WOJCIECH J.

BURSZTA
- ANTROPOLOGIA KULTURY
ROZDZ. 1
SPOTKANIE Z INNOSCIĄ – U KORZENI ANTROPOLOGII

ETNOCENTRYZM- typowe dla świadomości ludzkiej przekonanie, że jego społeczeństwo

wywodzi się „z centrum”; jest podstawą samowartościowania i samoidentyfikacji; termin
zdefiniowany przez Williama Sumnera na przełomie XIX i XX wieku.

Znany świat własnej kultury stanowi dla nas podstawową płaszczyznę odniesienia w ocenie innych
ludzi, kultur, obyczajów.

Edmund Leach- uniwersalne przedstawienie „my- oni” , poprzedzane jest opozycyjnym

zestawieniem „ludzie- nieludzie”, różnice ustanawiające te pary – opierają się na trzech zasadach:
1)Ludzie różnią się od innych gatunków tym, że ogień im słuzy do przygotowania pożywienia ( nie
tylko jako źródło ciepła)
2)Ludzie angażują się uczuciowo w związki seksualne
3) Ludzie dokonują zabiegów na swym ciele- malowanie, okaleczanie itp.

Pożywienie, seks, nagość- zdaniem wszystkich antropologów prawie we wszystkich kulturach są

głównymi sferami społecznymi obwarowanymi tabu ( społeczeństwa wypracowują szczególne
zasady nakładające szczególne warunki na czynności wiążące się z tymi aspektami), „obcy” czy
„inny” nie ma do nich dostępu. Swoi są zawsze lepsi od innych. Własne konwencje kulturowe
traktuje się jako naturalne, oczywiste, jedynie słuszne.

Nowocześnie rozumiana antropologia jest nauką, która wskazuje na podłoże różnych

etnocentryzmów, idei środka i „naturalności” własnej kultury.

XVI wiek- to wiek ekspansji Europejczyków, podboju świata, chęć jego

klasyfikacji. Lokalny wymiar my-oni staje się wymiarem globalnym. Powstaje dylemat określenia
przynależności, statusu i praw nowo odkrywanych „dzikich” ludów ( Czy to są w ogóle ludzie?
Skąd się wzięli?). Dylemat – jak pogodzić ich istnienie z wykładnią biblii.
Zaczęła postępować – uniwersalizacja czasu. Rozwiązanie problemu teologicznego – chrzczenie
„dzikich” i uznanie ich za potomków Adama i Ewy.
Dominowało przeświadczenie o centralnym położeniu Europy wobec całego pozostałego świata i
przekonanie o wyjątkowości własnej kultury i światopoglądu ludzi – najbardziej światłych i
rozwiniętych. Europa dążyła do kształtowania innych na własne podobieństwo. W rezultacie –
niewolnictwo i tępienie „niższych” kultur. Określenie „inny” znaczy gorszy.
Agresywny etnocentryzm prowadzi do megalomanii (postrzeganie siebie jako harmonijną i dobrą
całość, innym zaś przypisuje się wszelkie braki i odstępstwa od normy.

Dwie postaci, które wyprzedzały swoimi poglądami owe czasy:

Bartolome de Las Casas – postulat zastąpienia dotychczasowego podboju ziem ameryki

ich pokojowym odkrywaniem i wprowadzaniem ich mieszkańców do Kościoła Chrystusowego.

1
Opozycja ludzie- nieludzie, zamienia się w my-oni równie wobec Boga.

Michel de Montaigne – zanegowanie roszczeń Europy do dominacji moralnej poprzez

odrzucenie wywyższania własnego światopoglądu oraz uwzględnienie faktu iż zachowania ludzi
powinny być analizowane w kontekście kultury ( prekursor relatywizmu)
- koncepcja szlachetnego dzikiego- który żyjąc w naturalnych warunkach jest istotą
harmonijną i samowystarczalną

XVI wiek- refleksja filozoficzno- moralna na sytuacją człowieka w postępie dziejów

XVIII wiek- refleksja nad statusem cywilizacji –; wyjście rozważań to stan natury, dzikość,
pierwotna umowa społeczna, człowiek pierwotny
„Dziki” stał się wygodną i niezbędną płaszczyzną do rozważania własnych teorii, snucia utopijnych
wizji i tworzenia filozofii człowieka.

Oświecenie – dążenie do porządkowania świata wg prawideł rozumu, różne poziomy

refleksji- polityczny, moralny, filozoficzny. Wzmaga się poczucie, że rozwój cywilizacyjny
powoduje nieodwołalną utratę niewinności, prostoty i naturalności „dzikiego”. Coraz bardziej
widoczne trudności z uczynienia z chrześcijaństwa jedynej miary porządkującej dzieje różnych
kultur (np. próby sprowadzenia historii Chin do chronologii biblijnej) utorowały drogę do rozwoju
świeckiej historyczności, opartej na koncepcji czasu uniwersalnego. (czas chrześcijański był
linearny i nieodwracalny, lecz nie uniwersalny).
Koncepcja czasu:
1) Jest on immanentną cecha natury, atrybutem przynależącym wszystkim zjawiskom.
2) Związki między różnymi częściami świata i poszczególnymi kulturami mogą być rozumiane
jako związki o charakterze czasowym.

Jan Jakub Rousseau – postawił problem relacji pomiędzy naturą a kulturą, - jako
pierwszy dostrzegł, że poszukiwanie „społeczeństwa natury” wymaga zastanowienia się nad naturą
społeczeństwa; należy dostrzec różnice, by zbadać cechy charakterystyczne. Badanie ludów
najbardziej obcych, połączone z jednoczesną analizą samego siebie. Obserwator powinien
traktować samego siebie jako instrument obserwacji.

cywilizacja ludy dzikie

życie umysłowe życie uczuciowe
kultura natura

Człowiek w stanie natury- żyje w świecie czystych wrażeń zmysłowych.

Przejście od natury do kultury- zdolność do odróżnienia siebie od innych- przejście w stan pełnego
człowieczeństwa.

W stanie natury- życie indywidualne, a pojawienie się ustroju społecznego jest sztucznym tworem
rozumu powodującym narastające nierówności między ludźmi.
Cywilizacja oparta na intelekcie prowadzi do zwyrodnienia człowieka. Wszystko co przekracza
stan pierwotny- np. sztuka czy nauka –jest złe. Dzieje cywilizacji to dzieje postępu, ale także dzieje
upadku natury i wolności opierających się na uczuciu.

Stan natury- czy idealizowany jak u Rousseau czy demonizowany, jak np. u Hobbesa- jest
prototypowym ujęciem społeczeństwa pierwotnego.

2
Oświeceniowy dzikus- to jednostka usytuowana poza przestrzenią kulturową. Człowiek
cywilizowany ma się tak do dzikiego, jak teraźniejszość do przeszłości i podmiot do przedmiotu.
Opozycję tę za naturalną przyjął pierwszy skrystalizowany kierunek antropologii –
EWOLUCJONIZM SCHEMATYCZNY- PRZEDMIOTEM JEGO BADAŃ
BYŁA DZIKOŚĆ. Wprowadzono 3 nowe pojęcia: społeczeństwo pierwotne; umysł
pierwotny( który egzystuje wyłącznie w ramach społeczeństw niższych) i kultura.
Ewolucjoniści przyjęli, że ich społeczeństwo pierwotne było taką formą społecznego bytu, z której
dałoby się wywodzić nowo powstające formy bardziej skomplikowane- do dzisiejszych. W
społeczeństwie pierwotnym człowiek był już uwikłany w podstawowe, najprostsze formy
społecznej organizacji i posiadał prymitywne wyobrażenia kulturowe. Już nie jak w oświeceniu-
człowiek w stanie natury, lecz człowiek nieświadomy, racjonalny lecz o ograniczonych
możliwościach intelektualnych, myślący nielogicznie, zależny od świata zjawisk naturalnych,
uciekający do magii. Społeczeństwo pierwotne- cechowało się brakiem cech naszej cywilizacji.
Ludy niecywilizowane to nasi żyjący przodkowie. Człowiek pierwotny jest jednocześnie
odległy(reprezentuje „przeżytek”) i bliski (można go dotknąć, „żywy materiał”).
Przedmiotem fascynacji ewolucjonistów- geneza wszystkich kultur, prapoczątek form społecznego
bytowania człowieka- pierwsza religia, system prawny, charakter matriarchalny/patriarchalny
pierwotnego społeczeństwa. Badanie jakie były początki i dalszy rozwój człowieka.
Wg ewolucjonistów prymitywne społeczeństwa opierają się na związkach pokrewieństwa.
Przejście do społeczeństw w nowożytnym sensie dokonało się dzięki temu, ze wraz z rozwojem
własności prywatnej pojawia się organizacja terytorialna. Taka koncepcja- prowadziła do ujęć
kultury typologiczno- taksonomicznych, gdzie antropologa nie interesowały różnice między
grupami czy jednostkami lecz ważne były niezmienne typy schematów rozwojowych kultury i jej
poszczególnych dziedzin.
Kultura- pierwsza definicja 1871 Tylor- „kultura, względnie cywilizacja, wzięta w najszerszym
sensie etnograficznym, jest złożoną całością zawierającą wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność,
prawo, obyczaj oraz wszystkie inne zdolności i przyzwyczajenia nabyte przez człowieka jako
społeczeństwa”; - umożliwia klasyfikację zjawisk wg określonych bloków tematycznych i
specjalizacji.

