PASIUNA

Tungod sa dakong panginahanglan ug subay sa sugyot sa

daghang magtutuo, gihimo kining manual sa Basic Apologetics
Course alang sa atong mga kaigsoonan aron pagsangkap kanila sa
kahibalo sa atong pagtuong Katoliko pinasubay sa Balaang
Kasulatan. Ang katuyuan niining maong Manual dili lamang nga
mapanalipdan ang Doktina sa Katoliko kondili usab nga mahimo kini
nga giya sa pagkat-onn sa mga Basic Doctrines nga wala pa masabti
sa kadaghanan ug aron motubo ang ilang kahibalo sa Pulong sa Dios
nga makatabang kaayo sa pagbag-o sa Kristohanaong pagtuo. “Ang
tibuok Kasulatan gisulat uban sa lamdag gikan sa Dios ug
mapuslanon kini alang sa pagtudlo sa kamatuoran, sa pagbadlong, sa
pagsaway, ug sa pagtudlo unsaon pagkinabuhing matarong” (2 Tim.
3:16).

Ang St. Jerome Bible Center sa Archdiocese sa Sugbo

mipahigayon og regular nga Layman’s Biblical Theology and
Apologetics Course isip kabahin sa programa sa Simbahan on
Christian Renewal. Kini agi’g tubag sa atong Pastoral Thrust, “Duc in
Altum: Renewed Clergy and renewed laity as we face the Challenges
of the New Millenium.”

Ang paghan-ay sa mga topics sulod niining Manual gihimo sa

paagi nga sayon sabton, ug ginamit ang pinulongang Binisaya alang
sa kasayon sa daghang magtutuo sa Visayas ug Mindanao. Ang 20 ka
mga topics nga maoy unod niining manual gipili tungod kay mao kini
ang sagad nga gituis sa ubang magtutuo nga nahimulag sa
Simbahang Katoliko. Daghan usab ang mga kaigsoonan natong mga
Katoliko ang mibiya sa atong Simbahan. Ang dakong hinungdan:
“Doctrinal Ignorance” nga nabahin sa duha “ lack of information” ug
“wrong information”. Ang pagpanudlo sa hustong paagi sa
Kristohanong pagpuyo (Orthopraxis) dili hingpit kon dili ipasukad sa
lig-on ug hustong pagtulon-an (Orthodoxy)
ii
Kining maong tamdanan mahimo unta nga lig-ong gabayan sa
pagtuon sa pagtuong Katoliko aron motubo kita diha sa maong
kaalam ug mamahimong lig-ong saksi ni Jesucristo. Dako nakong
pasalamat sa mga kadagkoan sa Catholic Faith Defenders (CFD),
Cebu Archdiocesan Chapter, ilabi na kang Bro. Ramon Gitamondoc,
Presidente sa maong kapunungan, ug kang Bro. Soc. Fernandez, CFD
Consultant, ug mga kauban nako sa Cebu Archdiocesan Biblical
Apostolate aron mapahigayon kinig basahon. Hinaut nga
mapanalanginan sa Dios ang kalihukan sa Bible Apostolate sa Sugbo
ug mamunga kini ug daghan (Jn. 15:16).

