31.3.

2022

Taslak
DKT206 Nörodilbilim
• Nörodilbilim nedir?
• Nörodilbilimin temel soruları nelerdir?
Bakırçay Üniversitesi • Nörodilbilimin ilişkili olduğu alanlar nelerdir?
Sağlık Bilimleri Fakültesi • Dil ve beyin arasındaki ilişkinin doğasına ilişkin farklı görüşler
Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü • Lokalist görüş (Gall, Broca)
• Çağrışımcı görüş (Associationism, Connectionism) (Wernicke,
Lichteim, Geschwind)
• İşlevlerin Dinamik Lokalizasyonu görüşü (Vgotsky, Luria)
• Evrimsel görüş (Jackson, Brown)
• Holist görüş (Marie, Head, Goldstein)
1. Hafta • Beyin ve dil ilişkisine tarihsel bakış
Giriş • Eski Mısır ve Antik Yunan
DOÇ. DR. ÖZGÜN KOŞANER – ozgun.kosaner@deu.edu.tr • Eski Roma ve İtalya
• 17. ve 18. yüzyıl bilim adamları

1 2

Taslak Nörodilbilim Nedir?

• 19. yüzyıldaki gelişmeler ve  20. Yüzyıldaki gelişmeler
bilim adamları  Marie
• Gall  Head • Nörodilbilim dil ve iletişimin beynin farklı işlevsel
• Bouillaud ve Auburtin  Goldstein özellikleriyle olan ilişkisini inceleyen, yani beynin dil ve
• Broca iletişimi nasıl algıladığını ve ürettiğini inceleyen bir bilim
 Geschwind
• Meynert dalıdır.
 Pavlov
• Wernicke
 Vgotsky
• Lichteim
 Luria
• Broca, Wernicke ve Lichteim
sonrası dönem bilim adamları  Dilbilimciler ve Dilbilimin alana katkısı • Nörodilbilim beynin yapılanışını ve işleyişini inceleyen
• Troussaeu  Jakobson noroloji/nörofizyoloji kuramlarıyla, dilin yapılanışını ve
• Jackson  Saussure işlevini inceleyen dilbilim kuramlarını birleştiren bir alandır.
• Freud  Chomsky

 Lennenberg

3 4

1
 31.3.2022

Nörodilbilim Nedir? Nörodilbilim Nedir?

• Nöroloji ve dilbilim dışında,

• nöroanatomi,
• konuşma patolojisi,
• bilgisayar bilimleri,
• bilişsel bilimler,
• kimya,
• antropoloji,
• psikoloji,
• psikiyatri,
• psikodilbilim
• felsefe

• gibi bilim dallarının bulgularından da yararlanmaktadır.

5 6

Nörodilbilim Nedir? Nörodilbilimin Temel Soruları

• Nörodilbilimin temel soruları aslında tarihin çok eski

• Nörodilbilim çalışmaları genellikle beyin hasarı sonrasında zamanlarında sorulmuştur.
dil ve iletişimin durumuna ilişkin araştırmaları içermektedir.
• Bu sorular Luria tarafından şu şekilde dile getirilmiştir:

• Son yıllarda, deneyler, model oluşturma, bilgisayar • “Sözlü iletişimin oluşmasındaki gerçek süreçler nelerdir?”
benzetimleri ve nörolojik görüntüleme çalışmaları da sıkça
görülmeye başlamıştır • “Bu süreçlerin gerçekleşmesini sağlayan bileşenler ve
koşullar nelerdir?”

