Sagalassos

Ziyaretçi Kılavuzu

Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı TR61/11/TURİZM/KAMU/01-35

Ağlasun ilçesinde doğal ve kültürel kaynakların sürdürülebilir turizm
kullanımlarına hazırlanması ve tanıtılması projesi kapsamında basılmıştır.
 Sagalassos:
Kısa Bir ‘Özgeçmiş’
Bu kılavuz kitapçık, içerdiği bilgi ve görsellerle Sagalassos ziyaretinizi daha da Sagalassos Türkiye’nin güneybatısında,
zenginleştirmeyi amaçlar. Ayrıca Türkiye’nin en etkileyici arkeolojik alanlarından birinde Burdur’un Ağlasun ilçesinde yer alır.
geçireceğiniz günün ardından saklayabileceğiniz hoş bir hatıra olacaktır. Bu rehberin, Antalya’dan yalnızca yaklaşık 100 km
Sagalassos’a henüz gelmemiş olanları da Toroslara işlenmiş bu antik kenti keşfetmeye ikna uzaklıktadır. Antik kent dağ eteklerine,
edeceğini umuyoruz. denizden 1450 ile 1600 metre yükseklik
arasına kurulmuştur. Güneyinde Akdeniz,
kuzeyinde Anadolu platosu yer alır. Hemen
Kılavuzda, doğusunda 2271 metredeki zirvesiyle
Akdağ yükselir.
• kentin ve bölgenin MÖ 10 000’den MS 13. yüzyıla kadar, kısa bir
‘özgeçmişi’; Antik kentin civarında pekçok verimli ova
vardır. Bunlar zamanla kent topraklarına
• ören yerindeki bilgi panolarında yer alan, Sagalassos’un öyküsünü anlatan dahil olur. Bunlardan en önemlisi ve
metinler ve görsel malzeme; Sagalassos idaresine ilk katılan (MÖ 2.
• ve bu antik kenti dünya kültür mirasına kazandıran Profesör Marc yüzyıl başında) Burdur Ovasıdır. Böylece
Waelkens’ın kendi tecrübesini ziyaretçilerle paylaştığı sonsöz yer alır. kentin tarım alanı büyük ölçüde genişler
ve bu durum ileriki yıllarda Sagalassos’un
Anadolu Roma yol ağına bağlanmasına
olanak sağlar. Ardından, Augustus
Dönemi’nde Bağsaray ve Çelitkçi vadileri
de kentin idaresi altına girer.
Yüksek kaliteli seramik kap kacak ve
tuğla yapmaya uygun kil ve metal eşya
üretmek için maden cevheri de sunmuştur
bu yamaçlar insanlara. Antik çağlarda
civardaki vadiler bugün olduğundan daha
da verimlidir. Bir başka etken de, kentin
tarihinin en parlak zamanı olan Roma
İmparatorluk Dönemi’nde, Sagalassos’un,
Anadolu’nun yol ağına bağlanmış olmasıdır.
Bu sayede kent hem Anadolu’nun içlerine,
hem de Ege ve Akdeniz limanlarına ulaşır.
Kentin ekonomisinin temelini tahıl ve
zeytin kadar, olasılıkla çam ağacı ve kırmızı
astarlı, kaliteli seramik kap kacak üretimi ve
ihracatı oluşturur.
Tüm bu koşullar insanları refah içindeki,
yeniliğe açık bu kente çeker, Sagalassos’un
itibarı giderek artar.

İnsanlar neden bu dik yamaçlara

yerleşmiştir?

Antik çağlarda bunu seçmek için geçerli

sebepler vardır. Bunlardan birisi güvenlik
kaygısı, bir diğeri ise suyun bolluğudur. Yer
katmanlarının özelliği sayesinde, bölgede
düzinelerce pınar bulunur. Geçirgen
kireçtaşı kayaçlardan sızan su, alttaki kil
tabakalarına rastlayınca, yamaçlardaki
çatlaklardan çağlayan pınarlara dönüşür.

3
Sagalassos’tan önce
Sagalassos
MÖ 10 000’den 546’ya
Gelecekte Sagalassos olacak bölgede
nsana at lk zler MÖ 10 000’e kadar
uzanır. Burada blnen en esk yerleşk
düzen se MÖ 6500’e attr. Bu tarhte
seramk eşya yapımı da başlar. Ağlasun
Vads’ndek lk tarım yerleşm MÖ
4000’den hemen önceye tarhlenr. MÖ
3000’den önce yerleşmler arasında br ağ
oluştuğu ve her brnn kend topraklarını
kontrol ettğ blnr. Bu gelşme MÖ
2300/2200 cvarında duraklar. Bu sırada
Hnt-Avrupa kökenl nsanlar (Httler ve
Luvler) Anadolu’ya yerleşr. Mlattan önce
on dördüncü yüzyıl cvarında Sagalassos
bölges Luvlern etks altına grer;
bu evrede Mken uygarlığı veya onun
Anadolu kolonlernden eşyaların bölgeye
thal edlp kullanılmış olduğuna dar
zler vardır. MÖ 1200’den kısa süre sonra
Tunç Çağı’nın büyük mparatorlukları
tarhten slnr ve bunların yern Frgler,
Ldyalılar ve son olarak Persler alır. Esk
Luv devletlernden farklı gruplar gelşr.
Bunlardan brs Sagalassos bölgesne
yerleşen Psdyalılardır.
MÖ 6000–5800’de Burdur’un 25 km batısında, Batı
Anadolu’nun bilinen en eski yerleşim alanlarından birisi
olan Hacılar’da üretilmiş kaseler. © Burdur Müzesi.
4 5
Hellen kültürünün
etkisinde Sagalassos
MÖ altıncı ve
birinci yüzyıl arası
Psdya’da ve olasılıkla Sagalassos’ta
Hellenze olma sürecnn başlangıcı
Pers hakmyet sıralarına dayanır. Bu
dönüşüm Büyük İskender’n bölgey
fethetmes le hızlanır ve güçlenr
ve Roma Dönem’nde İskender’den
sonra gelen yönetmler altında devam
eder. Sagalassos, Psdya’dak başka
bazı kentlerden çok daha hızlı şeklde
antk Grek kent-devletlerne benzeyen
br pols halne gelr. Bu lerc tutum,
olasılıkla Sagalassos’un 1,5 klometre
güneybatısındak büyük yerleşm Düzen
Tepe’nn daha ‘tutucu’ komşu yerleşmn
sonunu getrr.
MÖ 2.yy’a ait, ‘ev tipi’ kül kaplarının (ölü külleri ve
kemikleri için) tipik bir örneği. Sagalassos güney
nekropol alanında, halen yerindedir. Aslan başı
bezemeli bir kalkan, arkasında çaprazlama yerleştirilmiş
kınında bir kılıç ve bir mızrak yer alır. Bunlar ölen kişinin
yiğitliğini vurgular. Sagalassoslular, askeri yetenekleri
ile nam salmışlardır.
Bir kentin dönüşümü
Augustus ve birinci yüzyıl
Sagalassos’un tarhnde en etkl
sm büyük olasılıkla Roma’nın lk
mparatoru Augustus’tur. Kendsnn
kente doğrudan müdahales yoktur
ancak onun zamanında kurulan barış
ortamı yatırımlara olanak sağlar; verg
sstemnde reforma gdlr; İmparatorun
yaptırdığı yen yol Sagalassos’u denzlere
bağlar. İklm de bu dağlık bölgede
bugün olduğundan daha ılık ve yağışlı
hale gelr ve nüfus öneml ölçüde artar.
Sagalassos’un seçknler bu ortamın
sunduğu çeştl olanakları ve ekonomk
fırsatları görür. Psdya’nın dğer
kentlernden farklı olarak Roma kmlğn
benmserler. Brnc yüzyılda Sagalassos
altın çağını yaşar.
MÖ 6 civarında yapılan yol ağı, Via Sebastè, Sagalassos
topraklarını Akdeniz limanlarına bağlar. Harita R. Rens
ve J. Theelen 2012.
“Pisidya’nın
birinci kenti”
Hadrian ve ikinci ve
üçüncü yüzyıllar
MS 124-132 yılları arasında İmparator
Hadran Anadolu’yu en az üç defa zyaret
eder. Olasılıkla bu zyaretlerden önce,
Sagalassos’un geleceğ çn çok öneml
etkler olacak br karar alır: Kent Galatya
Eyalet yönetmnden alır ve Lkya-
Pamlya Eyalet’ne katar. Sagalassos,
eyalete eklenen yen bölge Psdya’nın
mparatorluk kült merkez olur. Ayrıca
İmparator tarafından “Psdya’nın brnc
kent” lan edlr. Sagalassosluların
İmparator Augustus zamanından ber elde
etmek stedkler gerçekleşr. Hal hazırda
Psdya’nın brnc kent olan Sagalassos’un
konumu resm olarak kabul edlr. Bu
durum kentn yen br altın çağa adım
atmasını sağlar. Yoğun ekonomk hareket
ve büyük mmar projeler üçüncü yüzyıla
dek sürer.
İmparator Caracalla için Yukarı Agora’ya yerleştirilen
heykel kaidesinden detay. Yazıtta Sagalassos
kendisinden “Sagalassosluların kenti, Pisidya’nın birinci
kenti, Romalıların dostu ve müttefiki” olarak gururla
bahseder.
Yeni bir kültür:
Sagalassos Hıristiyan
oluyor
Dördüncü ve beşinci yüzyıllar
Yüzyıllar süren Hellenleşme sürecnden
ve Roma Dönem’nden sonra, Sagalassos
dördüncü yüzyıl tbarıyla üçüncü büyük
değşklğe uğrar. Kent Hırstyanlığı kabul
eder. Buna bağlı olarak öneml dar
değşklkler meydana gelr. Neredeyse
235 yıl ara verlen nşaat şler MS
dördüncü yüzyılda yenden başlar. Kentn
seçknler bu süreçte eskye göre daha
az etkndr. MS beşnc yüzyıldan tbaren
Sagalassos’ta Hırstyanlaşma sürec
kendn yce bell eder.
MS 120-125 yılları arasında Titus Flavius Severianus
Neon, kendi adıyla anılan kütüphaneyi yaptırır.
Kütüphane olasılıkla İmparator Julianus zamanında (MS
361-363) yenilenmiştir. Bu imparator, pagan tanrılarına
yeniden itibar kazandırmak için çabalar. Kütüphanenin
bugün görülen taban mozaiği bu evreye aittir.
Mekrezinde yer alan renkli panelde Achilles’in Truva’ya
gitmek üzere yola çıkışı ve annesi Tanrıça Thetis’e veda
edişi betimlenir. Bu pano, üzerinde yer alan tanrıça ve
yarı tanrı oğlunun betimlemelerini yok etmek isteyen
Hıristiyanlar tarafından MS 4. yüzyılın sonunda tahrip
edilir.
6 7
Fasılalarla yaklaşan son
Altıncı yüzyıl ve ötesi
Altıncı ve yednc yüzyıllarda meydana
gelen üç olay, Sagalassos’un gderek
zayıf düşmesne neden olur. Her k
yüzyılın başında brer deprem yaşanır. MS
541-542’de se kent veba salgını sarar.
Bundan sonra kentte yaşam on üçüncü
yüzyıla kadar tarıma dayalı olarak devam
eder. On üçüncü yüzyıla gelndğnde
Sagalassos’ta İskender Tepes’ndek
son kale de Selçuklular tarafından
yıkılır. Bunun yerne Selçuklu Türklernn
ovadak yerleşm Ağlasun gelşr.
İskender Tepesi’nin Sagalassos’tan görünümü. Arrianos,
MÖ 333’te Sagalassosluların Büyük İskender’in
ordusuna karşı kaybettikleri savaşı anlattığı kısa
tasvirde şöyle yazar: “Sagalassoslular Makedonların
gelişini kentlerinin önündeki tepede beklediler; çünkü
burası en az kent duvarı kadar güçlü bir savunma
konumundaydı.” Tepede 12.-13. yüzyıllarda yer almış
olan son Bizans kalesi de olasılıkla Selçuklu Türkleri
tarafından yıkılmıştır.
Hayret ve sevinç
Sagalassos’un keş
(1706-1982)
Sagalassos’un on üçüncü yüzyılda terk
edlmesnn ardından, kentn harabeler
1706 yılına kadar keşfedlmeden kalır.
Bunları yenden keşfetme onuru XIV.
Lous’nn görevlendrdğ br Fransız
dplomatın olur. Harabelern Sagalassos
kentne at olduğu se ancak 1824’te
br yazıt okunduğunda belrlenr. 1884-
1885’te, Kont Lanckorońsk kenttek lk
blmsel araştırmaları yürütür. 19. yüzyıla
gelndğnde artık “Sagalassos” blnen
br antk kenttr. Ancak kısa sürede kent
br kez daha unutulmaya yüz tutar ve o
sıralarda Türkye’nn denz kıyılarındak
büyük antk kentlerde başlayan kazıların
gölgesnde kalır. Yrmnc yüzyıla
gelndğnde arkeologların yalnızca belrl
yönlern nceledğ kentte, 1983 yılında
Stephen Mtchell daresnde br genş
araştırma başlatılır. 1986’da Marc
Waelkens’ın da katıldığı ve sonradan
başkanlığını yürüttüğü yüzey araştırması
dört yıl sürer. 1990 yılında Marc
Waelkens’a Sagalassos’ta kazı yapma ve
kent topraklarında araştırma yürütme
zn verlr.
P. Lucas ve birlikte yolculuk ettiği
kişiyi gösteren baskı. Lucas,
Sagalassos’un kalıntılarını
20 Kasım 1706’da ilk görüp
yayınlayan Batılıdır.
 Sagalassos
Yürüyüşleri
Güzergah A: Br saat / 1,5 km
24
22 23
21
Güzergah B: İk saat / 2,5 km

