ΕΝΟΤΗΤΑ 1η: ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΩΝ ΕΝΗΛΙΚΩΝ

ΘΕΜΑ 1ο: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗ ΕΝΗΛΙΚΩΝ

Η συζήτηση πραγματοποιήθηκε με την κα Β. Κ, φιλόλογο με μεταπτυχιακές σπουδές στην

Εκπαίδευση Ενηλίκων, με μεγάλη εργασιακή εμπειρία, καθώς έχει εργαστεί τόσο στην
τυπική εκπαίδευση, ω ς αναπληρώτρια, όσο και στην άτυπη, όπως Δημόσια ΙΕΚ και ΣΔΕ.
Στα πλαίσια της συζήτησης εστιάσαμε στο νόημα της εκπαίδευσης ενηλίκων, στα
χαρακτηριστικά των ενήλικων εκπαιδευόμενων, στον τρόπο οργάνωσης ενός εκπαιδευτικού
προγράμματος , αλλά και στην αξιολόγηση μιας εκπαιδευτικής διαδικασίας.

1. Εκπαίδευση Ενηλίκων

Η Διά Βίου Εκπαίδευση αποτελεί ένα σύνολο αρχών που προσανατολίζει τις εκπαιδευτικές
πολιτικές σε νέες κατευθύνσεις. Πρόκειται για την εκπαίδευση που προσφέρεται σε όλα τα
περιβάλλοντα τυπικά, άτυπα, θεσμοποιημένα και μη θεσμοποιημένα. Αφορά οργανωτικές
και διδακτικές δομές, στρατηγικές που επιτρέπουν τη μάθηση από τη νηπιακή ηλικία μέχρι
τη γεροντική. Η Διά Βίου Εκπαίδευση σημαίνει συνέχιση των ευκαιριών μάθησης σε όλη τη
διάρκεια της ζωής του ατόμου. Σημαίνει ευρεία συμμετοχή, γεγονός που στρέφεται ενάντια
στον κοινωνικό αποκλεισμό. Κατά συνέπεια διευρύνονται σημαντικά οι ευκαιρίες
συμμετοχής στην εκπαίδευση και οι ευκαιρίες ζωής. Η Εκπαίδευση Ενηλίκων αποτελεί
πεδίο δραστηριοτήτων στα πλαίσια της Διά Βίου Εκπαίδευσης. Ο όρος χρησιμοποιείται με
τρεις έννοιες :

α. πρόκειται για μία διαδικασία μάθησης ενηλίκων. Περιλαμβάνει όλες τις εμπειρίες των
ενηλίκων με βάση τις οποίες αποκτούν νέες γνώσεις, δεξιότητες, κατανόηση, στάσεις,
ενδιαφέροντα, αξίες, κλπ.

β. πρόκειται για οργανωμένες δραστηριότητες στις οποίες συμμετέχουν ενήλικα άτομα και
εφαρμόζονται από διάφορα ιδρύματα με συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς στόχους.

γ. πρόκειται για ένα κοινωνικό σύστημα που περιλαμβάνει όλα τα άτομα, τα ιδρύματα,
τους φορείς που ενδιαφέρονται για την εκπαίδευση ενηλίκων.

Εν κατακλείδι, εκπαίδευση ενηλίκων είναι κάθε εκπαιδευτική διεργασία, κάθε

περιεχομένου, επιπέδου ή μεθόδου, είτε πρόκειται για τυπική εκπαίδευση είτε όχι, είτε για
διεργασία που επεκτείνει χρονικά ή αντικαθιστά την αρχική επαγγελματική εκπαίδευση στα
σχολεία, κολέγια και πανεπιστήμια, είτε πρόκειται για μαθητεία.
2.Χαρακτηριστικά ενηλίκων εκπαιδευομένων

Κάθε ενήλικος εκπαιδευόμενος έχει τις δικές του ανάγκες και ιδιαιτερότητες, όμως
υπάρχουν ορισμένα χαρακτηριστικά που είναι κοινά σε όλους τους ενήλικες. Σε γενικές
γραμμές, οι ενήλικες εκπαιδευόμενοι υιοθετούν ρόλους, οι οποίοι επηρεάζουν τον χρόνο
και την ενέργεια που μπορούν να διαθέσουν και να επενδύσουν ως εκπαιδευόμενοι.

