Παιδοψυχιατρική ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής

Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
Παιδοψυχιατρική
Dr. Μαρία Παπαδημητρίου, MD, PhD
Ψυχίατρος Παιδιών και Εφήβων
Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεύτρια Παιδιών
και Εφήβων
Επιστήμη
Κλάδος ιατρικής
Παιδιά
ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ
Έφηβοι
Οικογένεια
Συστήματα
Ταξινόμησης
Διεπιστιμονική
ομάδα
Βιοψυχοκοινωνικό
μοντέλο
ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ
Εργοθεραπευτική
Παιδοψυχιατρική παρέμβαση: σε παιδιά,
εξέταση, Συστήματα εφήβους με νοητική
Ταξινόμησης, υστέρηση, με διαταραχές
Διεπιστημονική Ομάδα ειδικών λειτουργιών, με
αυτισμό, με ψυχωτικές
διαταραχές, με
ψυχώσεις, με διαταραχές
συμπεριφοράς, με
εξαρτημένη
Οι εργοθεραπευτές, κατανοώντας
τα προβλήματα των παιδιώνσυμπεριφορά,,,
και των
εφήβων, σχεδιάζουν την παρέμβαση
τους με στόχο την
ανεξαρτητοποίηση
Βιβλίο Παιδοψυχιατρικής
Το παιδί ως «αντικείμενο» των
ψυχολογικών επιστημών
«Το παιδί προκαλεί αναταραχή στον ενήλικο γιατί
επικοινωνεί απευθείας με το ασυνείδητό του, γιατί είναι
αυθόρμητο, έχει πλούτο φαντασίας και συγκινήσεων, είναι
άθικτο (αγνό) ως προς την νοημοσύνη του και την καρδία
του. Ο ερευνητής, επειδή είναι ενήλικος, επεξεργάζεται αυτό
το οποίο θεωρεί με αυταρέσκεια σαν μια αυθεντική «παιδική
ψυχολογία» και η οποία, πολύ συχνά, δεν είναι παρά μια
κωδικοποίηση των πραγμάτων τα οποία, αυτός ως ενήλικος,
επιθυμεί να πιστεύει σχετικά με τα παιδιά και τους εφήβους,
σύμφωνα με το ρητό του Ιούλιου Καίσαρα ότι οι άνθρωποι
δεν πιστεύουν παρά αυτό το οποίο επιθυμούν να θεωρούν
αληθινό.
Το παιδί ως «αντικείμενο» των

ψυχολογικών επιστημών
Ειδικότερα, πολλές από τις αντικειμενικές ανακαλύψεις των
ειδικών σχετικά με τα παιδιά-δηλαδή οργανισμούς ανθρώπινους
βιολογικά ημιτελείς-αποκαλύπτονται
ημιτελείς να είναι επιστημονικές
ανακαλύψεις που έχουν σχέση με ορισμένα παιδαριώδη
χαρακτηριστικά, τα οποία ο πολιτισμός μας εντυπώνει ή ακόμη
επιβάλλει στα παιδιά. Οι ενήλικοι διδάσκουν στα παιδιά να είναι
παιδαριώδη σύμφωνα με ένα ειδικό μοντέλο, καθορισμένο από
την κουλτούρα, και στολίζουν στη συνέχεια με το όνομα
«ψυχολογία του παιδιού» τη μελέτη των παραγώγων αυτής της
«παιδαριότητας» η οποία έχει τεχνητά διαμορφωθεί».
G. Devereux: Essais d’ Ethnopsychiatrie Generale
Ιστορία της Παιδοψυχιατρικής
Ιστορικές καταβολές της ειδικότητας
 Παιδοψυχιατρική και σήμερα πλέον Ψυχιατρική Παιδιού

και Εφήβου: μια σχετικά νέα ιατρική ειδικότητα, η
ανάπτυξη της οποίας είναι μεταγενέστερη από εκείνη
της Ψυχιατρικής του Ενηλίκου.
 Οι καταβολές της εκτείνονται πέραν της Ιατρικής (και
της Ψυχιατρικής) και θα αναζητηθούν στην περίοδο
που ονομάζουμε «προϊστορία» της
παιδοψυχιατρικής.
Από την προ-ιστορία στην Ιστορία της

Παιδοψυχιατρικής
 Ορόσημο που σηματοδοτεί το «πέρασμα» από μια
ιστορική περίοδο στην επόμενη:
 η χρησιμοποίηση του όρου «Παιδική Ψυχιατρική»
 ο καθορισμός ενός κλινικο-επιστημονικού πεδίου
 η εμφάνιση των πρώτων παιδοψυχιάτρων ως
ειδικών επιστημόνων
 η έκδοση των πρώτων ειδικών συγγραμμάτων
 η δημιουργία των πρώτων θεσμών-υπηρεσιών
Διεθνώς από τους περισσότερους συγγραφείς, παρά
τις επί μέρους διαφοροποιήσεις, αναγνωρίζεται ως
καθοριστικό ορόσημο η εμφάνιση των πρώτων βιβλίων
για την Παιδοψυχιατρική και συγκεκριμένα η έκδοση, το
1899, του βιβλίου του M. Manheimer «Les troubles
mentaux de l’enfant : Précis de Psychiatrie Infantile»,
όπου για πρώτη φορά χρησιμοποιείται ο όρος «Παιδική
Ψυχιατρική», ο οποίος θα επανεμφανιστεί πολλά
χρόνια μετά.


 Έχει ιδιαίτερη σημασία η μελέτη της περιόδου της
«προϊστορίας» της παιδοψυχιατρικής, κατά την
οποία δεν υπήρχαν οργανωμένες δράσεις εκ
μέρους της ψυχιατρικής ή της ψυχολογίας, παρά
μόνο διεργασίες που προέρχονταν από αυτές και
από τους χώρους της παιδαγωγικής και της
νομικής, ιδιαίτερα του κλάδου της
εγκληματολογίας, που αποτέλεσαν μείζονες πηγές
για τις μελλοντικές εξελίξεις.
 Βέβαια δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την
καθοριστική λειτουργία του γενικότερου πλαισίου
των κοινωνικών, πολιτικών και πολιτισμικών
αλλαγών και εξελίξεων μέσα στο οποίο
συντελέστηκαν οι διεργασίες αυτές σε κάθε χώρα
και οδήγησαν στη διαμόρφωση της νέας ιατρικής
ειδικότητας.


Πρόκειται για μια ιδιαίτερα περίπλοκη και
πολυδύναμη πορεία με στοιχεία όχι μόνο
αμιγώς επιστημονικά, αλλά και
κοινωνικά, πολιτισμικά, πολιτικά και
οικονομικά που επέδρασσαν σημαντικά
στη διαμόρφωση της Παιδοψυχιατρικής,
η οποία σε αντίθεση με άλλες ιατρικές
ειδικότητες βρίσκεται ακόμη σε μια
διαδικασία απαρτίωσης της ταυτότητάς
της.
Η προϊστορία της Παιδοψυχιατρικής στην Ελλάδα
 Κατά την περίοδο που αντιστοιχεί σε αυτό που θα ορίζαμε ως
προϊστορία της Παιδοψυχιατρικής στην Ελλάδα δεν
υπήρχαν θεσμοθετημένες δράσεις από ειδικούς της
ψυχικής υγείας με στόχο την φροντίδα των παιδιών και των
εφήβων, παρά μόνο αποσπασματικές κινήσεις. Οι
τελευταίες αφορούσαν στην κάλυψη είτε πρακτικών
αναγκών, όπως η αντιμετώπιση επιθετικών συμπεριφορών
ή διεγερτικών καταστάσεων σε παιδιά και εφήβους, είτε
επιστημονικών αιτημάτων, όπως η οργάνωση ψυχολογικών
εργαστηρίων για την μελέτη των «δύσκολων» παιδιών και
των παιδιών με νοητική υστέρηση. Ανάλογες δράσεις
προέρχονταν και από τους χώρους της παιδαγωγικής και
της νομικής, ιδιαίτερα του κλάδου της εγκληματολογίας.

Η προϊστορία της Παιδοψυχιατρικής στην Ελλάδα
 Όπως και στο εξωτερικό, έτσι και στην Ελλάδα, η

Παιδοψυχιατρική διαμορφώθηκε μέσα από τη
σύνθεση γνώσεων και εμπειριών οι οποίες
συγκεντρώθηκαν από τις επιστήμες που είχαν ήδη
ασχοληθεί με τα ψυχικά προβλήματα των παιδιών και
των εφήβων με έναν μάλλον έμμεσο τρόπο. Μέσα
από αυτή την ενασχόληση, επιστήμονες από τους
κλάδους που αναφέρθηκαν παραπάνω
συναντήθηκαν και συνεργάσθηκαν για να
δημιουργήσουν τελικά τις επίσημες δομές και τους
οργανισμούς που θα παρείχαν φροντίδα σε παιδιά
και εφήβους.
Η προϊστορία της Παιδοψυχιατρικής στην
Ελλάδα
 Ως ορόσημο που σηματοδοτεί το πέρασμα από
την προϊστορία στην Ιστορία της
Παιδοψυχιατρικής για την χώρα μας θεωρούμε
την ίδρυση της πρώτης εξειδικευμένης
υπηρεσίας, καθώς αυτό υπήρξε το πρώτο
γεγονός που και θεσμικά σηματοδοτεί την
εμφάνιση της Παιδοψυχιατρικής ως κλινικού
αντικειμένου,
αντικειμένου δεδομένου ότι ως τότε δεν υπήρχε
ως ιατρική ειδικότητα.