20
Güzergah C: Dört saat / 4 km Tam tur
19
17
15
18 14
1 İskender Tepes
16
12
13 2 Hadran ve Antonnus Pus
mparatorluk kült alanı
10 Giriş
8 3 Erken Bzans Sur Duvarı

9
7 11 4 Sütunlu Cadde
6 5 Tberus Kapısı
5 6 Aşağı Agora
7 Severuslar Çeşmes
4
8 Hadran Çeşmes
9 Apollo Klaros kutsal alanı çnde
3
Hırstyan Bazlkası
10 Odeon (kapalı tyatro)
11 İmparatorluk Dönem Roma Hamamı
2 12 Kent Konağı
13 Macellum (gıda pazarı)
14 Yukarı Agora
15 Antonnler Çeşmes
16 Mecls Bnası
17 Azz Mkael Bazlkası
18 Dor Tapınağı
1
19 Kuzeybatı Heroon
20 Stadyum çnde Şehtlk Bazlkası
21 Hellenstk Çeşme
22 Neon Kütüphanes
23 Tyatro
24 Çömlekçler Mahalles
N
0 100 200 300 400 500 Metre

8 9
Rota A: Bir saat / 1,5 km Bu kılavuzla, Sagalassos’un öneml yerler ve anıtlarına uğrayarak br yürüyüş
yapacağız. Uzun yürüyüş sz güneydek ana caddeden kente alır, önce Aşağı Agora’ya
• Sütunlu Cadde boyunca yürüyerek Aşağı Agora ve Odeon’a varın. ve daha sonra Yukarı Agora’ya çıkar. Buradan kentn batı ucuna, Stadon’a doğru gder;
• Ortadak yoldan Yukarı Agora’ya doğru çıkın. Yolda vsta platformlarından Kent sonra merkeze ger dönüp, şehrn doğu ucuna, Tyatro ve doğu dış mahalleye yönlenr.
Konağı’na bakın. Macellon’u zyaret edn. Buradan dönüşte, Kent Konağı alanı yakınından Roma Hamamı’na uğrayarak çıkışa
• Yukarı Agora’ya ulaşın. Antonnler Çeşmes ve agoranın dğer anıtlarını nceleyn. ulaşır. Bu yürüyüş Sagalassos’un en uzun gez güzargahıdır (Rota C). Dlersenz daha
• Sırayla Bouleuteron, Dor Tapınağı ve Heroon’u zyaret edn. kısa rotaları da seçeblrsnz (Rota A ve B).
• Üst yoldan Geç Hellenstk Çeşme ve Neon Kütüphanes’ne yürüyün.
• Kent Konağı üzernden orta yola ger geln ve aşağı nn. Tüm rotalarda, Odeon’dan sonra kervan yolundan batıya doğru yürüyüp, Batı
• Çıkışa gderken Roma Hamamı’nı zyaret edn. Nekropol’e varınca, Dor Tapınağı ve Heroon’ doğru dönerek de kentn üst kısımlarına
ulaşablrsnz. Kervan yolundan batıya devam edersenz Stadon’a varırsınız.
Rota B: İki saat / 2,5 km
Anlatıma İskender Tepes’nden başlayacağız. Kente güneyden yaklaşırken, örneğn
• Sütunlu Cadde boyunca yürüyerek Aşağı Agora’ya varın. Ağlasun’dan yürüyerek gelyorsanız, önce bu tepeye varırsınız.
• Hadran Çeşmes’n, Apollo Klaros Tapınağı’nı ve Odeon’u zyaret edn.
• Ortadak yoldan Yukarı Agora’ya doğru çıkın. Yolda vsta platformlarından Kent
Konağı’na bakın. Macellon’u zyaret edn.
• Yukarı Agora’ya ulaşın. Antonnler Çeşmes ve agoranın dğer anıtlarını nceleyn.
• Sırayla Bouleuteron, Dor Tapınağı ve Heroon’u zyaret edn.
• Üst yoldan Geç Hellenstk Çeşme ve Neon Kütüphanes’ne yürüyün.
• Tyatro’ya çıkın ve doğu dış mahalleye (çömlekçler mahalles) varın.
• Kent Konağı üzernden orta yola ger geln ve aşağı nn.
• Çıkışa gderken Roma Hamamı’nı zyaret edn.

Rota C: Üç saat / 4 km
• Sütunlu Cadde boyunca yürüyerek Aşağı Agora’ya varın.
• Hadran Çeşmes’n, Apollo Klaros Tapınağı’nı ve Odeon’u zyaret edn.
• Ortadak yoldan Yukarı Agora’ya doğru çıkın. Yolda vsta platformlarından Kent
Konağı’na bakın. Macellon’u zyaret edn.
• Yukarı Agora’ya ulaşın. Antonnler Çeşmes ve agoranın dğer anıtlarını nceleyn.
• Sırayla Bouleuteron, Dor Tapınağı ve Heroon’u zyaret edn.
• Batı Nekropol’e ve Stadon’a yürüyün.
• Heroon’a dönün; üst yoldan Geç Hellenstk Çeşme ve Neon Kütüphanes’ne
yürüyün.
• Tyatro’ya çıkın ve doğu dış mahalleye (çömlekçler mahalles) varın.
• Kent Konağı üzernden orta yola ger geln ve aşağı nn.
• Çıkışa gderken Roma Hamamı’nı zyaret edn.

11
İskender Tepesi
Tarih yüklü bir tepe
MÖ 333’te Büyük İskender ordusuyla
Sagalassos’a geldğnde, Sagalassoslular
kentlern bu tepe üzernde savunur.
Sagalassos o zaman da Psdya bölgesnn
öneml br kentdr. Kentn güney grşn
kontrol eden bu üstü düz, konk tepe,
coğra şekl ve konumu bakımından
stratejk olarak önemldr. Çatışmanın
sonunda Büyük İskender’n ordusu
Sagalassosluları yener ve kent ele geçrr.
Bu tarhten sonra Sagalassos Hellenstk
dünyanın br parçası halne gelr
Bu tepede büyük olasılıkla hçbr zaman
mahalle gb br yerleşm olmamıştır.
Tepenn eteklernde Sagalassos’un dört
mezarlığının en esk ve en büyüklernden
İskender Tepesi kazılarında bulunmuş bezemeli bir kapı
lentosu. Olasılıkla MS 1000 yılları arasında tepede yer
almış kiliseye aittir.
12
brs yer alır. Nekropol (mezarlık) 15,7
hektarlık br alan kaplar. Önceler tepenn
üstünde büyük olasılıkla br tapınak yer
almıştır. MS 5. veya 6. yüzyılda se buraya
br klse yapılır. Kazılar, bu klsenn
MS 1000 yılı cvarında yenlendğn
göstermştr.
İskender Tepes’ndek en son kullanıma
at kalıntılar MS 12. yüzyılın sonlarına
attr. O tarhlerde burada sur duvarları
le çevrl br asker garnzon yer almış
olmalıdır. Bu ‘kale’ 1204 yılında, olasılıkla
br çatışma sonucu yanarak, yerle br olur.
Bu tarhten sonra da şlevn ytrr.
İskender Tepesi’nin eteklerine yayılmış Güney Nekropol
alanından bir lahit.
İmparatorluk kültü tapınağı ön cephesinin restitüsyonu
(MS 125-145, çizim G. Niemann, 1884). ‘Tanrılaşmış
Hadrian ve Antoninus Pius’a ithaf edilmiştir.
Pisidya imparatorluk kült tapınağının yazıtının başlangıç
kısmı. İlk satırdaki metin [ΘΕ] Ω ΑΔΡІΑΝΩ “tanrılaşmış
Hadrian’a” yazar. Bu, İmparatorun ölmüş olduğu
anlamına gelir. İkinci satırda sadece “Pisidya’nın
birinci kenti” unvanının başlangıcı “Sagalassosluların
saygıdeğer kenti” kelimeleri okunur.
Hadrian ve Antoninus
Pius Tapınağı
İmparatorluk kültüne
yeni bir tapınak
İmparator Hadran (MS 117-138),
Sagalassos’u tüm bölgenn (Psdya,
bugünkü Göller Bölges) resm dn
merkez lan eder. Bu sayede kent yen
br gelşm dönemne grer ve çok sayıda
yen anıt nşa edlmeye başlanır. İmparator
aynı zamanda, Sagalassos’a ‘Psdya’nın
brnc kent, Romalıların dostu ve
müttek’ ünvanını verr. Bunun üzerne,
kentte İmparator Hadran çn br tapınak
yapılmaya başlanır. İmparatorluğun ve
Sagalassos’un tbarını yansıtan bu öneml
anıt, kentn güneyndek yüksek br tepeye
nşa edlr. Böylece her yerden görüleblr.
Ancak tapınak Hadran öldükten sonra,
İmparator Antonnus Pus dönemnde
(MS 138-161) tamamlanablr.
Tapınak, kentn en özenl yapılarından
brsdr. Önünde yetmş metre
uzunluğunda br avlu yer alır. Tepenn
etrafı portkolarla çevrldr. Arkeologlar
anıtın yazıtını (ktabes) bulmuştur.
Yazıt, tapınağın Hadran ve Antonnus
Pus’a thaf edldğnden ve Hadran’ın
Sagalassos’a verdğ ünvandan lk defa
bahseder.
Bu tapınağa her yıl tüm Psdya
kentlernden, mparatoru adaklarla
onurlandırmak, törenlere ve festvallere
katılmak üzere temslcler gelr ve Sütunlu
Cadde’de yapılan törensel yürüyüşe katılır.
MS 4. yüzyılın sonuna kadar tapınak,
bu mparatorluk kutlamalarının merkez
olarak kalır. Tapınağın genş avlusu
mparatorları, rahpler ve festvallerdek
spor oyunlarını kazananları onurlandıran
anıt ve heykellerle süslenr. MS 4. yüzyılın
sonundan tbaren şlevn ytren anıtın
kutsal alanı, adeta gecekondulaşarak
başka yapılarla dolmaya başlar. Bu tepe,
Sagalassos’un en uzun süre yerleşm
görmüş kısmıdır. MS 11. yüzyılın sonunda
terk edlp, yerleşm Ağlasun’a nene
kadar Hadran ve Antonnus Pus Tapınağı
alanında yaşam devam eder.
13

