6 PDF

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 10

samezoblo

Cerqezebi aleqsandre kvaxaZe

„gadagagde da dagkarge, rogorc Cerqezma isari!“ – cnobili simReris es sityvebi, al-


baT mxolod gulisyurian adamians Caafiqrebs imaze, Tu vin arian Cerqezebi da ratom axse-
neben maT ase simReraSi.…

Cerqezebi erT dros kavkasiis yvelaze mravalricxovani eri iyo, romelic gansakuTre-
biT mZimed dazaralda rusuli imperialisturi politikis Sedegad. qarTvelebisTvis Cer-
qezebi gamorCeulad saintereso da mniSvnelovani xalxia, radgan Cvens erebs Soris Rrma
istoriuli kavSirebi arsebobda.

dReisaTvis Cerqezebi, romelTa TviTsaxelwodeba aris `adiRe~, msoflios mraval qve-


yanaSi saxloben. Cerqezi eri oficialurad dayofilia yabardoelebad, Cerqezebad da adi-
Reelebad, Tumca Tavad Cerqezebi amgvar dayofas ruseTis politikis Sedegad miiCneven da

68
Cerqezebi

Cerqezi eri 12 tomisagan Sedgeba. esenia: yabardoelebi, baslenelebi, SafsuRebi, bJeduRebi, Wemgue-
lebi, haTuyaelebi, ubixebi, Janeelebi, natuxaelebi, egeruyvaelebi, maxoSelebi da abZaxebi. maTi na-
wili, magaliTad, Janeelebi da natuxaelebi an srulad gaqrnen, an sxva tomebs Seerwynen. Cerqezul
droSaze gamosaxuli Tormeti varskvlavi swored am 12 toms aRniSnavs.

ruseTi
maikopi kaspiis
zRva

Cerkeski
adiRe

yaraCai-CerqezeTi
nalCiki CeCneTi
inguSeTi
yabardo-
balyareTi nazrani
grozno
vladikavkazi maxaCkala
CrdiloeTi
oseTi
daRestani

Savi zRva
saqarTvelo
Tbilisi

ubixebi – CerqezTa erT-erTi unikaluri subeTnosi. istoriulad ubixebi soWis midamoebSi saxlobdnen.
miuxedavad imisa, rom ubixebi Cerqezi eris ganuyofel nawilad iTvlebian, maT Cerqezulis garda, sakuTa-
ri ubixuri enac hqondaT. ubixuri ena msoflios erT-erT urTules enad miiCneva, radgan mas 82 Tanxmovani
da mxolod ori xmovani aqvs. ubixebi 1864 wels mTlianad gadaasaxles osmaleTis imperiaSi. ubixuri enis
ukanaskneli matarebeli, Tevfiq esenCi, romlis namdvili gvaric iyo zaisua, 1992 wels TurqeTSi gardaic-
vala. mis gardacvalebasTan erTad ubixuri ena mkvdar enad iqca.

ar aRiareben. kavkasiaSi CerqezTa udidesi nawili saxlobs yabardo-balyareTis, yaraCai-


CerqezeTisa da adiRes respublikebSi, krasnodaris mxaris tuafses midamoebSi da aseve
CrdiloeT oseTSi, mozdokis raionSi. Cerqezuli ena Sedis iberiul-kavkasiur enaTa oja-
xis afxazur-adiReur enaTa jgufSi da misi uaxloesi naTesavi enebia afxazuri, abazuri da
ubixuri. Cerqezuli ena pirobiTad or dialeqtur jgufad iyofa: aRmosavluri (yabardou-
li) da dasavluri. orive dialeqts sakuTari samwerlobo ena aqvs. CerqezTa deda-samSob-
loSi, Crdilo-dasavleT kavkasiaSi, maTi raodenoba 700 aTass aRwevs, umravlesoba ki Tur-
qeTis provinciebSia gafantuli. sxvadasxva monacemiT, TurqeTSi mcxovreb CerqezTa rao-
denoba erTidan oTx milionamde meryeobs. garda TurqeTisa, Cerqezebi cxovroben siriaSi
(daaxloebiT 100 aTasi), iordaniaSi (daaxloebiT 50 aTasi), israelSi (daaxloebiT 5 aTasi),
eraySi, iranSi, egvipteSi, sudanSi, libiaSi, tunissa da iseT Soreul qveyanaSic ki, rogoric
madagaskaria. CerqezTa absoluturi umravlesoba suniti muslimia, Tumca mozdokSi
mcxovreb CerqezTa mcire nawili marTlmadidebeli qristianicaa.