7 8

2
 31.3.2022

Nörodilbilimin Temel Soruları Nörodilbilimin Ortaya Çıkışı

• Bu temel sorular dışında nörodilbilimin çözmeye çalıştığı
sorular aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• “Beyin hasarına bağlı olarak dil yitimi” olarak tanımlanan Afazi 
• Farklı beyin hasarlarından sonra dil ve iletişimin durumu nedir? (Aphasia) nörodilbilim çalışmalarının başlamasına neden olan beyin 
• Türler gelişirken iletişim yetisi ve dili kullanma yetisi nasıl hasarıdır. 
gelişmiştir? Bu gelişmeyi beynin evrimiyle nasıl ilişkilendirebiliriz?
• Çocuklar iletişim kurmayı ve dili kullanmayı nasıl öğrenir? Onların
dil edinimini beyinlerinin gelişimiyle nasıl ilişkilendirebiliriz? • Afazi, beyindeki damarların tıkanmasından, kanamasından ya da bir 
• Dil ve iletişimde etkin duruma geçen beyin süreçlerini nasıl travmadan kaynaklanmaktadır. 
ölçebiliriz ve görselleştirebiliriz?
• Çalışılan dilbilimsel olguları açıklamamıza yardımcı olacak dil ve
iletişim süreçlerine ilişkin modellemeleri nasıl yapabiliriz? • Bu nedenle ortaya çıkan lezyonun etkisiyle dili anlama ya da üretmede 
• Dil işlemleme, dil gelişimi ve dil yitimine ilişkin bilgisayar değişiklikler meydana gelmektedir. 
benzetimlerini nasıl geliştirebiliriz?
• Dil işlemlemeye ilişkin modellerimizi ve hipotezlerimizi sınamak için
deneyleri nasıl tasarlayabiriz?

• Bu değişikliklerin incelenmesiyle dile ilişkin işlevsel sistemlerin nasıl 
çalıştığı ve bu sistemlerde beynin hangi yapılarının bulunduğu üzerinde 
çalışmalar yapılabilmektedir. 

9 10

Nörodilbilimin İnceleme Alanları Nörodilbilimin İnceleme Alanları

• Afaziyoloji (Aphosiology) nörodilbilimin başat
dallarından biridir.
• Dil ve bellek yakından ilişkilidir ve birbirlerine bağımlıdır.
• Afazi edinilmiş bir dil bozukluğudur ve genellikle Edinilmiş dil bozukluklarının yanında, hiçbir lezyon öyküsü
fokal bir lezyon (focal lesion), yani belli bir olmayan çocuklarda görülen gelişimsel dilsel bozukluklar
alanda ya da birkaç alanda görülen lezyon da nörodilbilimin inceleme alanına girmektedir.
olarak tanımlanmaktadır.

• Edinilmiş bozukluklar, fokal lezyonlar dışında

demans/bunama (dementia) gibi ilerleyici
nörolojik hastalıklardan da
kaynaklanabilmektedir.

11 12

3

Nörodilbilimin İnceleme Alanları
• Nörodilbilim, ayrıca, dili etkileyen nonspesifik
gelişimsel bozukluklara sahip çocuklardaki dilsel
gelişimi de incelemektedir.
• Dil ve konuşmanın gelişiminin ve dil ve
konuşmanın türün evrimindeki önkoşullarının da
nörodilbilimciler tarafından dikkate alınması
gerekmektedir.
• Beynin yapısındaki ve işlevindeki değişiklikler farklı
türlerin yaşam biçimleriyle karşılaştırılmaktadır.
• Doğal koşullardaki hayvan iletişim sistemleri,
özellikle de primatların iletişim sistemleri
incelenmekte, ve insan iletişim dizgeleri öğretilen
primatlar üzerinde deneyler yapılmaktadır.
13
Nörodilbilimin İnceleme Yöntemleri
• Beynin dil etkinlikleri sırasındaki aktivitesinin,
• EEG (elektroensefalografi),
• PET (positron emission tomograpgy),
• fMRI (functional magnetic resonance imaging)
• MEG (magnetic encephalography)
gibi yöntemlerle ölçülmesi nörodilbilim için önemli bir
araçtır
15
31.3.2022
Nörodilbilimin İnceleme Yöntemleri
• Bir nörodilbilimci için önemli bir bilgi kaynağı da
normal ve hasarlı beyinlerde dil görevleri sırasında
beyindeki aktiviteyi ölçebilme olanağıdır.
• Lezyon bölgelerinin görülebildiği, beynin farklı kesitlerine ait X-ışını
resimlerinden üç boyutlu bir imge elde eden CT (bilgisayarlı
tomografi) taraması gibi beynin durağan resimleri
• MRI (Magnetic Resonance Image) görüntüleme sistemleri
artık birçok hastanede standart araçlar haline
gelmiştir.
14
Nörodilbilimin İnceleme Yöntemleri
• Psikodilbilimsel bulgular da, dili anlama, dilsel 
bellek, dil üretimi, dil edinimi ve dil yitimine 
ilişkin süreçlerin nörodilbilimsel modellenmesinde 
temel oluşturmaktadır. 
• Bu modeller de, bilgisayar benzetimleri için temel 
oluşturmaktadır. 
• Nörodilbilim alanında “Yapay Sinir Ağları”nı ya da 
bağlantıcı görüşe ait ağları içeren bilgisayar 
benzetimleri kullanılmaktadır. 
• Bu bilgisayar benzetimler de dilin işlevlerine 
ilişkin deneylerin tasarlanmasında 
kullanılmaktadır
16
4
 31.3.2022