Caddeyi kesecek şekilde inşa edilmiş sur duvarı,
MS 7. yüzyılda, Hadrian ve Antoninus Pius Tapınağı
tepesindeki yerleşimi kuzeyden gelen saldırılara karşı
korumak için yapılmıştır.
14
Güney Kapı ve
Sur Duvarı
Darboğaz kuleleri
Sagalassos’un Roma Dönem’nden
öncek güney grş kapısı burasıdır. Özgün
kapının k kules vardır. Kuleler daha sonra
kent büyüyüp, ana cadde yapıldığında
temellerne kadar sökülür. MS 7. yüzyılın
ortalarına gelndğnde, kuleler esk temeller
üzerne cvar yapılardan toplama taşlarla
yenden nşa edlr; br de aralarına ana
caddey kapatacak şeklde duvar örülür.
Kuzeye doğru çıkıntı yapan kuleler ve
aralarındak duvar, dağ tarafından gelecek
saldırılarda, -olasılıkla o dönemn Arap
stlalarına karşı-, düşmanı engellemek
üzere yapılır. Bu savunma sstemnn amacı,
o zamanlar aşağıdak tepede oluşmuş
yerleşm korumaktır. Eskden bu tepede
Hadran ve Antonnus Pus Tapınağı’nın yer
almıştır. Tapınak MS 4. yüzyılın sonunda
kullanımdan çıkar; MS 5. yüzyılın sonundan
tbaren burada br yerleşm gelşr. Bu
öneml tepede, salgın hastalıklar ve
depremlerden sonra dah, Sagalassos’un
son evresne kadar yaşam devam eder.
Sütunlu cadde üzerindeki iki kule ve bunların arasına,
caddeyi kapatacak şekilde yapılmış sur duvarının hava
fotoğrafı; güneye doğru bakış (MS 7. yüzyıl). Doğudaki
kulenin kazısı yapılmıştır.
Kazılar sonrası Sütunlu Cadde’nin görünümü; kuzeye
doğru bakış.
Bu kalp biçimli Korint sütun, caddenin yapımından
burada yer alan daha erken bir yapının portikosunun
köşesine aittir. Sonradan caddenin batı sütun sırasına
dahil edilmiştir. Deneme amacıyla geçici olarak ayağa
kaldırılmıştır.
Sütunlu Cadde
Görkemli bir ana cadde
Sagalassos’un taş döşel Sütunlu Cadde’s
MS 1. yüzyılın lk yarısında yapılmıştır.
Bu tür sütunlu ve k yanı dükkan
sıralı taş kaplı caddelern Küçük Asya
(Anadolu)’dak en erken örneklerndendr.
Yapımı oldukça zorlu ve pahalı olmuş
olmalıdır. Caddenn nşası çn k tepe
arasındak dern çukurluğun taş, kaya
ve toprakla doldurulması gerekmş; yan
nsan elyle bnlerce metreküplük br
dolgu yapılmıştır.
Cadde yaklaşık 300 metre uzunluğunda
ve 10 metre genşlğndedr. İk kenarı
boyunca sütunlu brer galer (portko) yer
alır. Üstü örtülü 3,5 metre genşlğndek
bu sütunlu kordorların ardında dükkanlar,
lokantalar ve şlkler yer alır. İmparator
Tberus zamanında, güney ve kuzeyde
caddenn k ucuna brer anıtsal kapı nşa
edlmştr.
Sagalassos’a gelenler, aşağıdan, İskender
Tepes’nn eteğnden dolaşıp bu caddenn
güney kapısından kente grerd. Kentn
bu ana caddes, MS 6. yüzyıla kadar hep
kullanımda kalmış ve bakım görmüştür.
Cadde kazılarında bulunmuş küçük heykeller. Solda,
tanrı Apollo ve sağda tanrıça Hygieia. Heykeller, çok
tanrılı dönem kapandıktan sonra ve kentin hakim dini
Hıristiyanlıkken (MS 6. yüzyıl), caddede sütunlara
yapılmış konsollar üzerine konarak kullanılmıştır.
15
Tiberius Kapısı
Bir imparatorluk kapısı
Sütunlu Cadde yapıldığında, başına
ve sonuna brer anıtsal kapı nşa edlr.
İmparator Tberus zamanında (MS 14-37)
yapılmış olan bu kapılardan kuzeydekne
at taşlar kazılarda ele geçmştr. Bu
anıt Sagalassos’un en nce şçlğe sahp
yapılarından brsdr.
Kapı yalnızca sembolk anlam taşır;
kentn savunmasında br rolü yoktur.
Kornt başlıklı sütunlar üzernde yer
alan taş sırası (frz), zengn meyve
kabartmalarıyla bezeldr. Bu mmar
süsleme İmparator Augustus’un
hakmyetnde başlayan uzun barış
dönemn, ‘altın yüzyıl’ı temsl eder.
Tiberius Kapısı’nın mimari restitüsyonu (MS 14-37).
Çizim, C. Licoppe, 1997.
16
Sütunlu Cadde’den kapıya basamaklarla
çıkılır. Caddenn güney başındak anıtsal
kapının önünde de merdven vardır.
Yan bu öneml caddede tekerlekl
araç şlememştr. Sadece yaya ve yük
hayvanı trağne açıktır. Sagalassos’tak
sokakların çoğunda yokuş ve merdvenler
yüzünden kağnı gb tekerlekl araçlar
değl, daha çok eşek ve katır gb yük
hayvanları kullanılmıştır.
Anıtsal kapı olasılıkla MS 500 cvarında
meydana gelmş olan br depremde
yıkılır. Basamaklar da bu depremden
sonra kabaca onarılır; hatta onarımda
anıtsal kapıya at taşlar kullanılır.
Aşağı Agora
Kent meydanı
Bu meydan, İmparator Augustus
dönemnde düzenlenmştr (MÖ 27-MS
14). Aşağı Agora, Yukarı Agora’ya kıyasla
daha tcar br özellğe sahptr. Yne de,
burada da pek çok onursal anıt ve heykel
yer alır. Heykel kadelernden bazıları halen
meydanın doğu kenarında görüleblr.
Agora’nın doğusu boyunca br sütun sırası
ve bunun ardında br ser dükkan yer
almıştır. Benzer br sütun sırası agoranın
batı kenarı boyunca da yapılır, ama lk
başta bu tarafta dükkan yoktur. Meydanın
k yanındak üstü çatı le kapalı bu sütun
sıraları (portkolar) yayaları güneşten ve
yağıştan korur. MS 6. yüzyılın ortalarında
Batı Portko’nun ç küçük lokanta ve barlar
yapmak üzere duvarlarla bölünür. Bu
sırada Doğu Portko’nun ardına se büyük
br restoran kurulur; çnde bar, mutfak,
depo ve br yatak odası dah vardır.
Bugün Agora’nın kuzeybatısında, anıtsal
br çeşmenn kalıntıları yer alır. Çeşmenn
arka duvarında heykeller çn yapılmış
sekz nş vardır. Özgün halnde ön cephes
boyunca kadeler üzerne konmuş br sıra
sütun bulunur. Arka duvardan akan kaynak
suyu, önündek uzun hazneye toplanır.
Severuslar Dönem başlarında çeşmenn
Çeşmenin kazıları sırasında
bulunmuş tanrıça Nike
heykellerinden biri.
Heykeller Burdur Müzesi’nde
sergilenmektedir.
sütunlar üzernde kalan üst kısmı yenlenr.
Kalıntılar arasında k adet Nke heykel de
yer alır.
Aslında bu, Agora’ya yapılmış lk çeşme
değldr. 40 cm arkasında, olasılıkla MS
80-100 arasında yapılmış daha erken
br çeşmenn duvarı yer alır. Mlet ve
Efes gb Ege kentlernden sadece on
yıl sonra Sagalassos’ta lk defa burada
tuğla kaplı, ç dolgusu ‘Roma betonu’
duvar teknğ görülür. MS 120 cvarında,
Agora’nın kuzeydoğusu yenden
düzenlenr. Yukarıya çıkışa kavsl br teras
duvarı ve merdven nşa edlr. Duvarın
üzernde Sagalassos’un başlıca tanrılarının
kabartmaları bulunur. Herakles ve Ares
kabartmaları, hala yerndedr. Dğer dört
tanrının kabartmaları Burdur Müzes
koleksyonundadır.
5
3 2
1
(1) Aşağı Agora (2) Doğu Portko (3) Batı Portko
(4) Severuslar Çeşmes (5) Hadran Çeşmes
17