Krytyka założeń ewolucjonizmu. Społeczeństwo pierwotne zaczęło być postrzegane

jako wieloelementową całość, podlegającą określonym prawom funkcjonalno- strukturalnym,
będącą tworem konkretnych ludzi, powiązanych ze sobą siecią złożonych reakcji. Zakres badań
określało społeczeństwo prymitywne (preliterackie, plemienne, ludowe). Nie była to pierwotność w
sensie genetyczno- historycznym, lecz w rozumieniu typologicznym.
Robert Redfield- uważa, że zadaniem antropologa jest analizowanie możliwie dużej liczby kultur
w celu ustalenia, co sprawia, że są one do siebie podobne i tak odmienne od nowożytnej.
Emil Durkheim- wyodrębnił dwie całości moralne(typy solidarności), które są jednocześnie
podstawą wyodrębnienia rodzajów społeczeństw jako rzeczywistości
1)typ solidarności mechanicznej- „rozmycie się” i podporządkowanie jednostki grupie społecznej;
świadomość indywidualna jest prostym odbiciem typu zbiorowego, jego naśladownictwem;
człowiek jest rzeczą do dyspozycji społeczeństwa,; prawo ma charakter represyjny; np. tubylcze
kultury Australii i Ameryki Północnej; cechowały się komunistyczną wspólnotą dóbr, brakiem
podziału pracy; społ. Prymitywne- gdzie jednostka jest funkcją zbiorowości.
2)typ solidarności organicznej- charakteryzuje się wykształconym podziałem pracy; osobowość
zbiorowa rozpada się na autonomiczne osobowości jednostkowe- które jednak zawsze jakos
zależne są od zwyczajów i praktyk wspólnych dla całej zbiorowości; prawo ma charakter
restytucyjny- wiaże jednostkę ze społ. Za pośrednictwem specjalnych organów powołanych do
jego reprezentowania.

3
Antropologia- 2 pojęcia kultury prymitywnej ( zarazem obszary działań antropologa)
1) odnosi się do żywego organizmu społecznego z którym stykała się badacz podczas badań
terenowych.
2) Idealny obiekt teoretyczny- pojęcie kultury w ogóle , na której przykładzie ilustruje się
generalne mechanizmy funkcjonowania życia społecznego

Druga gałąź antropologii kulturowej- kultura ludowa (chłopska)

Polska – ludoznawstwo – etnografia- etnologia

Lud- trwałą podwaliną każdego państwa europejskiego; wytwory jego działalności- kultura ludowa

Józef Burszta – kultura ludowa jest niska, zacofana i zabobonna. Należy ja poznać- by zmienić,
polepszyć, oswoić i zbliżyć do elitarnej.

Polska- zabory- funkcja kultury ludowej to pielęgnacja historii i dziedzictwa narodowego

1802 Hugo Kołłątaj – program badania, utrwalania i podtrzymywania historii Polski. Badanie
kultury chłopskiej- jako badanie początków historii Polski.
Ludoznawstwo- etnografia-stały się nauką o zanikających elementach tej kultury.

RODZ. 2
KULTURA I KULTURY

Pojęcie kultury- jednym z najważniejszych we współczesnej humanistyce. Od pierwszej def.

Tylora jest osiowym dla humanistyki i definicyjnym dla antropologii.
Antropologia zajmuje się człowiekiem jako twórcą i reprezentantem unikatowej w świecie
przyrody umiejętności jaką jest nabywanie, przekazywanie i transformowanie kultury. Sposób jej
def. Tworzy zakres zainteresowań antropologii.
Składniki stanowiące zawartość kultury- wyodrębniają człowieka jakościowo ze świata
przyrodniczego.

Natura Kultura
-chaotyczne niezróżnicowanie - uporządkowanie; można ja zrozumieć
-jest tym co pierwotne i -społeczna organizacja; coś co się nadbudowuje na porządku
bezpośrednie naturalnym
-ciągła -nieciągła
-wolność -człowieczeństwo
-zwierzęcość -reguły i normy
-zjawiska biologiczne -zjawiska mentalne
-świat nieprzetworzony -świat przetworzony

Pod względem biologicznym człowiek XX wieku nie różni się od swoich przodków. Świat kultury-
bardzo.
Antropologowie przeciwstawiali się tłumaczeniu różnic w kulturach czynnikami rasowymi.
1945 UNESCO – podkreślono całkowitą bezpodstawność posługiwania się argumentami
rasowymi.

4
Claude Levi- Strauss- dwie kultury stworzone przez ludzi należących do tej samej rasy mogą się
różnić w równym stopniu jak dwie kultury grup odmiennych rasowo
Po 20 latach stwierdził, że rasa jest jedną z funkcji kultury. Formy kultury są określane przez rytm
ewolucji biologicznej i jej kierunek
Kultury specjalizują się, a każda z nich umacnia i chroni inne cechy, np. odporność Eskimosów na
zimno, czy plemion afrykańskich na upał

Ludzkie geny nie określają szczegółowo wszystkich aspektów naszego zachowania, np. zdolność
mówienia posiada każde dziecko, ale to środowisko uczy je tego języka ~ współzależność
pierwiastka biologicznego i społecznego.
~brak spójnego sposobu wyjaśnienia problematyki natura- kultura
~nieumiejętność określenia granicy przejścia od natury do kultury

Różne podejścia do kategorii kultury

1) węższe i wartościujące ujęcie kultury- kultura elitarna, wysoka
2) antropologiczne- wszystkie stworzone przez człowieka materialne czy niematerialne
aspekty całokształtu środowiska ludzkiego. W modelu Zachodu wyraża się m.in. opozycją
kultury wyższej i niższej, która nie występuje w kontekście kultur prymitywnych.

Melville Herskovits- cechy kultury:

1) kultury się uczymy;
2) kultura wywodzi się z biologicznych, środowiskowych, psychicznych i historycznych
elementów ludzkiej egzystencji;
3) kultura jest zorganizowana;
4) kultura jest wieloaspektowa;
5) kultura jest dynamiczna;
6) kultura jest zmienna
7) w kulturze występują pewne prawidłowości, które pozwalają analizować ją metodami
naukowymi
8) kultura jest instrumentem przystosowania jednostki do całokształtu otoczenia oraz zdobycia
środków do twórczej ekspresji.
- kultura jako coś niezależnego, obiektywnie się narzucającego, podległe własnym prawom.
Kultury się uczymy, ale reszta wskazuje jakbyśmy byli jej zakładnikami. Skłonność do
reifikacji i esencjalizacji.
Cechą badań Xx-wiecznych nad kulturą było poszukiwanie takich systemów, które można
uporządkować ku ukazaniu „antropologicznego ładu świata”. Społeczeństwa prymitywne były
całościami, które jeśli tylko nie dochodziło do zewnętrznych ingerencji, bezustannie się
odtwarzały w niezmiennej postaci ~reprezentanci solidarności mechanicznej

Alfred Louis Kroeber i Clyde Kluckhohn –ustalenie wspólnej treści wszystkich def. Kultury:
- na kulturę składają się wzory sposobów myślenia, odczuwania i reagowania, nabyte i
przekazywane głównie poprzez symbole i stanowiące wraz z ich wcieleniami w wytworach
ludzkich znamienne osiągnięcia grup ludzkich. Zasadniczy trzon kultury stanowią tradycyjne idee,
a szczególnie związane z nimi wartości.
Tu kultura jawi się jako proces albo zespół myślenia , odczuwania i reagowania zapośredniczony
przez symbole i znajdujący także wyraz w wytworach materialnych. W tym znaczeniu kultura to
zespół idei, ma charakter mentalny, a uzewnętrznia się jedynie przez zachowanie. Jest to próba
potraktowania kultury jako bytu zasadniczo ideacyjnego.

5
Prymitywne społeczeństwa- społeczności kolektywne i zuniformizowane. Dwa zespoły
nakładających się na siebie czynników na ten niezmienny stan: wewnętrzne i zewnętrzne. Podstaw
analizy czynników wewnętrznych dostarczają dwa modele pojęciowe: organiczny i lingwistyczny.
MODEL ORGANICZNY –koncepcje instytucji i funkcji; każda kultura istnieje, przechowuje się i
odtwarza dzięki instytucjom społecznym, których funkcją jest zachowanie stabilności i integracji
tego systemu
Alfred Radcliffe- Brown – mimo zmienności struktur społecznych ich forma pozostaje zasadniczo
niezmienna; kultura jest tylko cechą systemu, sferą wyuczonych sposobów myślenia i zachowania,
które maja charakter ujednolicony i są podtrzymywane dzięki rytuałom i symbolom.
Bronisław Malinowski – aspekty funkcjonalne: gospodarka, wychowanie, ustrój polityczny, ład,
prawo, magia i religia, wiedza i rekreacja- są one przeniknięte czynnikami kultury: substratem
materialnym, organizacja społeczną i językiem.
Wg jego koncepcji: kultura jest całością, zintegrowanym systemem, zależności miedzy jej
elementami mają charakter funkcjonalny, sama jest aparatem instrumentalnym

MODEL LINGWISTYCZNY – utożsamienie kultury ze sferą symbolicznego myślenia. Teoria

antropologiczna budowana jest pod wpływem osiągnięć w badaniu nad językiem ( Benedict, Levi-
Strauss)

Zewnętrzne czynniki odpowiedzialne za ład i harmonię systemów społecznych.