1. Έρχονται στην εκπαίδευση με συγκεκριμένους στόχους, όπως επαγγελματική εξέλιξη,

εκπλήρωση κοινωνικών ρόλων (π.χ. τάξεις για νέους γονείς), προσωπική ανάπτυξη (π.χ.
επιμορφωτικά μαθήματα), απόκτηση κύρους.

2. Έχουν αποκρυσταλλωμένες απόψεις & τρόπους μάθησης. Ο εκπαιδευτής «χρειάζεται να

βρει μεθόδους που θα δώσουν σε κάθε συμμετέχοντα πλήρες πεδίο για την εξάσκηση των
δικών του ιδιαίτερων μαθησιακών μεθόδων και να μην επιβάλλει τη δική του μέθοδο».

3. Έχουν την τάση για ενεργητική συμμετοχή, αφού ως ενήλικες επιθυμούν να συμμετέχουν
στη διαμόρφωση των καταστάσεων που τους αφορούν.

4. Αντιμετωπίζουν εμπόδια στη μάθηση, εσωτερικά και εξωτερικά.

5. Αναπτύσσουν μηχανισμούς άμυνας και παραίτησης, όταν δεν μπορούν να συμμεριστούν

νέες απόψεις και να επαναπροσδιορίσουν τις προηγούμενες τους γνώσεις, αξίες και
συνήθειες.

6. Έχουν σαφή προσανατολισμό.

Έχοντας υπόψη του όλα τα παραπάνω ο εκπαιδευτής ενηλίκων οφείλει όταν προσέρχεται
στην εκπαιδευτική διαδικασία να γνωρίζει :

- Την πρόθεση των ενηλίκων εκπαιδευομένων για ενεργή εμπλοκή και δέσμευση στο
πρόγραμμα εκπαίδευσης (αυτό μπορεί να γίνει με προσωπικές συνεντεύξεις ή με
διαδικασίες συμπλήρωσης εντύπων εκδήλωσης ενδιαφέροντος απαντώντας σε σχετικές
ερωτήσεις κλπ).

- Τις προηγούμενες γνώσεις και αυτές τις οποίες θα ήθελαν να αποκτήσουν για το γνωστικό
αντικείμενο (αυτό μπορεί να γίνει με ένα τεστ γνώσεων πριν και κατά τη λήξη του
προγράμματος).

- Τις προσδοκίες των ενηλίκων εκπαιδευομένων σε ατομική ή και ομαδική

3. Εναρκτήρια συνάντηση

Η εναρκτήρια συνάντηση είναι ιδιαίτερα σημαντική για την πορεία της μάθησης, καθώς

στη διάρκεια αυτής θα καθοριστεί το κλίμα μέσα στο οποίο θα πραγματοποιηθεί η μα-

θησιακή διεργασία και θα καταρτιστεί το μαθησιακό συμβόλαιο. Σκοπός της εναρκτήρι-

ας συνάντησης είναι:

α) να μειωθεί η ένταση και το άγχος των εκπαιδευομένων,

β) να γνωριστούν οι εκπαιδευόμενοι μεταξύ τους και με τον εκπαιδευτή,

γ) να ενισχυθεί η δέσμευση των εκπαιδευόμενων στο πρόγραμμα,

δ) να διερευνηθούν οι προσδοκίες των εκπαιδευομένων από το πρόγραμμα,

ε) να γνωρίσει ο εκπαιδευτής τα μέλη της ομάδας την οποία διδάσκει και

στ) να καταρτιστεί το μαθησιακό συμβόλαιο δια μέσου της συνεργασίας εκπαιδευ-

ομένων και εκπαιδευτών.

Στην εναρκτήρια συνάντηση ο εκπαιδευτής ενηλίκων, ο οποίος θα ήθελε να επιτύχει

τους παραπάνω στόχους, χρειάζεται να ακολουθήσει τρία βασικά βήματα. Το πρώτο

βήμα αφορά στη γνωριμία των μελών της ομάδας. Το δεύτερο σχετίζεται με τη διάγνω-

ση των εκπαιδευτικών αναγκών των ενήλικων εκπαιδευομένων, την ανάλυση των προσ-

δοκιών τους και τον ορισμό των κανόνων λειτουργίας της ομάδας. Τέλος, το τρίτο βήμα

είναι η κατάρτιση του μαθησιακού συμβολαίου, με την ενεργή συμμετοχή όλων των

εκπαιδευομένων.

