Download as pdf
Download as pdf
You are on page 1of 179
Te MM ke Omen (cl Oo KIEN TRUC CO VIET NAM TU CAI NHIN KHAO CO HOC t=] NHA XUAT BAN XAY DUNG PGS. TS. TRINH CAO TUGNG KIEN TRUC CO VIET NAM TU CAI NHIN KHAO CO HOC NHA XUAT BAN XAY DUNG HA NOI - 2007 LOINOI DAU Trink Cao Tudng id nha khdo ed hoe, t6i khong dém noi la néi tiéng vi 99 06 thé’ co nguti ndi gidin, song anh da c6 sdch duge in tit nhitng ndm 1970 - nghta lé vdo khodng 30 ndm trude. Lie dé anh vita tron 24 tudt. Trong thé hg nhiing nha nghién civ khoa hoc x@ héi va nhan van nh anh, 06 thé néi dé la mgt hién tuong. Tit dé dén nay, toi vdn thé'y anh eb mat trén nhiéu tap chi, bdo, nguyét san vd trén cd truyén hinh... Khong nhitng thé, eting dé cé mot vai truiing dai hoe trén thé gidi biét téi anh, moi ank doc bai gidng nhit Waseda (NhGt Ban) Uela, Colorado (Hoa Ki). Theo ché téi duge biét, anh la mét nha khdo cé hoc “tham lam" - c6 mat trong hdu hét cde thai dai cia khdo ed hoe tit Thiti dai dd eit - vdi van héa Son Vi, dén Thai dai déng thau voi Ha N6i, Thei dai déng va sdt som, vit RAL va quan su thoi dai cdc vua Hing... réi mé ting cé, gdm cling cde cang thi da chim trang lang quén. Gan day nguiti ta lai thay anh od mat ben ode hhu lo nung gom 06 Champa, thicong cding Cham, hé thily Cham... vit ed trong nén vdin hoa Oc Bo 6 chéu thé Mekong chang chit song gidng... Trong su “tham lam" dy, réit may duiing nhut kidn trie cé (theo nghia hep) va cu thé hon la nhiing Ngéi dinh van la edi ma anh cung yéu nhét va tiép cdn kién tric bdng nghé nghiép cita minh - nghé kheto c6. Gan mét niéa thé ky qua, tt nhiing ngoi dinh, ngoi chisa trong Ha Bée ngan nam van hién réi Chika Keo - Non nude Dé Son - dink Phiz Lao... che dén hom nay anh van mé mdi véi edt - kéo - xa - mong - thitde tam... dé lai biét bao tink edm cho ban doc xa gan va khong it thé he sink vién cia mot sé trudng dai hoe: Van héa - Kién trite - M¥ thudt... va nghién citu sink duge ank hwdéng dan. Cdng xin noi thém trong bin néim lién 1999 - 2002 anh da hing ddn cho bén sinh vién truiing Dai hoc Kien tric tham gia nghién ettu khoa hoc déu nhan duue gidi thudng cia nha tritiing. Nha sié hoc, éng téng thu ky Hoi Sit hoe nude nha - Ditong Trung Quée, ban déng lép vdi anh, ec lan ndi vi t6i: Doe cde bai viét cha Trinh Cao Tung vé kién tric dit ngdn, di dai bai nao t6i thdy cing e6 déng gOp, xudt phat tw mét cdi nhin sde sdo ud su edn mdn. Mét diéu rat ding yeu khi doc cdc bai viet ctia anh, id ta thay anh thé hién tinh yéu vdi nén vdin hoa dan tée mét each dém dudi dén tho ngay. Toi khéng cé dui bé déy thi gian “theo dai” todn b6 céng viée anh lam dé cé mét edi nhin khdi quat vé anh nhu dng tong thi ki Hoi Sit hoe song, vdi tu céch la mét kién tric su téi nhén thay, cdc bai viét ctta Trink Cao Tuing dé gop phan khéng nhé cd thuc tién lin phiang phdp cho vide nghién ctu nén kién trite c6 dan tée - edi ma cde kién trite su ching ti lat rat it quan tam nhw: Yéu 6 quan trong nhdt trong nén high trie G6 lac hé thong lién hét c6t. Phuong phap ca ban cia phép dung hinh kien trie cé truyén Viet Nam la tam gide vudng ding dang. Nén kién triic 260 Viet Nam chi cé 3 dang vi cd ban, moi kiéu vi chi la su bidn thé trén nén dé, Bén chat ctia thudée tim khong phdi la mét module ma chi la mot bin ghi cde kich thude. Va, anh ciing la nguti dau tién trink bay cach doe cay thude tim mét each khoa hoc trong lich sit nghién cttu kién tric dan téc. Hé vi cua kién trie ed Viét Nam thé hién thai d6 ting xi? cua nguai Vide véi van héa Trung Hoa qua ede thoi ki lick sit khde nhaw. Kién trie cd Héi An dé phan anh hinh thai kink té'xd hgi cua dé thi nay rdé rd udi vat tro trang gian eta ede thuong nhan nguii Hoa trong mot nén kinh té khéng cé cde dat thuong. Tidp mite vdn héa qua kién irtic 6 HGi An la sié no lwe tao nén su thong nhat trong gidn cdch... cing nhu nhiing tidu chi dé phan dink nén kién trie dén téc vdi yéu 16’ cha nén hidn trie ngoai sink ma né thdm nhén.. Nhiing cdu chi trén viét ra twang don gidn, song do lé hét qué ctia gan nita thé ki ldn lon, suy tu cia mét ngudi lam khoa hoe yéu nghé vdi mt cach tiép edn it nhiéu khac vdi nghé nghiép cia ede kién tric su la - doc lén dupe ngén ngit cia kién trie hay nhiing "thong digp” ctia nguoi seta mudn bidu dat qua kidh tric bing mét l6i vist giau cdm xic vin hoe. Voi i céch la tong bién tap Tap chi Kién tric toi cing nhan duge khéng it théng tin khde vdi nhGn xét ctia éng tong thit ki Héi Sw hoe we ede bai viet cia anh, Theo t6i, dé la binh thatang déi vdi bat ki nhé khoa hoc nao. Sang, diéu dé da khéng ngdn ein ti tap hap lai 15 bai vé kién ini ed trong 36 hang chuc bat viét ctia anh mé 161 cé duge trong tay, 4 phan dnh mét chéng dudng 30 ném hanh trinh “trong mét idi di hep", nhi anh thing néi. Ciing b¢i do kién trie 1é mét khoa hoc rong ldn - véin dé nghién citu hién tric dan téc lai rat moi mé nén nhitng quan diém cua tic gid thé qua ede bai vitt ciing chi la mét “Cai nhin “- ma lat id mét cdi nhin tit khao 06 hoe - mot hiéu tigp edn kha dé bidt. Hom nita, do chii dé séch la su tap hop ede bai viet trong nhiéu ném ctia te gid nén c6 thé khé trinh khéi mot vdn dé thute 18’ khoa hoc ngay nay dé ¢6 nhitng phat hin mdi hon so udi nhan dink cia tae gid vao thai gian bai bao duge viét, ke cd viée déi hhi c6 thé con mang theo ca suf chti quan cua tde gid, nén se kho tranh khoi nhitng diéu con phai tran iudn. Chiing t6i cling mong, day la mét dip dé chiing ta cing nhau trao doi vdi nhitng ai dang tiép can kién triic cd tit cdc nga dung khde, gop phan day manh cong cude nghién ettu kign trie e6 dan tee nhu nghi quyét lén thd V cia Ban chap hanh Trung uong Dang da dé ra. Xin tréin trong gidi thiéu cing ban doc PGS. TS.KTS. Nguyén Bé Dang Nguyén Phé Vign truéng Vien Nghién cttu Kién trie Nguyén Téng bién tap Tap chi Kién tric - B6 Xéy dimng. PHUC DUNG THAP TUONG LONG - D6 SON, HAI PHONG TU CAINHIN KHAO C6 HOC?! Nam 1987, toi cé vinh hanh duge trao nhigm vu khai quat thap Tueng Long?, Dé [a nhiing thang ngay khong thé nao quén. Tai cdn nbd, dao ay, cS mot nguén tin khong higu xuat phat tir dau da [am cho cd Dé Son néo nic wong niém vui: Nha nude dang chudn bi xay dmg lyi thép Tudug Long. Chiing ti di ra ste cai chinh, nhung khong mot ai tin. Mai dén Ic chia tay, moi ngudi méi tin la digu dé chua xdy ra. Vi vay, trén cde guong mat dan day phong ba bign cd cla cdc lio ngu ching mot ai dau néi néi buén cia minh. Dé lam voi di phdin nao néi buén cia ho, toi di néi, chic chin cé mot ngay thép Tuong Long sé duge xay dung lai. Khi néi digu d6, tha that, 163 ciing khong hiéu, cdi ngiy dé dén tan bao gid. Nhung hom nay, niém mo ude cia bao thé hg ngudi Dé Son dang 66 co may tro’ thanh hign thyc. Ciing nhu ho, ti cing chés doi dén nao long, vi mot Jé don gian 1a, toi khong muén thay lai néi budn trén guong mat cla céc lao ngu da ém anh toi non hai chye nam qua mot lin nifa. Nhung. trong niém vui chd doi, toi cing thay ngay dugc trach nhiém nang né cia céc nha khio c6 hoc. Béi, tu ligu khdo cé hoc da tre think nguyen ligu chinh, néu khong néi 1a duy nhat cia cong cudge phuc dung lai thdp Tuong Long. Véi tinh thin iréch nhiém d6, ching ti xin phép duoc cung cap nhing thong tin chinh - theo chting tdi, d6 la nhimg théng tin cén thiét cho cdc kién tric su, cée nha bao ting hoc - néu nhw ho duge trao nhigm vu phye dung ngoi thap nay. 1. NHUNG DIEU DA BIET LL. Mat bang tong thé ‘Trén dinh ni Thép khong phai chi c6 mgt ngon th4p Tudng Long don doc, ma 6 phia Bic thép con cé mot nén chia hinh chi nhat cé kich thuée ' Bai doc trong Hoi oghi phye dung thap Tuong Long. Sé Van hoa Hai Phong. Nam 1998 (Tap chi Kien trie Vigt Nama. $6 5/1997). ° ‘Trinh Cao ‘Tuéng va Neuyén Van Son. Khai quat thap ‘Tudng Long ¢ £8 Sen (Hai Phong). KCH so 4/1979, 6 26 x 6m. nay duoc bé via bang d4 xanh. Trong khu vue nén va quanh 6 dai tim thay cae vat liu nhu ngoi mui hai, tung tha... mang phong céich nghé thuat trang tri trén b6 mai cua cdc phé tich kign trie thdi Ly nhu chia Phat Tich (Hi Bic), chiia Lang (Hii Dung)... Nhu vay, trén mit bing tng thé clla phe tich tai dinh mdi Thap vin cdn nguyen dau tich ciia cd chia va thap. Vi tri ciia cd hai kién trie a6 ¢6 thé hoach dinh duoc mét cach 16 rang. 2. DAU VET CUA THAP TUONG LONG ‘Thdp Tudng Long hién cdn 1a mot phé tich d6 nat. Nhung, nhing gi con lai dén hom nay 1a minh ching cho su hién dign cua nd trong qua khet. Dusi day 1a nhing dau vét - theo ching ti, rat cin cho cng cue tai hién brite chan dung di mat cia nd. San thap San th4p 12 met mat bang hin vudng mdi canh dai 4m. Day 1a mot sin dat nén bing dat déi laterit tron véi soi nhé duoc b6 via khd cdn than: ben ngoai ké dé ben trong cé lat via gach. Dau vét gach lit san con dé lai rat 16.9 phan phia Dong rong khoang 2m. Mong thap Cue khai quat nim 1978 da lim 19 ré hoan toin phin méng dudi nén thip. Mong thap c6 ba tang hinh vuong, rng long, xay dat cap chéng fen nhau. Ting dudi cing mdi canh dai 7,86m, tdng thi hai 7,36m, tang wen cing 6,92m. Nhu vay, méi vat tung xay hep vao tir 0,50m - 0,56m. Bé mat vat tung trén cing 1a 2m. Ben trong 4 vat tong 1a long thép hinh vuong mdi canh 1a 2,9m. Bé mat cia méng thap khong bing phing ma uén cong 6 bn g0c kiéu dao dinh. Sé di ching toi xde dinh day 1A phdn méng thap bai toan bo déu nim dudi nén sin thap va khong thiy c6 mot vien gach trang tri ndo Vat ligu xay dumg Can cit vio ki thuat xay dung ede thap dat nung cita cd Viet Nam va ‘Trung Quéc chting 16i phan gach xy thép thinh hai logi. Loai I la gach long thap. Loai IL TA gach trang tri mat ngoai thap. Loai 1. Chia Jam hai phu loai: a} Gach gée cd kich thude 4024x23x5em. Loai gach nay cé mot mar phang, mot mat hoi nho lén & m6t gde dé tao thanh dudng cong nai géc thip. b) Gach hinh chit nat, cd hai mat déu phang. C6 khoing 5 vién kich thude 56x23x5cm va 28x20xScm cdn wyét dai da sé ed kich thuée 40x28x5em, Ngoai trit nhiing vien biét Ié, tat cd cdc vién khéc tren mot mat déu