MS 103-104 civarındaki yenileme sonrası Apollo Klarios
Tapınağının ön cephesinin restitüsyonu.
Çizim, G. Niemann, 1884.
MS 450 civarında kiliseye dönüştürülen yapıda yeniden
kullanılmış İyonik sütun başlığından detay. Sütun ve
başlığı 2005 yılı kazıları sırasında ayağa kaldırılmıştır.
18
Apollo Klarios Tapınağı
Apollo’dan İmparator
Augustus’a
Kentn bu öneml noktasına İmparator
Augustus zamanında (MÖ 27–MS
14), tanrı Apollo Klaros’a adanmış
br tapınak nşa edlr (Klaros, Efes
yakınlarında br kehanet mabetdr).
Sütunlu Cadde’nn sonunda, Aşağı
Agora’ya hakm br tepeye kurulan
İyonk düzendek bu küçük tapınağın lk
halnde yalnızca ön ve arka cephelernde
yarım sütunlar vardır. Apollo aslında o
zamana dek Sagalassos’un en öneml
tanrılarından brs değldr. Ama
İmparator Augustus’un kendne en yakın
bulduğu tanrıdır. Augustus, Apollo’nun
kendsn seçtğne ve koruduğuna nanır.
Bu bakımdan, Sagalassos’tak Apollo
tapınağı aynı zamanda Augustus’u
onurlandırmak çn de yapılmıştır.
İmparator Vespasanus’tan (MS 69-79)
tbaren, tapınak resm olarak
mparatorluk kültüne hzmet verr. MS
103-104 yıllarında yapı yenlenr; dört
kenarına İyonk düzende sütunlar yapılır
(kısa kenarlara altı, uzun kenarlara 11
adet), ç mermer kaplanır. İmparatorluk
kültünün Sagalassos’un marı ve
kalkınmasına öneml etks vardır. MS
2. yüzyılda Hadran ve Antonnus Pus
Tapınağı’nın yapımıyla, Apollo Tapınağı
mparatorluk kültünde knc derece br
role düşer. MS 400 cvarına gelndğnde
artık kullanımdan çıkar. Pagan (çok
tanrılı) nancının yern Hırstyanlığın
almasıyla, MS 450’de br bazlkaya
(klse) dönüştürülür. Klsenn yapımında
tapınağın taşları yenden kullanılır. MS 10.-
13. yüzyıllar arasında klsenn etrafında
br Hırstyan mezarlığı gelşr. Klse
şlevn ytrdkten sonra çne uzun süre
çöp yığıldığı kazılardan anlaşılmıştır.
Sagalassos’un ilk
hamamı
İtalyan usulü
bir hamam
Sagalassos’ta İmparator Augustus
dönemnde br hamam yapılır (MS 10-MS
30). Bu hamam Anadolu’da blnen Roma
tarzı hamamların en esksdr. Daha sonra,
MS 2. yüzyılda bu lk hamamın üzerne
bugün görülen devasa hamam kompleks
nşa edlr. Roma Hamamı kazılarında, bu
lk hamama at bazı duvarlar da açığa
çıkmıştır.
Eski hamamın, uçları apsisli (yarım daire formunda)
İlk hamam brbrne paralel, sıcaklık, duvarları; duvar örgüsünde çok kenarlı taşlar
kullanılmıştır. MS 10-30 yıllarına tarihlenir.
ılıklık ve soğukluk salonlarına sahptr.
Uçları apssl (yarım dare bçml)
yanyana dkdörtgen salonlardan oluşan
bu tür hamamların örnekler İtalya’nın
Campana bölgesndek Pompe kentnde
vardır. Sagalassos’ta böyle İtalyan
tp br hamamın neden nşa edldğ,
belk İmparator Augustus zamanında
yöreye yerleştrlen güney İtalya’lı savaş
gazlernn etksyle açıklanablr.
Büyük hamam kompleksi planı (gri duvarlar) ve altta
kalmış MS 1. yüzyıla tarihlenen ilk hamamın apsisli
duvarları (kırmızı duvarlar).
19
İmparatorluk Hamamı
Lüks bir hamam
İmparator Hadran zamanında (MS 118
-137) Sagalassos tüm Psda bölges
çn br dn merkez halne gelr. Her
yıl düzenlenen İmparatorluk kültü
kutlamalarına katılmak üzere cvar
yerleşmlerden kente gelen zyaretçler
ağırlamak çn yen br hamam yapılması
gerekr. Hamamın yapımı kırk yıldan
uzun sürer (120–165 yılları). Yen hamam
kompleks, öncek hamam yapısının
yer aldığı tepeye kurulur. Bu doğal
tepenn üst taban alanını genşletmek
çn, tepenn yamaçlarına dayalı tonozlu
mekanlar nşa edlr. Böylece br bodrum
kat oluşur; bu tonozlu bodrumların üzer,
hamamın üst zemn katı halne gelr.
İmparatorluk hamamı, Sagalassos’un en
büyük bnasıdır (en az 5000 m2). Yapının
duvarlarında Roma betonu kullanılmıştır.
Duvarların dış yüzler tuğla örgü, veya
dış cephelerde olduğu gb büyük kesme
taş örgüdür. Duvarların kalınlığı yer yer
dört metrey bulur. Hamam k katlıdır
ve neredeyse Efes’tek hamamlarla boy
ölçüşecek büyüklüktedr. Salonların ç
dekorasyonunda pahalı malzemeler ve
zengn süsleme kullanılmıştır. Orjnal
halnde, ç duvarları çeşt çeşt pahalı
T1
A1 F2
S
C1
IH / C2
P1
P2
T2
C3
20
mermerlerle kaplıdır. bunlardan yeşl
damarlı br mermer türü İmparator
Hadran’ın kendne at mermer ocağından
gelr ve belk de kente kends tarafından
armağan edlmştr.
Hamamın kadınlar ve erkekler çn ayrı
düzenlenmş k kısmı vardır. Herbr İmparator Marcus Aurelius’a ait heykelin bacaklarının
kısımda soğukluk, ılıklık ve sıcaklık kazılar sırasında yerinde keşfi. Soğukluk salonunun
salonları yer alır. Bunların yanı sıra, (F1), güney kolunda bulunmuştur (Apodyterium/Heykel
Galerisi). Haç biçimli bu büyük salon daha sonra halka
soyunmalıklar, buhar odaları ve servs açık bir ziyafet salonu olarak kullanılır.
mekanları da kompleksn parçasıdır.
Hamamda br havuz ve halka açık Kazılarda imparatorluk heykellerinin bulunduğu
Soğukluk salonunun güney soyunmalık kısmı (F1/A).
tuvaletler de vardır. Roma Hamamları,
antk çağların buluşma, dnlenme ve
eğlenme merkezlerdr.
MS 400 cvarında hamam genş şeklde
yenlenr. Bu yenlk sırasında, büyük
soğukluk salonu ve bunun kuzey ve
güney kolları (soyunmalıklar), br zyafet
salonuna dönüştürülür. İmparatorlar
onuruna zyafetler verlen bu salonun
güney kolunun (güney soyunmalık)
nşlerne mparator ve mparatorçelern
devasa heykeller yerleştrlr.
Hırstyanlığın kabulünden sonra, bu
salonda Hırstyanlık uğruna ölenler çn İkinci soğukluk salonunun (F2) zemin döşemesinden
(opus sectile) detay. Kare ve sekizgen renkli taşlardan,
yemekler verlmştr. hamamın MS 400 civarı yenilemesi sırasında yapılır.
A
F1 / BH
A / SG İkinci soğukluk salonu (F2); büyük soğuk su havuzu ve
mermer karolarla kaplı zemini (opus sectile).
İmparatorluk Hamamı’nın planı
Hamamın iç mekan dekorasyonuna ait mermerden
T tepidairum, C caldarium, F frigidarium, P praefurnium,
yontulmuş bir Korint pilaster başlığı.
S şaft, A apodyterium (soyunmalık), IH imparatorluk
salonu, BH ziyafet salonu, SG heykel galerisi.
21
 Mermer Salon -
İmparator Salonu
Bir imparatorluk salonu
Sagalassos hamamının merkeznde yer
alan bu salon, 25 x 18,5 metre ebatında
görkeml br mekandır. Hamamlarda,
Mermer Salon veya İmparator Salonu
denen bu tür mekanlarda çeştl törenler
yapılırdı; örneğn spor karşılaşmalarında
kazananların ödüller verlrd.
Anadolu’dak büyük antk kentlern
hamamlarında bunun gb salonlar yer alır.
Bu salonlar aynı zamanda mparatorluk
kültü le lşkldr. Salonun nşlernde
mparator ve mparatorçelere at altı adet
(hatta belk sekz) devasa heykel yer almış
olmalıdır. Hadran, Antonnus Pus, Marcus
Aurelus ve olasılıkla Lucus Verus, burada
eşler le beraber gösterlmştr.
Pagan nancı ve onun uzantısı
mparatorluk kültünün yern yavaş
yavaş Hırstyanlığa bıraktığı süreçte,
hamam büyük br yenlemeden geçer.
Bu salonda da değşklk yapılır; heykeller
buradan alınır. Bunların durduğu nşlere
yaklaşık yrm kşlk havuzlar yerleştrlr
ve salon br sıcaklık mekanına dönüşür.
Heykeller se hamamın başka br salonuna,
soğukluğun güney soyunmalık koluna
(F1/A) konur. 2007 ve 2008 kazılarında,
mparator ve mparatorçelere at
heykellern bazı kısımları ele geçmştr.
Heykellern br kısmı Sagalassos’un terk
edlş sürecnde kreç elde etmek çn
fırınlarda yakılmıştır.
Soğukluk salonunda bulunmuş imparator ve imparatoriçe heykellerine ait parçalar. Heykellerin ilk başta Mermer
Salon’da yer almış olduğu düşünülmektedir. Hadrian (MS 120-125) ve Marcus Aurelius (MS 170-180) ile İmparatoriçe
Yaşlı Faustina (MS 138-161) heykellerine ait mermer başlar ve Hadrian’ın eşi İmparatoriçe Sabina (MS 120-125)
heykelinin,giysisinin etekleri dışında kalan ayak parmakları. Eserler Burdur Müzesi koleksiyonundadır. Hamamın Mermer Salonu
22
Severuslar Kapısı
İmparatora bir onursal kapı
MS 220-235 yıllarında, Sagalassos’un
ana caddes le Roma Hamamı’nın
kesştğ bu noktaya br onursal kapı nşa
edlr. Üç dkdörtgen açıklıklı bu anıtın
yıkılmış durumdak kuzey kısmı ve ns
tu paye kadeler bugün toprak üstünde
görülmektedr.
Bu antısal kapı olasılıkla Perslere karşı
zafer kazanmış Alexander Severus
zamanında nşa edlmeye başlanır
(MS 235’ten tbaren). Severuslar
hanedanılığına at mparatorlar, bu güçlü
düşmana karşı düzenledkler seferlerde
Psdyalı askerler ordularına almıştır. Bu
nedenle, bölgede bu mparatorla thaf
edlmş çok sayıda onursal anıt bulunur.
Alexander Severus’un hakmyet yılları,
Sagalassos’ta k yüzyıl sürmüş yoğun
nşaat faalyetnn durduğu dönem olur.
Bu kapı Sagalassos’ta nşa edlmş son
görkeml anıttır.
Yıkılmış durumdaki Severuslar Kapısı’nın büyük söve
ve lentoları, Yukarı Agora’ya çıkan yol üzerinde, toprak
üstünde görülebilir.
23
 Odeon
Bir kültür merkezi
Odeon’un yapımına, MÖ 27–MS 14
arasında, İmparator Augustus zamanında
başlanır. Bunu kazılarda ele geçen ve
tarhleyebldğmz br sütun başlığından
söylemek mümkündür. Ama yapının
Odeon’un hava fotoğrafı. Kervan yolu yapının sahne
binasının batı ucunun üzerinden geçer. tamamlanması yaklaşık 200 yıl sürer.
Sahne bnasının ç cephes ancak MS
200 cvarında btrleblr. Büyük olasılıkla
bu bnayı Sagalassos kent yönetm
yaptırmıştır.
Odeon kapalı br tyatro ve konser
salonudur. Yarım dare bçml br
odtoryumu ve yaklaşık 50 metre
uzunluğunda br sahne bnası vardır.
Salon 1500-2000 kşlktr. Odeon’da
müzk, tyatro, şr ve güzel konuşma
gösterler düzenlenr. Kentler dolaşan
ünlü konuşmacılar (hatpler) burada
sahneye çıkar.
Sagalassos Odeon’unun doğu grş
oldukça y korunmuş durumdadır.
Göstery nanse eden onur konuğu çn
yapılmış sahney yakından gören br ‘VIP
locası’ ve buna çıkan merdvenler sağlam
durumdadır.
Yapı tamamlandıktan sonra, kent mecls
de bu salonda toplanmış olmalıdır. Bu
salonunun akustğ mecls bnasından
(Bouleuteron) daha ydr. Yüzyıllarca
kullanılmış bu yapı, zaman çnde çeştl
değşklklere uğrar. Eskden sadece
Odeon’un doğu girişi. kültürel gösterler çn kullanılırken,
Ne yazık ki, yapının son kullanım evrelernde Odeon’da
diğer kısımları bu kadar
iyi korunmuş durumda
gladyatör ve vahş hayvan dövüşler
değildir. Oturma sıraları de yaptırılır. Bugün, MS 6. yüzyıldak
sökülmüş ve batı girişi hal görülmektedr. Oturma yerlernn
kervan yolu altında
kalmıştır.
taşları geç antk dönemde sökülmüş
olduğundan, bugün odtoryumun sadece
şekl korunmuş durumdadır.
Tanrıça Demeter’in, Odeon’un sahne binasının iç
cephesinde yer almış olduğu düşünülen yaklaşık 3
metrelik mermer heykelinin baş kısmı; MS 117-138’e
tarihlenir. Burdur Müzesi koleksiyonundadır.
24
Hadrian Çeşmesi
Edikula Mimarisi
Aşağı Agora’nın hemen yukarısında
yer alan Hadran Çeşmes, MS 129-132
yıllarında nşa edlr. Sekz basamak, sz
bu antısal çeşmenn haznesne ulaştırır.
Haznenn ardında, antın arka duvarı
kısmen ayaktadır. Bu çeşme Sagalassos’un
yegane k katlı anıtsal çeşmesdr; özgün
yükseklğ yaklaşık 17 metredr. Hem
çeşme olarak şlevseldr, hem de br
prestj bnasıdır. Anıt sütunlu caddenn
tam aksında yer alır; kente grenlern
çeşmenn üst katını sütunlu caddeden
göreblecekler şeklde yapılmıştır.
Hadran Çeşmes Sagalassos’un lk Roma
şövalyes Tberus Claudus Pso’nun
ölümünden sonra, vasyet üzerne
yaptırılır. Pso, anıtı İmparator Hadran’a
thaf eder. Roma İmparatorluğuna bağlı
Sagalassos benzer eyalet kentlernde,
şehrn ler gelenler ve hayırseverler
mparatorlara thaf edlmş pekçok
büyük, küçük anıt yaptırarak ‘Roma’ya
yakınlıklarını göstermek stemşlerdr.
Bu yapı ‘edkula mmars’nn br
örneğdr. Bu tür yapılar aslında br
arka duvar üzerne ve önüne yapılan
düzenlemelerden oluşur. Duvarın
çnde nşler yer alır; önünde, ler çıkan
MS 129-132 yıllarında inşa edilmiş Hadrian Çeşmesi’nin
restitüsyonu. Çizim, J. Richard ve E. Mahy.
podyumlar ve kadeler üstünde br veya
k çft sütun dzldr. Podyum üzernde
yükselen ve kend çatısını taşıyan bu
sütun gruplarına ‘edkula’ denr. Hem
nşlern çne, hem de sütunlar arasına
heykeller yerleştrlr. Bu anıtta orta nşte,
üç metre yükseklğnde devasa br Apollo
heykel yer almıştır. Çeşme Apollo Klaros
Tapınağı’na çok yakındır ve aynı zamanda
bu tanrıya da thaf edlmştr.
Apollo heykelnn üzerndek nşte altın
kaplı bronz br Hadran heykel yer almış
olmalıdır. Hadran heykelnn k yanında,
anıtı yaptıran Pso’nun kend heykeller
konmuştur. Ayrıca Pso’nun vasyetn
yerne getren mrasçılarının ve tanrı
ve yarı-tanrı mtolojk varlıkların da
heykellerne anıtta yer verlmştr. Anıtın
podyumu üzerndek yarım kadelerde
dokuz ‘müz’den (su pers) altısının
kabartması görülür. Anıtın heykellernn
üstün yontu şçlğ üç ayrı heykel
atölyesnn eserdr. Bu k katlı çeşme
olasılıkla MS 500’den hemen sonra
yıkılmış ve br daha onarılmamıştır.
Apollo’nun 4,5 ton
ağırlığında devasa
heykeli çeşmenin aşağı
katında merkez nişte
yer almıştır. Kazılarda
pek çok parçaya
kırılmış olarak ele
geçmiştir. Onarılmış
heykel bugün
Burdur Müzesi’nde
sergilenmektedir.
25
 Aşağı Kent
Sagalassos’un önemli tepeleri
Hadran Çeşmes’nn önündek küçük
meydan Sagalassos’un aşağı kısımlarına
ve vadnn güzel manzarasına bakar. Aşağı
Agora ve Sütunlu Cadde, caddenn sonunda
braz doğuda Hadran ve Antonnus Pus
Tapınağı ve az daha lerde İskender Tepes
görülür. Hadran Çeşmes’nn önündek bu
3
alandan batıya doğru uzanan başka br
sütunlu cadde daha vardır. Ancak bu doğu-
batı doğrultulu cadde henüz kazılmamıştır.
2
Braz daha lerde, güneydoğuda yer
alan Düzen Tepe yörenn tarhnde çok
öneml yer tutmuş br platodur. MÖ 2.
yüzyıla dek buradak en büyük yerleşm
Düzen Tepe üzernde yer almıştır. Tepenn
arkasında yükselen ve zrves yaklaşık 1800
1
metreye varan Zncrl Tepe, Düzen Tepe
platosundak yerleşmn akropolüdür.
Düzen Tepe’de kalıntılarını bulduğumuz
büyük yerleşmn neden terk edlmş
olduğu, Sagalassos’un neden orada değl
de bugün kazılarla açığa çıkan merkeznde
gelştğn tam olarak blmyoruz. Büyük
1. Aşağı Agora olasılıkla Düzen Tepe’de su kaynaklarının
2. Hadrian ve Antoninus Pius Tapınağı’nın tükenmş olması ve Sagalassos tarafının
yer aldığı tepe
3. İskender Tepesi asker olarak daha güçlü oluşu bunu
4. Düzen Tepe açıklayablr. Olasılıkla Düzen Tepe halkının
5. Zincirli Tepe büyük kısmı, Sagalassos’a yerleşmştr.
5
4
3
2
1
Zincirli zirvesinin (5, sağdaki en yüksek tepe) eteğinde Düzen Tepe platosu (4). Önde
“üstü düz konik tepe” olarak tarih sayfalarında geçen İskender Tepesi (3).
26
Kent konağı kompleksinin hava fotoğrafı (2012 kazı
sezonu sonu).
En güneydeki avlunun kazılar sırasında ortaya çıkan
yıkılmış sütunları.
Kent Konağı
Ferah bir rezidans, güney
kısım
İmparator Augustus dönemnden
tbaren, kentn yen oluşan çok zengn
toprak sahpler sınıfı Sagalassos’un
marı ve altyapısına yatırım yapıp, bunun
karşılığında Roma vatandaşlığı ve sosyal
saygınlık kazanır. MS 4. yüzyıldan tbaren
bu durum değşr. Varlıklı seçknler,
kentte kendlerne at özel yatırımlara
öncelk vermeye başlar. Bu büyük konut
kompleks buna y br örnektr.
Bu sarayvar konak yüzyıllar çnde gelşr
ve son haln MS 400 cvarında alır.
Ancak geçmş çok daha eskye dayanır.
MÖ 1. yüzyılda burada, zamanın sur
duvarları dışında, br ev yer almıştır. MS 1.
yüzyılda buraya yen br konak nşa edlr.
İç avlusunun dört tarafı sütun sırası le
çevrl bu ev, daha sonra çok büyüyecek
olan konut kompleksnn özel kısmının
çekrdeğ olur. Konağın tümü sekz
farklı terasa yayılmıştır ve bugüne dek
seksenden fazla mekanı kazılarla ortaya
çıkarılmıştır.
MS 4. yüzyılın sonu ve 5. yüzyılın
başlarında, evn özel kısmında br özel
hamam, üç ç avlu ve çok sayıda oda
ve servs mekanı yer alır. Güneyde
yer alan dört kenarı sütun sırasıyla
çevrl avlu, Anadolu’da blnenlern en
büyüklerndendr.
Kent konağının özel kısmına ait bir avluda ele geçen
renkli ve desenli duvar sıvasından örnekler.
27
 Kent Konağı Macellum
G
F
Ferah bir rezidans, kuzey Lüks ürünler pazarı
H
kısım
E
D
B