Στοιχεία προϊστορίας…
 1927: Ο ψυχίατρος Δ.  1947: Οι ψυχίατροι Δ.
Κουρέτας, μετέπειτα Κουρέτας, Γ. Ζαβιτζιάνος
καθηγητής της Ψυχιατρικής και ο ποιητής Α.
και Νευρολογίας στο Εμπειρίκος
Πανεπιστήμιο
αναγνωρίζονται ως κατ’
Θεσσαλονίκης (1942), δίνει
εξαίρεση study group για
την πρώτη διάλεξη για την
την ψυχανάλυση και
ψυχανάλυση στο
συμμετέχουν στο
Δικηγορικό Σύλλογο
Θεσσαλονίκης (Περιοδικό Συνέδριο της Διεθνούς
Ελληνική Ιατρική, τόμος 2, Ψυχαναλυτικής Εταιρείας
Μάρτιος 1928). στη Ζυρίχη.
 1949: Η πριγκίπισσα Μ. Βοναπάρτη,

μαθήτρια και μεταφράστρια του Freud
και πρόεδρος της Ψυχαναλυτικής
Εταιρείας του Παρισιού, υποδέχεται
στην Αθήνα την Anna Freud για μια
διάλεξη στο Πανεπιστήμιο με θέμα «
Ψυχανάλυσις και Παιδαγωγική».
 1949-1953: Ο ψυχίατρος Γ. Ζαβιτζιάνος γίνεται
διευθυντής του παιδοψυχιατρικού τμήματος
στο Δαφνί. Πρόκειται για μια υπηρεσία η οποία
δεν είναι πλήρως αναπτυγμένη, αφού έχει μόνο
τμήμα νοσηλείας. Δεν έδινε ειδικότητα
παιδοψυχιατρικής. Μέχρι τότε, οι ψυχίατροι που
θέλουν να ειδικευτούν στην παιδοψυχιατρική
εκπαιδεύονται στο εξωτερικό, κυρίως Αγγλία,
Γαλλία και Η.Π.Α.
Απαρχές της Παιδοψυχιατρικής
 1953: Ιδρύεται ο Ιατροπαιδαγωγικός σταθμός του

μορφωτικού συλλόγου «Αθήναιον» (1946),
πρωτεργάτης του οποίου είναι ο Ε. Παπανούτσος.
Στο σταθμό εργάζονται εθελοντικά ο Αν.
Καλούτσης, η Φρ. Καραπάνου και η Θ.
Βεργοπούλου. Σε αυτό το πλαίσιο δίνονται διαλέξεις
για ενημέρωση του κοινού σχετικά με τα θέματα
ψυχικής υγείας και αποτελούν τη βάση για το βιβλίο
του Αν. Καλούτση «Ψυχανάλυση και Ψυχολογία».
Απαρχές της Παιδοψυχιατρικής
 Παράλληλα, μέσα από το περιοδικό «Παιδεία»

δίνεται βήμα στους ειδικούς της ψυχικής υγείας
και προκύπτουν ενδιαφέρουσες συζητήσεις.
 Ανάλογα λειτουργούσε και το περιοδικό «Νέα
Εστία».
Εστία
Παιδοψυχιατρική Κλινική
στο Γενικό Νευροψυχιατρικό Νοσοκομείο Αθηνών
 1954: Ιδρύεται η Παιδοψυχιατρική Κλινική στο Γενικό

Νευροψυχιατρικό Νοσοκομείο Αθηνών (Δαφνί) με
διευθυντή τον Αν. Καλούτση (παραμένει διευθυντής
μέχρι το 1970). Είναι η πρώτη παιδοψυχιατρική κλινική
στη χώρα
 Παράλληλα δημιουργείται Ιατροπαιδαγωγικός Σταθμός
της κλινικής στην οδό Ψαρρών στο κέντρο της
Αθήνας
 Το 1955 ο Κ. Καλαντζής, ειδικός παιδαγωγός,

παιδαγωγός ξεκινάει
πειραματικά τη λειτουργία μικρού ειδικού σχολείου
στην κλινική.
 Από το 1962 η κλινική δίνει την συναφή ειδικότητα της
παιδοψυχιατρικής. Είναι η πρώτη προσπάθεια για
δημιουργία διεπιστημονικής ομάδας (ειδικός
παιδαγωγός, κοινωνική λειτουργός, ψυχολόγος).

 Η κλινική έχει εκπαιδευτικό πρόγραμμα το οποίο

περιλαμβάνει καθημερινή βιβλιογραφική
ενημέρωση, αμέσως μετά την επίσκεψη, που
γίνεται από τον ίδιο τον διευθυντή, αλλά και τους
ειδικούς των άλλων επιστημονικών κλάδων (ειδ.
παιδαγωγός, ψυχιατρική κοινωνική λειτουργός,
ψυχολόγοι).
 Είναι σαφές το πλαίσιο εκπαίδευσης των
παιδοψυχιάτρων μέσα σε μια διεπιστημονική
ομάδα.
Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής

 1956: Ιδρύεται από το Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής (Κ.Ψ.Υ.)
Ιατροπαιδαγωγικός Σταθμός στην Αθήνα, στην οδό
Νοταρά, που λειτουργεί με πλήρη διεπιστημονική
ομάδα για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Οι
δραστηριότητές του αναπτύσσονται στο τετράπτυχο:
διάγνωση, θεραπεία, έρευνα και κοινωνική δράση.
Στο οργανόγραμμα του Κ.Ψ.Υ. περιλαμβάνεται υπηρεσία
εκπαιδευτικών προγραμμάτων, η οποία διοργανώνει σεμινάρια,
ομαδικές συζητήσεις και διαλέξεις. Αυτά απευθύνονται στο
προσωπικό του Κ.Ψ.Υ., σε ομάδες επαγγελματιών και στο ευρύ
κοινό. Τα Τμήματα Κοινοτικής Δράσης είναι επιφορτισμένα με την
πραγματοποίηση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων.
 Οι Ιατροπαιδαγωγικές Υπηρεσίες εξυπηρετούν από

διαγνωστική και θεραπευτική άποψη παιδιά και
εφήβους 3-16 ετών. Η κάθε περίπτωση
αντιμετωπίζεται με την ενεργό συμμετοχή όλων
των ειδικών της παιδοψυχιατρικής ομάδας.
 Τα Ψυχιατρικά-Συμβουλευτικά Τμήματα παρέχουν
διαγνωστική αξιολόγηση και συμβουλευτική
βοήθεια στο πλαίσιο της οικογένειας,
οικογένειας ενώ γίνεται
θεραπευτική εργασία και σε ομάδες.
ομάδες
 Η Ψυχοθεραπευτική Μονάδα εξυπηρετεί παιδιά και εφήβους.

Σκοπός της Μονάδας είναι να ανταποκριθεί στις ανάγκες για
ψυχοθεραπεία που δεν έχουν χρηματικά μέσα για μια ιδιωτική
ψυχοθεραπευτική αγωγή με παραπομπές από ειδικούς φορείς
της κοινότητας.
 Το «Στουπάθειον» είναι ειδικό σχολείο για παιδιά με νοητική
καθυστέρηση και περιλαμβάνει ειδικό παιδαγωγικό κύκλο για
παιδιά 6-14 ετών, καθώς και προεπαγγελματικό κύκλο για
παιδιά 14-18 ετών.
 Η Θεραπευτική Μονάδα για ψυχωτικά παιδιά και εφήβους έχει
σκοπό να ανταποκριθεί στις ανάγκες της κατηγορίας εκείνης
των παιδιών και των εφήβων που εμφανίζουν ψυχικές
διαταραχές του τύπου της παιδικής ψύχωσης.
Ελληνική Εταιρεία Ψυχικής Υγιεινής και
Νευροψυχιατρικής του Παιδιού
 1957: Ίδρυση της «Ελληνικής Εταιρείας Ψυχικής
Υγιεινής και Νευροψυχιατρικής του Παιδιού» από
τον Αν. Καλούτση και ειδικούς άλλων
επιστημονικών πεδίων. Στους σκοπούς της
εταιρείας περιλαμβάνεται η εκπαίδευση
διαμέσου μελετών, ερευνών, διαλέξεων,
συζητήσεων και ανακοινώσεων πάνω σε
θέματα παιδικής ψυχιατρικής, ψυχολογίας,
ειδικής παιδαγωγικής, ψυχικής υγιεινής κ.ά.

Ελληνική Εταιρεία Ψυχικής Υγιεινής και

Νευροψυχιατρικής του Παιδιού
 Η Εταιρεία
 Γίνεται μέλος διεθνών ενώσεων για την ψυχική υγεία
παιδιών και εφήβων.
 Τα μέλη της συμμετέχουν σε διεθνή συνέδρια σχετικά με
την καινούργια ειδικότητα της παιδοψυχιατρικής.
 Διοργανώνει σε συνεργασία με το Κ.Ψ.Υ. σεμινάρια και
ομιλίες με ξένους ομιλητές.
 Γίνονται μεταφράσεις ξένων εγχειριδίων.
 Γίνεται προσπάθεια δημιουργίας ελληνικής ορολογίας
στους τομείς της ψυχοπαθολογίας, της ψυχολογίας,
της παιδαγωγικής και κοινωνικής πρόνοιας.
Αργότερα, το 1965, γίνεται προσπάθεια ταξινόμησης
των ψυχικών διαταραχών της παιδικής ηλικίας.
Δημόσιο Παιδοψυχιατρικό
Νοσοκομείο Αθηνών
1960: Ξεκινάει η λειτουργία του «Νταού
Πεντέλης», καθώς και η λειτουργία του
Ιατροπαιδαγωγικού Σταθμού και Εξωτερικού
Ιατρείου του στην οδό Σολωμού 25Α, στο κέντρο
της Αθήνας.
Παράλληλα ανατίθεται στο νοσοκομείο η
ειδίκευση παιδοψυχιάτρων.
παιδοψυχιάτρων Δεν υπάρχει
οργανωμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, αλλά
δίνεται η δυνατότητα εκπαίδευσης τόσο σε μονάδα
νοσηλείας, όσο και σε κοινοτική δομή.

«Ίδρυμα Υγείας του Παιδιού»

 1965: Δημιουργείται από τον Σπύρο Δοξιάδη το
«Ίδρυμα Υγείας του Παιδιού». Το καταστατικό του
τροποποιείται το 1976 και τελικά η λειτουργία του
διέπεται από το Προεδρικό Διάταγμα 867/1979.
Σκοπός η μελέτη των προβλημάτων της παιδικής
και της εφηβικής ηλικίας, η διαμόρφωση
προτάσεων σχετικά με την πρόληψη και την
αντιμετώπιση τους, η ενημέρωση του κοινού και
η εκπαίδευση επαγγελματιών που ασχολούνται
με το παιδί και τον έφηβο.
Ιατροπαιδαγωγική Υπηρεσία
από το Κ.Ψ.Υ. Θεσσαλονίκης
 1968: Ιδρύεται από το Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής
Θεσσαλονίκης Ιατροπαιδαγωγική Υπηρεσία που
είναι μετεξέλιξη του Σταθμού Κοινωνικών Βοηθειών.
Από το 1980 δίνει μερική ειδικότητα στην
παιδοψυχιατρική, ενώ λειτουργεί με διεπιστημονική
ομάδα για πρώτη φορά στην Βόρεια Ελλάδα το
1983.

ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ
 1977: Ιδρύεται η «Ελληνική Εταιρεία Ψυχαναλυτικής
Ψυχοθεραπείας» από ομάδα παιδοψυχιάτρων,
ψυχιάτρων και ψυχολόγων, η οποία παρέχει
εκπαίδευση στην ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία.
 1982: Ιδρύεται η «Ελληνική Ψυχαναλυτική Εταιρεία»,
παρέχοντας για πρώτη φορά τη δυνατότητα
ψυχαναλυτικής εκπαίδευσης στη χώρα μας.

Τμήμα «Ψυχολογικής Παιδιατρικής»
στο Παίδων «Η Αγ. Σοφία»
 1978: Ιδρύεται το Τμήμα «Ψυχολογικής
Παιδιατρικής» στο Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγ.
Σοφία» από τον παιδοψυχίατρο Ι. Τσιάντη.
Τσιάντη Γίνεται
ειδίκευση παιδοψυχιάτρων για πρώτη φορά με
οργανωμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα σε
πρότυπα ευρωπαϊκά και παγκόσμια. Το 1999
μετεξελίσσεται στην πρώτη πανεπιστημιακή
παιδοψυχιατρική κλινική της χώρας.

