‫مر‬ ‫ا‬

‫اد ا‬ ‫درس ا‬

‫اﻷﻋﺪاد اﻟﻌﻘﺪﻳﺔ‬
:‫رف‬ ‫دمو‬ .1

ℝ⊂ℂ ‫ق‬ ‫داد ا د و‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ و‬ℂ ‫ر ز ب‬ ‫و‬ ‫و د‬

i = −1 ‫ ث‬i ‫دد ر ز ب‬
2
‫وي‬ ‫وھ‬
( a ,b ) ∈ ℝ 2 ' z = a + ib ‫ل‬$& ‫ ب‬$ ℂ ‫ ن‬z ‫ل دد‬$
ℜe ( z ) ‫ب‬ ‫و ر ز‬ ‫ا زء ا‬ a ‫ا دد‬
Im ( z ) ‫ب‬ ‫و ر ز‬ ) ‫ا زء ا‬ b ‫ا دد‬
z ‫ل ا *ري دد ا دي‬$& ‫ا‬ (a,b ) ∈ ℝ ' z = a + ib * $ ‫ا‬ 2

z ∈ i ℝ ‫ ب‬$ ‫رف و‬. ) z ‫ ول أن‬b ∈ ℝ ‫ ث‬z = ib ‫ ن‬$ ‫إذا‬

: ‫ ت‬. ) .2

: ‫د‬( z , z ') ∈ℂ2 ‫ن‬$

z ∈ ℝ ⇔ Im ( z ) = 0 •
z ∈ i ℝ ⇔ Re ( z ) = 0 •
Re ( z ) = Re ( z ')
z =z '⇔  •
 Im ( z ) = Im ( z ')
Re ( z ) = 0
z =0⇔ •
 Im ( z ) = 0

ℂ 0‫ت‬ ‫ا‬

z ' = a '+ ib ' ‫ و‬z = a + ib ‫ن‬$

z + z ' = ( a + a ') + i (b + b ') •
z × z ' = ( aa '− bb ') + i ( ab '+ a 'b ) •
− z = −a − ib •
1 a − ib
= •
z a2 +b 2
ℂ 0 . * ℝ 0' ‫ص ا داء و ا‬2 .) ' •
(a + ib )
2
= a 2 − b 2 + 2abi •
1/12
 ‫مر‬ ‫ا‬
‫اد ا‬ ‫درس ا‬

(a − ib ) = a 2 − b 2 − 2abi
2
•
(a − ib )(a + ib ) = a 2 + b 2 •

‫دي‬ ‫ق دد‬0‫را‬ .3

:‫رف‬
z = a − ib ‫ي‬ ‫ ( ھ ا د ا‬a ,b ) ∈ ℝ 2
z = a + ib ‫ي‬ ‫ا دا‬ ‫ا‬

‫ق‬0‫ ت ا را‬. )

‫د ن‬ ‫ دد ن‬z 2 ‫ و‬z 1 ‫ن‬$

z1 + z 2 = z1 + z 2
z1×z 2 = z1×z 2
1 1
( z 1 ≠ 0) z =
1 z1
 z1  z1
 =
z2  z2
n
z ∈ℂ ‫ و‬n ∈ℤ ‫ ث‬z n = z

: 32
z + z = 2Re ( z ) •
z − z = 2i Im ( z ) •
z ∈ℝ ⇔ z = z •
z ∈ i ℝ ⇔ z = −z •

: ‫دي‬ ‫ر دد‬ .4

: * ‫رف‬ ‫ و ھو‬z : ‫ب‬ ‫ا و ب ا ذي ر ز‬ ‫ ( ھو ا دد ا‬a ,b ) ∈ ℝ 2 ' z = a + ib ‫ر ا دد ا دي‬

z = a2 + b 2
:‫ ت‬.)
‫د ن‬ ‫ دد ن‬z ' ‫ و‬z ‫ن‬$
z = z .z
z ×z ' = z × z '
1 1
(z ≠ 0)
z
=
z
2/12
 ‫مر‬ ‫ا‬
‫اد ا‬ ‫درس ا‬

z z
( z ' ≠ 0) =
z' z'
n
n ∈ℤ ‫ث‬ zn = z
z +z ' ≤ z + z '

