Download as docx, pdf, or txt
Download as docx, pdf, or txt
You are on page 1of 74

‫الهيدرولوجي‬

‫‪ :‬بە زانستی ئاو پێناسە دەکرێت‪ ,‬ووشەکە پێکهاتوە لە دوو بەش‬


‫شێوەيە بە‬ ‫ئاو‪)Logy(،‬بە مانای زانست‪ ،‬بەم‬ ‫)‪(Hydro‬بە مانای‬
‫هايدرۆلۆجي دهگوترێت زانستی ئاو‪.‬‬
‫كةواتة دةتوانني بلَيَني ئةو زانستةية كة ليكؤلَينةوة دةكات لة‪:‬‬
‫زانستی ئاو‪.‬ئاو‬
‫بوونى‬ ‫‪ 1.‬بناغةى دروست‬
‫ي دهگوترێت‬

‫جوطرايف رووبةرة ئاوييةكان‪.‬‬ ‫دابةشبوونى‬


‫‪،(Logy‬بە مانای ئاو)‬ ‫بە)‬ ‫‪2.‬‬
‫‪ (Hydro‬مانای زانست‪ /،‬بەم شێوەيە بە‬
‫فيزياوى‪.‬‬ ‫‪ 3.‬خاسيةتى كيميايي و‬
‫‪ :‬بە زانستی ئا‬

‫ئاوى‬ ‫‪ 4.‬جوالنةوةى ئاو‪.‬‬


‫سةر رووى زةوى و دةرياضة و‬ ‫‪ 5.‬هةروةها طرنطى بة َليك َؤ لينةوةى ئاوى‬
‫ذيَرزةوى كة لة قوالَيةكى كةمداية‪ .‬ئاوى‬ ‫ريَكردووى دَؤ لةكان‬
‫‪ :-‬لقيَكة لة لقةكاىن زانسىت زةوى‪ ,‬كة لةو ِرووبةرانة‬
‫ئاوى زةرياكان داثؤشراوة لة جيهان‪ ,‬لةهةريةك لة اليةنةكاىن كيميايي و فيزيايي و بايؤلؤجى‬ ‫دةكؤلَيتةوة بة‬
‫و ئةو مادانةى كة لة بنكى زةرياكان ديَنةدةرةوة دةكؤلَيَتةوة‪,‬‬ ‫جيؤلؤجياى بنكى زةرياكان‬ ‫ئاوى زةرياكان وة‬

‫ئةمةش‬ ‫هةر لة كؤنةوة تاكو ئيَستا‪.‬‬


‫كة بة دةروازةى فراوان بة يةكةوة بةسرتاونةتةوة‪,‬‬ ‫بريتين لةو ِرووبةرة ئاويية بةرفراوانانةى‪,‬‬
‫دةبيَتة هؤى ليَكنزيكبوونةوة تايبةت مةندييةكاىن وةك (طةرمى و سويَري و شةثَؤ لةوة) ئاوةكانيان‪.‬‬
‫رووى زةوى كة ئاو نةيتوانيوة داى بثؤشيَت‪.‬ياخود ئاو بةجىَي‬ ‫بريتية لةو بةشة بةرزاييةى‬ ‫‪‬‬
‫هيَشتوون‪.‬‬
‫طوى زةوى دةطاتة)‪(510‬مليؤن كم‪2.‬‬ ‫ِ‬
‫‪ ‬رووبةرى َ‬
‫ئاوى زةرياكان داثؤشراوة‪ .‬كة دةكاتة لة)‪(70.8%‬ى ِرووبةرى طشىت ِرووى زةوى بة‬ ‫‪ ‬كة)‪(361‬مليؤن كم‪2‬‬
‫دا ثؤشيوة‪.‬‬
‫(مليون كم‪ 2‬ية‪ .‬كة دةكاتة لة‪(29,2%).‬‬ ‫ِ‬
‫‪ ‬ئةم رووبةرةى كة َبو ووشكاىن ماوةتةوة تةهنا )‪َ 149‬‬
‫‪ ‬ئةمةش ئةوة دةطةيةىنَ كة ِرووبةرى ئاوى نزيكةى دووجار و نيو بةقةد ِرووبةرى ووشكانية‪.‬‬
‫نيوةطوى زةوى نةبوون‪.‬‬
‫‪ ‬ئةم دابةشبووىن ئاوى و وشكانية بةيةك ساىن دابةشى سةر هةردوو َ‬
‫كؤ بونةتةوة‪ ,‬وة لة ي‪ 57%‬دةكةوي‬ ‫‪ ‬نزيكةى لة ‪ 43%‬زةرياكان لة نيوةى طؤى باكور‬
‫نيوةطؤى باشور‪.‬‬
‫‪ ‬لة ‪ 67%‬ووشكاىن دةكةويَتة نيوةطؤى باكور‪ ,‬تةهنا لة ‪33%‬ى دةكةويَتة نيوةطؤى باشور‬
‫زةرياكان دةطاتة نزيكةى (‪ 1370‬مليؤن ‪,)3‬‬ ‫طشىت قةبارةى ئاوى‬ ‫بةشيَوةيةكى ‪‬‬

‫كم‬
‫طوى زةوى‪ .‬قةبارةى‬‫)‪(13‬جار طةوةرةترة لة ووشكاىن َ‬
‫هةموو شويَنةكان لة وةك يةك نية بةامَل‬ ‫لةطةل ئةوةى قوىَل ئاوى زةرياكان ‪‬‬
‫َ‬

‫شيَوةيةكى طشىت ‪(3,73‬كم)ة‪.‬‬


‫مليون كم‪3).‬‬ ‫(‬‫‪24‬‬ ‫دةطاتة‬ ‫سةر‬ ‫زةوى‬ ‫ووى‬ ‫ر‬‫بةسةتةلَك لة شيَوةى ِ‬ ‫‪ ‬قةبارةى ئاو بة‬
‫َ‬
‫دةضيَتةوة ناو و ئاوى دةرياو كةب ِرةك زةرياكان‬ ‫ليَدةتويَتوة زؤريشى‬ ‫َ لنساة ب ِريَكى ‪‬‬

‫دةطاتة‪(50‬م) لةم كاتةى ئيَستادا‪.‬‬


‫‪ ‬قةبارةى ئاوى ووشكاىن ِرووى ناو زةوى نزيكةى‪(751,200‬كم)‪3‬ية ‪.‬‬
‫‪ ‬قةبارةى ئاوى لة‪ (1200‬كم‪ِ 3).‬رووبارةكان‬
‫و ِرووبارةكان توانةوةى بةفرى سةر ووشكاىن بةره‬ ‫دوىَل ‪‬‬
‫قةبارةى ئةو ئاوةى كة لة َ‬

‫ديَت دةطاتة ‪(37‬هةزار كم‪3).‬‬


‫شي نزيكةى دةطاتة (‪ 13‬هةزار كم‬
‫بةشيَوةى َ‬ ‫ئةم ئاوةى كة لة هةوادا هةية‬ ‫‪ ‬هةروةها‬
‫‪3‬‬
‫دابةشبووىن ووشكاىن و ئاوى سةر طؤى زةوى لة ساىَل )‪ (1650‬زاناى‬
‫بةناوبانطى هؤلَةندى (فارينؤس‪ ),‬زةرياكاىن جيهاىن دابةشى سةر ثيَنج زةرياى‬
‫طةورةى جيهاىن كرد ئةوانيش هةريةك لة‪:‬‬
‫زةرياى هيَمن‬ ‫‪1.‬‬
‫زةرياى ئةيلَةسى‬ ‫‪2.‬‬
‫زةرياى هيندى‬ ‫‪3.‬‬
‫زةرياى بةست َةلةكى باكور‬ ‫‪4.‬‬
‫زةرياى بةستةلَةكى باشور‪.‬‬ ‫‪5.‬‬
‫بةاَل م دواتر دةستةى زاناياىن بوارى جوطراىف لة )‪ (1845‬ئةوةى يان ثشت‬
‫ِراستكردةوة كة زةرياكان تةهنا ضوار زةريان ئةوانيش هةريةك لة‪:‬‬
‫زةرياى هيَمن‬ ‫‪1.‬‬
‫زةرياى ئةيلَةسى‬ ‫‪2.‬‬
‫زةرياى هيندى‬ ‫‪3.‬‬
‫زةرياى بةست َةلةكى باكور‬ ‫‪4.‬‬
‫دا‪ị‬ةشبوونى ووشكانى و ئاوى لة سةر طؤى زةوى‬
‫زةرياكان‬ ‫روو‪ị‬ةر ‪ị‬ةهةزار (كم)‪2‬‬ ‫كيشيوةرةكان‬ ‫روو‪ị‬ةر ‪ị‬ةهةزار (كم)‪2‬‬

