RENESANSOWA ARCHITEKTURA Program rezydencjonalny bogatych,

REZYDENCJONALNA patrycjuszowskich rodzin:

Oficjalna rezydencja w mieście (pałac

miejski) ze stajniami w niedużej
odległości od pałacu
– Palazzo

Rezydencja poza miastem, willa na

przedmieściu (około 1h konno od
oficjalnej rezydencji w mieście), dla
relaksu, imprez towarzyskich, etc. –
Villa Suburbana

Rezydencja na wsi, willa na wsi - dom z

folwarkiem, (1-2 dni drogi), na dłuższe
pobyty w lecie, w czasie zarazy lub
niepokojów w mieście –
Villa Rustica

Rodziny o wyższym statucie np.

książęce posiadały rezydencje
uzupełniające, np. pałacyki myśliwskie
1. Jakie typy rezydencji można wyróżnić w programie architektury rezydencjonalnej?
2. Czym się różnią renesansowe palazza od miejskich siedzib doby średniowiecza?
3. Jakie są różnice w architekturze pałaców miejskich (plan, rozkład funkcji, konstrukcja,
opracowanie elewacji) w zależności od regionu/miejsca występowania?
4. Jaka jest zasadnicza różnica między willą a pałacem miejskim oraz między villą rustica i
villą suburbana?
5. Co sprawiło, że willa Madama stała się wzorcem willi przez kolejne stulecia, aż do XIX
wieku?
6. Na jakie wzorce można wskazać analizując willę Capra-Rotonda?
7. Dlaczego willa Capra-Rotonda jest tak sławna i wielokrotnie naśladowana?

Palazzo – oficjalna siedziba w mieście
Plac miejski
Apartamenty księżnej z
„sekretnym ogrodem”
ukrytym za ścianą kurtynową
Urbino, Palazzo Ducale pałac księcia da Montefeltro ,
architekci Luciano Laurana, Piero della Francesca (?),
przebudowa i rozbudowa od 1465.
Urbino – trzy funkcje
zjednoczone w jeden
kompleks: zamek, pałac
miejski, oficjalna siedziba
Część oficjalna z
książęca wokół trzech wnętrz:
renesansowym
dziedzińcem i placu miejskiego, dziedzińca i
Salą Tronową na sekretnego ogrodu.
piano nobile Pierwsza: zamek - mury,
koszary, wieże schodowe –
poziom najniższy, u stóp
rezydencji. Loggia do
prezentacji i uroczystych
Apartament księcia z loggią Laurany proklamacji, łączy się tajnymi
przejściami z wielką salą rady.
Druga: rezydencja książęca
wokół sekretnego ogrodu.
Trzecia: urzędowo-
administracyjna oparta na
współzależności funkcjonalnej
między placem, dziedzińcem i
skrzydłem urzędowym.
Widok od
strony Widok od strony placu
przedmieść miejskiego - pałac
- zamek
Pałac toskański ma formę obszernego gmachu z wewnętrznym, regularnym
dziedzińcem, otoczonym kolumnowym krużgankiem w poziomie parteru. Układ
przestrzenny - półtoratraktowy: półtrakt krużganków i trakt pomieszczeń. Schemat
funkcjonalno-przestrzenny: sklepy, kantory, magazyny na parterze, piano nobile – piętro
reprezentacyjne (druga kondygnacja), komnaty mieszkalne na 2 piętrze (3 kondygnacja),
strych dla służby i na cele magazynowe. Nowa oprawa elewacji – uporządkowana
kompozycja, osiowa i symetryczna, okna biforialne zamknięte pełnym łukiem, kamienne
gzymsy kordonowe na poziomie parapetów okiennych, gzyms koronujący o klasycznej
formie, mocno wysunięty poza lico ścian. Ściany obłożone kamienną okładziną o
odmiennej fakturze, najczęściej w formie swoistej superpozycji faktury od najcięższej
rustyki, przez boniowanie, po gładkie ciosy kamienne.
 PAŁAC FLORENCKI/TOSKAŃSKI
Florencja, palazzo Strozzi, pocz.
bud. 1489, ukończony w 1536
arch. Benedetto da Maiano i
Simone Cronaca
Narysujcie podrys rzutu i przekroju w układzie ortogonalnym na całą stronę A4
kolumny !!
Na rzucie parteru należy zaznaczyć ciągłą linią sklepienie krzyżowe i kolebki z lunetami w podcieniach krużganków, dwie klatki
schodowe z wygodnymi podestami, schematycznie układ pomieszczeń - większość z nich łączyła się ze sobą amfiladowo-były
przejściowe, wokół budynku znajdowała się kamienna ława dla interesantów. Dom był połączeniem funkcji mieszkalnej,
reprezentacyjnej i służył jako miejsce pracy-do prowadzenia interesów. W części parteru miał charakter obronny. Na
wybrukowanym dziedzińcu mogła znajdować się fontanna albo studnia.
 Narysujcie podrys rzutu i przekroju tak jak widać po to lewej stronie
Gzyms koronujący

