία. Η σύγκρουση
έληξε με ολοκληρωτική και ταχύτατη
νίκη του Ισραήλ, ενώ οι συνέπειες του
πολέμου υπήρξαν εξαιρετικά βαρυ-
σήμαντες και πολυεπίπεδες.
Καθ’ όλη την πενταετία πριν από
την έκρηξη του πολέμου, η κατάστα-
<
<<<<<
Στις αρχές του ’67 ο συριακός
στρατός ξεκίνησε και
βομβαρδισμούς πυροβολικού
εναντίον παραμεθόριων
οικισμών και εγκαταστάσεων
σε εδάφη του Ισραήλ.
ση στη Μέση Ανατολή παρέμενε τε-
ταμένη, και σταδιακά πολλαπλές κρί-
σεις οδήγησαν σε κλιμάκωση της έν-
τασης. Πάντως, σημείο καμπής για
τη διολίσθηση προς την έκρηξη του
πολέμου αποτέλεσε το νέο πραξικό-
πημα που έλαβε χώρα στη Συρία τον
Φεβρουάριο του 1966. Οι ηγέτες του
κόμματος Μπάαθ, που είχαν πρωτα-
γωνιστήσει και στο προηγούμενο
πραξικόπημα το 1963, ανέλαβαν εξ
ολοκλήρου τη διακυβέρνηση της χώ-
Οι πρωτοβουλίες Νάσερ
και η θέση ΕΣΣΔ - ΗΠΑ
Στη μεθόριο Αιγύπτου - Ισραήλ επι-
κρατούσε ακόμη ηρεμία. Ο Νάσερ
δεν επιθυμούσε εμπλοκή σε έναν νέο
αραβοϊσραηλινό πόλεμο, ενώ εκεί εί-
χαν αναπτυχθεί, από το 1957, δυνάμεις
του ΟΗΕ. Η υπογραφή της αμυντικής
συμφωνίας με τη Συρία αποσκοπούσε
στο να αυξήσει τον έμμεσο έλεγχο
του Καΐρου (η Αίγυπτος παρέμενε μα-
κράν η ισχυρότερη αραβική χώρα)
επί της Δαμασκού, ώστε να συγκρα-
τηθούν οι «θερμοκέφαλοι» Σύροι ηγέ-
τες. Τελικά όμως, η υπογραφή της
συμφωνίας είχε το αντίθετο αποτέ-
λεσμα, αφού ενθάρρυνε τη συριακή
ηγεσία να κλιμακώσει την αντιπαρά-
θεση με το Ισραήλ.
Παράλληλα, ο Νάσερ δεχόταν πιέ-
σεις τόσο από άλλες αραβικές κυβερ-
νήσεις και τους Παλαιστινίους όσο
και από το εσωτερικό (π.χ. την ηγεσία
των ενόπλων δυνάμεων) να επιδείξει
πυγμή έναντι του Ισραήλ. Τον Απρίλιο
<
<<<<<
Ο Αιγύπτιος πρόεδρος
προχώρησε σε επιστράτευση
του στρατού και διέταξε
τη μετακίνηση 100.000 ανδρών,
εκατοντάδων τεθωρακισμένων
και πυροβολικού στο Σινά.
Ο στρατηγός Μοσέ Νταγιάν,
πρωταγωνιστής του Πολέμου των Εξι
Ημερών, έγινε υπουργός Αμυνας τέσσερις
ημέρες πριν από την ισραηλινή επίθεση.
ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ
ρας. Η νέα συριακή ηγεσία επέτρεψε
στην PLO (Palestine Liberation Or-
ganization, οργάνωση «ομπρέλα»
που είχε ιδρυθεί με πρωτοβουλία κυ-
ρίως του Νάσερ το 1964 και αποσκο-
πούσε να συμπεριλάβει το σύνολο
των επιμέρους πολιτικών και στρα-
τιωτικών παλαιστινιακών οργανώ-
σεων) να κλιμακώσει τις επιδρομές
της εναντίον του Ισραήλ (παρέχοντάς
της και πάσης φύσεως υποστήριξη)
και στράφηκε αποφασιστικά προς
τη Μόσχα (επιτυγχάνοντας και τη
χορήγηση στρατιωτικής βοήθειας).