‫هادى‬ ‫‪179600‬‬ ‫ئاسيا‬ ‫‪43836‬‬

‫ئةتلَةسى‬ ‫‪92400‬‬ ‫هةردوو ئةمريكا‬ ‫‪42097‬‬

‫هيندى‬ ‫‪74900‬‬ ‫ئةفريقيا‬ ‫‪30310‬‬

‫‪ị‬اكور ‪ị‬ةستةلَةكى‬ ‫‪14100‬‬ ‫ئةوروثا‬ ‫‪10500‬‬

‫ئوسرتاليا‬ ‫‪8557‬‬

‫قوتبى ‪ị‬اشور‬ ‫‪14165‬‬

‫كؤى طشتى‬ ‫‪361000‬‬ ‫كؤى طشتى‬ ‫‪149465‬‬


‫نةخشةى جيهان‬
‫‪1-‬زةرياى هادى‪:-‬‬
‫لة زةرياى دريَذدةبيَتةوة بةستةلةكى باكور لة نيوة طؤى باكور‬ ‫زةرياى هادى يان ئارام بة دريَذى ‪(10‬هةزار ميل)‬
‫دةكةويتة نيوان كيشوةرةكاىن هةردوو ئةمريكا‬ ‫تاكو قؤتىب باشو‪َ ,‬هيلَى يةكساىن دابةشى سةر دوو بةشى دةكات‪.‬‬
‫ئاوا‪ .‬طةورةترين رووبةرى ئاويية لة سةر كورةى زةوى كه‬ ‫و ئوسرتاليا لة بةشى رؤذ‬ ‫خؤرهةالت و ئاسيا‬ ‫لة بةشى‬
‫هبتهنها نزيكةى )‪(35.2%‬ى كؤى طؤى زةوى و‬ ‫(كه ‪2 )،‬كم‪179,600,000‬‬ ‫ِرووبةرةكةى دةطاتة نزيكةى‬
‫لةطةل ئةوةشدا ثيَكديَنيَت‪ ,‬زياترة لة ‪1.2‬ى كؤى ووشكاىن ِرووبةرى‬
‫وة َ‬ ‫ِرووبةرى ئاوي نيوةى‬ ‫هةروةها نزيكةى‬
‫قوليةكةى دةطاتة‬ ‫ثيكدةهينيت‪ ,‬وة‬ ‫لة سةر سىَي رووبةرى جيهان يةك‬ ‫سةرطؤى زةوى‪ ,‬وة كة بةتةهنا نزيكةى‬
‫قةبارةى ‪(710‬مليؤن كم)‪3‬ية‬ ‫‪11524‬مرت‪ .‬وةناوةندى قوىَل (مرت‪,)4282‬‬

‫ئاسيا‬
‫ئةمريكارى باكور‬

‫زةرياى هيَمن‬
‫ئةمريكاى باشور‬
‫ئوستراليا‬
‫‪2-‬زةرياى ئةتلَةسى‪:-‬‬
‫و ئةفريقيا لة بةشى خؤرهةاَل تيةوةيىت و وة‬ ‫ئةم زةرياية دةكةويتة نيوان كيشوةرةكاىن ئةوروثا‬
‫كيشوةرةكاىن ئةمريكاى باكور و باشور لة بةشى خؤرئاوايةتى‪ .‬دريذدةبيتةوة لة جةمسةرى باكور‬
‫جةمسةرى باشور‪ .‬دووةم طةورةترين ِرووبةرى ئاوية لة سةر ووى طؤى زةوى دوواى زةرياى‬ ‫هةتاكو‬
‫هيَمن‪ ،‬كة رووبةرةكةى دةطاتة ‪(92,400,000‬كم‪ ), 2‬كة بةتةهنا نزيكةى لة )‪ (18.11%‬كؤى‬
‫طؤى زةوى دادةثؤشيَت‪ ,‬وة ئةم ِرووبةرة دةكاتة لة )‪(25.6%‬ى كؤى ِرووبةرى ئاوى‪ ,‬وة قوىل ئةم‬
‫زةرياية كةمرتة لة زةرياى هاد كة دةطاتة ‪ 9560‬مرت‪ ,‬وة قةبارةكة دةطاتة ‪(354.7‬مليؤن كم‪3).‬‬

‫ئةوروثا‬
‫ئةمريكاى باكور‬
‫زةرياى ئةتلَةسى‬
‫ئةفريقيا‬
‫ئةمريكاى باشور‬
‫‪3-‬زةرياى هيندى‪:-‬‬
‫ئاسيا دةورة دراوة وة قارةى ئةفريقيا‬ ‫شويَىن جوطراىف ئةم كشيوةرة لة بةشى باكورى بة قارةى‬
‫باكورى رؤذهةالىت نيمضة دوورطةى هيندي صين و‬ ‫دةكةويتة بةشى رؤذئاواى و وة بةشى‬
‫بةامل لة باشورى بازنةى جةمسةرى باشورية‪.‬‬ ‫كيشوةرى ئوسرتاليا دةورةدراوة‬
‫يةكسانة بة‪(74,900,000‬كم‪ ), 2‬كةواتة سيَيةم ِرووبةرةكةى طةورة زةرياية لة‬ ‫بةوثيَيةى كة‬
‫)‪ (%14.68‬كؤى ئةم ‪(510‬مليؤن كم)‪2‬زةوى دادةثؤشيَت‪ ,‬وة‬ ‫طوى زةوى‪ ,‬كة بة تةهنا‬ ‫سةر َ‬
‫ِرووبةرةكةى دةكاتة )‪ (20.7%‬كؤى زةرياكان لة ِرووبةرى سةرطؤى زةوى‪ ,‬و رووبةرةكةى دةطاتة‪,‬‬
‫قولَيةكةى دةطاتة ‪(9000‬مرت‪ ),‬وةقةبارةى ئاوةكةى دةطاتة ‪(292.2‬مليؤن كم‪)3‬‬

‫ئاسايا‬

‫ئةفر‬ ‫زةرياى هيندى‬


‫ئوستراليا‬

‫قوتبى باشور‬
‫‪ 4-‬زةرياى بةستةلَةكى باكور‪:-‬‬
‫كة بة كيشوةرةكاىن ئاسيا و ئةوروثا و ئةمريكاى باكور‬ ‫زرةياى بةستةلةكى باكور دةكةويتة جةمسةرى باكور‪,‬‬
‫دةورة دراوة‪ .‬بةوثيَيةى كة ِرووبةرةكةى دةطاتة ‪(14,100,000‬كم‪ 2),‬كةواتة بضوكرتني زةرياية بة بةراورد‬
‫كة دةكاتة نزيكةى لة )‪ (2.8%‬كؤى طؤى زةوى‪ ,‬وة ئةم ِرووبةرةش نزيكةى لة )‪(4%‬‬ ‫بة زةرياكاىن ترى جيهان ‪,‬‬
‫ِرووبةرى زةرياكان‪,‬بةَالم َقوليةكةى دةطاتة ‪(5450‬مرت‪ ),‬بةامَل ناوةندى قوىَل ‪(1500‬مرت)ة‪ِ ,‬ريَكخراوى كؤى‬
‫هايدرؤطراىف كة تايبةمتةندة بة زانسىت زةرياكان بة ناوى زةرياى سثى ناوةراسىت جةمسةرى يان زةرياى‬
‫جةمسةرى دةيناسينيت‪ ,‬قةبارةى ئاوى ئةم زةرياية دةطاتة ‪(18.75‬مليؤن كم)‪3‬ية‬
‫‪ 1.‬ثلةى طةرمى‬
‫فيزيايةكاين ئاوى زةرياكان‪ ,‬كة ئاوى زةرياكان ثل‬ ‫• يةكيَكة لة تايبةمتةندية‬
‫طةرمى جياوازيان هةية بةطويَرةى‪.‬‬
‫‪ 1-‬شويَىن جوطراىف (جياوازى بازنةكاىن ثاىن‪).‬‬
‫‪ 2-‬قولَيةكةى‪.‬‬

