Professional Documents
Culture Documents
Farmakoloji Ders Notlar 2018nbsped - Compress
Farmakoloji Ders Notlar 2018nbsped - Compress
Farmakoloji Ders Notlar 2018nbsped - Compress
İÇİNDEKİLER
Genel Farmakoloji 4
Farmakokinetik 4
Absorbsiyon (Emilim) ve İlaç uygulama yolları 4
Distribüsyon (Dağılım) 6
İlaç Metabolizması (Biyotransformasyon) 7
İtrah (Eliminasyon) 9
Farmakodinamik 11
Reseptörler ve Ligandları 11
Reseptör-Ligand Bağlanması ve Yanıt 15
Tolerans 18
Terapötik indeks 18
Klinik Farmakoloji 19
Otonom Sinir Sisteminin Anatomisi ve Fizyolojisi 20
Parasempatik OSS Farmakolojisi 21
Kolinerjik Nörotransmisyon 21
Kolinerjik agonistler (kolinomimetikler) 22
Asetilkolin esteraz inhibitörleri 22
Muskarinik antagonistler - Antimuskarinikler (parasempatolitikler) 22
Ganglionlar üzerine etkili ilaçlar 23
Sempatik OSS Farmakolojisi 24
Adrenerjik Nörotransmisyon 24
Adrenerjik reseptörlerin etki mekanizması 24
Doğrudan etkili adrenerjik reseptör agonistleri 25
Dolaylı yoldan etkili sempatomimetikler 26
Alfa blokürler 27
Beta blokürler 27
Santral Sinir Sistemi Üzerine Etkili İlaçlar 28
Sedatif – Hipnotik – Anksiyolitik İlaçlar 28
Epilepsi Tedavisinde Kullanılan İlaçlar 30
Anestezide Kullanılan İlaçlar 31
Genel Anestezikler 31
Nöromüsküler blokürler 33
Lokal anestezikler 34
Analjezik ilaçlar 35
Opioidler (morfin vb) 35
NonSteroidal Antiinflamatuar İlaçlar (NSAİİ) 37
Santral sinir sistemine etkili diğer ilaçlar 39
Depresyonda kullanılan ilaçlar 39
Manik depresesif hastalıkta kullanılan ilaçlar 41
Dikkat eksikliği hiperaktivite sendromunda kullanılan ilaçlar 41
Psikozlarda kullanılan ilaçlar 42
Parkinson hastalığında kullanılan ilaçlar 43
Kalp Damar Sistemi Üzerine Etkili İlaçlar 44
Antihipertansif İlaçlar 44
Hipertansiyonun risk faktörü olduğu durumlar 44
Tiazid grubu diüretikler 45
Renin-Anjiotensin-Aldosteron Üzerine Etkili İlaçlar 45
Kalsiyum kanal blokürleri 46
Beta blokürler 46
Alfa-1 blokürler 47
Santral etkili antihipertansif ilaçlar 47
Doğrudan etkili vazodilatörler 48
Pulmoner hipertansiyon tedavisinde kullanılan ilaçlar 48
Kalp Yetmezliğinde Kullanılan İlaçlar 49
Antianginal İlaçlar 49
Hemostazı Etkileyen İlaçlar 50
Antikoagülan ilaçlar 50
Trombolitik ilaçlar 51
Antitrombositik ilaçlar 52
Endokrin Farmakoloji 53
Diyabetes mellitusda kullanılan ilaçlar 53
Glukokortikoidler 54
Kemik ve mineral bozukluklarında kullanılan ilaçlar 55
Solunum Sistemine Etkili İlaçlar 56
Astım tedavisinde kullanılan ilaçlar 56
Gastrointestinal Bozukluklarda Kullanılan İlaçlar 57
Peptik ülser hastalığında kullanılan ilaçlar 57
Antiemetikler (bulantı ve kusmaya karşı kullanılan ilaçlar) 58
Kemoterapötikler 58
Antibakteriyeller 58
Hücre duvarı sentezini bozanlar 59
Penisilinler 59
Sefalosporinler 60
Karbapenemler (İmipenem ve meropenem) 60
Aztreonam 60
Vankomisin 61
Protein sentezini bozanlar 61
Aminoglikozitler 61
Kloramfenikol 62
Makrolidler 62
Klindamisin 63
Linezolid 63
Kuinupristin-Dalfopristin 63
Nükleik asit sentez inhibitörleri 63
DNA giraz inhibitörleri 64
Metronidazol 64
Tüberküloz ilaçları 64
Antifungal ilaçlar 65
Antiviral ilaçlar 66
İlaçların Toksik Etkileri ve Zehirlenme 67
Alerjik reaksiyonlar 67
Histamin ve antihistaminikler 67
İlaçların ağızdaki istenmeyen etkileri 68
Asetilkolin esteraz inhibitörleri 70
Yaygın zehirlenmelerin belirtileri ve tedavisi 70
Genel Farmakoloji
Farmakokinetik
Uygulama Yeri
Metabolizma İtrah
• Lokal uygulama
o Deri üzerine (epidermal- perkütan)
o Deri içine (intradermik-intrakütan)
o Göz üzerine (oküler)
o Burun içine (intranazal)
o Kulak içine
o Ağız içine (bukkal)
o İntratekal
o İntraplevral
o İntraperitoneal
o İntrakardiyak
o İntraartiküler
o İntrauterin
o İntravajinal
o Rektum ve kolon içine
• Sistemik uygulama
o Enteral (Sindirim kanalı)
Ağız yoluyla (oral)
• Sistemik etki elde etmek için ilaçların en sık uygulandığı yoldur
• Çok büyük moleküllü, mide asidine veya enzimlere dayanıksız ilaçlar
bu yolla uygulanamaz
• İlacın yutulduktan sonra parçalanıp çözünmesi, emilmesi ve vücuda
dağılması vakit aldığından ilacın kan düzeyi yavaş yavaş yükselir ve
yavaş yavaş düşer
• Emilen ilaç önce portal dolaşımla karaciğere gider. Karaciğerde ilacın
bir kısmı metabolize edilebilir ve/vaya safraya atılabilir. Buna ilk geçiş
etkisi denir
• Uygulama yerinden sistemik dolaşıma giren ilaç miktarının oranına
biyoyararlanım adı verilir. Biyoyararlanımın % 100’den az olmasının
iki nedeni olabilir: 1) Uygulama yerinden kana emilimin tam olmaması2)
İlacın sistemik dolaşıma girmeden önce metabolize olması veya
vücuttan atılması
Dil altı yoluyla (sublingual)
• Nitrogliserin (Angina pektoriste kullanılır)
Rektal
• Diazepam (konvülziyon tedavisi), NSAİİ (Çocuklarda ateş düşürmek
için)
o Parenteral
Ven içine (intravenöz IV)
Kas içine (intramüsküler İM)
Deri altına (subkütan)
Arter içine (intraarteriyel)
5
Kemik iliği içine
o Transdermal
Trinitrin (nitrogliserin), skopolamin, estradiol, testosteron, nikotin
o İnhalasyon
Genel anestezik gazlar
o İntranazal
Oksitosin, Vazopressin, GnRH analogları, Midazolam
Distribüsyon (Dağılım)
Proteine
Serbest Bağlı
Etki Metabolizma
Doku
yeri İtrah
depoları
• Birimi Litre
• Vücut ağırlığına göre düzeltilirse Litre/Kg
• Yükleme dozunun belirlenmesinde önem taşır
• Plazma proteinlerine bağlanma (Plazmadaki toplam ilaç miktarını arttırarak Vd’yi azaltır.
• Yağ dokusunda birikme (ilacın plazmadaki konsantrasyonu azaldığından Vd’yi arttırır. Yaş,
cinsiyet ve kilo gibi yağ dokusunu değiştiren faktörler Vd’yi etkiler.)
• Diğer dokularda birikme (ilacın plazmadaki konsantrasyonu azaldığından Vd’yi arttırır)
6
• Heparin → 0,06 litre/kg
• Parasetamol → 0,95 litre/kg
• Digoksin → 7,2 litre/kg
• Amoksisilin → 0,41 litre/kg
• Desipramin → 34 litre/kg
Tiopental gibi yağda çözünürlüğü yüksek ilaçların intravenöz olarak hızlı uygulanması ile ortaya
çıkan bir fenomendir. Plazmadaki tiopental, kan akımı yüksek olan beyinle hızla denge durumuna
gelir ve anestezik etkisi hızla başlar. Ancak daha sonra kan akımı daha yavaş olan ama ilaç de-
polama kapasitesi büyük olan çizgili kas ve yağ dokusunda birikmeye başlar ve vücuttaki toplam
miktarı çok değişmeksizin beyindeki konsantrasyonu azaldığından etkisi azalır. Tekrarlayan dozlar-
da vücuttaki miktarı arttığından etki süresi uzar.
Doku Depoları
Kan-Beyin Bariyeri
Beyindeki kapiller damarların daha az geçirgen olması nedeniyle büyük ve iyonlaşan moleküller-
in beyne geçmesi çok kısıtlıdır. Buna karşın küçük ve lipofilik ilaçlar, örneğin etil alkol, genel an-
estezikler, nikotin beyne kolaylıkla geçerler. İlacın kan-beyin bariyerini geçip geçememesi, beyin
üzerine etki gösterip gösteremeyeceğini belirler. Beyin üzerine etki göstermesi istenen ilaçların
kan-beyin bariyerini geçebilmeleri gereklidir.