Αμυντική συμφωνία
Τον Νοέμβριο του 1966, Συρία και
Αίγυπτος υπέγραψαν αμυντική συμ-
φωνία βάσει της οποίας η μια θα προ-
σέτρεχε σε βοήθεια της άλλης, σε πε-
ρίπτωση επίθεσης τρίτου. Ενταση
υπήρχε και στα σύνορα Ισραήλ - Λι-
βάνου και Ισραήλ - Ιορδανίας, αφού
οι Παλαιστίνιοι ένοπλοι εξαπέλυαν
επιδρομές και από τον Λίβανο και
την Ιορδανία, παρότι εκείνες οι χώρες
δεν ενθάρρυναν ανάλογες ενέργειες.
Το φθινόπωρο του 1966 και τον χει-
μώνα του 1966-67 κλιμακώθηκαν οι
επιδρομές από το έδαφος της Ιορδα-
νίας και της Συρίας και το Ισραήλ
άδραξε την ευκαιρία να προχωρήσει
σε –ιδιαίτερης σκληρότητας– στρα-
τιωτικά αντίποινα. Καθώς από τις αρ-
χές του 1967 ο συριακός στρατός ξε-
κίνησε και βομβαρδισμούς πυροβο-
λικού εναντίον παραμεθόριων οικι-
σμών και εγκαταστάσεων, η ισραηλινή
ηγεσία άρχισε να προσανατολίζεται
στη διεξαγωγή ευρείας στρατιωτικής
επιχείρησης εναντίον της Συρίας.
του 1967 η ένταση κλιμακώθηκε επι-
κίνδυνα στη μεθόριο Ισραήλ - Συρίας.
Επειτα, στα μέσα Μαΐου, οι Σοβιετικοί
προειδοποίησαν τον Νάσερ ότι οι Ισ-
ραηλινοί επιστράτευαν δυνάμεις και
κινούσαν στρατεύματα στη μεθόριο
προκειμένου να εισβάλουν άμεσα στη
Συρία. Τέτοια απόφαση όμως δεν είχε
ακόμη ληφθεί – ενδεικτικό άλλωστε
ήταν ότι ούτε ο ίδιες οι συριακές δυ-
νάμεις τέθηκαν σε επιφυλακή. Η σο-
βιετική πληροφορία ήταν είτε εσφαλ-
μένη είτε, πιθανότατα, σκόπιμη πα-
ραπληροφόρηση, που αποσκοπούσε
κυρίως στην ενεργό στήριξη του συ-
ριακού καθεστώτος από την Αίγυπτο.
Λάδι στη φωτιά
Ο Νάσερ, διαισθανόμενος ότι δια-
κυβευόταν το κύρος του ιδίου και της
Αιγύπτου, προχώρησε σε πρωτοβου-
λίες που έριξαν λάδι στη φωτιά:
α. Προχώρησε σε επιστράτευση
του αιγυπτιακού στρατού και διέταξε
τη μετακίνηση δύναμης 100.000 αν-
δρών, εκατοντάδων τεθωρακισμένων
και πυροβολικού στο Σινά, κοντά στα
σύνορα με το Ισραήλ.
β. Απαίτησε (και πέτυχε) την απο-
μάκρυνση των δυνάμεων του ΟΗΕ
από την παραμεθόριο στο Σινά και
τη Λωρίδα της Γάζας.
γ. Εκλεισε τα στενά του Τιράν στην
ισραηλινή νασιπλοΐα, αποκλείοντας
το Ισραήλ από την Ερυθρά Θάλασσα.
Ο Νάσερ εξακολουθούσε να μην
επιθυμεί τη σύγκρουση και θεωρούσε
ότι οι Ισραηλινοί δεν θα εξαπέλυαν
πρώτοι επίθεση. Στις 30 Μαΐου, κι
ενώ στην αραβική κοινή γνώμη και
τον Τύπο είχε επικρατήσει φιλοπόλεμο
κλίμα, η Ιορδανία προχώρησε στην
υπογραφή αμυντικής συμφωνίας με
την Αίγυπτο.