‫لة نيَوان ( ) زةرياكان‬ ‫ئةم ثلة طةرميةى ئاوى‬


‫)ثلةى سةردى لة َهيلَى ناوضةى يةكسان‪.‬‬ ‫ناوضةى جةمسةرةكان و (‬
‫• وةناوةندى ثلةى طةرمي ئاوى زةرياكانيش ( )داية‪:‬‬
‫• بؤضى ئةم؟‬
‫م) لة ذ‬ ‫• بةهؤى رؤضووىن تيشكى خؤر بةناو ئاودا‪ ,‬كة تاكو ( قووىَل‬
‫ئاسىت رووى رووبةرة ئاويةكان دةبيَت‪.‬‬
‫‪‬دابةشبووىن ئاسؤيي ثلةى طةرمى لة سةر ِرووة ئاوةيةكاندا‬
‫نزمبوونةوةى ثلة بةثلةى ثلةكاىن طةرما لة َهيلَى يةكساىن‪(30‬س‬
‫بة ئاراستةى جةمسةرةكان (‪ )2-‬تؤماردةكةن‪.‬‬
‫• بؤضى؟؟؟‬
‫‪ 1.‬بةهؤى هةرمَي ةكاىن جياوازى ئاو و هةوا‪.‬‬
‫‪ 2.‬طؤراىن وةرزةكان‪.‬‬
‫‪ 3.‬مةوداى ثلةى طةرمى رؤذانةى هةوا‪.‬‬
‫‪ 4.‬دابةشبووىن كيشوةرةكان‪.‬‬
‫‪ 5.‬شيَوةى كةناراوةكان‬
‫‪ 6.‬تةوذمة دةريايةكان‪.‬‬
‫دةريا و زةرياكان ثشت دةبةستيَت ئاوى‬ ‫ستووىن ثلةى طةرمى‬ ‫‪ ‬دابةشبووىن‬
‫بة‪:‬‬
‫جوطرايف‪.‬‬ ‫‪ .1‬شويَىن‬
‫ثةيوةنديان بةيةكرتى و ئاو ِريَذطةكةيان‪( ).‬ئاو‬ ‫‪.2‬‬
‫ِريَذةى خوي تياياندا‪3. .‬‬
‫ئةم دةريايانةى كة نيمضة داخراون سيستميَكى طةرمى جياوازيان هةية‪ ,‬بةامَل‬
‫كة ثةيوةستة بة‪:‬‬
‫• ضؤنيةتى ثةيوةست بوونيان بةيةكرتةوة‪.‬‬
‫• جؤرى طةروةكانيان كة بة دةرياوة بةسرتةوةتةوة يان بة زةرياوة‪.‬‬
‫ةوة جياوازى لة ثلةكاىن طةرميدا ناميَنيَت بةدريَذاي وة‬ ‫لةدواى قوىَل‬
‫داية‪ .‬سَال‬ ‫دةمي َنيتةوة بةطشىت لة نيَوان‬
‫َ‬ ‫طرىي‬‫َ‬‫بةجي‬
‫(امللوحة) ‪ (Salinity):‬بريتية لة تايبةمتةندى كيميايي ئاوى‬ ‫سويَرى ثيَناسةى‬
‫َيك مادةى رةق لة ئاوى زةرياكانةوة سةرضاوةى طرتووة‪.‬‬ ‫زةرياكان‪ ,‬كة لة توانةوةى كؤم َةل‬
‫بؤ منونة لة هةر ‪(1‬كطم) ضةن‬ ‫ثيَوانة دةكريَت بة ثيَواىن هةرطراميَك لة كيلؤطراميَك‪ ,‬وة‬
‫خوي تيَداية؟‬
‫طرامى مةوادى َ‬
‫ئةم بوارةى ئاماذةيان بةوةكردووة كة رادةى سويَرى ئاوى ئاوى زةرياكان لة نيَوان زاناكاىن‬
‫‪38) – (33‬لة هةزار بةش‪ ,‬ناوةندى سويَرى ئاوى زةرياكان )‪ (35‬لة بةش لة هةزار‬
‫بةشداية‪.‬‬

‫‪ 1-‬بةرد و كانزاكاىن بةردى تويَكلَى زةوى‪ ,‬كة لة ئةجنامى تةجويةى كيمياييةوة بة هؤى‬
‫بارانةوةبيَت يان ئاوى رووبارةكان توشى توانةوة بوون‪ ,‬هةريةك لة خويَيةكاىن ( كلؤ ئاوى‬
‫و صؤديؤم و مةطنيسيؤم و كاليسيؤم و كربيت‪..........‬هتد)‬
‫‪ 2-‬بةهؤى بوركانةكانةوة كة لة ذيرةوةى زةريامان روو دةدات كؤمةَل َييك موادة‬
‫َ‬
‫ثيك دةهينييت‪ .‬سويركةرةكان‬
‫ئايؤنةك‬ ‫هيَمادةكريَت‪ ,‬لة ‪55%‬ى ريَذةى‬ ‫ئايؤناتى‬
‫لة ثيَكديَنيَت ئاوى زةرياكان‪.‬‬
‫دةيب‬
‫دو‪,‬ةم ئايؤنة لة ئاوى كةريَذةكةى زةرياكان َ‬ ‫‪ 2-‬ئايؤىن‬
‫سويَرى هؤى ئاوةكةيان كةريَذةى لة ( )‪%‬ى كؤى ئايؤنةكانة‪.‬‬
‫هةية‪.‬‬ ‫دةطاتة كة ثلةى سيَيةمى‬ ‫ريَذةكةى‬ ‫‪ 3-‬ئايؤىن‬
‫بةشدارى ئا سويَرى‬ ‫بةريَذةى لة‬ ‫‪ 4-‬ئايؤىن‬
‫زةرياكان دةكات‪.‬‬
‫لة ئاوى زةرياكان بووىن هة‬ ‫ريَذةى لة بة‬ ‫‪ 5-‬ئايؤىن‬
‫ة لة ثلةى ثيَنجةمداية‪.‬‬
‫بوونيان هةية‪.‬‬ ‫‪ 6-‬هةنديَك لة ئايؤىن تر لة بة ِريَذةى‬
‫‪ 1-‬دابارين‬
‫‪ 2-‬بةهةمَل بوون‬
‫‪ 3-‬توانةوةى تؤثةلَةبةفرةكان‪.‬‬
‫• كاتيَك كة بارانيَكى زؤر بةسةر ِرووبةرة سويَرةكاىن زةرياكاندادةباريَت‬
‫بةهؤى ئةوةى ئاوى داباريؤ هةميشة شريناوة بؤية دةبيَتة هؤى كةم‬
‫بوونةوةى ِرادةى سويَرى ئاوى زةرياكة لةم ناوضةية‪.‬‬
‫• كاتيَك كة بةه َةمل بوون زؤر دةبيَت بةتايبةت لة وةرزى هاوين و لة‬
‫َهيلَى يةكساىن ِريَذةيةكى زؤر لة ئاوى زةرياكان دةبيَت بة هةَل دةوروبةرى‬
‫كةئةمةش دةبيَـتة هؤى بةرزبوونةوةى سويَرى ئاوى زةرياكان‪.‬‬
‫كاتيَك كة ريَذةيةكى زؤر لة بةرفرى بةستةلَةكةكان دةتاويَنةوة و تيَكةىَل •‬
‫ئاوى زةرياكاىن نزيكيان دةبيَت دةبيَتة هؤى نزمبونةوةى ئاسىت سويَرى ئ‬
‫زةرياية لةم ناوضةية‪.‬‬
‫بةهؤى ئةم‬ ‫ئةم سويَريةش لة شويَنيَكةوة بؤ شويَنيَكى تر جياوازى هةية‪ ,‬‬
‫هؤكارانةى اىل خوارةوة‪.‬‬
‫‪ 1.‬بازنةى ثاىن شويَنةكة‪:‬‬
‫خوي زؤردةبيَت‪َ ,‬بيت ئةطةر بةامَل‬ ‫ذةى‬ ‫ي‬
‫َ‬ ‫ئةوا ِ‬
‫ر‬ ‫هةرضةندةك بازنةى ثاىن كةم‬
‫َ‬
‫ذمارةى بازنةكاىن ثاىن زؤربن ئةوا شؤرةكات كةم دةبيَت‪.‬‬
‫‪ 2.‬بارى تؤثؤطرافياى دةرياكان‪:‬‬
‫بةطةرووى فراوان يان تةسك دةرذيَنة زةرياكان‪ ,‬يان دةري‬ ‫هةنديَك لة دةرياكان‬
‫ريَذةى شؤرةكاتيان بةرزدةبيَتةوة بؤ زياتر ئةوا‬ ‫داخراون‪ ,‬وةك دةرياى مردوو‪,‬‬
‫( ‪ 275‬لة هةزارا‪).‬‬
‫‪ 3.‬ئاو ريَذطةى رووبار‪:‬‬
‫زةرياكان لةو شويَنانةى كة روبارةكانيان تيَدةرذيَت بةتايبةت رووبارة ئاوى‬
‫وةك ئاوريَذطةى رووبارى ئةمازؤن و‬ ‫طةورةكان ئةوا ريَذةى شؤرةكاتيان كةمة‪,‬‬
‫كؤنطؤ و ميسيسثي‬
‫‪ 2-‬سويَرى‪:‬‬
‫‪ 4.‬بارودؤخى ئاووهةوا‪:‬‬
‫سةر زةرياكان دةطريَتةوة‪ ,‬وةبةرزى ثلةى طةرمى و ناوةندى بةهةمَل بوون لة ناوض‬ ‫داباريىن ب ِرى‬
‫مام ناوةنديةكاندا ( ‪60) – 40‬باكور باشور هؤكارة نزمى ريَذةى سويَرى‪.‬‬
‫‪ 5.‬تَيثةربووىن رووناكى‪:‬‬
‫خؤر بةبةشى سةرةوةى ئاوةكاندا تيَدةثةريَت‪ ,‬بةتايبةت ئةو ئاوانةى كة روونن‪ ,‬ضةند تيشكى‬
‫جؤريَك تيشك بةناوياندا تيَدةثةريَت وةك تيشكى سةورو وةنةوشةيي و تيشكى رووناكى‪.‬‬
‫كة رووىن ئاوةكان و شويَىن جوطرافيان لةرووى بازنةكاىن ثانيةوة كاريطةرى هةية لة سةر تيشك‬