c6 mot khung hinh chit ahat lim xuéng kich thuée 15x3cm. Trong khung nay c6 in néi hai hing chit Han "Ly gia dé tam dé Long Thuy Thai Binh ni nién tao” Nghia la: Gach lam vao wigu vua Ly tht ba, nign higu Long Thuy Thai Binh nam thir wr - Tue 1 ddi vua L¥ Thinh Tong nam 1057. Loai Il: Gach trang tri mat ngoai thap ¢6 3 vién, néi mot cach chinh xée hon 1a manh eta 3 vién, Loai gach nay thye chat la nhimg mang phi dieu Sp & mat ngoai gitfa hai tng thép. Mat phia ngoai cla nhimng vien pach nay <6 trang ui hoa chanh, hoa day dip néi. Mat bén trong ¢6 khdc chit Hin ghi rd vi tei vien gach trén cay thap. Vi du “dg af tng dé tam" (téng thi 4, hang thi 3)... Vien gach 6 ting cao nhat con sot lai ¢ tang thi 4. Rat tiée khong con vien nao nguyén ven dé thay kich thuée va cde motip trang iri mot cach day dit, Ngoai vat ligu xay thap, cude khai quat con tim thay mat sé di vat khac cé lien quan dn cau trdc va bai tri trong thap. - Hai chiée c6i cita bing dé - mot chiée phat hign trude khai quat, mot chige phat hién ngay 6 canh phia Nam cilia thép. Phat hién nay cé mét § nghia rat quan trong, né khing dinh thap chi cé mot cita, cita may quay vé huéng Nam. Ctra c6 thé c6 cénh bang g6 va trong luong khéng phai 1a nhe. ~ Cude khai quat nam 1978 ciing da phat hign them tang day cia chige bg sen néi tiéng da tim thay trong lép gach phé tich thap trude day. Cang véi uing day ciia bé la mot phan cia mot pho tugng di duge doan dinh la tuong Adida - cing phong cach véi pho twong 4 chia Phat Tich (Bac Ninh), Chic chting ta déu nhé, ciing vio thai vua LY Thénh Téng di cho xay dumg én niti Lan Kha - ta quen goi [a chia Phat Tich, mét thép gach. Ngwdi ta cfing da phat hign rit nbiéu gach xay thap véi nhimg dong chit dé ghi nién dai gidng nhu gach xay thép Tuémg Long va pho tuong Adida ngéi én bé sen néi tighg nhat trong cae di san nghe thudt Phat gido nuée nha? ' Xem them, Thanh Huong - Phuong Ana, Hi Bic ngan ném van hign. Tap L. Ha Bac, 1973 8 Vige phat hién ra chiée bé vA mot phan cise pho tuong & khu vue long thip da cho biét, ben trong jong thap c6 mot bé di hoa sen. wén bE cd dat tugng dé Adida. D6 HA tat ca dau tich vat chat ciia thép Tudmg Long ma chiing toi di c6 trong tay. Téng hop nguén tw Ligu khao cd c6 duge chting ti di dua ra mot phdc thdo chan dung thap Tung Long: Ding nhu di duoe ghi trong thu tich, nam 1057 vua Ly Thanh Tong di cho xay trén dinh niii thap mot cum kién tréc Phat gido bao gém mot ngoi chia va mot ngon bao thdp da duge dich than nha vua dat tén TA thép Tudng Long. Nhiing ur tigu khdo ¢é hgc con lai cho phép ta nhan dién duce nén méng chila thép, mot so vat ligu xay thép, chic chan thap cé mot cita mé vé hudng Nam - cita nay 1A ctr cha khdim thd, 6 canh c6 thé mé duge véi cic c6i cia Lam bing dé kha 16n. Trong long thap c6 mot bé dé hoa sen, én bé o6 dat tugng Phat Adida. Phai thi nhan ring, nguén tu liéu khao cé hoc trén ndi Thép aby vay 1a it 61 hay ndi mot cach khdc 1a, cha di cho phép cé thé dung Tai mot bic chan dung xdc thuc ciia thép Tutng Long. Nhiing théng tin quan trong nhat ma cdc kién trdc su rat cdin duge cung ctip ma chéing 16i khong thé cé 1a: Chigu cao cila thép? So tang thap va do cao cia méi ting? Gach trang tri ciza méi tang thép? II DI TIM NHUNG DIEU CON CHUA BIET VE THAP TUSNG LONG Rait may 18, trong khi nguén ue ligu truc tiép di khong cho ching ta c6 duoc {81 gidi cho ba van dé then chét trén thi ching ta van c6 thé tim ra duge cau tra 18i tit nguén tw ligu gidn tgp - dé 1a nhimg ngoi thap cé hi¢n dang con tren dat nude ta trong dé tai Jiéu quan trong nat theo chting toi 1a thép Binh Son. Nhu ching ta da bigt, thap Binh Son 1a mét thép dat nung duge xay dumg dudi thdi Trin, di duge stra chita duéi thai Lé. So sénh dau vét dé cia thap Tudng Long va thép Binh Son ta thay Ki thuat xay dumg co ban gidng nhau, ké cd phuong phdp ghi vi ti cla cdc vien gach Uén méi ting thap. D6 cing la k¥ thuat chung cho céc thép gach Phat gido 6 Vigt Nam va Trung Quéc Néu nv lay nguén nr ligu thap Binh Son 6é sung cho thap Turmg Long, 6 thé duge xem [a hop ly con vi hai triéu dai Ly - Trén déu lay Phat gidéo 9 Jam quéc gido. Nghe thuat va kign tric Ly- Train trén can ban khong cé khac bigt lon. C6 18, chi khée nhau vé chi tiet. Vi du 16i trang tri Ly thurtng c6 hoa tigi mém mai va day dam, con trang tri thdi Trin thuéng khong so cic khoiing trong, dudng nét khée khodn hon. Con réng thei Ly thin hink manh dé, uén khiic theo dang ti, cdn réng thoi Trin than hink map map hon, khtic uén rong hon... Nhiing chi tiét nay thi thép Tudng Long cing da dé lai nhiing chi din dii dé cho bigt phong céch thdi dai cua nd. Néu tng hop cée ngu6n tu ligu gin tiGp c6 thé gitip ta tim ra lai gidi cho nhitng digu con chita biét cia thép Tutmg Long. Vé chiéu cao cia thap Thap Tong Long cao khong 18m dén 20m. Nhiing con sé nay dua trén hai luan cit. Mét 1a, d6 cao cia céc thép cé hién con trén dat nude ta déu khong qué 20m. Thap Phé Minh dung nam Hung Long thi 13 (nam 1305) cao 17m, Thap Binh Son (Lap Thach - Phii Tho), theo Nguyén Duy Hinh bién cdn cao 15m, cé thé "Ban dau cao 20m", thip Bat chia Ninh Phtic (Thuan Thanh - Béc Ninh) dung nam 1674 - thdi Lé, cao 13m05. Trong nén cinh chung nhu vay, lai duce xAy trén dinh niii cao, ven bién phai chiu nhiéu phong ba bao tap, thap Tudng Long khé cé thé c6 do cao hon cae thip duoc xay dung sau trong dat lién nhur da ké tren. Ngoai ra, con c6 thé dodn dinh duge do cao tuyét doi ca thép qua mot nga dudng khéc. Truéc day, khi nghién ctu thap cé Viet Nam, L. Bezacier cho biét, chiéu cao cia thap thutng gdp 2,5 Lan chiéu dai canh day. Theo cong thiic nay, ta lay canh day cila thap Tudng Long 1a 7.36m nan véi 2.5 thi do cao ciia thdp 1 18.4m. Véi hai Ii do wén ching ti cho ring, 18,4m 1 mét con 36 c6 site thuyét phuc. S6 tang va dé cao cia méi ting thap Chiing ta chi cé tong tay vién gach tht ut cia ting thap. Nhumg so sinh kich thude cita méng thdp véi cac thap hign cdn cho phép ta khang dinh thép khong chi cé 4 tang. Song, xdc dinh sing thap ding li khong don gidn. Trong tie phim cla minh Nguyén Duy Hinh cho biét s6 tang ciia thap Phat gido rat khéc nhau: ‘Thép xa li Phat 13 tang, thip Bich chi Phat 1 ting, thép Phat theo cdc van ban Tigu thita 9 ting, thip Ala Hn cao 4 ting... Nhu vay, van dé ta phai chon mot trong 4 loai trén. Rat may, tir au ¢ D6 Son ngudi ta van Luu truyén 10 chim tho chit Han "Bé Son bat vinh" (Vinh tém canh dep 4 Dé Son) tuong truyén cia nha tho Hoang Midu Trai (chiing toi chua cé diéu kign tim higu If lich cla nha tho nay). Mot trong tém cdnh dep trong tho Hoang Miéu Trai Ja thap Tutmg Long véi bai: Thap son hoai cé, bai tha c6 cau: a. Nghin can chudng Phat vang song réo Chin dot thép cao kéa bui bay. ‘Theo nhur lai the trén thi thép Tudng Long cé 9 tang, Theo ti, day [con 36 ¢6 thé chap nhan duoc, boi né khong chi phi: hgp v6i thong 1é thép Phat ahu Nguyén Duy Hinh da cho biét ma, niém tin chting ta cdn duge cling o6 hon bai mét bao thap néi tiéng khde ca thoi Ly di duoc mo ta trong van bia chita Linh Ximg "...Trén san chia xay bao thép dét nung tén 1 Chiéu An, chin ting chot vét, déu truong bay ludi...". Sau khi d4 06 49 cao va sé ting thép véin dé con lai a xde dinh kich thuée ciia cdc tang thép. Dita theo caiu tric ca thép Binh Son va Phé Minh - tinh tir dui Ken trén, thap ¢6 ede thanh phan sau: bé thép - khdm this - cde tang thap - chm thép. Trong hoan canh khong cé mOt nguén tu ligu nao c6 thé cho big duge 46 cao cila cdc tang thap theo ching téi ching ta c6 thé dua trén dién bién ti Ie cila thép Binh Son dé phan chia ti 1é cho thap Tung Long. Nhung trén thytc 1é lai cd rai nhigu sé do khéc nhau vé cdc ting thap. Dudi day ching toi xin gidi thigu hai trong nhimg s6 do di duoc cong bs". 1. $6 do kich thuée cdc canh va chiéu cao cha mi ting th4p cla BO Van héa trong in trang tu thép da duge Nguvén Duy Hinh sir dung trong tac. phdm cla minh (tinh tir duéi lén)- Tang | Kich thute canh 4c tang | THe tang gidm_| Chiéu cao méi wing | Tig ting gia 1 2 3 : 4 5 pes 4.4m 1.62, Kham 3.3m 27m : 1 270m 168m 2 244m Gigm 0.28m 1.2%m Gidm 0.44m 3 238m Gam 0.08m 1.23m, Giam 0.04m ' Nguyén Duy Hinh, Thép c6 Viet Nam. Nxb - KHXH, Ha Noi 1993. Tigp theo 1 2 3 4 5 4 2.25 Giam 0.13 1.05 Giam 0.18m 5 220m Glam 0.05m 140m Tang 0.05 6 205m Giam 0.45m 1.05 Gidim 0.05 7 205m Khong thay ééi 085m Giém 0.10 8 192m Glam 1.08 0.95 Khéng thay ¢éi 9 1.85m Gidm 0.07m 0.80m iam 0.415m 10 1.55m Giam 0.0m 75m Giam 0.05 a BA mat Ba mat 12 : . i 13 2. S6 do trén ban vé cua Bezacier (tinh tirngon thap xuéng). Ti 161/300. ving a0 Rong (in) [Bénghiéngcanh obe tng / thap { Bolen | Thycté | Bolen | Thucté | Botrén | Thucts | Tile nb ban ve (om)| (im) j ban ve (em) | im) | banvecem) | (my Be 48 160 | 1286 428 828 os? gram | 915 | 305 94 3.13 8.235 097 Fang | 32 1.07 76 253 0.24 0.42 Téng2 | 33 4.10 275 2.58 0.99 043 Tang3 | 3.25 1.08 715 238 0.4875 048 Téng4 | 345 1.05 | 6.85 228 | 0.726 0.46 [Téng § 3 1.00 855 218 03 9.48 Tang 6 3 4.00 ess | ate 0.525 oar | Tang? | 275 | 0.92 6 200 | 0.1975 048 Tings | 27 a0 59 tor | 0.726 046 Tang? | 235 | ove 5.58 195 | 052875 042 Tang 0 | 24 070 St 170 5.356 ot Téng | 4275 | 14.25 Theo 16i. dé phan chia kich thuéc cc ting cho thép Tudng Long ta nén sit dung sé do tren bin vé ca L. Bezacier. Béi, nhimg ban vé cia ong d& thuc hién trude khi thép duge tu sita non nifa thé ky, han 1a, khi dé thap chua bj hur hai nhigu ahur lic ching ta tich hanh tu sa nen dién bign ti 1¢ cde ting phan nao thé hién ¢6 trat ur hon nhiing con sé mi Nguyén Duy Hinh da cong bs - Pigu cusi cling ma ching ta cdn ban khoan 1a gach trang tri cla cae ting thép. Ding TA wong tay chting ta khong cé mot vien nao nguyen ven, nhung ting phiin cia cac vien gach khéc nhau lai dit dé ta ¢6 thé phyc dung mét cach ddy di nhimg mang trang ti céin thiét. Ngoai ra, chting ta cn c6 thé tham khio nhimg vien gach da phat hign 6 nhimg thép thai Ly khde da duge khai quat