: ‫دم‬ ‫ ر‬4 ‫دي‬ ‫دد‬ 5 5 ‫ل ا‬$& ‫ ا‬.5

: ‫دم‬ ‫ر‬ ‫دي‬ ‫دة دد‬ .‫أ‬

ℝ ‫ ن‬y ‫ و‬x‫ث‬ ℂ∗ ‫ ن‬z = x + iy ‫ن‬$

 x
cosθ = z

( k ∈ ℤ) arg ( z ) = θ + 2k π : ‫ ب‬$ ‫ و‬z ‫دة ل‬  : ‫* ث‬θ ‫ل دد‬$
 sin θ = y
 z

( k ∈ ℤ) a rg ( z ) ≡ θ  2π  ‫أو‬

:‫ ت ا دة‬. ) .‫ب‬

‫د ن‬ ‫ر‬4‫د ن‬ ‫ دد ن‬z 2 ‫ و‬z 1 ‫ن‬$

( )
arg z 1 ≡ − arg ( z 1 )  2π 
arg ( z 1 × z 2 ) ≡ arg ( z 1 ) + arg ( z 2 )  2π 
1
arg   ≡ − arg ( z 1 )  2π 
 z1 
 z1 
arg   ≡ arg ( z 1 ) − arg ( z 2 )  2π 
z2 
( )
n ∈ ℤ ‫ ث‬arg z 1n ≡ n arg ( z 1 )  2π 

: ‫دم‬ ‫ ر‬4 ‫دي‬ ‫دد‬ 5 5 ‫ل ا‬$& ‫ ا‬.6

3/12
 ‫مر‬ ‫ا‬
‫اد ا‬ ‫درس ا‬

:‫رف‬

z = r ( cosθ + i sin θ ) ‫ل‬$& ‫ ب‬$ ‫دم‬ ‫ ر‬4 z ‫دي‬ ‫ل دد‬$

arg ( z ) ≡ θ [ 2π ] ‫ و‬z = r ‫ث‬

: 5 5 ‫ل ا‬$& ‫ ت ا‬. )

r ( cos (θ ) + i sin (θ ) ) = r ( cos ( −θ ) + i sin ( −θ ) ) •

r ( cosθ + i sin θ ) × r ' ( cosθ '+ i sin θ ') = rr ' ( cos (θ + θ ') + i sin (θ + θ ') ) •

= ( cos ( −θ ) + i sin ( −θ ) )
1 1
•
r ( cosθ + i sin θ ) r
r ( cosθ + i sin θ ) r
= ( cos (θ − θ ') + i sin (θ − θ ') ) •
r ' ( cosθ '+ i sin θ ') r '
( r ( cosθ + i sinθ ) ) = r n ( cos ( nθ ) + i sin ( nθ ) )
n
( ‫ر‬0‫وا‬ 89 ) n ∈ ℤ ‫ث‬ •

: ‫; داد ا د‬ ‫ت ھ د‬9 ‫ <و‬.7

:‫ر ف‬
(O ,e ,e ) ‫ظم‬
uur uur
1 2 ‫د‬ ‫م‬ ‫وب إ‬ ‫ ( ا‬P ) ‫وى‬ ‫ ا‬0
M ( a,b ) ‫ن ا ط‬$
M ‫قا ط‬ ( a ,b ) ∈ ℝ 2
z = a + ib ‫• ا دد ا دي‬
( a ,b ) ∈ ℝ 2 ‫ث‬ z = a + ib ‫ورة ا دد‬. M ( a ,b ) ‫• ا ط‬