Enzim
İlaç molekülü Metabolit
Ön-ilaç örnekleri:
Biyotransformasyon Reaksiyonları
• Faz I reaksiyonları
o Oksidasyon (Sitokrom P450 enzimleri, endoplazmik retikulumda bulunur)
o Redüksiyon
o Hidroliz (lokal anestezikler, süksünil kolin)
• Faz II reaksiyonları - Konjugasyon
o Glukuronidasyon
o Asetilasyon (hydralazine, procainamide, isoniazid (INH))
o Glutatyon
o Glisin
o Sülfat
o Metilasyon
İtrah (Eliminasyon)
• Böbrekler İdrar
• Karaciğer Safra
• Akciğer Anestezik gazlar
Böbreklerden atılma
• Penisilin G
• Sefaleksin
• Tobramisin
• Gentamisin
• Amikasin
• Atenolol
• Lityum
• Diazepam
• Klordiazepoksid
• Karbamazapin
• İmipramin
• Prazosin
• Varfarin
• Siklosporin
• Tolbutamid
• İdrar pH’ı asitleştiğinde alkali ilaçların, alkalileştirildiğinde asidik ilaçların atımı artar (Tubuler
9
reabsorbsiyon azaldığı için)
• İdrar pH’ını asitleştirmek için:
o NH4Cl (Amonyum klorür)
o Vitamin C (Askorbik asit)
• İdrar pH’ını bazikleştirmek için:
o NaHCO3 (Sodyum bikarbonat)
o Asetazolamid (Karbonik anhidraz inhibitörü)
• Etanol
• Fenitoin
• Salisilatlar
10
Farmakodinamik
İlaçlar doğrudan fizikokimyasal özellikleriyle veya hücrelerdeki reseptörlere, enzimlere veya iyon
kanallarına bağlanarak etkilerini gösterirler.
Reseptörler ve Ligandları
Reseptörlerin Sınıflandırılması
G proteinleri
G proteinlerine örnekler
• Gq Fosfolipaz C stimulasyonu
• Gs
o Beta adrenerjik reseptörler
o Dopamin D1 reseptörü
o Glukagon reseptörü
o Histamin H2 reseptörü
o Prostasiklin reseptörleri
o 5HT 4, 6, 7 (Serotonin reseptörleri)
• Gi/Go
o Alfa 2 adrenerjik reseptörler
o Muskarinik asetilkolin reseptörü M2
o Dopamin D2 reseptörü
o Bazı opioid reseptörleri
o 5HT 1 (Serotonin reseptörleri)
• Gq
o Alfa 1 adrenerjik reseptörler
o Muskarinik asetilkolin reseptörü M1 ve M3
o Histamin H1 reseptörü
o Anjiotensin II reseptörü
o Vazopressin V1 reseptörü
o 5HT 2 (Serotonin reseptörleri)
13
İkinci Haberciler
cAMP
Adenilil Siklaz
Fosfodiesteraz
ATP cAMP AMP
Protein Protein
Kinaz A Kinaz A
(İnaktif) (Aktif)
Protein Fosfoprotein
Fosfataz
Fosfolipaz C-β
14
cGMP
NO (Nitrik Oksid)
Fosfodiesteraz
GTP cGMP GMP
Protein Protein
Kinaz G Kinaz G
(İnaktif) (Aktif)
Protein Fosfoprotein
Fosfataz
Afinite: Ligandın reseptörlere bağlanma becerisinin bir ölçütüdür. Afinite yüksek ise belli bir miktar
reseptör işgali için düşük konsantrasyonda ligand gerekir. 1/Kd olarak da tanımlanabilir.
Kd: Afinite gibi ligandın reseptörlere bağlanma becerisinin bir ölçütüdür. Reseptörlerin % 50’sini
işgal etmek için gerekli olan ligand konsantrasyonudur.
Efikasi: Reseptör işgali ile yanıt arasındaki ilişkinin bir ölçütüdür. Aynı işgal düzeyinde bir agonis-
tin yanıtı diğerinden daha yüksekse efikasisi daha yüksek denir. Full agonistlerin efikasisi parsiyel
agonistlerden daha büyüktür.
Potens: Belli bir etkiyi elde etmek için gerekli ilaç dozu veya konsantrasyonudur. Yüksek potensli
bir ilaç, belli bir etkiyi, düşük potensli bir ilaca göre daha düşük konsantrasyonda ortaya çıkarır.
Potensin ne olacağı hem afiniteye hem de efikasiye bağlıdır. Potens ölçütü olarak genellikle EC50
kullanılır.
1
A
0,9
0,8
0,7
Yanıt Oranı
0,6 B
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0
0,01 0,1 1 10 100
Log C
1
A
0,9
0,8
0,7
Yanıt Oranı
0,6 B
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0
0,01 0,1 1 10 100
Log C
16
Antagonizma
Kompetitif Antagonizma
1
0,9
0,8
0,7 Antagonist
yok
0,6
RH/Rt
0,5
Antagonist
0,4
var
0,3
0,2
0,1
0
0,01 0,1 1 10 100 1000 10000
H
17
Nonkompetitif Antagonizma
1
0,9
0,8
0,7 Antagonist
0,6 yok
RH/Rt
0,5
0,4 Antagonist
0,3 var
0,2
0,1
0
0,01 0,1 1 10 100 1000 10000
H
Tolerans
Terapötik indeks
18
Terapötik indeksi düşük ilaç örnekleri
• Varfarin • Karbamazepin
• Lityum • Fenitoin
• Digoksin • Aminoglikozidler
• Trisiklik antidepresanlar • Amfoterisin B
• Teofilin • Siklosporin
• AZT (zidovudin) • 5-fluorourasil
Klinik Farmakoloji
Biyoeşdeğerlik:
Etkin maddesi aynı olan iki ilacın aynı dozda, aynı yolla ve aynı farmasötik şekilde uygulandığında
biyoyararlanımının aynı olmasıdır.
Nerde kullanılır:
Jenerik İlaçların orjinal ilaçla karşılaştırılması
Bakılan parametreler:
Cmax, Tmax, Eğri altında kalan alan
• OSS, kalp hızı, kan basıncı, gastrointestinal ve genitoüriner fonksiyonlar gibi vücudun iç
işlerini düzenleyen ve bilinç dışı çalışan sinir sistemi kısmıdır.
• Parasempatik ve sempatik olmak üzere iki kısımda ele alınır. Bu iki kısmın oluşturduğu
yanıtlar çoğunlukla birbirlerine ters yöndedir.
• Çizgili kaslara giden motor sinirlerden farklı olarak periferik OSS sinir lifleri ganglionlarda
sinaps yaparlar ve hedef dokulara postganglionik sinir lifleri gider.
• Parasempatik OSS’nin ganglionlarının çoğu innerve edilen organlarda bulunur. Buna karşın
sempatik OSS’nin ganglionları vertebral kolona komşu iki paravertebral zincirde bulunur.
• Hem parasempatik hem de sempatik OSS’nin ganglionlarında nörotransmitter olarak aset-
ilkolin kullanılır. Reseptör ise bir katyon kanalı olan nikotinik asetilkolin reseptörüdür.
• Parasempatik OSS’nin hedef dokularında kullanılan nörotransmitter asetilkolin, reseptörler
ise muskarinik asetilkolin reseptörleridir.
• Sempatik OSS’nin hedef dokularında kullanılan nörotransmitter noradrenalin, reseptörler
ise alfa ve beta adrenerjik reseptörlerdir. Bu genellemenin iki istisnası vardır: termoregülatör ter
bezleri ve piloerektör kaslar. Buralarda kullanılan nörotransmitter asetilkolindir.
• Böbrek üstü bezi medullası bir sempatik OSS ganglionu olarak düşünülebilir. Buradaki
nikotinik asetilkolin reseptörlerinin uyarılması, kan dolaşımına adrenalin ve noradrenalin salıverilm-
esine neden olur.
Kolinerjik Nörotransmisyon
• Kolin esterleri
o Asetilkolin
Çok kısa ömürlü
Göz cerrahisi sırasında miyozis oluşturmak
o Betanekol (sadece muskarinik etki, kolinesteraza dayanıklı)
Postoperatif nörojenik ileus tedavisi
İdrar retansiyonu tedavisi
o Metakolin (muskarinik yanında hafif nikotinik etki, kolinesteraza kısmen dayanıklı)
Tanı: Bronşial hiperaktivite
o Karbakol (muskarinik yanında belirgin nikotinik etki, kolinesteraza dayanıklı)
• Parasempatomimetik alkaloidler
o Pilokarpin
Ağız kuruluğu tedavisi
Glokom tedavisi
o Muskarin
o Arekolin
o Aseklidin
o Oksotremorin
• Tersinir
o Edrofonyum
Tanı: Myastenia gravis
o Fizostigmin
Tersiyer amin (SSS’ye girebilir)
Glokom tedavisi
Atropin zehirlenmesinde antidot
o Neostigmin ve pridostigmin
Kuaternary amin (SSS’ye giremez)
Nörojenik ileus tedavisi
İdrar retansiyonu tedavisi
Myastenia gravis tedavisi
Depolarize etmeyen nöromusküler blokürlerin etkisinin geri döndürülmesi
o Donepezil, rivastigmin
Lipofilik (SSS’ye çok iyi girer)
Alzheimer hastalığı
• Tersinmez (Organofosfatlar)
o Malatyon
o Paratyon
o Sinir gazları, örn: sarin
Adrenerjik Nörotransmisyon
• Katekolaminlerin sentezi
Tirozin
Tirozin hidroksilaz
Dopa
Aromatik aminoasid dekarboksilaz
Dopamin
Dopamin Beta hidroksilaz
Noradrenalin
Feniletanolamin-N-metil transferaz
Adrenalin
Noradrenalin ve adrenalin
• Noradrenalin alfa-1, alfa-2 ve beta-1 adrenerjik reseptörleri aktive eder
• Adrenalin alfa-1, alfa-2 , beta-1 ve beta-2 adrenerjik reseptörleri aktive eder
• Noradrenalin uygulanması kan basıncının yükselmesine ve başlangıçta kalp hızının art-
masına neden olur. Daha sonra kan basıncı yükselmesine bağlı refleks bradikardi ile kalp hızı
azalabilir. Nabız basıncı artar.