REV. FR. LUCAS INOC

Director
Cebu Archdiocesan Bible Apostolate
 iii
Tultolanan
Ulohan Pahina
Pasiuna - - - - - - - - - - - - - - - - - i
Tultolanan - - - - - - - - - - - - - - - - - iii
Pasiunang Pamahayag - - - - - - - - - - - - - iv
Pasiunang Kalihukan - - - - - - - - - - - - - - vii
Mahitungod sa Apologetics - - - - - - - - - - - xi
Bibliya, Tradisyon ug Magisterium - - - - - - 1
Matuod nga Iglesia - - - - - - - - - - - 8
Pagka- Pangulo ni Pedro - - - - - - - - - - - 15
Pag-ampo sa mga Santos - - - - - - - - 21
Larawan o Rebulto - - - - - - - - - - - - - 28
Santa Maria: Immaculada Concepcion - - - - - 38
Santa Maria: Kanunay’ng Ulay - - - - - - - - - 43
Adlaw nga Igpapahulay - - - - - - - - - - - - 48
Santos nga Misa - - - - - - - - - - - - - - - 53
Krus ug Panguros - - - - - - - - - - - - - - - 58
Santos nga Eukaristiya - - - - - - - - - - - - 63
Bunyag sa Bata - - - - - - - - - - - - - - - 70
Pagkompisal sa Pari - - - - - - - - - - - - 76
Indulhensya - - - - - - - - - - - - - - - 82
Orden sa Pagkapari - - - - - - - - - - - - - 88
Santisima Trinidad - - - - - - - - - - - - 94
Pagka-Dios ni Cristo - - - - - - - - - - - - 100
Kalan-on nga Gidili - - - - - - - - - - - - 107
Purgatoryo - - - - - - - - - - - - - - - 112
Kaluwasan- - - - - - - - - - - - - - - - - - - 118
iv
Pasiunang Pamahayag
(Alang sa mga Nagpahigayon sa Seminar)

I. KINAIYA (Nature)

Ang Layman’s Biblical Theology ang Apologetics Course usa

ka seminar sa pagtuon sa mga fundamento (basic) nga mga
pagtulun-an sa Santa Iglesia pinasikad sa Balaang Kasulatan nga
naghatag og pagpahimug-at sa pagtubag sa mga pangutana ug
pagsaway batok sa Katolikong pagtulon-an. Gilangkoban kini sa
mga pagpaambit sa mga Lay Catholic Faith Defenders sa mga
panudlo sa Simbahan, sa mga pagsupak sa mga dili-Katoliko.
Labot sa maong pagtulon-an, ug sa tubag niining maong mga
pagsupak pinasikad sa Bibliya, ug ang pag-agda sa mas mainiton
nga pagbansay sa pagtuo.

II. MGA KATUYOAN

Ang Layman’s Biblical Theology ang Apologetics Course

gihimo alang niining mosunod nga mga katuyoan:

1) Pagpasabot sa katawhan mahitungod sa mga doktrina

sa Santa Iglesya.

2) Pagpa-amgo sa katawhan sa mga pagsupak labot sa

maong mga doktrina.

3) Paghatag sa hustong mga tubag sa maong mga

pagsupak.

4) Pagpukaw sa interes sa pagtuon sa mga pagtulun-an

sa Santa Iglesya.

5) Pagpakita sa kamapuslanon sa Bibliya sa pagpanalipod

sa atong pagtuo.

6) Pagdasig sa katawhan sa pagkinabuhi sa ilang pagtuo.

7) Pagtukod ug CFD chapter sa Parokya.

III. MGA PARTISIPANTE

 v
Ang gidapit sa pagtambong niining maong seminar mao
kining mosunod:

1) Mga alagad sa Pulong kun mga Lay Ministers ug Lay

Evangelizers

2) Mga Katekista ug bisan kinsa nga nagtudlo ug katekesis.

3) Mga sakop sa nagkalainlaing mandate organizations

4) Mga sakop sa BEC ug mga charismatic movements

5) Mga Katoliko nga dunay interes sa pagtuon sa pulong sa

Dios

6) Mga parokyano nga dunay mga pangutana labot sa

pagtuo

IV. GIDUGAYON

Sumala sa panahon nga gigahin, ang Layman’s Biblical

Theology ang Apologetics course mahimo nga ihatag niining
mosunod nga mga modelo:

Modelo A. Upat ka nagsunod-sunod nga adlaw nga

may walo ka oras matag adlaw; upat ka-oras sa buntag ug
upat ka-oras sa hapon gawas sa ikaupat nga adlaw nga
katunga ra sa adlaw ang kinahanglan. Kini maoy gisunod niini
nga Tamdanan.