-Środowisko przyrodnicze (nie będzie mistrzów siatkówki plażowej wśród Eskimosów). Integracja
odbywa się najpierw w sferze podstawowych dla przeżycia człowieka elementów kultury, nad nim
nadbudowują się elementy wtórne.
Julian Steward – teoria ekologii kulturowej – człowiek wkracza na scenę ekologiczną nie tylko
jako organizm, który jest powiązany z innymi organizmami ze względu na ich cechy fizyczne.
Ponadorganiczny czynnik kultury, który podlega wpływom całej struktury życia i który także na
nią wpływa. – Projekt badania związków kultury ze środowiskiem naturalnym.
Ekologia kulturowa zwraca największą uwagę na te cechy, które są najbardziej związane z
wykorzystaniem środowiska.
Jądro kulturowe- układ cech, które są najściślej związane z działalnością służącą zdobywaniu
środków do życia i układem ekonomicznym.
Kultura to jakby mechanizm opierający się na zasadzie przyczynowo- skutkowej. Jeśli mamy do
czynienia ze zbliżonymi warunkami środowiskowymi, powinny pojawić się podobne fakty
kulturowe, jako reakcja na nie.

Dziś antropologia- zajmuje się zróżnicowaniem wewnętrznym i zewnętrznym (granice kultur)

Frederik Barth – kultura jest wieloznaczna i wielogłosowa; poddaje się różnorodnym
interpretacjom, jest pewnym konstruktem. Zawęża pojmowanie kultury do sfery symbolicznej.

Wspólna miara wszelkich podejść do analizy kultury: stanowi ona wyróżniony sposób życia
człowieka, odróżnia nas od świata przyrodniczego, ma charakter konwencjonalny, umowny.
Odmienność kultur ~ czyli poszczególne kultury, np. chińska, polska, europejska, średniowieczna-
to sposób życia, który jest podzielany przez pewną grupę i przekazywany kolejnym generacjom.
Pojęcie systemu społeczno- kulturowego.
Enkulturacja- proces miedzy generacyjnej transmisji , wspólne grupie pojmowanie rzeczywistości.
Kultura jest zatem wiedzą w najogólniejszym sensie. Nie jest zjawiskiem materialnym, lecz
organizacją zjawisk.
Na wiedzę kulturową składają się:

6
 1) Normy-które wyznaczają ideały; zgoda co do standardów zachowania, wg których oceniane
jest zachowanie. Dzięki normom wiemy, jak zachować się wobec innych i czego oczekiwać
z ich strony w stosunku do nas.
2) Wartości- podzielane powszechnie idee dotyczące pożądanych celów i sposobów życia ,
wpływ wartości jest z reguły nie uświadamiany i nie zwerbalizowany wprost.(np. ideał
chrześcijańskiego porządku świata)
3) Światopogląd- sposób w jaki w wyróżnionych systemach społeczno- kulturowych postrzega
się i interpretuje rzeczywistość, zawarte w niej zdarzenia i relacje między nimi; sądy
odnośnie pojęcia dobra, zła, sił sprawczych.

Ważną cechą wiedzy kulturowej jest poczucie wspólnoty przekonań.

Gilbert Ryle –2 rodzaje wiedzy: wiedzieć, ze ; wiedzieć jak
Geertz – model: czegoś i dla czegoś.
Wiedza kulturowa jest modelem czegoś i „podpowiada”
Kultura zatem określoną formą pojęciową rzeczywistości przyrodniczej i społecznej z jednej strony
i zespołem wzorów przystosowujących jednostki do właściwego poruszania się w obrębie tej
rzeczywistości.
Podział na trzy sfery: duchowa, społeczna, materialna

IDEACYJNA KONCEPCJA KULTURY: kultura jest zawsze symboliczna, gdyż wszystkie

zachowania i ich artefakty można interpretować w kontekście odpowiednich systemów
pojęciowych będących modelem dla działań. Porządek materialny jest porządkiem symbolicznym.

Przemiany:
1) Dominacja antropologii historyczno-porównawczej(ewolucjonizm i szkoły kulturowo-
historyczne)
2) Relatywistyczny etap- „jądro kulturowe”- to nie ewolucja, lecz kultura tłumaczy
zróżnicowania obyczajów, stylów życia itd., def. o charakterze holistycznym
3) Okres kryzysu metanarracji, antropologia postmodernistyczna, postkolonialna, krytyczna.
Pojęcie kultury ma oddać napięcie miedzy globalnością i homogenizacją, a lokalnością i
tradycją. Dziś nie powstają systemowe teorie kultury. Ukazywane są procesy transformacji
i zmienności.

ROZDZ. 3
JĘZYK I MYŚLENIE O ŚWIECIE

Zasada antropologii- poznawanie i objaśnianie innych kultur jest nieuchronnie samoobjaśnianiem

się nas samych
Sfera języka- w niej zakodowane są kulturowo funkcjonujące poglądy na świat, systemy
terminologiczne, normy, wartości

Edmund Sapir- odseparował języki i kulturę. Kultura jest tym co społeczeństwo robi i o czym
myśli; język- zbiorową sztuką myślenia, intuicyjnym przyswajaniem doświadczeń.
Kultura jest podstawą istnienia języka, ale ten ostatni nie odzwierciedla bynajmniej pierwszej, poza
relacją pomiędzy słownictwem danego języka a „inwentarzem” kultury. Dwojaki charakter tego
typu relacji:
1)związek słownictwa z zainteresowaniami kultury;
2)historyczny rozwój języka i innych dziedzin kultury

7
Słownictwo języka odzwierciedla dana kulturę, cele którym ono służy- jako takie, są zaś
nieporównywalne.
Język powinien spełniać kryteria kultury:
1) języka się uczymy;
2) wywodzi się z biologicznych, środowiskowych, psychicznych i historycznych elementów
ludzkiej egzystencji;
3) zorganizowany;
4) wieloaspektowy
5) dynamiczny
6) zmienny
7) można go badać metodami naukowymi
8) jest instrumentem przystosowania się jednostek

Charles Hockett – cechy definicyjne języka

1) dwustopniowość (dwupoziomowość)
2) produktywność
3) arbitralność
4) zdolność do wzajemnej wymiany;
5) specjalizacja
6) przemieszczanie się (możliwość odnoszenia się do przedmiotów i zdarzeń odległych w czasie i
przestrzeni)
7) transmisja kulturowa
8) nieciągłość
9) semantyczność
10)całkowite sprzężenie zwrotne(nadawca jest równoczesnym odbiorcą danego sygnału, może go
kontrolować i modyfikować)
11)samozwrotność (język może mówić o sobie samym, ma walor metajęzykowy);
12) wyuczalność (każda jednostka zdolna jest nauczyć się dowolnego języka)
13) dwuznaczność albo nadużywalność
~ tylko język ludzki odznacza się wszystkimi łącznie

Język posiada cechy specyficzne tylko dla siebie:

DWUZNACZNOŚĆ /PODWÓJNE ROZCZŁONOWANIE/- język ma dwa poziomy organizacji
strukturalnej :gramatyczny i fonologiczny. Na podstawie niewielkiej liczby fonemów- tworzy się
ogromną liczbę połączeń wyrazowych.
ARBITRALNOŚĆ-znak językowy wiąże się ze swoim odniesieniem przedmiotowym tylko
pośrednio
PRODUKTYWNOŚĆ-konstruowanie i rozumienie nieskończonej liczby możliwych zdań w
języku;
NIECIĄGŁOŚĆ/DYSKRETNOŚĆ
SEMANTYCZNOŚĆ-wpływ na to, co myślimy, czujemy, widzimy;
DWUZNACZNOŚĆ-formułowanie hipotez naukowych, formowanie obrazu świata,
przekazywanie informacji zmanipulowanych
~ występują we wszystkich językach

Analiza relacji języka i kultury:

Pytania: Czy zjawiska językowe pozostają w bezpośrednim czy jedynie pośrednim związku z
kulturą symboliczną? Czy wzory językowe kształtują, czy wręcz determinują nasz sposób myślenia
?Czy kultura jako rzeczywistość myślowa daje się z nich wyprowadzić?

8
Sapir- kluczowym pojęciem jego teorii symbolizm( obejmujący złożone systemy odniesienia, jak
mowa, pismo, notacja matematyczna, godła narodowe, sygnalizacje).
Dźwięki i znaki mają znaczenie dla tych, którzy potrafią dokonać ich interpretacji ze względu na
ich semantyczne odniesienia.
Każda ludzka kultura składa się z poszczególnych systemów symbolicznych- język jest najbardziej
rozwiniętą formą , narzędziem myślenia. Każda treść kulturowa daje się wyrazić w języku. Dzięki
niemu można wyjść poza własne doświadczenie. Konstytuuje powszechne rozumienia- które
opiera się na uczestnictwie we wspólnych systemach symbolicznych. Język jest przede wszystkim
realizacją tendencji do symbolicznego uprawiania rzeczywistości. Doświadczenie uczestników
kultury zawsze jest zapośredniczone językowo.

Formuła Sapira- „ światy, w których żyją różne społeczeństwa są odrębnymi światami, nie zaś
różnymi etykietkami”
Schemat kultury w języku- zbór nie uświadamianych sądów o świecie; zespół wzorów, które
ukierunkowują nasze sposoby doświadczania świata przyrodniczego i społecznego, wpływają na
nasze zachowania
Podsumowanie teorii Sapira:
1) Życie jednostek zawsze kształtowane jest przez język;
2) Realny świat jest funkcją wzorów językowych;
3) Symbolizm jest modelem dla wszelkich innych zachowań

Whoorf- skoro struktura języka decyduje o różnicach w sposobie myślenia uczestników każdej
odrębnej wspólnoty językowo- kulturowej, to różnice te muszą objawiać się także w „charakterze”
kultury.
Język i jego wzorce- głównie struktury gramatyczne – modelują pojęcia czasu i materii. Nikt nie
potrafi opisać rzeczywistości całkowicie bezstronnie.

Czy zatem niemożność porozumienia się kultur?