va nghién cifu nhw: Phat Tich {Bie Ninh), Chuong Son (Van Phong Thinh Thién), Doi Son (Chigu An) oc Ha Nam ngiy nay. Doi véi nhéing phan con thigu, ching ta c6 thé tham khdo tir tu ligu thép Binh Son vé bé cue chung, cdn cdc hoa tiét hodn toan cd thé khoi phuc duge tir nhimg tu ligu ma thép Tuéng Long va cde bio thap thoi Ly khdc edn dé lai. ‘Tuy chiing t0i khong thé cung cp day dd nhiing tu ligu cho phép phuc dung lai btie chan dung xe thuc cia thap Tudng Long, nhung téng hop tat ca nhimg nguén tu liéu, ching ta sé lam duge tdi mite 161 da nhiing gi con co thé Jim duge trong viée khoi phue chan dung cia n6. Tat nhién dé Wam tt duge céng viée nay doi héi phai c6 sy né Tuc cua nhiéu nganh khoa hoc, Vige phyc dung lai thip Tutmg Long 18 mot cong vige mang tim v6c lich str khéng phi chi ri¢ng ca nhan dan Dé Son, nhan dan thanh pho Cang, mi chic chan edn la cda ca dat nude, Boi, néu nhu Lin gié ban dé phan bd mo gach 10 thé ki sau Cong nguyén ta sé thay, sudt 4 mot ving cita bien rong (dn tit Quang Ninh, Hai Phong kéo dai vé in Thuan Thin, Bic Ninh - noi diu nao cia chinh quyén dé hd, c6 hing ngan ngoi md gach cia nhiing ke xam luge hur mdt bic tuing thanh khéa chat con dung ra bién cia ngudi Viet. Khong 6 méi giao lun vii bién cd, ngudi Viet di mat di mgt nguon sife manh to én cia minh. C6 18. cha Ong ta di han 1 duge Am muu gian hiém dé cita ké thi nén, neay sau khi gianh lai duge nén dgc lap cho dan téc, sau dém tring nghin 13, nam thude Bac, céc ong vua triéu Ly da lap tic tré vé ngay voi bién: thuong cing Van Dén da duoc mé, thép cao do ruc dung trén nui Réng Dé Son... nhu nhiing vi du s6ng dong cho ¥ tong Ién lao dé, déng thoi dé cling cé thé duge coi 14 mot tuyén ngon - nue Dai Viet tir day da cé them stic manh cita thé Réng ra bién I6n. Vi lé d6, viée ching ta dung lai thap Tuong Long chinh Ia ching ta di lam séng lai ldi tuyén ngon, niém ty hao cia cha ong hon 1000 nam truéc. Thdi diém ma ching ta chon cho viée phuc dung thép hom nay dudng nhu 1A mot sy gap gG ki diéu cia lich sir - dat nude sau thing Igi vé vang cia cugc dau tranh gianh doc lap, thong nhat, dang bude vao cong cugc déi méi - huéng ra bién 1én, hdi nh4p v6i mot Dong Nam A phat ign thinh vugng. Thap Tudng Long ciing chinh 14 mot tuyén ngén cita thdi dai méi, déng thdi cing 14 mot thong diép cita ching ta giti tdi cha Ong - chau con da, dang, va mdi mai giif gin tuyén théng Dai Viét trén nhig tém cao. Ha Noi mita Thu, thang Tam. Mat bing thap Binh Son Reraac Thap Binh Son (Mt phén chi tiét dieu kha trang tri mat ngoaithap Binh Son 14 KIEN TRUC NHA CUA THO! TRAN * So véi cae trigu dai phong kign trong lich sir Vigt Nam, thoi Trén khong 6 duge nhiéu thai gian thai binh dé xay dung dat mutic. Trong 200 nam tn tai clia minh, riéng déi voi phuong Bac, nh’ Trdn da phai t6 chic toan dan tiga hinh cude chign tranh gitt nude téi ba Man, dé chding lai ten xAm luge hung han bac nhat ca thoi dai. Su tan pha cia gitic ngoai xim that vo cing tan bao - cé thé lay mot dan ching kha dign hinh duge ghi lai trong sit bien nién Hi: mba hé nim 1288 thuong hong Thénh Tong td vé Thang Long 43 phai d lang thi vé vi cung dign da bi gide dét sach, Trong mot 18 bigu git HOt Tat Liat nam dé, Trin Nhan Tong da 6 edo quan Neuyen: "dot pha hét chia migu trong nude, khai quit phan m6 16 tién, cup béc dan gian, pha phach san nghiép trim ho, moi tn de khong vide nao tir". Sau khing chién thang loi, nhd su dong g6p to In cba toan dan, vua quan nha Tran chua ham xay dung cho minh nhing Iu son géc tia. Loi Hung Dao, Vuong Trin Qué Tuan can Tran Nhan Tong duge tic gid Long thank dat wi ghi lai 1a”... hon bén nam qua, quan gidc hai lin tran sang quay pha, tir noi niii rimg din déng rudng déu bi tan pha hau hi . vige 1am trude het la chai ¥ ngay dén dan, nhiing noi no bi tin ph tiy tinh trang nang nhe ma ctu té, noi no bi tan ph nang co thé mién 16 thud may nam", 16 Ja nhiing digu kitn thyc tién lich str, khién cho cOng vige xay dung thoi kj ddu cita vuong trigu Tran bi han che, Nhung dén nhiing nam thang vé sau khi ma Tir hdi di thank trdn di tinh? (Bon bé d& wong ma da King), giai cp quy te Tran bat ddu xay dung rim ro. Chita chign, cung dién, thai ap, dinh thy... dua nhau moc, khién che Nho than Le Quai da dé lai mot ting kéu ai ofn trén mat bia da chia Thiéa Phoc ring: "Ché nio cé nguti &, tat c6 chia Phat, bé di r6i lai dung lén, nat di r0i lai dung tai, lau dai chiéng wéng chiém dén nita phiin so véi dan eu..." “Bai dang tren Tap eh Khato 6 hoe. S64/19 78. ©-Tig Minh Thien. Thien nam hanh kg. Tu ligu dich eta sung Dai hoe Téng hgp Ha Noi, “Trin Quoe Vuong va Wi Tin Sin, Ha Noi nghin xu, HA Noi 1975. “Tho Tran Nhan Fong. © Dai Viet sit ki to’n thr, Nxb KHXH, tap IT. Ha NOi 1971, 163 Dang tiée ring, tat cd nhitng cong tinh xay cat budi dy khong con dé lai cho hom nay m6t cdi gi nguyén ven. Tinh hinh nly, eiing da duge Neuyén Dit, mot ngudi séng vao cuéi thoi Trin, tae gid cla Truyen KY man ine, & the ky XV, cho biet: “Dén déi vua Gian Dinh nha Trin, binh Ida luén nim, nhiéu noi bj dét, s6 chita chién cn lai mudi khong duge mot, ma cai s6 cdn lai ay cing mua lay gid chuyén, dé nga xiéu nghiéng, tidu diéu dimg rai 6 oa gilia dng c6 hoang, bui ram ‘Ti nhing ngdy “tigu digu" ma Nguyén Dét nin thay t6i nam réi, nhiing kign tric dé nay cing tro nén hiém hoi. Tai ligu (ruc tiép dé nghién cu vé kién tic nha ctta thoi Trin dén nay chi cdn 06 thé dém drow tren dau ng6n tay, chi yéu chi dua vio cde dong ghi chép trong sit bién nien. Khong may ai dua cc tai ligu khao cé hoc dé vach nén dung mao cia kign tric thdi ky nay. Nhim g6p phan khie phuc hién tinh d6, ching toi xin irinh bay mot s6 tai ligu khdo od hoc vé kién tie nha cia thdi Trin. Noi dung c6 thé chia thanh ba loui: - Ning kiein tnic gé hign con (chi yeu 1a chix - Nhimg nén nha (chi iu 1a ede chita ¢6) do cde cude khai quat mang lai. - hing mo hinh nha tim thay trong cde md od. 1. Vé nguén rai ligu dau tién, ching tw hign bist c6 bon ng6i chila cS con mang nhiing thinh phan kién tric dugc lien thoi Train. Dé Ja: ~ Cén gid chiéng (vi néc) toa thuong dién Dau, huyen Thuan Thanh (Bac Ninh). - Vi née tda thuong dién va gée dao chia Bi Khé, huyén Thanh Oai (Ha Tay). - Nhiing chiée con va vi néc tba thuong dign chia Thdi Lac, huyén Van Lam (Humg Yén). - BO céinh etta cham réng cha Phé Minh (Nam Dinh). Nhitng kign triic vite ké [A nhiing cong trinh ¢ ehita dung Inong thong tin vé cau tre nha, Chiing 161 khéng ké 161 nhiing kién tric khiie chi méi thay timg phan nhu: Nén nha cua Trin Quéc Tuan & Kiep Bac (Hai Hung); san lit gach hoa 6 cung Dé Tit Tite Mac (Nam Dinh)... ' Nguy@a De: Truyén ky man luc. Nxb Van héa. HA Noi, 1971. 11.152. 16 ‘Trong 6 bén kin tric vita &é, c6 ba chia: Dau, Boi Khé va Thai Lac. 6 thé gitip cho ta higu duoc ket cau cla khung mha,. Vi. vi née cia ca ba chita déu cdn gil! nguyén duge vat ligu cia ngay tao dung. Chi co phin lién két cot theo chigu chay cia mai LA méi duge trling tu. Ngudn tai Feu ve kien trite nha ct théi Tran diu tien ma chiing ta cé duge [a ahéing nép chita béin mai, lop agéi mai hai va nhiing bo khung nha Kim bang gd véi cot 1A thRah phan chiu lye Dac trumg k¥ thuat 6 kiéu nha ket cau khung gé to thanh mot bo "gin 1d", Day la mot dc rung chi yéu, ca bin cua kign trée c6 truyén dan toc. De bidu rd chi ligu vi ke, chiing 161 xin nhac lai ahdng dac trung ky thuat ctia kigu nha nay. Nha khung gd. dua trén nguyen tic cita su lien ket cde vi lai dé wd thanh bo khurg, nha cng dai thi sé vi cing niéu, con d6 sau cua long nha tly thude vie do rong céa mAi vi. Thanh phin 16 chiie mot vi bao gém cot va he thdng lign ket cot Ten goi cla vi duge goi theo dc trumg lien két cot. Trong kiéa tric nha :n.c6 hai loa vi cu biin la: ke chuyén - chong ritcnng VA ren viting dudi ké, Chink nhiing think phan lién ket cOl nay ii phan 1 duce su khac biet gitia ede nén kigh inde khaic nhau, N6 pain quan trong obit trong kigh wie ¢6 wuyén, celia Viet Nam c6 tru yéu td chu dao, 1a thanh Cot va hg thong lien ket cot tao nén cde Vi. Sau d6, ngudi ta ndi ede vi lai véi nhau bing hé thong xa dn mong qua ede cot Ntur vay 14 mot he thong xA ging cde cOt theo chigu doc, mot hg thong sa khac gting cae cot theo chiéu ngang. Ché gap nhau déu 6 bung cot. dé tao nén mot bO khung ving chai, Toan bd sée ming ciia ta nha sé rot vRo chin cot. Nhit vay, cic chan king sé phai Ri noi chiu lye va tong nha chi lam abiem vy ngaa che mua ning. Su lin than phan trong b6 khung déu ding mot mong hét sic tinh xdo. hoan toan khong ding dinh. Vi thé, bo khung nha cfing co thé dé ding thio g6 ting bd phan, hoac di chuyén ti dia digm nay sang dia diém khdc mét ciich hat stie thudn tien. Truyéa thong tutng chit Lue. ‘Trong loai nha phan chiu ie cha phai dio méng che kien tréc aha khung g6 khde hodn toln so vGi nid xay wong chiu lue thi cot khong phai fi thanh, Sunita, N6 da ¢6 ciie vat tudng hé te. Nhu vay bude ce val tuting, \7 2. Ching ta chua khai quat dugc nhiéu phé tich aha cita thoi Tran, Vien Khao c6 hoc da khai quat hai dia diém li chia Lam, huyén Cam Pha (Quang Ninh), va chia Lang - Vien Gide tu, huyén Van Lam (Hung Yen). Vign Bio tang Lich si khai quat dén Kiép Bac (Hai Hung) va cung Dé Ter (Nam inh). 