69
samezoblo

CerqezeTis droSa da gerbi

istoriuli mimoxilva

Cerqezebi kavkasiis regionis uZvelesi binadrebi arian. isini saxlobd-


nen Savi zRvis Crdilo-aRmosavleT sanapiroze, Crdilo-dasavleT kavka-
siis mTianeTsa da barSic. Cerqezebs ukavSirdeba maikopis uZvelesi kul-
tura, romelic mTel Crdilo-dasavleT kavkasiaSi iyo gavrcelebuli da
Zveli SuamdinareTis, kerZod ki, uruqis kulturasTan hqonda kavSiri.
CerqezTa winaprebad antikur wyaroebSi naxsenebi sindebi da meotebi mi-
iCnevian. metic, araerTi enaTmecnieris azriT, Cerqezul enas paralelebi
eZebneba mcire aziis erT-erT mkvdar enasTan – xaTurTan. Tqmulebebisa da
apokrifuli literaturis mixedviT, SavizRvispirel CerqezTa Soris
qristianoba mociqulebma – svimon kananelma da andria pirvelwodebulma
iqadages. samecniero literatura ki CerqezTa Soris qristianobis gavr-
celebas, adreul Sua saukuneebSi bizantiis imperiis gavlenas ukavSi-
rebs. am periodSi aSenda loos taZari, romlis nangrevebiRaa Se-
morCenili. bizantiuri wyaroebis mixedviT, jiqi (Cerqezi)
episkoposebi msoflios saeklesio krebebsac eswrebodnen.
jiqeTis episkoposis kaTedra nikofsiaSi, Tanamedrove
mdinare niWepsixos piras mdebareobda. CerqezeTSi qris-
tianobis gavrcelebas xels uwyobda saqarTvelos sa-
mefoc, Tumca saqarTvelos dasustebam qristianobis
dasustebac gamoiwvia. XV-XVI saukuneebSi zRvis piras
mcxovreb CerqezebTan intensiuri kavSiri daamyares
venecielma da genuelma vaWrebma. maT CerqezTa
Soris kaTolikobis gavrcelebac ki scades,
magram uSedegod. am periodSi osmaleTis impe-
riisa da yirimis saxanos meSveobiT CerqezebSi
islamis gavrceleba daiwyo. paralelurad
CerqezeTSi Zalze gaxSirda tyveTa syidva, ris

Cerqezi mamakaci

70
Cerqezebi

Cerqezebi toveben sofels

Sedegadac aTasobiT Cerqezi ucxo qveyanaSi mamluqad gaiyida. egviptes didxans marTavd-
nen warmoSobiT Cerqezi mamluqebi, Cerqezuli warmoSobisa iyo osmaleTis imperiis erT-
erTi Zlevamosili mmarTvelis – sulTan suleimanis meuRle mahidevranic.

Cerqezi xalxis istoriis axali etapi kavkasiaSi ruseTis gamoCenis Semdeg


daiwyo. Tavdapirvelad rusul-Cerqezuli urTierTobebi mtruli ar yofi-
la da maTSi sakmaod miRebuli iyo dinastiuri qorwinebebic. magaliTad,
ruseTis mefe ivane mrisxanis meuRle CerqezTa mmarTvelis, Tem-
ruyvas, Svili – guaSenei iyo, romelsac Semdgom ma-
ria daarqves. magram mas Semdeg, rac ruseTma kavka-
siasa da Sav zRvaze gabatoneba gadawyvita, Crdi-
lo-dasavleT kavkasiis mkvidrTa damorCilebis au-
cileblobac gauCnda. amisaTvis XVIII saukunis dasaw-
yisidan, kavkasiis damorCilebis farglebSi, ruseT-
ma CerqezTa miwebis etapobriv da gegmazomier dapy-
robas mihyo xeli. miuxedavad imisa, rom imami Samili
1859 wels ruseTs danebda, Cerqezebma SeiaraRebu-
li winaaRmdegoba mainc ganagrZes. CerqezTa mi-
webis dapyrobisas rusuli armia usastikesad
iqceoda: wvavda soflebs, xocavda qalebs,
bavSvebsa da moxucebs, mosaxleobas sakuTa-
ri sacxovreblebidan devnida. magaliTad,
rusi generali grigori zasi cnobili iyo
imiT, rom omSi mokluli Cerqezebis Tavis
qalebis koleqcias agrovebda. rodesac
CerqezTa liderebma igrZnes, rom maTi mi-
webis dapyroba gardauvali iyo, ruseTis
mTavrobas zavi da mis SemadgenlobaSi