Dil ve Beyin İlişkisinde Farklı Görüşler Dil ve Beyin İlişkisinde Farklı Görüşler

• Nörodilbilimin temel sorularının yanıtlanması için dil ve beyin

ilişkisi üzerine odaklanılmıştır. Dil ve beyin ilişkisi üzerine
farklı görüşler vardır:

• Yerellik (Localism)
• Bağlantıcılık (Associationism, Connectionism)
• İşlevlerin Dinamik Yerleşimi (Dynamic Localization of Function)
• Evrim‐temelli Görüş (Evolution‐based View)
• Bütüncül Görüş (Holistic View)

17 18

Dil ve Beyin İlişkisinde Farklı Görüşler Dil ve Beyin İlişkisinde Farklı Görüşler
Yerellik (Localism) Bağlantıcılık (Associationism, Connectionism)

• Beyinde farklı dilsel işlevler için farklı yerler ya da
merkezler belirlemeye çalışan bir yaklaşımdır.
• Yerellik, farklı “üst işlevlerin” beynin, özellikle de
korteksin, farklı alanlarında yerleştiğini ileri sürmektedir.
• Bu merkezler ya “kızkardeş” olarak, yani eşit önemde
görülmektedir ya da prefrontal alan gibi bir merkez
diğerlerine göre daha üstün kabul edilmektedir.
• Bu görüşe göre afazi bir dil merkezinde görülen lezyon
sonucu oluşmaktadır.
• Yerellik görüşünün en önemli temsilcileri Gall ve
Broca’dır.
• Bu görüş dile ilişkin işlevlerin beynin farklı bölgeleri arasındaki
bağlantılarda yerleştiğini ve böylece bu farklı bölgelerin sözcük ya da
kavramların farklı özelliklerini birleştirebildiğini ileri sürmektedir.
• Bağlantıcılık üst işlevlerin korteksteki farklı alanlar arasındaki bağlantılarla 
ilişkili olduğunu ileri sürmektedir. 
• Dilsel yeti, imgelerle sözcükler arasındaki ilişki olarak tanımlanmaktadır. 
• Afazi ise, dilsel işlevler için gerekli olan beyin merkezleri arasındaki hasar 
görmüş bağlantılardan kaynaklanmaktadır. 
• Bu yaklaşımın temsilcileri arasında Wernicke, Lichteim ve Geschwind vardır. 