Κατά την εναρκτήρια συνάντηση οι ενήλικοι εκπαιδευόμενοι βιώνουν αρκετό άγχος και
αβεβαιότητα. Επομένως, είναι σημαντικό να τους επιτραπεί να εκφραστούν ελεύθερα, να
εκφράσουν τις απορίες τους, για τη φύση και τη λειτουργία της εκπαιδευτικής ομάδας και
του εκπαιδευτικού προγράμματος. Στην εναρκτήρια συνάντηση οι ενήλικοι εκπαιδευόμενοι
σε συνεργασία με τον εκπαιδευτή έχουν την ανάγκη: α) ενίσχυσης της συμμετοχής και
διατήρησης της ταυτότητας και β) δημιουργία κλίματος ασφάλειας και εμπιστοσύνης.
Η πρώτη συνάντηση πρέπει να περιλαμβάνει το κομμάτι του εκπαιδευτικού συμβολαίου,
διότι εξασφαλίζει τη συμφωνία για τη λειτουργία της ομάδας σχετικά με το «τι δίνω και τι
παίρνω» ως προς το στόχο, τις προσδοκίες, τις διαδικασίες, την ταυτότητα της ομάδας.
Πρόκειται για κομβικό σημείο στην εξέλιξη, διότι πάνω σε αυτό δημιουργείται η βάση της
διεργασίας της ομάδας. Έτσι, ο εκπαιδευτής ξεκινάει λέγοντας ποιος είναι, τι θα δώσει και τι
περιμένει να πάρει, θέτοντας ανάγκες, κανόνες, δικαιώματα και υποχρεώσεις. Η ομάδα
κάνει το ίδιο και αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί στην πράξη αξιοποιώντας τις τεχνικές
γνωριμίας.

4. Φάσεις ανάπτυξης ομάδας.

Τα στάδια ανάπτυξης μιας ομάδας είναι 5.

α. Στο στάδιο Διαμόρφωσης, από τη μεριά των μελών επιτυγχάνεται:

- διερεύνηση προσδοκιών,

- γνωριμία,

- καθορισμός στόχων,

- ορισμός θέσεων,

- δημιουργία υποομάδων,

- άγχος,

- εξάρτηση από τον εκπαιδευτή,

- υιοθέτηση «κοινωνικά αποδεκτών» συμπεριφορών, προκειμένου να έχουν τον έλεγχο.

από τη μεριά του ο εκπαιδευτής:

- βοηθάει στην έκφραση προσδοκιών και στόχων,

- θέτει όρια και κανόνες λειτουργίας,

- απαντάει σε απορίες,

- κατευνάσει ανησυχίες,
- ενισχύει ενεργό συμμετοχή,

- συντάσσει το εκπαιδευτικό συμβόλαιο από κοινού με τους εκπαιδευόμενους.

Β. στο στάδιο της Σύγκρουσης από τη μεριά των μελών επιτυγχάνεται:

- έντονο άγχος λόγω έλλειψης σαφήνειας των στόχων και των αποδεκτών συμπεριφορών,

- φόβος απόρριψης απόψεων και ιδεών,

- αντιπαραθέσεις σχετικά με τον έλεγχο της ομάδας,

- κριτική και αμφισβήτηση

από τη μεριά του ο εκπαιδευτής:

- βοηθάει στην κατανόηση της πηγής του άγχους,

- εξηγεί γιατί ορισμένες συμπεριφορές προκαλούν συγκρούσεις και τον τρόπο που αυτό
σχετίζεται με το άγχος και την ανάγκη για έλεγχο της ομάδας,

- αντιμετωπίζει τις προκλήσεις, την κριτική και την αμφισβήτηση με ηρεμία και με τρόπο
ώστε να λειτουργήσει ως πρότυπο κατά τον εκπαιδευτή σε κάθε στάδιο:

- εξηγεί γιατί ορισμένες συμπεριφορές προκαλούν συγκρούσεις και τον τρόπο που αυτό
σχετίζεται με το άγχος και την ανάγκη για έλεγχο της ομάδας,

- αντιμετωπίζει τις προκλήσεις, την κριτική και την αμφισβήτηση με ηρεμία

του εκπαιδευτή,

- αντίσταση στις απαιτήσεις,

- συγκρούσεις στις υποομάδες ή/και με τον εκπαιδευτή.