Dell Hymes- język przejawia się w sferze zwyczajowego, bezrefleksyjnego myślenia ludzi; nie
myślimy wyłącznie w sposób w jaki pozwala język, lecz język ułatwia i podpowiada sposób
konceptualizacji świata
Friedriech, Schultz – poetyczność języka; antropologia przecenia rolę gramatyki; ważny jest sens
i klimat estetyczny, uczuciowo- emocjonalne i epistemologiczne podstawy rozumienia
rzeczywistości. Każdy język zawiera w sobie inne „tropy wyobraźni”, które powodują, iż nadajemy
różny sens i „klimat” estetyczny naszej percepcji świata.
1) tropy formalne
2) tropy metonimiczne
3) tropy analogiczne
Opisując świat za pomocą któregoś z nich dokonujemy każdorazowo innej konceptualizacji świata.
Ad1- zwracamy uwagę na jego własności abstrakcyjne i statystyczne,
Ad2- odwołamy się do istniejących w nim związków lub zależności lub stworzyć zupełnie nowe
relacje między językiem, myśleniem i rzeczywistością
Ad3- czerpiemy z poetyckiej metaforyki

Zmienność języka objawia się też w obrębie jednego języka, zależnie od sposobu korzystania z
jego zasobów kształtujących wyobraźnię.

Levi- Strauss- język nie jest interpretantem kultury, lecz jej warunkiem:

9
 1) środkiem transmisji kultury w procesie filo i ontogenetycznym rozwoju człowieka
2) inne dziedziny, systemy kultury – np. mitologia, religia, sztuka „nadbudowują się” na
języku i posiadają zbliżoną budowę strukturalną
Język traktowany jako zasadniczy fakt kulturowy:- jest jej częścią, jest instrumentem dzięki
któremu przyswajamy kulturę grupy; jest najdoskonalszym ze wszystkich przejawów porządku
kulturowego.
To co jest prawdziwe w odniesieniu do języka, jest także prawdą w odniesieniu do całej kultury
symbolicznej.
Myślenie symboliczne określa i porządkuje całość doświadczanego przez człowieka świata
przyrodniczego i społecznego a język umożliwia człowiekowi ujmowanie świata w systemy
opozycji. Każdy myśli tak samo, czerpie tylko z innego materiału.
Bronisław Malinowski- „etnograficzna teoria języka”
1) zjawisk językowych nie wolno wyabstrahować z kontekstu kultury- należy traktować je
jako integralną jej częścią;
2) znaczenie danego wyrażenia uwarunkowane jest kontekstem sytuacji – wyraz twarzy, gesty,
wykonywane czynności, itd.
3) Zrozumienie wyrazów wypływa z faktu ścisłego związku wyrażenia z sytuacją kulturową
4) Mowa wiąże się z działaniem
5) Mowa narracyjna- wiąże się z działaniem pośrednio (opowieści snute przy ognisku wiążą
się z uprzednim działaniem)
6) Funkcja mowy- jest współuczestniczenie fatyczne- więź wspólnotowa tworzy się przez
samą tylko wymianę słów
Głównym zadaniem języka- nie jest wyrażanie myśli lub powielanie procesów intelektualnych, ale
raczej odgrywanie aktywnej, pragmatycznej roli w zakresie ludzkich zachowań.

Dziś przedmiotem refleksji są złożone procesy dialektyczne łączące ekspresję językową ze

znaczeniami kulturowymi.
Nabywanie wiedzy o świecie- za pośrednictwem schematów, prototypów, metafor.
W procesie enkulturacji jednostki nabywają kompetencji w coraz rozleglejszej sferze
doświadczenia. Wokół nich organizuje się typowe słownictwo- ich znak rozpoznawalny.
Doświadczenia istotne z punktu widzenia kultury- wyodrębniane są językowo pod postacią
schematów i stają się prototypami ludzkiego doświadczenia- wg nich oceniamy ludzi, określając co
w ich zachowaniu jest ”normalne”, a co nie. Tu rodzą się podstawy do spontanicznego
etnocentryzmu.
METAFORA:
1) wyrażeniem językowym
2) schematem artykulacji pojęciowej opartym na przekształceniu semantycznym

George Lakoff, Mark Johnson- metafory tkwią głęboko w ludzkim doświadczeniu i tworzą
koherentne systemy zorganizowane wokół pewnych pojęć, pojęcia tworzą strukturę; ludzkie
działania mają charakter metaforyczny.
Duża część zmian w obrębie kultury powstaje w wyniku wprowadzenia nowych pojęć
metaforycznych, np. czas to pieniądz- metafora przejęta ze Stanów Zjednoczonych

Jack Goody – wpływ pisma, czytania i pisania na zmiany w sposobie ludzkiego myślenia;
Forma pisana- statyczna i podkreślająca walor komunikacyjny
Forma mówiona- dynamiczna, komunikacyjna i podkreślająca emocjonalny aspekt języka

Możliwe 3 warianty sytuacji językowej:

1) społ. Posiada tylko formę oralną

10
 2) mówioną i pisaną, którą
a)posługują się wszyscy, b)jedynie wąska wyspecjalizowana grupa ludzi
3)język jest tylko formą pisaną, gdyż:
a)forma oralna zanikła, b) nigdy nie istniała
Odmienność społeczeństw prymitywnych i nowożytnych – wynikła z innych sposobów i
możliwości komunikowania.
Pismo- sprawia, że język jest bardziej krytyczny, racjonalny, receptywny; słowo pisane jest
oddzielone od rzeczywistości; umożliwia, utrwala schematy i prototypy kumulowanie wiedzy.

ROZDZ..4
WZGLĘDNOŚĆ I UNIWERSALNOŚĆ
Do czasów Franza Boasa i Bronisława Malinowskiego w antropologii niepodzielnie dominowało
stanowisko obiektywistyczne- uniwersalizm.

Boas- def. kultury:- to reakcje na czynności, które charakteryzują zachowania jednostek

stanowiących grupę społeczną w relacji do jej otoczenia naturalnego, do innych grup oraz wytwory
czynności i ich rola w życiu grup.
Kultura jest czymś więcej niż wyliczeniem tych elementów- posiada bowiem strukturę, a jej
elementy nie są niezależne Należy badać ją całościowo
Pierwszym zadaniem antropologii- drobiazgowy opis całokształtu każdej konkretnej kultury ze
szczególnym uwzględnieniem jej języka.. Kontekst kultury decyduje o różnicach w myśleniu.

Teza relatywizmu kulturowego

- Ukazanie, że wszystkie kultury są równe. Nie ma najbardziej racjonalnego sposobu
organizacji społecznej. Odmienne kultury dopracowały się różnych systemów wartości i
instytucji społecznych . Najlepszą drogą poznania alternatywnych sposobów organizacji
społeczeństw jest uczestnictwo w ich życiu. Wartości kulturowych nie powinno się
ujmować w terminach filozoficznych.
- Kultury są ze sobą nieporównywalne, gdyż każda z nich tworzy swoisty i niepowtarzalny
układ odniesienia dla żyjących w niej jednostek(nabyte w procesie enkulturacji
postrzeganie świata fizycznego i społecznego)
- Nie ma rzeczywistości jako takiej- lecz widziana przez pryzmat „MOJEJ KULTURY”

Melville Herkovitz- należy odróżnić pojęcie absolutów kulturowych, od kulturowych

uniwersaliów
UNIWERSALIA- to powszechne typy instytucji (rodzina, system moralny; które możemy
odnaleźć we wszystkich typach społeczeństw
ABSOLUT- nie ma kulturowych absolutów, gdyż nie ma obiektywnych wartości absolutnych
Nie ma norm, które pozwalałyby ustalić wyższość jednej kultury nad drugą- nie ma
usprawiedliwienia dla kulturowego imperializmu.

Względność norm i wartości- tylko w perspektywie międzykulturowej.

Odmiany relatywizmu kulturowego:

1) r. etyczny
2) r. prawny
3) r. rozumu
4) r. postrzegania

11
 5) r. pojęciowy
6) r. językowy

Nauki społeczne- 2 wersje:

1) sądy wartościujące- względność etyczna;
2) aspekt pojęciowo-poznawczy- dot. relatywizmu poznawczego w sensie względności
poznawania świata

Relatywizm moralny- nasze rozumienie okrucieństwa może być zupełnie nieadekwatne w innej
kulturze.
Nauka nie dysponuje metodami, które umożliwiłyby wybór między sprzecznymi sądami i teoriami
etycznymi. Pojęcia dobra i zła są całkowicie zależne od kultury i jedynie w jej ramach mogą być
właściwie rozumiane

Relatywizm metaetyczny- niemożność sformułowania sądów o wartościach dających się

obiektywnie uzasadnić i niezależnych od określonych czynników społeczno- kulturowych.
Rozumienie innych kultur nie musi zakładać ich akceptacji.

2 możliwe rozwiązania w rozważaniach nad moralnością:

1) moralność jest funkcją ogólnych wzorów kultury (r. Benedict)
2) jej charakter zależny jest od dominującego w wyodrębnionej grupie światopoglądu

Moralność jest względna w tym sensie, że zależy od systemu pojęciowego. Jeśli dwa odpowiednie
systemy pojęciowe różnią się – różnią się też sądy moralne.

Relatywizm poznawczy- stanowi podstawę relatywizmu kulturowego.

Kiedy pragniemy wyjaśnić dlaczego w takiej to a takiej kulturze pojawiają się odpowiednie
zachowania i wytwory kulturowe, należy uprzednio zrekonstruować myślowe zaplecze tej właśnie
kultury.

Skoro kultury mogą być pojęciowo całkowicie odmienne i brak jest obiektywnych sposobów i
kryteriów umożliwiających „wgląd” w jej strukturę ~ czy można prowadzić jakiekolwiek badania?