‫ئاوةكاندا تيَدةثةريَت‪ .‬بةناو‬ ‫رووناكى‪.‬‬


‫تاقوىل (م‪)200‬‬
‫تيشكى خؤر َ‬
‫‪.‬‬
‫جولة و‬
‫كة دةبيَتة هؤى دروستبووىن َ‬ ‫تايبةمتةنديةكى فيزيايي ئاوى زةرياكانة‪,‬‬ ‫ئةمة‬
‫شةثؤىَل ئاوى زةرياكان‪.‬‬
‫دةبيَتة هؤى جولَةكردىن ئاو لة ناوضةى ض ِرى بةرز بؤ ناوضةى ض ِرى كةم‪ ,‬ئةم تايبةت كة‬
‫مةندية بة دوو هؤكار كاريطةردةبيَت كة ئةوانيش هةريةك لة‬
‫ِرادةى سويَرى ئاوى زةرياكان‪1- .‬‬
‫‪ 2-‬ثلةى طةرمى ئاوى زةرياكان‪.‬‬
‫ئاوى ثاك ( )‪ ،1.00g/cm3‬بةاَل م ض ِرى ئاوى زةرياكان دةطاتة ‪ cm3( 1.025g/‬ض ِرى‬
‫بةرزبوونةوةى سويَرى ئاوى زةرياكان ض ِريان زياددةكات واتة ئاراستةيةكى ِراستةوانةى بة‬
‫نيَوان ئةم دوانةية هةية‪.‬‬
‫ض ِرى ئاوى سارد زياترة لة ض ِرى ئاوى طةرم‪ ,‬هةرلةبةر ئةوةشة ئاوةساردةكان لة بةاَل م‬
‫ئاوى طةرمةكانةوةن‪ .‬ذيَرةوةى‬
‫ثيَضةوانةية‪ ,‬واتة ثلةى طةمى‬ ‫ثةيوةنديةكى‬ ‫كةواتة ثةيوةندى نيَوان ثلةى طةرمى و ض ِرى‬
‫ض ِرى زؤرة ثيَضةوانةكةشى ِراستة‪ .‬نزم‬
‫جولةدان‪,‬‬
‫ئةمةش بةه َ‬ ‫تر لة تايبةت مةنديةكاىن ئاوى زةرياكان ئةوةية كة بةردةوام لة يةكيَكى‬
‫ثلةى طةرمى و جياوازى ض ِرى و ريَذةى شؤرةكاتى ئاوةكةيانةوة دةبيَت‪ ,‬جياوازى ئاوةكان هةميش‬
‫ناوضةى ض ِرى زؤرةوة بؤ ناوضةى ض ِرى كةم دةجو َلنَي ‪ .‬لة‬
‫جؤر جولَةى ئاوى دةريا و زةرياكان بةرهةم ديَنن‪ .‬دوو‬

‫لة جولَةى ستوىن ئاوى دةريا و زةرياكان‪ ,‬يان بةرزبونةوة و نزمبوونةوةى ئاسىت ئاوى دةريا و بريتية‬
‫بةرزترين هةلكشاىن ئاوةكان كاتيَك دةبيَت كةمانط (ثةهنان) بيَت واتة (ضورادة) شةو بيَت‪ .‬زةرياكان‪.‬‬
‫بريدؤزي نيوتندا دةلَيَت هةلَكشان و داكشان دةكةويَتة ذيَركاريطةرى ئةم هؤكارانة‪ :‬لة‬
‫‪ 1 .‬هيَزى ر َاكيشاىن خؤر و مانط بؤ زةوى‪.‬‬
‫هيَزى ثالَنةرى سةنتةرى ناوةند‪2. .‬‬
‫هةرضةندى هةردوو هةسارةى مانط و زةوى لةيةكرت دووربكةونةوة هيَزى راكيَشان لة نيَوانياندا كةم‬
‫وة ئةو بةشةى كة ِرووى لة مانطة هيَزى راكيَشاىن بةرةو مانط زياترة بةبةراورد َ‬
‫لةطةل بةشى دةبيَت‪.‬‬
‫ثيَضةوانةكةى‪.‬‬
‫ئةمةش دةبيَتة هؤى ئةوةى ئةو بةشةى كة روو لة مانطة لةاليةن مانطةوة كيَش بكريَت‪ .‬كة‬
‫ئةمةش دةبيَتة هؤى ئةوةى كة‬ ‫رووة ثيَضةوانةكةى هيَزى ثا َلنةرى سةنتةرى زياترة‪ ,‬بةامَل‬
‫بةثيَضةوانةى مانط ب ِرؤن‪.‬‬
‫باال كاتيَك روودةدات زةوى و مانط و خؤر لة سةر يةك راستة هيَ َل بن‪ ,‬كة ئةمة بةامَل‬ ‫هةلَكشاىن َ‬
‫كاتى مانطى ضواردةدا روودةدات‪ ,‬لةو كاتةدا هيَزى راكيَشاىن خؤر دةضيَتة سةر هيَزى راكيَشان لة‬
‫مانط و هةردوكيان بةيةكةوة ئاوةكاىن سةر زةوى رادةكيَشن‪.‬‬
‫لةطةل زةويدا ئةوا هيَزى راكيَشاىن بةامَل‬
‫ئةطةر مانط و خؤر طؤشةيةكى وةستاويان دروستكرد َ‬
‫خؤر كةم دةكات و كاردةكاتة سةر هيَزى راكيَشاىن مانط و لةم كاتةدا كردارى داكشان روودةدات‪.‬‬
‫طرينطرتني ئةو هؤكارانةى كة كاريطةريان هةية لة سةر هةلَكشان ئةمانةن‪:‬‬
‫‪ 1.‬فراواىن رووبةرة ئاويةكان‪.‬‬
‫لةطةل رووبةرة ئاويةكان واتة سروشىت كةنارةكان و ‪2.‬‬‫فراواىن ووشكاىن و تيَككهةلَكيَشبووىن َ‬
‫كةنداوةكان‪.‬‬
‫‪َ 3.‬قوىل ئاوى دةريا و زةرياكان‪.‬‬
‫‪ 4.‬خرَي ايي و ئاراستةى با‪.‬‬
‫روب‬ ‫جولَةى ئاسؤيي لة ئاوى دةريا و زةرياكان‪ ,‬كة زؤربةى كات لة‬ ‫بريتية‬
‫رووبةروة ئاويةكان بة ديار دةكةويَت‬ ‫ئاويةكانةوة سةرضاوةدةطريَت و كاريطةريةكاىن زياتر‬
‫بةهؤى ئةم هؤكارانةوة شةثؤلَةكان دروست دةبن‪:‬‬
‫خرَي ايي و بةردةوامى و ئاراستةى با‪.‬‬ ‫‪1.‬‬
‫فراواىن رووبةورة ئاويةكان‪.‬‬ ‫‪2.‬‬
‫َقويل ئاو‪.‬‬ ‫‪3.‬‬
‫رووداىن بوو مةلةرزة و طركانةكان لة بىن دةريا و زةرياكان‪.‬‬ ‫‪4.‬‬