sulTani suleimani da misi meuRle mahidevrani

71
samezoblo

Sesvlac ki SesTavazes, magram sastiki ua- Cerqezebi stambolamde CaeyvanaT, Sua


ri miiRes. ruseTisaTvis Cerqezebi ar iyv- gzaze, zRvaSi yridnen, ukan brundebod-
nen sando xalxi, amitomac imperias Savi- nen da sxvebi mihyavdaT `stambolisaken~).
zRvispireTis gasakontroleblad am te- qarTvel istorikos simon janaSias Cawe-
ritoriis mkvidri mosaxleobisagan gaw- rili aqvs Cerqezi uxucesebis monaTxro-
menda sWirdeboda. CerqezeTis damorCi- bi, romlis Tanaxmadac, Savi zRva napirze
leba 1864 wlis 21 maiss dasrulda. am dRes aTi wlis ganmavlobaSi riyavda CerqezTa
daeca CerqezTa kontrols daqvemdebare- Tavis qalebs, xolo frinvelebi daRupu-
buli ukanaskneli dasaxlebuli punqti li Cerqezebis Tmebisgan budeebs iSenebd-
qbaade, romelic soWis maxloblad mdeba- nen. niSandoblivia, rom am tragediis Sem-
reobda. SemdgomSi am sofels rusebma deg Cerqezebi Sav zRvaSi daWeril Tevzs
krasnaia poliana, anu wiTeli veli uwo- aRar Wamdnen, radgan fiqrobdnen, rom ma-
des. es saxelwodeba soflis aRebisas mom- Ti winaprebis gvamebiT iyo nasazrdoebi.
xdar sisxlisRvras da iqaurobis wiTlad arc TurqeTSi Casaxlebul CerqezTa bedi
SeRebvas ukavSirdeba. yofila saxarbielo. osmaleTis xelisuf-
lebam isini an berZnebis nasaxlarebze, an
amis Semdgom daiwyo CerqezTa arnaxu- qveynis ganapiras daasaxla, rom omis pi-
li masStabis eTnikuri wmenda. osmaleTis robebSi advilad SesZleboda maTi mobi-
mTavrobam ganacxada, rom mzad iyo Cer- lizeba. TurqeTSi Casaxlebul CerqezTa-
qezTa misaRebad, rasac devnilTa didi na- gan bevri ver Seegua adgilobriv klimats
kadi mohyva. im Cerqezebis udidesi nawili, da sxvadasxva infeqciur daavadebasa Tu
vinc oms gadaurCa, zRvis gavliT osmale- SimSils emsxverpla.
Tis imperiaSi gaasaxles. tragikuli iyo
gasaxlebis procesic. magaliTad, saarqi- 1917 wlis oqtombris revoluciis Sem-
vo dokumentebi mowmobs, rom daqiravebu- deg istoriuli CerqezeTis nawili kavka-
li mezRvaurebi sanapirodan moSorebisas siis mTielTa respublikis Semadgenloba-
pirdapir zRvaSi yridnen gemSi myof Cer- Si Sevida, Tumca maleve moxda am miwebis
qezebs, raTa droc moegoT da meti fulic
eSovaT (mezRvaurebi, nacvlad imisa, rom

72
Cerqezebi

gasabWoeba. sabWoTa xelisuflebis damyarebis Semdeg CerqezTa miwebi sxvadasxva subieqts


