RENESANS, z francuskiego, odrodzenie

❏ We Włoszech od XIV do początku XVI w

❏ W krajach Europy północnej od XVI do lat 30 XVII wieku
❏ W POLSCE od końca XV do początku XVII wieku

FILOZOFIA
Pico della Mirandola -1463 - 1494, Florencja, był filozofem i filologiem z
środowiska humanistów skupionych wokół Lorenza de Medici. Postawił sobie za cel
pogodzenie filozofii greckiej, rzymskiej i myśli wszystkich religii również ze sobą.
Stworzył koncepcję człowieka jako mikrokosmosu, istoty wolnej i wyposażonej w
siłę twórczą i możność kształtowania swego losu -

Tomasz Morus - 1478 - 1535, “Utopia” - w swoim najbardziej znanym tekście

zawarł wizję państwa idealnego, z ustrojem zapewniającym dobrobyt i szczęście,
na podstawie tego dzieła powstał MOTYW UTOPII. Nie uznał ślubu Henryka VIII i
dlatego został skazany na ścięcie

Niccolo Machiavelli, MAKIAWELIZM - 1469 - 1527 - pisarz, dyplomata, autor

“Księcia”, twierdził że natura ludzka jest zła i skłonna do kłamstwa i okrucieństwa
- autor słów “Cel uświęca środki”. Polityka została oddzielona od etyki, bo w
działaniach można się było posługiwać środkami nieetycznymi i niemoralnymi

HUMANIZM RENESANSOWY
HUMANIZM był prądem umysłowym zapoczątkowanym w XIV wieku we Włoszech i
rozpowszechnił się na pozostałe kraje europejskie. Korzenie miał w antyku,
interesował się kulturą, sztuką, filozofią i literaturą starożytności i na tym się
skupiał głównie. “Ad fontes” oznacza sięgnięcie do źródeł kultury starożytności.

“Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce” - Słowa Terencjusza, były
hasłem przewodnim całego renesansu i dewizą humanistów. Podkreślały one ważne
miejsce zajmowane przez człowieka we wszechświecie.

“Człowiek jest kowalem swojego losu” - Mirandola, oznacza że każdy kieruje

swoim losem i życiem.

POJĘCIA
ANTROPOCENTRYZM - pogląd w którym człowiek jest w centrum zainteresowań
nauki, sztuki, filozofii i literatury. Analizowano miejsce człowieka we
wszechświecie, jego przeżycia wewnętrzne i postawę wobec śmierci, Boga.
Zainteresowali się też światem w którym żyjemy. W utworach renesansowych
dominuje dlatego tematyka świecka.

PORÓWNANIE ŚWIATOPOGLĄDU ŚREDNIOWIECZNEGO I RENESANSU -

BY MARTA ŚWIETLICKA
❏ epoki różnią się przede wszystkim sposobem pojmowania roli człowieka
(średniowiecze - człowiek marną istotą vs renesans - człowiek w centrum
zainteresowania)
 ❏ w średniowieczu dominującą rolę spełniał Bóg i kościół, człowiek był marną
istotą/pionkiem jego jedynym celem było dążenie do osiągnięcia życia
wiecznego
❏ w renesansie natomiast powrócono do idei antycznych, narodził się
‘humanizm’ czyli kult człowieka jako jednostki, zmniejszyło się znaczenie
kościoła, człowiek wszechstronnie uzdolniony

ŚREDNIOWIECZE RENESANS

najważniejszy Bóg najważniejszy człowiek

strach przed karą bożą, korzystanie z uroków natury i życia

wstrzemięźliwość itd. ludzkiego

teocentryzm antropocentryzm, humanizm

podmiotem rozmyślań zostaje

człowiek, jego umiejętności itd.

mistycyzm zwrot ku rozwojowi nauki

pokora co się będziemy ograniczać w

końcu człowiekiem jestem nic co
ludzkie nie jest mi obce ;)

uniwersalizm w Europie reformacja - rozłam w kościele,

kwestionowanie dotychczasowych
wzorców

dualizm świata

bardzo mocna rola kościoła i religii
Bóg-Stwórca
religia i Bóg mają silne znaczenie
(Bóg-Architekt) odrzucane są
jednak sprawy ściśle związane z
instytucją kościoła (np.
pośrednictwo kapłanów itd)