6 ci hai dia diém khdo c6 do Bao ting Lich sit khai quat, déu mdi chi phat hign duoc khodng san trude nha. Do c6 nhiing cong tinh hién on tén nén nha xua, nén cudc Khai quat hai dia diém nay chua tign hanh tigp tue duge. Nhiing cugc khai quat cla Vién Khao cé hoc tai chia Lam chang nhimg d& cung cap tai ligu téng thé mat bing kien tric ma cdn cung cap dac trong ky thuat ciia cong trinh. Nam 1972, nhing ngudi khai quat chiia Lam (Quang Ninh) di vé duge ban mat bing toan thé cda ngéi chia trén mot hdn dio ngoai khoi xa cla td quéc. Trén bin vé nay, chting ta thay c6 ba nép chia sip xép theo hinh chit tam (3). Dac biét toa thugng dign cua chia Lam con lai 11 hn ke hang loi 10 Hing (LE ra phai la 16 hon vi mat mot hon & hang gitta va bdn hon & hing fgoai phia trudc). Trong s6 nay, c6 bén han d gitia lam bang di xanh lon hon ca. Ngoai ta thugng dién, tren nén chia Hé hy cdn hui ting ké chan Cot gilt nguyén vj tri xita, cfing nhé kich thude cita cdc hang cot dé ma da dy dosin duge chiéu réng méi gian chia H§ chimg 2,5m va nhu vay nép chia 6 ea thay nam gian'. ‘Trén ca ba nép chia ching (oi khong tim thay mot vét tich cla twang xay. Nhuer vay 184 liu Khao cd hoe & chia Lim da khang dinh ring, nhing nép chia nay déu tao dung theo kiéu nha khung gé. Ba nam sau cudc khai quat chia Lam, Vien Khao é hoc lai tién hinh khai quat chia Lang & Van Lam (Hai Hung). Chia duue xay dung tir choi Ly, sau d6 né da nbiéu kin duoc tring tu, Trén nén chia, chéng xép nhigu 1 ligu kich wile cha cdc thdi dai khée nhau. Bang sur né luc va cdn trong. nhimg ngudi khai quat da ging béc téch duigc 6 lép van héa, rong d6 c6 lop van héa Tran. O ldp kién tnic thoi Trin, 44 vé duce mot binh dé thuong dien 6 mat bing kich thude theo hudng nam - bic 82m, theo huéng dang. tay 10.4m, cao 0,30m. DS Van Ninh va Trinh Cao Tueng: Chia Lém (Quang Ninh) mot phe tich thdi Tran andi duge khai quat. trong Khio ed hge so 15 nama 1974. 1.53. 18 Nhiing ngudi Khai quat chda Lang di hai lin cong bé nhitng tu lig Gm thay, nhung cd hai lan déu chua dua ra gid thuyét vé két cfu cita cde nép cha ‘, Cac két qua gidm dinh hien vat, cing mhu viée xép lop kién triic da due cong bd cn phai ban them. Nhung, c6 mot hign thyc 1a da tim thay 17 chan tang, "tam chia fam ba loai: loai nho tron hai chiée bing da voi khong hoa vin, ké thé.. Loai vira e6 cainh sen, bing da cat, [1 chiée, mat trdn tron nhin xung quanh c6 canh sen, tir 14 dén 16 cénh, 6 chige 6 hai tai thay cho céinh sen... loai lén cé cdnh sen, bon chiée bing di voi, mat tron xung quanh ma Nhu vay, dau chua nhat trf vé mot so diém nhu ching ti di ndi 6 wen, nhung su hién dién ctla cdc chan tang wén nén kién tric chiia Lang qua cdc théi, khién ching ta phai thita nhan rang: khong tim thay 6 day - qua sau lop van héa tit Ly - ‘Trdn - Mac - cui Lé - dau Nguyén va tude 1956, nig nép chia xay kiéu tong chiu lye, mA vin 1a nhiing ngp chia dung bing khung g4, ding chan tang chiu luc. 3. Nyguén ti lieu thi ba, chting ta chi c6 trong tay hai mé hinh nhung 6 mang nhimg thong tin kha hap din. Nam 1968, trong khi cdi to duding sé ndng thon, nhan dan thon Hai Trigu, xd Pham Lé, huyén Hung Ha (Théi Binh) da dao dugc mot mé hinh nha Lim bang dat nung, chon d géc mot ngoi mé cé thdi Tran * ot tée pham thu nhé cla mot can nha cé bé cuc kigu "NOi cong ngoai quéc” (trong xay hinh chit cong, ngodi c6 tong vay boo nhir chit quée). Toan bé céng trinh nay cé 11 phign, ghép lai think m hinh hoan chinh dai 1 m, réng 1,04m. Trong s6 11 phign ¢6 8 phign la twing vay, ¢6 hai can nha va mot phiin mai chu lp duoc diing vi tri, Tutmg vay quanh fda nha cao 0,32m, dau tung 6 lop ngdi, & gitta 66 bis néc chay dai. Bon géc c6 tuing c6 bd gidi tao nén bén géc dao 6 bén phia. "Neuyén Duy Hinh- Trin Dinh Luyen va Newyéa Duy Chiei Humg) kin thi hai. Khde ed ge. $8 16, 1974. ors thé: Nguyén Duy Hinh: Suy nghi vé ahiing 1ép kin utic chiia Lang (Hai Hiumg). Khio 66 hge. S62, 197. ? Nouyén Duy Hinh - Tria Dink Luygn va Nguyén Duy Caién; da din, “trong ngoi mo thai Tran & Duding Pho (Hung Yen) cing tim duge mot m6 hinh dit rung, song dé 14 mot m6 hinh thép nen ching t6i khéng ban tdi 6 day. Dao chia Lang (Hai 19 Tren mai ngudi ta diag que khéc vach dién 14 ngéi lop. Bay fa kigu ngdi mili hai ta thudng thay trong cdc kign trie 68 Viet Nam. Trén tong duge trang tri kiéu khuén dn 1am néi lén cate hoa chanh bon canh, ngin céch véi nhau bing cdc dé doc. Vong tuémg vay chi dé mat cita ra vao, Cum kien uric nba 6, duge dat vao khu trung tim cia ting vay c6 ba gian, mOt gian trude bi VG nét, con gian "dng mudng" VA gian hau, néi nhaw theo hinh thude thg. Gian Ong mudng hinh chit nhat, hep long. Toa nha phia sau ba mac tudng déu bung kin, chi mé mot cia thong qua gian dng mudng. Nha cao 35em. chiéw dai eta aha la 26cm. Biéu hign nhimg dac diém dan (ge 16 nét nhdt cia cin nha nay la bo mé Noa fim kigu bén mai, mai lop ng6i mai hai kép, wen dinh 66 bY née ving cong 6 gid va tu ra bén g6e bén bé gidi. Dén Khong gia tu mai, be gidi xoay ra thanh mét khtic nguynh chay ra bén géc dao. Phan hai tu mdi cla toa oh’ gap nhau. cling c6 b’ nde vuong e6e voi nhau, gidng hét voi kiéu nh’ e6 dng mudng duge xay cat vRo thé Lé sau ni Me hinh nba 3 Pham Lé, cho ta mot nhain xét moi vé ky thuat xay dimg - ben canh ahd khung g6, thé Trin ¢6 thé di xuat hién mot yeu to xay dung khdc Ia: nha c6 ting chiu lye ra ddi. Tuy mhién bo mdi cla nha nay trong nhiing yeu 1 dan téc con bio luu 14) mai sau nay. Vé ket Iugn nay, chiing (6i cling méi chi dam dimg lai 6 gia thuyét. Vi, trong tng s6 tai lieu é kign ric nha cita thoi Train tim duoc, thi day IA mot hién twang ngoai Le. Rat c6 thé do bi Ie thuge vao phuong phip mo hinh, nhiing ngu’i thé hien da bude phai lam hing vat ung mdi cd thé nung duge. Bai vi, sé khé 66 thé thé hiGn mot mé hinh bing dit theo kigu Khung gd. a 16n, Digu ray, sé thay duge 6 hon & Wi ligu thi hui ~ c&e nghe si tao mo binh da phai ve cde c6t trén ede vat wdng cha mé hinh. Hign vat thet hai cita cde logi ti ligu ny hign dang duoc ting ii tai kho Rio tang Nam Dinh phit hién duge tai Higa Khinh, huyén Vu Bin, Nam Dinh.Day 14 mé hinh tng thé cum kign triie cla mét ngdi chha, Cum kicn Unie nay thé hien 16 can nha e6 tudng vay boc: ‘Tuong vay lam bing § manh ghép tai véi nhau thinh mot khung kin, trong dé ¢6 bon géc duve lam vién ¢6 hinh vuéng géc. Con bén manh gida 20 mai nho [én cao hon tudag bin. C6 1 thé hign ct ra vao kyp ngdi mat céng da bir Séu can nha bén trong duege 5 tri nhu sau: trén truc doe tit etta vio 66 hai nép nha song song céch nbau mét khodng sin, 6 hai ben hoi etia nha thit nhat c6 hai nha ngang nhd. Ding sau, noi gidp véi cita déi dign c6 hai nép aha hinh vuong mhurhai toa thdp nho. Mac di bén vat tutmg va nhiing can nha déu 1a ning phién dat nung. cé the dé gay nhdm lan ring day 14 nhing nép nba cé tuGng xay, nhung quan sat ky. ta s@ thay cing ton bg cum kién trde thé hién nhimg 1a nha Tam bang khung g6. Dac diém nay, cé thé thay ngay tir ngoai cdng ben tdi. Cong duge dung hai hen hai cot go ké lén mot chan ting. mat chan ting ¢6 khoanh tron. Chan c6t duge cham hoa sé & ting dudi, tip dén [a hai vach chim song song vdi nhau, én nhiing dung vach nay cing LA nhing cénh sen. Thin cot cé bon dudng ké chim tir dau cot xudng chan cot. Trén dau cot la cdc dau ke. tren dau ke Lai C6 MOL Kin cot nhs doi dau. Mét thanh xa Lon, n6i lign hai cOt tru lai, dau xa din mong qua than cot. phdin nhd ra tao nén hai tai cot cong nh mgt ang may. Than x2 duge soi bang nhig duéng chi néi. Khoiing giifa x’, cting cd mot cot doi dau dé mai. Khoang trong gitia ba cot d6i, duge lp kin bing hai la dé cham hoa ete ne. Mi cia due vién lay thin cot. O géc mi cita, 6 ca dudng ghép mong. Ctra vio dang duoc déng kin. Méi cdnh duoc cham mot nia hink 1a dé. Trén méi nits ¢6 mét con réng va mot alia mat nguygt. Khi cénh ca déng lai, sé tao nén mot {4 dé hodn chinh, tren bé mat néi len mot doi rdng chdu nguyét, Dudi hinh li dé, méi ben canh ¢6 them mot hink mat wai may lira. Cita ra yao c6 mai lop ngéi, kigu bén mai, ngoi lop cling Ik ngéi mali hai. Cong cé chiéu cao toan bd 27em, rong 25cm. Cinh cura cua mo hinh nay 1a mot hinh anh thu nhd song dong cita kigu thc cénh cita chtta Phd Minh (Nam Binh) thoi Trén. ‘Tuong ty nhu ky thuat xay dung céng, ching ta quan sit tat cit ce day nha Jam trong déu thay: sdu gian nha bén trong déu lam kigu bén mai cé géc dao va “vi rudi" & dau héi mai, ngdi lop kigu mai hii, ‘ic diy nha wen tue chinh, cfing ahu nha agang déu thay cd dien 14 cot cé du ke. "Tudng” nha c6 in hoa canh. C6 mot diéu rat 1¥ thi 1a cd hai Khoi mé hinh nha cia chting ta thay déu 6 kich thuse tong tu (11,04 va Imx0,95m). al Nhimg hinh anh duoc migu 14 trén, tu n6 da cho thay, chiing ta Jai gap lai mét hinh théc truyén thing - nha c6 két cau khung g6 duce phin anh bang mé hinh. ‘Téng hop cdc tai Tidy Khao c6 hoc hign c6, chiing ta c6 thé bude déu dung len mot phéc théo vé kign tnée nha clta thoi Trin - duong nhién chi [a nhing chita chién va nha cita ciia ting lép tren. Cac kin tric thudng ¢6 tuéng hoa xay bing gach vay boc (nhung cing khong ngoai trit loai nha cé tuémg). Mat tudng déu 6 hoa chanh. Gitta cc vat tudng déu c6 tré cia. DS cita, mi ctta, cénh cla lam bang 26, 6 chan lang 48 46 cua. Cénh cita duge cham 1rd. Bén trong chia chién bé tri hinh chir tam theo truc chinh, c6 hai thap nhé phia truéc, c6 aha ngang. Nha 6 c6 kigu chit cong. San lat bing gach hoa c& lén 40x40cm. Trén san 6 cong thodt nuée bing dit nung. Nhing cin nha déu Kim theo kiéu bon méi, mai duge thé hign 6 g6c dao cong lop ngéi mili hai, khdc han véi kigu dao gia. C6 thé néi, tuyét dai da so nha cita, chia chién déu dp dung chung mot he théng ky thuat khung nha bang g6, khong c6 wong chiu luc. Day la mot dac diém chit yéu cila kién tric nha cita thi Trin. Digu nay con duoc thé hie rat r6 & Lam Kinh. Cing nhu kinh do Hud sau nay - gin nhu toan bo ede kién tric 6 hai noi nay déu Ia khung g6, khong cé tung chiu luc. Viée sit dung nha khung gé tuy 1a mot biéu hign cla tinh dan tc trong kign trdc nha cua théi Trén, nhung nb khung gé ta thay ciing cé mat & Trung Quéc, 6 Nhat Ban va nhigu noi khée. Dé minh dinh duge sc thai riéng biét cia kién tric c6 nude ta, cdn cdn phai cé nhing dic rung ky thuat vé bo mdi va bo khung. ca hai nguén tai liu khdo cé hoe chting ta déu thily mai aha thei Trin lop ngéi mii hai, va khong thay vige sir dung ng6i Sng. Cc kién tric hien con, cling nhu cde ti ligu mo hinh déu phan dnh mai nha duge sir dung hinh thife ddu dao, khong thay xuat hign "tau hop" - mot dac diém thudng thay trong cdc kién uric Trung Hoa vi Nhat Bain. Vé bo khung nha, ching ta chua 