Soris gadanawilda. Seiqmna yabardo-balyareTisa da yaraCai-CerqezeTis avtonomiuri res-
publikebi, sadac, erTi mxriv, xelovnurad gayofili Cerqezi eri, xolo, meore mxriv, gayo-
fili yaraCai-balyareli eri or sxvadasxva respublikaSi daasaxles, raTa saWiroebis SemT-
xvevaSi, SesaZlebeli yofiliyo eTnikuri SuRlis gaCaReba. dasavleT CerqezeTis mcire na-
wilSi Seiqmna adiRes avtonomiuri olqi, sadac Cerqezebi sididiT meore xalxi iyo rusebis
Semdeg. CerqezebiT dasaxlebuli mcire soflebi krasnodaris mxaris SemadgenlobaSi Sevi-
da.

qarTul-Cerqezuli urTierTobebi

qarTvelebsa da Cerqezebs uxsovari droidan hqondaT keTilmezobloba. geografiuli


siaxlovis gamo CerqezebTan yvelaze mWidro urTierTobebi hqondaT svanebs, razedac
svanur enaSi arsebuli araerTi Cerqezuli nasesxobac metyvelebs. qarTveli mematianeebi
Cerqezebs jiqebad moixseniebdnen, xolo svanebi maT mimarTaven sityviT „miqaSg“, rac, zogi
mecnieris varaudiT, mcire aziis uZveles toms – qaSqas ukavSirdeba. Cerqezebi, Tavis mxriv,
qarTvelebs „mereTin“-s uwodebdnen, rac sityva `imereTs~ ukavSirdeboda, Tumca dRes
qarTvelebs Turqulidan Semosuli sityva „qurC“-ad moixsenieben.
qarTvel da Cerqez feodalebs istoriulad mWidro kavSirebi
hqondaT. cnobilia, rom vaxtang VI-is meuRle, rusudani, Cerqezi
batonis asuli iyo. es dinastiuri qorwineba CerqezebTan urTi-
erTobebis ganmtkicebas emsaxureboda. vaxtang VI-s, rodesac
igi saqarTvelodan gandevnes, gverdSi swored meuRlis naTesa-
vebi daudgnen. mamisonis uReltexilis gavliT oseTSi gada-
sul mefes colisZma – CerqezTa batoni Sexvda da saTanadod
umaspinZla.

ruseTis mier CerqezTa gasaxlebis dros qarTvelebma


orgvari roli Seasrules: erTi mxriv, ruseTis imperiis
samsaxurSi myofi qarTveli sam-
xedroebi CerqezeTis dapyroba-
Si monawileobdnen, meore mxriv
ki, araerTi qarTveli
sazogado moRvawe Ta-
naugrZnobda Cerqe-
zebs da xels uwyob-
da maT dabrunebas
deda-samSobloSi.