ως κύρια ιατρική ειδικότητα
 1981: Με το Ν.1193/81 αναγνωρίζεται η
Παιδοψυχιατρική ως κύρια ιατρική ειδικότητα
παράλληλα με τον διαχωρισμό της
Νευρολογίας και της Ψυχιατρικής σε δύο
ξεχωριστές πλέον ειδικότητες.
«ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ
ΕΛΛΑΔΟΣ»
 1983: Ιδρύεται η«Παιδοψυχιατρική Εταιρεία
Ελλάδος». Πρωταρχικό μέλημα της Εταιρείας η
οργάνωση της εκπαίδευσης στην ειδικότητα
της Παιδοψυχιατρικής στην Ελλάδα στα
πρότυπα που ορίζει η Ευρώπη. Το 1987 μέλη
της Εταιρείας (ως δόκιμα) μπορούν να γίνουν
και οι ειδικευόμενοι παιδοψυχίατροι
αποκτώντας έτσι ουσιαστική συμμετοχή και
λόγο μέσα στην Εταιρεία.
Παιδοψυχιατρική και Ψυχιατρική

Μεταρρύθμιση
 Στο πλαίσιο της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης θα
αναπτυχθούν σταδιακά αρκετές υπηρεσίες για
παιδιά και εφήβους, χωρίς όμως αυτό να γίνει
με συστηματικό τρόπο βάσει των προτάσεων
της επιτροπής που είχε συσταθεί για το σκοπό
αυτό στις αρχές της δεκαετίας του 1980.

Παιδοψυχιατρική και Ψυχιατρική
Μεταρρύθμιση
 Το ΠΝΑ
 Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα.
 Παιδοψυχιατρικά Τμήματα Γ.Ν.
 Παιδοψυχιατρικές Υπηρεσίες σε ΚΚΨΥ
 Παιδοψυχιατρικές Υπηρεσίες σε Πανεπιστημιακές
Ψυχιατρικές Κλινικές
 Συμβολή του ιδιωτικού τομέα
(επιδοτούμενα προγράμματα από το Δημόσιο)
Διασυνδετική Παιδοψυχιατρική
Αρχικά στο πλαίσιο του ΓΝ και κατ’

επέκταση σε όλα τα επίπεδα φροντίδας.
Κατ’ εξοχήν με Παιδιατρική, αλλά στη
συνέχεια και με υπηρεσίες και ειδικότητες
που δέχονται εφήβους.
Το ενδιαφέρον της Εφηβικής Ιατρικής για
περαιτέρω ανάπτυξη συνεργασίας.
Στοιχεία ιστορίας της εργοθεραπείας
 Από τα πρώτα χρόνια δημιουργίας του πολιτισμού πάνω
στη γη φαίνεται να αναγνωρίζεται η θεραπευτική αξία
του έργου
 Ο Σωκράτης προτρέπει τους συμπολίτες του να
εργάζονται και να αθλούνται, γιατί η οκνηρία και η
σωματική αδράνεια έχουν επιπτώσεις τόσο στην
πνευματική όσο και στην σωματική υγεία
 Ο Ιπποκράτης δίνει έμφαση στην αλληλεξάρτηση
πνεύματος-σώματος και σύστηνε πάλη, ιππασία, και
άσκηση για θεραπεία
 1840: σε Νοσοκομείο της Πενσυλβάνια εφαρμόζεται ένα
πρόγραμμα ψυχικής υγείας, επικεντρωμένο σε
δημιουργικές δραστηριότητες και στην εργοθεραπεία

Στοιχεία ιστορίας της εργοθεραπείας
 1928: στην Αμερική λειτουργούν 6 σχολές

εργοθεραπείας
 1930: στην Μεγάλη Βρετανία δημιουργείται Σχολή Ε/Θ
 1950: εκδίδεται το πρώτο βιβλίο με τίτλο «Εισαγωγή
στην Ψυχιατρική Εργοθεραπεία» και εισάγονται
μεταπτυχιακές σπουδές
Η Εργοθεραπεία στην Ελλάδα
 1946: η Μπήλιω Ο’ Κάφφρεϋ οργάνωσε
προγράμματα με δημιουργικές δραστηριότητες
με τη βοήθεια του Ερυθρού Σταυρού
(προγράμματα απασχολησιοθεραπείας)
 Δημιουργήθηκε η Εφορεία Εργοθεραπείας του
Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού που στήριζε
οικονομικά τα αντίστοιχα προγράμματα
 1949:
1949 Η Ρούλα Γρηγοριάδου, εργοθεραπεύτρια με
σπουδές στην Ντόρσετ Χάους της Αγγλίας
διορίζεται σαν εργοθεραπεύτρια στο Ασκληπιείο
της Βούλας
 1950: ο Ερυθρός Σταυρός οργάνωσε την πρώτη

εκπαιδευτική σειρά Εργοθεραπείας για εθελόντριες
νοσοκόμες
 1977: άρχισε να λειτουργεί τμήμα Εργοθεραπείας στο
ΚΑΤΕΕ
 1982: ιδρύεται ο Σύλλογος Ελλήνων Εργοθεραπευτών
στην Αθήνα
 1988: ιδρύεται ο Σύλλογος Εργοθεραπευτών Βορείου
Ελλάδας στην Θεσσαλονίκη
 W.F.O.T. Παγκόσμια Ομοσπονδία Εργοθεραπευτών:
ιδρύθηκε το1952
 Η Ελλάδα έγινε πλήρες μέρος της το 1992 ( η πρώτη
σύνδεση έγινε στη δεκαετία του’60)
Παιδοψυχιατρική αξιολόγηση
Διεπιστημονική ομάδα
 Παιδοψυχιατρική εκτίμηση: Διαμόρφωση εικόνας
σχετικά με τη συνολική λειτουργικότητα ενός παιδιού
ή ενός εφήβου, λαμβάνοντας υπόψη
συναισθηματικές δυσκολίες και συμπεριφορές τόσο
του παρόντος όσο και του παρελθόντος.
Η αξιολόγηση περιλαμβάνει απαραίτητα την
αναπτυξιακή εξέλιξη του παιδιού ή του εφήβου,
καθώς οι ψυχιατρικές διαταραχές σε αυτές τις
ηλικιακές ομάδες συχνά εκδηλώνονται ως αδυναμία
επίτευξης συγκεκριμένων αναπτυξιακών στόχων.

 Η αναπτυξιακή αξιολόγηση προϋποθέτει γνώση της
φυσιολογικής:
 ψυχικής
 κινητικής
 γλωσσικής
 νοητικής
 κοινωνικής εξέλιξης
προκειμένου να συνεκτιμηθεί με τους πολλούς
άλλους παράγοντες που επηρεάζουν την
ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού ή
του εφήβου, όπως η σωματική υγεία, οι
οικογενειακές, σχολικές και περιβαλλοντικές
συνθήκες.

 Συνεντεύξεις με τους γονείς,
γονείς το παιδί ή τον έφηβο, καθώς και άλλα
μέλη της οικογένειας τα οποία έχουν ενεργό συμμετοχή στην
ανατροφή του παιδιού ή του εφήβου.
 Η συνέντευξη με το παιδί ή τον έφηβο γίνεται πάντα χωρίς την
παρουσία των γονιών και αυτό εξυπηρετεί τόσο την ίδια τη
διαγνωστική διαδικασία, όσο και την εξασφάλιση της
δημιουργίας μιας σχέσης εμπιστοσύνης με το παιδί ή τον έφηβο
προκειμένου να μπορέσει να συνεργαστεί με τον παιδοψυχίατρο.
 Είναι σημαντικό με τους εφήβους να τους βλέπουμε όχι μόνο
ξεχωριστά, αλλά τις περισσότερες φορές πριν από τη συνέντευξη
με τους γονείς για να μπορέσουν να δώσουν την δική τους
εκδοχή για όσα τους συμβαίνουν και βιώνουν.
Η παιδοψυχιατρική εκτίμηση τις περισσότερες φορές δεν
διενεργείται μετά από αίτημα του παιδιού ή του εφήβου.
εφήβου Αυτό
μπορεί να συμβεί σε μεγάλους εφήβους, οι οποίοι
δυσκολεύονται ψυχικά και μπορούν αυτό να το αντιληφθούν,
οπότε και να ζητήσουν βοήθεια. Ακόμη μπορεί να συμβεί και σε
μικρότερους εφήβους ή παιδιά στη λανθάνουσα όταν
δυσκολεύονται πολύ στην καθημερινότητα τους και ζητούν
από τους γονείς τους αυτό να αλλάξει, οπότε έμμεσα έχουν
αίτημα για βοήθεια από παιδοψυχίατρο.
 Κάποιες φορές δικαστικές υπηρεσίες ή φορείς είναι υπεύθυνοι για
την φροντίδα παιδιών και εφήβων, οπότε εκείνοι απευθύνουν
το αίτημα για παιδοψυχιατρική αξιολόγηση.

 Τα παιδιά μπορούν να δώσουν πολλές και ακριβείς
πληροφορίες σχετικά με τα συμπτώματά τους, τα οποία
αφορούν σε βιώματα και συναισθήματα (άγχος, φόβος,
θλίψη), όμως δυσκολεύονται στην χρονολόγηση αυτών των
συμπτωμάτων και στην συζήτηση συμπεριφορών τους που
τους δημιουργούν αρνητικά συναισθήματα, όπως ενοχή,
οπότε και τις αποκρύπτουν.
 Πολύ μικρά παιδιά μπορεί να μην είναι σε θέση να εκφραστούν
λεκτικά για όσα τους συμβαίνουν και να μπορούν να
εκφράσουν αποτελεσματικότερα τα συναισθήματα και τις
σκέψεις τους μέσα από το παιχνίδι ή το σχέδιο.
σχέδιο

 Ο παιδοψυχίατρος θα πρέπει να αποκτήσει πληροφορίες από την
οικογένεια μέσα από τη λήψη ενός αναλυτικού ιστορικού.
Απαραίτητη σε αυτή την πρώτη συνάντηση είναι η παρουσία και
των δύο γονιών.
 Σημαντικό είναι να εξηγηθεί η ειδικότητα και η ιδιότητα του
παιδοψυχιάτρου. Να συζητηθεί ο τρόπος των συναντήσεων
(χρονική διάρκεια, διαδοχή), το είδος των συναντήσεων (μέλη της
διεπιστημονικής ομάδας, για ποιο λόγο, τεστ και αξιολογήσεις),
ερωτηματολόγια που θα πρέπει να συμπληρωθούν και από
ποιους (δασκάλους, άλλους φροντιστές).
 Απαραίτητο να ξεκαθαριστεί ότι στο τέλος της διαγνωστικής
διαδικασίας θα δοθεί στους γονείς και στο παιδί ή τον έφηβο μια
σαφής και πλήρης διάγνωση και αντίστοιχη θεραπευτική
πρόταση.