‫‪ 1.‬بةرزى شةثؤل‪.‬‬
‫‪ 2.‬دريَذى شةثؤل‪.‬‬
‫‪ 3.‬ماوةى سو ِرى شةثؤلةكان‪.‬‬
‫شةثؤلةكان بةشيَوةيةكى بازنةيي دةسوريَنةوة و بةشةكاىن دةطة ِريَتةوة هةمان شويَىن خؤي هةميشة‬
‫ئاوةكان بةهةمان خرَي ايي شةثَؤ لةكان ريَِرةويان بكرداية ئةوا بةكارهيَناىن زةريا بؤ كةشتيةوا ئةطةر‬
‫كاريَكى ئةستةم بوو‪.‬‬
‫شةثَؤ لةكان بةشيَوةى سور َيكى تةواو دةسوريَنةوة‪ ,‬بؤية هةرضةندةك بةرة و قوالَىي ب ِرؤ لةبةرئةوةى‬
‫ضيَوةكةى كةم دةكات و لة قووالَىي ‪(100‬م)ناميَنيَت‪ .‬ئةوا‬
‫تاكو قولدةبيتةوة نزيك‬ ‫ضيىن ثشتيَنةى بضوكرتني ئاوى زةرياكان‪ ,‬كة لة سةر رووى زةريايةكةوة‬
‫َ َ‬
‫زةرياكان دةطريَتةوة‪ ,‬ئةم ضينة تيشكى رؤذى راست‬ ‫كؤى ئاوى‬ ‫‪ ),‬كة نزيكةى لة‬ ‫(‬
‫زيندوةكان‪ ,‬سةبارةت بة ثلةى طةرمىي و ض‬ ‫بةردةكةويَت‪ ,‬وة دةولَةمةندة بة بونةوةرة خؤ‬
‫شويَىن بةطويَرةى جوطراىف دةطؤ ِريَت‪.‬‬
‫(‬
‫)‪ ,‬كة‬ ‫لة دواى ثشتيَنةى تيَكةلَةوة ثشتيَنة دةست تاكو ثيَدةكات قوىَل ( نزيكةى‬ ‫ئةم‬
‫لة ث ِرى ثلةى طةر دةبةزيىن‬ ‫كةمرت بونةوةرة زيندةكان تياى دةذين وة بة ناوضةى‬ ‫ناوضةية‬
‫لة كؤتايي ضينة‬ ‫بؤمنونة لة بةشى سةرةوةى ضينةكة ثلةى طةرمى‬ ‫دادةنريَت‪,‬‬
‫ثيَكديَنيَت‪ .‬زةرياكان‬ ‫ئاوى‬ ‫‪ ),‬وة نزيكة لة‬ ‫( دةبيَتة‬
‫(‬
‫ثيَدةكات‪ ,‬كة هيض تيشكى بةرناكةويَت‪ ,‬خؤرى‬ ‫ئةم ضينة لة كؤتايي ضيىن طويَزراوةوة دةست‬
‫ثلةى بةسنت‪ ,‬وةضرى ئةم ض‬ ‫سادة لة ئاوى زةريكان‪ ,‬وة ثلةى طةرميةكةى نزيكة لة‬ ‫ضينيَكى‬
‫ثيَكديَنيَت‪.‬‬ ‫كؤى ئاوى زةرياكان‬ ‫ضريةكةشى زؤرة‪ ,‬كة نزيكةى لة‬ ‫نةطؤرة و‬
‫َليكَؤ لينةوةى ئاوى بة‬ ‫زانستيَطة كة طرينطى‬
‫دؤيَل ِرووبارةكان و ئاوى بةستوو ريَكردووى‬ ‫سةر رووى زةوى و دةرياضة و ئاوى‬
‫بةرزاييةكان و ئاوى‬ ‫كة لة شوةى بةفرداية لة ناوضة جةمسةريةكان و ناوضة‬
‫كة لة قوالَىي كةمدان ذيَرزةوى‬
‫كة دابةشى ئةم بةشانة دةبيَت‪.‬‬
‫تةهنا طرينطى بة ئاوى‬ ‫زانستيَكة‬
‫و )‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫ِريَكردووى دؤىَل رووبارةكان دةدات‪ .‬وةك (‬
‫ئاوى رووبار‬
‫طرينطى بة ئاوى دةرياضة و‬ ‫ئةو زانستيَكة تةهنا‬
‫)ةكان‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫زؤنطاوةكان دةدات‪ .‬وةك (‬
‫بة بةفر و ناوضة‬ ‫زانستةية كة تةهنا طرينطى‬ ‫‪ CRIOLOGY‬ئةو‬
‫)يان‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫بةفرينةكاىن جةمسةرةكان دةدات‪ ,‬وةك (‬
‫دةطريَتةوة‪:‬‬ ‫زانسىت ئاو ئةمانة‬ ‫لقةكاىن‬
‫ئةو زانستةية كة طرينطى‬
‫و تايبةت‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫بة ئاوى دةريا و زةرياكان دةدات‪ .‬لة‬
‫دةكَؤل َيتةوة‪.‬‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫مةنديةكاىن‬
‫زانستيي َليكَؤ لنةوةى ذيَرزةوية‪ ,‬كة ئاوى‬
‫ئاوى دةدات‪ ,‬وة ئةو هؤكارانةى ذيَرزةوى‬ ‫ثيَكهاتةى و و‬ ‫طرينطى بة‬
‫سةر ئاسىت ئاوى ذيَرزةوى هةية‪.‬‬ ‫كة كاريطةريان لة‬
‫ناو‬ ‫زانسىت‬
‫ليكَؤ لينةوةى‬
‫ب ِرى ئاو دةداتة بة لة بةرطى هةوا كة شيَوةى لة بووىن شيَدا‬ ‫‪ .‬كة طرنيطى‬ ‫بةرطى‬
‫هةية‪.‬‬
‫بؤ ِروون دةبيَتةوة كة ئةوةمان زانستى ئاو ثةيوةندى‬ ‫ثيَناسةكانى سةرةوة‬ ‫بةتيَبينى‬
‫زانسى جوطرافياى سروشتى و خاك و‬ ‫بةزؤربةى زانستةكانى وةك ئةندازيارى و‬
‫جيؤلؤجيا هتد هةية‪.‬‬
‫‪ ‬ضؤنيةتى سودوةرطرتن لة سةرضاوة ئاوييةكان‪:‬‬
‫‪ 1.‬دةست بةسةر داطرتنى ئاو ( ‪ : Control) Water of‬دةست‬
‫بةسةرداطرتنى ئاو لة اليةن مرؤظةوة بةمةبةسـتى ريطريكردنـة‬
‫ـاذةل و‬
‫لــة درســت بــوونى الفــاو بــؤ ثاراســتنى ئــادةميزاد و ئـ َ‬
‫رووب ــةرةكانى كش ــتوكالَة ب ــؤ ئ ــةوةى توش ــى ذيَرئ ــاو ك ــةتن و‬
‫لةناوضوون نةبن‪ ,‬هةروةها دانـانى ثـ‪v‬ن لـة كـاتى دروسـتكردنى‬
‫ثردو مةنهؤل لة ناوضة جياوازةكان‪.‬‬
‫‪ 2.‬بةريَوةبردنى جؤرى ئاو (ئيدارةى جؤرى ئـاو‪ ):‬بةتيَثـةر بـووىن‬