διαχείριση συγκρούσεων,

- βρίσκει παραδείγματα από καθημερινές ή εργασιακές συνθήκες προκειμένου να

διαμεσολαβήσει στην κατανόηση τρόπων διαχείρισης άγχους και συγκρούσεων.

Πολλές εκπαιδευτικές ομάδες σταματούν στο στάδιο της διαμόρφωσης ή και στο στάδιο της
σύγκρουσης και στη συνέχεια διαλύονται . Ο εκπαιδευτής είναι ανάγκη να κατανοήσει τα
στάδια να μπορέσει να λειτουργήσει σε κάθε ένα από αυτά αποτελεσματικά.
γ. στο στάδιο της Ρύθμισης, από τη μεριά των μελών επιτυγχάνεται:

- έχουν πλέον τεθεί οι κανόνες λειτουργίας.

από τη μεριά του ο εκπαιδευτής:

- ενθαρρύνει την ανοικτή ανταλλαγή εμπειριών, απόψεων και συναισθημάτων

δ. στο στάδιο της Δράσης, από τη μεριά των μελών επιτυγχάνεται:

- επιλύονται διαπροσωπικά προβλήματα.

από τη μεριά του ο εκπαιδευτής:

- εμπνέει την ανάπτυξη συνεργασίας για επίτευξη συγκεκριμένων στόχων.

ε. στο στάδιο της Ολοκλήρωσης, από τη μεριά των μελών επιτυγχάνεται:

- οι στόχοι έχουν επιτευχθεί,

- οι ρόλοι έχουν ολοκληρωθεί,

- έχει μειωθεί η εξάρτηση των μελών από την ομάδα και ο συναισθηματικός δεσμός τους με
αυτήν.

από τη μεριά του ο εκπαιδευτής:

- προχωράει στην αξιολόγηση και στην επανατροφοδότηση των στόχων

- ενισχύει τις στάσεις

- ελέγχει αν έχει επιτευχθεί ο μετασχηματισμός.

5. Αξιολόγηση ομάδας.

Άξονες αξιολόγησης

α. Το πρόγραμμα συνολικά
- ο σχεδιασμός του προγράμματος,

- ο εντοπισμός των εκπαιδευτικών αναγκών,

- η διατύπωση των εκπαιδευτικών στόχων,

- οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες οι οποίες πρέπει να εξυπηρετούν τους εκπαιδευτικούς

στόχους,

- η μεθοδολογία, οι τεχνικές και μέσα διδασκαλίας ανάλογα με τις ανάγκες των

συμμετεχόντων, τους διδακτικούς στόχους, τις ιδιαιτερότητες του εκπαιδευτικού
αντικειμένου και τα εκπαιδευτικά «απρόοπτα»,

- η σύνδεση με την καθημερινή ή και επαγγελματική ζωή,

- η αλληλουχία του εκπαιδευτικού περιεχομένου,

- η καταλληλότητα του εκπαιδευτικού χώρου,

- ο διαθέσιμος χρόνος,

- η υποστήριξη από τον εκπαιδευτικό φορέα.

β. Τα μαθησιακά αποτελέσματα / Τους εκπαιδευόμενους

- η αλλαγή συμπεριφοράς - στάσεων και παραδοχών και η εφαρμογή της νέας γνώσης στην
καθημερινή ή και επαγγελματική ζωή (μετασχηματισμός για τον εκπαιδευόμενο αλλά και
τον εκπαιδευτή),

- η μάθηση και η απόκτηση νέας γνώσης και ικανοτήτων σε συνάρτηση με τους στόχους,

- η ανταπόκριση των μελών και η ενεργός συμμετοχή,

- τα επιτεύγματα.