• Adrenalin uygulamasının sonucu doza bağlıdır. Düşük dozda kalp hızını arttırıp kan
basıncını düşürür. Orta dozlarda kan basıncında değişiklik olmaksızın kalp hızını arttırır. Yüksek
dozlarda ise noradrenalinle aynı yanıt ortaya çıkar. Nabız basıncı artar.
• Kullanıldıkları yerler
o Kardiyak arrest (kalp durması)
o Anafilaksi (sadece adrenalin)
o Ağır astım krizi (sadece adrenalin)
o Lokal anesteziklere eklenti olarak
25
o Hemodinamik şok
Alfa-1 agonistler
• Prototip ilaç: fenilefrin
• Kan basıncı yükselir, nabız basıncı değişmez, kalp hızı refleks bradikardi ile azalabilir.
• Kullanıldıkları yerler
o Nazal dekonjestanlar
o Oftalmolojide midriyazis yapmak için
o Hemodinamik şok (Alfa-1 reseptör üzerinden vazokonstrüksiyon yaptığından perif
erik direnci arttırarak tansiyonu yükseltir ancak deri, parmaklar ve karın içi organların
kanlanması azaldığından doku hasarına neden olabilir)
Alfa-2 agonistler
Beta agonistler
Salıvericiler
26
Reuptake inhibitörleri
• Örnekler
o Kokain
o Trisiklik antidepresanlar
Alfa blokürler
Alfa-1 blokürler
• Alfa-1 adrenerjik reseptörleri bloke ederler
• Arteriolar ve venöz direnç azalır, kan basıncı düşer
• Refleks taşikardi yapabilirler
• Su ve tuz tutulumu yapabilirler
• Prazosin, doksazosin, terazosin
• Kan lipid profiline etkileri: HDL’yi arttırırlar, LDL’yi azaltırlar
• Endikasyonları
o Hipertansiyon
o Benign prostat hiperplazisi
• İstenmeyen etkileri
o İlk doz senkopu (bayılması)I
o Ortostatik (pozisyona bağlı) hipotansiyon
o İdrar inkontinansı (idrar kaçırma)
Alfa-2 blokürler
Mirtazapin; antidepresan olarak kullanılır
Beta blokürler
• Sınıflandırma
o Benzodiazepinler
• Prototip ilaç: Diazepam
o Benzodiazepin dışındakiler
• Zopiklon, Zolpidem ve Zaleplon
• Buspiron (Sadece anksiyolitik)
• Benzodiazepinler
o Etkilerini GABA-A reseptörleri üzerindeki allosterik Bz reseptörlerine bağlanarak
gösterirler
o GABA’nın etkisini potansiyalize ederler
o Sedatif-hipnotik etkilerine ek olarak
• Anksiyolitik
• Antikonvülzan
• Kas gevşeticidirler
o Kulanıldıkları yerler
• Ağır anksiyete durumları (2-4 Hafta)
• Status epileptikus
• Febril konvülsiyonlar (Havale geçirme)
• Minör cerrahi ve diş operasyonlarında sakinleştirici olarak
• Cerrahi öncesi premedikasyon
• Akut alkol çekilme semptomlarının tedavisi
• Ağır kas spazmları – tetanus
• Serebral palsi
o İstenmeyen etkileri
• Konfüzyon (kafa karışıklığı), amnesi (unutkanlık), uyuklama
28
• Yaşlı hastalarda düşme ve buna bağlı kırık
• Bağımlılık
• Kronik kullanımdan sonra aniden bırakılınca çekilme belirtileri; uykusuzluk,
kaygı
• Solunum depresyonu; çok yüksek dozlarda ve alkol gibi diğer depresanlarla
birlikte kullanıldığında
• Paradoksik etkiler – disinhibisyon; kişilik değişikliği, saldırganlık
o Farmakokinetik
• Benzodiazepinlerin çoğunun P450 metabolitleri aktiftir.
• İstisnalar
• Okzazepam
• Temazepam
• Lorazepam
• Bunlar karaciğerde glukuronidasyonla inaktif metabolite dönüşürler
o Zehirlenme durumunda kullanılacak antidot:
• Flumazenil
• Flumazenil benzodiazepin bağlanma bölgesi antagonistidir
• Barbituratlara ve alkole bağlı sinir sistemi depresyonunda işe yaramaz
o Örnek ilaçlar (Eliminasyon yarı ömrüne göre)
Kısa etkililer (2-5 saat) Orta etkililer (10-30 saat) Uzun etkililer (2-4 gün)
• GABA-A Reseptörü
o GABA-A reseptörü iyon kanalı yapısında, klor iyonuna geçirgen
pentamerik bir reseptördür
29
o GABA-A reseptörlerinin aktivasyonu nöronların uyarılabilirliğini azaltır
o Giderek artan benzodiazepin dozlarında sırayla sedasyon, uyku, anestezi ve
beyin sapı depresyonu ortaya çıkar
• Benzodiazepinler VS Barbituratlar
o Benzodiazepinler, eskiden aynı amaçla kullanılan barbituratlara göre çok daha
güvenlidir
o Barbituratlardan farklı olarak ender durumlar hariç ağır solunum depresyonu ve ko
maya yol açmazlar
o Barbiturat bağlanma bölgesi GABA ve benzodiazepinlerden farklıdır.
o Fenobarbital bazı epilepsilerin tedavisinde kullanılmaktadır. Tiopental intravenöz
genel anesteziktir
• Buspiron
o 5-HT1A parsiyel agonist
o Genelleşmiş kaygı bozukluğunda kullanılır
o Sedatif etkisi yok
o Etkisinin ortaya çıkması 1-2 hafta alır
• Uyarı: Genel anestezide kullanılan ilaçlar sadece deneyimli personel tarafından ve yeterli
resüsitasyon donanımı olduğu durumlarda kullanılmalıdır.
Genel Anestezikler
• Genel anestezi, ilaçlar yardımıyla kişinin uyaranları algılaması ve onlara yanıt vermesinin
geçici olarak ortadan kaldırılmasıdır
• Bu şekilde cerrahi girişim hasta ve doktor için en rahat olacak şekilde gerçekleştirilebilir
• Genel anesteziden istenen şeyler şunlardır:
31
o Bilinç kaybı
o Analjezi (ağrının hissedilmemesi)
o Amnezi (Genel anestezi sırasında olanları hatırlamama)
o Ağrılı uyaranlara karşı istemli ve otonom refleks yanıtları ortadan kaldırmak
o Çizgili kasların gevşemesi
• İdeal bir genel anestezik yukarda istenen şeyleri gerçekleştirmenin yanında şu özelliklere
de sahip olmalıdır:
o Güvenlik aralığı geniş olmalıdır
o Hızlı ve güvenli bir indüksiyon (genel anestezinin başlatılması) sağlamalıdır
o İlaç kesildikten sonra hastanın ayılması hızlı ve güvenli olmalıdır
• Bu özelliklerin hepsini sağlayan tek bir ilaç olmadığından, genel anestezikler ve diğer
yardımcı ilaçların kombinasyonları kullanılmaktadır.
• Preanestezik medikasyon
o Genel anesteziye yardımcı olması için verilen, anestezikler dışındaki ilaçlardır
o Örnek İlaçlar
Opioidler – analjezik (ağrı kesici)
Benzodiazepinler – anksiyolitik (kaygı giderici)
Antikolinerjik ilaçlar – sekresyonları azaltmak ve vagal otonom refleksleri
baskılamak (örneğin atropin)
Mide asiditesini azaltan ve boşalmasını hızlandıran ilaçlar
• Histamin H2 reseptör blokürleri ve proton pompası inhibitörleri
• Metoklopramid
• Genel anestezi yapma amacıyla kullanılan ilaçlar
o İntravenöz anestezikler
Sodyum tiopental
Propofol
Etomidat
Kısa etki süreli opioidler (Fentanil, Sufentanil, Alfentanil, Remifentanil)
Ketamin
o İnhalasyon anestezikleri
Halotan
İzofluran
Desfluran
Sevofluran
Enfluran
Azot protoksid (Nitröz oksit)
• İntravenöz anestezikler
o Propofol
Anestezi indüksiyonu ve idamesinde kullanılır
Maksimum etki 2 dakikada ortaya çıkar, 5-10 dakika sürer
SSS ve KVS depresyonu yapar
o Etomidat
Anestezi indüksiyonu ve idamesinde kullanılır
KVS depresyon yapıcı etkisi yok
Kortikosteroid sentezini bloke eder
o Ketamin
Disosiyatif anestezi yapar
Glutamaterjik NMDA reseptör antagonistidir
Solunum ve dolaşım üzerine diğer ilaçlara göre daha az etki yapar
Küçük cerrahi operasyonlarda tek başına kullanılabilir
Uyanma sırasında deliryum ve halüsinasyonlar görülebilir
Kafa içi basıncını arttırır
32
o Midazolam
Kısa etki süreli benzodiazepin
Kullanıldığı yerler
• Preoperatif sedasyon
• Amnezi oluşturmak
• Anestezi indüksiyonu
• Ameliyathane dışı kısa cerrahi
Solunum depresyonu yapar
o Fentanil
Anestezi indüksiyonu ve idamesinde de kullanılan opioid
Solunum fonksiyonunu deprese eder
o Nörolept analjezi
Opioid (Fentanil) + Antipsikotik (Droperidol)
Etkileri
• Sakinleşme - sedasyon
• Motor aktivitede azalma
• Analjezi
Bilinç kaybı ve çizgili kas gevşemesi yapmaz
• İnhalasyon anestezikleri
o Nitröz oksit (N2O)
Renksiz, kokusuz, irritan (tahriş edici) olmayan bir gazdır
Metabolize olmaz, akciğerlerden inhalasyonla atılır
Etkisi çabuk başlar, çabuk sonlanır
Genel anestezik etkisi düşüktür; minimum alveoler derişimi (MAC değeri) en
yüksektir
Analjezik etkisi güçlüdür
Genellikle diğer ilaçlarla kombine kullanılır
Anestezi bittikten sonra difüzyon hipoksemisi gelişebilir. Azot protoksit akışı
kesildikten sonra birkaç dakika boyunca ilave oksijen verilmelidir
o Diğer inhale genel anestezikler
Halotan
• Duyarlı insanlarda hepatotoksik olduğundan artık kullanılmıyor
• Karaciğerde en fazla metabolize olan GA (Enfluran ikinci diğerleri çok
az)
• Minumum alveolar konsantrasyonu (MAK) en düşük
Desfluran: Buhar basıncı en yüksek olan GA
• Genel anestezide karşılaşılan ender bir komplikasyon:
o Malign hipertermi
Çizgili kasda hücre iç depolardan aşırı kalsiyum salıverilmesine bağlı
Tedavi: Dantrolen + destekleyici tedavi
Nöromüsküler blokürler
• Sinir kas kavşağında nikotinik asetilkolin reseptörleriyle etkileşerek kolinerjik iletimi bloke
ederler : Çizgili kas felci yaparlar
• Sınıflandırma
o Kompetitif (yarışmalı) blok yapanlar (Antagonist)
Atraküryum
Mivaküryum
Veküronyum
Panküronyum
Sisatraküryum
Roküronyum
33
o Depolarizasyonla blok yapanlar (Agonist)
Süksinilkolin
• Kompetitif (yarışmalı) blok yapanlar
o Bu grup ilaçların yaptığı felç sinir kas kavşağında asetilkolin konsantrasyonunun
artmasıyla azaltılabilir
o Antikolinesterazlar (neostigmin) sinir kas kavşağında asetilkolinin yıkımını azaltarak
asetilkolinin konsantrasyonunu arttırır ve bu şekilde felci ortadan kaldırır veya azaltır
o Myastenia gravisli hastalar ve hipokalemili hastalar, yarışmalı blok yapan
nöromüsküler bloke edici ilaçların felç edici etkisine daha fazla duyarlıdırlar.