 Κλινική συνέντευξη με νήπια και μικρά παιδιά:
Η συνέντευξη ξεκινάει με την παρουσία των
γονιών και παρατηρούμε τη διαντίδραση
γονέα-παιδιού
Στη συνέχεια, αφού έχουμε δημιουργήσει
κατάλληλες συνθήκες ώστε να
εγκαταστήσουμε επαφή με το παιδί,
συνεχίζουμε μόνοι μαζί του. Είναι σημαντικό
να αξιολογήσουμε τον αποχωρισμό.
Παίζουμε, ζωγραφίζουμε και συζητάμε.
 Το παιχνίδι αποτελεί το βασικότερο εργαλείο για την εξέταση με
νήπια και παιδιά:
 Παιχνίδια «ενορμήσεων» και «παλινδρόμησης» (νερό,
άμμος, χώμα, πλαστελίνη)
 Συμβολικά παιχνίδια (ζωάκια, ανθρωπάκια, κουκλόσπιτο,
αυτοκινητάκια)
τα οποία μπορούν να θεωρηθούν παιχνίδια μίμησης ή
διήγησης, υπάρχει δηλαδή η διήγηση μιας ιστορίας γύρω
από το παιχνίδι στην οποία μπορούμε και να συμμετέχουμε.
Το παιχνίδι με μαριονέτες επιτρέπει έναν πλούσιο
φανταστικό διάλογο με το παιδί.
Το παιχνίδι ρόλων είναι ισοδύναμο της συνέντευξης.


 Κλινική συνέντευξη με παιδιά στη λανθάνουσα: στην αρχή της λανθάνουσας τα
παιδιά θα ενδιαφερθούν για τα παιχνίδια μίμησης, αλλά και τα παιχνίδια με
κανόνες. Προς το τέλος της λανθάνουσας τα παιδιά θα προτιμήσουν τη
συζήτηση και θα είναι λιγότερο πιθανό να παίξουν αυθόρμητα.
 Συζητάμε αρχικά για τους λόγους της συνάντησης
 Μιλάμε για το σχολείο, τα μαθήματα, τους φίλους, τους γονείς
 Ζητάμε να γράψει 4-5 προτάσεις για να περιγράψει μια μέρα στο σχολείο
 Ζητάμε να σκεφτεί ποιους θα ήθελε μαζί του αν ναυαγούσε σε ένα έρημο νησί
 Ζητάμε να κάνει τρεις ευχές
 Παίζουμε το «squiggle» του D.W. Winnicott
 Παρατηρήσεις ως προς το παιχνίδι:
 Το παιδί μπορεί να παίξει ή υπάρχει συστολή;
 Διατηρεί το παιχνίδι έναν αυθόρμητο χαρακτήρα;
 Είναι πλούσιο ή φτωχό;
 Τί παιχνίδια διαλέγει και πώς ανταποκρίνεται στα
παιχνίδια που προσφέρουμε;
 Υπάρχει κάποια διήγηση του παιδιού γύρω από
το παιχνίδι ή με αφορμή το παιχνίδι και ποιες
είναι οι συναισθηματικές του εκδηλώσεις σε
σχέση με αυτό που συμβαίνει γύρω από το
παιχνίδι;
 Ζωγραφιά και σχέδιο:
σχέδιο αποτελεί ένα ακόμη πολύ
σημαντικό εργαλείο στην παιδοψυχιατρική
αξιολόγηση σε παιδιά από τα 4 έτη και μετά. Η
ιδανική περίοδος είναι από τα 5-6 έτη μέχρι και τα
10-11. Στη συνέχεια το σχέδιο χάνει συχνά την
προσωπική του αξία, γίνεται συμβατικό, υπάρχει
δηλαδή μια κυριαρχία του ρεαλισμού, της
αντικειμενικότητας, της πιστής αναπαράστασης
και της αντιγραφής. Μόνο σε παιδιά με
προψυχωτική ή ψυχωτική λειτουργία διατηρεί το
σχέδιο υποκειμενικό τόνο σε μεγαλύτερη ηλικία.
 Προτείνουμε ένα πρώτο θέμα αυθόρμητο. Αν το
παιδί μπει σε μια αμυντική θέση (παγιωμένο,
στερεότυπο σχέδιο) τότε προτείνουμε θέμα.
 Η αξία του σχεδίου είναι τριπλή:
 Εκφραστική (κίνηση, χρώματα, σχήματα):
εκφράζεται η ψυχοσυναισθηματική κατάσταση
του παιδιού
 Αξία διήγησης: εκφράζει τα ενδιαφέροντα και τις
επιθυμίες του
 Αξία προβολής: προβάλλει συναισθήματα, σκέψεις,
τον τρόπο που βλέπει τον κόσμο

Το παιχνίδι και το σχέδιο αποτελούν πεδία προβολής
του παιδιού στη σχέση του με τον εξεταστή. Δεν
αποκωδικοποιούνται εκτός πλαισίου.
 Κλινική συνέντευξη με εφήβους: έχουν σαφή εικόνα για τους λόγους
που έχουν έρθει για την αξιολόγηση και μπορούν να συζητήσουν.
Αγωνιούν για την εμπιστευτικότητα. Μπορούν να συζητήσουν μέσα
από ανοιχτού τύπου ερωτήσεις. Χρειάζονται οριοθέτηση σε σχέση με
τους ρόλους.
 Απαραίτητη η διερεύνηση παρουσίας αυτοκτονικού ιδεασμού ή
αυτοκαταστροφικών ή άλλων επιθετικών συμπεριφορών.
 Απαραίτητη η διερεύνηση χρήσης ουσιών.
 Απαραίτητη η διερεύνηση γνώσης ασφαλών σεξουαλικών πρακτικών.
 Αν επιτευχθεί σχέση εμπιστοσύνης πολλοί έφηβοι δράττονται της
ευκαιρίας να εκφράσουν την δική τους γνώμη και να εμπιστευτούν
πράγματα για τα οποία δεν έχουν μιλήσει ποτέ σε κανέναν.
 Ο ρόλος του παιδοψυχιάτρου: να διασφαλίσει την
επικοινωνία με το παιδί ή τον έφηβο. Να έχει έναν τέτοιο
τρόπο επικοινωνίας ώστε να καταλαβαίνει το παιδί ή
τον έφηβο και να του επικοινωνεί άμεσα αυτό που
κατάλαβε από εκείνο. Για να γίνει αυτό θα πρέπει ο
παιδοψυχίατρος να κατανοεί τις δικές του
συναισθηματικές αντιδράσεις σε σχέση με αυτό που
του μεταδίδει το παιδί ή ο έφηβος.
Ο παιδοψυχίατρος είναι ο επικεφαλής της
διεπιστημονικής ομάδας και εκείνος που θα έχει την
τελική ευθύνη της διάγνωσης, της πρόγνωσης και της
θεραπευτικής πρότασης της.
 Η εργασία με παιδιά και εφήβους προϋποθέτει την διάγνωση
και την θεραπευτική προσέγγιση από διεπιστημονική ομάδα.
 Χρονοβόρα αλλά αναγκαία διαδικασία για να παρέχει
σφαιρική αξιολόγηση και φροντίδα του παιδιού, του εφήβου
και της οικογένειας.
 Μέλη της διεπιστημονικής ομάδας: παιδοψυχίατρος,
παιδοψυχίατρος
ψυχολόγος (κλινικός, σχολικός, αναπτυξιακός),
εργοθεραπευτής,
εργοθεραπευτής κοινωνικός λειτουργός,
λειτουργός ειδικός
παιδαγωγός,
παιδαγωγός λογοθεραπευτής,
λογοθεραπευτής νοσηλευτής (σε μονάδες
νοσηλείας), ψυχοθεραπευτής.
 Ο ρόλος του ψυχολόγου:
ψυχολόγου αξιολόγηση του νοητικού
επιπέδου και της ψυχολογικής λειτουργίας με ανάλογες
δοκιμασίες (κλίμακες νοημοσύνης, προβλητικά τεστ).
Ψυχοθεραπευτική εργασία και συμβουλευτική γονέων.
Συνεργασία με το σχολείο.
Ο ρόλος του κοινωνικού λειτουργού: αξιολόγηση
θεμάτων που αφορούν στη λειτουργία της οικογένειας
και των σχέσεων των μελών της. Επικοινωνία με φορείς
και την κοινότητα για την στήριξη της οικογένειας.
Ο ρόλος του ειδικού παιδαγωγού: η μαθησιακή
αξιολόγηση του παιδιού ή του εφήβου.

Ο εργοθεραπευτής καθορίζει και διατυπώνει το
λειτουργικό πρόβλημα του παιδιού και του εφήβου
στους τομείς έργου, όπως στον τομέα
Δραστηριοτήτων Καθημερινής Ζωής, στον τομέα
παραγωγικότητας και στον τομέα δραστηριοτήτων
ελεύθερου χρόνου
 Επειδή η λειτουργικότητα προϋποθέτει ένα συνδυασμό
από δεξιότητες, γνώσεις, αξίες και στάσεις ζωής, ο
εργοθεραπευτής αξιολογεί και παρεμβαίνει στις
δεξιότητες κινητικής,
κινητικής γνωστικής και ψυχοκοινωνικής
λειτουργίας
 Στην παρέμβασή του χρησιμοποιεί τόσο την
αναπτυξιακή όσο και την αντισταθμιστική προσέγγιση
 Ο ρόλος του λογοθεραπευτή: καθορίζει και διατυπώνει το
λειτουργικό πρόβλημα του παιδιού και του εφήβου ως προς το
λόγο.
 Ο ρόλος του νοσηλευτή: ανάληψη της φροντίδας του παιδιού ή του
εφήβου σύμφωνα με το μητρικό πρότυπο. «Θεραπεία
περιβάλλοντος», η ειδική ατμόσφαιρα η οποία προκύπτει από το
συναισθηματικό κλίμα και τις σχέσεις συνολικά που προκύπτουν
από τις δυνατότητες των μελών της διεπιστημονικής ομάδας και
των ασθενών μιας συγκεκριμένης μονάδας νοσηλείας.
Dr. Μαρία Παπαδημητρίου,
Παπαδημητρίου, MD, PhD
και Εφήβων
Συστατικά της Παιδοψυχιατρικής
Αξιολόγησης
Η ψυχιατρική αξιολόγηση ενός παιδιού περιλαμβάνει
την περιγραφή του λόγου της παραπομπής,
την παρούσα λειτουργικότητα του παιδιού
την παρελθούσα λειτουργικότητα του παιδιού και
τα αποτελέσματα τυχόν δοκιμασιών