4/12
 ‫مر‬ ‫ا‬
‫اد ا‬ ‫درس ا‬

z = a − ib ‫ ھو‬z = a + ib ‫ق‬0‫را‬ •

uur
U ( a ,b ) ‫قا‬ ‫ ھو‬z = a + ib ‫ذ ك‬$ ‫د‬ •
‫وى ا دي‬ ‫ا‬ (P ) ‫وى‬ ‫ا‬ •

(O ,e )
uur
‫ور ا‬ ‫ا‬ 1 •

(uurO ,euur)
uur
) ‫ور ا‬ ‫ا‬ 2 •
uuuuur
aff ( M ) = a + ib ‫ أو‬z M = a + ib ‫ ب‬$ ‫و‬ OM = ae1 + be 2 •

( )
uur uuuuur
arg ( z ) ≡ e1,OM  2π  : ‫وى ا دي د‬ ‫ نا‬M ‫قا ط‬ z = a + ib ‫ن‬$

5/12
 ‫مر‬ ‫ا‬
‫اد ا‬ ‫درس ا‬

‫‪OM = a 2 + b 2 = z : OM‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ا‬

‫‪: AB 0‬‬ ‫ا‬

‫‪ zA‬و ‪zB‬‬ ‫ا وا‬ ‫ھ‬ ‫‪$‬ن ‪ A‬و ‪ B‬ط ن‬
‫د ‪AB = z B − z A :‬‬

‫)‪ .‬ت‪:‬‬

‫‪ zA‬و ‪zB‬‬ ‫ا وا‬ ‫ھ‬ ‫‪$‬ن ‪ A‬و ‪ B‬ط ن‬

‫‪6/12‬‬
 ‫مر‬ ‫ا‬
‫اد ا‬ ‫درس ا‬
r r
: ( P ) ‫وى ا دي‬ ‫ن نا‬ v ‫و‬u ‫و‬
uuuur
z B − z A : ‫ ھو‬AB ‫قا‬ •
r r
z ur+vr = z ur + z vr : ‫ ھو‬u +v ‫قا‬ •
zA +zB
zI = : ‫ ھو‬ AB  ‫ف ا ط‬. I ‫قا ط‬ •
2
r r
u = v ⇔ z ur = z vr •
uuuuur uuuur uuuur : ‫ط د‬ M •
OM = OA + OB ⇔ z M = z A + z B
uuuuur uuuur
OM = α .OA ⇔ z M = α .z A

5 A5 B ) ‫ط‬ D ( z D ) ‫و‬C ( z C ) ‫ و‬B ( z B ) ‫ و‬A ( z A ) ‫ن‬$ •

zC − z A
∈ℝ ⇔ C ‫و‬B ‫ و‬A
zB −zA
z D − zC
∈ ℝ ⇔ ( AB ) // ( DC )
zB −zA
 z D − zC 
arg   ≡ 0 π  ⇔
 zB −zA 
z D −zC
∈ i ℝ ⇔ ( AB ) ⊥ ( DC )
zB −zA
 z D − zC  π
arg   ≡ π  ⇔
 zB −zA  2
z D − z A z B − zC
× ∈ ℝ ⇔ ‫ داورة‬D ‫و‬C ‫ و‬B ‫ و‬A ‫ا ط‬
z B −z A z D −zC

: ‫ س ا زوا‬8

D ( z D ) ‫و‬C ( z C ) ‫ و‬B ( z B ) ‫ و‬A ( z A ) ‫ن‬$

(e ,OA ) ≡ arg ( z
uur uuuur
O ≠A‫ث‬ 1 A )  2π  •

A ≠ B ‫( ث‬e , AB ) ≡ arg ( z − z
uur uuuur
1 B A )  2π  •

A ≠ C ‫ و‬A ≠ B ‫ ( ث‬AB , AC ) ≡ arg 

uuuur uuuur z −z 
  2π  •
C A

z −z B A 

( AB , DC ) ≡ arg  zz −− zz 
uuuur uuuur
  2π  •
C D

B A 
C ≠D ‫ و‬A ≠B ‫ث‬

7/12
 ‫مر‬ ‫ا‬
‫اد ا‬ ‫درس ا‬

: ‫دي‬ ‫دد‬ ‫ل ا‬$& ‫ ا‬.8

:‫رف‬

z = re i θ :‫ب‬ ‫ ا‬$& ‫ ب‬$ ‫دم‬ ‫ ر‬4 ‫ل دد دي‬$

arg ( z ) ≡ θ  2π  ‫ و‬z = r ‫ث‬

:‫ ت‬.)