władza papieska traci na wadze,

wzmacnia się władza królewska i te
sprawy

REFORMACJA UWU
Ruch religijno-społeczno-narodowy, miał na celu reformę doktryn i praktyk
Kościoła rzymskokatolickiego, który przeżywał kryzys. DLatego Marcin Luter w
1517 przybija swoje 95 tez do drzwi kościoła w Wittenberdze. Od niego pochodzi
LUTERANIZM - który domagał się reform doktrynalnych i organizacyjnych w
kościele i liturgii. Postulował zniesienie celibatu, tłumaczenie Pisma na języki
wiernych i przede wszystkim chciał znieść odpusty. Nie uznawał władzy
papieskiej, bo twierdził że człowiek nie potrzebuje pośredników w obcowaniu z
bogiem.
KONTRREFORMACJA - ruch w kościele katolickim zapoczątkowany SOBOREM
TRYDENCKIM, zakończony wraz z wojną 30 letnią, zmierzał do uzdrowienia
stosunków w kościele i był odpowiedzią na reformację.

Ignacy Loyola z Hiszpanii stworzył model indywidualnych ćwiczeń duchowych.

Założył on Towarzystwo Jezusowe – zakon jezuitów. Jezuici nastawieni byli na
życie nie w klasztorach, ale wśród ludzi świeckich. Powstawały liczne kolegia
jezuickie, które z czasem zaczęły kształcić lepiej niż uniwersytety.

ARTYŚCI RENESANSOWI
Leonardo da Vinci - malarz, rzeźbiarz, architekt, muzyk, filozof i matematyk.
Autor fresku Ostatnia wieczerza, obrazów Zmartwychwstanie, Chrzest Chrystusa,
Mona Lisa, Dama z łasiczką
Michał Anioł - malarz, rzeźbiarz, architekt i autor projektu kopuły bazyliki św.
Piotra w Rzymie, fresków w Kaplicy Sykstyńskiej Sąd Ostateczny, Stworzenie
Adama), twórca rzeźb David i Pieta
Rafael Santi - malarz, autor “Zaślubin Panny Marii, Agnola Doni, Papieża Leona X z
kardynałami

WZORCE OSOBOWE
HUMANISTA - człowiek wszechstronnie wykształcony, esteta, doskonale orientuje
się w kulturze i sztuce nie tylko swojego okresu ale też antyku. Erudyta, płynny w
łacinie i grece. Cechuje go otwartość, ciekawość i tolerancja. Doceniał radość i
przyjemność wynikającą z życia doczesnego, postrzegał świat jako perfekcyjne
dzieło Boga

SZLACHCIC ZIEMIANIN -gospodarz doskonale znający swoje posiadłości i zasady

- mądrze kieruje służbą, dogląda każdej pracy, poważniejsze wykonuje
samodzielnie. Człowiek zacny, uczciwy, skromny,mądry i honorowy. Żyje
harmonijnie, z naturą i cyklem pór roku, wiedzie egzystencję wypełnioną pracą.
Czerpie przyjemność z życia i satysfakcję. Zachowuje umiar zgodnie z zasadą
złotego środka → żywot człowieka poczciwego Mikołaja Reja

DWORZANIN - wzorzec szlachcica żyjącego na dworze, stworzony na gruncie

włoskim przez Baltassaro Castiglione i jego dzieło Il Cortegiano. Erudyta,
wykształcony, miłuje to co polskie - język, obyczaje, strój, -oczytany, orientuje się
w najświeższych wydarzeniach kulturalnych, nie stroni od uciech i zabaw, darzy
władcę wielkim szacunkiem, dużą rolę w jego życiu odkrywają kobiety - flirtuje se
z nimi i elo. Ma duże poczucie humoru.

KOCHANOWSKI U W U

GATUNKI
Pieśń - utór liryczny podzielony na strofy, początkowo ściśle związany z muzyką,
stopniowo uzyskał samodzielność gatunkową i przeniesiony został do literatury
Tren - lament, płacz żałobny, powstawał na cześć wielkiej i słwanej osoby po jej
śmierci, należał do poezji funeralnej. U kochanowskiego poświęcony jego zmarłej
córce, jej wspomnieniu i rozważaniom co sie z nią dzieje.

Fraszka - krótki utwór o żartobliwym charakterze i różnorodnej treści. Z reguły

rymowany. Pochodzi od wloskiego frasca, co znaczy ‘drobiazg, coś błahego,
bagatelnego’

MOTYWY W PIEŚNIACH
Virtus - cnota - PIEŚŃ O CNOCIE, w utorze rozumiana jako umiejętność
uniezależnienia się od pokusi cierpień związanych ze światem zewnętrznym,
odrzucenia uczuć niskich, zwłaszcza zazdrości

Topos Deus Artifex - Bóg Artysta - oznaczało, że Bóg jest kreatorem świata który
jest najważniejszym i pierwszym dziełem sztuki, czymś całkowicie oryginalnym.

