Η σουμπετεριανή θεωρία για τη Δημοκρατία: ένας

παραλληλισμός

• Ορισμός της δημοκρατίας κατά Σουμπέτερ: «Η δημοκρατία είναι

μια πολιτική μέθοδος, δηαλδή ένας συγκεκριμένος τύπος
θεσμικού διακανονισμού για την λήψη πολιτικών -νομοθετικών
και διοικητικών- αποφάσεων, η οποία ως εκ τούτου δεν μπορεί
να είναι αυτοτελής, ανεξάρτητη δηλαδή από τις αποφάσεις που
παράγει υπό δεδομένες ιστορικές συνθήκες».
• Ο Σουμπέτερ αντιτίθεται στο κλασικό δημοκρατικό δόγμα, που
θεωρεί ότι η εκλογή αντιπροσώπων λειτουργεί ως ενιαίο σώμα
που ικανοποιηθεί τη γενική θέληση.
• Δεν υπάρχουν ενιαία συμφέροντα, για να υπάρχει και γενική
βούληση.
• Η προσέγγιση αυτή του Σουμπέτερ συγγενεύει με την -
οικονομικής προέλευσης- θεωρία της «δημόσιας επιλογής»
(εισαγωγή οικονομικών κριτηρίων στη λήψη των πολιτικών
αποφάσεων).

Ο James Buchanan, που κέρδισε το 1986 το βραβείο Νόμπελ στα

Οικονομικά, μπορεί να αποκαλεσθεί ο «Πατέρας της Δημόσιας
Οικονομικής». Αντί να θεωρήσουμε ότι οι ψηφοφόροι, εκλεγμένα
πολιτικά στελέχη και αξιωματούχοι είναι οι «άγιοι» που αναζητούν να
προωθήσουν το κοινό καλό, ο Buchanan συμπέρανε ότι οι κύριοι
πολιτικοί παίκτες ανταποκρίνονταν στη δομή των κινήτρων.

Η εργασία του ανέδειξε ότι, όπως η αγορά, η πολιτική διαδικασία έχει

ανεπάρκειες που οδηγούν συχνά σε αντιπαραγωγικές κρατικές δράσεις
και σε ανορθολογική κατανομή των πόρων. Όπως το έθεσε εκείνος, η
ανάλυση της δημόσιας απόφασης είναι «κράτος χωρίς ρομαντισμό». Το
πιο διάσημο έργο του Buchanan, The Calculus of Consent, το οποίο
συνέγραψε μαζί με τον Gordon Tullock, ισχυρίζεται ότι η κυβερνητική
δράση συχνά θα είναι αντιπαραγωγική εκτός κι αν οι θεσμικές
ρυθμίσεις καθορίζονται κατά τρόπο που θα φέρουν σε αρμονία τα
συμφέροντα των πολιτικών παικτών με την ορθολογική χρήση των
πόρων. Δεδομένης της συνεχιζόμενης ανάπτυξης του κράτους, το έργο
του Buchanan είναι τώρα πιο επίκαιρο όσο ποτέ στην ιστορία της
Αμερικής.

J.M.Buchanan and G.Tullock, The Calculus of Consent (Ann Arbor:

University of Michigan Press, 1962)

Κίνητρα επιμέρους δρώντων

Πολιτικοί: Πολλοί από τους πολιτικούς ενδιαφέρονται για το δημόσιο

συμφέρον και την ποιότητα της κυβέρνησης αλλά χρειάζεται να
εκλεγούν προκειμένου να επιτύχουν τους στόχους τους, όποιοι και αν
είναι αυτοί. Ξεκάθαρα, οι πολιτικοί έχουν ένα ισχυρό κίνητρο στο να
πείσουν τους ψηφοφόρους να υποστηρίξουν την υποψηφιότητά τους.

Γραφειοκράτες: Συχνά επιθυμούν να προωθήσουν τους στόχους των

δικών τους υπηρεσιών. Για να το πετύχουν αυτό όμως χρειάζονται
μεγαλύτερους προϋπολογισμούς ή μεγαλύτερη ρυθμιστική εξουσία ή
και τα δύο. Συνεπώς, μεγαλύτεροι προϋπολογισμοί και μεγαλύτερη
εξουσία οδηγούν σε μεγαλύτερη ικανοποίηση, μεγαλύτερο κύρος και
ευκαιρίες καριέρας για τους γραφειοκράτες.

Ψηφοφόροι: Οι ειδικές ομάδες συμφερόντων επιθυμούν την απόσπαση

ωφελειών και ευνοϊκών ρυθμίσεων υπέρ τους.

Όταν οι ψηφοφόροι πληρώνουν ανάλογα με τα οφέλη που

αποκομίζουν, όλοι οι ψηφοφόροι θα κερδίσουν αν το κυβερνητικό
πρόγραμμα είναι παραγωγικό, ενώ όλοι θα χάσουν σε αντίθετη
περίπτωση. Όταν τα οφέλη και τα κόστη που αποκομίζουν οι
μεμονωμένοι ψηφοφόροι έχουν στενή σχέση μεταξύ τους, η διαδικασία
της ψηφοφορίας θα αναδείξει τα αποτελεσματικά προγράμματα και θα
απορρίψει τα αναποτελεσματικά. Όταν οι ψηφοφόροι πληρώνουν
ανάλογα με τα οφέλη που λαμβάνουν, θα υπάρξει εναρμόνιση μεταξύ
πολιτικών και οικονομικών στόχων.

Αλλά, η μεγάλη πλειονότητα των εκλογέων δεν θεωρεί ότι η ψήφος της
έχει σημασία.
Αποτέλεσμα ορθολογικής αδιαφορίας (Rational Ignorance Effect)

Επειδή είναι πολύ απίθανο μια ψήφος να καθορίσει το αποτέλεσμα μιας

εκλογής, ένα ορθολογικό άτομο έχει μικρό ή και καθόλου κίνητρο να
αναζητήσει και να αποκτήσει τις απαραίτητες πληροφορίες, για να
διαμορφώσει την ψήφο του.

Ως αποτέλεσμα της επίδρασης της ορθολογικής άγνοιας οι

περισσότεροι ψηφοφόροι απλώς βασίζονται σε πληροφορίες που τους
παρέχονται από τους υποψηφίους (μέσω της πολιτικής διαφήμισης) και
τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, καθώς και από συζητήσεις με φίλους
και συναδέλφους. Οι έρευνες δείχνουν ότι μία μεγάλη μερίδα των
ψηφοφόρων αδυνατούν ακόμα και να αναγνωρίσουν τους δικούς τους
αντιπροσώπους στο Κογκρέσο, πολύ λιγότερο δε, δεν γνωρίζουν τις
απόψεις τους σε ζητήματα, όπως οι μεταρρυθμίσεις στην κοινωνική
προστασία, στους δασμούς και στις τιμές των αγροτικών προϊόντων.
Δεδομένου ότι οι ψηφοφόροι έχουν μικρό όφελος από την συλλογή
πληροφοριών για τη διαμόρφωση της ψήφου τους, δεν μας εκπλήσσει
η έλλειψη γνώσεων και το χαμηλό επίπεδο των πολιτικών υποψηφίων.

Δεδομένης, λοιπόν, της χαμηλής πιθανότητας ότι η ψήφος κάποιου θα

είναι αποφασιστική, η χαμηλή συμμετοχή είναι ένα αναμενόμενο
αποτέλεσμα.