 Αναλυτικότερα:
Αναγνωριστικά στοιχεία:
Αναγνωριζόμενος ασθενής και μέλη της

οικογένειας
Πηγή παραπομπής
Πληροφοριοδότες (γονείς, σχολικό περιβάλλον,

γιατροί άλλων ειδικοτήτων, άλλες ειδικότητες)
Ιστορικό
Κύριο πρόβλημα
Ιστορικό παρούσας νόσου
Αναπτυξιακό ιστορικό και αναπτυξιακά
ορόσημα
Ψυχιατρικό ιστορικό
Ιατρικό ιστορικό, περιλαμβανομένων των
εμβολιασμών

Ιστορικό
Κοινωνικό ιστορικό της οικογένειας και
γονεϊκή κατάσταση
Εκπαιδευτικό ιστορικό και παρούσα σχολική
λειτουργικότητα
Ιστορικό σχέσεων με συνομηλίκους
Παρούσα λειτουργικότητα οικογένειας
Οικογενειακό ψυχιατρικό και ιατρικό
ιστορικό
Παρούσα φυσική εξέταση
Εξέταση πνευματικής κατάστασης
Νευροψυχιατρική εκτίμηση (όταν ενδείκνυται)
Αναπτυξιακές, ψυχολογικές και παιδαγωγικές
δοκιμασίες
Σκεπτικό και σύνοψη
Διάγνωση
Συστάσεις και θεραπευτικός σχεδιασμός

 Αναγνωριστικά στοιχεία:
για να κατανοήσει το υπό αξιολόγηση κλινικό

πρόβλημα ο παιδοψυχίατρος πρέπει πρώτα να
γνωρίσει τον ασθενή και να λάβει υπόψη του
τον οικογενειακό αστερισμό γύρω από αυτόν
Ο παιδοψυχίατρος πρέπει να δώσει σημασία

στην πηγή της παραπομπής, δηλαδή αν
πρόκειται για την οικογένεια του παιδιού, το
σχολείο ή άλλη υπηρεσία, καθώς αυτό
επηρεάζει τη στάση της οικογένειας στην
αξιολόγηση.

Πολλοί άνθρωποι συνεισφέρουν στην

αξιολόγηση του παιδιού ή του εφήβου με
πληροφορίες που συνεκτιμώνται προκειμένου
να διερευνηθεί η λειτουργικότητα του παιδιού
σε διαφορετικά πλαίσια
 Ιστορικό:
Πληροφορίες για την παρούσα και παρελθούσα

λειτουργικότητα του παιδιού ή του εφήβου,
βασισμένο στις αναφορές του παιδιού ή του εφήβου,
στις κλινικές συνεντεύξεις με τους γονείς και στις
πληροφορίες των δασκάλων και των κλινικών που
είχαν στο παρελθόν συνεργαστεί με το παιδί ή τον
έφηβο
Το κύριο πρόβλημα και ιστορικό της

παρούσας νόσου διερευνώνται κυρίως με το
παιδί ή τον έφηβο και τους γονείς
Το παιδί ή ο έφηβος θα περιγράψει την

κατάσταση σύμφωνα με το αναπτυξιακό του
επίπεδο
Το αναπτυξιακό ιστορικό λαμβάνεται με περισσότερη
ακρίβεια από τους γονείς
Ψυχιατρικό και ιατρικό ιστορικό, ευρήματα από

πρόσφατες ιατρικές εξετάσεις και το ιστορικό των
εμβολιασμών θα συμπληρωθεί με τις αναφορές
παιδοψυχίατρων, αναπτυξιολόγων και παιδιάτρων, με
τις αναφορές που είχαν στο παρελθόν
παρακολουθήσει το παιδί
Οι αναφορές του ίδιου του παιδιού ή του

εφήβου είναι ιδιαίτερα σημαντικές στην
κατανόηση της τρέχουσας κατάστασης,
αναφορικά με τις σχέσεις με τους
συνομηλίκους και τη σχολική προσαρμογή
Οι έφηβοι είναι οι καλύτεροι πληροφοριοδότες για
θέματα που τους αφορούν, όπως η γνώση
ασφαλών σεξουαλικών πρακτικών, η χρήση
αλκοόλ ή ουσιών και ο αυτοκτονικός ιδεασμός
Το οικογενειακό ψυχιατρικό ιστορικό, το κοινωνικό

ιστορικό και η λειτουργικότητα της οικογένειας
εκτιμώνται καλύτερα μέσω των γονιών
 Εξέταση ψυχικών λειτουργιών: μια λεπτομερής

περιγραφή της παρούσας πνευματικής
λειτουργίας του παιδιού μπορεί να επιτευχθεί
μέσω της παρατήρησης και συγκεκριμένων
ερωτήσεων
 Αναλυτικά:
Γενική περιγραφή-Φυσική εμφάνιση
Αλληλεπίδραση γονέα-παιδιού
Αποχωρισμός και επανασύνδεση
Προσανατολισμός στο χρόνο, στο χώρο και στα

πρόσωπα
Ομιλία και λόγος

Συναισθηματική Κινητικότητα
διάθεση Νόηση
Συναισθηματική Μνήμη
έκφραση
Κρίση
Λειτουργία και
Εναισθησία
περιεχόμενο σκέψης
Κοινωνικό σχετίζεσθαι

 Γενική περιγραφή:
 Εξωτερική εμφάνιση και ένδυση
 Θρέψη
 Επίπεδο συνείδησης και εγρήγορσης
 Έλεγχος του περιβάλλοντος
 Στάση σώματος (όρθια και καθιστή θέση)
 Βάδιση
 Κινήσεις μελών και του κορμού του σώματος και του
προσώπου (αυθόρμητες, ηρεμίας και υπαγορευμένες)
 Τραύματα
 Φυσικά σημεία άγχους
 Γενική συμπεριφορά (συμπεριλαμβανομένων

ενδεικτικών απαντήσεων σε εσωτερικά ερεθίσματα)
 Ανταπόκριση στον εξεταστή (βλεμματική επαφή,

συνεργασία)
 Μητρική ή κύρια γλώσσα

 Αλληλεπίδραση γονέα-παιδιού: Αλληλεπίδραση
μεταξύ τους στο χώρο αναμονής, κατά τη διάρκεια
της εξέτασης και με την επανασύνδεση
 Αποχωρισμός και επανασύνδεση: έλλειψη

συναισθήματος, έντονη δυσφορία, άρνηση
αποχωρισμού είναι ενδεικτικά προβλήματα στη
σχέση γονέα-παιδιού ή άλλων ψυχιατρικών
διαταραχών
 Προσανατολισμός στο χώρο, το χρόνο και τα

πρόσωπα: διαταραχή στον προσανατολισμό
μπορεί να αντανακλά οργανική βλάβη, χαμηλή
νοημοσύνη ή διαταραχή στη σκέψη. Συνεκτιμάται
η ηλικία του παιδιού.

 Ομιλία και λόγος: είναι αντίστοιχα προς την
ηλικία του παιδιού.
 Κατανόηση (λέξεων, προτάσεων, απλών και
σύνθετων εντολών και εννοιών)
 Εκφορά (αυθορμητισμός, ρυθμός, ευφράδεια,
μελωδία ή προσωδία, ένταση, ειρμός, λεξιλόγιο,
παραφασικά λάθη, περίπλοκη χρήση λέξεων)
 Επανάληψη στοιχείων ομιλίας
 Άλλες πτυχές του λόγου
Ονομασία αντικειμένων
Ονομασία χρωμάτων
Αναγνώριση μελών του σώματος
Ιδεοκινητικές πράξεις ελέγχου

Καταγράφεται διάσταση μεταξύ εκφραζόμενου
και αντιλαμβανόμενου λόγου (πόσο συχνά
μιλάει το παιδί), ο ρυθμός της ομιλίας του, ο
λανθάνον χρόνος απόκρισης, η διατήρηση
διαλόγου, ο αυθόρμητος λόγος, η άρθρωση
του λόγου και η προσωδία.
Ηχολαλία, επαναλαμβανόμενες στερεότυπες
εκφράσεις και ασυνήθης σύνταξη αποτελούν
σημαντικά ψυχιατρικά ευρήματα.
 Ομιλία και λόγος:
Παιδιά που δεν χρησιμοποιούν λέξεις μέχρι τους 18
μήνες ή φράσεις μέχρι την ηλικία των 2,5-3 ετών,
αλλά χρησιμοποιούν φυσιολογικά φθογγισμούς και
αποκρίνονται κατάλληλα σε μη λεκτικά μηνύματα,
πιθανώς αναπτύσσονται φυσιολογικά
Ο παιδοψυχίατρος πρέπει να εκτιμήσει την
πιθανότητα η απώλεια ακοής να επιβαρύνει
ελλείμματα της ομιλίας και του λόγου

 Συναισθηματική Διάθεση (δείκτες):
Θλιμμένη έκφραση του παιδιού
Έλλειψη κοινωνικά κατάλληλου χαμόγελου
Απουσία ή ποιοτική έκπτωση βλεμματικής
επαφής
Κινητικότητα (θέσης και στο χώρο)
Κλάμα
 Συναισθηματική Διάθεση (δείκτες):
Άγχος
Θυμός
Ευφορία
Αναίτιοι γέλωτες
Επίμονη θεματολογία στο παιχνίδι και στη
φαντασία

 Συναισθηματική έκφραση:
Εύρος συναισθηματικής έκφρασης
Δρώμενα, σκέψη και πόσο σύντονο είναι το
συναίσθημα ή όχι
Ικανότητα μεταβολής της διάθεσης
Ικανότητα προσαρμογής της διάθεσης σε
καινούργια δεδομένα
Μεταπτώσεις της διάθεσης/ εναλλαγές
 Λειτουργία και περιεχόμενο σκέψης:
Διαταραχές σκέψεις πάντα σε σχέση με την
αναπτυξιακή φάση του παιδιού ή του εφήβου
Αξιολόγηση:
Μορφής σκέψης
Περιεχομένου σκέψης
Διαταραχές της αντίληψης

 Λειτουργία και περιεχόμενο σκέψης:
 Αξιολόγηση μορφής:
Χάλαση των συνδέσεων και του ειρμού
Μαγική σκέψη
Εμμονές
Ηχολαλία
Ικανότητα διάκρισης μεταξύ πραγματικού και
φανταστικού
Ικανότητα για λογική κρίση
 Λειτουργία και περιεχόμενο της σκέψης:
 Αξιολόγηση περιεχομένου της σκέψης
Παραληρητικές ιδέες
Παρανοϊκές ιδέες
Εμμονές
Συγκεκριμένη θεματολογία, άκαμπτη σκέψη
Φόβοι
Ευχές
Ενδιαφέροντα

 Αυτοκτονικός ιδεασμός:
Προϋπόθεση αξιολόγησης του ο ανεπτυγμένος
λόγος και η ωριμότητα (νοητική και
συναισθηματική) του παιδιού ή του εφήβου
Παιδιά μέσης νοημοσύνης > 4 ετών μπορούν να
ξεχωρίσουν το πραγματικό από το φανταστικό αν
και η αντίληψη του οριστικού του θανάτου δεν έχει
ακόμη εδραιωθεί
 Επιθετικές σκέψεις/φαντασιώσεις
Διαταραχές της αντίληψης:
Ψευδαισθήσεις: οπτικές και ακουστικές είναι
συνήθως παροδικές και σε μικρά παιδία
χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης
Φυγή ιδεών: πολύ μικρά παιδιά έχουν μικρό
εύρος προσοχής και μπορεί να αλλάζουν
θέμα συζήτησης ξαφνικά