73
samezoblo

calke unda aRiniSnos qarTvelTa da hadin kumaxovi, zeinab keraSeva, almir ab-
CerqezTa urTierTobebi TurqeTSi. orive regovi, baTirbi bersirovi da sxvebi. Tbi-
eri saerTo tkivilma – samSoblodan gada- lisis samxatvro akademiaSi swavlobda
saxlebam gaaerTiana. TurqeTSi araerTi ganTqmuli Cerqezi mxatvari TeuCeJ yati.
Sereuli qarTul-Cerqezuli sofeli ar- sayuradReboa, rom yatis SemoqmedebaSi
sebobs. maT Soris yvelaze didia duzjes did adgils ikavebs qarTuli Tematika,
provinciaSi mdebare sofeli aidinfinari. kerZod, vaJa-fSavelas samyaro. qarTvel-
am sofelSi mcxovrebi qarTvelebi Cerqe- ma enaTmecnierebma didi wvlili Seitanes
zebs kabianebs uwodeben, rac, savarau- Cerqezuli enis Seswavlis saqmeSi. maT So-
dod, maT Coxebs unda ukavSirdebodes. ris arian da iyvnen: giorgi rogava, vaJa
TurqeTSi mcxovreb qarTvelTa da Cerq- Sengelia, merab Cuxua da sxvebi. metic,
ezTa Soris gvxvdeba Sereuli qorwinebe- Cerqezuli enis gramatikis erT-erTi yve-
bi. qarTvelebi da Cerqezebi erTad cekva- laze srulyofili saxelmZRvanelos av-
ven sxvadasxva ansamblSi. torebi arian zeinab keraSeva da giorgi
rogava. Cerqezul enaze Targmnilia `vef-
qarTul-Cerqezeuli kulturuli kav- xistyaosani~ da `stumar-maspinZeli~.
Sirebi gansakuTrebiT ganmtkicda XX sau-
kuneSi, mas Semdeg, rac Tbilisis saxelmwi- qarTul-Cerqezul urTierTobebSi Sa-
fo universitetSi akademikos arnold Ci- vi laqaa afxazeTis omi. sabWoTa kavSiris
qobavas meTaurobiT kavkasiur enaTa ka- daSlis Semdeg ruseTs qarTvelebisa da
Tedra Camoyalibda. swored TbilisSi Crdilokavkasielebis SekavSirebis SiSi
swavlobdnen Cerqezi enaTmecnierebi mu- hqonda. amis gamo SeimuSaves am xalxebis
daprispirebis gegma. afxazeTis omis daw-
yebis Semdeg regionSi ramdenime aseuli
Cerqezi mebrZoli gamoigzavna. isini aqti-
urad monawileobdnen gagrisa da soxumis
aRebaSi. am movlenebma qarTul-Cerqezu-
li urTierTobebi mniSvnelovnad daazia-
na. oci wlis manZilze qarTvelebsa da Cer-
qezebs urTierToba TiTqmis ar hqoniaT.
urTierTobebis aRdgena 2008 wlis ru-
seT-saqarTvelos omis Semdeg dai-
wyo. saqarTvelos parlamen-
ti Seudga CerqezTa ge-

74
Cerqezebi

nocidis sakiTxis Seswavlas da sabolood, 2011 wlis 20 maiss, CerqezTa genocidi aRiara. ge-
nocidis aRiarebas mohyva anakliaSi CerqezTa genocidis memorialis dadgma da TbilisSi
Cerqezuli kulturis centris gaxsna. amis Semdeg nel-nela ganaxlda qarTul-Cerqezuli
kulturuli kavSirebi. araerTi Cerqezi moRvawe estumra saqarTvelos. Cerqezebma gaiaz-
res is didi Secdoma, rac qarTul-afxazur konfliqtSi maT monawileobas ukavSirdeba.
dRes Tbilisis saxelmwifo universitetSi Cerqezuli ena iswavleba da mas eTnikuri Cerqe-
zi Tamar ujuxu aswavlis.

Cerqezuli kultura

Cerqezuli kultura uaRresad mdidari da mravalferovania. Cerqezebs XIX saukunemde


sakuTari damwerloba ar hqoniaT, ramac xeli Seuwyo mdidari xalxuri zepirsityvierebis
ganviTarebas. Cerqezuli zepirsityvierebis erT-erTi TvalsaCino nimuSia narTebis eposi.
narTebis eposi asaxavs miTologiuri gmirebis – narTebis istoriebs da maT brZolas sxva-
dasxva miTiur personaJebTan. narTuli eposi CerqezTa uZvelesi rwmena-warmodgenebis
uamrav elements Seicavs. CerqezTa uZveles religiaSi daleqilia druidizmisa da poliTe-
izmis elementebi. islamis miRebis miuxedavad, Cerqezebma dRemde SeinarCunes TavianTi
Zveli religiis uamravi rituali. zepirsityvierebasTan erTad mdidaria Cerqezuli fol-
kloruli musika. Cerqezul sakrav instrumentebs – SiWefSins (xemiani sakravi), yamils (Ca-
saberi sakravi), apepSins (tradiciuli akordeoni) – unikaluri JReradoba aqvT. Cerqezul