6 duge nhiing tii ligu chéc chan, Nhumg dya tren nbiing tai li¢u hién 6, chiing 160i xin néu nbing dodn dink nhu sau: Néu nhu theo céch phan Jogi tuong d6i chi tiét thi mot vi nha oé thé chia phin tt qua giang tré len 1 vi néc, thi vi née thyong dign cia ca ba ngoi 22 chia lam tir thei Trin cdn lai déu ket cau giting nhau. Khu dg mé cita vi hep, hai try "gid chiéng" ngin va map. Than ty phinh gida, hai dau thon, hai dau déu doi du. Trén thn cot gan nhu duge phi kin bling cée d6 dn trang tri, lOng gid chieng - khodng khong 6 gitta duge che bing mot tm vin cham 1 dé. Tren mat li dé thung duge cham ting déi réng phugng hoac tién nit. Ngoai phan vi née ra chi cdn phan lién ket cde cot ngo’i qua giang ra la con phai ban. Nhin vi kéo chia Théi Lac ta thdy 16 rang IA ngudi ting tu khong ton trong kich thude nguyén thiy cia n6. Hign tugng cdc cén bi cit xén va kip diit lech lac da néi 16 diéu 46. : ‘Trong ca ba toa thuong dién ké tren chi c6 vi kéo ta thuomg dign chia Dau la chat ché hon ca. Dau rang, nhémg thinh phan ngodi vi née ¢6 tring tu, nhumg nhing ngudi tring w di tn trong kich thuée nguyen thay cla ngay khdi tao, Vi vay, méi to nén duge cau tre chat ché cho ahing vi keo 8 day, n6 khée hin voi tinh than cba nhing ngudi tring tu thueng dign chia Thai Lac Nha cé két céiu khung g6, bao gid cting 06 chige sto muc 1am bing mot thanh tre dai gae tren qua giang, c6 ghi diy dis cc chi s6 kY thuat ca cic thanh phin kign tric, Khi c6é mot bo phan nio héng, ngudi tring tu chi viée ly so muc xudng, xem kich thuéc cla b6 phan bi héng, lam mot cai y het nhu vay dé thay thé vio. Nho hé thong lin két bang mong mA ngudsi the 66 thé théo dé bat eG thanh phan ndo tong vi mét céch dé dang. ‘Tré lai vi k@o ta thugng dign ca chia Dau, ta thay day 14 mot loai vi ding ké dé lign ket cae cOt lai, Niw vay, néu nhu chap nhan vige ngudi xua tring tw vi kee chia Dau theo nguyen mau thdi Tran thi vi keo trong kicn tric nha cia thdi Tran sé 1a kidu vir "ke chuyén, gid chiéng". Cai ké chuyén vé mat k¥ thuat Jam nbiém vu cia cdi k8o, hay hai cdi chi 1A hai tén goi cla mot bé phan. Va. nhw vay, vi kéo nha cua thdi Tran c6: e6t - xd - ke mang day du cai thie cha nén kign tric c6 Viet Nam‘ - 18 tinh than dan toc, tinh truyén théng - 18 két tinh nhimg tinh hoa cia tri ue Viet Nam mo ra wong ky nguyén tran day khi phach anh hing vay. “Ngo Huy Quynh: Nén kign tie o6 Vier Nam, Noi sun in Reneé cba ining Dai boc Kign ic Ha Noi. 23 CHUA VINH NGHIEM MOT TRUNG TAM PHAT GIAO DA 700 TUOI! "Ai qua An Tit Quynh Lan Vink Nghiém chua dén Thién tam hua dank" Ca dao 1. DAT BIEN ALCUA MOT DONG SUTHI VA HUYEN THOAI VIET Ban hay gid tam bin dé Ha Bac (nay 1a hai tinh Bac Ninh va Bic Giang) xudi ding song Thuong réi dimg lai & mot nga ba cia dong song - nei song Thuong gap song Luc Nam hoa vao cing dong va ém a hanh trinh vé Luc Diu. Nga ba dy 6 tén [a mgd ba Phugng Nhén néi tigng trong sit thi va huyén thoai Vi¢t, Hay ding lai day, vi ngoi chba ma ching ta tim dén 6 chd nay. Ding 6 noi day, ban hdy mé mot tim nhin bao quat hon: xudi dong chat nia 1a 16i Luc Dau giang - ché gap go cla sau con song cho nang phir sa cho viing chau thé réi hyp lai dé ra bign 1én, Nhin w ben kia song - daly IA dia phan Hai Duong - tong 10 dén Kigp Thién phai Tréc Lam d6i Trin. Tir manh éat ching ta dang diing, xuoi dong hon chue cay sé ntta 14 t6i Pha Lai, ban c6 thé di 6 t6 thang 1éi Quynh Lam - Yén Tit. Néu md mét cu6c hinh trinh xudi theo cdc dong song vé ti Lue Dau - vlng dat tri menh mang séng nuée nay - ban sé thay ring, nhding dong song ay cho nang huyén thoai va sit thi ving chau thé dé réi vé day, dimg lai, tw hoi va thang hoa, hoa cing trong tri dat Gude khi ra ngoai bién ca. Day la diém chét cha ciia mot chang hanh wink wtudng Viet cd. ‘Thanh Huong - Phuong And, Hit Bic nedn naca vin hin. Tap Tl, Ty Van hoa Hit Bée, 1976. Phong tnmg bay: Khai quit Kiép Bac cou Béo tng Lieh sit. "Di tich lich str mdi tim n Hum Do". bao Nhan Dan, nghy 28/9/1973, Ngudi doi bo song Cau, ngudi dan xd Bic nao ma khong big nhimg nguéi anh hing than thoai Trveng Hong - Truong Hat, Hon 300 Jang" ludng, bien giang" thd nhiing ngudi cai quan tir "ngd ba Xa - 16 ngd ba Phong Nhon" hay "thuong chi Du Dudm - ha cht Luc Dau". Tit Kau, ctu di nan thay ring cai dc nha nghien "hén" ciia hai ngudi anh hing nay 1a tin ngwéng Ihis Than Ran da due fich sir hoa, Céc thoi dai sau di khong ngimg phi day Jen huyén theai géc, 18i trac cho cdc anh hing van Ada mot nhigm vu mdi mé - chding nyoui xdm'. Vi mét dat nude luén nim cé giac ngoai xAm, con ngudi da huy deng ca than linh di dn gidc. Lich sit di theo mét 16 trinh dep, con nguti cing ting xit kip théri véi cai dep ctia chinh ho tao ra. Tuc th Than Ran da bj khiic xa, nay chi con 1a béng ding, nhung su tich Truong Hong ~ Truong Hat ma ngudi dan xé Bic gin gilt. chinh [2 thé kiéu hing eda nhing ngudi gid nude. Luc Dau da ur nhan 1a dat phen giau. Vi, gide tdi day. dong 6 day va néu giac bi danh tan cling & day. Thé ma, mét doi iP mé hinh Lue Dan, dat dé’dd. Diéu a6, chac ha chong cé gi mau thudn, vi Ta vi ui duoc xem nh "guong mat” dit Viét, lai cn [4 noi hoi ty moi sue kien, Surthira nban é6 khong thé xem nbue 14 mot hign twong “dia phuong chi, nghia", chinh 1a vi, né da dé cao - trude lic thing hoa - nhiing két tinh cla truyén théng tot dep. in, nha suu tam con Lue Diu. noi hin hich chi¢n cong, nhung cdn [A ching nghi chan cba nhing buéc di vap vip trong lich sit. Chuyén ke, sau cai bi kich - mA set xuat la ké tong pham ctia toi de - Thue Phin di vé Luc Dau, cudi ngua re song diy cung. Léi thot cia mot nguoi lim JG duge gidi quyét nhu vay qua £1 tuyét vai. Tir trong d6, ngdi sing in chat ngudi Viet 1a: nhan hau, bao dung. cong binh véi ngudi lam 1, mot khi da nhan ra ti 16i cba minh. khong phai chi c6 thé. Sy tén tai eta Dat - Nude vinh hang, lai nhu © sinh nhée nhd: day 12 bai hoc khong thé quén, t6n tai mai cing Den ngay dat Dai Viet mé ky nguyén mdi, dau su viée dé o6 ghi vio chinh sit, nhung buyén sit - thé dng xir cla din gian - lai khong vi thé ma khong tiép tue duge s ing 120. "Tra Quée Vuong - Te Chi: Vua Chi ap chi Khdo c6 hie, S611, 12. 25 Chinh sit c6 mot chign tuyén song Ciu chong quan xam luge Tong cia Ly Thuing Kier, thi canh dé, & Lue Dau cdn bao cau chuyén t6 dep cho trang sir chéng ngoai x4m thoi ky lich sir nay. © dau cing vay, ta déu gap ahting ank hing lich sit va anh hing van héa lon luon di nguiti anh hing thei hign tai dinh gidc. dé am phit cho Sau wiéu dai Tran, k} nguyen Dai Viét chong dé quéc Nguyén Mong ch, ving Luc Diu 6 thanh quan yeu. H6i nghi Binh Than quyét dinh dung loi cita cue chign tran gitt nude da dién ra 6 day. Nhimg cude chién dau, dim thuyén gide xudng day song Luc Dau con vang mai trong song nude. Sir ci da tig ngoi ca céc dgo quan cia huyén Phuong Nhén can trong, khéng bao gid chiu lii bude. Chi cén mot lan goi, trai Phuong Nhon khong mét ai 6 nha’. Va, cé 18, duéng nhu da tré think mot quy luat, bén canh chinh sit lai van cé huyén sit. Ngudi ta chi céc vét om trén day Nham Bign, bio dé la daw chan cia Trin Thi 9, cla Hung Dao Vuong Trén Quée Tuan lén nti diém quan. Nhitng sw tich vé cdnh déng kéo thuyén - biéu hién quan dan sdt cénh da thanh ky te truyén d3i. Qua cia Vi Try, con c6 déng Dé Quan - noi quan Tran rdt lén bo wanb gidc; nguoe dong s6éng Luc cdn bat gap bai Voi Thut - su tich gan lién voi cdc di tuong binh thign chien; nhiing déng mii tén déng - gay nén néi khiép s¢ cho quan thi. Lue Dau, dat qué ta thé 66, Nhu nhimg dong song tit muén nga trd vé day - nhing dong tw duy Vigt, nhimg dng sit thi Viet cing duoc ché dén, hoi ty Jai thanh mot dang 1én. Trén manh dat bién ai ca huyén thoai va sir thi nay, dao Phat 700 nam tude day da chon mét ving dat ma hai dong song Thuong, song Lyc om boc lay - nhin ra nga ba Phuong Nhon dé dumg len mot trung tam hinh dao cia minh - chila Vinh Nghiém - minh dat dy ten ban dé ten xa dé 1a Tri Yen, thuge huyén Yen Ding. Il. MOT TRUNG TAM PHAT GIAO 700 NAM TRUGC Tren con duimg xam nhap vio Vigt Nam, Phat gido da khéo Iéo tim dén ménh dat Ling dong tin nguéing Viet cd nay dé dymg Jen 6 day "thénh "Trin Quée Vugng. Tir Chi: Vea Chi. Tap chi Khio o6 hoe. $6 11, 12, 26 dudng" cia minh. Dé dé dang duge nhiing ngusi ch cla dat nay chép nhan, dao Phat di khong bé nguyén gido ly cua minh dén, ma da c6 tim ra nhing nét dung hia gitta gido ly cla minh véi tin ngudng Viet cé. Vinh Nghiem ty 1a mot trung tam Phat gido néi tigng dudi thoi Trin & Kinh Bac. Vi tri dit Vinh Nghiém tu khién cho chia td thinh mot tram dimg chan cho khich hanh huong trude khi vugt song, leo nui vé "dat thanh" cla Thign phat Tric Lam - Yen Tu, Tam quan trong ca chia Vinh Nghiém thai Trén da phan nao duoc thé hign trong cau ca: “Ai qua An it~ Quinh Lam Vinh Nghiém chica dén Thién tdm chica dank" Vé vai rd mét thé cla chila Vinh Nghiém, ta chi duge théy thép thedng qua mét sé thy tich cd. Sich Thién uyén dp anh cho hay: Vio nam Hung Long thi 21 (1313), dai su Phap Loa da vé chia Vinh Nghiém tra ti dé dinh chiic caic tang dé trong toan quéc. Nhu vay 1a, tir day danh dau viée thong nhdt 16 chic chat ché trong to’n quéc cia Phat gido. Sau dé - vin theo thu tich - ctt ba nim, nha Tran lai dinh chic ede tang dé mot lin. Vay thi, vai trd quan yéu dau tién cia chita nay chinh 1a trung tam dao luyén cdc tng ni va ban hanh céc "phdp ché” cia Phat dao trong ton qué. Nhung chia Vinh Nghiém con c6 mét ¥ nghia ma nhiéu ngudi da ting cho 1a quan trong déi véi lich sir rieng cia Phat gido Viet Nam - vi Vinh Nehiém la noi gap gi cia ba nhan vat da sang l4p ra Thién phai Triic Lam - mot dong Thién rat thinh hanh ¢ Viét Nam ma lich str vin quen goi la "Trdic Lam tam 16": Trin Nhin Tong, Phép Loa, Huyén Quang. Thu tich cho biét, trang nguyén Huyén Quang "mét hém theo vua dén huyén Phuong Nhén, vao chia Vinh Nghiém nghe Php Loa giing kinh, bin dang biéu xin xuat gia tu dao, vua ung cho, bén lam thu