Modelo B. Duha ka nagsunod-sunod nga adlaw sa

unang semana ug laing duha ka nagsunod-sunod nga adlaw
sa pagkasunod semana. Matag adlaw dunay upat ka oras sa
buntag ug upat sa hapon. Mas maayo kun mahimo kini sa
mga adlaw’ng Sabado ug Domingo.

Modelo C. Duha ka oras matag gabii (MWF o TThS)

sulod sa usa ka bulan. Kini nga modelo alang lamang niadtong
duol sa siyudad nga mga parokya ug iagad kini sa panahon sa
mga motambong ug sa panahon sa tig-paambit.

V. ANG MOPAHIGAYON SA SEMINAR

vi
Ang mopahigayon sa seminar naglakip niining mga
mosunod:

1) Ang Speaker/s kun Tigpaambit – siya mao ang

mopaambit ngadto sa mga nanambong labot sa
nagkalaing-laing tema nga nalangkob sa seminar.
Kinahanglan nga siya maantigo nga mohatag og
lecture ug nakaagi na sa practicum ug training nga
gipahigayon alang sa mga Lay Catholic Faith Defenders
sa Archdiocesan Chapter. Kinahanglan nga mosubay
siya sa Tamdanan ug magbantay sa hustong oras sa
iyang pagpaambit.

2) Seminar Staff – maayo nga maggikan kini sa taga-

Parokya ug ang ilang bulohaton mao kining mosunod:
a) moandam sa mga materyales nga gikinahanglan sa
pag-parehistro, b) mopalista sa mga nanambong, c)
kon mahimo, moapod-apod ngadto sa mga name tags
ug sa paghipos niini tapos sa matag session, d)
moandam sa kinahanglanon sa speaker sama sa
blackboard, chalk, sound system ug uban pa.

3) Music Ministry – maayo nga maggikan gihapon kini sa

taga-Parokya ug ang ilang katungdanan mao ang
pagtudlo sa mga alawiton. Pag-andam og mga kopya
nini aron tamdan sa mga nanambong.

4) Kura Paroko – siya mao ang mo-welcome sa mga

nanambong ug mopasiuna sa pagpasabot sa mga tawo
nga ang seminar maoy usa ka kalihokan sa parokya.
Mas maayo usab kon makapaninaw siya sa mga
pagpaambit ug anaa labi na gayud sa panahon sa open
forum aron makatabang sa pagtubag sa mga
pangutana.
 vii
PASIUNANG KALIHUKAN

I. PAGPANGLISTA

1. Tumong: (Alang sa Nagpahigayon)

A. Aron atong masayran ang mga ngalan sa
mga miapil, ang kapunungan nga ilang
gisalmotan.
B. Aron dunay listahan sa mga mitambong
alang sa pagpanghatag og certipiko ug
alang sa pagahimoon nga “follow-up.”

2. Mga Butang nga Andamon

A. Porma sa pag-rehistro – ang nanambong
mo-fill-up sa porma sa pagrehistro. Ang
porma makita sa naglista sa mga
participante.
B. Mga “name tag” – human og
pagparehistro sa mga participante
hatagan dayon sila sa ilang name tag nga
gisulatan sa ilang ngalan, parokya o dili
ba kaha sa ilang kapunongan. Ang papel
nga gamiton kinahanglan nga baga (card)
ug mas maayo nga pentel pen ang isulat
ug naay pin aron sa pagtapot sa sinina.

C. Record Book - ang tanang ngalan sa

nanambong isulat sa record book ug ang
ilang pagtambong pagasisihon matag
sesyon. Kadto lang naka-kompleto sa
maong seminar ang hatagan ug sertipiko.

II. PAG-AWIT

1. Tumong – Ang katilingbanong awit maoy usa ka

mahinungdanong bahin sa seminar. Ang pag-
awit adunay duha ka tumong:

a) Pagmugna ug malipayon nga katilingban.

viii
b) Pagbansay sa ubang mga alawiton nga may
kalabutan sa mga sesyon, pagsaulog sa Misa,
pagpalagsik sa huna-huna.