45

strych

część
mieszkalna

Gzyms kordonowy,
podokienny Piano
Piano
nobile
nobile

część
gospodarcza

Pałac zazwyczaj miał 4 kondygnacje: gospodarczy

parter do prowadzenia biznesu, reprezentacyjne Florencja, Palazzo Strozzi, przekrój
1piętro – piano nobile, mieszkalne drugie piętro i
ukryty za gzymsem koronującym strych dla służby
Florencja, Palazzo Strozzi, plan pierwszego piętra– piano nobile wewnętrzny dziedziniec
 Kondygnacja strychu jest
niewidoczna zarówno od
ulicy jak i od dziedzińca. Jest
też swoistą strefą buforową,
chroniącą kondygnację
mieszkalną przed chłodem
zimą i przegrzaniem latem

www.palazzostrozzi.org/Mediagallery
Proszę naszkicować fasadę -
to jest fasada szczytowa
(krótsza)

Gzyms kordonowy

Florencja, palazzo Strozzi, fasada

Gzymsy kordonowe przebiegają nie na poziomie stropów, ale pod oknami, tworząc iluzję 3-kondygnacyjnego gmachu.
Cień od wydatnego gzymsu koronującego ochrania
przed słońcem piętro mieszkalne.

Florencja, palazzo Strozzi

Modelem dla typowego toskańskiego pałacu miejskiego
stał się Palazzo Medici

Palazzo Medici, 1444, Michelozzo di Bartolomeo

 Przykład fasady o takiej samej fakturze okładziny
kamiennej na każdej kondygnacji

Florencja, palazzo Pitti,

pocz. bud. 1458, arch. nieznany,
projekt przypisywany Brunelleschiemu
 Pierwszy raz w architekturze nowożytnej
Alberti umieszcza na elewacji rezydencji
klasyczne formy porządków
architektonicznych (do tej pory porządki były
zarezerwowane jedynie dla architektury
sakralnej). Alberti powtarza wzór fasady
Palazzo Medici, ale wzbogaca go o formy
pilastrów w superpozycji (toskańskie na
parterze, jońskie na 1-piętrze, korynckie na 2-
piętrze), tworzących ramy dla okazałych
biforiów. Pilastry niosą pełne belkowanie,
zastępujące gzymsy kordonowe. Całość
wieńczy wydatny gzyms koronujący. Pilastry
toskańskie stoją na cokole dekorowanym
romboidalną siatką, odwzorowującą rzymskie
opus reticulatum. Parter według zasady był
przeznaczony na prowadzenie interesów
(Rucellai byli wpływową rodziną bankierów), i
był tak jak Palazzo Strozii otoczony niską ławą
dla interesantów - banco
Florencja, Palazzo Rucellai
Arch. L. B. Alberti, ok. 1446
Narysujcie
jedno przęsło
elewacji

banco
 PAŁAC RZYMSKI

Inny typ fasady niż pałace

toskańskie. Prototypem jest dom
Rafaela zaprojektowany przez
Bramantego.
Parter podkreślony rustyką,
górne piętro piano nobile,
artykułowane toskańskim
porządkiem (zdwojone
półkolumny na cokołach,
niosące pełne belkowanie z
tryglifonem) Wysokie okna o
prostokątnym wykroju
zwieńczone naczółkiem, a w
dolnej partii zamknięte tralkową
balustradą (forma uproszczonej
edykuły)