 Κοινωνικό σχετίζεσθαι:
 Βλεμματική επαφή
 Συναισθηματική επαφή:
βαθμός εξοικείωσης ή απόσυρσης κατά την πορεία
της αξιολόγησης
Υπερβολικά φιλική ή οικεία συμπεριφορά μπορεί να
αποτελεί εξίσου πρόβλημα με αποτραβηγμένες ή
αποσυρμένες αντιδράσεις
 Εκτίμηση της καταλληλότητας των απαντήσεων
 Κοινωνικό σχετίζεσθαι:
Ικανότητα διατήρησης διαλόγου
Αυτοεκτίμηση/αυτοεικόνα
Αίσθημα εμπιστοσύνης
Τρόποι σχετίζεσθαι στην οικογένεια, στο
σχολικό και φιλικό περιβάλλον

 Κινητικότητα:
 Δείκτης της συναισθηματικής κατάστασης του παιδιού
κινητικότητα θέσης
Κινητικότητα στο χώρο
σε σχέση με τον προσωπικό του χώρο και τον
προσωπικό χώρο του άλλου
 Επίπεδο δραστηριότητας
 Ικανότητα να προσέξει και να εκτελέσει κατάλληλες
αναπτυξιακά εντολές
 Κινητικότητα:
 Εκτίμηση κινητικού συντονισμού
 Εκτίμηση ακούσιων κινήσεων
 Εκτίμηση τρόμου
 Εκτίμηση υπερκινητικότητας
 Εκτίμηση ασυνήθιστων ασσυμετριών της μυϊκής
κινητικότητας

 Νόηση:
 Εκτίμηση νοητικής λειτουργίας
 Εκτίμηση ικανότητας επίλυσης προβλημάτων
 Κατά προσέγγιση εκτίμηση της νοημοσύνης:
Γενικές πληροφορίες που δίνει το παιδί ή ο έφηβος
Λεξιλόγιο
Κατανόηση
Ακριβέστερη αξιολόγηση της νοημοσύνης μέσα από
σταθμισμένα εργαλεία που χρησιμοποιούν οι
ψυχολόγοι
 Νόηση:
 Μνήμη:
 Αυθόρμητη
 Εξεταζόμενη (περιστασιακή άμεση επανάληψη,
καθυστερημένη ανάκληση,
ανάκληση, ανάκληση μετά από υπαινιγμό,
υπαινιγμό,
αναγνώριση,
αναγνώριση, λεκτική ή μη λεκτική,
λεκτική, σαφής ή υπονοούμενη)
υπονοούμενη)
 Οπτικοχωρικές ικανότητες
 Κατασκευαστική ικανότητα

 Νόηση:
 Μαθηματικά
 Ανάγνωση
 Γραφή
 Λεπτή αισθητηριακή λειτουργία (στερεογνωσία,
στερεογνωσία,
γραφαισθησία,
γραφαισθησία, διάκριση δύο σημείων)
σημείων)
 Γνώση των δακτύλων
 Προσανατολισμός μεταξύ δεξιού και αριστερού
 Εκτελεστικές λειτουργίες
 Αφαιρετική σκέψη
 Μνήμη:
 Παιδιά σχολικής ηλικίας αναμένεται να θυμούνται 3
αντικείμενα μετά από 5’ και να επαναλάβουν 5
νούμερα στη σειρά και 3 νούμερα αντίστροφα
 Το άγχος μπορεί να επηρεάσει την απόδοση του
παιδιού
 Εμφανής αδυναμία να επαναλάβει νούμερα ή να
προσθέσει απλούς αριθμούς μπορεί να σημαίνει
εγκεφαλική βλάβη
Νοητική υστέρηση
Μαθησιακές δυσκολίες

 Κρίση και εναισθησία:
Η άποψη του παιδιού για τις δυσκολίες του
Η αντίδρασή του σε αυτά
Οι προτεινόμενες λύσεις
Πως μπορεί να βοηθήσει ο παιδοψυχίατρος
 Νευροψυχιατρική εκτίμηση:
 Ενδείκνυται σε παιδιά ή εφήβους με υποψία:
Νευρολογικής διαταραχής
Ψυχιατρικής διαταραχής που συνυπάρχει με
νευρολογικά σημεία
Ψυχιατρικών συμπτωμάτων που μπορεί να οφείλονται
σε παθολογία του νευρικού συστήματος

 Νευρολογική εξέταση που μπορεί να εντοπίσει:
Παθολογικές ασσυμετρίες που αποτελούν
σημαντικά σημεία (hard sighs) ένδειξης εγκεφαλικής
βλάβης, όπως σωματικά στίγματα ή αναπτυξιακές
αποκλίσεις (νόσος Von Recklinghausen, σύνδρομο
Down)
Ήπια νευρολογικά σημεία (soft signs) και ελάσσονες
σωματικές ανωμαλίες
Ήπια νευρολογικά σημεία:
Ο όρος πρωτοχρησιμοποιήθηκε το 1940 από τη
Loretta Bender αναφορικά με μη διαγνωστικές
ανωμαλίες που παρατηρούνταν κατά τη νευρολογική
εξέταση παιδιών με σχιζοφρένεια
Δεν υπονοούν εστιακές νευρολογικές διαταραχές
Σχετίζονται με αναπτυξιακά προβλήματα

Ήπια νευρολογικά σημεία σε παιδιά με:
Χαμηλή νοημοσύνη
Διαταραχές συμπεριφοράς
Νευρολογική εξέταση που μπορεί να εντοπίσει:
Ήπια νευρολογικά σημεία που μπορεί να
αφορούν σε:
Συμπτώματα συμπεριφοράς-που
σχετίζονται με εγκεφαλική βλάβη-όπως η
παρορμητικότητα και η
υπερδραστηριότητα

Νευρολογική εξέταση που μπορεί να εντοπίσει:
Ήπια νευρολογικά σημεία που μπορεί να
αφορούν σε:
Ευρήματα από τη φυσική εξέταση
Μη εστιακά σημεία, όπως ήπιες
χοριόμορφες κινήσεις, κακή ισορροπία,
δυσκολίες συντονισμού, ασσυμετρία
βάδισης, νυσταγμό, παραμονή βρεφικών
αντανακλαστικών
Ελάσσονες σωματικές ανωμαλίες ή δυσμορφικά
στοιχεία εμφανίζονται σε παιδιά με:
Αναπτυξιακές διαταραχές
Διαταραχές του λόγου
Υπερκινητικότητα

στοιχεία:
Αποτελούν μέρος της νευροψυχιατρικής
εξέτασης, όμως όπως και τα ήπια νευρολογικά
σημεία δεν καθορίζουν τη διάγνωση και δεν
αποτελούν θετικό ή αρνητικό προγνωστικό
δείκτη
στοιχεία:
Τοξωτή υπερώα
Επίκανθος
Υπερτελορισμός
Χαμηλή πρόσφυση ώτων

Αντίθετης φοράς παλαμιαίες γραμμές
Πολλαπλή υπερτρίχωση
Μεγάλη περίμετρος κεφαλής
Αυξημένη αυλάκωση της γλώσσας
Μερική συνδακτυλία ορισμένων
δακτύλων
 Βιοψυχοκοινωνικό σκεπτικό:
Αποστολή του παιδοψυχιάτρου και της
διεπιστημονικής ομάδας είναι να απαρτιώσει
όλες τις πληροφορίες που απέκτησε σε ένα
σκεπτικό που θα λαμβάνει υπόψη του τη
βιολογική προδιάθεση, ψυχοδυναμικούς
παράγοντες, περιβαλλοντικές πηγές άγχους
και γεγονότα ζωής που έχουν οδηγήσει το
παιδί ή τον έφηβο στην παρούσα κατάσταση
λειτουργικότητας

Ψυχιατρικές διαταραχές, άλλα οργανικά,
νευροκινητικά ή αναπτυξιακά προβλήματα
πρέπει να ληφθούν υπόψη στην αναγνώριση
των παραγόντων που συνδέονται αιτιολογικά
με το παρόν πρόβλημα
Τα συμπεράσματα του παιδοψυχιάτρου
αποτελούν το συνδυασμό των κλινικών
πληροφοριών, της κλινικής εξέτασης και των
σταθμισμένων δοκιμασιών
 Το παιδοψυχιατρικό σκεπτικό περιλαμβάνει την εκτίμηση της
οικογενειακής λειτουργίας,
λειτουργίας, αλλά και της καταλληλότητας
του σχολικού πλαισίου του παιδιού ή του εφήβου
 Διερευνάται η ασφάλεια του παιδιού ή του εφήβου στο
συγκεκριμένο πλαίσιο διαβίωσης και ελέγχεται η όποια
υποψία κακομεταχείρισης-
κακομεταχείρισης-κακοποίησης προκειμένου να
ακολουθηθεί η ανάλογη διαδικασία διαχείρισης
 Εκτιμάται η συνολική πρόοδος του παιδιού ή του εφήβου με
όρους σωματικής ανάπτυξης,
ανάπτυξης, εξέλιξης,
εξέλιξης, ακαδημαϊκής
λειτουργίας και συμμετοχής σε δραστηριότητες παιχνιδιού

 Διάγνωση:
Αποστολή του παιδοψυχιάτρου η διάγνωση
σύμφωνα με κάποιο από τα διεθνή και
αναγνωρισμένα ταξινομητικά συστήματα
Ορισμένες καταστάσεις δεν πληρούν τα
κριτήρια κάποιας διάγνωσης, αλλά
προκαλούν δυσκολία και απαιτούν ψυχιατρική
προσοχή και παρέμβαση
 Οι κλινικοί που αξιολογούν παιδιά και εφήβους
χρειάζεται να εκτιμούν την επίδραση των μελών της
οικογένειας στην καλή εξέλιξη του παιδιού ή του
εφήβου
 Ο βαθμός που επηρεάζεται η λειτουργικότητα του
παιδιού ή του εφήβου δεν εξαρτάται μόνο από τη
διαγνωσθείσα ψυχιατρική διαταραχή. Αλλά από
παράγοντες όπως η προσαρμογή του παιδιού ή του
εφήβου στην οικογενειακή ζωή, οι σχέσεις με τους
συνομηλίκους και το εκπαιδευτικό πλαίσιο