o Yarışmalı blok yapan ilaçlar içinde etkisi en çabuk başlayan: Roküronyum
o Kan dolaşımında non-enzimatik olarak yıkılan: Atraküryum
o Plazmada psödokolinesteraz tarafından hidroliz edilen: Mivaküryum
o Etki süresi kısa olanlar: Atraküryum ve mivaküryum (15-30 dakika)
o Etki süresi uzun olan: panküronyum
o Yarışmalı blok yapan ilaçların etkisini potansiyalize eden ilaçlar: inhale genel anest
ezilkler, aminoglikozid antibiyotikler ve polimiksinler
o Roküronyum ve veküronyum etkisinin geri çevrilmesinde kullanılan ilaç: Sugam
madeks. (Etkisi kimyasal antagonizmaya dayalı)
• Depolarizasyonla blok yapanlar
o Süksinilkolin
o Etkisi en hızlı başlayan ve infüzyon kesildikten sonra etkisi en hızlı geçen ajan
o Plazmada pseudo kolinesteraz eksikliği olanlarda etki süresi uzar
o Başlangıçtaki uyarıcı etkileri nedeniyle fasikülasyon tarzında kasılmalar yapar
o Hiperpotasemi yapabilir
o Malign hipertermi yapabilir
Lokal anestezikler
• Sinir liflerindeki impuls iletimini bloke ederek sinirin beslediği bölgede geçici duyu kaybı
oluştururlar
• Etkilerini, uyarılabilir hücreler ve sinir liflerindeki voltajla düzenlenen sodyum kanallarını
inaktif durumda bloke ederek gösterirler
• Ağrı dışında diğer duyu sinirlerini, motor sinirleri ve otonom sinirleri de bloke edebilirler
• Motor sinirlerin duyarlılığı daha azdır
• Sınıflandırma
• Ester yapılılar plazmada psödokolin esterazlar tarafından yıkılır. Etki süreleri kısadır
• Amid yapılılar karaciğerde yıkılır. Etki süreleri daha uzundur.
34
• Kokain
o İlk kullanılan lokal anestezik
o Potensi düşük, bağımlılık yapıcı
• Lidokain
o Lokal anestezinin her türünde kullanılır
o Antiaritmik ilaç olarak da kullanılır
• Bupivakain
o Etki süresi en uzun (vazokonstriktör eklemeye gerek yok)
o Kardiyotoksik etkileri daha belirgin
Analjezik ilaçlar
37
• Siklooksijenazlar (COX’lar)
o COX-1 (Tüm vücutta yaygın)
o COX-2 (İnflamasyondan sorumlu hücrelerde daha yaygın)
o COX-3 (Santral sinir sisteminde olduğu düşünülüyor)
• Antinflamatuar Etki
o NSAİİ’lar inflamasyonun 4 ana belirtisi olan ağrı, şişlik. Kızarıklık ve yerel sıcaklık
artışını azaltırlar.
o Antiinflamatuvar etkileri glukokortikoidlerden daha azdır.
o İstisna: Parasetamol ve dipiron’un sadece analjezik ve antipiretik etkisi vardır. Antiin
flamatuar etkisi belirgin değildir.
• Analjezik Etki
o Baş ağrısı, diş ağrısı, miyalji (kas ağrısı), artralji (eklem ağrısı) gibi hafif-orta dere
cede ve künt ağrılarda kullanılır
o Analjezik etkileri narkotik analjeziklerden (morfin vb.) daha azdır.
o Analjezik etkilerini, Prostasiklin (PG I2) ve PG E2 sentezini azaltarak gösterirler. Bu
prostaglandinler tek başına ağrı oluşturmaz, ağrı sinir uçlarının aljezik mediyatörlere
duyarlılığını arttırırlar.
o Ağrı sinir uçlarını doğrudan uyaran ve ağrı hissine yolaçan (aljezik) mediyatörler:
Histamin
Serotonin
Bradikinin
P maddesi
Anjiotensin
• Antipiretik Etki
o İnflamasyon sırasında salıverilen endojen pirojenlere bağlı ateşi düşürürler. Güneş
çarpması ve benzeri hipertermilerde etkisizdirler. Normal vücut sıcaklığını etkileme
zler.
o Vücut sıcaklığını kontrol eden ön hipotalamus preoptik alanda Prostaglandin E2
sentezini engellerler.
• NSAİİ’ların İstenmeyen etkileri
o Gastrointestinal
Karın ağrısı, bulantı, kusma, iştahsızlık
Mide erozyonları/ülserleri
Kansızlık, Gİ kanama
Perforasyon/obstrüksiyon (Delinme/tıkanma)
o Trombositler
Trombosit aktivasyonunun baskılanması
Morarmaya eğilim
Kanama riskinde artış
o Böbrekler (Renal)
Su ve tuz tutulumu, ödem
Böbrek, kalp ve siroz hastalarında böbrek işlevlerinde kötüleşme
Antihipertansif ve diüretik ilaçların etkinliğinde azalma
Ürik asit atılmasında azalma (özellikle aspirin)
Hiperpotasemi
o Kardiyovasküler
Ductus arteriosus’un (fötal kan dolaşımında önemli bir damar) kapanması
Miyokard enfarktüsü
İnme
Tromboz
o Santral Sinir Sistemi
Baş ağrısı
Baş dönmesi
38
Konfüzyon (kafa karışıklığı)
Hiperventilasyon (salisilatlar)
o Uterus
Gebelik süresinin uzaması
Doğum eyleminin baskılanması
o Aşırı duyarlılık
Vazomotor rinit
Anjionörotik ödem
Astım
Ürtiker
Al basması
Hipotansiyon
Şok
• Aspirin (Asetil salisilik asit)
o Siklooksijenaza kovalent bağlanır, tersinmez olarak bloke eder
o Trombosit agregasyonunu azalttığından miyokard infarktüsü sonrası profilakside
kullanılır
o Düşük dozda ürik asit atılımını azaltır, yüksek dozda arttırır (Gut hastalığında önemli)
o Özgün istenmeyen etkiler
Salisizm: kulak çınlaması, baş dönmesi, işitmede azalma (Erken
intoksikasyon bulgusu)
Reye sendromu: çocuklarda viral enfeksiyon sırasında (özellikle su çiçeği)
aspirin kullanılırsa ortaya çıkabilen çok ender ama tehlikeli ensefalopati
Yüksek terapötik dozlarda respiratuvar alkaloz, toksik dozlarda respiratuvar
asidoz + metabolik asidoz
o Zehirlenmede bikarbonat ile idrar alkalizasyonu yapılabilir
• Parasetamol (Asetaminofen)
o Antiinflamatuvar etkisi yok
o Santral analjezik ve antipiretik etkisi var
o Aspirinle karşılaştırıldığında
Trombosit fonksiyonunu etkilemez
Reye sendromuna neden olmaz
Ürik asit düzeyini etkilemez
NSAİİ duyarlılığı ve astımda daha güvenli
Gastrointestinal rahatsızlık az
o Zehirlenme durumunda hepatotoksisite yapar
o Antidot: N-asetilsistein
• Diğer NSAİİ’lar
o İbuprofen
o Naproksen
o İndometazin
o Ketorolak
o Sulindak
o Selekoksib, rofekoksib (COX2 seçici)
42
• İstenmeyen etkileri
o Diskineziler (Ekstrapiramidal semptomlar)
Akut
• Psödoparkinsonizm, distoni, akatizi
• Tedavi: antimuskarinikler (benztropin, difenhidramin)
Kronik
• Tardiv diskinezi
• Tedavi: İlaç kesilir; atipik antipsikotiğe geçilir
o Disfori (kendini kötü hissetme)
o Endokrin bozukluklar
Hipertermi (nöroleptik malign sendrom)
• Tedavi: Dantrolen ve bromokriptin (dopamin agonisti)
Prolaktin artışı → jinekomasti, galaktore, amenore
Yeme bozuklukları → kilo artışı
o Otonom sinir sistemi üzerine etkiler
Muskarinik blokaj
• Taşikardi
• Nöbet eşiğinde düşme
Alfa adrenerjik reseptör blokajı
• Hipotansiyon
o Örnek ilaçlar
Tipik
• Klorpromazin
• Tioridazin
• Flufenazin
• Haloperidol
Atipik (5-HT2 resptörlerini de etkilerler)
• Klozapin
• Olanzapin
• Risperidon
• Aripiprazol
Antihipertansif İlaçlar
Tedavi hedefleri
45
Anjiyotensin 2 reseptör (AT-1) blokürleri
Renin inhibitörleri
• Aliskiren
• Bradikinin yıkımını etkilemezler
• Aldosteronda azalma, vazodilatasyon
Endikasyonları
• Hipertansiyon
• Diyabetik nefropati
• Konjestif kalp yetmezliği
İstenmeyen etkileri
Beta blokürler
Alfa-1 blokürler
47
Doğrudan etkili vazodilatörler
• Hidralazin
o Arteriolar gevşeme
o Orta-ağır hipertansiyonda kullanılır
o N-asetiltransferaz’la metabolize olur
o İstenmeyen etkileri
SLE benzeri sendrom
Ödem
Refleks taşikardi
• Nitroprussid
o Yıkım ürünü : Nitrik oksid (NO)
o Hem arteriolleri hem de venülleri gevşetir