Rzym, Palazzo Caprini (dom Rafaela), arch. Donato Bramante, ok. 1512
 TYPOWY PAŁAC RZYMSKI
Narysujcie
schemat Budynek
planu i gospodarczy
fasady
pałacu
ogród

Montepulciano,
Palazzo Contucci –
Del Monte,
ok. 1519, arch.
Antonio da Sangallo
Starszy.

Rzym, Palazzo Marcello Cervini,

dziedziniec poł. XVI w.

Typowy pałac rzymski miał dziedziniec o jednym, lub dwu portykach umieszczonych na
głównej osi, z filarowymi podporami wzbogaconymi o porządkową dekorację klasycznych
półkolumn. Z podcienia przy przejeździe bramnym wychodziły klatki schodowe.
Fasada była tynkowana, jedynie narożniki podkreślano boniowaniem. Gzymsy kordonowe
najczęściej sytuowano na poziomie stropów, jako podparcie dla cokołów edykułowych
obramień okien. Całość wieńczył klasyczny w charakterze gzyms koronujący.
 Palazzo Farnese jest jednym z najwspanialszych i największych
renesansowych pałaców.
Typowo rzymska fasada o tynkowanych ścianach i boniowanych
narożnikach, edykułowych oprawach okien stojących na
gzymsach kordonowych, wskazujących rzeczywisty poziom
stropów międzykondygnacyjnych.

Palazzo Farnese. Sztych z XVII w.

Rome, Palazzo Farnese, arch Antonio da Sangallo Younger, Michelangelo Buonarroti. Facade and garden elevation.
Elewacja wewnętrznego dziedzińca składa się z arkad
wspartych na filarach, dekorowanych półkolumnami w
superpozycji (Antonio da Sangallo) Najwyższa
kondygnacja posiada artykulację zdwojonymi pilastrami
rozdzielającymi edykułowe okna (Michał Anioł)
Rzym, Palazzo Farnese, początek budowy 1513,
rozbudowa 1534-46.
arch. Antonio da Sangallo Młodszy, Michelangelo
Buonarotti (górna kondygnacja od strony dziedzińca i
gzyms koronujący).
 PAŁAC WENECKI Narysujcie schemat rzutu i fasady
Typowy pałac wenecki
średniozamożnej rodziny
zajmował wąską, prostokątną
działkę. Miał układ przestrzenny
trójtraktowy (trakty o zbliżonej
szerokości), zazwyczaj bez
wewnętrznego dziedzińca.
Często na parterze pojawiał się
niewielki wodny, dziedziniec,
służący jako przystań dla
domowników. Układ
funkcjonalno-przestrzenny był
taki sam jak w innych regionach
– parter gospodarczy, 1 piętro
reprezentacyjne (piano nobile), 2
piętro mieszkalne. Strych
doświetlany był wystawkami w
dachu (lukarna, lub forma
belwederu).

Gran
Salone

Wenecja, pałac Corner-Spinelli, arch. Mauro Coducci, ok. 1500.