Mga sugyot nga alawiton:

- Kon Magkatigum Kita
- Ang Bibliya
- There’s a New Generation (Para sa Youth
nga participante)
- O Pulong Sa Kinabuhi
- Action Songs

III. PAKIGPULONGSA KURA

Tumong: Ang pakigpulong gikan sa Kura Paroko dako

kaayo’g ikatabang sa kalamposan sa seminar tungod kay siya
ang labaw nga makapadasig sa mga tawo sa paglahutay
hangtod sa pagtapos sa seminar. Mapasabot usab sa Kura nga
ang seminar usa ka kalihokan sa parokya ug unsa kini
kamahinungdanon sa kinatibuk-an natong pagkinabuhi isip
Kristohanon. Kon wala ang Kura mahimo nga ang mohatag sa
pagkigpulong agig paghangop sa mga nanambong mao ang
iyang delegado o dili ba ang labaw nga tigdumala sa seminar.

IV. GENERAL ORIENTATION

Ang Coordinator mopasabot sa mga partisipante sa

kinaiya (nature) sa pagahimoon ngaseminar, sa mga
katuyoan nga buot kab-oton sa seminar ug sa gipaabot nga
partisipasyon gikan sa mga nanambong.

“Salamat sa inyong pagsanong sa among

pagdapit kaninyo. Ang inyong pag-anhi dinhi
nagpasabot nga duna kamoy tinguha sa pagkat-on
mahitungod sa atong tinuohan. Tingali daghan kaninyo
karon naghambin og mga pangutana labot sa atong
pagtuo, mga pangutana kabahin sa Bibliya. Bisan unsa
man ang inyong tagsatagsa ka katuyoan sa inyong pag-
anhi gumikan kana sa pagtawag ni Cristo kanato ngadto
 ix
sa mas hingkod nga kahibalo mahitungod kaniya. Si
San Pablo miingon, “Ug magkahiusa kitang tanan sa
atong pagtuo ug sa atong kahibalo mahitungod sa Anak
sa Dios. Unya mahingkod kita ingon sa kahingkod ni
Cristo” (Efeso 4:13).

A. Kinaiya sa Layman’s Biblical Theology and

Apologetics Seminar.

Kini nga seminar gitawag kini nga “Layman’s”

tungod kay dili lang nga ang nagpasi-ugda niini mga
layman kondili alang kini kanatong mga layman –
nagpasabot alang kanatong mga dili pari. “Biblical”
tungod ka sa atong pagtuon sa atong pagtuo mokuha
man kita sa mga kamatuoran gikan sa Balaang
Kasulatan. “Theology” mao kini ang atong paggamit sa
mga kamatuoran sa atong pagtuo. “Apologetics” nga
mao ang atong paggamit sa atong pangisip nga
linamdagan sa pagtuo sa pagtubag ug pagpanalipod sa
mga pagtulun-an nga atong nadawat gikan sa mga
pagsupak ug pagsaway nga gihimo batok niini.

A. Tumong: Ania ang pipila ka hinungdan nga atong

gihimo kining maong seminar:

a) Pagkab-ot ug mas halawom nga pagsabot sa atong

pagtuo nga naggikan sa gitudlo ni Cristo pinaagi sa
iyang Simbahan.

b) Pagpaamgo kanato sa mga pagsupak batok sa

pagtuo gikan niadtong mga tawo nga wala
modawat niini.

c) Paghibalo sa mga katin-awan sa mga pangutana

labot sa atong pagtuo ginamit ang Balaang
Kasulatan.

d) Pagdasig kanato sa pagkinabuhi saatong pagtuo

aron sa pagdangat ngadto sa pagka-santos.