C Sagalassos’un doğu konut mahallesnde Yukarı Agora’nın hemen güneynde yer

yer alan bu sarayvar konut, sadece br
A ev değldr. Yukarı kısmı resm kabul
mekanlarından oluşur. Burada büyük
olasılıkla kentn yönetmnde söz sahb,
Kent konağının resmi kabul bölümüne kuzeybatıdan seçkn br kmse, ales le oturmuştur.
bakış. (orta avlu A; kabul salonu B; Merdiven C; üst kat
bekleme odaları D ve E ve bunlardan geçilen ziyafet
salonu F; konuk odaları G ve H).
Konutun resm kısmı br ç avlu (atrum)
etrafında düzenlenmştr. Avlunun süslü
br çeşmes ve ortasında br havuzu
(mpluvum) vardır. Bu havuzda çatıdan
E gelen yağmur suları toplanır, ayrıca
sürekl taze suyla da beslenmştr.
Konutun kend su tessat sstem vardır.
K Avlunun etrafında tabanı mozak kaplı
D bekleme salonları bulunur. Buradan
büyük kabul salonuna ulaşılır. Bu salonun
tam üzernde, br üst katta da br kabul
salonu (br duvarı apssldr) yer almıştır.
Konağın resmi kanadındaki bazı mekanların mozaik
Avludan, görkeml br merdvenle büyük
döşemeleri: Avlunun yanındaki koridor K (solda) ve br zyafet salonuna ulaşılır. Zyafet
ziyafet salonuna açılan iki bekleme mekanı D ve E salonuna grlmeden önce, önünde yer
(sağda).
alan tabanları mozak kaplı bekleme
mekanlarından geçlr. Konutun bu resm
kısmında da konuk odaları yer almış
olmalıdır.
Macellum’un avlusu ve ortada yer alan tholosu
gösteren tahmini bir restitüsyonu.
Macellumun arşitrav-friz bloklarından biri üzerindeki
yazıtta Commodus’un isminin silinmiş olduğu
görülmektedir. İsminden geriye kalan kısımlar
sayesinde yazıt MS 180-191 yıllarına tarihlenir.
alan bu teras üzerne, MS 2. yüzyılın
son on yılında, pahalı gıdaların satıldığı
br pazar bnası (macellum) nşa edlr.
Olasılıkla burada daha önce de (Augustus
dönemnde) br pazar bnası yer almıştır.
Daha sonrak yüzyıllarda burada başka
pahalı ürünler de satılır. Mücevherler,
müzk aletler; cam, metal, şlenmş
kemk ve geyk boynuzundan dekoratf
eşya ve aletler dükkan kazılarında ele
geçmştr. Sagalassos’un varlıklı alelernn
hzmetkarları bu pazardan alışverş
yapmış olmalıdır.
Pazar bnasında dükkanlar, yaklaşık 21 x 21
metrelk br avlunun üç tarafında, sütunlar
ardında yer alır. Avlunun dört kenarında
pahalı mermer sütunlardan oluşan
galerler (portkolar) yer alır.
>

MS 450’den sonra, olasılıkla MS 541-

542’de yaşanan veba salgının ve
daha sonra MS 602-615 depremnn
ardından bu büyük konak gderek küçük
kısımlara bölünür ve farklı amaçlar
çn kullanılmaya başlanır. Bu evrede,
konut kompleksnn br kısmı br han
gb şletlr, mekanları depo, ahır ve
hatta çöplük olarak kullanılır. Mağrur
Sagalassos kent gderek kırsal br
yerleşme dönüşmeye başlar.
C

Mor şist taşı ile kaplı merdiven (C). Buradan bekleme Macellum’un hava fotoğrafı (2012 kazı sezonu sonunda). Avlunun üç tarafı dükkan sıraları ile çevrilidir. Ortada tholos
odalarına (D ve E) ve ziyafet salonuna (F) ulaşılır. yer alır.

28 29
 Yukarı Agora
Politik merkez, heykel galerisi
ve pazaryeri

Güney kenarda dükkan yer almaz; avlu,
açık portkodan kentn aşağı kısmı ve
vadye güzel manzaralar sunar. Bnanın
yapımına Publus Aelus Akulas sml
Sagalassoslu katıkıda bulunur. Kends
kentn hayrıseverlerndendr; aynı
zamanda İmparatorluk kültü rahbdr.
Akulas, portkoların yapımını üstlenr.
Sagalassos kent dares de avlu ve yer
döşemelern ve ortada yer alan yuvarlak
yapıyı (tholos) yaptırır. Tholos altı metre
çapındadır ve ortasında br su haznes
yer alır. Akulas, pazar bnasını İmparator
Commodus’a ve onun Partlara karşı
kazandığı zafere thaf eder. Daha sonrak
yıllarda, sm lanetlenen İmparator
Commodus’un adı tüm yazıtlardan kazınır.
Dükkanlar MS 450-520 dönemnde
yenden nşa edlr; ama sütunlu portkolar,
avlu ve tholos özgün haln son evreye
kadar korur. MS 2. yüzyılda nşa edlen
bu bnanın bazı mekanları yaklaşık MS
600’e kadar kullanımda kalır; hatta depo
odalarından brsnn son kullanımı MS
620’ye tarhlenr.
Macellum kazılarında ele geçen, hayvan kemiklerinden
yapılmış eşyalar. Pazar binasında üretilmiş ve satılmıştır
(MS 6. yüzyıl).
Hellenstk Dönem’de bu meydan kentn
poltk merkezdr. Kentn erkekler poltka
konuşmak üzere burada toplanır. Kent
mecls bnası da bu nedenle Yukarı
Agora’ya hakm br konuma nşa edlr.
İmparator Augustus zamanında meydan
yenden düzenlenr ve taş döşenr. O
dönemden tbaren agoranın üç tarafı
sütunlu galerlerle (portko) çevrldr.
Bu kentsel düzenleme, kentn seçknler
tarafından yaptırılır. Meydanın dört
köşesne, Sagalassos’un bu dört öneml
kşsnn bronz heykeln taşıyan yaklaşık 14
metrelk brer onursal sütun nşa edlr. Bu
yüksek tek sütunlar kentn her yernden
görülmek üzere yapılır. Kazılar sonrasında
kuzey köşelerdek k sütun yenden ayağa
kaldırılmıştır. Yazıtlarından, kuzeybatı ve
güneybatıdak k sütunun Elagoas ve
Krateros adlı Sagalassoslu k kardeşe
thaf edlmş olduğu anlaşılmaktadır.
Roma dares, mparatorluğa bağlı eyalet
kentlernde ler gelen alelern şehrn
marına yatırım yapmasını bekler. Kent
altyapı ve anıtlarla donatanlar bunun
karşılığında Roma Vatandaşlığı kazanır.
Bazıları şövalye ünvanı alır, hatta senatör
olur. Bu sayede bazı aleler Sagalassos’ta
kentn yönetmn ele geçrp ve bunu
kuşaklar boyu sürdürmüşlerdr.
MS 1. yüzyıldan tbaren bu meydan
gderek onursal antılarla dolmaya başlar.
İmparatorlar, valler ve yerel seçknler çn
yapılmış heykel kadeler, yazıtlar ve küçük
anıtlarla agora adeta br galerye dönüşür.
MS 500 cvarında meydana gelen
depremde bunların çoğu devrlr.
MS 6. yüzyılda kent halkı meydana
yenden sahp çıkar. Taş heykeller yakılarak
kreç yapılır, metal olanlar ertlr. Heykel
kadeler kaldırılır veya başka yerlerde
kullanılır. Kullanıma açılan meydanda
pazar yerler belrlenr ve agora poltk
kmlğnden çıkıp br pazar yerne dönüşür.
Bugün halen agoranın zemnnde, döşeme
taşları üzernde satış tezgahlarının ayakları
çn açılmış yuvalar ve kşlere verlmş
tezgah yer yazıtları görüleblmektedr.

8
7 2
2
2 2
6
3
4
5
1

Macellum’da bulunmuş kemikten yapılma bir kaval

(MS 6. yüzyıl). Burdur Müzesi koleksiyonundaki bu
9
müzik aleti halen çalışır durumdadır.

MS 2. yüzyılda, Yukarı Agora ve civarının tahmini bir restitüsyonu.

1- Yukarı Agora 2- Onursal Sütunlar (MS 5-14) 3- Antoninler Çesmesi (MS 160- 180) 4- Tychè Anıtı (MÖ 25-0)
Macellum’da bulunmuş, MS 4-5. yüzyıllara tarihlenen 5- Claudius Kemeri (MS 37-41) 6- Meclis Binası (MÖ 100 civarı) 7- Dor Tapınağı (MÖ 50-25)
keçi şeklinde bakır alaşım bir broş. 8- Kuzeybatı Heroon (MS 1 civarı) 9- Macellum (MS 180-192)

30 31
Claudius Kemeri
Agoraya anıtsal bir giriş
Yukarı Agora’nın güneybatı köşesnde
yer alan, br anıtın kalıntıları 1987 yılında
ncelenmş ve bunun İmparator Calgula’ya
thafen yaptırılmış, MS 37-41 yıllarına at
br anıt kemer olduğu belrlenmştr.
Burada 2010 yılında yapılan kazılarda
arkeologlar bu yapıya at hemen
hemen tüm taşları bulmuşlardır. Ayrıca
kemern k payesnn kadeler de özgün
konumunda açığa çıkmıştır. Anıtın
yazıtından, kemer “Darus’un oğlu
Kallkles”n yaptırmış olduğu okunur.
Kallkles, agoranın kuzeybatı köşesndek
onursal sütunda bronz heykel bulunan
Elagoas’ın torunudur. Sagalassoslu bu
ale, kentte Roma vatandaşlığı kazanmış
lk aledr. Bunu belk de kemer yaptırarak
elde etmşlerdr.
Kemer lk yapıldığında Calgula’ya
thaf edlr. Ancak ölümünün ardından
sm lanetlenen bu mparatorun adı
tüm mparatorluk çapında olduğu gb
Sagalassos’tak bu anıttan da slnr.
MS 43’te kemer, br sonrak İmparator
Claudus ve ağabey Germancus’a
(Calgula’nın babası) thaf edlr. Bu
sırada kemern üzernde yer alan özgün
yazıt slnr ve k uca yen yazıtlar
yapılır. Kemern yazıtlı yüzü Yukarı
Agora’ya bakar. Meydana güneybatıdan
Claudius Kemeri’nin özgün taşların yerleri belirlenerek yapılmış restitüsyon çizimleri. Çizim E. Torun, G. Üner, 2010.
32
Antoninler Çeşmesi
Zengin bir çeşme
yaklaşan zyaretçlern lk göreceğ MS 160-180 yıllarında Yukarı Agora’nın
dğer yüzündeyse asker kabartmalar kuzeyne görkeml br çeşme nşa edlr.
yer alır. Mğfer, kalkan gb asker gücü Yapımında yed farklı renkl taş kullanılmış
smgeleyen bu tür rölyeer yüzyıllar boyu olan çeşme zengn şeklde bezeldr.
Sagalassos’ta çok kullanılmıştır. Ama Anıtsal çeşme, Yukarı Agora’nın kuzey
bu anıt, kentte asker motern en son boyunca uzanan teras duvarın önüne,
kullanıldığı anıttır. Kemern en üstünde Augustus dönemnde yer almış br başka
İmparator Claudus’un ve Germancus’un bast çeşmenn yerne nşa edlr.
heykeller yer almış olmalıdır. Ancak
bunlardan veya kadelernden gerye Tek katlı çeşme 28 metre uzunluğunda
kalıntı ele geçmemştr. ve yaklaşık 9 metre yükseklğndedr. Her
k ucunda dışarıya doğru çıkıntı yapan
Anıt 2010-2013 yıllarında özgün taşlarının sütunlu brer podyum (edkula) yer alır.
yerler belrlenerek ayağa kaldırılmıştır. İk dış edkula arasında, cephe boyunca
Bu anıtın, hemen hemen aynısı br başka dört adet daha edkula vardır. Su merkez
kemern kalıntıları tam karşıda, agoranın nşte bulunan 4,5 metre yüksektek
güneydoğu grşnde yer alır. Bu kemer de, şelaleden akar ve önündek 81 metreküp
kent yönetmnce İmparator Caludus’a kapasteye sahp havuzu doldurur.
thaf edlmştr. 1998-2010 yılları arasında onarılarak
Yedi farklı taştan yapılmış Antoninler Çeşmesi’nin suyu ayağa kaldırılmış ve kaynak suyu
2010 Ağustos’undan beri tekrar çağlayarak akmaktadır. yenden bağlanarak, özgün şlevne de
Bu anıtta su, mimari bezemenin bir parçası olarak
kullanılmıştır. Haznede toplanan su, çeşmenin görkemli kavuşmuştur. Kazılar sırasında çeşmenn
cephesini ve heykellerini yansıtır. haznes çnde bulunmuş heykellern
döküm kopyaları restore edlen anıta 2011
yılında konulmuştur. Heykellern asılları
Burdur Müzes’nde serglenmektedr.
Büyük olasılıkla bu çeşmey yaptıran,
Sagalassos’un en öneml hayırsever,
Ttus Flavus Severanus Neon ve
eşdr. Neon, Sagalassos’un en öneml
sülalesne mensuptur; bu ale kenttek
nüfuz ve önemn yüzyıllar boyu korur.
Kazılardan önce kemerin yıkıntısının bulunduğu alan.
Sagalassos’ta Neon çn yaptırılmış çok
sayıda onursal anıt yer alır. Arkeologlar
bugüne kadar kendsnn heykeln taşımış
br düzneden fazla kade bulmuştur.
Bunlardan bazıları ölümünden çok sonra
yaptırılmıştır.
Antonnler Çeşmes MS 500’den sonra
onarılır ve bu sırada Neon’un alesne
at, kentn başka yerlerden gelen heykel
kadeler çeşmenn çne ve en üstüne
Çeşmenin iki ucundaki edikulaların alınlıklarında sarmal yerleştrlr. Kadelerdek yazıtlarda smler
süsler kullanılmıştır. Diğer alınlıklar yarım daire veya
üçgen biçimlidir. Ortalarında Medusa başı kabartmaları
halen okunmaktadır. Böylece son kullanım
yer alır. evresnde çeşme br ale anıtına dönüşür.
33