giéo véi Php Loa, lay phép higu Ta Huyén Quang”, Nhiing soan gid cita luge sit Phat gido Viet Nam da goi "Tric Lam tam 16" 18 "nhimg bac gido hoang thi ay. Vi, ngoai ser dae dao tw hanh, thuyét ‘Tam 16 thye lye. 27 php 46 sinh, céc ngai con duge dae quyén cd sd ting tich trong nude. thong anh hét thay tang dé" Chinh vi [i noi dao luygn tang dé, nén Vinh Nghiém ty con 1a noi Ging trv nhiéu b van in kinh quy gia nhu: Hoa Nghiém sé, Di Da sé sao, Dai Thia chi quan, Gidi kinh ni. Sa Di kinh... Tuong truyén, nha nho dé vin kinh ca chita xa rong 161 hon mudi gian nha. Trai qua nhiéu bién bj mat mat nhiéu, nay chi cdn chimg hai ke tn dat d ben tdi ca chisa PI “Thich Mat Thé: Phat gio sir luge. use Tue wat bin, 1943. Ci thi phai ‘Tric Lim ed be vj (6. thudag goi 1a "Trite Lam tam 16" theo Thich Mat The “6 thi nhdl: Trin Nhan Tong len ngéi vua nam 1278, la vi vua sing dao Phat Ur the thé. Nam 16 tudi duge Hip Hodae Thai vt nhung o nhuéing ogoi cho em mi khong duoc. dén chia Dong Ciu (nay thube x4 Dong Cétu, huygn Gia Luong. tinh Sau bd ahi trdn dit Bac Ninh}. Bi bat vé kinh. len lien yua van thudng ¥ Neuyén xam lime nude ta, dé 1k mot Ong wua e6 nhié cong lén voi dst nude. Nam 1293 truyén ngoi cho Anh Teng. Nam 1299, vo ¢ niti Yen Ti, lay higu "Hhmg Van Dai Dau Da". Nhan Tong da di nbiéw noi ip dng gine do. dO tang, Nam 1308 chet, tho $1 wai. Anh Tong 43 hoa thiéu xéc roi ride ve an ling 6 Dée Lang. Xay thép “Hug Quang Kian thap” 6 Yen ‘Tir va ding ton higu "Bai Thinh Trin Trigu Trice Lam Dau Di Tue Tinh Gide Hoinig Digu New To Phat ‘Té thit hai: Phap Lox ton su, Ho Déng, ten Kim Quong. qué tai Nam Sich (Ihii Deeng). Nam 21 tudi. gap Tran Nhan Tong. duvge nan lam dé tir cho vé ni theo hoe. Sau dic dao, duce dat hicu 1 Phip Loa. Nam 25 tuéi, da duge lam Ié khai giding & chia Sigu Loai vi cai qunin khe kinh sich 200 bo 6 Yeo Ti. Phap Loa con tuyén dao cho Tuyen Tir Tai haw va Thien Tink Trong cong chia. Dac bit Lk duge Trin Naan Tong giao dae triich viée din ting d6. Trong m1 dé Ong 4a dite 1.360 pho tugng. xay nam ngoi Uip, mo 200 sé dune. de 1.500 de tt, dae dyo 3,000 nguds. Phip Loa mat name 47 tud ‘Té thit ba; Huyén Quang. Ten that lt Ly Dao Tai, apudi lang Van Lutong. tinh Bac Ninh. Nam 20 tudi da d6 trang nguyen, ahimg thay, cain ds "Kho kein thi chang ai mhiin chia Tu Phic nghi. Bea khi nba (hayén Gia. Deis i dé Trang tae nghin whan dusen” nen long ebda again. Nhax mt kin vao chia Vinh Nghiem nghe Paép Loa gidng kink lién xin vua che xual gia, dtroe vu mag thesia, Sau Nhan Tong cho try wi d chita Yén Tu tang ni theo hoe rat dong. Ong dit soan hai bo sich Ién 12" Chi Phan Kinh". "Cong Van T Huyéo Quang da cé Jan vé qué quin lap chia, in kinh vi phar phit cita cho newdi nghbo, Vé cude di Huyén Quang. cdn duge lita truyén mot edu chuygn rat phd bign a: Mot Kia Anh Tong cho Tht Bich - mét ca si ni tigeg mang vang bye va sic dep dé quyé nd Huyén Quang. Huyén Quang mot muc khong lay, nung vi meu mgo cia Thi Bich, Huyen Quang bi Anh Tong agi vye long chin tu, Mai sau indi diroe eidi oan ‘Sau hi dich, vurs ban hig "Tic Lam dg tam dai ty php Huyén Quang ton gia" 28 700 nam xua, véi vai wd quan yéu nhw vay, chic hin Vinh Nghiém phai Kt mét cong inh to lon. Nhumg ding Uéc rang, ngay nay, ching dén tay ching ta mot chit vat li¢u nao cla cong trinh kién tric ngay méi khei tao. Trong chia c6 mot tim bia ghi lai may dong don gidn gidp ta hinh dung lai fU abiéu tinh chat quy m6 cia chia Vinh Nghiém thoi Trin. “Dic 16 Didu Ngu (Phdp Loa - T.G) khi md ting Lam nay, c6 mé cd cai cho (cho Due La). Cée vi vong than quée thich va thap phuong dan viét, phat tam mua lu rudng dit d xd may cling 06 va & hat Khéc cling nhién noi c6, dé cing huong ding Tam bio mudn doi. Chia nay va chia Sing Nghiém cd thay 72 chén ting lam, céng dic sing tao hyp khdc vao bia 6 chia Hoa Nghiém nai Yen Tu"! Sang thoi Le, mac dir Phat gido khong con & vi tri qude gido nia, Nho gido ngay cang chigm vi thé dgc ton, nhung khong vi thé ma chia Vinh Nehiém bi hoang phé. Vin theo tm bia chita, thi tir thei Lé dén nay, chia Vinh Nghiém van khong ngimg dug siza chita. Diém qua vai nét vé qué trinh xay dumg va tu Wo chita Vinh Nghiem dé thay tinh chat phite tap cua cng trinh kién tric may. C6 the néi, khong cdn mot thanh phan nao cla ngdi chia nay git duge nguyen ven cde vat ligu cla thoi dai sinh ra a6. Nhung, néu nhin mot céch khdi quat thi cé thé thay rang, day la mot kien mic thoi Nguyén cdn luu is! mot sO thinh phin kién téc thdi Le nbu: nha Té dg nhat ma nien dai c6 thé vao thé ki XVIL. Trude day, mot s6 ti Ligu luu tit & mot s6 co quan lap hé so vé chita Vinh Nghiem da dya vao cau ca: “Bia dd Le xdy com ding dé C6 tim Prin dung vdu con kia” ma suy doin ring: nha Tam bio véi nig cot lim to di duge xay dung tir thoi nha Trin. Ben canh d6, mot sé ngudi con cho chia Dae La hoan todn A mot kign tic thoi Neuyén, Nhiing ti ligu khdo ¢6 hoe dig di gin day di cho phép chang ta két Iwan, ca hai toai ¥ kién dé déu khong c6 nhiimg co sé khoa hoc ving chic. Dau vét xua nhat trong ede thanh phan kigh wie chia Vinh Yan bia chia Bae La, Thich Thien Hoa sown nam 1934 * 6 so vé cht Bate Lat. Bein dainh may. Tar lig phdng Béo tén - bao ting. Ty Van hoa Ha Bac 29 Nghiém mia ta hién thay - nhu chting toi da noi - khong thé vuot qua thé ki XVIL Vi thé, n6 cing hoan toan khong phii chi la kién tric thoi Neuyén. Phan trinh bay dudi day cla ching ti 1A nhimg diéu hién c6 6 chda Vinh Nghiém. Chia Vinh Nghiém nam trén mét qua doi thap, dé 1a bac thém cé cla sdng Thién Ditc thude xf Duc La (vi vay con c6 tén 1a Due La, nay thudc vé xa Tri Yén, huyén Yén Ding). Dién tich cia toan bd khu chia chiém 1 van mét vung. Gitta mot ving dat bing, ven song, chba Vinh Nghiém nhu mot hdn dao xanh im Ang ndi bat ten mot ving rong lon. Hdn dao xanh nay, duge hai con séng Thuong vi Luc Nam 6m boe ldy. Dang sau chita la day nui C6 Tién nim ngifa minh giita bau tdi xanh léng tong. Ndi song da thyc sy t6 diém cho céng trinh quy mo to lén nay. Trude cita chita 1a mot san dat rong rai, ra t6i sit nhiing thita ruong wing cua thon Thanh Long... Kién tric dau tién cla khu chia 1a tam quan xay bing gach. Theo céc tai ligu cdi dé lai, tam quan chia xay kiéu déu hdi bit déc, c6 bén vi kéo, két cau vi theo kiéu ba hing chan cot. Nén nha (am quan di 7m, rong Sm. Loi cita gitta (trung quan) rong ching 2m. (Sau nay c6 xay thém mot céng gach Ién bén canh cho nhan dan di lai). Tir tam quan di khong hon 100m nita méi t6i bic thém chia H6. Xua uén con dudng dai. rong din vio chéw ¢6 hai hing thong cao vit. c6 cay dudng kinh gin Im. Tuong uuyén ring, day 1A nhimg cay thong tréng tir ngay khéi dung chia, nay khoang 700 tdi. Hang thong cia chia Vinh Nghiem da gay mot dn tuong sau séc cho bit cit ai ti day, di ca ngoi “nhimg cay thay ting tir dai yua Trin Nhin Tong van vuon minh xanh tt, ngao nghé véi thdi gian"... "thye su 1A mét noi son thoy hu tinh". Trén san chita ta con gap mét bia da sdu mat dung trén bo bé sen, than bia cao 1,18m, méi mat rong 0,32m. Méi mat bia '& mot khung hinh chit nhat, trén dan khung c6 mot 6 cham réng, bén duéi ding dé khac chi. Nhiing aghé si diéu khac dé dung bia nay ding ndm mat méi mat cham 1 con rng, con mat thi’ 6 cham doi rong chau mat nguyét. Réng wén bia da Vinh Nghiém minh tron, khong vay, mili thi, simg 6 chgc, bém béc lita dang bay fuon tron trén nén may cum, dé fa nhimg von réng dién hinh trong nghé thuat dieu khac thai Lé. Van bia chila Dike La 30 Bia dumg nam Hoang Dinh thit 7 (1606). noi dung ghi lai céng cude w siia chita nim d6, Déi dién véi tim bia nay. phia bén trdi san chila giép gin song Luc Nam, cao vot len nim cay bdo thdp xay gach lén quan ty bén nhau, 1a noi cat thi hai ode thé he sw wing try tri & day. Duge biét ring, dé 1a thép cia hoa thugng Phi Lang Trung, phap higu Sa Mon - Thong Due - Ung Duyen; truéc thap hda thuong [a ba cay thép nhd bon, thép phia dong 1 cilia sur Thanh Quy: trong hai thép con Jai 14 cla nha su Tinh Phuong Sa Mon, phaip huy Tam Vien. Cay thap 1én nbit phia truée 1 cla nha sut Thanh Hanh, ting Jam Pho & chia Vinh Nghiém thoi vua Thanh Thai. gia Nam cay thap nay [4 mét tap hop khé ti¢u biéu cho phong cach kién trde thap thoi Nguyén trong kién tric t6n gido Viet Nam. Cum kién tréc chinh cita chia nam trén mot truc chinh doc, quay mat vé huéng dong- nam gém bén khéi 16n, Khéi thir nhat gém ba nép chia: chia Ho - nha Thiéu huong - chia Phat két cu hinh chit "cong". Khéi thet hai nho hon mot chit 18 nha TS dé nhat, cling két cdu tong ty. Khoi thit ba 1a gac chuong hai tang mai. Khoi thi nr 1a nha T6 dé nj va nha trai két cau kiéu chudi vé. Céc khéi nha déu xay céch nhau mot khodng san hep. Mat bing kién tic c6 su chénh nhau vé d6 cao, cao nbat 1a nép chia chinh, con ba Khdi kién tric sau cing nim trén mot mat phing, cé nén cao hon san 30cm Nghe néi. xua hai bén cdn 6 hai day nba td vu va hiu vu rong di, cA thay 36 gian 1a noi & cho nha su vé ha hang nam. Ngoai ra con ¢6 nha bép, nha xay hia gid gao va chudng trau, nay nhiing kign ic ay di mat ea. Boe Idy toa b khu mat bing kién tnic tren 1 nhing ly we ken day. Trong khu vue nha chia cin téng nhigu cay an qua va lay bong mat. Vi vay, khong khf chia Vinh Nghiém thanh u vi tich mich. Bay gid ching ta bit ddu hanh huong vao dat Phat, khdi dau tir chia H9 - chita HO 1a mét kién (ric to 16n va khang trang. Nén chia cao hon mit san 60cm, todn bd mat trude nén duge bs via bing dé, ba mat kh’c déu ding gach xay. BO mdi cao rong cita né duoe lop bo’n toan bing ngéi mii hai. Két cau mai theo kigu bén tau mdi, dé wéng dau hdi lip vi rudi. Cde bd nde va bd rdi déu gin hoa chanh hdp rng, néu nbin tir trén xudng, cdc dutng bs néc va bd dai ciia ba nép chita néi nhau tao nén chit "céng” véi dau cia cde dudng nét ngang no xde ra rat dep mat. 31 ‘Trén bd néc cla chia H6. ngudi ta ding vita dap mot mang trang wi kiéu cuéin thw véi ba chit hinh ky ha duge bao quanh béi nhimg dudng