Fasada i rzut I piętra
ARCHITEKTURA REZYDENCJONALNA

WILLE
na przedmieściu (suburbana)
i na wsi (rustica)
Villa rustica – villa na wsi
z folwarkiem

Poggio a Caiano, willa Reale Medyceuszy,

(villa rustica), 1488, arch. Giuliano da Sangallo
 S – sień
S.T. – sala terrena – sala na parterze, często bez dostępu
światła słonecznego
A A A – apartament na który składa się antykamera
S (reprezentacyjny przedpokój), kamera (główny pokój,
sypialnia) i gabinet

S S. T. S

A A

Poggio a Caiano, willa Reale Medyceuszy,

(z dala od miasta, na wsi), 1488,
arch. Giuliano da Sangallo
Poggio a Caiano, willa Reale Medyceuszy,
1488, arch. Giuliano da Sangallo
 Villa suburbana – na przedmieściu

Rzym, projekt willi Madama (na przedmieściu),

arch. Rafael Santi, Antonio da Sangallo Młodszy,
Giulio Romano, pocz. bud. ok. 1516

Układ osiowy i symetryczny, wielopoziomowy,

wielodziedzińcowy, otoczony ogrodami, otwarty na
otaczające widoki
 4

1 2 7 3

5 8 6

9 9

Rzym, willa Madama, arch. Rafael, A. da Sangallo Mł., G. Romano i in., pocz. bud. ok. 1516
1, 2 – dziedziniec; 3 - ogród; 4 – teatr; 5 – ogród sekretny; 6 – nimfeum; 7 – loggia; 8 – loggia widokowa; 9 - stajnie
Rzym, willa Madama, arch. Rafael, A. da Sangallo Mł.,
G. Romano i in., zrealizowana część założenia
Pierwsza kopuła w architekturze świeckiej – środkowe przęsło loggii

Willa Madama, loggia, fragmenty dekoracji wnętrza,

tzw. groteska
 Villa suburbana

Rzym, willa Farnesina (na przedmieściu), 1509-11, arch. Rafael Santi i Baldassare Peruzzi
Loggia Amora i Psyche Sala Perspektyw
 Niskie pietro-
mezzanino

Wysokie
piętro -
mezzo

Niskie pietro-
mezzanino

Wysokie
piętro -
mezzo

Villa Farnesina, fasada ogrodowa pełniacą funkcję skenae frons dla przedstawień teatralnych
Willa Farnesina, elewacja od ogrodu.
W parterze otwarta loggia z freskami Rafaela
 Wille palladiańskie typu rustica

Willa wraz z folwarkiem i zabudowaniami

gospodarczymi ujętymi w osiowy, zazwyczaj
symetryczny układ. Willa jest dominantą
przestrzenną założenia, wyniesiona na
wysokim cokole, którym jest suterena (niski,
gospodarczy parter), szerokie schody
prowadzą na główną, reprezentacyjno-
mieszkalną kondygnację (wysoki parter). Na
osi znajdują się pomieszczenia
reprezentacyjne (salone, loggia, klatki
schodowe), po bokach dwa symetryczne
zespoły apartamentów, najczęściej
składające się z dwóch pomieszczeń na
planie prostokąta i jednym na planie
kwadratu. Najwyższy poziom – mezzanino,
ma drugorzędny charakter i gospodarczo-
mieszkalne przeznaczenie. Elewacje często
opracowane z wykorzystaniem
kolumnowych portyków.

Bagnolo, Villa Pisani, Palladio, 1542

Willa Badoer
 Villa suburbana-rustica

Vizenza, willa Rotonda, pocz. bud. ok. 1567/69, arch. Andrea Palladio
 Proporcje willi Rotonda –
¼ planu jest modułem,
odpowiadającym klasycznym
portykom świątynnym wraz ze
schodami i wewnętrznemu
kwadratowi

Klasyczny portyk
Centralna sala
wraz ze schodami
Vizenza, Villa Rotonda,
pocz. bud. 1567/69
arch. Andrea Palladio Klatki schodowe

Pomieszczenia o
takich samych Boczna ściana portyku z
proporcjach: arkadowym prześwitem,
szerokość-długość- dostawiona do skrajnej
wysokość kolumny
kolumny!!!
Vizenza, willa Rotonda,
pocz. bud. ok. 1567/69
arch. Andrea Palladio
Vicenza, willa Rotonda