B. Mga Kinahanglanon sa Seminar

x
Unsa man ang gikinahanglan nga dad-on sa matag
participante?

a) Kini usa ka Bible seminar, busa maayo kon an

matag usa dunay Bibliya. Dili paigo nga atong
paminawon ang pagbasa gikan sa Bibliya kondili
kinahanglan usab nga kita mismo makasinati sa
gamhanang pulong sa Dios.

b) Kinahanglan nga ang inyong “name tag”

gamiton kanunay sa panahon sa seminar.
Pinaagi niini mahibaloan namo ang imong
ngalan. Palihog iuli ang inyong name tag ngadto
sa lamesa inigtapos sa matag sesyon. Ang
name tag nga wala makuha nagpasabot nga
ang tag-iya absent busa kuhaa ang inyong
name tag sa dili pa magsugod ang matag
sesyon.

c) Aron maayo ang dagan sa atong sesyon,

gikinahanglan nga moanhi kita sa tukmang
oras. Kon magsunod kita sa tukmang oras
mahuman usab kita sa tukmang oras. Ang
schedule sa atong pagsugod sa sunod nga
sesyon ipahibalo kaninyo sa dili pa matapos ang
nag-una nga sesyon.

d) Kon duna kamoy pangutana labot sa tema nga

gihisgotan igahin ang inyong pagpangutana atol
sa open forum. Mas maayo nga ang atong mga
pangutana atong itumong sa tema nga
gihisgotan sa maong sesyon. Ang inyong
pangutana mahimo nga inyong isulti atol sa
open forum pinaagi sa pag-isa sa inyong kamot
ug human kamo ma-recognize sa atong
resource speaker. Mahimo usab ninyo kini nga
ipaagi og sulat sa gamay’ng papel.
 xi
e) Katapusan, pagkahuman sa seminar, kadto
rang nakatambong sa tanang sesyon ang
kahatagan og sertipiko. Ang sertipiko duna kini
bayad nga nagkanatidad og P _______ aron sa
pag-uli sa nagasto sa papel ug printa.

C. Ang Kinatibuk-an sa Seminar

a) Ang atong seminar adunay 20 ka mga leksyon

kun tema nga ipaambit sa atong resource
speaker/s nga sakop sa Catholic Faith
Defenders ug gipadala nganhi kanato sa
Diocese of Talibon.

b) Dunay gigahin oras para sa pagtubag sa mga

nasulat nga pangutana ug nga open forum sa
matag sesyon aron sa pag-abi-abi sa inyong
mga pangutana.

c) Ang katapusan natong kalihukan niining maong

seminar mao ang pagtukod og CFD Chapter
dinhi sa atong parokya.

MAHITUNGOD SA APOLOGETICS

Unsa man kining gitawag og apologetics?