19 20

5

Dil ve Beyin İlişkisinde Farklı Görüşler
İşlevlerin Dinamik Yerleşimi
(Dynamic Localization of Function)
• Bu görüş dilsel işlevlerin beynin farklı bölgelerinde yerleşmiş alt
işlevlerin bir sistem oluşturması sonucunda yerine getirildiğini ileri
sürmektedir.
• Bu sistemler dinamik sistemlerdir ve dil gelişimi sırasında ya da
beyin hasarları sonrasında yeniden düzenlenebilmektedirler.
• Bu kuramda, farklı alt işlevler beynin farklı bölümlerinde yerleşmiştir.  • Evrim temelli kuramlar beynin içteki/alttaki ve daha ilkel
• Farklı biçimlerde bir araya getirilebilen bu alt işlevler, daha üst ya da  yapılarından daha sonra gelişen ve sonradan eklenen kortikal
daha karmalık işlevleri yerine getirmek için birleştirilmelidir.  yapılarına doğru olan katmanlı yapısına vurgu yapmakta ve
• Bu görüşün temsilcileri Luria ve Vygotsky’dir.
21
Dil ve Beyin İlişkisinde Farklı Görüşler
Bütüncül Görüş (Holistic View)
• Bütüncül görüş, beynin, en azından üst işlevleri yerine getirmek
için, bir bütün olarak işlediğini ileri sürer.
• Korteksin “üst bilişsel işlevleri”, “sembolik düşünmeyi”, “zekayı”
ya da “soyutlamayı” yönettiği düşünülmektedir.
• Bu görüşe göre afazi yalnızca bir dil yitimi değil, genel bir
bilişsel kayıptır.
• Bu nedenle, bu görüş “bilişselcilik” (cognitivism) olarak da
adlandırılmaktadır.
• Marie, Head ve Goldstein bu görüşün temsilcilerinden
bazılarıdır.
23
31.3.2022
Dil ve Beyin İlişkisinde Farklı Görüşler
Evrim Temelli Görüş (Evolution-based View)
• Evrim temelli görüş, beyin ve dil arasındaki ilişkinin farklı
türlerde nasıl evrimleştiği, çocuklarda nasıl bir gelişim izlediği ve
yetişkinlerin dilsel işlevleri nasıl yerine getirdiği üzerinde
odaklanır.
bütün bu katmanların dil ve iletişimdeki rollerini araştırmaktadır.
• Bu kuramın temsilcileri Jackson ve Brown’dır.
22
Nörodilbilimin Tarihçesi
Eski Mısır, Antik Yunan ve Roma
• Beynin dilin merkezi olduğuna ilişkin ilk atıf MÖ 3500 yılında yazılmış Edwin
Smith papirüsünde yer almaktadır.
• Bu papirüste kafadaki hasarların vücudun diğer bölgelerindeki semptomların
neden olabileceğine ilişkin gözlemler bulunmaktadır ve bu semptomların
beynin işleviyle ilişkili olabileceği söylenmektedir.
• Dil yitiminin ise bir tanrının ya da ölümün beyne ruhunu yerleştirmesi olarak
tanımlanmaktadır, böylece hasta “üzüntü içinde sessizleşmektedir”.
• Bu durum, trepanasyon (kafatasında delikler açılması) ve böylece tanrının
ruhunun serbest bırakılmasıyla iyileştirilmektedir.
24
6
 31.3.2022

Nörodilbilimin Tarihçesi Nörodilbilimin Tarihçesi

Eski Mısır, Antik Yunan ve Roma Eski Mısır, Antik Yunan ve Roma
• Hipokrat’a yakın dönemlerde Demokrit beyni bir
• Antik Yunan yazmalarında ise, özellikle Hipokrat’ın gözcü ya da nöbetçiye benzeterek ona iki işlev
yazmalarında (MÖ 400), dil bozukluklarına değinilmiştir. yüklemiştir:
• içsel olarak zekayı koruma görevi
• dışsal olarak duyuları koruma görevi.
• Hipokrat afazili hastaları, sözcük belleğini yitirmiş insanlar
olarak betimlemiş; ayrıca dil bozukluklarının hemiparezi (yarım • Herofil, MÖ 300’de zekayı beynin ventriküllerine
felç) olgusuyla birlikte görüldüğünü gözlemlemiştir. (odacık) yerleştirmiştir.

• Hipokrat’a göre beyin zeka organıdır (mnemonikon) ve kalp de • Bu görüş uzun yıllar boyunca baskın görüş
duyuların organıdır. olmuştur ve 18. Yüzyılda bile bu görüşü
savunanlar olmuştur.

25 26

Nörodilbilimin Tarihçesi
Eski Mısır, Antik Yunan ve Roma
• MÖ 4. Yüzyılda Platon ruhun farklı yetilerini beynin farklı alanlarına
yerleştirmeyi istemiş ve beyni bütün duyuların merkezi olarak görmüştür.

• Bir yetinin beynin belli bir alanıyla birebir ilişkili olabileceği ilk kez Platon
tarafından ortaya atılmıştır.
• Buna karşın, Aristo, kalbin bütün sinirlerin merkezi olduğunu ve beynin
yalnızca kanı soğutmak için bir sistem olduğunu söylemiştir.
•
• Aristo’nun bu görüşü o zamanki bilim dünyasında çok büyük bir etki
yaratmamıştır, ancak onun psikolojik süreçler için kullandığı akış şemaları
daha sonra gelen dil işlevi modellerini etkilemiştir:

• duyu organı → duyulanım → algılama → biliş → bellek

27