vin hoi van vi hoa li Bo mai cha chia H6 ciing lam kiéu tau dao 14 mai véi bn géc dao cong. Nhung ocd bon géc nguéi ta déu phai ding bén cot dé hinh luc lang ke wen cde dau vai bing vita, hé 9 cho cau dau. Ket cau bd khung chita Ho gidng véi ket cau nha g6 ¢6 tuyén Viet Nam - lién ket cde vi kéo lai bing cdc hang xa. Chita H6 66 ca thay 8 vi Keo, trong méi vi cé 4 hing chin c9t. cde cot chita déu c6 kich thude Ién, cao ti 4,75m. Vi keo chia Ho lam kiéu chéng rudng - ngii - ha ngii. Cac thanh phan kién tunic déu bing gé lim, bao tron, déng bén, xoi gd thang tp, khong thay duce cham khac trang wi. Ngay bay &ca Don mat déu chi chum 1d céch diéu don so, cdc bay ge Gian cdch chiéu su cla gian khd rong, gian gia rong ti 4.35m. ma qué giang thanh manh. R6 ring trong viée xay dug da ¢6 sy tinh (odin ky ludng, So vGi cdc kign ue thei Lé, Gi chia Vinh Nghiém di Wn it gd hon nhiéu, Cac con rudng nhd, nhe, he thong bay cing kém dé x9 han so véi cdc bay trong kin tric dinh Jang. Tuy thanh nhe vay, nhung chia HO khong phai [3 thap. Phan Thicu huong cla chia Hin theo kiéu 3 vi keo dat quay mat re phia ngoai. BO khung cia nha Thiéu huong duce néj véi chita Hé bang hé thong ké g6c din qua tu con dat wén cdc xa néch 6 cot gée. Nha Thieu hyong ciing két cau vi kéo o6 tén hing chin cot kidu chéng rudng bay hién, tip ede khodng trong én vi bing cée cOn mé, todin bd cot & gian nay déu 1a au vai" Nép chia cudi cla khoi kin tric thit nat 1a chita Phat, dign téch chita Phat duge mé' rong hon nba Thiéu huong gin hai gian nda. Chita Phat e6 4 vi kéo vdi bon hing chan cot mdi vi vi eiing lien két kidu chéng cuing - bay hien... Rigny hai y* gitta e6 bén chige cot to Ién lye fudng, mau g6 xém mée. kfc hi voi mau g6 lim den béng cia chi sdnh véi cdc kign tic thoi Lé, ¢6 thé don rang day 14 hing cot cita kidn wie chia Vinh Nghiém thoi Lé con sét ai. Chita Phat cing duge bung vén ba mit, 1rd hai cifa ra vio & sat g6c tung, ha +. Chita dé lai mt hién sau rong. Bo mai o6 cot hd tro & hai gée dai vuon 32 rong ra xa, che kin hing hién nay, trén hai dau hién ta gap hai tam bia nha, hang chit khac trén mat bia nay dé m&, khong 16 nam khéi tao. Mét sé ngudi cho ring bia nay dung nam Holing Dinh tht 8 (1607). Nén ctia ba 1ép chita trén khong bang phang, ina cit nang dain tir chila HO cho tdi bac ké wong Tam thé sat van hau cia chia Phat. Theo tim bia dung nim Bio Dai thit 7 cho biéi, do thay chita xua da hie nt nén da thugng Thich Thanh Hanh di cho sita chffa lai todn bd téa Tam bao. Nhu vay. dau xua nay khong cOn nifa, nhiing vat chat ma ta hign thay Li cong qua cia Phat tir ting ni dau the’ ky nay. Rdi khéi kién tric the nhét, qua mét khong sin hep, thi téi nha T6 dé nhat. Nha Té dé nbat ket cau hinh khéi kiéu chit “cong” nhu khéi kién tric chita, nhumg quy m6 nho bé hon nhiéu. Va, mac di cling 14 kicu thie bon mai, v6i tau dao ng phong cach hai khéi kign tric nay khdc nhau rat 16. Néu nhu kién tric chia cé gang phat trién theo chiéu cao, thi nha t6 lai c6 xu hudng phat trign theo chidu ngang, va dic biét ria mai -vuon ra thap, khoang cach giot mréc thap, su khdc nhau con dé ohn ra bdi mau sac cha vat ligu kién tric, néu lar chila H6 mau sac cdn tuoi, thi nha Té da nga miu réu moc. Neép nha dau tien cia nha TS dé nhat o6 kich thude 12,65m chiéu ngang, 7,05m chiéu doc. Can nha nay duvgc dyng bing 6 vi kéo, nam gian chinh va mot khong hep ti cot va héi, khong phai la gian xép. Vi kéo cia nh nay cling bon hang chan, cdc vi kéo gian gitta kidu ké sudt ed vi nde kiéu kéo cdu edt néc, hai vi héi ki€u chéng nrmg, c6 tu non dat trén xa ndch, do he thong ke g6e. Long nha rat hep, vi ngudi ta dinh ca mot gian trude Vim hién nha. 6 day c6 dung mét tm bia dé Idn ctia hoa thuong Thich Thién Hoa soan vio mia dong 1934. G ché bat diu vao gian chudi v6, 1a gap mot huong an [am kiéu chan quy da cd. Nhtmg hinh hoa day, réng chdu ding trang tf huong én nay mang nhing die digm ré nét cita phong eich nghe thugs thé ki XVII, cho phép ta khiing dinh ring: dé 1a san pha digu khac thai Le Trung hung od s6t lai Gian chudi v6 c6 chidu rong bing hai gian gitta dinh, sau 3.50m. Nép nha cudi cla khdi kign trdc thir hai nay dai 8,80m, bang ba gian cia nép nha dau 33 en, rong 6,80m. Can nha niy 66 bdn vi keo, véi bén hing chan cot méi vi. Cie khong udng trén x2 néich néi cot cdi va cOt quan, noi cdc kién tnic thé ki XVIL- ding lip he théng con rung, nay thay bing cdc cén mé cham ky ha, Cae c6n mé nay cé mau sie chat ligu méi, c6 1é né mei duce kip them vao khoang thé ky XIX diu thé ky XX. ‘Trong he théng cla kh6i kign trac thé hai nay, ta can luu ¥ ti mot yeu 16 ky thuat 6 nép nba dau, dé 1A céc van giong. Vin giong 6 nép nha nay duge trang tri cdc cum may nh6, ri rac (c6 nguti goi IA cé linh chi) va cde dau bay duge cham 14 cudn cé dudi uén séng, nét map, bay chéch ngang. Hinh trang tri may va ld G cdc bO phan kién wtic nay hoan toan gidng véi nghe thuat diéu khac g6 thé ky XVII, 6 nhimg dia diém cé nin dai duge xdc dinh chae chan nh dinh Thang (Hi¢p Hoa), dink Cao Thyong (Tan Yen} Ahéi kien inic thif ba cia Vinh Nghiém [a ge chudng, cao hai tang mai. day li kign tric phoi hop giita két cau gé va gach, Theo van bia chiia, géc chuong dung vio thé ky XIX, nhung che téi nay n6 da trai qua nbiéu lan wu sa. Tir sau hoa binh lap lai, Ty Van héa Ha Bic hai ln cho situ chita co bin cdc thinh phan g6. ‘Tang trén cia géc chuéng treo mot qua chudng Idn, tang dudi ding kam noi tiép khach. Nén gic chudng c6 hinh gan vudng (7,25 x7,40m) cde thanh phan ket cau bén trong ciing theo kigu khung gé véi bdn cot gid vuon dai Ién tan néc mdi, bén et con duge chéng them dau, doi nhing cot cila Ling wen, cde cOt ay duce lién két véi nhau kiéu trén ke dudi bay va nhis cae hang xi tao thank mot bo Khung khd chic. Trong Idi két cu gée chung, khong phii chiu lye toan bo vi hai diu héi duoc xdy bing gach. Ria dau héi lam Iét bic thang da mép cé gin hoa chanh, 6 b6n géc Iai xay thém bén tru gach vuong kiéu diu qua ranh ranh, ‘Tang wén thye chat chi 1a phan nang cao cia tong gian gitta ting dudi, nén long nha dai va hep. Dé tang them su ving chic cita bo khung, ngudi ta khéng gic sin len cdc xa lién ket, ma bén ten xa lam thém mot ting dim dé lat vin, Bo *khung nha” bon mdi dao cong. Rigng bén géc dao nbd ra, duoc hé tro them bang bon cot ding trén Lim theo kiéu vi kéo tam gidc v6i kidu thie 6. aos nhé ngan dat trén dau héi, hang bay tién va hau duge cham khée don gidn, chit yéu 1 hinh Ié cugn. Ritng mat trong cla gian gidta, bén bily dutoe chan béin réng li cach digu. Cac diu bay déu c6 ueo nhiing qua chudng déng nhd, méi khi c6 gié théi. chudng rung, phat ra nhiing am thanh thanh thot, phd bét canh chita u tich. Tang dudi cita géc chuong dé irdng cA hai mat, con tren tang hai duce bung dé vi lat v Nép nha cuéi cing ciia kign tic cha Vinh Nghiém 1a nha Té de nhi, hinh dang kiéu chudi v6, tha nha nay dai 27,80m, rong 14m (ca hau dudng). Kéi cdu bén trong ciing JA khung g6, nhung hai dau hdi va wimg hau da duge xay gach. Cin nha nay méi due lam Jai vai muoi nam nay. Cau tic Khung g6 kigu vi kBo ke’ suet ed vi nde kiéu keo edu edt nde nhu nha TS de nhdit, vdi bon hing chan cot. Céc thanh phan trong vi déu gdy guéc, manh, nho, chi duoc bao tron. déng bén, khéng c6 diéu khac trang tri. Hai dau hoi nha xay nhd hin ra, che kin ca hai dau hién, Déu wong cing duoc xay try gach hop vudng dau qua rinh ran. Bén wong nha Td dé nj cé ca thay 11 gian, céng ba gian chudi v6 Ia 14 ian. Nam gian gita va phdn chudi vd danh riéng lam nha thiy Té, dat wong cae hda thugng tru tri tai chia. Con lai hai ddu nha, méi ben ba gian ding Jam nha trai. Ngan cach phan tho va nba wai bing tucdiy iit vin. Tren day 14 mét “ban vé" so hroc toan b6 kicn tric chita Vinh Nghiém. Kha hin véi kign tric mot sd chia ving déng qué Bie BO nhur Bét Thap, chia Dau, chia Him Long, chita Tam Son... chia Vinh Nghiém co mot ding vé dac bigt. Ching ta déu biét ring, dic diém co ban cia nén kién wie Viet Nam 1a nha két edu khung g6, tutmg khong la co sé chiu lye. Trong gain ba thé ky tude - XVI, XVII, XVIIE- (theo tai ligu hién c6), cdi “thie” cua. nén kién tréc nay due hon toan tén trong, Téi day. bude sang thé ky XIX (6i cho ring, vé sau my, cudi thé ky XIX, du thé kY XX co sita chia chtta, nhung van cé ging phéng theo kien Inie diu thé ky XIX), cdc kién trae sur dung cha Vinh Nghiém d3 c6 su 6 ging vuon téi nhiing két cau bén ving hon, nhe nhang hon ty khong vugt ra Khoi "thife" cia kien triic g6, ma tiéu biéu 1A chia HO. He thong vi kéo 6 day chi think phin kitn ric khée nhue qua giang, con niging... déu nhe nhang ma vin tao duge do rong va chiéu c6 4 cAt, ca 35 cao cén thiét, khéng thua kém cdc cong trinh véi cdc vi keo 6 hiing chin cdt, Kich thuée ct to vi cde thanh phiin kién tric rat nang né. Dac bit 1A nhing chiée bay khong lén ma tae dyng ¢é higu qua khong thua gi céc bay lam bang ca than cay g6 I6n & cdc kign tric xy dung trong hai thé ky tude. Mot s6 thanh phin khéc, nhu nha TS dé nkalt, ge chuéng da ding cot gach va tong gach hé tra thém cho viée chiu lye cla ede cot gé (phéin nha Té 1a do wing tu: gde chudng la xAy mdi) di thay ddi han diéa mao cé tuyén kign trie Viet Nam, tyo nén mot dic diém riéng biét cla kién trac dau théi Nguyén, tren co sé cla bo khung g6 bén trong, c6 them tong gach (thudng 6 du héi), nhim hé tre cho b6 khung, kiéu thife kign tric cia chia Vinh Nghiém & vao mot giao diém ma "thitc" cia nén kign tric od Vigt Nam khong cdn gitt vai tr quyeét dinh, nhung vin cdn duge bao Luu, n6 chua bi giai cp phong kién nhim mit tiép thu mdt céich 16 lang kign wae cua nude ngoai, day nén nghé thuat kién trie dén ché suy déi Bén canh cdc cong tinh kign tric thoi Nguyén céc nha Té dé nhat, dé nhi déu c6 vi keo kidu ke sudt vei vi nde kiéue Keo cau cot née 1a dang vi cé nhat - dai nhat trong lich si phat trién cha nén kign trac g6 cé truyén Viet Nam, 1 mot b6 phan ding quy nhdt cba chiia Pie La. Nhu