o Hipertansif acillerde İV infüzyonla kullanılır (t ½ < 2 dakika)
o İstenmeyen etki
Siyanid toksisitesi (sodyum nitrit ve sodyum tiyosülfatla tedavi edilir)
Refleks taşikardi
• Minoksidil ve diazoksid
o Potasyum kanallarını açarak damar düz kaslarını hiperpolarize eder
o Arteriolleri gevşetir
o Endikasyonları
Ağır hipertansiyon
İnsülinoma (diazoksid)
Saç dökülmesi (minoksidil)
o İstenmeyen etkileri
Hipertrikozis (minoksidil)
Hiperglisemi (diazoksid)
Ödem
Reflexs taşikardi
• Bosentan
o Endotelin A (ETA) reseptörlerini bloke ederek, Endotelin-1’in vazokonstrüktör etkisini
önler
o Ağız yoluyla uygulanabilir
o Gebelikte kontrendike
48
o İstenmeyen etkileri
Baş ağrısı
Kızarma
Hipotansiyon
• Epoprostenol (prostasiklin – Prostaglandin I2)
o İV infüzyonla kullanılır
o İloprost: sentetik prostasiklin analoğu
• Sildenafil
o Fosfodiesteraz tip 5 inhibitörü
o Hücre içi cGMP’yi arttırarak damarları gevşetir
o Pulmoner arterleri gevşettiğinden pulmoner hipertansiyonda kullanılır.
Antianginal İlaçlar
• Angina pektoris (göğüs ağrısı) stabil iskemik kalp hastalığının ana belirtisidir
• En önemli sebebi koroner aterosklerozdur
• Tedavi hedefleri
o Kalbin iş yükünü dolayısıyla oksijen tüketimini azaltmak
o Vazospazmı azaltarak kanlanmayı arttırmak
• Kullanılan ilaçlar
o Nitratlar
o Beta blokürler
Uyarı: Vazospastik anginada kullanılmaz
o Kalsiyum kanal blokürleri
Vazospastik anginada nifedipin tercih edilir
• Nitratlar
o Örnek ilaçlar
Nitrogliserin (dil altı, transdermal, İV)
İzosorbid mono ve dinitrat (oral)
o NO (Nitrik Oksit) salıvererek etkilerini gösterirler
49
o Venlerde genişleme → kalbe venöz dönüşte azalma → kalp işinde azalma
o Uyarı: tekrarlanan kullanımda taşifilaksi gelişir
o Uyarı: Sildenafil ile birlikte ağır hipotansiyon
Antiaritmik ilaçlar
• Sınıflandırma
o Sınıf I: Na (Sodyum) kanal blokürleri
1A: kinidin, prokainamid
1B: lidokain, meksiletin
1C: Flekainid
o Sınıf II: Beta blokürler
o Sınıf III: K (potasyum) kanal blokürleri
Amiodaron
Sotalol
o Sınıf IV: Ca (kalsiyum) kanal blokürleri
Verapamil
Diltiazem
o Sınıflandırılmamış
Adenozin
Magnezyum
• Lidokain
o Sınıf IB: inaktif durumdaki Na (Sodyum) kanallarını bloke eder
o Özellikle iskemik kalp dokusundaki uyarılabilirliği azaltır; ventriküler aritmilerde kul
lanılır
o Kullanıldığı yerler
Miyokard enfarktüsü sonrası
Açık kalp cerrahisi
Digoksin zehirlenmesi
o İlk geçiş etkisi yüksek → İV kullanılır
o Lokal anestezik
Antikoagülan ilaçlar
• Kan, plazmada çözünmüş olarak bulunan fibrinojenin, hızla polimerize olarak bir ağ olutur-
an fibrine dönüşmesiyle pıhtılaşır
• Pıhtılaşma faktörlerinin bir çoğu bu işlemin yürütülmesini sağlayan proteazlardır ve kendileri
de kısmi proteolizle aktif hale gelirler
• Antikoagülanlar, kanın pıhtılaşmasını azaltan ilaçlardır
• Etki mekanizmaları
o Heparin: Proteaz inhibitörü olan Antitrombin III’ün aktive olmuş pıhtılaşma faktörler
ine (IXa, Xa, XIa, XIIa) bağlanmasını arttırarak, inaktivasyonlarına neden olur. Etkisi
hemen başlar
o Varfarin (kumarinler): K vitamini antagonisti. K vitaminine bağımlı faktörler olan II, VII,
IX ve X’u azaltır. Etkisi geç başlar
o Trombin inhibitörleri: Argatroban, Dabigatran, Bivalirudin
o Faktör Xa inhibitörleri: Rivarokzaban ve diğer –zaban’lar
• Heparinler
o Moleküler ağırlığı 15-20 bin dalton olan sülfatlanmış polisakkarit karışımı
o Hızlı antikoagülasyon istenen durumlarda kullanılır
Trombozlar
Emboli
50
Stabil olmayan angina pektoris
Yaygın damar içi pıhtılaşma
Açık kalp cerrahisi
o Etkinliğini değerlendirmek için parsiyel trompoplastin zamanı ölçülür
o Farmakokinetik
İntravenöz veya deri altı yoluyla kullanılır. Ağız yoluyla uygulanırsa absorbe
edilmez, kas içine enjekte edilirse hematoma neden olabilir
Retiküloendoteliyal sistem tarafından kandan uzaklaştırılır. Yarı ömrü: 2 saat
Plasentayı geçmez
o Düşük molekül ağırlıklı heparinlerin yarı ömrü daha uzun, daha az trombositopeni
yapıyorlar ve muhtemelen faktör Xa’ya karşı aktiviteleri daha yüksek (Örnek: enoksaparin)
o İstenmeyen etkileri
Kanama
Osteoporoz
Trombositopeni
Aşırı duyarlılık reaksiyonları
o Antagonisti: Protamin sülfat (hızlı etkili kimyasal antagonist)
• Varfarin (kumarinler)
o K vitamini antagonisti lipofilik küçük moleküller
o Uzun süreli antikoagülasyon istenen durumlarda kullanılır
Trombozlar
Emboli
Miyokard enfarktüsü sonrası
Kalp kapak hasarı
Atrial fibrilasyon
o Etkinliğini değerlendirmek için protrombin zamanı ölçülür
o Farmakokinetik
Ağız yoluyla kullanılır
Karaciğerde metabolize olur
• P450 indükleyicileri (barbituratlar, karbamazepin, rifampin) etkinliğini
azaltır
• P450 inhibitörleri (simetidin, makrolidler, ketokonazol) etkinliğini arttırır
Plasentadan geçer
o İstenmeyen etkileri
Kanama
Deri nekrozu (protein C düşükse)
İlaç-ilaç etkileşimleri
Teratojen (fötüsde kemik dismorfogenezi)
o Antagonist
K vitamini; etkisi yeni faktör sentezini gerektirdiğinden geç başlar
Taze dondurulmuş plazma; etkisi hızlı başlar
Trombolitik ilaçlar
• Trombus’u oluşturan fibrin’i parçalayan endojen bir proteaz olan plazmin’in, öncülü olan
plazminojenden oluşumunu katalizlerler
• Fibrinolitik ilaçlar olarak da adlandırılırlar
• Kullanıldıkları durumlar
o Koroner tromboz
o Derin ven trombozu
o Pulmoner emboli
o İskemik inme
• Klinik özellikler
51
o İntravenöz olarak kullanılırlar
o Ne kadar erken kullanılırsa sonuç o kadar iyi; Miyokard enfarktüsünden sonra ilk 3
saatte kullanılırsa mortalite % 60’dan fazla azalır
o Miyokard enfarktüsünde mortaliteyi azalttığı gösterilmiş diğer ilaçlar
Asetil salisilik asit (aspirin)
Beta blokürler
Nitratlar
• Örnek ilaçlar
o Streptokinaz
o Alteplaz (rekombinant tPA ; doku plazminojen aktivatörü)
• Streptokinaz
o Hem trombüse bağlı plazminojeni hem de serbest plazminojeni aktif hale getirir
o Beta hemolitik streptokoklardan elde edilen yabancı bir protein olduğundan anti
jenikdir;
o Hastada antistreptokok antikorlar yüksekse etkinliği azalabilir
• Alteplaz
o Trombusa bağlı plazminojeni aktif hale getirir; pıhtıya seçici
o Plazminojenin insanda bulunan doğal aktivatörüdür;
• İstenmeyen etkileri
o Streptokinaz aşırı duyarlılık reaksiyonlarına ve hipotansiyona neden olabilir
o En önemli komplikasyonları kanamadır (beyin kanaması dahil)
o Hayatı tehdit eden kanama durumunda pıhtılaşmayı kolaylaştıran ajanlar kullanılabilir
Aminokaproik asit
Traneksamik asit
Antitrombositik ilaçlar
• Fizyoloji
o Trombosit agregasyonunu arttıran uyaranlar
Kollajen
Trombin
Tromboksan A2 (trombosit kaynaklı bir prostaglandin)
ADP (Adenozin difosfat)
5HT (serotonin)
Alfa 2 adrenerjik reseptörlerin uyarılmasu
o Trombosit agregasyonunu azaltan uyaranlar
PGI2
cAMP (hücre içi ikinci haberci)
• Antitrombositik ilaçlar trombositlerin aktivasyonunu ve fibrinojene bağlanmalarını azaltarak