Bir Satyr’e yaslanmış sarhoş Dionysos heykeli.
Çeşmenin iki ucunda yer alan birbirinin neredeyse aynı
iki heykel grubundan biraz daha küçük olanıdır. Anıtta
en sol uçta yer alır. Bu heykel grubu teması, Sagalassos
kent sikkelerinde, yerel üretim seramik kaplarda ve
pişmiş toprak heykelciklerde de kullanılmıştır.
Çeşmeye MS 4-5. yüzyılda getirilmiş Nemesis heykeli
aslında büyük olasılıkla Tiyatro’nun sahne cephesine
aittir. MS 180 civarında Afrodisyas mermerinden
yontulmuştur. Heykelin aslı Burdur Müzesi’nde
sergilenmektedir.
34
Antoninler Çeşmesi
Süslemeler, heykeller
Sagalassos’tak pekçok başka anıt gb,
çeşme zengn şeklde süslenmştr.
Anıtlarda süsleme kullanımı İmparator
Augustus dönemnden başlar; onun
devrnde başlayan barış ve refah yıllarını Yukarı Agora’nın kuzeyi, kazılardan önce (1993). Çeşmenin 1993-95 yıllarında yapılan kazılardan sonra
‘altın çağı’ smgelemek çn kullanılır. gün ışığına çıkan arka duvarı ve haznesi.
Bu çeşmede süsleme hem ‘su’
temasını şler, hem de şarap ve keyf
tanrısı Donysos kültünün smgelern
kullanır. Donysos kültü le lgl olarak,
tyatro maskeler, üzümler ve sarhoş
edc btkler kabartma olarak yer alır.
Çeşmenn k başında yer alan, devasa
heykeller ‘sarhoş Donysos ve ona destek
olan Satyr’ grubudur. Bunlar Afrodsas
kentnde yapılmış çok pahalı eserlerdr
ve en başından ber çeşmede yer almış
heykellerdr.
Restorasyonda kullanılmış ek taşlar mavi ile gösterilmiştir. Çizim S. Ercan, 2005.
Arkeologların çeşmenn haznes çnde
buldukları dğer heykeller, anıta 4. ve 5.
yüzyıllarda kentn başka alanlarından
getrlp yerleştrlr. Bunlar soldan
başlayarak Nemess, Apollo, Asklepos
ve Korons heykellerdr. Hırstyanlık
dönemnde, çok tanrılı dnn smges
oldukları çn bu heykeller Hırstyanlar
tarafından kırılıp çeşmenn haznesne
atılır. Yalnızca adalet ve ntkam tanrıçası
Nemess ellenmez; bu heykel 600-
620 yılları arasında gerçekleşen ağır
depremde kends yıkılır. Çeşmede
kopyaları yer alan heykellern asılları
Burdur Müzes’nde serglenmektedr.
Restorasyon aşamalarından görüntüler.
35
Antoninler Çeşmesi
Restorasyon
Antonnler Çeşmes, MS 610 cvarında
meydana gelen büyük depremle yıkılır ve
üzer kısa sürede toprakla kapanır. 1993-
95 yıllarında yapılan kazılarla yapının
podyumu halen ayakta, özgün taşlarının
büyük çoğunluğu se kırılmış ama
genelde y korunmuş durumda açığa
çıkmıştır. Bu sayede anıtsal çeşmenn
anastloss teknğ kullanılarak yenden
ayağa kaldırılması mümkün olmuştur.
1998 yılında başlayan restorasyon projes,
mmar restorasyon uzmanı Semh Ercan
yönetmnde, her yaz yaklaşık üç ay
olmak üzere aralıksız 13 yıl sürdürülerek
2010 yılında tamamlanmıştır.
Restorasyon projes dört aşamada
tamamlanmıştır:
1. Mevcut kırık parçaların brleştrlmes
ve taşların yapıdak özgün yerlernn
anlaşılması (1998-2000):
Yapıya at yaklaşık 3500 adet kırık
parça, cam elyafı-epoks sstem le
brleştrlerek yaklaşık 400 adet bloğa
dönüştürülmüş ve yapılan mmar
araştırmalar sonunda blokların yapıdak
yerler anlaşılmıştır.
2. Yapıdak eksk kısımların yen
yontulmuş taş eklerle tamamlanması
ve anıtın deneme amacıyla ayağa
kaldırılması (2001-2007):
Tamamlamalar yalnızca yapısal olarak
gerekl olan yerlerde yapılmış ve
özgün taşa benzer özellklerde taşlar
kullanılmıştır. Yen parçalar ‘pantograf’
kopyalama alet le özgün taşa tam
uyacak şeklde yontulmuştur. Daha sonra
bütünlenen taşlarla çeşme deneme
amacıyla ayağa kaldırılmıştır.
36
3. Depreme karşı tasarlanmış yapısal
bağlantılarla son kez ayağa kaldırılması
(2008-2010):
Deneme amacıyla ayağa kaldırılmış
yapı sökülmüş ve taşların arasına
özgün yapıda olduğu gb yatay ve
dkey bağlantılar yerleştrlerek yenden
nşa edlmştr. Bağlantılar, çağdaş
restorasyon lkelerne uygun olarak, taşın
kırılma gücünden daha zayıf olacak ve
özgün malzemeye zarar vermeyecek
şeklde tasarlanmıştır. Ayrıca, depremn
etksn azaltmak amacıyla, anıtın
arştrav sırasının altına darbe emc
‘neopren’ deprem zolasyon paneller
yerleştrlmştr. Deprem zolasyonu,
yapının üst kısmını alt kısımdan ayırır ve
üst kısmın kend çnde hareket etmesne
olanak verr. Böylelkle esas yükü
oluşturan üst kısmının, yapının en zayıf
elemanları olan sütunlara deprem anında
uygulayacağı yıkıcı yatay yüklern etks
azalır.
4. Anıtsal çeşmeye antk şlevnn
yenden kazandırılması ve Yukarı Agora
çevresnde yapılan düzenlemeler
(2008-2010):
Anıtsal çeşmenn özgün su sstem
restore edlmş ve 230 metre lerdek
Geç Hellenstk Çeşme’ye at aktf kaynak
suyu, Antonnler Çeşmes’ne taşınarak
suyun şelaleden yenden akması
sağlanmıştır.
Bouleuterion’un ve kuzeyindeki (resimde sağ üstte)
avlusunun hava fotoğrafı. bu avluya MS 5. yüzyılda bir
kilise inşa edilir.
Bouleuterion’a ait yarım sütunlardan birisi. Üzerinde
tanrıça Athena ve bir savaş esirini gösteren kabartma
yer alır.
Bouleuterion
Seçilmişlerin meclisi
Kent mecls bnası MÖ 100’den hemen
sonra nşa edlr. Yukarı Agora’nın batısında
yer alan doğal br teras üzerne kurulur ve
önünde (kuzeynde) br avlu yer alır. Bu
bna, o dönemde Sagalassos’ta seçmle
gelen br kent mecls (boulè) olduğunun
kanıtıdır. Sagalassos olasılıkla çok daha
erkenden, MÖ 4. yüzyıldan tbaren br kent
(pols) ntelğne sahptr. Antk Grek model
kentlerde olduğu gb seçlmş vekller ve
değşen hakmler tarafından yönetlr; hatta
yazıtlardan bldğmz yazılı kanunları vardır.
Roma Dönem’ne gelndğnde, kentn
yönetmne Sagalassos’un ler gelen,
seçkn kmseler hakm olur. Demokras
yern olgarşye bırakır.
Bouleuteron’un Sagalassoslular çn
anlamı büyüktür. Kentn yukarı kısmına
daha sonra nşa edlen başka yapı ve
anıtlar, mecls bnasının yerleşm yönünde
kurulur. Kreçtaşından yapılmış anıtın kends
oldukça sadedr. İçnde 220 mecls üyes
çn oturma yer bulunur.
Bnanın dışında yer alan frzde asker
temalı kabartamalar ve savaş tanrıları
Ares ve Athena’nın büstler yer alır.
Sagalassoslular bu asker süslemeyle,
güçlü savaşçı kmlklern göstermek ster.
Bnada kullanılmış Kornt düzende yarım
sütun başlıkları kazılarda ele geçmştr. Bu
mmar bezeme o zaman Psdya bölges çn
oldukça yen br tarzdır. MS 200’den tbaren,
mecls salonu olarak bu bna değl, olasılıkla
Odeon (kapalı tyatro kullanılmıştır).
Bouleuterion’un dış cephelerinde kullanılmış askeri
rölyeerden birisi; bir savaşçı miğferi (MÖ 1. yüzyıl).
37
Başmelek Mikail
Bazilikası
Kısa ömürlü bir kilise
Sagalassos’un kent mecls bnası MS 400
cvarında kullanımdan çıkar ve terk edlr.
Yapının taşları sökülüp, kent çevresne o
yıllarda yen nşa edlen sur duvarlarında
kullanılır. Esk meclsn bulunduğu yer br
açık alana, br klse avlusuna dönüşür.
Eskden mecls bnasının avlusunun
olduğu yere se yen br klse nşa edlr.
Bu bazlka planlı klse Başmelek Mkal’e
adanır. O dönemde Psdya’da Başmelek
Mkal’e pekçok anıt yapılır. Baslkaya
grş lk başta güneyden verlr. Daha
sonra, MS 6. yüzyıl başlarında Yukarı
Agora’dan esk meclsn çne çıkan
anıtsal br merdven yapılır. Bugün Yukarı
Agora’nın batı kenarındak basamaklar,
törenlerde kullanılmış bu merdvene attr.
Basilikanın mozaik ve mermer karolarla (opus sectile) kaplı zemininin kazılar sonrasındaki durumu. Döşeme bugün
koruyucu katmanlar altındadır.
38
Başmelek Mkal Bazlkası uzun ömürlü
olamamıştır. MS 500’den kısa br süre
sonra, br depremde hasar görür.
Bunun ardından restore edlmeye
başlanır ama bu onarım olasılıkla MS
541-542 veba salgını sırasında durur.
MS 600 cvarındak büyük depremde
bu sefer onarılmamak üzere yıkılır. O
döneme gelndğnde artık Hırstyanlığı
benmsemş Sagalassos’ta başka klseler
de vardır.
Kuzeybatı Heroon
Bilinmeyen
bir hayırsevere anıt
Kuzeybatı Heroon MS 1. yüzyıldan
braz önce veya az sonra, İmparator
Augustus zamanında nşa edlr. 15
metre yükseklktek yapı, br kule gb
uzaklardan da görülmek üzere 7,80 x
8,50 metrelk br podum üzerne yapılır.
Heroon, 2000-2010 yılları arasında
özgün taşları kullanılarak yenden
ayağa kaldırılmıştır. Mmarlar, bağlantı
delklernden ve yapıdak zlerden özgün
taşların tam yerlern belrleyeblmşlerdr.
Heroon adı verlen yapılar, kent halkından
hayrısever br kşy onurlandırmak üzere
yapılmış küçük antılardır. Bazen bu kşnn
mezarı da anıtın çnde olur. Bu heroon,
Sagalassos’un seçknlernn uzun yıllar
hatırlanmak çn yaptırdıkları onursal
yapılardan brdr. Erken İmparatorluk
dönemne kadar kentte buna benzer
pekçok anıt nşa edlmştr.
Kuzeybatı Heroon, Sagalassoslu
Kuzeybatı Heroon’un güney cephesinin restitüsyonu.
seçkn br aleden genç br kmse çn Çizim E. Torun, 2000.
yapılmıştır. Arkeologlar anıta at br
yazıt bulamadıkları çn bu kşnn km
olduğunu blemyoruz. Ama kazılarda
kends çn yapılmış devasa mermer br
heykeln parçaları ele geçmştr. 2,5 metre
yükseklktek üstün şçlğe sahp heykeln
başı da bulunmuştur. Dokmeon (Afyon)
mermernden yapılmış bu heykel, anıtın
kapısının önünde yer almış olmalıdır. MS
400 cvarında Heroon, o sırada yen nşa
edlen sur duvarları le brleştrlr ve br
kule gb kullanılır.
Heroon’un önünde yer almış olan devasa heykelin
mermer baş kısmı. Anıtın ithaf edildiği genç
kahramanın idealize edilmiş bir protresidir. Olasılıkla
seçkin bir ailenin üyesi olan bu kişi ölümünün ardından
bu antıla onurlandırılmıştır. Üstün işçiliğe sahip bu
heykel başı Burdur Müzesi’nde sergilenmektedir.
39