γ. Τον εκπαιδευτή

- οι γνώσεις και ικανότητες,

- η διερεύνηση αναγκών και η δημιουργία εκπαιδευτικού συμβολαίου,

- η προετοιμασία του,

- η αξιοποίηση της πρότερης γνώσης των εκπαιδευομένων,

- η ενθάρρυνση της ενεργούς συμμετοχής,

- η χρήση ενεργών δραστηριοτήτων και σύγχρονων παραδειγμάτων,

- η προθυμία να λύσει απορίες,

- ο τρόπος που εμπνέει και υποστηρίζει τους εκπαιδευόμενους για περαιτέρω μελέτη,

- το μαθησιακό κλίμα και οι σχέσεις των μελών,

- η αξιοποίηση της δυναμικής και διεργασίας της ομάδας,

- η ενίσχυση του διαλόγου,

- η αντιμετώπιση των συγκρούσεων,

- η ανάληψη πρωτοβουλίας σε επίπεδο εκπαιδευτικών επισκέψεων, προσκλήσεων ειδικών,

δημιουργία project που παρουσιάζει τα επιτεύγματα των εκπαιδευομένων (συνήθως για
πολύωρα εκπαιδευτικά προγράμματα),

- η συνεργασία με τον εκπαιδευτικό φορέα.

Οι Noyé & Pivetau (1999: 132) υποστηρίζουν ότι «αξιολογούμε με την προοπτική να
πάρουμε αποφάσεις» και εξηγούν ότι «τα πρόσωπα που εκπαιδεύονται χρειάζεται να
πληροφορηθούν για την πρόοδο που πραγματοποιούν και για τα κενά που πρέπει να
συμπληρώσουν. Κατά συνέπεια, η αξιολόγηση αποτελεί μέρος της εκπαίδευσης και πρέπει
να εμφανίζεται διαρκώς στην παιδαγωγική διαδικασία […]. Επίσης, ο εκπαιδευτής
ενδιαφέρεται για την αξιολόγηση για τρεις λόγους: Πρώτον, έχει ανάγκη να ξέρει αν οι
στόχοι κατακτήθηκαν στο τέλος των μαθημάτων. Δεύτερον, χρησιμοποιεί τη συνεχή
αξιολόγηση στη διάρκεια των μαθημάτων ως ρυθμιστικό μέσο. Τρίτον, από την αξιολόγηση
συνάγει συμπεράσματα για να βελτιώσει την πρακτική του»

Από τη συζήτηση που προηγήθηκε η συγκεκριμένη εκπαιδεύτρια κατέχει επαρκώς τον ρόλο
της ως εκπαιδεύτρια ενηλίκων. Αντιλαμβάνεται τις ιδιαιτερότητες του αντικειμένου, έχει
επίγνωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της ομάδας που αναλαμβάνει. Είναι
συνειδητοποιημένη, ευέλικτη σε περίπτωση που η εκπαιδευτική διαδικασία στραβώσει, ενώ
αναλαμβάνει το ρόλο του διευκολυντή, δίνοντας έμφαση στα χαρακτηριστικά των ενηλίκων
εκπαιδευομένων και ιδιαίτερα στην τάση των ενηλίκων εκπαιδευομένων για αυτο-
κατευθυνόμενη μάθηση, που οδηγεί στην αυτοβελτίωση.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Καψάλης, Α.& - Παπασταμάτης, Α. ( 2002 ). Εκπαίδευση Ενηλίκων, Τεύχος Α΄, γενικά

εισαγωγικά θέματα, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη.

Καψάλης, Α.& - Παπασταμάτης, Α. ( 2000 ). Εκπαίδευση Ενηλίκων. Τεύχος Β΄.

Διδακτική Ενηλίκων. Θεσσαλονίκη, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας

Καψάλης, Α.& - Παπασταμάτης, Α. ( 2004 ).Εκπαίδευση Ενηλίκων. Τεύχος

Γ΄. Σχεδιασμός και ανάπτυξη προγραμμάτων. Θεσσαλονίκη, Πανεπιστήμιο

Μακεδονίας

Κόκκος, Α. (2005). Εκπαίδευση Ενηλίκων, Ανιχνεύοντας το πεδίο. Αθήνα :Μεταίχμιο

Κόκκος, Α. (1997 -1999). Εκπαίδευση Ενηλίκων, τ. Α΄, Το πεδίο, οι αρχές μάθησης, οι

Συντελεστές. Ε.Α.Π. Πάτρα
Rogers, A. ( 1999 ). Η Εκπαίδευση Ενηλίκων. (Επιμ. Αλέξης Κόκκος). Αθήνα
: Μεταίχμιο