etki gösterirler
• İlaçlar
o Aspirin
Trombositlerdeki siklooksijenaz enzimini tersinmez olarak inhibe eder
→ Tromboksan A2 azalır
Düşük dozlarda kullanılır
Kullanıldığı durumlar
• Miyokard enfarktüsü geçirenlerde
• Atrium fibrilasyonu
• Geçici iskemik atak
o Klopidogrel, prasugrel, tikagrelor, tiklopidin
Trombositlerdeki ADP reseptörlerini bloke ederler → trombosit aktivasyonu azalır
İstenmeyen etkiler
• Kanama
• Lökopeni
• Trombositopenik purpura
52
o Absiksimab, eptifibatid, tirofiban
Trombositlerin fibrinojene bağlanmasını sağlayan glikoprotein IIb/IIIa
reseptörlerini bloke ederler → Çapraz bağlanmayla trombosit agregasyonu
engellenir
Kullanıldığı durumlar
• Akut koroner sendromlar
• Anjioplasti sonrası
Endokrin Farmakoloji
Glukokortikoidler
• Kullanıldıkları durumlar
o Endokrin
Addison hastalığı - yerine koyma tedavisi
Adrenal yetmezlik durumları (enfeksiyon, şok, travma) – destekleyici
Erken doğumda solunum distress sendromunu önlemek için – destekleyici
Adrenal hiperplazi – ACTH inhibisyonu
o Endokrin dışı
Bağışıklık sisteminin baskılanması ve antiinflamatuvar
• Antiinflamatuvar etki bekanizması
o Lökosit migrasyonu azalır
o Lizozom membran stabilitesi artar
o Fagositoz azalır
o Kapiller geçirgenlik azalır
o Lipokortin ekspresyonu ile PLA2’yi inhibe eder → prostaglandinler ve lökotrienler
azalır
o COX 2 ekspresyonu azalır
o Trombosit aktive edici faktör azalır
o İnterlökinler (örneğin IL-2) azalır
• Sistemik kullanılan kortikosteroidler
54
o Kortizol, hidrokortizon
Endojen
Kısa etki süreli
Glukokortikoid etki yanı sıra mineralokoid etki
o Prednizon
o Triamsinolon (Mineralokortikoid aktivitesi-MKA yok)
o Betametazon (MKA yok)
o Deksametazon (MKA yok)
Uzun etki süreli
Glukokortikoid potensi en yüksek
MKA yok
• İstenmeyen etkileri
o ACTH’ın baskılanması → adrenal kortekste atrofi
Kortikosteroid ani kesildiğinde adrenal yetmezlik ortaya çıkabilir → halsizlik,
kas ve eklem ağrıları, fiziksel strese dayanıksızlık
İatrojenik Cushing sendromu → Karakteristik yağ depolanması, kas güçszlüğü
/ atrofisi, kolay morarma, akne
Glukoneogenezin artışına bağlı hiperglisemi
Osteoporoz → omurga kırıkları, aseptik kalça nekrozu
Ülser, gastrointestinal kanama
Elektrolit düzensizlikleri → sodyum ve su retansiyonu, ödem, hipertansiyon,
hipokalemik alkaloz, hipokalsemi
Çocuklarda büyüme geriliği
Yara iyileşmesinde gecikme
Enfeksiyonlarda artış
Glakom
Katarakt
Mental problemler
• Kalsiyum
• D vitamini
• Bisfonatlar (Alendronat, Etidronat, pamidronat)
o Hidroksiapatit kemik yapılarını stabilize eder → kemik erimesi azalır →
osteoporoz yavaşlar
o Kullanıldığı durumlar
Paget hastalığı
Menapoz sonrası osteoporoz
Glukokortikoidlerin neden olduğu osteoporoz
Malignitiye balı iperkalsemi
o İstenmeyen etkiler
Kemik mineralizasyon defektleri (Etidronat ve pamidronat)
Çene osteonekrozu
Gastrointestinal rahatsızlıklar; özellikle yemek borusunda (alendronat)
• Teriparatid
o Rekombinant parathormon analoğu
o Kullanıldığı durum
Osteoporoz: Osteoblastları uyarır, yeni kemik oluşumu artar
• Kalsitonin
o Kullanıldığı durumlar
Hiperkalsemi (özellikle malign hastalıklarda ortaya çıkan)
Paget hastalığı
55
Osteoporoz
o Uygulama yolu
Nazal sprey → intranazal
IM / SC (kas içi / deri altı)
• Stronsiyum ranelat
o Kemik oluşumunu uyarır, kemik rezorbsiyonunu azaltır
o Ağır alerjik reaksiyonlara neden olabildiğinden, diğer tedavilerin tapılamadığı durum
larda denenir
• Antiasitler
o İlaçlar: Aluminyum, magnezyum, kalsiyum tuzları ve sodyum bikarbonat
o Mide asidini kimyasal olarak nötralze ederek etki gösterirler
o Etkinlikleri H2 blokürleri ve proton pompası inhibitörlerine göre düşüktür
o İstenmeyen etkiler
Aluminyum ve kalsiyum tuzları → kabızlık
Magnezyum tuzları → diyare
İlaç-ilaç etkileşimleri
• Tetrasiklinler ve fluorokinolonlarla şelasyon yaparak absorbsiyonlarını
azaltırlar
• Mide pH’ını değiştirerek ve adsorbsiyonla birlikt kullanılan ilaçların ab
sorbsiyon hızını değiştirebilirler
• Histamin H2 reseptör antagonistleri
o İlaçlar: simetidin, ranitidin, famotidin
o Asit sekresyonunu azaltırlar
o Mide boşalma süresini etkilemezler
o İstenmeyen etkiler az ve genellikle Türkiyede pazarlanmayan simetidin ile ilişkili
Simetidin önemli bir P450 enzim inhibitörüdür. Birlikte uygulanan bazı ilaçların
metabolizmasını azaltarak, kan konsantrasyonlarının artmasına neden olabilir
Simetidin androjenleri azaltarak jinekomasti ve libido azalmasına neden olabilir
• Proton pompası inhibitörleri
o İlaçlar: omeprazol ve diğer –prazoller
o Mide pariyatal hücrelerindeki proton pompasını (K+/H+ antiport) tersinmez bir şekilde
bloke ederler → asit sekresyonu durur
57
o H2 blokürlere göre etkinlikleri daha fazladır
• Misoprostol
o PG E1 analoğu → hücre koruyucu, mukus ve bikarbonat sekresyonunu arttırır, HCl
sekresyonunu azaltır
o NSAİİ’lara bağlı ülserlere karşı koruyucu olarak kullanılabilir
• Sukralfat
o Jel benzeri koruyucu bir tabaka oluşturarak ülser iyileşmesini kolaylaştırırlar, ülserin
tekrarlamasını azaltırlar
• Bizmut subsalisilat
o Sukralfata benzer şekilde ülser yüzeyini kaplar ve onu asit ve pepsinden korur
o H. pylori’yi ortadan kaldırmak için metronidazol ve tetrasikl ile kombine edilir
Kemoterapötikler
• Kemoterapinin hedefi: İnsana zarar vermeksizin işgalci organizmayı öldürmek veya çoğal
masını durdurmak
Antibakteriyeller
Bakterisid Bakteriyostatik
Penisilinler Tetrasiklinler
Sefalosporinler Sulfonamidler
İmipenem ve benzerleri Kloramfenikol
Aminoglikozidler Eritromisin ve diğer makrolidler
Vankomisin Metronidazol
Rifampisin
Fluorokinolonlar
58
• Antibakteriyal ajanların etki mekanizmaları
o Hücre duvarı sentezini bozanlar
Penisilinler, sefalosporinler, imipenem ve meropenem, aztreonam,vankomisin
o Protein sentezini bozanlar
Aminoglikoidler (ör: gentamisin), macrolidler (ör: eritromisin), tetrasiklinler,
kloramfenikol, streptograminler, linezolid
o DNA sentezini bozanlar
Fluorokinolonlar, rifampin
o Folik asit sentezini bozanlar
Sülfonamidler, trimetoprim, pirimetamin
o Plazma membranını bozanlar
Polimiksinler
Penisilinler
• Etki mekanizması
o Hücre duvarı sentezinin son basamağı olan çapraz bağlanmadaki transpeptidasyon
reaksiyonlarını PBP’lere bağlanarak inhibe ederler
• Direnç mekanizmaları
o Penisilinazlar (beta-laktamazlar)
Bu tür dirence karşı beta-laktamaz inhibitörleri kullanılabilir (Klavulanik asit,
sulbaktam, tazobaktam)
o PBP’lerde yapısal değişiklik
Metisilin dirençli Staphylococcus aureus (MRSA)
Penisilin dirençli pnömokok
o Porin yapısında değişiklik
Pseudomonas
• Alt gruplar
o Penisilin G ve penisilin V
Streptokoklar, pnömokoklar, meningokoklar, Treponema pallidum. Antraks,
difteri ve gazlı gangrende (Clostridium perfirenges) kullanılabilir.