OBIEKTYWNO- RELATYWISTYCZNE ZAŁOŻENIE – różne kultury organizują myślowo

zasadniczo ten sam świat zewnętrzny, ale różnie go konceptualizują i opisują, dlatego, że posługują
się odmiennym strukturalnie językiem.
Dla badań porównawczych konieczny jest „wspólny mianownik”

Robin Horton; Michał Buchowski

- Teorie prymarne- zbudowane na bazie codziennego doświadczenia środowiska; zbieżne we
wszystkich grupach ludzkich
- Teorie wtórne – usiłują pojęciowo wyjaśnić istotę zjawisk ukrytą pod powierzchnią zjawisk
empirycznych
Na rzecz teorii prymarnej racje rozwojowo- genetyczne- gdyby nie identyczne rozpoznawanie
przez nią natury rzeczywistości- człowiek jako gatunek biologiczny nie przetrwałby.
Zróżnicowanie kultur odnosi się do teorii wtórnych.
Każda kultura posiada teorię wtórną

Pogląd równości wszystkich kultur- 3 postawy:

12
 1) Ludzie żyją w różnych kulturach, każda tworzy metafizyczny wszechświat sam w sobie.
Ludzkość jest zorganizowana w tysiące takich wszechświatów- języki, społeczeństwa i
kultury
2) Nie ma ponadhistorycznych i/lub transcendentalnych kryteriów pozwalających obiektywnie
oceniać różne kulturowe tradycje;
3) Kryteria służące porównaniu i ocenie różnych wszechświatów istnieją ale gdy je
zastosować- okazuje się, ze każda tradycja z osobna jest zupełna, wystarczająca i obywa się
bez uwzględnienia tego, co twierdzi inna.

Dziś- uwzględniany jest pogląd 2.

Clifford Geertz- anty- antyrelatywizm- umożliwia odrzucenie czegoś bez angażowania się w to, co
odrzuciliśmy. Pozycja taka nie skłania do opowiedzenia się po którejś ze stron, unika
partykularyzmu (różnice kulturowe jako rodzaj nieprzekraczalnych barier), ale także
uniwersalizmu, który „staje obok kultury”.

Współczesna antropologia- z jednej strony poszukuje uniwersaliów i pięknych tematycznych

konstrukcji, z drugiej „wtapia” się w tłum i usiłuje odgrywać role mediatora wielokulturowości.

ROZDZ. 5
OBRZĘDY I SYMBOLE

Życie codzienne i świąteczne- nieustannie się przeplatają. Dzielimy czas na : - zwykłe bytowanie; -
czas niezwykły, odpoczynku, świętowania
Emile Durkheim –wszystkie wierzenia religijne zakładają klasyfikację rzeczy realnych lub
idealnych na dwie klasy: profanum (świeckie) i sacrum (świeckie)

Tzw. Kultury magiczne nie znają jeszcze tego podziału- gdyż nie występuje w nich wyraźna
separacja sfer kultury i podział działań ludzkich. Wykonanie czynności o charakterze
symbolicznym posiada dla nich taki sam status, jak wykonanie czynności użytkowej, technicznej.
Można powiedzieć, ze jest to świat wszechobecnego sacrum.
Granica miedzy tymi obszarami pojawia się tam, gdzie pojawiają się „sytuacje obrzędowe” i
związane z nimi tabu.
Przedmiotem kultów są przede wszystkim sprawy bytu oraz relacje społeczne. Ich ranga
podkreślana jest właśnie w postaci działań symbolicznych.
Pełne wyodrębnienie się sfery sakralnej i świeckiej jest dopiero cechą charakterystyczną
społeczności religijnych. Sfera sacrum odniesiona jest do świata nadprzyrodzonego, a obszar
pośredni tworzy sfera komunikowania się sfer sacrum i profanum.
Obrzędy i rytuały są rodzajem praktyk, które pozwalają unaocznić sposób symbolicznego
powiązania światów sacrum i profanum
Obrzędy przejścia –przekroczenie granicy miedzy dwoma kategoriami społecznymi-ceremonie
dojrzałości, wesela, pogrzeby także przejście jednego roku w drugi, zmiany pór roku, czy
ceremonie związane z fazami księżyca.
Każdy obrzęd przejścia składa się z trzech etapów
1) wyłączenia, separacji;
2) marginalnego;
3) włączenia, agregacji

13
Podczas separacji podmiot obrzędu wyłączany jest z dotychczasowej roli społecznej poprzez
odizolowanie od codziennej sytuacji i przechodzi w stan rytualnego „ zawieszenia”,
zmarginalizowania, w którym jest jakby poza społeczeństwem. Wreszcie, podczas rytów agregacji,
powraca ona ponownie do codzienności, ale już pod nową postacią.
Celem odseparowania jednostki jest nie tylko zmiana jej dotychczasowego stanu, ale zerwanie ze
światem profanum. Następuje symboliczna śmierć jednostki, która wkracza w etap marginalny, w
świat sacrum, ale jej status jest paradoksalny- nie należy już do „dawnego” zwykłego świata, ale
jeszcze nie jest pełnoprawnym uczestnikiem nowej rzeczywistości. Osoba pozostająca w stanie
przejścia jest święta, nietykalna, ale równocześnie niebezpieczna (sacrum jest ambiwalentne).
Osoby, którym nie uda się wrócić z tej fazy (np. dzieci zmarłe przed chrztem) są zgodnie z
wierzeniami- istotami demonicznymi. Trzeciemu etapowi towarzyszą obrzędy oczyszczenia-
usunięcie śladów uprzedniego tabu.
Okresy trwania czasu świeckiego, przerywane są momentami czasu sakralnego, będącego w
opozycji do czasu profanum, w ramach którego wyróżniamy dodatkowo czas świąteczny i czas
mityczny (praczas).

Victor w. Turner- interesowała go symbolika przekładająca się na stosunki społeczne. Wyróżnił

dwa modele wzajemnych powiązań między ludźmi:
1) struktura- model społeczeństwa jako kulturowo zróżnicowanego, ustrukturyzowanego i
zhierarchizowanego systemu pozycji, ról i statusów;
2) communitas- niezróżnicowana i nieustrukturyzowana wspólnota, w ramach której ma
miejsce zrównanie jednostek podporządkowujących się jedynie władzy rytualnej

Turner uważał, że środkowa faza obrzędów przejścia ma najistotniejsze znaczenie i nazwał ją

liminalnością. Na tym etapie utrwalona struktura społeczna ulega czasowej destrukcji na rzecz
communitas..
Turner wyodrębnia dwa główne rodzaje obrzędów przejścia:

1) obrzędy podwyższenia statusu

a)przełomowe momenty życia- jak narodziny, małżeństwo, śmierć
b) wprowadzające jednostkę w obowiązki

2) obrzędy zmiany statusu- podczas fazy liminalnej- podwyższenie statusu osób zajmujących
niskie miejsce w strukturze społecznej;
a) rytuały kalendarzowe związane z dokładnie wyznaczonymi punktami cyklu sezonowego;
b)rytuały towarzyszące zmianom zespołowego porządku od jednego stanu do drugiego (np.
wyruszenie całego plemienia na wojnę)

COMMUNITAS STRUKTURA
Sakralność Świeckość
Równość Nierówność
Anonimowość System nomenklatury
Brak własności Własność
Bezinteresowność Egoizm
Podporządkowanie Podporządkowanie wszystkim osobom
o określonej randze
nieprzestrzeganie Obowiązywanie praw rodowych
Głupota; Rozwaga;
Brak statusu status

14
Każde społeczeństwo poprzez obrzędy opowiada historię o sobie, mimo iż to raczej w prostszych
społecznościach rytualna symbolika wiązała się bardziej z codziennym życiem. Dziś widowiska
przejęły rolę obrzędów. Sztuka, rozrywka, sport, zabawa, gra, rekreacja, teatr i literatura zawierają
pierwiastek rytualnego napięcia między sacrum i profanum. Pojęcie sacrum uległo semantycznemu
przesunięciu- zbliżyło się do codzienności..
W społeczeństwach przedindustrialnych odgrywanie roli i demonstrowanie własnej sytuacji
społecznej stanowiły oczywisty składnik życia codziennego. Odgrywanie roli stanowiło
podstawową formę działania zbiorowości złożonych nie tylko z indywiduów, ile z person.

Obrzędy i Rytuały - te pojęcia nie są tożsame, mimo iż maja wspólne cechy.

Elementy zawarte w każdym działaniu o charakterze obrzędowym:
1) Powtarzające się społeczne praktyki złożone z sekwencji działań symbolicznych w formie tańca,
śpiewu, itd.
2) „Odświętne” działania.
3) Schematy rytualne kulturowo zdefiniowane, zmienne zależnie od jej typu, ale zawsze
rozpoznawalne;
4) Zachowania związane z zespołem określonych idei.

RYTUAŁ – def. Victora Turnera – rytuał jest stereotypem sekwencji działań, skomplikowanych
gestów, słów i przedmiotów wyznaczonych do oddziaływania na istoty czy siły nadprzyrodzone w
imieniu uczestników, dla ich celów i interesów. Są emanacją światopoglądu każdej grupy
społecznej, kierują się ku najważniejszym wartościom kulturowym. Rytuały odwołują się do
światopoglądu lub zespołu mitów. (kwestia- co jest pierwotne- rytuał, czy mit?; niektórzy widzą w
każdym micie ideologiczną projekcję obrzędu mającą mu dostarczyć uzasadnienia; inni odwracają
ten stosunek i traktują obrzęd jako swoistą ilustrację mitu w postaci żywych obrazów.)
Typowe rytuały- nabożeństwa religijne (czynności liturgiczne, formuły słowne, pieśni ).