75
samezoblo

xalxur simRerebSi asaxulia rogorc nar- nagebobebi, romelTa daniSnulebac dRem-


Tebis eposi, ise ruseT-kavkasiis omi. maga- de gaurkvevelia. Tavad Cerqezebi maT
liTad, „abZaxTa salaSqro simRera“ mog- `ifs unes~, anu jujaTa saxlebs uwodeben.
viTxrobs, Tu rogor wvavdnen rusi dampy- Tqmulebis mixedviT, Cerqezebis mosvlam-
roblebi Cerqezul soflebs da Semdeg de dolmenebSi jujebi cxovrobdnen, rom-
rogor zeimobdnen; „ruseTis mefis wyev- lebic Cerqezebma gaaZeves.
la“ ki aris ruseTis imperator nikoloz I-
is dawyevla, sadac Cerqezebi mas dRis dab- calke unda aRiniSnos Cerqezuli Cac-
nelebas usurveben; simRera „gza stambo- muloba. mamakacis samosi aris Coxa. gavr-
lisken“ asaxavs CerqezTa genocidsa da celebulia varaudi, rom sxva kavkasielma
TurqeTisaken mimaval eklian gzas. Zalian xalxebma, maT Soris qarTvelebmac, Coxa
mravalferovania Cerqezuli cekvebi, maT- swored Cerqezebisagan gadmoiRes. sayu-
gan aRsaniSnavia qafa, uji da sxva. radReboa isic, rom rusul enaze Coxas
„Cerkeska“ ewodeba. XIX saukuneSi am tan-
sxva kavkasiel erebTan SedarebiT, Cer- sacmels ruseTis mefis karzec ki didi si-
qezebs ar aqvT mravalferovani arqiteq- amayiT atarebdnen. Zalian lamazia Cerqe-
tura. isini ZiriTadad xis saxlebSi cxov- zi qalis samosic, romelsac grZeli saxe-
robdnen da omianobis gamo xSirad uwev- loebi aqvs. gansakuTrebiT sayuradReboa
daT sacxovrebeli adgilis Secvla. Cer- am kabebze amoqarguli mravalferovani
qezuli arqiteqturis TvalsaCino nimu- Cerqezuli ornamenti, rac tradiciulad,
Sia dolmenebi – qvis uZvelesi ritualuri oqros ZafebiT sruldeboda.

76
Cerqezebi

istoriulad, Cerqezebs didi mxedruli tradiciebi hqondaT – ganTqmuli iyvnen, ro-


gorc ubadlo mSvildosnebi da mxedrebi. Cerqez mxedarTa siZlieris saidumlo Cerqezuli
(yabardouli) cxenis jiSia, romelic saukuneebis manZilze seleqciis Sedegad miiRes. cxeni
imdenad Sezrdili iyo Cerqezul kulturasTan, rom Cerqezi mamakacisaTvis fexiT siaruli
karg tonad ar miiCneoda. CerqezTa samxedro tradiciebze metyvelebs isic, rom dReisaT-
vis uamravi Cerqezi msaxurobs TurqeTis SeiaraRebul Zalebsa Tu specsamsaxurebSi, xolo
iordaniis mefis piradi dacva mTlianad Coxosani Cerqezebisagan Sedgeba.

miuxedavad imisa, rom Cerqezuli ena samwerlobo enad or saukuneze naklebi xnis win iq-
ca, Cerqezuli literatura Zalian mravalferovania. mwerali Tembot WeraSi cnobilia Ta-
visi istoriuli romanebiT „euli mxedari“ da „SafsuRTa qaliSvili“. Cerqezul poeziaSi
gamoirCeva ihay meSbeSis patriotuli Tematikis leqsebi da poemebi. mis erT-erT leqsSi, sa-
xelad „mSobliuri ena“, aris strofi, sadac gakritikebulia Cerqezuli enis mimarT ruse-
Tis asimilaciuri politika. dRes es strofi araoficialur cenzuras eqvemdebareba da
RonisZiebebze mas aRar kiTxuloben. aRsaniSnavia agreTve Cerqezi mwerali da narTebis
eposis mkvlevari asker hadeRatli, romelmac narTebis eposis personaJebi sakuTar roma-
nebSi axleburad gaacocxla.

amrigad, Cerqezebi kavkasiis erT-erTi yvelaze mravalricxovani da saintereso eTniku-


ri jgufia, romlis kulturac jer kidev ar aris saTanadod Seswavlili. rac Seexeba qar-
Tul-Cerqezul urTierTobebs, dReisaTvis maTi gaRrmavebis tendencia ikveTeba da es uf-
ro metad ganmtkicebas saWiroebs.

77

You might also like