o Nafsilin, metisilin, oksasilin
Antistafilokokal (MRSA hariç)
Penisilinaza dirençlidirler
o Ampisilin, amoksisilin
Gram pozitif koklar (stafilokok hariç), E. coli, H. influenzae, Listeria monocy
togenes, Borrelia burgdorferi, H. pylori.
o Tikarsilin, piperasilin
Pseudomonas aeruginosa dahil gram negatiflere etkili
• Farmakokinetik
o Penisilinlerin çoğu glomerüler filtrasyon + tubuler sekresyonla böbreklerden atılır.
o Probenesid tübüler sekresyonu azaltır yarı ömrü arttırır
o Ağır böbrek yetmezliğinde dozu azaltmak gerekebilir
o Antistafilokoklardan nafsilin ve oksasilin safrayla atılır
o Ampisilin de safrayla atılır ama enterohepatik döngüyle geri alınıp nihayetinde
böbreklerden atılır
o Penisilin G’nin depo formu →, Benzatin penisilin G (IM, uygulanır, 2 hafta yarı ömür)
• İstenmeyen etkiler
o Alerjik reaksiyonlar (ürtikerden anafilaksiye her çeşit reaksiyon görülebilir, çapraz
alerji yaygın)
Tip 1 → Ig E aracılı, hızlı başlar; anafilaksi, anjioödem, laringospazm
59
Tip 2 → Hücreye tutunmuş Ig M ve Ig G aracılı; vaskülit, nötropeni, pozitif
Coombs testi
Tip 3 → İmmün kompleks oluşumu; vaskülit, serum hastalığı, interstisiyal nefrit
Tip 4 → T hücre aracılı; ürtiker benzeri ve makülopapüller döküntü, Stevens-
Johnson sendromu
o Gastrointestinal (mide-bağırsak) rahatsızlıkları (özellikle ampisilinle)
o Sifiliz tedavisinde Jarisch-Herxheimer reaksiyonu görülebilit
Sefalosporinler
Aztreonam
• Etki mekanizması
o Hücre duvarı sentezini penisilin ve sefalosporinlerden farklı bir şekilde bozar
o PBP’lerle etkileşmez
o Peptidoglikan zincirlerinin uzamasını sağlayan transglikozilasyon reaksiyonlarını
engeller
• Spektrum
o MRSA
o Enterokoklar
o Clostridium difficile (ikinci ilaç, ilk tercih metronidazol
• Direnç; vankomisin dirençli stafilokoklar ve enterokoklar mevcut; hedef yapılarda değişiklik
• SSS’ye girmez
• Farmakokinetik
o Böbreklerden atılır; böbrek yetmezliğinde doz azaltılmalı
o Bağırsaklardan absorbe olmaz; sistemik enfeksiyonlarda IV, kolitte oral kullanılır
• İstenmeyen etkiler
o Histamin salıverilmesi
o Ototoksisite; kalıcı işitme kaybı
o Nefrotoksisite
30 S 50 S
Aminoglikozitler Makrolidler
Tetrasiklinler Linkozamidler( linkomisin, klindamisin)
Linezolid
Streptograminler (dalfopristin/kuinupristin)
Kloramfenikol
Aminoglikozitler
• Bakteriostatiktirler
• Geniş spektrumludurlar; klamidya, mikoplazma, H. pylori (ülserde sık görülür), riketsiya,
borelya, brusella, vibrio, treponema
• Örnek ilaçlar
o Doksisiklin
o Minosiklin
o Tigesilin
• Farmakokinetik
o Doksisikilin karaciğerden diğerleri böbreklerden atılır
o Divalan katyonlarla (Ca, Mg, Fe) emilmeyen çelat oluştururlar. Süt, kalsiyum
destekleri ve antiasitlerle alınırsa absorbsiyonları azalır
• İstenmeyen etkileri
o Fetüste ve küçük çocuklarda dişlerde ve kemiklerde birikir. Dişte enamel displazisi ve
kemik büyümesinde yavaşlama yapar
o Gebelerde kontrendike
o Fototoksisite (demeklosiklin, doksisiklin)
o Süperenfeksiyon: kandida, kolit
o Vestibüler disfonksiyon (denge bozukluğu); minosiklin
o Nefrotoksisite (son kullanma tarihi geçmiş tetrasiklinlerle)
Kloramfenikol
• Bakteriostatik
• İkinci sıra ilaç; salmonella typhi, B. fragilis, riketsiya
• Farmakokinetik
o Ağızdan etkili
o SSS’ye girebilir
o Karaciğerde glukuronidasyonla metabolize olur; karaciğer yetmezliğinde doz
azaltılmalı
o Sitokrom P450 inhibisyonu yapar
• İstenmeyen etkileri
o Doz bağımlı kemik iliği baskılanması
o Ender olarak aplastik anemi
o Gri bebek sendromu (yeni doğanlarda)
Makrolidler
62
Klindamisin
Linezolid
• Diğer ilaçlara direnç gelişmiş gram pozitif kokların tedavisinde tercih edilir
• İstenmeyen etkiler
o MAO inhibitörü (Tiraminle etkileşir – peynir reaksiyonu)
o Kemik iliği baskılanması; özellikle trombositopeni
Kuinupristin-Dalfopristin
• Diğer ilaçlara direnç gelişmiş gram pozitif kokların tedavisinde tercih edilir
• Antinetabolittirler
• Folik asit sentezini bozarlar
• İlaçlar
o Sulfonamidler (PABA’yı taklit ederek, pteridin ve PABA’dan dihidropteroik asit
oluşumunu inhibe eder)
o Trimetoprim ve Pirimetamin (Dihidrofolat redüktaz enzimini inhibe ederek dihidrofolik
asidden tetrahidrofolik asit sentezini inhibe eder)
• Direnç gelişimi nedeniyle sulfonamidler günümüzde tek başına kullanılmamaktadır
• Kotrimoksazol
o Trimetoprim + Sulfametoksazol
o En sık istenmeyen etki: deri döküntüsü
o Spektrum
Nocardiya’da ilk tercih
Listeriya’da ikinci tercih
Gram negatifler (E. coli, Salmonella, şigella, H. influenzae)
Gram pozitifler (MRSA dahil stafilokoklar, streptokoklar)
Pneumocytis jiroveci (carinii) ; fungus
• Sulfadiazin + pirimetamin
o Toxoplasma gondii (protozoa)
• Farmakokinetik
o Sulfonamidler karaciğerde asetillenirler
o Metabolitleri böbreklerden atılır.
o Plazma proteinlerine yüksek oranda bağlanır
İlaç-ilaç etkileşimi
Yeni doğanlarda bilirubinin bağlandığı proteinlerden ayrılmasına ve serbest
konsantrasyonunun artmasına dolayısıyla kernikterus’a neden olabilir
o İstenmeyen etkileri
Sulfonamidler
• Aşırı duyarlılık (döküntü, Stevens-Johnson sendromu)
• G6PD eksikliği olanlarda hemoliz
• Fototoksisite
Trimetoprim ve primetamin
• Kemik iliği depresyonu (lökopeni)
63
DNA giraz inhibitörleri
• Bakterisidal
• Etki mekanizması
o Topoizomeraz II ve IV’ün inhibisyonu sonucu DNA kopyalanmasının bozulması
• Örnek ilaçlar; siprofloksasin, levofloksasin vb.
• Kullanıldığı yerler
o Geniş spektrumlu
o İdrar yolu enfeksiyonları (özellikle kotrimoksazol’a dirençliyse)
o Cinsel yolla bulaşan hastalıklar/pelvik inflamatuvar hastalıklar; klamidya, gonore
o Gram negatiflerin yaptığı deri, yumuşak doku ve kemik enfeksiyonları
o Şigella, salmonella, E. coli ve Campylobacterin neden olduğu diyare
o Diğer ilaçlara dirençli pnömokoklar
o Bacillus anthracis
• Farmakokinetik
o Demir, kalsiyum absorbsiyonlarını azaltır
o Böbreklerden glomerüler filtrasyon ve tubuler sekresyonla atılır. Probenesid
sekresyonu azaltır
o Böbrek yetmezliğinde doz azaltılmalı
• İstenmeyen etkiler
o Tendonit, tendon yırtılması
o Fototoksisite, döküntü
o Uykusuzluk, sersemlik hissi, baş ağrısı
o Gebelikte ve çocuklarda kontrendikedir (kondrogenezi bozar)
Metronidazol
• Bakterisidal
• Anaeroblarda ferredoksinle serbest radikale dönüşür ve bakteri DNA’sı ve proteinlerine
hasar verir. Klostridiumlara etkili – C. Difficile’nin neden olduğu psödomembranöz kolitte ilk tercih.