OBRZĘD- def. Jan Grad – obrzęd jest zespołem czynności obyczajowych. Współwystępujących z
określonymi formułami słownymi o charakterze performatywnym. Jego sensem naczelnym jest
manifestowanie faktu realizacji i/lub respektowania danych wartości kulturowych, łącznie z mitami
(przekazami światopoglądowymi ~obrzędowość doroczna) oraz komunikowanie faktu, że dana
jednostka zmienia przynależność do danej grupy społecznej (zmiana roli, obrzędy przejścia).

Obrzędy i rytuały reprezentują hierarchiczną strukturę humanistyczną.

Obrzęd weselny:
) swaty, 2) zrękowiny, 3) sprosiny, 4) ślub, 5) uczta weselna, 6) oczepiny, 7) przenosiny.
Obrzędy mogą funkcjonować samodzielnie i wspólne z rytuałami.

Reguły semantyczne- to reguły interpretacji w obrębie danej kultury; zespół takich reguł tworzy
semantykę komunikacji kulturowej.
W obrębie kultury porozumiewamy się ze sobą z taką dokładnością i w takich granicach, jaki
wyznaczone są przez wspólne respektowanie założeń wchodzących w grę semantyki. nazywamy je
założeniami semantyki danej kultury i wywodzić się mogą z różnych źródeł ( np. mity i inne
przekazy światopoglądowe oraz z doświadczenia potocznego).
Wykonując wiele czynności symbolicznych, manifestujemy jedynie przynależność do
społeczności, w której pierwotnie obowiązywała realizacja „żywych” wartości.. Nazywamy to
konwencjonalizacją semantyki komunikacji kulturowej- polega to na autonomizowaniu się
poszczególnych przekonań semantycznych względem przekonań będących ich założeniami.

15
ZNAK, ALEGORIA, SYMBOL

Znak- zakłada pewną relację wewnętrzną wiążącą element znaczący i znaczony. Znaczące jest
nadane arbitralnie. Oraz relacje zewnętrzne: znak łączy się z innymi znakami, z których kontekstu
zostaje wyrwany w celu umieszczenia w wypowiedzi. Drugą relacja zewnętrzna jest powiązanie ze
znakami, które go poprzedzają lub następują po nim w zdaniu.
Relacja wewnętrzna jest relacją symboliczną i występuje w znakach oraz tym , co potocznie zwie
się symbolem.
Alegoria- nie ma charakteru arbitralnego. Stosunek miedzy jej elementem znaczącym i znaczonym
ma charakter tłumaczenia, przekładu. Jest tłumaczeniem czegoś trudnego do uchwycenia.
W symbolu- stosunek miedzy znaczącym i znaczonym ma charakter epitafii. Symbol jest
paraboliczny, nieadekwatny ze swoim sensem. Oba człony symbolu, są „otwarte”.
Paul Ricoeur- trzy obszary występowania symbolu:
1) Symbole powiązane z obrzędami i mitami tworzą mowę przynależną sacrum.
2) Sfera nocy i marzenia sennego.
3) Poetycka wyobraźnia- domena obrazów- słów należących do sfery języka.

Każda kultura posługuje się własną symboliczną umownością i posiada własny leksykon symboli,
a zadaniem antropologa jest jego interpretacja. Płaszczyzny analizy:
1) Zestawienie wartości tego samego symbolu w różnych kulturach;
2) Rozumienie jednego symbolu, przez zestawienie z innym w obrębie jednej kultury;
3) Rozumienie symboli w odniesieniu do rytuałów, obrzędów i mitów
4) Łączenie z symbolem sfery ludzkiego doświadczenia

Badanie symboli to badanie „serca” kultury, gdyż w symbolach właśnie ucieleśnia się cały system
wyobrażeń i znaczeń, dzięki którym ludzie przekazują, utrwalają swoją wiedzę o życiu i swój do
niego stosunek.
Symbole są modelami rzeczywistości i modelami dla rzeczywistości.
Okresy przejawiania się sacrum unaoczniają i obnażają symboliczny porządek świata ludzkiego.

ROZDZ.6
RODZIA I POKREWIEŃSTWO

Raymond Firth- w każdej społeczności ludzkiej rodzina jest jednostką podstawową.

U podstaw nawet najdziwaczniejszych odchyleń życia seksualnego leży rzeczywista rodzina

(Malinowski, Radcliffe-Brown)

Problematyka pokrewieństwa-pojawiła się w antropologii w czasach ewolucjonizmu.

XIX wiek- koncepcja pierwotnego promiskuityzmu (bezładu płciowego i małżeństwa grupowego-
jako stadium poprzedzającego „właściwą” rodzinę). Jednak późniejsze badania terenowe wykazały,
że pierwotna rodzina była najczęściej monogamiczną.
Odkrycie to tłumaczono dwojako:
1)Wiedeńska szkoła- pierwotna monogamia jest wyrazem „złotego wieku” ludzkości; potem życie
uległo wynaturzeniu i dopiero chrześcijaństwo przywróciło mu właściwą miarę;
2) Firth- życie rodzinne istnieje we wszystkich społecznościach ludzkich i reguła ta nie ma nic
wspólnego z „powolną ewolucją” ani „teorią upadku”

Antropologia wyróżnia dwa typy pokrewieństwa:

16
1) biologiczne
2) społeczne (właściwe dla przedmiotu badań antropologów

Antropologia pyta o charakter społecznych więzi pokrewieństwa.

Dwa stanowiska:
1) Więzi mają charakter biologiczny i znajdują swa artykulację kulturze (stanowisko
genealogiczne)
2)Biologiczna bywa tylko symbolika pokrewieństwa, ono zaś jest tyko mentalnym uogólnieniem
relacji między ludźmi (stanowiska socjologiczne)

Definicja pokrewieństwa katolickiego prawa kanonicznego:

Węzeł natury fizjologicznej, który tworzy więź natury społecznej i moralnej (nie do przyjęcia przez
antropologów)

Ernest Gellner- próbował uzgodnić biologiczne i społeczno- kulturowe rozumienie

pokrewieństwa.
Społeczeństwo składa się z osobników płci męskiej i żeńskiej, którzy łączą się w pary. Pod
względem biologicznym nie ma barier- to społ. Ustanawia bariery, jak np. wiek.
Struktura pokrewieństwa- oznacza, które związki są do zaakceptowania, które faktycznie
występują. Struktura pokrewieństwa określa także w pewnym stopniu role społeczne (choć w
społeczeństwach industrialnych coraz rzadziej). Często te dwie funkcje traktowane są zamiennie w
świadomości ludzkiej, gdyż np. wiele istotnych ograniczeń biologicznych dotyczących łączenia się
w pary działa w kategoriach ról społecznych.

Levi- Strauss- zastanawia się nad dychotomią natury i kultury i gdzie w tym kontekście umieścić
zakaz kazirodztwa ?
Jest to wg niego jeden z mechanizmów leżących u podstaw narodzin kultur- jako systemu norm i
zachowań symbolicznych.. W pracy „ Elementarne struktury pokrewieństwa” czytamy, że zakaz
kazirodztwa nie jest ani czysto astralnego, ani czysto kulturowego pochodzenia, lecz jest
przejściem od natury do kultury.
Zasada egzogamii, która funkcjonuje w tabu kazirodztwa jest wg niego pozytywnym aspektem
tego tabu, gdyż gwarantuje ona wymianę społeczną oraz uruchamia wymianę matrymonialną.
W świadczeniach matrymonialnych przejawiają się 3 podstawowe zasady ludzkiego myślenia (trzy
struktury umysłu):
1) Wymóg Normy jako Normy( umysł ludzki zawsze porządkuje świat naturalny i „przekłada”
jego prawa na system konwencjonalnych reguł i norm, takich jak negatywny zakaz kazirodztwa i
pozytywna zasada egzogamii).
2) Zasada wzajemności ( każdemu świadczeniu odpowiada przeciwświadczenie, co pozwala
rozwinąć się różnorodnym formom wymiany, w tym małżeńskiej);
3) Syntetyzujący charakter Daru (dobrowolne przekazanie przez jednostkę drugiej- jakiejś
wartości.

Rodzina nie jest jednostką, której nie da się rozłożyć, opiera się bowiem na małżeństwie, a wiec
jest czymś złożonym- stanowi rezultat wymiany miedzy grupami, których nie łączy żadna
konieczność biologiczna.

Radcliffe- Brown - rodzinę elementarną zawsze tworzy mężczyzna, jego żona oraz dzieci.
Porządkiem pierwotnym są z kolei trzy szczególne rodzaje porządków społecznych:
1) między rodzicami a dziećmi;
2) miedzy rodzeństwem;

17
3) między mężem a żoną.
Wszystkie inne są wtórne i odzwierciedlają się w genealogii.
Levi- Strauss- pokrewieństwo może być ustanowione i trwać tylko dzięki określonym sposobom
zawierania związków i poprzez nie. Czyli t co Radcliffe- Brown tratuje jako pierwotne- dla niego
jest wtórne.
Naprawdę elementarne nie są wiec rodziny, są one izolowanymi członami; a elementarne są tylko
zachodzące miedzy nimi stosunki.
System pokrewieństwa nie polega na obiektywnych związkach filiacji lub więziach krwi
zachodzących między jednostkami. Istnieje tyko w świadomości ludzi, jest arbitralnym systemem
przedstawień, a nie realnym rozwinięciem sytuacji faktycznej.
To zdolność myślenia symbolicznego zbliża całości, którym obiektywnie nic nie każe się łączyć.
Powstają różne formy małżeństw i wspólnego życia. Systemy pokrewieństwa zapewniają wtedy
rozgraniczenie między połączeniem jednostek przez małżeństwo a więzią opartą na zasadzie
pokrewieństwa.