e i θ = cosθ + i sin θ
e i θ = e −i θ
1 −i θ
iθ = e
e
e ×e = e ( )
iθ iθ ' i θ +θ '

e iθ i (θ −θ ')
iθ ' = e
e
(e θ )
n
i
= e inθ
‫ أو ر‬D .
iθ −i θ
e +e
cosθ =
2
e − e −i θ
iθ
sin θ =
2i

‫دم‬ ‫ ر‬4 ‫دي‬ ‫دد‬ ‫ ا ذور ا و‬.9

ℕ∗ − {1} ‫ ن‬n ‫ و‬ℂ ‫ ن‬Z ‫ن‬

8/12
 ‫مر‬ ‫ا‬
‫اد ا‬ ‫درس ا‬

‫ق ‪zn = Z‬‬ ‫دي ‪z‬‬ ‫دد ‪ Z‬ل دد‬ ‫‪n‬‬ ‫دد ‪ Z‬أو ا ذر ن ا ر‬ ‫ا ذر ا و‬
‫(‬ ‫‪r‬‬ ‫>‬ ‫‪0‬‬ ‫ن ‪) Z = reiθ‬‬
‫‪ θ 2k π ‬‬
‫‪i +‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ n‬‬ ‫‪n ‬‬
‫ث }‪k ∈ {0,1, 2,........, n−1‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪zk = re‬‬ ‫ل‪:‬‬ ‫ب‬ ‫و ھذه ا ذور ا و‬ ‫ل ‪ n‬ذر و‬ ‫ا دد ‪Z‬‬
‫‪n‬‬
‫ر زھ‪ O $‬و ‪r $, $‬‬ ‫‪$‬ط‪ $ $‬دا)رة ا‬ ‫ظ ‪ $‬ذو ‪+ & n‬‬ ‫ون & ‪$‬‬ ‫دد ‪Z‬‬ ‫‪#‬ور ا ذور ا و‬
‫‪ 2 k π ‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ n ‬‬
‫‪n‬‬ ‫ا ذ ور ن ا ر‬ ‫ث }‪ k ∈ {0,1, 2,........, n−1‬و‬ ‫‪wk = n re‬‬ ‫دد ‪ 1‬ھ ا‪ -‬داد ‪:‬‬ ‫ا ذور ا و‬
‫و دة‬
‫دد ‪Z‬‬ ‫ن ‪ Z‬ن ∗‪ ℂ‬و ‪ a‬أ د ا ذور ا و‬
‫و دة‬ ‫دد ‪& Z‬رب ‪ . a‬ا ذور ا و‬ ‫ا ذور ا و‬ ‫‪#‬ل‬

‫دم‬ ‫دي ‪ 4‬ر‬ ‫دد‬ ‫‪ .10‬ا ذور ا ر*‬

‫ا ‪: 55‬‬ ‫أ‪ .‬ا طر‬

‫ن ‪(r > 0) Z = re i θ‬‬

‫‪θ‬‬ ‫‪θ‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪i‬‬
‫‪− re‬‬ ‫‪2‬‬
‫و‬ ‫‪re‬‬ ‫‪2‬‬
‫ھ ‪:$‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫دد‬ ‫ا ذران ا ر ‪$‬ن‬

‫ا *ر ‪:‬‬ ‫ب‪ .‬ا طر‬

‫‪Z‬‬ ‫دد‬ ‫و ‪ − Z‬ھ ‪ $‬ا ذران ا ر ‪$‬ن‬ ‫‪ (1‬إذا ‪ $‬ن ‪Z : Z ∈ ℝ ∗+‬‬

‫‪Z‬‬ ‫دد‬ ‫‪ (2‬إذا ‪ $‬ن ‪ i −Z : Z ∈ ℝ ∗−‬و ‪ −i −Z‬ھ ‪ $‬ا ذران ا ر ‪$‬ن‬

‫‪b‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪Z‬‬ ‫دد‬ ‫) ‪ −(1 + i‬ھ ‪ $‬ا ذران ا ر ‪$‬ن‬
‫‪2‬‬
‫) ‪ (1 + i‬و‬
‫‪2‬‬
‫‪: Z = ib‬‬ ‫) ‪(b ∈ ℝ∗+‬‬ ‫‪ (3‬إذا ‪ $‬ن ‪Z ∈ i ℝ ∗+‬‬