‫كــات و رؤذ بــة ِرؤذ ثــيب بــووىن ئــاو لــة زيادبووندايــة‪ ,‬ئــةويش‬
‫ب ــةهؤى زؤر ب ــوىن م ــرؤظ و ب ــةرةو ث ــيَش ض ــووىن ض ــاالكى‬
‫ثيشةش ــازيةوة‪ ,‬زي ــادبوىن ثيس ــي ئ ــاو ب ــة ه ــؤى طةش ــةكردىن‬
‫بةث ستاندارى جيهانيةوة‪ .‬ثيَشكةوتن‬
‫ئاو بؤ بةكارهيَناىن‬ ‫‪ 3-‬بةكارهيَناىن ئاو ( ‪Utilization): Water of‬‬
‫لة ديارترينيان بريتين لة هةريةك لة خواردنةوة و بةكارديَت‬ ‫زؤر مةبةست‬
‫كشتوكال و ثيشةسازى و طواستنةوة و طةشت و طوزار‪.‬‬‫َ‬ ‫مال و كارةبا و‬
‫ناو َ‬
‫ثيناسةى ئاو؟؟‬
‫لة شلةيةكى برَي ةنطى بيَتامى َيب بؤن‪ ,‬كة لة هةريةك لة بةرطةكاىن بريتية‬
‫بةردى و زيندةطى و هةوايي دا بووىن هةية‪.‬‬
‫سةرضاوةى ثيسكةرةكان؟؟‬
‫‪1-‬مرؤظ‬
‫‪..... -2‬‬
‫ڕێگر لە تێپەڕينی ئاو) لەسەر ڕووبار و‬ ‫بەربەستێكە لە مەوادی سفت(‬
‫زێ‬
‫دروست دهكرێ بەمەبەستی زيادكردنی ڕووبەری ئاوی گڵدراو لە پشتييەوه‪( /‬‬
‫(ئاودێری‪ ،‬دابين كردنی ئاوی‬ ‫و بەكارهێنانی بۆ زۆر مەبەستی وهك‬ ‫ئەپستريم )‬
‫پێويست بۆ خواردنەوه ‪،‬بووژانەوهی زهوی ‪،‬ووزهی كارهبا ‪،‬سامانی ماسی ‪،‬گەشت‬
‫وگوزار ‪،‬پاراستی ناوچەكە لە مەترسی الفاو ‪،‬پاراستنی ئاوی ژێر‬
‫زهوی …‪ ..‬هتد) ‪.‬‬
‫گەورهترين دامەزراوهی ئاوييە كە (پارهيەكی زۆر و توانای مرۆيی و كاتێكی‬
‫لە شوێنێكی شاخاوی دروست‬ ‫بە شێوهيەكی گشتی بەنداو‬ ‫زۆری دهوێ‪),‬‬
‫بناغەيەكی باشی هەبێ‪ .‬زۆر‬ ‫دهكرێ كە ئاوهكەی بە دۆڵێكی تەگەبەردا بڕوا و‬
‫لەگەڵی يا لە نزيكی‬ ‫(هايدرۆپاوهر ستەيشن)‬ ‫جار وێستگەی ووزهی ئاوی‬
‫دروست دهكرێ بۆ بەدهست هێنانی ووزه‬
‫يةكيَكة لةو هؤكارة سروشتيانةى كةوا كاريطةرى لةسةر‬
‫دياريكردىن شويَىن بةست و بةنداوةكان هةية‪ ،‬سةرجةم بةست و بةنداوةكاىن كوردستان و‬
‫ناوة ِراست و باشورى عرَي اق بكةين دةبينين شويَىن دروست كردىن بةربةستةكة لة ناوضةيةكى‬
‫تةنطةبةرى تةسك دروستكراوة‪.‬‬
‫واتة دةبيَت هةم بةرزى و نزمى هةبيَت و هةميش بةرزى و نزميةكة شويَىن تةنطةبةرى‬
‫هةبيَت‪.‬‬
‫ئاووهةوا لة بنةرةتدا باران و بةفر و ثلةى طةرما دةطريَتةوة‪,‬‬
‫لة بةر ئةوةى سيستةمى باران بارين لة هةرمَي ى كوردستان سيستةميَكى بؤية دروستكردىن بةست وبةنداو‬
‫طرنيةكى زؤرى هة ية بؤ خةزنكردىن ئاو لة هةروةها وةرزى دابارين و سودوةرطرتىن ئةو ئاوة لةو‬
‫وةرزانةى كة وشكن وةرزية‪،‬‬
‫لة كاتى دروستكردىن بةست وبةنداوةكان ئةو ناوضانةى‬
‫ثيَكهاتةى جيؤلؤجيةكةيان بةهيَزة طوجناوة بؤ دروستكردىن بةست وبةنداو بةامَل ئةو ناوضانةى‬
‫جيؤلؤجيةكةيان فشةلَة طوجناو نية بؤ دروستكردىن بةست و بةنداوةكان‪ .‬ثيكهاتةى‬
‫سي خالَةكةى ثيَشوو‬‫‪ 1.‬بووىن شويَىن طوجناو لة هةموو روانطة سروشتيةكانةوة‪ .‬واتة َ‬
‫‪ 2.‬دروستكردىن بةنداو بؤ ريَطرى كردن لة دووبارة بوونةوةى الفاوى ِرووبارةكان لة بةهاردا‪،‬‬
‫بةشيَوةيةك زةويية كشتوكاَلييةكان و شارةكان دةخاتة مةترسيةوة‪.‬‬
‫‪ 3.‬طلدانةوةى ئةم ب ِرة بارانةى كة لة هةنديَك وةرزةكان دةباريَت بةهؤى بةنداوةوة‪.‬‬
‫‪ 4.‬ئاووهةواى هةرمَي ئاوو هةواى دةرياى ناوةراستة بؤية لة وةرزى زستان و بةهاردا باران‬
‫زؤرة و لة وةررزةكاىن تر ناميَنيَت‪ ,‬بؤية بةبووىن ئةم جؤرة ئاووهةواية ثيَويستة كاتيَك‬
‫باران دةبارريَت ئاوةكةى طلبدريَتةوة بؤ ئةوةى لة وةرزى نةماىن باران سوودى‬
‫ليَوةربطرييَت‪.‬‬
‫‪ 5.‬جياوازى ئاسىت ئاوى بارةكان لة وةرزيَكةوة بؤ وةرزيَكى تر لة سالَيَكدا لة كاتى الفاودا‬
‫ب ِرةكةى زؤر دةبيَت بةامَل لة هاوين و ثايزدا ئاوةكةى كةم دةكات ‪ .‬بؤية ضةندين ث ِرؤذةى‬
‫لةسةر هةلَبةسرتاوة بؤ دةستطرتن بة سةريداو بؤ ِريَكخستىن ئاوةكةى‪.‬‬
‫ِرؤذانة سةدان طالَؤن ئاو بة فريِؤ دةضيَت و زياد لة ثيَويست ئاو بةكارديَت‪ ،‬بؤية طلدانةوة ‪6.‬‬
‫و خةزنكردىن ئةركيكى ثيويستة‪.‬‬
‫‪ 1.‬ثاراستىن زةويية ضاندراوةكان و شارةكان لة مةترسييةكاىن الفاو و‬
‫ه َةلضوىن ِرووبارةكان‪.‬‬
‫‪ 2.‬بةرهةمهيَناىن وزةى كارةبا بة نرخيكى هةرزان‪.‬‬