Ang pulong nga apologetics naggikan kini sa griego nga
“apologia” nga nagkahulogan og pagpanalipod o pagtubag. Sa iyang
sulat ni San Pedro nag-agda: “Pangandam kamo sa kanunay sa
pagtubag kang bisan kinsa nga magpakisayod mahitungod sa inyong
paglaom ug buhata kini sa tumang kalumo” (1Ped.3:15). Sa sulat ni
Apostol Judas Tadeo siya miingon, “Gibuhat ko kini aron pagdasig
kaninyo sa pagpadayon paglaban sa pagtuo nga gihatag sa Dios
ngadto sa mga balaan” (Jud 1:3). Ang apologetics usa ka sanga sa
theologiya og ang tuyo niini nga pagtuon mao ang pagpakita sa
kama-tarunganon (reasonableness) sa atong pagtuo sa dili-
kamatarunganon (unreasonableness) sa mga argumento nga
gipabarog batok sa pagtuo. Diha sa apologetics atong gigamit ang
atong pangisip (reasoning) nga linamdagan sa pagtuo sa pagtubag sa
xii
mga pagsaway sa atong pagtuo sa pagsumpo sa mga sayop nga
panudlo. Si San Pablo miingon, “Ang hinagiban nga gigamit namo sa
among pagpakig-away dili mga hinagiban sa kalibotan, kondili ang
gamhanang mga hinagiban sa Dios nga molumpag sa mga kota.
Gilumpag namo ang sayop nga mga pangatarungan; gipukan namo
ang tanang mapagarbohong balabag nga gipatindog batok sa
kahibalo sa Dios; gibuntog namo ang tanang hunahuna ug gihimo
kini nga masinulondon kang Cristo” (2Corinto 10:4-5)
Diha sa pagtuon sa apologetics buot natong tubagon ang tulo
ka hinungdanong pangutana: 1) Nganong nagtuo kita sa pagkadunay
Dios? 2) Nganong kita mga Kristiyano? 3) Nganong kita mga
Katoliko?
Sa unang pangutana ang atong mga kaatbang mao ang mga
tawo nga nagsalikway sa pagka-anaay Dios ug sa diosnong
pagpadayag sama sa ateyo, agnostics, materialists, pantheists ug
uban pa. Ato kining gitawag og Natural Apologetics
Sa ikaduhang pangutana ang atong mga kaatbang niini mao
kadtong mga nagtuo sa pagkadunay Dios apan nagsalikway sa
diosnong kagikan sa Kristiyanidad ug sa pagka-Dios ni Cristo sama
sa mga Muslim ug mga Judio. Ato kining gitawag og Christian
Apologetics
Sa ikatulong pangutana ang atong tubagon mao kadtong mga
nagtuo ni Jesucristo ug sa Biblia apan nagsalikway sa autoridad sa
Santa Iglesia sama sa mga protestante. Ato kining gitawag og
Catholic Apologetics.
Kon sa pagpanalipod nato sa pagtuong Katoliko ang atong
gigamit mao ang Bibliya matawag nato kini nga Biblical Apologetics.
Ang tumong sa pagtuon sa apologetics mao ang salabutan.
Pinaagi sa maayong pagkahan-ay nga mga argumento (sunod-sunod
nga pangatarungan) atong mapakita sa salabutan ang
kamatarunganon sa atong pagtuo. Pinaagi sa apologetics atong
magiyahan ang usa ka tawo ngadto sa pagtuo apan ang pagtuo lihok
kini sa pagsabot nga giagda sa kabubut-ong grasya sa Dios. Tungod
kay duna may mga butang nga dili na maabot sa atong pangisip ug
ang Diosnong kamatuoran wala may kinutuban busa sa atong
pagtuon sa apologetics kinahanglan nga atong batonan ang
 xiii
mapaubsanon nga disposisyon. Ang mando sa Simbahan sa pagtuon
sa pagtudlo nalatid sa Acts ang Decrees of the Second Plenary
Council of the Philippines ubos sa ulohan sa Ecumenism. “Niini nga
panghitabo, adunay panginahanglan sa makaylapon nga catechesis
ug apologetics. Wala kinahanglana nga magpanuko kita sa pagtudlo
sa apologetics. Sukad sa iyang pagsugod, ang Kristiyanidad kanunay
nga nahiagom sa mga pagsaway nga batok niini kinahanglan nga
siya manalipod sa iyang kaugalingon. Si Jesus nanubag sa mga
pagsupak batok sa iyang mga panudlo, nga gisaksihan sa mga
Ebanghelyo. Si San Pablo kinahanglan nga manubag sa unang mga
kasaypanan labot sa kristohanong pagtuo, ug mipahimangno sa
iyang mga tinun-an sa pagpanalipod sa mga magtutuo gikan niini
samtang ilang gibantayan nga magpabilin nga lonsay ang mga
kamatuoran sa pagtuo. Ang apologetics kanunay nga nahimong
kabahin sa pastoral ug theologikanhong tradisyon sa Simbahan.
Kinahanglan karon nga andam ug makahimo kita sa pagpanalipud
saatong mga pagtulon-an diha sa publikanhong pagbinayloay, ug
kinahanglan nga atong sangkapan ang mga magtutuo aron sila
makapanalipod sa ilang pagtuo. Ang mga Kura Paroko kinahanglan
nga modasig ug mopaluyo sa pagbansay sa mga lay Catholic Faith
Defenders.”