Systemy pokrewieństwa są zmienne i posługują się różnymi ograniczeniami o charakterze

zewnętrznym.
Rene Girard –małżeństwo jest zawsze zakazane między rodzicami i dziećmi, braćmi i siostrami.

Levi- Strauss - odwołuje się do metody strukturalnej ~opiera się na modelu lingwistycznym).
System pokrewieństwa obejmuje dwa porządki rzeczywistości:
1) system nazw (terminologia i słownictwo)
2)system postaw
Dla Levi- Straussa system pokrewieństwa jest systemem postaw , które tworzą reakcje:
a) autorytatywnej surowości
b) familiarnej zażyłości
W obrębie danej grupy społecznej zawsze występują relacje więzi małżeńskiej, filiacji,
pokrewieństwa oraz wujostwa. Levi- Strauss stawia hipotezę, ze kazda z tych relacji zawiera się w
jednej z relacji a lub b. Na strukturę systemu składają się relacje opozycji a i b.
Systemy pokrewieństwa, reguły zawierania małżeństw i reguły filiacji tworzą uporządkowany
zespół, którego funkcja jest zapewnienie trwałości grupy społecznej przez powodowanie, by
stosunki oparte na związkach krwi oraz opierające się na powinowactwie krzyżowały się ze sobą.
Levi- Strauss- uważa, że nie ma lepszych i gorszych systemów pokrewieństwa, typów małżeństw i
rodzin – gdyż wszystkie w równym stopniu wypełniają swoją rolę symbolicznego porządkowania
relacji międzyludzkich

Edmund Leach – w badaniach nad rodziną proponuje się zająć zasadami dobierania małżeństw.
Zwraca uwagę na równość wymiany:
Każde prawo, które stwierdza ( w odniesieniu do mężczyzny), że kobieta kategorii A może być
poślubiona, natomiast B nie – jest częścią systemu społecznej klasyfikacji, który służy do
uporządkowania środowiska społecznego danej jednostki.
Zasada wzajemności wymaga ode mnie i od x wymiany podobnego rodzaju.
Regulacje rodzinne „uruchamiają” stosunki klasowe, rasowe, kastowe.
/ w nowoczesnym społeczeństwie rola pokrewieństwa jest mniej istotna./

W grupach prymitywnych znaczna rola pokrewieństwa- stanowi na podstawę ekonomicznej,

politycznej jedności i wyznacza rolę zachowań rytualnych. Zarówno członkostwo grupy, pozycję
społeczną jak i własność można zyskać poprzez jednego z rodziców ( społeczeństwa matrylinearne,
matrylinearne) lub oboje (społ. bilinearne).

18
ETNONAUKA- później ANTROPOLOGIA KOGNITYWNA- analizuje dziedzinę pokrewieństwa
jako jeden z systemów terminologicznych kultury.

ANALIZA SKŁADNIKOWA- ustalenie całkowitego zbioru terminów; ustala się potencjalne

składniki systemu, tj. pojęcia umożliwiające rozróżnienie pomiędzy zbiorami i wybiera się to z
nich, które umożliwia uczynienie największej liczby faktycznych rozróżnień; np.
Ciotka – każda osoba krwi lub powinowata, która jest jednocześnie:1)płci żeńskiej, 2)drugiego
stopnia dystansu genealogicznego od ego, 3) nie w linii prostej, 4) starszej generacji, 5)nie
powiązana przez związek małżeński ~ kategoria możliwa do opisania jako efekt kombinacji kilku
określonych atrybutów.

Niezmienne właściwości każdej rodziny wg Levi- Straussa :

1) Rodzina wywodzi się z małżeństwa;
2) Składa się z męża, zony, dzieci, wokół których mogą ewentualnie skupiać się inni krewni;
3) Członkowie rodziny związani są wzajemnie więzami prawnymi, obowiązkami gospodarczymi i
religijnymi, ścisłą siecią praw i zakazów seksualnych oraz uczuciowo.
~ zanikła rola gospodarcza i religijna

Dziś problematyka pokrewieństwa straciła na znaczeniu:

1) Odejście rzez badaczy od strukturalno- funkcjonalnego modelu społeczeństwa, a tym samym od
analizowania go poprzez pryzmat różnych instytucji na czele z pokrewieństwem;
2) Silny nurt feministyczny w teorii kultury- który zajmuje się miejscem i rolą płci w społecznym
wizerunku kultury.

ROZDZ.7
ETNICZNOŚĆ I WIELOKULTUROWOŚĆ

Problematyka etniczna i narodowościowa- zapoczątkowana na przełomie lat 60 i 70 XX wieku

Terminy – centrum (zachód) i peryferii(reszta świata, obszar zainteresowań antropologów)
Lata 60 – dążenia niepodległościowe w Afryce i innych rejonach świata. Członkowie tych
społeczeństw zawitali do Europy i ameryki Północnej- metafora centrum i peryferii straciła rację
bytu. Świat staje się globalną ekumeną.
Zmiana w badaniach- od izolowanych poszczególnych kultur jako statyczne całości do analiz
dynamiki złożoności i różnego rodzaju grup etnicznych

Thomas Hylland Eriksen – typy grup etnicznych:

1) Miejskie mniejszości etniczne- procesy adaptacji imigrantów do warunków industrialnych,
kwestii rasowych, problem zmiany kulturowej, ideologia multikulturalizmu;
2) Ludy tubylcze- pierwotni mieszkańcy danego terenu pozbawieni większej władzy
politycznej- tylko częściowo zintegrowani z dominującym narodem tworzącym państwo
3) Protonarody- np. Kurdowie, Palestyńczycy- pretendujący do miana „prawdziwego” narodu
Mają swych przywódców politycznych oraz ideologów podkreślających podstawowe
dążenia ruchów nacjonalistycznych.
4) Grupy etniczne w „społeczeństwach pluralistycznych”- państwa będące tworem
kolonializmu, które składają się z kulturowo heterogenicznych populacji, np. Indonezja,
Jamajka. Mimo jednolitego systemu politycznego i ekonomicznego grupy te są bardzo
odmienne.

19
Poczucie etniczności- rodzi się zawsze w sytuacji kontaktu międzygrupowego (zarówno
współpracy jak i konfliktu)

Eriksen: - o zjawisku etniczności mówimy, gdy:

1) Co najmniej dwie grupy pozostają w minimalnym wzajemnym kontakcie
2) Gdy cechy grupy rozpatrywane są w związku z własnościami grup sąsiednich
Jeśli różnice kulturowe powodują różnice w interakcji pomiędzy członkami grup, relacje społeczne
zawierają element etniczny. Odnosi się to zarówno do zysków i strat wynikających z tej interakcji.
Jak i aspektów związanych z tworzeniem tożsamości. Dzięki temu posiada ono aspekt polityczny,
organizacyjny i symboliczny
Etniczność- grupa społeczna posiadająca pewien stopień zwartości i solidarności oraz świadomość
wspólnego pochodzenia. Dwa stanowiska: pierwotnoścowe ( więź etniczna czymś pierwotnym i
podstawowym, zawiera się w obszarze pierwotnej tożsamości) i instrumentalistyczne(postrzeganie
tożsamości pierwotnej jako środka służącego mobilizacji danej grupy aby mogła osiągnąć
różnorodne cele)

Handelman- typologia stopni etnicznego zróżnicowania:

 Kategoria etniczna- najsłabiej zorganizowany rodzaj wspólnoty, ogranicza się do
znajomości swojego pochodzenia i wymogu właściwego zachowania się wobec innych
 Układ etniczny- członkowie grupy wchodzą we wzajemne kontakty z pełną świadomością
konkretnej przynależności etnicznej;
 Związek etniczny- członkowie grupy etnicznej mają poczucie wspólnoty interesów i
posiadają organizacyjny aparat służący jej wyrażaniu, np. partie polityczne, organizacje
religijne
 Społeczność etniczna- najwyższy stopień etnicznego zorganizowania – włada terytorium i
granicami

Dzisiejsza antropologia zajmuje się także badaniem nacjonalizmów.

Ernest Gellner -NACJONALIZM- zasadą polityczną, głoszącą, że jednostki polityczne powinny
pokrywać się z jednostkami narodowościowymi; sentyment nacjonalistyczny- uczucie gniwu lub
satysfakcji;

Anderson- zarówno tożsamość etniczna jak i narodowa nie maja charakteru „ naturalnego” ale są
kulturowymi konstruktami.
Nacjonalizm traktuje jednostkę jako jednostkę kolektywną, a nie interesuje się jej indywidualnym
życiem.
Nacjonalizm jest wyrazem ideologii wieloetnicznej, a nawet ponadetnicznej i odwołuje się do praw
obywatelskich a nie kulturowych korzeni

Dziś wielokulturowość- to przede wszystkim problem różnic kulturowych w obrębie

poszczególnych państw, które posiadają swoje mniejszości etniczne, religijne, seksualne,
domagające się własnego miejsca w kulturze narodowej.
Narastanie wieloetnicznych państw imigranckich, problem współistnienia odmiennych wartości w
ramach jednego państwa. Ojczyzny wielokulturowości: Stany Zjednoczone, Australia, Kanada,
Nowa Zelandia.