‫‪ 3.‬زيادكردىن ساماىن ئاو لة ِرووى ضةندايةتيةوة‬
‫‪ 4.‬بةست و بةنداوةكان لة ِرووى طةشت وطوزارييةوة طرنطييةكى زؤريان‬
‫هةية بؤ زياد بوىن داهاتى نةتةوةيي‪.‬‬
‫كشتوكالى و ئاوديَرى و ِرؤَليَكى طرنط دةبينيَت لة‬
‫‪ 5.‬لة بوارى َ‬
‫دابينكردىن ب ِريَك ئاوى زؤر بؤ زةويية كشتوكاَليةكان‪.‬‬
‫‪ 6.‬سةرضاوةيةكى طرنطى ئاوة بؤ ث ِركردنةوةى ثيَداويستيةكاىن دانيشتوان ‪.‬‬
‫‪ 7.‬بؤ زيادكردىن ساماىن ماسى بة ِريَذةيةكى باش ‪.‬‬
‫‪ 8.‬دروست كردىن ئاوو هةوايةكى لؤكاىَل لة ناوضةكة ‪.‬‬
‫بضوك‬ ‫‪‬لة َساىل (‪ )٩٥٩١‬لة دورى (‪)٠٦‬كم لة ِرؤذئاواى شارى‬
‫لة سليَماىن سةر زىَي‬
‫دروست كراوة‪.‬‬
‫‪‬لة كؤنكريَىت كةوانةيي ثيَك ديَت‪.‬‬
‫ثاشةكةوت كردىن ‪(7‬مليار م‪).٣‬‬ ‫‪ ‬تواناى‬
‫‪‬وة ب ِرى ‪(0.7‬مليارم)‪ 3‬خةزىن مردووى هةية‪.‬‬
‫‪‬ئةستورى بةستةكة لة سةرةوة (‪)٣.٦‬م و بنكةكةشى (‪)٥.٢٣‬م‪ ,‬و دريَذيةكةى (م‪.)360‬‬
‫‪‬رووبةرى حةوزةكةى دةطاتة (‪)٠٧٢‬كم‪.٢‬‬
‫‪(116,5‬م‪ ),‬وة بةرزى لة ئاسىت ِرووى دةرياوة )‪(526‬م‪ .‬بةرزيةكةى‬
‫دةرضةى ئاوديَريشى تيَداية كة تواناكةى (‪٦٦١‬م‪/٣‬جركة‪).‬‬ ‫‪‬دوو‬
‫لة الفاوى و عرَي اقة‬ ‫لة دروستكردىن بؤ ثاراستىن شارى بةغداو شارةكاىن باشورى‬ ‫‪‬ئاماجىن‬
‫فراوان لة زةوى ِرووبةريَكى‬ ‫ووزةى بةرهةمهيَناىن كارةبا و ناوضةيةكى طةشت و طوزاري ية و‬
‫و بةشيَكى زؤر لة ئاوى‬ ‫سةرضاوةيةكة بؤ بةرهةمهيَناى ماسى‬ ‫كشتوكاىَل ئاودةدات‪ ,‬هةروةها‬
‫سليَماىن ثيَك دةهيَنيَت‪.‬‬ ‫ناوماالَىن شارى‬
‫ِرووبارى سريوان لة ساَىل (‪)1961‬‬ ‫دةربةندخيان لة سةر‬ ‫‪‬لة ناوضةى تةنطةبةرى‬
‫دامةزراوة‪.‬‬
‫‪ ‬لة بةنداوة بةردينةكانة (خرسانةىي)ة‪.‬‬
‫‪ ‬تواناى ثاشةكةوتكردىن ‪(4.5‬مليار م‪ )٣‬ئاوى هةية‪ .‬خةزىن مردووى‬
‫‪(1.3‬مليار م)‪3‬‬
‫)‪(445‬م و بةرزييةكةى دةطاتة (‪)٨٢١‬م بةرزى لة‬ ‫‪‬دريَذى بةنداوةكة دةطاتة‬
‫ِرووى دةرياوة (‪)١١٥‬م ئاسىت و ِرووبةرةكةى دةرياضةكة دةطاتة (‪)٠٤١‬كم‪.٢‬‬
‫‪‬بةنداوةكة بؤ بةردانةوةى ئاو )‪ (3‬دةروازةى هةية كة دريَذييةكةى (‪)٥١‬م‬
‫(‪)٥١‬م‪ .‬كة برى ئاوى لةبةر رؤيشتووى دةطاتة ‪ (11400‬م‪3/‬ضركة‪).‬‬ ‫ثانييةكةى‬
‫‪‬ئاماجىن لة دروستكردىن بةنداوى دةربةندخيان كؤكردنةوةى ئاوى ناوضةكةية بة‬
‫تايبةت لة كاتى بوذانةوةى ئاو و نةهيَشتىن مةترسى الفاو هةروةها بؤ‬
‫كشتوكاَلكردن وة بؤ ثةيداكردىن وزةى كارةباش بة كار هبيَنريَت‪.‬‬
‫لة باكورى شارى موسل لة سةر ِرووبارى دجيلة‬ ‫‪‬لة سَاىل (لة )‪ 1986‬دوورى (‪)٨٥‬ك‬
‫َ‬
‫م‬
‫دروستكراوة‪.‬‬
‫‪‬لة جؤرى بةردينة‪.‬‬
‫‪‬تواناى ثاشةكةوتكردىن ئاوى دةطاتة ‪ (12.5‬مليار م‪.)٣‬‬
‫‪‬وةخةزىن زيندووى ‪(11.4‬مليار م)‪3‬ية‪.‬‬
‫لة ئاسىت رووى دةرياوة‬ ‫دةطاتة )‪(3400‬م بةرزييةكةى )‪(113‬م و بةرزى‬ ‫‪‬دريَذييةكةى‬
‫(‪)٦٣٣‬م‪.‬‬
‫و ( بةرزة لة كاتى ئاسايدا‬ ‫‪‬لة شةش دةرطا ثيَكهاتووة كة هةريةكةيان (‪)٨١‬م ثانة‬
‫‪)٤١‬م‬
‫(‪٠٠٠١‬م‪/٣‬ضركة) ئاوى ثيَدا دة ِروات‪.‬‬
‫حةوزةكةى ‪‬دريَذى (‪)٥٧‬كم و ثاىن (‪)٠١‬كم ِرووبةرةكةى كم‪.371)٢‬‬
‫(‬
‫كشتوكالَيةكان لة مةترسى الفاو و‬ ‫‪‬مةبةست لة دروستكردىن ثاراستىن شارةكان و َكيلَطة‬
‫ووزةى كارةبا و وة هةردوو بةرهةمهيَناىن ِرؤخى كةنارى دجيلة لة‬ ‫زيانةكاىن ِرزطار بكات‪.‬وة‬
‫ليَوةرطرتىن لة‬ ‫ثاريَزطاركردىن و كَةلك‬ ‫كؤكردنةوةى ئاوى ئةو ناوضةيةو‬ ‫موسلدا ئاو بدات هةروةها‬
‫َ‬
‫ناوضةكةى كشتوكالَيةكاىن َثى ئاو بدريَت‪.‬‬ ‫كاتى َيب ئاوى وةرزى هاويندا تا زةوية‬
‫ئةو كيَشانةى ِرووبة ِروى دةرامةتى ئاودةبيَتةوة‪.‬‬
‫ثيسبوونى ئاو‬ ‫ثيَناسةى‬
‫و فيزيايي و‬ ‫كيميايي رووداىن هةر طؤرانكاريةكة ثيَهاتةى لة‬
‫تايبةمتةنديةى هةيةتى واى ليَدةكات‬ ‫‪ị‬ايؤلؤجى ئاو‪ ,‬كة كاردةكاتة سةر ئةو‬
‫‪ị‬ةكار‪ị‬هيَندريَت‪ị ,‬ؤية كاريطةرى خراث دةكاتة‬ ‫ت ‪ị‬ة شيَوةيةكى تةندروست نةتوانر‬
‫‪(ị‬ونةوةرة زيندووةكاىن) ذينطة‪.‬‬ ‫سةر ذياىن‬