trén ching toi di ndi, & chia Vinh Nghiém con tén wai song song, kiéu thie kién tric cudi thé ky XIX, dau thé ky XX va kién tic 6 vie giai doan cudi thé ky XVII (sau nay co ting tu them). Su t6n tai cua hai kigu thiic nay cing & mot ché, ching nhiing di mang tinh chat da dang eda cong, tinh, ma con [a mot vi dy tét cho vige so sdnh céc giai doan phat trign cia nén kign utic 06 truyén Viet Nam Nhiing dac diém kign tic cla chia Vinh Nghiém da c6 bién di tuy La nhé bé, nhung né di dénh dau mot qué tinh phat wién cha ky thuat xay dung Viet Nam Chia Vinh Nghiém duoc bio vé, gift gin chu déo, ching nhiing di té ro chinh sach ty do tin nguéng sing ngdi cia Dang va Chinh phii ta, ma cdn e6 ¥ nghia - nhu Ty Van héa Ha Bic lau nay di quan niém rat ding din - né 1a mot kién trde tigu biéu cho mot thdi dign tren mot hanh trink lau di cla nén kién trie Viet Nam. Chia Vinh Nghiém sé o6 ¥ nghia quan trong trong vide nghién edu lich sit kién tric cua dan tc ta, 36 Bén canh gid ui vé mat kién trac, 6 chia Vinh Nghiém con co mot bo suu tap dicu khac 1én, bao gém tuong Phat, tong chan dung ma nién dai di duoc khang dinh 16 rang vao thdi Nguyén - nh bia chia da néi tdi. Toan bé tugng Phat déu duoc bay & khdi kién wic thi nhat: gdm chia 16, nha Thigu huong, chita Phat Tuong & chia Ho duce bai tri ahu sau: hai dau héi nba cé wong Thien Vuong van v6 phuc, tvong trumg cho tuéng nha Phat. Tren phin hau cua chia, tong duge dat thanh mot day hang ngang, eée khéi tong xép timg cap déi ximg nhau. Hai gian déu héi cé dap hai dong Thap dién: nhimg chinh giita dong Jai fa ba Chia Mau, bao quanh dong [a binh quy sti, quan linh cia Diém Vuong. Su hin din cla Chia Mau, mot bién tuding cua Dao Gido da ching 16 tinh chat khong thudn nhat cia chia Phat Vict Nam. Lién v6i hai dong Théa Mau 1a hai tuong Ho phép: bén ta 1a Khuyén Thien, bén htm Ja Trimg dc. Hai pho tugng nay ¢6 quy mé to lén, d4u urong gin cham née chia, bén canh tong Hé phap ¢6 hai pho tuong ngéi trén bé, mot ngudi van do tu hanh, mot ngudi Dia Tang. an kiéu van quan, cé lé day la tugng Dic Ong va Gian gitta nhin thing vio Thieu huong, bén trén cé mot tm hoanh phi lin dé bon chi "A Di Da Phat” Nha Thigu huong dugc trang hodng long lay nhat trong ba nép chia, tat ca ba gian déu ¢6 cita vong cham U6 trang tri hoa Id, chim chéc céu ky, ben ngoai Iai son son thép vang chodng lon, bén tren cita vong déu c6 hodnh phi dé chit Ién, én lugt tir ngoti vao: "Tam Giéi Bai Su", "Phdp Vuong Vo Thuong", "A Di Da Phat". Gian dau tign cia nha Thigu huong [& noi wng kinh cia nha su, 6 day o6 dat mot ban thé dai, rong, wen dit nhimg cay "dén" nén gé va bat hang c6 kich thuée In. Chige mo nha su sit dung méi khi tung kinh rat it chia c6 mé c6 kich thuée Id, dit yén nita thude, duge son den béng, 16 thost Am c6 dé hai dong chi Phan. Bit dau ti gian thé hai vao dén tn cling ctia cha Phat [a thé gidi twong Phat bay téng tang, 6p 6p. Hai ben day iwong Phat c6 dat nhiing cay "din" nén 66 kich thude 16n, Hai bén na tong cla aha Thicu hung, ta con gap 37 mdi ben tim tong La Han, Nhding pho tugng nay déu c6 kich thuée nbd vi dip khd thy tién, cu tha. ‘Tugng Phat 6 chia Vinh Nghiém déu cé quy mo Jén, phi mau son nau canh gidn rat trang nghiém. Cac tuong déu dat ngéi thap dinh wen 13> sen, hoge dang thuyét phap trong khi phin Ién cdc chia dung vao thoi Nguyén, tuong Phat thutmg ¢6 quy mé nh6, tao hinh tay tién, Nhimg trong & chda Vinh Nghiém da tan thi nhtag quy phap ca phép tao tong, nén 16 rang [a nhiing tic phim diéu khiic mang it nhiéu gid tri nhat dinh. Ngoai tuong Phat, ti nhk Té wé di, ching ta con gap mot sé tong chan dung. © nha TS de nhat, dudi wn hodnh phi "“Thic Lam Hoi Thuong" Ja ba tuong chan dung Tac Lam tam té. Bén ngoai 1a tugng Php Loa va Huyén Quang, trong kham 1a tugng Trén Nhan Tong’, ' Tuomg tren Phit dign cia chia Due La theo chiding 101, chira phi 12 mor Phat dign chudn cia chita chign Viet, Thirty tr ngodi vo trong c6 cde Ip tome sau: ~ Thich ca Cini Long, Bon phfa eé: nhi vi Thign vuong ~ phia trude vi ohj vi Van quan ~ phia sau = Gita ia A Di DA, hai ben hal pho trong Quan thé am dimg mét vj tay n quyét chudn 28. Vj ben tdi tay cm guong, ~ Thich Ca gitia, hai ben e6 Ca Digp va A nan da. ~ Lap nity cing ¢6 ba tung gitta 1k A Di DS hai ben 6 hai dé wt ditng duce tacgicing aha Ca Digp vi A Nan Da. + Bg Di Ba Tam ton: Gita od tugng Phat Thich Ca. Ben trai co Quan thé’ am BS tit, Lé ra bbén phil 18 pho Dai thé chi bé cit, nhung t8i khong. hiéu tai suo lai dat mot pho arong gidng hu pho Quan Thé Am tay bing tip. Tren cing Ii ba pho Taun the. ‘Theo 15i su try tii do hoda ednk chido tanh vi thi gian nhigu chia Kang bij hic hong neu ta mang tacug tircée noi vé bay wren Phat dign do dé ns khong doe chudn [a digu dé higu, Vé sip phite tap cba tucng Phat biy trong chia Vigt Nam khign cu Tran Trong Kim rong Phat luc (HA Nei, 1948) di phai keu len: "ft lau nay cé noi lam chita méi, chi tae c6 mot pho tucng Phat & gif dign, Nhu thé 13 ngui ta khong biét 6 Id wong the dic A DIA hay 1a thé: wong dite Thich Cx Mau Ni, than ra lai khé bidu lém vi khong dling cdi 9 chi cia phdi Dai Thing " (wang 58). G trang 86, Tréa Trong Kim lai vigi:" Noi tém lai. sy the? Phung. cach bai tei 6 trong chita tuy €6 nghi va quy thich ré rang, nhung vi ngu’i mong ting gia higu Khong 1G va lai hay lam dung cha "phuong tiga”,. Thanh ra oo sy sat lim, Lim mat ci ¥ nha ti cia ton gio”. 38, Hai pho tugng ngoai tac mang it nhiéu tinh chan dung, nhung mang nang cong thite, (1 cd tinh, Duy chi cé tugng su té can cha ¥, nha su dang ngdi trong tu thé “ham Thién nhap dink”. Su t6 c6 guong mat biu, day dan, doi mat dai va dep, cap long may thanh manh, moi dé tuoi. Ngudi tac nhu c6 ¥ nhan manh, diu cd quy y, ahung Ong vua nay khong mat di nhiing nét quy phai cita ngudi tran tuc trén guong mat. Su té minh van do ca sa phil kin, hai tay dat ren dili, ban tay trai ip, tay phai kin trang hat. é trinh uhitng an tugng nghi ng’ nao dé vé Jong chan tu cia nhd vua, tdc gid kin déo dé 16 ra mot khong nguc tr4i, 16 16 xutong suin, biéu thi tinh chat khé luyén cla ong ta. Pho tuong nay, mac ddu hoan toan c6 tinh chat tugng tung, ohung nho "tao ding" tuong déi t6t, guong mat cé cd tinh, dic biét la da théa man duge diéu muén biéu dao vé dac tinh ca nhan vat nhu da néi trén, nén pho tugng Trin Nhan Tong [3 tae phdm ding duoc chd y 4 chita Vinh Nghiém. G nha Té dé nhi con cé hai tong chan dung khéc. Dang Uéc 1a, chiing 10 chi duge bist mot cdch chac chin la pho wong cia hda thugng Thinh Thanh Hanh. Hoa thyong dang ngéi nhap dinh, minh mac do c& sa miu cdnh gidn, ding ngudi rat khéic khé vai guong mat gay, cim dua rong, ma hom sau, luéng quyén cao, tai dai, cd nhiéu nép nhan. Neuai tac pho tugng nay chic cl li nhin tue tgp guong mat hoa thugng dé tac. Diu khéng phai la nhimg téc phim quy, nhung pho wong nay, cing nhu nhing wong chan dung khic 4 chia Vinh Nghiem, i iu bigu cho mat giai doan lich sir nhat dinh, n6 sé [4 ti liu cho ede nha nghién city lich su diéu khic nuséc ta. CUA THIEN NOI GIAN, TU BI HOP LE DOI Hon 700 nam qua, tit ngay khéi tao dén nay, da biét bao thé hé su tang tru ini tai ngéi chia ndi ting nay. Dang tiée ring, ching ta chua thé c6 mot danh sach diy dit vé nhiing lép ngudi dé. Tam bia $ chila Dite La 43 gidp cho ta biét duge mot s6 hoa thugng vi nha su, trong nhiing vam thang 6 day C6 ngudi n6i hai Wegng ngodi Ta eda Tran Nhén Tong va Heyén Quang, trong ngai li cits Phap Loa. Chiing ti cho ring, ngudi ng6i trong phi la Trén Nban Tong. Vi. do tinh chat cba phe ting va nh ta di big, Ide dy Tran Nhan Tong 1a vua nén Phip Loa mie dau 1a Phép chi nhung van ton Tran Nhan Tong fa sir we 39 di c6 céng lao gin gilt cong tinh kigh uc nay va khong ngling 16 dep cho citah chita. Vai muoi nam t6 lai day, trong mot hon canh méi cita lich sit dt nude, cic thé he su ting chia Vinh Nghiém da biéu 16 duoc mot sic thai méi cia nhing ngudi w hinh Vigt Nam yéu nuéc. Vao khoang nhimg nam 30 cia thé ki nay, ngudi try iri chia Vinh Nghiém [a hda thuong Thich Thanh Hanh, Su t6 Hanh hic con song la mot nha sucé tigng tam, c6 uy tin [én déi véi Phat gido Bic ky lic 46. Thue dan Phap cé am mun loi dung Phat giso dé mé hodc nhan dan [am céng cu cho vige cai ui ciia chiing. Hoi Phat gido Vigt Nam duoc ngudi Phép gitip d& vai Am mutu tham doc d6, Thay hda thuong chia Vinh Nghiém c6 uy tin, nén tén Viet gian Nguyén Nang Quoc nhiéu lin mai cu ra Lim Hoi tring Hoi Phat gido cho hoi thém uy tin. Nguyén'Nang Quéc con nhiéu lin cho ngudi mang do vao ve van, 16i kéo hda thuong, nhung hoa thugng Hanh da nhiéu Mn tir choi Idi moi cua Nguyén Nang Quée véi ly do ngudi tw hanh khong ham phi quy va danh vong. Céch mang thang Tém thanh cong, cling véi dat nude thay da déi thit, céra Thién nay di mé rng, dn nhiing ngudi bung thee uit bi, da thd yeu necéc. Hoa binh khong duoc bao lau, ton quée bing né khang chign, Vinh Nehiém ty nam trong ving dia diém chién luge quan trong, manh dat nay dn ngit mot ving dubng thity quan trong thgc sau vio chién khu Dong Bac cla ta. 6 dia dau cba ving can cif dia céch mang, Vinh Nghiem ty dig déi dien voi ké thi, vong gic tién tigu eta khing chié, vi vay, thue dan Phép nhin manh dai nay th8m muén, buc tic. Thé 14i, nam 1947 chting theo dudng thy tan cong vio mily x4 quanh Vinh Nghiém wy, dai bac cia djch tir Dong Trigu ban sang, tir tu thiy ban lén, ly ngoi chta Rim muc tiéu, dan phio cua gigt di ban gay thugng long, sup mai nha T6, nha Trai tring 4 qua dan, bj pha hily hon toan. Sau khi dé quan lén dat lién, ching lién xéng ngay vao chia. Viée déu tien 1a chting bat ga ton ciia nbd chita, dot day nha 14 vu 18 gian, 5 gian chudng trau, nh3 Lim gao va bép. So quan dan ta dinh tr, mot b6 phan quan Phap da ra dao hao chung quanh khu vue chita. Khong 4é cho quan gis mie stte cudp pha, quan dan Due La véi hho khi “Dong A" xua di dinh cho chiing toi ti, can6 gite bi nban chim tren song 40

You might also like