Gardnerella ve H. Pylori’ye etkili
• Antiprotozoal etkileri de vardır; Giardia, trikomonas, entamoeba
• İstenmeyen etkileri
o Metalik tat
o Disülfiram benzeri etki – alkolle birlikte alınmamalı
Tüberküloz ilaçları
• Mycobacterium tuberculosis’i ortadan kaldırmak için için uzun süreli, kombine antibiyotik
kullanımı gerekir
• İlk sıra ilaçlar; izoniazid (INH), rifampin, etambutol ve pirazinamid
• İkinci sıra ilaçlar; aminoglikozidler (streptomisin, amikasin, kanamisin), fluorokinolonlar,
kapreomisin, sikloserin
• Profilakside, birinci sıra; INH, ikinci sıra; rifampin
• İstenmeyen etkiler
o İzoniazid (INH)
Hepatit
B6 eksikliğine bağlı periferik nörit ve sideroblastik anemi
Yavaş asetilleyicilerde SLE
o Rifampin
Hepatit
P450 indüksiyonu
Metabolitleri kırmızı-portakal rengi
64
o Etambutol
Retrobulber nörit → görme netliğinde ve kırmızı-yeşil ayrımında azalma,
o Pirazinamid
Hepatit
Hiperürisemi
o Streptomisin
Ototoksisite; sağırlık, vestibüler bozukluk
Nefrotoksisite
Antifungal ilaçlar
• Oral kandidiyazis
o Predispozan faktörler
Antibiyotik tedavisi sonucu normal floranın zarar görmesi
Sistemik veya inhale glukokortikoidler
Bağışıklık baskılayıcı tedavi
Malign hastalıklar
AIDS
o Tedavi
Öncelikle topikal tedavi tercih edilir
• Klotrimazol pastil
• Nistatin süspansiyon veya pastil
Yanıt alınamıyorsa sistemik tedaviye geçilir
• Flukonazol
• Ketokonazol
• İtrakonazol
• Amfoterisin B
Protez stomatidi olan hastalar, oral tedaviye ek olarak, klorheksidin gibi bir
ajanla protezlerini dezenfekte etmelidirler
• Polienler (Amfoterisin B, Nistatin)
o Mantar hücre membranlarında bulunan ergosterollerle etkileşerek membranda
delikler açarlar, bu da hücrenin ölmesine neden olur
o Geniş spektrumlu antifungaldirler.
o Amfoterisin B sistemik olarak uygulanabilir. Nistatin ise çok toksik olduğundan
sadece topikal olarak kullanılır
o Farmakokinetik
Ağızdan verildiğinde emilmezler
Amfoterisin sistemik mantar enfeksiyonlarının tedavisi için intravenöz
infüzyonla kullanılır
Amfoterisin B’nin yarı ömrü iki haftadan fazladır
o İstenmeyen etkiler
IV infüzyon sırasında ateş, titreme, hipotansiyon
Nefrotoksisite
Lipozomal formülasyonlarının toksisitesi daha az
• Azoller (ketokonazol, flukonazol, itrakonazol, vorikonazol)
o Mantar hücrelerinde lanosterolü ergosterole dönüştüren 14-alfa-demetilazı inhibe
ederler
o Ketokanazol
Parakoksidioidlere, blastomiçeslere ve histoplazmaya etkili
Mukokütanöz kandidiyazis ve dermatofitozlarda etkili
o Flukonazol
Özofagus ve invaziv kandidiyazis ve koksidiomikozlarda ilk tercih,
Kriptokokal menenjitin profilaksisi ve baskılanmasında etkili
65
o İtrakonazol ve Vorikonazol
Blastomikozlar, sporotrikozlar, asperjillozlarda etkili
Diğer mikozlar ve kandidiyaziste ikinci sıra ilaç
o Klotrimazol ve mikonazol
Kandida ve dermatofit enfeksiyonlarının tedavisinde topikal olarak kullanılırlar
o Farmakokinetik
Ağız yoluyla etkilidirler
Antiasitler ketokonazolün absorbsiyonunu azaltır
Sadece flukonazol kan beyin engelini aşabilir ve meninks enfeksiyonlarında
kullanılabilir
Ketokonazol ve itrakonazol karaciğerde metabolize olur
P450 enzim inhibisyonu yaptıklarından ilaç-ilaç etkileşmeleri görülebilir
İstenmeyen etkiler
• Steroid sentezi inhibisyonu → libidoda azalma, jinekomasti, adet
düzensizlikleri
• Karaciğer toksisitesi (ender)
Antiviral ilaçlar
Alerjik reaksiyonlar
• Anafilaksi ve anjiyoödem gibi aşırı duyarlılık reaksiyonları larinks ödemi, bronkospazm ve
hipotansiyona neden olarak yaşamı tehdit edebilirler
• İlaçlara bağlı anafilaksi daha çok parenteral uygulamadan sonra ortaya çıkar
• Tedavi
o Hastanın solunum ve dolaşımı desteklenir
o Adrenalin
IM 500 mikrogram (1:1000’lik adrenalin solüsyonundan 0.5 ml); kan basıncı,
nabız ve solunum işlevlerine göre iyileşme sağlanana dek 5 dakikada bir
tekrarlanır
IV uygulamaya deneyiminiz yoksa kalkışmayın
o Larinks ödemi ve bronkospazm nedeniyle solunum kötüyse oksijen ve bronkodilatörler verilir
o Antihistaminikler; Adrenalin enjeksiyonlarından sonra yardımcı tedavi olarak klor
feniramin 10 mg yavaş intravenöz enjeksiyonla veya intramusküler enjeksiyonla
verilir, Nüksü önlemek için antihistaminik tedavisi üç güne kadar sürdürülr
o Ağır durumdaki hastalarda durumun daha da kötüleşmemesi için parenteral
kortikosteroid verilir (örneğin hidrokortizon). 3 güne kadar ağızdan prednizolon ile
devam edilir
Histamin ve antihistaminikler
• Histamin mast hücreleri ve bazofiller tarafından tip 1 aşırı duyalıklık reaksiyonları sırasında
salıverilen bir otokoiddir
• Histamin reseptörleri G proteinlerine kenetlidir
o H1 → Gq → IP3 ve DAG artışı
o H2 → Gs → cMP artışı
• H1 reseptör aktivasyonunun fizyolojik sonuçları
o Arteriollerde dilatasyon (NO aracılı) → doku kanlanmasında artış
→ kan basıncında düşme (yaygınsa)
67
o Kapiller geçirgenlikte artış → ödem
o Bronşial düz kasta kasılma (Buna rağmen antihistaminiklerin astım tedavisinde rolü
yok)
o Ağrı reseptörlerinin uyarılması → kaşıntı ve ağrı
• Antihistaminik ilaçlar H1 reseptörlerinin kompetitif antagonistidir
• Kullanıldıkları durumlar
o Alerjik reaksiyonlar: saman nezlesi, ürtiker
o Taşıt tutması, vertigo
o Gebelik bulantı ve kusması
o Preoperatif sedasyon
o Bir çok soğuk algınlığı ilacının içinde yer alırlar
• Sınıflandırma
o Klasik antihistaminikler
Antimuskarinik ve sedatif etkileri vardır. Taşıt tutmasına iyi gelirler
Örnek ilaçlar
• Difenhidramin
• Prometazin
• Klorfeniramin
• Meklizin
o İkinci kuşak antihistaminikler
Kan-beyin bariyerini geçemezler
Antimuskarinik ve sedatif etkileri yok. Taşıt tutmasında etkisiz
Örnek ilaçlar
• Setirizin
• Loratadin
• Fekzofenadin
• Ağız mukozası
o Ülserleşme
Diş ağrısı için asetil salisilik asit (aspirin ) uygulanması ülsere neden olabilir
Sitotoksik ilaçlarla, örneğin metotreksatla tedavi edilen hastalarda ülserleşme
sıktır.
Ülserleşmeye yol açabilen diğer ilaçlar
• Anjiotensin dönüştürücü enzim inhibitörleri
• Altın
• NSAİİ’lar
• Pankreatin
• Penisilamin
• Proguanil (bir sıtma ilacı)
o Eritema multiforme (Stevens-Johnson sendromu dahil) ve toksik epidermal nekroliz
(Lyell sendromu) gibi deri ve mukozaları tutan aşırı duyarlılık reaksiyonlar
Bir çok ilaçla birlikte görülebilirler. Örneğin:
• Antibakteriyeller
• Antiretroviraller
• Sülfonamid türevleri
• Antiepileptikler
o Likensi erüpsiyonlar
NSAİİ’lar
Metildopa
Klorokin
Oral antidiyabetikler
68
Tiazid diüretikleri
Altın
o Kandidiyazis
Antibakteriyeller
Bağışıklık baskılayıcı tedaviler
İnhale kortikosteroidler
• Dişler ve çene
o Yüzeysel boyanma
Klorheksidin içeren ağız çalkalama solüsyonları vb
Demir tuzu içeren sıvı ilaç formları
Ender olarak ko-amoksilav solüsyonları
o Dişlerin içten boyanması
Tetrasiklinler (Gebelerde, emziren kadınlarda ve 12 yaşın altındaki çocuklarda
kontrendikedirler)
o Diş minesinde güve yeniği görünümü
Dental fluoroz; aşırı flluorür alımına bağlı
o Çenede osteonekroz
Bisfosfonatlar (özellikle kanser tedavisi için İV alanlarda)
o Gingiva hiperplazisi
Fenitoin (sık)
Siklosporin
Nifedipin
Amlodipin
o Diş eti kanaması
Trombositopeni yapan veya trombosit işlevini azaltan ilaçlar
o Ağız kuruluğu
Antimuskarinikler
Antidepresanlar
Alfa blokürler
Antihistaminikler
Antipsikotikler
Baklofen, bupropion
Klonidin
5-HT1 agonistleri
Opioidler
Tizanidin
Diüretikler
o Tükrük bezlerinde ağrı
Klonidin, metildopa gibi bazı antihipertansifler
Vinka alkaloidleri
o Tükrük bezlerinde şişme
İyodürler
Antitiroid ilaçlar
Fenotiazinler
Ritodrin
Sülfonamidler
o Tat duyusunda azalma veya bozulma
Amiodaaron, kalsitonin, ADE inhibitörleri, karbimazol, klaritromisin, altın,
griseofulvin, lityum tuzları, metformin, metronidazol, penisilamin, fenindion,
propafenon, proteaz inhibitörleri, terbinafin, zopiklon.
69
Asetilkolin esteraz inhibitörleri
72