‫و فيزياي)ةى كة‪ị‬ؤى دانراوة‪ ,‬كة‬ ‫ئاوة لةو ثيَوةرة ‪(ị‬ايؤلؤجية و كيمياىي‬ ‫الداىن‬
‫مةوداى كاريطةرية‬ ‫َيت ‪ị‬ة مةوداى ‪ị‬ةكارهيَنانة ثيَويستةكان وة دةكر‬ ‫ثيَوانة‬
‫خراثةكاىن لة سةر تةندروسىت و ذينطة‪.‬‬

‫‪ị‬ة‪ị‬ونةوةرة‬ ‫زيانطةياندن‬ ‫‪ị‬بيَتة هؤى‬ ‫هةرمادةيةكى زياد كة‬ ‫واتة‬


‫زيندوةكان‪.‬‬
‫ستاندارى جيهانى)‪(WHO‬ى سالَى ‪(1996‬‬ ‫طوجناوى هةنديَك لة ِرةطةزةكانى ئاستى‬
‫ئاو َبو خواردنةوة ‪.‬‬
‫ثيَوةرةكان‬ ‫(‪)WHO‬سالَى ‪1996‬‬

‫خةسلَةتةكان‬ ‫ئاسىت طوجناو‬


‫دوائاستى ِريَثيَدراو‬
‫تومخةكان‬
‫)‪(PH‬‬ ‫هايدروجينى‬
‫َ‬ ‫تواناى‬ ‫‪6.5‬‬ ‫‪8.5‬‬
‫طةياندنى كارة‪ị‬ايى (مكموز) ( ‪) EC‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪2500‬‬
‫خويَى تواوةى ئاو (ملغم‪/‬ليرت) ( ‪) T.D.S‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪1500‬‬
‫‪hardness( )Total‬‬ ‫ناسازى ئاو‬ ‫‪80‬‬ ‫‪500‬‬
‫تفتيَتى(ملغم‪/‬ليرت)‪ALK() Alkalinity‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪200‬‬
‫)‪(Turbidity‬‬ ‫َليلى ئاو‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬
‫كاليسيوم (ملغم‪/‬ليرت) )‪(++Ca‬‬
‫َ‬ ‫ئايونى‬
‫َ‬ ‫‪80‬‬ ‫‪200‬‬
‫)‪(+K‬‬ ‫ثؤتاسيوم (ملغم‪/‬ليرت)‬
‫َ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪203‬‬
‫)‪(++Na‬‬ ‫ديوم (ملغم‪/‬ليرت)‬
‫سو َ‬‫َ‬ ‫‪200‬‬ ‫‪250‬‬
‫)‪(-Cl‬‬ ‫كلورايد (ملغم‪/‬ليرت)‬
‫َ‬ ‫‪100‬‬ ‫‪250‬‬
‫)‪(-NO3‬‬ ‫نيرتات (ملغم‪/‬ليرت)‬ ‫‪10‬‬ ‫‪50‬‬
‫سورى هايدرؤلؤجى‬

‫لةوانةية ثيسى بض َيتة ناو ئاو لة هةر بةش َيك لة بةشةكانى سورى سروشتى هايدرؤجلى‬ ‫‪.‬‬
‫ناتوانريَت‬ ‫سروشتيةكانى ئاوة‪,‬‬ ‫ثيَكهاتة‬ ‫لة طؤرانى‬ ‫مةبةستمان‬
‫خويَى ناوى‪ ,‬يان ريَذةى مادةى‬ ‫بةكاربيَت لةاليةن مرؤظةوة‪.‬لة ئةجنامى زيادبوونى ثلةى طةرميى و‬
‫توانةوةى بةردة‬ ‫يان نائةندامى‪ .‬كة لة ئةجنامى َبيت‬ ‫هةَلواسراوةكانى ناوى ئينجا ئةندامى‬
‫باران و مردنى بونةوةرة زيندوةكان و بوركانةكان‪.‬‬ ‫طةل ِريَذةيان ئاوى‬
‫كيمياويةكان و زيادكردنى لة َ‬

‫طواستنةوةى‬ ‫ثةينى كيمياي و لةكاتى‬ ‫بةركارهيَنانى‬ ‫لة ئةجنامى زؤرى‬


‫ثيسكردنى ذينطةى‬ ‫نةوت و مشتةقاتةكانى و سوتانى داستانةكانى‬ ‫سروشتيةكانى وةك‬ ‫سةرضاوة‬
‫كة سةرةجنام دةبيَتة هؤى ‪....‬هتد‪ .‬زيادبوونى مادة‬ ‫كاريطةرى لة سةر ثيسبوونى باران و‬ ‫هةوايي و‬
‫مةترسي دارةكانى وةك (رةساس و زيئبةق)‬
‫‪ 1-‬ئاوى بةزل لة‬
‫زةوية‬
‫‪ 8-‬مادة ثةينيةكان‬ ‫‪ 2-‬ئةو ئاوةى كة‬
‫كشتوكاَليةكان‬ ‫كيمياويةن‬
‫كة بؤ‬
‫بةرزكردنةوةى ئاسىت‬ ‫ثيسبووة لة ئةجنامى كارطة‬
‫بةرهةم بةكارديَت‬ ‫ثيشةسازيةكانةوة‬
‫سةرضاوة‬
‫‪ 3-‬ئةو ئاوانةى كة لة‬
‫‪ 7 -‬ثامشاوةى‬
‫كشتوكاَىل‬
‫مرؤييةكاىن‬ ‫زيَرابةكانةوة‬
‫دةطةن‬
‫كيلطةكان‬
‫َ‬
‫ثيسبووىن ئاو‬
‫‪ 6 -‬وةسيلةكاىن‬ ‫‪ 4 -‬ثاشة ِر َوى‬
‫طواستنةوة‬ ‫ثاالَوطة‬
‫‪ 5-‬ثاشة ِر َوى‬
‫بةتايبةتى كة بة نةوت‬ ‫نةفتيةكان‪.‬‬
‫و زةيت كاردةكةن‬ ‫نةخوشخانةكان‬
‫َ‬
‫ِريَطةى ضارةسةرى كيَشةكاىن ئاو‪:‬‬

‫ثيَش ‪1-‬ثيَويستة‬
‫هةرشتيَك‬
‫‪ 3 -‬ثيَويستة ِريَكخستنيَك هةبيَت َبو‬
‫هوكارةكاىن ثيب‬ ‫َ‬ ‫دةرهيَناىن ئاوى ذيَرزةوى بة طويَرةى‬
‫بوون بةديارخبةين‪.‬‬ ‫ثيَويست بيَت‪.‬‬

‫نةهيلين ئةم ئاوة‬


‫‪َ 2 -‬ثيويستة َ‬
‫‪ 4 -‬بةكارهيَناوةى جاريَكى‬
‫خو بطةنة ناو ثيسبوانة‬ ‫ِ‬
‫راستةو َ‬ ‫ترى ئةم ئاوة ثيسبوانة و‬
‫ئاوى ِرووبار و دةرياكان‪.‬‬ ‫خاويَن كردنةوةيان‬
‫بة ِريَطةى زانسىت سةردةم‪.‬‬
‫ثيَويس تة ل ة ش ويَىن نيش تة جيَوب وىن زيَ راىب س ندوقى ب َو‬
‫ثاشة ِر َوى ‪ 5-‬بكريَت َبو ئةوةى ئةو ئاوى دانيشتوان‬
‫ماالَن دروست‬
‫ثيسةى كةهةية هةلَنةمذريَت‪.‬‬

‫زورى‬
‫‪ 6-‬باجدانان لة سةر َ‬
‫بةكارهيَناىن ئاو و‬
‫ثيسكردىن‪.‬‬

‫داشوران و ِرامالَين بيَت ضونكة لة‬


‫نةهيلَين توشى َ‬
‫‪ 7 -‬ثيَويستة لة كاتى ئاوداىن زةويةكشتوكالَيةكان َ‬
‫ئةجنامى ئةم ِراماَلينةى ِريَذةى رةواسب لة ئاوى ِرووبارزياددةكات و ئاوى ذيَرزةوى ناوضةكة سويَر‬
‫ثيَويستة ئةم ئاوانةى كة لة ثاشة ِر َوى ‪9-‬‬ ‫‪ 8-‬بةكارهيَناىن ِريَطة ثيَشكةوتو لة كاتى‬
‫خو كارطةكان‬ ‫ِ‬
‫ديَتة دةرةوة نةهيَلين راستةو َ‬ ‫ئاو داىن زةوى كشتوكاَىل َبو كةمى‬
‫تيَكةىَل ئاوى ِرووبارةكان ببيَت بةلَكو‬
‫داشوراىن‪.‬‬
‫بةكارهيَناىن ئا و كةمى ثيسبون َ‬
‫ثاالَوتن جاريَكى تر ثاك بكرديَتةوة بة ِريَطةى‬

‫‪ 10-‬طرينطى دان بة بَ‪v‬وكردنةوةى‬ ‫‪ِ 11-‬ريَطرى كردن لةم ئاوانةى كة لة زةوية‬


‫كومةالَيةتى َبو كةمى‬
‫َ‬ ‫كشتوكالَيةكان بة ِريَطةى بةزل زياددةبيَت‬
‫ِرَوشةمربىي‬
‫ئاو‪ .‬بةكارهيَناىن‬ ‫ِريَذةيةكى َزورى سويَرى تيَداية بضيَتةوة ناو‬
‫ئاوى ِرووبارةكان‪.‬‬
‫نةخشةى جيهان‬

You might also like