STOICYZM i EPIKUREIZM, podkreślały wartość życia doczesnego. STOICY głosili że

celem ludzkiego żcyai jest szczęście, ze źródłem w harmoni i uczciwości z
przyrodą i pogodzeniu się z własnym losem. EPIKUREJCZYCY głosili pochwałę
przyjemności

HORACJANIZM - postawa stworzona przez Horacego,poszukiwanie złotego środka

(auera mediocritas) przez połączenie epikureizmu i stoicyzmu, w poezji zjawisko
naśladowane na podstawie modelu stworzonego przez horaego.

PATRIOTYZM - troska o losy ojczyzny i miłość do niej, ważną sprawę zajmowały w

sprawy ojczyzny. Wzorzec obywatela patrioty przestawiony w pieśni o cnocie i w
pieśni o spustoszeniu podola - gdzie wzywa on ludzi do dbania i troski o swoją
ojczyznę.

MOTYW POETYCKIEGO LOTU

EXEGI MONUMENTUM

TOPOS ARKADII

MOTYWY WE FRASZKACH
MOTYW TEATRU
MOTYWY AUTOBIOGRAFICZNE
MOTYWY BIESIADNE
FILOZOFICZNE
AUTOTEMATYCZNE o wlasnej twórczosci
MOTYWY W TRENACH
Motyw mądrości - cnoty renesansowej
Motywy mitologiczne - Orfeusz, Pluton, Niobe, Persefona
Motyw snu

SZEKSPIR
Porównanie teatru szekspirowskiego i antycznego -
Dramat i teatr szekspirowski - The Globe, Makbet
DRAMAT SZEKSPIROWSKI
❏ Odchodzi od zasady trzech jedności - jedności akcji (kilka wątków -
królewskiej zbrodni, miłości hamleta i ofelii, przyjaźni księcia z Horacjem)
jedności czasu (akcja trwa 7 - 8 dni i nocy na przestrzeni kilku miesięcy. i
jedności miejsca (większość akcji rozgrywa się na zamku Elsynor, pojawiają
się tez inne miejsca - dziedziniec, cmentarz, statek, strumyk gdzie Ofelia
kopnęła w kalendarz).
❏ Obecna jest w nim fantastyka - pojawia się duch zamordowanego króla
❏ Są sceny zbiorowe - scena z udziałem wojsk norweskich, scena
przedstawienia teatralnego, scena zbiorowa na pogrzebie Ofelii (rip)
❏ Zerwanie z ZASADĄ DECORUM - pojawiają się fragmenty komiczne
związane z pojawieniem się postaci z “ludu” albo bohaterów
karykaturalnych. Generalnie łąćzy się tragizm z komizmem
❏ TEATR W TEATRZE - polega na wprowadzeniu do akcji dramatu lub
przedstawienia teatralnego innego utworu dramatycznego, co prowadzi do
podwojenia rzeczywistości scenicznej. Forma mówienia o relacji sztuki i
realnego świata.
❏ ZMIANA KONCEPCJI TRAGIZMU - nad bohaterami nie ciąży fatum

MAKBET - dzieje sie w średniowieczu, w Szkocji

MOTYW ZBRODNI - napędza on akcję makbeta, jako że zamordowanie Duncana

niesie za sobą kolejne morderstwa, a głóny bohater zdaje sobie sprawę że nie
będzie w stanie zatrzymać tego ciągu

WŁADZY - władza jest celem do którego po trupach dosłownie dąży Makbet. Chęć
jej zdobycia popycha Makbeta do pierwszej zbrodni, jednocześnie pokazuje że
Makbet to się do władzy w sumie nie nadaje, bo opiera się na tyranii w porównaniu
do rządów Duncana,

MOTYW FEMME FATALE bo go lubie elo - Lady Makbet, która najbardziej namawia
swojego męża do zbrodni działając na jego ambicje. To ona w głównej mierze
doprowadziła do upadku Makbeta, jednak ona w odróżnieniu od innych Femme
Fatale popada w obłęd i popełnia samobójstwo.