 Προτάσεις και θεραπευτικός σχεδιασμός:
 Περιλαμβάνουν απαραίτητα την συνεργασία της
οικογένειας
 Η θεραπεία περιλαμβάνει άμεσες οικογενειακές και
περιβαλλοντικές παρεμβάσεις, όπως οικογενειακή
ψυχοθεραπεία, αλλαγή σχολικού πλαισίου,
απομάκρυνση του παιδιού από το οικογενειακό
περιβάλλον για κάποιο χρονικό διάστημα
Διάγνωση:
 ο παιδοψυχίατρος οφείλει να ανακοινώσει τις προτάσεις
του και το προτεινόμενο θεραπευτικό σχέδιο τόσο στους
γονείς όσο και στο παιδί και τον έφηβο,
έφηβο, καθώς χωρίς τη
γονική συναίνεση και συνεργασία η θεραπεία δεν θα
προχωρήσει ή δεν θα αρχίσει καθόλου
 Ο παιδοψυχίατρος οφείλει να ενημερώσει εκείνους με τους
οποίους επικοινώνησε κατά την διαγνωστική διαδικασία και
έδωσα πληροφορίες για το παιδί ή τον έφηβο.
έφηβο. Απαραίτητα
πάντα η γονική συναίνεση
Προσεγγίσεις στην ταξινόμηση και

διάγνωση στην Παιδοψυχιατρική
 Ανάγκη ταξινόμησης των ψυχικών διαταραχών σε παιδιά και
εφήβους:
εφήβους:
 Η ταξινόμηση βοηθάει στη διευκρίνιση θεμάτων γύρω από
την αιτιολογία των διαταραχών
 Χρησιμοποιείται ως μέσω επικοινωνίας μεταξύ των
επαγγελματιών ψυχικής υγείας και παράλληλα τους δίνει τη
δυνατότητα να μιλούν μια «κοινή γλώσσα»
 Να αξιοποιηθεί η υπάρχουσα γνώση και εμπειρία
αναφορικά με παιδιά και εφήβους που ανήκουν στην ίδια
διαγνωστική κατηγορία, γεγονός που είναι δυνατόν να
βοηθήσει στη θεραπεία και διαχείριση,
διαχείριση, καθώς και στην
πρόγνωση
 Η διάγνωση της ψυχικής διαταραχής δε σημαίνει κατ’
ανάγκη και την ύπαρξη μιας οργανικής παθολογικής
κατάστασης
 Ψυχική διαταραχή σε παιδιά και εφήβους: η παρουσία
διαταραχών στη συμπεριφορά, στα συναισθήματα
καθώς και στις σχέσεις του και του εφήβου με τους
άλλους
 Η διαταραχή δεν είναι συμβατή με το αναπτυξιακό επίπεδο
του παιδιού ή του εφήβου
 Λόγω της διαταραχής υποφέρει το περιβάλλον ή το ίδιο
το παιδί ή προκαλεί στο παιδί μια αναπηρία

 Όροι για να γίνει αποδεκτή μια διαγνωστική ταξινόμηση:
 Εγκυρότητα: για να τεθεί μια διαγνωστική κατηγορία
πρέπει να πληροί κάποια κριτήρια. Να έχει
αναγνωρισμένα αίτια και ιστορικό που οδηγούν σε
κλινικά χαρακτηριστικά τα οποία μπορεί να
αξιολογηθούν με αντικειμενικά κριτήρια και αυτά με τη
σειρά τους με ή χωρίς παρέμβαση παρουσιάζουν
καθορισμένη εξέλιξη-πρόγνωση
 Αξιοπιστία: η διαγνωστική κατηγορία μπορεί να
περιγραφεί με ακρίβεια και με συγκεκριμένα κριτήρια,
ώστε οι διαφορετικοί κλινικοί που τη χρησιμοποιούν να
φτάνουν πολύ συχνά σε όμοια διάγνωση
 Κάλυψη του πεδίου: η διαγνωστική ταξινόμηση πρέπει
να είναι αρκετά εκτεταμένη, ώστε σε καθεμιά κλινική
περίπτωση να υπάρχει μια διαγνωστική κατηγορία
στην οποία πρέπει να συμπεριληφθεί η συγκεκριμένη
κλινική περίπτωση

 Οι διαγνωστικές κατηγορίες αν και χαρακτηρίζονται από
τα παραπάνω κριτήρια δίνουν μόνο μια αδρή εικόνα για
την αιτιολογία, την θεραπεία και την πρόγνωση
 Η διαγνωστική κατηγοριοποίηση βάζει μια «ετικέτα» στα
άτομα, θέτοντας ζητήματα ηθικής
 Τα άτομα χαρακτηρίζονται από τα συμπτώματά τους,
ενώ παραγνωρίζονται τα ατομικά τους χαρακτηριστικά
Δύο βασικοί τύποι ταξινομήσεων:
Κατηγορική
Διάστασης

 Και τα δύο σύγχρονα διαγνωστικά συστήματα, η
Διεθνής Ταξινόμηση των νόσων (ICD-11) του ΠΟΥ και
το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο (DSM-V) της
Αμερικάνικης Ψυχιατρικής Εταιρείας ανήκουν στη
κατηγορική ταξινόμηση
 Επιλογή από έναν κατάλογο διαγνωστικών
κατηγοριών, καθεμία από τις οποίες αποτελείται από
συγκεκριμένα συμπτώματα είναι α-θεωρητική
 Βασίζονται σε κλινικά σύνδρομα
 Η ταξινόμηση διάστασης έχει ως βάση τη χρησιμοποίηση
στατιστικών τεχνικών με τις οποίες γίνεται αξιολόγηση της
τάσης να εμφανίζονται συγκεκριμένες συμπεριφορές σε
χαρακτηριστικά σχήματα
 Στηρίζεται σε συγκεκριμένες μετρήσεις που προκύπτουν
με τη χρήση διάφορων εργαλείων και ερωτηματολογίων
αξιολόγησης
 CFTMEA R-2000 Γαλλική Ταξινόμηση των Ψυχικών
Διαταραχών Παιδιού και Εφήβου
και Εφήβων
Προσεγγίσεις στην ταξινόμηση και διάγνωση
στην Παιδοψυχιατρική
 Ανάγκη ταξινόμησης των ψυχικών διαταραχών σε παιδιά και
εφήβους:
Η ταξινόμηση βοηθάει στη διευκρίνιση θεμάτων γύρω
από την αιτιολογία των διαταραχών
Χρησιμοποιείται ως μέσω επικοινωνίας μεταξύ των
επαγγελματιών ψυχικής υγείας και παράλληλα τους
δίνει τη δυνατότητα να μιλούν μια «κοινή γλώσσα»
Να αξιοποιηθεί η υπάρχουσα γνώση και εμπειρία
αναφορικά με παιδιά και εφήβους που ανήκουν στην
ίδια διαγνωστική κατηγορία, γεγονός που είναι
δυνατόν να βοηθήσει στη θεραπεία και διαχείριση,
καθώς και στην πρόγνωση

 Η διάγνωση της ψυχικής διαταραχής δε σημαίνει κατ’
ανάγκη και την ύπαρξη μιας οργανικής παθολογικής
 Ψυχική διαταραχή σε παιδιά και εφήβους: η παρουσία
διαταραχών στη συμπεριφορά, στα συναισθήματα
καθώς και στις σχέσεις του και του εφήβου με τους
άλλους
 Η διαταραχή δεν είναι συμβατή με το αναπτυξιακό
επίπεδο του παιδιού ή του εφήβου
 Λόγω της διαταραχής υποφέρει το περιβάλλον ή το
ίδιο το παιδί ή προκαλεί στο παιδί μια αναπηρία
Εγκυρότητα: για να τεθεί μια διαγνωστική κατηγορία

πρέπει να πληροί κάποια κριτήρια. Να έχει
αναγνωρισμένα αίτια και ιστορικό που οδηγούν σε
κλινικά χαρακτηριστικά τα οποία μπορεί να
αξιολογηθούν με αντικειμενικά κριτήρια και αυτά με τη
σειρά τους με ή χωρίς παρέμβαση παρουσιάζουν
καθορισμένη εξέλιξη-πρόγνωση

 Αξιοπιστία: η διαγνωστική κατηγορία μπορεί να περιγραφεί με
ακρίβεια και με συγκεκριμένα κριτήρια, ώστε οι διαφορετικοί κλινικοί
που τη χρησιμοποιούν να φτάνουν πολύ συχνά σε όμοια
διάγνωση
 Κάλυψη του πεδίου: η διαγνωστική ταξινόμηση πρέπει να είναι

αρκετά εκτεταμένη, ώστε σε καθεμιά κλινική περίπτωση να υπάρχει
μια διαγνωστική κατηγορία στην οποία πρέπει να συμπεριληφθεί η
συγκεκριμένη κλινική περίπτωση
 Οι διαγνωστικές κατηγορίες αν και χαρακτηρίζονται από
τα παραπάνω κριτήρια δίνουν μόνο μια αδρή εικόνα για
την αιτιολογία, την θεραπεία και την πρόγνωση
 Η διαγνωστική κατηγοριοποίηση βάζει μια «ετικέτα» στα

άτομα, θέτοντας ζητήματα ηθικής
 Τα άτομα χαρακτηρίζονται από τα συμπτώματά τους,

ενώ παραγνωρίζονται τα ατομικά τους χαρακτηριστικά

Δύο βασικοί τύποι ταξινομήσεων:
Κατηγορική
Διάστασης
 Και τα δύο σύγχρονα διαγνωστικά συστήματα, η Διεθνής
Ταξινόμηση των νόσων (ICD-11) του ΠΟΥ και το Διαγνωστικό
και Στατιστικό Εγχειρίδιο (DSM-V) της Αμερικάνικης Ψυχιατρικής
Εταιρείας ανήκουν στη κατηγορική ταξινόμηση
 Επιλογή από έναν κατάλογο διαγνωστικών κατηγοριών, καθεμία

από τις οποίες αποτελείται από συγκεκριμένα συμπτώματα είναι
α-θεωρητική
 Βασίζονται σε κλινικά σύνδρομα

 Και τα δύο σύγχρονα διαγνωστικά συστήματα, ICD-11, DSM-V
είναι πολυαξονικά, δηλαδή προβλέπουν διάγνωση σε διάφορα
επίπεδα, όπως το κλινικό, το εξελικτικό, το νοητικό, το οργανικό,
το αιτιολογικό, το λειτουργικό.
 Κατά τη διαγνωστική εκτίμηση ενός παιδιού και ενός εφήβου θα

πρέπει να έχουμε κατά νου ότι το παιδί και ο έφηβος δεν είναι
μικρογραφία του ενήλικα και υπάρχουν σοβαρές διαφορές
μεταξύ της εκτίμησης τους (ενήλικα-παιδιού και εφήβου)
 Στην κλινική πράξη χρησιμοποιούνται κυρίως όταν «πρέπει»

 Η ταξινόμηση διάστασης έχει ως βάση τη χρησιμοποίηση
στατιστικών τεχνικών με τις οποίες γίνεται αξιολόγηση της
τάσης να εμφανίζονται συγκεκριμένες συμπεριφορές σε
χαρακτηριστικά σχήματα
 Στηρίζεται σε συγκεκριμένες μετρήσεις που προκύπτουν με