Kuzeybatı Heroon’un doğu cephesinin restitüsyonu.
Çizim E. Torun, 2000.
Kuzeybatı Heroon’un duvar frizinden kabartma detayı.
Kuzeybatı Heroon’un dans eden kızlar frizinin başlangıç
kabartması. MÖ 10 ile MS 10 yılları arasına tarihlenir.
Sol baştaki genç kız kitara çalar. Sağındaki dansçı, onun
uçuşan şalının ucunu tutar. İkisi de yüksek tabanlı dans
ayakkabıları giyer. Yerel Burdur taşından yontulmuştur.
Orijinal kabartma Burdur Müzesi’nde yakından görülebilir.
40
Kuzeybatı Heroon
Taş ustaları iş başında
Heroon’un podyumu üzernde anıtı
üç cephede çevreleyen, yaklaşık 1,20
metre yükseklğe sahp muhteşem
br frz yer alır. Orjnal taşları bugün
Burdur Müzes’nde serglenen kabartma
sersnde, neredeyse gerçek boyutlarda
14 kız gösterlmştr. Bunlardan en baştak
ktara çalar, dğerler brbrnn şallarının
ucunu tutarak dans eder. Bu dans eden
kızlar süslemes tanrı Donysos kültü
(nancı) le lgl br temadır. Belk de
Kuzeybatı Heroon, Sagalassos’a Donysos
kültünü tanıtan kş çn yapılmıştır.
Daha yukarılarda, küçük tapınakvar
yapının duvarları üstünde br başka
süsleme yer alır. Bu zengn sarmal
süsleme İtalya’dan gelen br bezeme
türüdür. İmparator Augustus’un
mmarları, bu süslemey kendsnn
hakmyetnde başlayan refah
dönemnn, ‘altın çağ’ın sembolü olarak
kullanmışlardır. Sagalassos kent,
mparatorluğun merkeznden gelen,
propoganda ntelkl bu süslemey alıp
kullanmakta geckmemştr.
Heroonu nşa edenler üstün yetenekl
ustalardır. Bu ustaların ve onlardan sonra
gelen kuşakların taş şçlklern yaklaşık
dört yüzyıl boyunca kentte yaptıkları
yüksek kaltede süslemel mezar ve
kamusal yapılardan takp edeblyoruz.
Dans eden kızlar frizinden bir detay. Halayın başından
(güneybatı köşe) dördüncü dansçının yüzü. Kuzeybatı
Heroon’a ait frizin tüm özgün kabartmaları Burdur
Müzesi’nde sergilenmektedir.
Dor Tapınağı
Tapınaktan kuleye
MÖ 50-25 yıllarında, Sagalassos’un bu
en yüksek noktasına yen br tapınak nşa
edlmeye başlanır. Bugün kısmen ayakta
duran duvarlar bu tapınağın kalıntılarıdır.
Tapınak çok büyük olasılıkla Tanrı Zeus’a
adanmıştır. Zeus o dönemde uzun
zamandır Sagalassos’un, hatta hemen
hemen tüm Psdya’nın baştanrısıdır.
Yapı Antk Grek mmarsnn Dor
Dor Tapınağı’nın güney cephesinin restitüsyonu.
düzenndedr. Ama aynı zamanda Roma Çizim, M. Waelkens, 1987.
mmarsnde olduğu gb br podyum
üzerne kuruludur. Bu bakımdan Antk
Grek ve Roma mmarsnn br karışımını
sergler. Kısa süre sonra, İmparator
Augustus dönemnde, tapınağa br anıtsal
grş nşa (propylon) edlr ve bulunduğu
alanın çevres duvarlarla çevrlr. Anıtsal
grşte Kornt mmar düzen kullanılmıştır.
MS 400’e gelndğnde tapınak
kullanımdan çıkar. Bu dönemde yapı,
Kuzeybatı Heroon’a olduğu gb,
Sagalassos kent merkez çevresne nşa
edlen sur duvarlarının br parçası halne
gelr. Tapınağın hemen arkasında yer
alan sur kapısında kullanımdan çıkmış ve
sökülmüş Bouleuteron’un (mecls bnası)
Tapınağın halen ayakta olan duvarları ve onlara
duvarlarına at Ares ve Athena kabartmalı sonradan dayandırılmış geç dönem (MS 5. yüzyıl) sur
taşlar yenden kullanılmıştır. Tapınak duvarları.
yüksek br kule olarak kullanılır; burada
da Bouleuteron’a at asker kabartmalar
çeren taşlar yenden kullanılır.
Kutsal alan giriş kapısının bugünkü durumu. MS 400 Kutsal alan giriş kapısı Proppylonun cephe
civarında yapılan sur duvarı ortasından geçer. restitüsyonu. Çizim, M. Waelkens, 1987.
41
Yeni sur duvarları
MS 400 cvarında Sagalassos’un kent
merkeznn etrafına yen sur duvarları
nşa edlr. Duvarlar Sagalassos’u
tamamen çevrelemez; yerleşlmş alanın
yalnızca üçte brn çne alır. Bu sur
duvarları çoğunlukla Hellenstk dönemn
esk savunma duvarının hattını zler.
Bu yen surları neden yapmak
gerekmştr? Bu döndemde Anadolu’dak
güvensz ortamda kent sıklıkla saldırıya
uğrar. Buna rağmen duvarların acl
br güvenlk önlem olarak telaşla nşa
edlmemş olduğu görüleblr. Yen
sur duvarları genelde y br şçlkle
yapılmıştır. Bu büyük ölçekl nşaat
projes daha çok dönemn poltkaları le
lgldr. Yönetmn amacı Sagalassoslulara
kentleryle yenden gurur duyma mkanı
ve adyet duygusu kazandırmaktır.
Savunmadan çok, kentn MS 400
cvarındak gücü ve gururunu temslen
yapılmıştır.
Yapımı sırasında mevcut bazı bnalar
surlara dahl edlr. Örneğn Dor Tapınağı
ve Kuzeybatı Heroon bu yen savunma
sstem le brleştrlr.
Duvarların yapımında
başka yapılardan taşlar
da kullanılır; anıtsal
mezarlardan, o sırada
kullanımdan çıkmış olan
mecls bnasından gelen
taşlar duvar örgüsünde
görüleblr.
Kent planı üzerinde, MS 400’den
sonra inşa edilen sur duvarları.
42
MS 400 civarında inşa edilmiş sur duvarları Dor
Tapınağı ile Kuzeybatı Heroon’u bağlar.
N gibi taşcı aletleri ile yonatarak veya dev testerelerle
0 100 200 300 400 500 Metre
Batı Nekropol ve
Kuzey Nekropol’ün
kaya mezarları
Sagalassos’un kurulduğu dağ
yamaçlarının eteğnde kentn en büyük
mezarlıklarından br olan Batı Nekropol
yer alır. Beş hektarı kaplayan mezarlık
buradak kreçtaşı kayalığın üzerne ve
etrafına yayılmıştır. Daha çok lahtlerden
oluşur. Bu alanda MS 5. veya 6. yüzyılda
br klse yer almıştır.
Kuzeyde görülen, neredeyse dümdüz
br kaya yüzüne yontulmuş üzer kemerl
grntler kaya mezarlarıdır. Kentn en
küçük mezarlığı olan Kuzey Nekropol’de
arcosolum adı verlen ve mparatorluk
Kuzey Nekropol’de bir kaya mezarının yakından
dönemnden kalma bu kaya mezarları yer görünümü.
alır. Kemerl oyukların haznesne, yakılmış
olan ölünün küller ve kalan kemkler
konulur ve üzer br kapak taşla kapatılır;
veya ölü külü kapları nş çne yerleştrlr.
Kentin taş ocakları
Dağların kente dönüşümü
Kaya mezarlarının oyulduğu bu düz
kayalık, aslında ilk başta antik bir taş ocağı
yüzüdür. Daha sonra mezarlığa dönüşür.
MÖ 1. yüzyıl ile MS 3. yüzyıl arasında
bölgenin günümüzde halen meşhur
bej renkli kireçtaşı Sagalassos’un tüm
kuzey sırtları boyunca dağ eteklerinden
çıkarılır. Hem bu sırtlardan, hem de
Sagalassos’un doğusundaki taş ocaklarından bir
kentin civarındaki başka taş ocaklarından kanallama örneği.
Sagalassos’un yapıları için taş getirilir.
Bazı özel taş türleri kilometrelerce uzaktan
kente ulaşır. Örneğin Dokimeion’un (Afyon)
beyaz ve gri-mavi ve mor damarlı beyaz
A B C
mermerleri, Afrodisyas’ın (Geyre) beyaz
mermeri Sagalassos’ta kullanılmıştır. Hatta
çok özel, yeşil bir mermer türü (cipollino)
Yunanistan’ın Eğriboz Adası’ndan Dağ ve kayalardan taş çıkarmanın üç temel tekniği
getirilmiştir. vardır. A- Ayrıma: Mevcut doğal çatlak, taş katmanı ve
yarıklardan yararlanarak, taşı bağlı olduğu kayadan
manivela ile ayrımak. B- Yarma: Sıralı delikler açıp, içine
üçgen biçimli kamalar veya çiviler yerleştirdikten sonra
bunları balyoz ile çakarak kayayı yarmak. C- Kanallama:
Kanallar açarak istenen ebatta blok kesmek. Kayadan
daha sert taşları vurarak veya keski, sivri uçlu kazma
keserek blok çıkarılabilir.
43
Stadion ve Bazilika E1 Traianus Çeşmesi
Stadyumdan kiliseye Stadyumun çeşmesi

Roma İmparatorluğu’nun syas
propagandasında spor oyunları öneml
br araç olarak kullanılır. Sagalassos’ta
Klarea oyunları, yan tanrı Apollo Klaros
çn düzenlenen yarışmalar önemldr.
Bu yarışmalar hem yetşknler, hem de
çocuklar çndr ve koşu, güreş ve boks
bu kşlern dam edldğ alanlara, örneğn Sagalassos’un kente ve br mparatora
stadyumlara nşa edlr. Baslka E1 adı thaf edlmş lk anıtsal çeşmes stadyumun
verlen bu klse, büyük olasılıkla İmparator yakınına MS 98-117 yıllarında nşa edlr.
Docletanus zamanında (MS 303-313) İmparator Traan’a thaf edlmş bu çeşme,
yoğun takp ve zulüm gören ve burada Sagalassos’un en öneml alesnn güçlü
öldürülen Hırstyanları anmak çn yapılır. br kadın br üyes olan Clauda Severa
ve kardeşler tarafından yaptırılır. Clauda

nalP
gb karşılaşmalar çerr. Klse, başka br yapının taşlarıyla nşa edlr. Severa le T. Flavus Severanus Neon’un
Numaralandırılarak buraya taşınmış tanrı büyükbabasının evlenmesyle, kentn en
Karşılaşmalar çoğunlukla kentn Donysos’a at, özgün yern blmedğmz öneml k ales brleşr. MS 100 cvarında,
stadyumunda gerçekleşr. Bu oyunlar br tapınağın taşları kullanılmıştır. Bu hayırseverlern kente katkılarında br
halka Roma İmparatorluğu’nun br parçası bakımdan, Sagalassos’un MS 4.-5. yüzyılda tutum değşklğ görülmeye başlanır.
olduğu duygusunu aşılar. Oyunları kentn geçrdğ dönüşümün y br örneğdr. Traan Çeşmes bu farklı yaklaşımın y br
ler gelenlernden kşler kend paraları Kent, çok tanrılı nanış ve İmparatorluk örneğdr: MS 14-58 arasında mparatorlara
le düzenler. Kazananların ödüllern ve kültünden Hırstyanlığa geçer; ama yne sadece onursal ntelkte anıtlar yapıtırlırken,
onların heykellernn yapımını de bu kşller de pagan (çok tanrılı) nanışın sembolü artık kente şlevsel katkısı olan çeşme gb
karşılar. Sporcudan kısaca bahsedlen kabartmalar burada ve başka anıtlarda yapılar yaptırmaya başlarlar.
heykel kadelernde bu varlıklı kşlern olduğu gb, tahrp edlmeden, süsleme
tüm ünvan ve meslek karyerler uzunca amaçlı kullanılmaya devam eder. Bugün yıkılmış durumdak çeşme
sehpec uğoD

yazılıdır. Sagalassos Stadyum’unun ne 6,5 x 7,5 m ebatındadır. Apssl ç

zaman nşa edldğ bell değldr ama
en geç MS 117’de stadyumun grşne
br anıtsal çeşme nşa edlmş olduğu
kalıntılardan blnr.
MS 5. veya 6. yüzyılda stadyumun
ortasına br klse nşa edlr. Bugün
kalıntıları ve kısmen ayakta kalmış
duvarları görülen klse, büyük olasılıkla
Hırstyanlık uğruna ölmüş kşlere thaf
edlmştr. Bu tür ‘şehtlk’ klseler, sıklıkla
cephesnn önünde İyonk düzende
br sütun sırası yer alır. Burada kentn
0 1 2 Metre dğer çeşmelerndek edkulalı cephe
düzen henüz kullanılmamıştır. Arka
Traianus Çeşmesi’nin restitüsyonu; plan ve iç cephe.
Çizim G. Üner, J. Richard, 2010. duvarda görülen kanal, çeşmenn su
borusunun yer olmalıdır. Bu çeşmede
su, Sagalassos’ta daha sonra yapılan
bazı anıtsal çeşmelerdek gb çağlayarak
akıtılmamıştır; olasılıkla br veya daha çok
Güvenlrlk
Stadyumun ortasında yer alan Basilika E1 kilisesinin heykel ağzından verlmştr.
kısmen ayakta olan kalıntıları. Taşları bir Dionysos 1. derece - n stu
tapınağından gelir.
2. derece - yer kesn

3. derece - yer tahmn

3. derece - yer kesn arştrav

3. derece - yer tahmn arştrav

4. derece - mmar gerekllk

N
0 1 2 Metre

Traianus Çeşmesi’nin in situ kalıntıları ve yıkılmış

kısımlarının mevcut durum planı.
Stadyum alanı. Günümüzde stadyumdan geriye topografyadaki formu ve bir kaç sırası dışında iz kalmamıştır. Çizim G. Üner, J. Richard, 2010