MOTYWY NADPRZYRODZONE - NIE MA ELO

MOTYW SZALEŃSTWA - już pierwsza zbrodnia uczyniła z Makbeta szaleńca i
mordercę żądnego krwi i władzy. Lady Makbet która była współwinna była też
nękana wyrzutami sumienia, wszędzie zaczęła dostrzegać krew i czuć jej zapach.
Jej szaleństwo było wynikiem podświadomego przyznania się do winy.

MOTYW KRWI - kainowe piętno, symbolizuje walkę i winę, w zależności od

okoliczności jej przelania. Lady Makbet nękana wyrzutami sumienia widzi na
swoich rękach krew, która jest dowodem jej winy.

TOPOS TEATRU

RELACJA MAŁŻONKÓW

DETERMINIZM - zakładał uzależnienie we wszechświecie stanów późniejszych od

wcześniejszych - ciąg przyczynowo skutkowy.

ROLA ŚWIATA PRZEDSTAWIONEGO -

WIEDŹMY, na początku ich rola sprowadza się do zawiązania akcji i
doprowadzeniu do konfliktu, punktu kulminacyjnego, podkreślają one potęgę zła
które powoli ogarnia makbeta i prowadzi do pasma zbrodni.

MONOLOG MAKBETA
Prawiem zapomniał, jak smakuje trwoga.
Minęły czasy, w których moje zmysły
Drętwiały we mnie na lada krzyk nocny,
Gdy moje włosy na okropną powieść
Wstawały wszystkie, jak gdyby żyjące.
Lecz nasyciłem się okropnościami,
A strach tak z moją pobratał się myślą,
Że nic nie może drżenia we mnie zbudzić.
Dlaczego płaczą? Umarła?
Później jej trochę należało umrzeć;
Na słowa takie czas jeszcze nie przyszedł.
Jutro po jutrze i po jutrze jutro,
Wolnym się krokiem od dnia do dnia czołga,
Aż do ostatniej wszech czasów sylaby,
A wszystkie wczoraj nasze przyświecały
Głupcom na drodze do prochów mogiły.
Zgaśnij, o zgaśnij świeco krótkotrwała!
To życie tylko cieniem jest przelotnym,
Nędznym aktorem, co przez swą godzinę
Na scenie świata pawi się i puszy,
I milknie potem; to opowiadana
Z krzykiem i furią powieść przez idiotę,
Nic nie znacząca.
HAMLET
MOTYW SZTUKI W SZTUCE - na zamku pojawia się trupa teatralna która odgrywa
spektakl łapka na myszy, akcja utworu do złudzenia przypomina zbrodnię
popełnioną przez Klaudiusza na swoim bracie . Hamlet dzięki przedstawieniu
nabiera pewności co do winy stryja

MOTYW ZEMSTY - napędza akcję dramatu, jako że Hamlet przyjął obowiązek

pomszczenia ojca, ale z czasem rozmyślania na ten temat wpędziły go w deprecję.
Inaczej postąpił Laertes który w furii przybył aż do Paryża aby rozprawić się z
mordercą Poloniusza. Utwór udowadnia że zemsta niesie za sobą szereg ofiar i na
dłuższą metę odpłacanie śmiercią za śmierć nie ma sensu

MOTYW POJEDYNKU - Pojedynek był częścią planu Klaudiusza, dzięki któremu miał
raz na zawsze pozbyć się pasierba. Bezpośrednia konfrontacja na florety Hamleta
z mistrzem fechtunku Laertesem o dziwo przebiegała po myśli tego pierwszego. To
właśnie w wyniku tego sportowego pojedynku, ostatecznie śmierć poniosły aż
cztery osoby. Poza Hamletem i Laertesem, zginęli również Klaudiusz i
Gertruda.klęski bohatera - Hamlet poległ w pojedynku

motywy fantastyczne -

MOTYW OJCA - ojciec pojawia się jako duch, oraz inny ojciec - poloniusz

MOTYW SZALEŃSTWA - Ofelia, Makbet, nie wiadomo w sumie czy udawane czy
prawdziwe ale było reakcją na przerastający hamleta problem pomszczenia ojca.
Był to możliwe rodzaj maski którą bohater przyjął aby obserwować w spokoju
wydarzenia. Według Poloniusza przyczyną obłędu była nieodwzajemniona miłość
Ofelii, która po śmierci ojca też popadła w szaleństwo, jednak 100% autentyczne i
popełniła wskutek tego samobójstwo

Topos teatru również

bohater jako idealista niezdolny do działania