Η Ουάσιγκτον
Ο χρόνος μετρούσε πια αντίστροφα
για την έκρηξη του πολέμου. Η ισ-
ραηλινή ηγεσία επιθυμούσε να εξα-
σφαλίσει διαβεβαιώσεις από την προ-
εδρία Λίντον Τζόνσον ότι οι ΗΠΑ δεν
εναντιώνονταν σε μια στρατιωτική
«λύση», ότι θα υποστήριζαν διπλω-
ματικά το Ισραήλ την επαύριον του
πολέμου (ιδίως στο πλαίσιο του ΟΗΕ)
και ότι θα εμπόδιζαν ενδεχόμενη σο-
βιετική στρατιωτική επέμβαση. Η
Ουάσιγκτον δεν έδωσε το «πράσινο
φως», αλλά δεν απέτρεψε και το Τελ
Αβίβ από την ανάληψη δράσης. Στα
τέλη Μαΐου, το Ισραήλ ολοκλήρωσε
την επιστράτευση και τις πολεμικές
προετοιμασίες.
Η Κ ΑΘ Η Μ Ε Ρ Ι Ν Η l 25
ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΘΛΗΤΙΚΑ – AYTOKINHTO ΚΑΙΡΟΣ
Τεθωρακισμένα των ισραηλινών δυνάμεων στους έρημους δρόμους της Ράφα, στη Λωρίδα της Γάζας.
Αεροπορικός αιφνιδιασμός στις 5 Ιουνίου
Ο κύβος είχε πλέον ριφθεί. Νωρίς
το πρωί της 5ης Ιουνίου, η ισραη-
λινή αεροπορία, εκμεταλλευόμενη
την τεχνολογική της υπεροχή και
την ανώτερη εκπαίδευση του προ-
σωπικού της, καθώς και το ανε-
παρκές σύστημα αεράμυνας και
έγκαιρης προειδοποίησης των γει-
τονικών αραβικών κρατών, εξα-
πέλυσε αιφνιδιαστικά σειρά επι-
δρομών εναντίον των αεροδρομίων
της Αιγύπτου, της Ιορδανίας και
της Συρίας (ενώ επλήγη ακόμα και
το Ιράκ). Μέσα σε μερικές ώρες το
σύνολο σχεδόν των αραβικών αε-
ροποριών καταστράφηκε, καθι-
στώντας την ισραηλινή αεροπορία
απόλυτο κυρίαρχο των αιθέρων.
Την ίδια ημέρα, διαθέτοντας
ισχυρότατη εγγύς αεροπορική Αριστερά, 6 Ιουνίου 1967. Τα ισραηλινά στρατεύματα εισβάλλουν στην παλαιστινιακή πόλη της Γάζας. Δεξιά,
υποστήριξη, οι ισραηλινές χερ- Ισραηλινοί στρατιώτες στην αιγυπτιακή πόλη Καντάρα, στη Χερσόνησο του Σινά.
σαίες δυνάμεις ξεκίνησαν την προ-
έλασή τους στο Σινά και στη Λω- Οι εμπόλεμοι αποδέχθηκαν τις στη Δαμασκό ώστε να επιτύχουν νεκρούς, ενώ και οι απώλειες σε
ρίδα της Γάζας. Μέχρι τις 8 Ιουνίου εκκλήσεις του ΟΗΕ για κατάπαυση την ανατροπή του συριακού κα- υλικό ήταν σχετικά μικρές. Οι Αι-
οι ισραηλινές δυνάμεις κατέλαβαν του πυρός και τότε οι ισραηλινές θεστώτος. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν γύπτιοι είχαν 10.000-15.000 νε-
–με χαρακτηριστική ευκολία– το
Σινά, φτάνοντας ώς την ανατολική
πλευρά της Διώρυγας του Σουέζ
δυνάμεις στράφηκαν εναντίον της
Συρίας (η οποία δεν είχε σπεύσει
σε βοήθεια της Αιγύπτου και της
μπορούσε να το επιτρέψει το Κρεμ-
λίνο. Τελικά, συνομολογήθηκε κα-
τάπαυση του πυρός στις 10 Ιουνίου
κρούς (επίσης 5.000 αιχμαλωτί-
στηκαν), αλλά οι απώλειες των
Ιορδανών και των Σύρων ήταν
και στη Λωρίδα της Γάζας (από Ιορδανίας). Μέσα σε ένα διήμερο κατόπιν σοβιετικών προειδοποι- σχετικά μικρές. Αντιθέτως, οι υλι-
την Αίγυπτο), καθώς και στη Δυ- (9-10 Ιουνίου) οι Ισραηλινοί κατέ- ήσεων και παρέμβασης των ΗΠΑ. κές απώλειες (αεροσκάφη, τεθω-
τική Ιερουσαλήμ και στη Δυτική λαβαν τα στρατηγικής σημασίας Η νίκη πάντως του Ισραήλ ήταν ρακισμένα, οχήματα, πυροβολικό
όχθη του Ιορδάνη (από την Ιορ- Υψίπεδα του Γκολάν. Φαινόταν από τις εντυπωσιακότερες στην κ.λπ.) των τριών αραβικών κρατών
δανία). δε ότι οι Ισραηλινοί θα προέλαυναν Ιστορία: είχε λιγότερους από 800 ήταν πολύ μεγάλες.