‫‪b‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪Z‬‬ ‫دد‬ ‫) ‪ −(1− i‬ھ ‪ $‬ا ذران ا ر ‪$‬ن‬
‫‪2‬‬
‫) ‪ (1− i‬و‬
‫‪2‬‬
‫‪: Z = ib‬‬ ‫) ‪(b ∈ ℝ ∗−‬‬ ‫‪ (4‬إذا ‪ $‬ن ‪Z ∈ i ℝ ∗−‬‬

‫‪ (5‬إذا ‪ $‬ن ‪ a ≠ 0 ) Z = a + ib‬و ‪: ( b ≠ 0‬‬

‫إذا ‪ $‬ن ‪: b > 0‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫(‬
‫‪a + a2 +b 2 + i‬‬
‫‪2‬‬
‫)‬
‫‪−a + a 2 + b 2‬‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪−‬‬
‫‪2‬‬
‫(‬
‫‪a + a2 +b 2 − i‬‬
‫‪2‬‬
‫)‬
‫‪−a + a 2 + b 2‬‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫و‬

‫‪Z‬‬ ‫دد‬ ‫ھ ‪ $‬ا ذران ا ر ‪$‬ن‬

‫‪9/12‬‬
 ‫مر‬ ‫ا‬
‫اد ا‬ ‫درس ا‬

‫إذا ‪ $‬ن ‪: b < 0‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫(‬‫‪a + a2 +b 2 − i‬‬ ‫)‬
‫‪2‬‬
‫(‬
‫‪−a + a 2 + b 2‬‬ ‫)‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪−‬‬
‫‪2‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪a + a2 +b 2 + i‬‬
‫‪2‬‬
‫(‬
‫‪−a + a 2 + b 2‬‬ ‫و)‬
‫‪Z‬‬ ‫دد‬ ‫ھ ‪ $‬ا ذران ا ر ‪$‬ن‬

‫‪:‬‬ ‫ا‪5‬‬ ‫د‪E‬ت ن ا در‬ ‫‪ .11‬ا‬

‫) ‪(a ≠ 0‬‬ ‫د ‪az 2 + bz + c = 0‬‬ ‫*ر ا‬

‫‪az 2 + bz + c = 0‬‬ ‫د‬ ‫لا‬

‫‪∆ = b 2 − 4ac‬‬

‫إذا ‪ $‬ن ‪: ∆ = 0‬‬

‫‪−b‬‬
‫= ‪z‬‬ ‫ل ‪ 1‬و دا ھو ‪:‬‬ ‫‪2.‬ن ا ‪$‬د‬
‫‪2a‬‬
‫إذا ‪$‬ن ‪: ∆ ≠ 0‬‬
‫نھ ‪:$‬‬ ‫‪$‬د‬ ‫و ‪ − µ‬و ون‬ ‫‪2.‬ن ∆ ل ذر ن ر ن ھ ‪µ $‬‬
‫‪−b + µ‬‬ ‫‪−b − µ‬‬
‫= ‪z‬‬ ‫= ‪ z‬أو‬
‫‪2a‬‬ ‫‪2a‬‬