44 45
Geç Hellenistik Çeşme
Yeni mahalleye su
Bu küçük çeşme, İmparator Augustus
dönemnden önce, MÖ 50-25 yıllarında
nşa edlr. Br ufak avlu etrafında
düzenlenmştr. Su haznesnn ön duvarı ve
bunun üzernde yükselen Dor düzenndek
sütunlar, avlunun üç kenarını çevreler.
Üstü örtülü su haznes, güneşten ve
krden bu şeklde korunmuştur. Kazılarda
kısmen yıkılmış durumda ortaya çıktıktan
sonra yenden ayağa kaldırılmış, 1997
yılında restorasyonu tamamlanmıştır.
Kazılar sırasında kend su kaynağının da
bulunmasıyla, bu çeşmeye yenden su
bağlanablmştr.
Bu çeşmenn nşası, Sagalassos’un sur
duvarlarının dışına taşıp, gelştğ döneme
denk gelr. O dönemde nüfus artar ve
Hellenstk kent merkez nsanlara yetmez
olur. Çeşme, kentn doğuya doğru
genşleyen yen mahalles çn yapılır. Bu
tarafta eğm çok dk değldr; manzara
da çok güzeldr. İmparatorluk dönemnde
bu çeşmenn olduğu Doğu mahalle,
Sagalassos’un varlıklı kesmnn yerleştğ
bölgedr. Mahalle suyunu bu çeşmeden
almıştır. Pekçok evn se doğrudan su
bağlantısı vardır.
Farklı dönemlerde Sagalassos
kent gelişimini gösteren plan.
N 0 100 200 Metre
46
Yaklaşık br yüzyıl çnde (MÖ 50-MS 50)
Sagalassos kent yerleşm üç kat büyür.
Aynı dönemde kentn yeraltı su şebekes
de döşenr. Bu tarh, antk dönemde
altyapı su sstem çn oldukça erkendr.
Sagalassos’un bakım ve onarım görerek
yüzyıllarca kullanılan su şebekes, MS 500
cvarında meydana gelen depremden
tbaren hmal edlr.
Avlunun üç kenarını çevreleyen su haznesi bir çatı
altında güneşten ve kirden korunur.
Hellenstk Dönem’de
yerleşm alanı
İmparatorluk Dönem’nden
MS 6. yüzyıla kadar yerleşm alanı
Hellenstk Dönem sur duvarları
kısımları
Geç Antk Dönem sur duvarları
Nekropoller (mezarlıklar)
Yeni bir kitaplık
Neon Kütüphanesi
Sagalassos’ta kentn ler gelenlernn (MS 361-363). Mozak tabanın ortasında,
yaptırdığı pek çok anıt vardır. MS 120 bugün bozulmuş durumdak panelde
cvarında nşa edlmş kütüphane de bu Truva Savaşı destanından br sahne yer
yapılardan brdr. Kentn seçknler, bu alır. Panelde, Achlles Truva Savaşı’na
tür anıtlarla hem kend zengnlklern gtmek üzere Yunanstan’dan ayrılırken
göstermek, hem de gerye eserler annes Thets’e veda eder.
bırakmak stemşlerdr.
MS 4. yüzyılın sonuna doğru Hırstyanlar
Kütüphaney Ttus Flavus Severanus tarafından çok tanrılı kültürün sembolü
Neon, ölen babası çn yaptırır. Neon, kütüphane ve yne o kültüre at br destanı
Sagalassos’un en öneml alelernden anlatan mozak panel tahrp edlr. Tabanda
brnden gelr ve Sagalassos’un başlıca görülen yarıklar se antk kentten geçen
hayırsever, aynı zamanda kentn fay hattının MS 610 cvarında yarattığı
oyunlarının (spor ve eğlence) da hams depremn zlerdr.
ve sponsorudur. Kütüphane pek çok
bakımdan Efes’te yer alan Celsus
Kütüphanes’ne benzer. MS 114-117 yıllarına
yapılmış olan Efes’tek kütüphane de br
oğul tarafından ölen babasına thafen nşa
edlmştr. İk kütüphanenn mmarler de
benzerlk gösterr.
Neon Kütüphanes’nn bugünkü halnde,
yalnızca arka duvarın alt kısmı, özgün
yapım evresne attr. Bu taş podyumda
küçük heykeller çn nşler ve üzernde br
sıra yazıt yer alır. Yazıtlarda, kent konsey İlk yapıldığında kütüphanenin içini gösteren tahmini
restitüsyon. Çizim M. Waelkens, G. Üner, 2013.
ve halk konsey Neon’u ve onun alesnden
öneml kşler onurlandırır. Kütüphane
yüzyıllar çnde çeştl değşklkler geçrr.
Arka duvarda taş podyum üzernde yer
alan tuğla duvar, knc yapım evresne
(MS 200 cvarı) attr. Bnanın çatısı yapısal
sorunlar gösterdğ çn MS 200’de salon
küçültülür. Bugün görülen yan duvarlar bu
onarıma attr.
Yerde görülen syah beyaz mozak
döşeme se knc br onarım evresne attr;
İmparator Julanus zamanına tarhlenr Çatı açıklığını küçülten onarımdan sonra iç mekanı
gösteren restitüsyon. Çizim M. Waelkens, G. Üner, 2013.
Arka duvarda yer alan yazıt bantının ilk metninde,
kent konseyi (boulè) ve halk meclisi (dèmos), Titus
Flavius Severianus Neon’u, “kendilerine gösterdiği saygı
ve hayırlar için, kentin bir evladı, vatansever, ktistès
(kütüphaneyi yaptıran/kenti imar eden), erdemli bir
adam ve kendi kaynakları ile ömürboyu bir agonothetès”
sıfatlarıyla onurlandırır.
47

Sagalassos Tiyatrosu’nun 28 Nisan 1907’de Gertrude
Bell tarafından çekilmiş bir fotoğrafı. İlerideki zirve
Düzen Tepe’nin akropolü Zincirli Tepe’dir. © M.P.C.
Jackson, Gertrude Bell Photographic Archive.
Bugün Sagalassos Tiyatrosu Anadolu’nun en etkileyici
antik harabelerinden birisidir. İskender Tepesi sahne
binasının tam arkasında kalır.
48
Tiyatro
Manzaralı bir sahne
“Yükselen tepenn yamacında, bugüne
dek gördüğüm veya duyduğum
tyatroların en zar ve en güzel yer alır…”.
Sagalassos’un erken zyaretçlernden
Charles Fellows yazdığı ‘1839 Küçük
Asya’da br Seyahatn Günces’nde
Sagalassos tyatrosunu bu şeklde tasvr
eder. Tyatro’nun y korunmuş durumu,
konumu ve İskender Tepes’ne doğru
sunduğu manzara etkleycdr.
Tyatro’nun yapımına olasılıkla MS
120 cvarında başlanır. Bu dönemde
İmparator Hadran, Sagalassos kentn
Psdya bölgesnn mparatorluk kült
merkez lan eder. Bu da Sagalassos’ta
her sene tüm Psdya halkı çn kutlamalar
düzenlenmesn gerektrr; hemen
ardından kentte buna uygun yapılar
nşa edlmeye başlanır. Bölgenn kült
kutlamalarına evsahplğ yapablmek
çn, Sagalassos’un kend nüfusu en
fazla 5000 ken, tyatrosu yaklaşık 9000
zleyc kapastesnde nşa edlr. Ancak
Tyatro’nun yapımı, olasılıkla para sıkıntısı
nedenyle MS 180-190 cvarında durur.
Sagalassos kent o yıllarda bu tür anıtlara
fazlasıyla para harcamış olmalıdır. Bu
nedenle sahne bnası k değl, tek katlıdır.
Güneybatı grşn üzernde devam etmes
gereken oturma sıraları se yapılmamıştır.
2011’de burada yer alan daha esk
br tyatroya at oturma sıraları tespt
edlmştr.
Tyatro’nun zleyclern kolay grş
çıkışını sağlayan üzer tonozlu kordoru
ve çıkışları (vomtora) da korunmuş
durumdadır. Arkeologlar tyatroda
gladyatör ve hayvan avları kabartmaları
bulmuşlardır. Gösterlern yanısıra burada
gladyatör dövüşler de sahnelenmş
olmalıdır. Bu gösterlerle yönetcler halkın
sempatsn kazanmayı hedeemşlerdr.
Çömlekçiler Mahallesi /
Doğu Dış Mahalle
Yenilik ve gelenek
Sagalassos’un çömlek üretm mahalles,
Tyatro’nun doğusunda yer alır ve yaklaşık
altı hektarlık genş br alanı kaplar. Bu
alanda sadece çömlekçler değl, kemk ve
metal şleyen atölyeler ve belk cam üretm
ve yün boyama şlkler de yer almıştır. Şehr
merkeznn dışındak bu alan mezarlıklarla
atölyelern brarada olduğu br bölgedr.
Augustus dönemnden başlayarak (MÖ
27-MS 14), Sagalassos bölgenn kaltel
kllernden ürettğ nce ve kırmızı astarları
seramkler (terra sgllata) le tanınır.
Sagalassos kırmızı astarlı ince seramiklerinden örnekler.
Bu dönemde nüfus arttığı gb, kent Üstte iki küçük içecek kabı ve bir kase (MÖ 25–MS 100);
kara ve denz yollarıyla mparatorluğun altta cam ve gümüş Hellenistik dönem örneklerini takip
ger kalanına da bağlanır. Bu gelşme eden bir kase (mastos) (MÖ 25–MS 15). Burdur Müzesi
koleksiyonu.
ortamında Sagalassos’un seçkn aleler
seramk üretmne yatırım yapar.
Çömlekçler Mahalles’nde büyük ölçekl
üretm yapablen şlkler kurulur. Bunlar
zamanla neredeyse endüstryel br ntelk
kazanır. Sagalassos’un kırmızı astarlı
çömlekler mparatorluk genelnde hraç
edlr. Sagalassos yapımı şarap mataraları
Anadolu’nun başka kentlernde, Mısır’da
ve Kartaca’da kazılarda bulunmuştur.
Altı yüzyıl boyunca Sagalassos öneml br
seramk üretm merkez olarak kalır. Bu
başarının sırrı nedr? Sagalassoslular hem
geleneksel olarak terch edlen kap kacak
formlarını korumuşlar, hem de üretmn
kapastesn artırmaktan çeknmeyecek
kadar yenlkç olmuşlardır. Yan gelenek
ve yenlğ brleştreblmşlerdr.
Kalıpla üretilmiş bir şarap
matarası. Üzerindeki süslemede
bir Amazon betimlenir. MS 5. yy’a
aittir. Eski Bouleuterion avlusuna
Gümüş örneklerin bir taklidi, seramik bir kasenin kurulan kilisenin yıkıntısı arasında
süslemeli kulpu MS 0–200. bulunmuştur.
49
 Marc Waelkens:
“Hayatımın Rüyası”
“ Sagalassos’ta unutulmaz pek çok anı
yaşadım. Kente, dostum Stephen Mitchell ile
ilk gelişimizi çok iyi hatırlıyorum. 1983 senesi,
Ağustos’un 23’üydü. Sabah erken -yedi
buçuk sularında-, kente vardığımızda ören
yeri tamamen boştu; yalnızca bekçi Mehmet
bizi karşıladı, hemen çay yaptı ve birlikte
keyie içtik. Günün o saati Sagalassos’ta gün
ışığının en güzel olduğu zamandır. Her yerde
anıtlar gördük, bazıları metrelerce ayakta.
Bunların arasında devrilmiş sütunlar ve
heykel kaideleri yatıyordu. Uzakta tiyatroyu
keşfettik; yeri itibariyle, Türkiye’deki
en romantik harabelerden birisiydi. Bu
karşılaştırmayı yapabilirim, çünkü hemen
hemen tümünü gördüm. O sabah, yeri
kaplayan cam ve seramik parçalarını
kırmaktan korkarak, anıttan anıta gezdik.
Bir avcı kuş, o günün büyüsünü artırırcasına,
kanatlarını açmış üzerimizde dönüyor,
ara sıra hızla avına dalıyordu. Bu benim
Sagalassos’u ilk ziyaretimdi. Her şey böyle
başladı. Bir Spirou çizgi roman macerasının,
Truva’nın keşfi ile ilgili dört sayfasını okuyup,
babasına büyüyünce Türkiye’de kazı
yapacağını ilan eden altı yaşında bir oğlan
çocuğunun rüyası gerçek oldu.”
50
“Sagalassos’u ilk ziyaretimle hayatım
tamamen değişti. Ondan sonra geçireceğim
tüm mutlu ve hazin zamanların da temeli
oldu bu ziyaret. O gün ve sonrasında pek
çok büyülü an yaşadım. İlk ziyaretimizde,
minibüsümüzün iki metre önünde uçan bir
kartalla, adeta bizzat Zeus’un koruması
altında, Ağlasun’a kadar geldik. Bununla
başlayan unutulmaz anlardan bir diğeri de,
bir gün, sabahın ilk saatlerinde, Antoninler
Çeşmesi’ne ait “küçük” Dionysos heykelinin
başını çevirdiğimde, tanrının bana
gülümsemesiydi. Sanki on dört yüzyıl sonra
gün ışığını tekrar gördüğü için minnettardı.”
“Sık sık bu ilk yıllarımızı özlemle anıyorum.
19. yüzyıl gezginleri gibi hissederdik; gerçi
onlar yardımcıları ile birlikte çoğunlukla
bizden daha iyi koşullarda konaklamışlardı.
Ağlasunluların sıcak misafirperverliği ise
her zorluğu unuttururdu. Kazı çalışanları
ve Ağlasunlu “hemşeri”lerimle aramızda
oluşan ve bugün bizi bağlayan sıcak ve
yakın dostluğun temelleri o yıllarda atıldı.
Aramızdaki bu bağın, Sagalassos’un
gelecekte korunması için de en iyi güvence
olduğuna inanıyorum.”
www.tursaga.com • www.aglasun.bel.tr tursaga.mobi/rehber04
www.sagalassos.be

T.C.
KÜLTÜR
VE TURİZM
BAKANLIĞI

Batı Akdenz Kalkınma Ajansı “TR61/11/TURİZM/KAMU/01-35 Ağlasun lçesnde doğal ve kültürel kaynakların
sürdürüleblr turzm kullanımlarına hazırlanması ve tanıtılması projes” kapsamında basılmıştır. Eşnansmanı Leuven
Ünverstes “Bölgesel kalkınmada doğa-toplum etkleşm düzenlerne yaklaşım; Sagalassos bölgesnde geçmş ve
bugün arasında dsplnlerarası dyalog” projes kapsamında sağlanmıştır. Bu yayının çerğ Batı Akdenz Kalkınma
Ajansı ve/veya Kalkınma Bakanlığı’nın görüşlern yansıtmamakta olup, çerk le lgl tek sorumluluk Sagalassos
Arkeolojk Araştırma Projes’ne attr.

Yazan: Marc Waelkens ve Sagalassos Ekb

Metn uyarlayan: Ebru Torun ve Patrck De Rynck
Görseller: Sagalassos Arkeolojk Araştırma Projes (aks belrtlmedkçe)