Ανατροπή των γεωπολιτικών συσχετισμών
Ο Πόλεμος των Εξι Ημερών άλλαξε
σε σημαντικό βαθμό τον πολιτικό
και δημογραφικό χάρτη της πε-
ριοχής και ανέτρεψε τους συσχε-
τισμούς δυνάμεων. Παγίωσε τη
στρατιωτική κυριαρχία του Ισραήλ,
το οποίο είχε σημαντικά εδαφικά
κέρδη τα οποία ενίσχυαν και την
ασφάλειά του, αφού προσέδιδαν
σημαντικό στρατηγικό βάθος (κάτι
που αποδείχθηκε περίτρανα στον
επόμενο μείζονα αραβοϊσραηλινό
πόλεμο τον Οκτώβριο του 1973).
Εκτοτε, η ισραηλινή ηγεσία θα
ταύτιζε κατά κανόνα την ασφάλεια
του Ισραήλ με τη διατήρηση των
Κατεχομένων (εξαίρεση αποτέλεσε
το Σινά, το οποίο υπό προϋποθέ-
σεις θα μπορούσε να επιστραφεί
στην Αίγυπτο αν αυτή προχωρούσε
στην εξομάλυνση των σχέσεων
με το Τελ Αβίβ). Πάντως, ενώ ενι-
σχύθηκε η εξωτερική ασφάλεια
του Ισραήλ, η κατάσταση έγινε
περισσότερο περίπλοκη στο εσω- 23 Μαΐου. «Θέλουμε να πολεμήσουμε εναντίον του Ισραήλ» φωνάζουν οι φιλονασερικοί διαδηλωτές στο Κάιρο.
τερικό, καθώς μέσα στα νέα (μη
αναγνωρισμένα διεθνώς) σύνορά <<<<<
< πυροβολικού εκατέρωθεν της Διώ- Μεσόγειο και χιλιάδες στρατιω-
του διαβιούσαν πλέον πάνω από ρυγας του Σουέζ, που, από τον τικών συμβούλων (ακόμα και μά-
1.000.000 Αραβες (κυρίως Παλαι-
Μετά την κατάπαυση Ιούνιο του 1967 έως τα μέσα του χιμων μονάδων), ενώ σοβιετικά
στίνιοι). Ακόμα, 250.000 Παλαι- του πυρός, στη Διάσκεψη 1975, παρέμεινε κλειστή. οπλικά συστήματα παραδόθηκαν
στίνιοι πρόσφυγες κατέφυγαν του Χαρτούμ οι Αραβες Η ολοκληρωτική ισραηλινή επι- σε γενναίες ποσότητες ώστε να
στην Ιορδανία, αυξάνοντας την κράτηση στον πόλεμο επηρέασε αναπληρωθεί το υλικό που κατα-
παρουσία του προσφυγικού πα- ηγέτες υιοθέτησαν τη θέση και την πολιτική των υπερ- στράφηκε στον πόλεμο.