‫‪2. az + bz + c = 0‬ن ‪:‬‬

‫‪2‬‬
‫ا ‪$‬د‬ ‫إذا ‪ $‬ن ‪ z 1‬و ‪ z 2‬ھ ‪$‬‬ ‫‪ 9‬ظ ‪:‬‬

‫‪10/12‬‬
 ‫مر‬ ‫ا‬
‫اد ا‬ ‫درس ا‬

‫‪‬‬ ‫‪−b‬‬
‫‪z 1 + z 2 = a‬‬
‫‪‬‬
‫‪ z ×z = c‬‬
‫‪ 1 2 a‬‬

‫د ‪:‬‬ ‫و ‪9‬ت ا‪F‬‬ ‫‪ .12‬ا‬

‫وى ر*ط ‪$‬ل ط ) ‪ * M ( z‬ط )' ‪M ' ( z‬‬ ‫و‪ 09‬ا‬ ‫*ر‬

‫‪r‬‬
‫‪ u‬ھ ‪z ' = z + z ur :‬‬ ‫‪ T‬ذات ا‬ ‫‪G‬زا‬ ‫ا‪ * $‬ا د‬

‫‪ k‬ھ ‪z '− ω = k ( z − ω ) :‬‬ ‫*‬ ‫‪ $‬ا ذي ر‪$‬زه ) ‪ Ω (ω‬و‬ ‫ا‪ * $‬ا د‬

‫دوران ا ذي ر‪$‬زه ) ‪ Ω (ω‬و زاو ‪ θ 4‬ھ ‪z '− ω = e i θ ( z − ω ) :‬‬ ‫ا‪ * $‬ا د‬

‫‪f :‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪P‬‬

‫‪z ' = az + b‬‬ ‫ث‬ ‫را ط ق‪:‬‬
‫)' ‪M ( z ) a M ' ( z‬‬

‫‪: a =1‬‬ ‫إذا ‪$‬ن‬

‫‪r‬‬
‫‪ u $, ,‬ذات ا ق ‪b‬‬ ‫‪2.‬ن ‪ f‬إزا‬

‫}‪: a ∈ ℝ ∗ − {1‬‬ ‫إذا ‪$‬ن‬

‫‪b‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ر زه ‪4 Ω‬‬
‫و‬ ‫‪2.‬ن ‪$ f‬‬
‫‪1− a‬‬
‫‪( z = az + b‬‬ ‫ل ا ‪$‬د‬ ‫‪$,‬‬ ‫) ‪ Ω‬ھ ا ط ا ‪ $#‬دة ‪ $‬و ل ‪ f‬أي ‪ f ( Ω ) = Ω‬و م د د‬

‫ث ‪: a =1‬‬ ‫إذا ‪$‬ن }‪a ∈ ℂ∗ − {1‬‬

‫‪b‬‬
‫) ‪arg ( a‬‬ ‫و زاو ‪4‬‬ ‫‪2.‬ن ‪ f‬دوران ر زه ‪4 Ω‬‬
‫‪1− a‬‬
‫‪( z = az + b‬‬ ‫ل ا ‪$‬د‬ ‫‪$,‬‬ ‫) ‪ Ω‬ھ ا ط ا ‪ $#‬دة ‪ $‬و ل ‪ f‬أي ‪ f ( Ω ) = Ω‬و م د د‬

‫‪11/12‬‬
 ‫مر‬ ‫ا‬
‫اد ا‬ ‫درس ا‬

‫ث ‪: a ≠1‬‬ ‫إذا ‪$‬ن }‪a ∈ ℂ∗ − {1‬‬

‫‪2.‬ن ‪f = h o r‬‬

‫‪b‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪4‬‬ ‫و‬ ‫‪4‬‬ ‫ا ذي ر زه ‪Ω‬‬ ‫ث ‪ h :‬ھو ا ‪$‬‬
‫‪1− a‬‬

‫‪b‬‬
‫) ‪arg ( a‬‬ ‫و زاو ‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫و ‪ r‬ھو ا دوران ر زه ‪Ω‬‬
‫‪1− a‬‬

‫‪ 9‬ظت‪:‬‬

‫دوران ‪8 4 r‬س ا ر ز و زاو ‪−θ 4‬‬ ‫إذا ‪$‬ن ‪ r‬دوران ر زه ‪ Ω‬و زاو ‪2. θ 4‬ن ‪ r −1‬ھو ا دوران ا‬
‫‪ −1 4‬ھو ‪9$‬ل ر زي‬ ‫ا ‪ $‬ا ذي‬

‫‪12/12‬‬