POJĘCIE MULTIKULTURALIZMU-
Ang. Termin- multiculturalism-1) wielość kultur- fakt zróżnicowania kulturowego danego
społeczeństwa, ;2) polityka rządowa zmierzająca do niwelowania napięć społecznych związanych z
faktem wielokulturowości;3) ideologia, ruch, doktryna- działanie środowisk mniejszościowych

20
skierowane na emancypację i pełniejszą partycypację podobnych środowisk w życiu społecznym,
politycznym i kulturalnym kraju,
4 typy multikulturalizmu:
1) konserwatywny- „przyzwolenie’ na wielokulturowość ze strony dominującej, traktowanie
mniejszości jako „dodatku”
2) liberalny- pozorna równość między rasami, faktycznie nierówny dostęp do możliwości
społecznej i edukacyjnej samorealizacji
3) lewicowo- liberalny-podkreśla on, że modny uniwersalistyczny humanizm, zaciera różnice
kulturowe między rasami; wskazują na różnice związane z rasą, klasą, płcią, i
seksualnością- działanie na rzecz inności jako podstawy kulturowej autentyczności
4) krytyczny-opozycyny wobec wszystkich pozostałych nurtów; odrzuca konserwatywny i
liberalny nacisk na „identyczność” oraz poszukiwanie „różnicy”. Fakt zróżnicowania
winien być afirmowany przez politykę kulturowego krytycyzmu i uwzględniany w polityce
społecznej (ku skonstruowaniu wspólnej i otwartej na odmienność kultury demokratycznej).

ROZDZ. 8
GLOBALIZACJA I NOWA LOKALNOŚĆ

Dla końca XX wieku charakterystyczne poszukiwanie tożsamości, próba samookreślenia się

zindywiduowanego względem globalnej ekumeny i presji popularnej kultury.

Manning Nash- koszmarem dzisiejszego człowieka jest wykorzenione życie, wyobcowane i

samotne: interakcje społeczne są powierzchowne; rzeczywistość zorganizowana jest anonimowo,
celowościowo- zacierają się utrwalone granice terytorialne, kulturowe

GLOBALIZACJA/HOMOGENIZACJA – dla wielu badaczy są to tożsame pojęcia- proces

uniwersalny, przed którym nie ma ucieczki- poszukiwanie nowych form kulturowych

Globalizacja oznacza , że procesy społeczne, ekonomiczne , kulturowe , demograficzne

przekraczają granice narodowe i państwowe; badanie kultury zatem nie może się ograniczać do
warunków lokalnych.

Anthony Giddens- intensyfikacja relacji społecznych dzięki której zjawiska regionalne oddalone
od siebie- wiążą się ze sobą, mają swoje każdorazowe odpowiedniki w innej części globu.
Globalizacja znamionuje ponadnarodowy charakter procesów, w tym kulturowych.
Globalizacja nie jest tożsama z procesem transnarodowości. Jest ona procesem bardziej
abstrakcyjnym, nie odwołuje się do konkretnych narodów.
Konieczność rewizji podstawowych pojęć antropologii kultury.
Badania antropologiczne zamiast badać wspólnoty kulturowe jako odrębne jednostki, powinny
odnosić się do nich jako do komponentów globalnego terytorium..

Wymiary lokalny i globalny przenikają się i wymagają łącznego traktowania i interpretacji ~ jak
wygląda ponadlokalny wzór zakorzeniony na konkretnym terytorium.

Efekty globalizacji:
 Deterytorializacja kultur- nowy diasporyzm, hiperprzestrzenie, hiperrzeczywistość,
etnokrajobrazy (wynik migracji- tworzenie narodów poza rodzinną ziemią)

21
 „ Tubylcy”- dawnej mieszkańcy peryferii, osiadli w jednym miejscu izolowani od szerszych
wpływów, dziś ~ następuje ich implozja do światowych metropolii (ma to wpływ na globalne
procesy dokonujące się w sztuce, tańcu, gastronomii); pojawia się pytanie o tożsamość
 Podróżowanie- zarówno emigracyjna tułaczka jak i precyzyjnie planowane turystyczne
eskapady- to nasza codzienność:; Tworzą się hiperprzestrzenie- lotniska, sieci standardowych
restauracji i arów, centra handlowe itd. Udzie tam stają się osobnikami bez żadnych odniesień
kulturowych, anonimowymi bywalcami rzeczywistości kosmopolitycznej.
 Jean Baudrillard i Umberto Eco- budowanie się hiperrzeczywistości- kultura popularna zachęca
do nieustannej konsumpcji i zmiennych ideałów i mód kulturalnych, tworzy się odrębna sfera
wyobraźni ludzkiej, wypełniona wyimaginowanymi światami.
 Autentyczność staje się czymś konstruowanym, „wywoływanym” na potrzeby widza
Oddziaływanie nowoczesnych mediów- prowadzi do zmian w pojmowaniu relacji
Czasoprzestrzennych;
 Międzynarodowy przepływ kapitału, pieniądza, informacji i kultury rozrywa linearną jedność
obu tych wymiarów i sprawia iż ulegają one skondensowaniu;
 Dawne peryferia i centra ukazują się jako jedno miejsce do którego bez problemu można udać
się dzięki kanałom tv
 Dawniej rzeczywistość była związana z bezpośrednim doświadczeniem i nikt nie mógłby jej
wmówić, że np. rolnictwo świetnie prosperuje, jeśli w domu nie ma co jeść. Dziś- widzimy
świat taki, jakim się nam go pokazuje.
 Sondaż- rodzajem rzeczywistości w rękach imagologów- tworzą oni systemy ideałów i
antyideałów- wpływają na nasze zachowania, poglądy filozoficzne, wybory estetyczne, kolor
dywanów w salonie- tak jak dawne systemy ideologów;
 Nową specjalnością antropologiczną- studia nad współczesnymi formami skomercjalizowanego
turyzmu (forma globalnej kulturowej praktyki)
Zorganizowana turystyka- tworzy homogenizację kultury – tam gdzie dany region uważany jest
za atrakcję- rodzi się rzekomo autentyczna sztuka ludowa i typ wytwórczości na potrzeby
odwiedzających
Zygmunt Bauman- turysta poszukuje „nowych doświadczeń” a może ich dostarczyć tylko
inność- inny wygląd ulic, ludzi
Tradycja wynaleziona- kreowanie wizji własnej kultury na potrzeby turysty

Michel Mafeeesoli – 2 pojęcia: trybializm, nowoplemiona – odwołuje się do dwóch typów

solidarności Durkheima
Solidarność mechaniczna- celowościowa struktura powiązań jednostek z całościami
społecznymi, typowa dla nowoczesnych państw- uległa erozji. Poszczególne indywidua ludzkie
nie są podmiotami o ustalonej i trwałej tożsamości, pełniącymi wyznaczone funkcje społeczne.
Dzisiaj jednostka- wobec braku trwałej tożsamości poszukuje przede wszystkim uczuciowej
identyfikacji z innymi ludźmi.
- stąd pojęcie trybializmu- to fenomen czasowych wspólnot empatycznych w ramach których
realizuje się jakiś określony „pomysł na życie”, aby na krotko uciec od popkulturowości i
nieokreśloności codziennych realiów. To alternatywa, rodzaj rozszerzonej rodziny w której
osoba poszukuje tego, czego nie daje jej rodzina właściwa, organizacja polityczna,
ekonomiczna, wykonywany zawód i wszelkie zrzeszenia polityczne

Nowoplemiona- np. grupy typu New Age, wspólnoty religijne; mają zapewniać rodzaj
zakotwiczenia, usensownienia własnego życiorysu, komfort, że jest się w grupie

22
 Globalizacja i homogenizacja nie są równoważnymi pojęciami- globalizacja nie zawsze
pociąga za sobą homogenizację treści, a może wywoływać reakcje przeciwstawne w postaci
usilnych starań o promowanie kultury lokalnej

Kultura ludowa- ujmowana na 3 odmienne sposoby:

1) jako suma wytworów ukształtowanych w ramach wiejskiej społeczności lokalnej;
2) jako zbiór wzorów, norm i wartości rozwiniętych przez warstwę chłopską;
3) jako najprostszy i najbardziej pierwotny model kultury
- zawsze ludowość treści kulturowych, jako stan zwartego systemu przedstawień , czynność i
obiektów, które cechuje autentyczność i tradycyjność
Tradycyjna, autentyczna kultura ludowa byłaby pewnym stanem ludowości bez świadomości
ludowości , tj. reprezentuje ona stan kultury, który pozbawiony jest alternatywy. Ruch
folklorystyczny- próbą reanimowania wybranych elementów kultury ludowej 9 jest
przypomnieniem, interpretacją, działalnością świadomie inspirowaną).

ZAKOŃCZENIE- ANTROPOLOGIA NA KRAWĘDZI WIEKU

 Od początku lat 90 –badania coraz częściej poświęcane omawianiu dziedzictwa
antropologicznych dociekań nad kulturą, obecnemu ich zróżnicowaniu i próbie określenia
statusu i roli antropologii w XXI wieku
 Ogólniejszy namysł nad światem współczesnym, różnym od dawnych analiz
antropologicznych
 Świadomość kresu pewnej koncepcji wiedzy i świadomość wyłaniania się innego jej
kształtu;
 Tradycyjny model antropologicznych badań nad kulturą:- zainteresowanie kulturami
prostszymi, - opisywanie zjawisk niezmiennych, - badania prowadzone na postawie
wcześniej wypracowanych teorii,- brak uwzględniania konfliktów wewnątrzkulturowych i
zróżnicowań- podział na „tu” i „tam”- peryferia i centrum
 Dziś: - zmiany w filozofii nauce; postmodernizm, postkulturalizm, ; zwrócono uwagę na
problem uwikłania badacza w realia w których przebywa i niemożność bycia obiektywnym
obserwatorem.
Idea antropologii wielu miejsc- próba wypracowania porównawczej płaszczyzny badań nad
współczesnością zdominowaną przez globalizm i transkulturowość
Badacz nie zajmuje się już jednym miejscem, lecz usiłuje pokazać , jak w różnych
kontekstach i częściach świata funkcjonuje globalny system znaków i tożsamości

23