λαιστινιακού στοιχείου στη χώρα. αδιάλλακτη στάση. δυνάμεων στην περιοχή. Το κύρος Σε ιδεολογικό και πολιτικό επί-
Το ήμισυ του πληθυσμού της χώ- και η επιρροή των ΗΠΑ αυξήθηκε πεδο, η ταχύτατη αραβική στρα-
ρας αποτελούνταν πλέον από Πα- νιοι δεν έπρεπε να τρέφουν με- (παρά την πικρία και μνησικακία τιωτική ήττα υπήρξε συντριπτικό
λαιστινίους, πιστούς πρωτίστως γάλες προσδοκίες (ή αυταπάτες) που είχε κυριεύσει μεγάλο μέρος πλήγμα για τον αραβικό εθνικισμό,
στην PLO παρά στον βασιλιά Χου- ότι ο αραβικός κόσμος θα προ- της αραβικής κοινής γνώμης), ενώ τον παναραβισμό και τον βασικό
σεΐν και στις Αρχές του Αμμάν. άσπιζε τα συμφέροντά τους· οι ενισχύθηκε και παγιώθηκε η πο- εκφραστή τους, τον Νάσερ. Το
ίδιοι όφειλαν με ένοπλη πάλη και λυεπίπεδη συνεργασία Ουάσιγκτον σοκ που προκλήθηκε στο σύνολο
Τα τρία «Οχι» ανορθόδοξο πόλεμο να αναμετρη- - Τελ Αβίβ. Ιδίως εφόσον η Γαλλία, του αραβικού κόσμου υπήρξε με-
Η κατάπαυση του πυρός δεν θούν με το Ισραήλ και να πιέσουν μέχρι τότε παραδοσιακή σύμμαχος γάλο. Διανοητές και θρησκευτικοί
αποτέλεσε αφετηρία για την έναρ- τη Δύση στην κατεύθυνση της του Ισραήλ και ο κυριότερος προ- ηγέτες έθεταν τα ερωτήματα μή-
ξη ειρηνευτικών συνομιλιών. Στην δημιουργίας παλαιστινιακού κρά- μηθευτής όπλων μέχρι και τις αρ- πως οι Αραβες μουσουλμάνοι εγ-
παναραβική Διάσκεψη στο Χαρ- τους. Ετσι, λίγο μετά ξεκίνησαν χές της δεκαετίας του 1960, έκανε καταλείφθηκαν από τον Αλλάχ, ή
τούμ (Αύγουστος 1967), οι Αραβες τρομοκρατικές ενέργειες (π.χ. αε- στροφή και υιοθέτησε θέσεις εγ- μήπως οι συνεχείς ήττες αποτε-
ηγέτες υιοθέτησαν αδιάλλακτη ροπειρατείες) εναντίον δυτικών γύτερα στους Αραβες. Η Σοβιετική λούσαν μια δοκιμασία, επειδή απο-
στάση διακήρυξαν τα τρία «Οχι» και ισραηλινών στόχων. Επίσης, Ενωση διείδε νέες ευκαιρίες για μακρύνθηκαν από τον Αλλάχ. Ετσι,
(«όχι αναγνώριση, όχι διαπραγ- η κατάσταση παρέμεινε εξαιρετικά ενίσχυση της πολιτικής της επιρ- η ταπεινωτική ήττα συνέβαλε τα
ματεύσεις, όχι ειρήνη με το Ισ- τεταμένη στα σύνορα του Ισραήλ ροής αλλά και της στρατιωτικής, μέγιστα στην αναγέννηση της ισ-
ραήλ»). Μια άλλη εξέλιξη ήταν η με τα γειτονικά αραβικά κράτη. και κυρίως ναυτικής, παρουσίας λαμικής πολιτικής σκέψης και
ριζοσπαστικοποίηση των Παλαι- Ηδη, από το 1968 κλιμακώθηκαν στην Ανατολική Μεσόγειο. Βασικό στην άνοδο του πολιτικού/ριζο-
στινίων μετά την απογοήτευση οι επιδρομές της PLO (ιδίως με ορ- όχημα αποτέλεσαν ο επανεξοπλι- σπαστικού Ισλάμ.
που προκάλεσε η καταφανής στρα- μητήριο την Ιορδανία) και τα ισ- σμός και η στρατιωτική εκπαίδευ-
τιωτική ανεπάρκεια τριών αραβι- ραηλινά στρατιωτικά αντίποινα. ση των Αράβων. Κατά την επόμενη * Ο Διονύσιος Χουρχούλης διδάσκει
κών κρατών να αναμετρηθούν δυ- Επίσης, από τον Αύγουστο του τριετία αναπτύχθηκαν ισχυρές Σύγχρονη Ιστορία στο Τμήμα Ιστορίας
ναμικά με το Ισραήλ: οι Παλαιστί- 1968 σημειώθηκαν ανταλλαγές σοβιετικές ναυτικές δυνάμεις στη και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΕΥΑΝΘΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