τη χρήση διάφορων εργαλείων και ερωτηματολογίων
αξιολόγησης

 Η ταξινόμηση της Anna Freud (1965):
Λόγω της επιβεβλημένης ανάγκης της αναπτυξιακής

(προ)οπτικής αντί της χρήσης «στατικών» κλινικών όρων
Εισήγαγε τη σημαντική έννοια των «αναπτυξιακών

γραμμών» (developmental lines) και της δυσαρμονίας,
την οποία ξαναβρίσκουμε αργότερα στην Γαλλική
ταξινόμηση
 Η ταξινόμηση της Anna Freud (1965):
Προτείνει τη σύνθεση του «μεταψυχολογικού προφίλ», σε

διαφορετικές χρονικές στιγμές της από την αρχική εκτίμηση
και σε όλη την διάρκεια της θεραπευτικής
παρακολούθησης μέχρι την περάτωσή της
Δίνεται η δυνατότητα για διαρκή συμπλήρωση και

επαλήθευση της διαγνωστικής εκτίμησης και αξιολόγηση
της θεραπευτικής παρέμβασης

 CFTMEA R-2000 Γαλλική Ταξινόμηση των Ψυχικών Διαταραχών
Παιδιού και Εφήβου (1995):
Περιλαμβάνει αντιστοιχίες με τις κλινικές κατηγορίες της ICD
Προτείνετε ως ειδική για παιδιά και εφήβους
Βασίζεται στην ψυχοδυναμική ψυχοπαθολογική προσέγγιση

 CFTMEA R-2000 Γαλλική Ταξινόμηση των Ψυχικών Διαταραχών Παιδιού
και Εφήβου (1995):
 Κυριαρχεί ο αναπτυξιακός/εξελικτικός χαρακτήρας των διαταραχών,

με έμφαση στην ψυχική οργάνωση
 Αναγνωρίζεται ο ουσιαστικός ρόλος της αλληλεπίδρασης με το

περιβάλλον
 Οργανώνεται σε δύο άξονες: ο άξονας I αφορά σε διαγνωστικές

κατηγορίες, ο άξονας II επιτρέπει καταγραφή οργανικών και
περιβαλλοντικών παραγόντων

 Diagnostic Classification of Mental Health and Developmental
Disorders of Infancy and Early Childhood (DC:0-3) (1994)
 Διεπιστημονική ομάδα από Η.Π.Α., Καναδά και Ευρώπη
 Δίνει έμφαση στον αναπτυξιακό παράγοντα και στην ποιότητα

των σχέσεων με το περιβάλλον που παρέχει φροντίδα στα
βρέφη και νήπια
 Υιοθετεί το κατηγοριακό-περιγραφικό μοντέλο
 Είναι πολυαξονική
 Diagnostic Classification of Mental Health and Developmental
Disorders of Infancy and Early Childhood (DC:0-3) (1994)
 Άξονας Ι αφορά στη βασική διάγνωση, είναι ο κύριος
αναπτυξιακός-κλινικός
 Άξονας ΙΙ αφορά στις διαταραχές της σχέσης-αλληλεπίδρασης
 Άξονας ΙΙΙ αφορά στην οργανικότητα
 Άξονας IV αφορά στους στρεσσογόνους ψυχοκοινωνικούς
παράγοντες
 Άξονας V καταγραφή της συνολικής εκτίμησης του αναπτυξιακού
ψυχοσυναισθημτικού λειτουργικού επιπέδου
Ανάπτυξη του παιδιού

 Η ατομική ανάπτυξη και εξέλιξη του παιδιού μπορεί να
εξεταστεί από 4 πλευρές: τη σωματική, τη νοητική, την
κοινωνική και την συναισθηματική
 Η σωματική ανάπτυξη είναι αντικείμενο της παιδιατρικής
 Η νοητική, συναισθηματική και κοινωνική της ψυχιατρικής

του παιδιού και του εφήβου
 Αξίζει να καθοριστεί ο χρόνος κατά τον οποίο ένα παιδί

κατακτά τα διάφορα κινητικά ορόσημα, όπως κράτημα
κεφαλής, κάθισμα, περπάτημα
 Γενικευμένη καθυστέρηση στην ανάπτυξη ή επιβλαβείς

επιδράσεις και τραυματισμός κατά την κύηση, τη
γέννηση και την περιγεννητική περίοδο μπορεί να έχουν
επιπτώσεις στην κατάκτηση των αναπτυξιακών
ορόσημων
 Η ανάπτυξη των κινητικών δεξιοτήτων δίνει στο παιδί τη

δυνατότητα να αποκτήσει μεγαλύτερο έλεγχο στο
περιβάλλον του
 Ως νοημοσύνη μπορεί να θεωρηθεί το άθροισμα των

γνωστικών ικανοτήτων του ατόμου, οι οποίες το
εφοδιάζουν με τις απαραίτητες ικανότητες για την
προσαρμογή του στο περιβάλλον και την επιβίωση
 Η νοητική εξέλιξη της πρώιμης παιδικής ηλικίας μπορεί να

μετρηθεί, αν και χωρίς ακρίβεια με το ρυθμό επίτευξης των
οροσήμων της κινητικής εξέλιξης. Τα επιτεύγματα αυτά
προϋποθέτουν την ομαλή ανάπτυξη του ΚΝΣ
 Ένα παιδί μπορεί να έχει φυσιολογική νοημοσύνη,

αλλά να εμφανίζει καθυστερήσεις στην ανάπτυξη
γιατί μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον χωρίς ερεθίσματα
 Η εκτίμηση της εξέλιξης ενός παιδιού εξαρτάται από

τη γενετική προικοδότηση, τη νευρολογική ικανότητα,
το κατάλληλο περιβάλλον καθώς και τα κίνητρα για
επιτυχία
Ψυχολογική εκτίμηση της νοητικής
λειτουργίας και της προσωπικότητας του
παιδιού
 Οι ψυχολογικές δοκιμασίες είναι τεχνικές που
αναπτύχθηκαν για να μετρήσουν τις αποκλίσεις από το
«κοινωνικό μοντέλο» (το οποίο καθορίζεται από τις
συμπεριφορές που προβάλλει κάθε κοινωνία)
 Η με ορισμένες τεχνικές καταγραφή των ατομικών
χαρακτηριστικών τη στιγμή της μέτρησής τους,
χρησιμεύουν ως πηγή πληροφοριών για το συγκεκριμένο
άτομο, έτσι ώστε να είναι δυνατή η αξιοποίηση του
δυναμικού του
 Τα αποτελέσματά τους χρησιμοποιούνται στην κλινική
πρακτική, συνυπολογίζονται στη διάγνωση και
συνεισφέρουν στη θεραπεία
Ψυχολογική εκτίμηση της νοητικής

λειτουργίας και της προσωπικότητας του
παιδιού δοκιμασιών:
 Χαρακτηριστικά των ψυχολογικών
Αξιοπιστία: αναφέρεται στη σταθερότητα με την οποία θα
πρέπει να επιτυγχάνεται το αποτέλεσμα μιας δοκιμασίας, όταν
αυτή επαναλαμβάνεται με το ίδιο άτομο αλλά από
διαφορετικό εξεταστή
Εγκυρότητα: όταν μετράει αυτό που ορίζει ότι μετράει

(προτίθεται να μετρήσει), όταν δηλαδή προβλέπει πράγματι
αυτό που ισχυρίζεται ότι μπορεί να προβλέψει
Η αξιοπιστία προϋποθέτει την εγκυρότητα
Ψυχολογική εκτίμηση της νοητικής λειτουργίας
και της προσωπικότητας του παιδιού
 Χαρακτηριστικά των ψυχολογικών δοκιμασιών:

Στάθμιση: αναφέρεται στο σταθμισμένο υλικό και στους
εξειδικευμένους τρόπους εφαρμογής, βαθμολόγησης και
γενικά καταγραφής των οδηγιών για τη δοκιμασία
Ειδική εκπαίδευση του εξεταστή για την εκτέλεση της
δοκιμασία
Ατομικός βαθμός που επιτυγχάνει ένα άτομο: προκύπτει
πάντα από μια σύγκριση είτε με βαθμούς και επιτεύγματα
ορισμένων ομάδων (νόρμες), είτε σε σύγκριση με ένα
σταθερό κριτήριο (αξιολόγηση συνεπειών μιας
παρέμβασης, όπως η θεραπευτική)
Ψυχολογική εκτίμηση της νοητικής λειτουργίας και

της προσωπικότητας του παιδιού
 Χαρακτηριστικά των ψυχολογικών δοκιμασιών:
Αντικειμενικότητα: αφορά στον εξεταστή
Οι αξίες, οι αντιλήψεις, οι αρχές και τα πρότυπα

συμπεριφοράς που εμπεριέχονται σε κάθε δοκιμασία είναι
πολιτισμικά και κοινωνικά καθορισμένα
Αναγκαίο να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαιτερότητες του ατόμου

που υποβάλλεται σε δοκιμασία, καθώς και οι
περιβαλλοντικές συνθήκες μέσα στις οποίες το άτομο
μεγάλωσε
Ψυχολογική εκτίμηση της νοητικής λειτουργίας και
της προσωπικότητας του παιδιού
 Ειδικές κλίμακες που εκτιμούν την ανάπτυξη του παιδιού:
 Για την πρώιμη ηλικία είναι η Κλίμακα Denver (Denver
Developmental Scale) και η δοκιμασία Bailey
 Κλίμακα Binet-Simon ή Stanford-Binet, για άτομα 2-23 ετών
 Προοδευτικοί τύποι του Raven
 Κλίμακα Weschler, εφαρμόζεται για την αξιολόγηση της
νοημοσύνης και έχει διαφορετικές εκδοχές για κάθε ηλικιακή
ομάδα:
 ηλικίες 3-7 ετών η κλίμακα WIPPSI-R
 ηλικίες 6-17 ετών η κλίμακα WISC-V
 ηλικίες άνω των 16 ετών η κλίμακα WAIS-R
Ψυχολογική εκτίμηση της νοητικής λειτουργίας και της

προσωπικότητας του παιδιού
 Κλίμακα Binet-Simon ή Stanford-Binet:
Κατασκευάστηκε από τον Γάλλο ψυχολόγο Alfred Binet και
τον Γάλλο γιατρό Th. Simon για να εξυπηρετήσει ορισμένες
ανάγκες της εκπαίδευσης
Δημοσιεύτηκε το 1905, αναθεωρήθηκε το 1908 και το 1911
Σκόπευε τη μέτρηση της «ευφυίας», δηλαδή των έμφυτων
ικανοτήτων του ατόμου και όχι στη μέτρηση των
ικανοτήτων που θα προέκυπταν μετά από μια ειδική
εξάσκηση. Για αυτό και οι υποδοκιμασίες που
περιλαμβάνονται σε αυτή δεν προϋπέθεταν καμιά ειδική
προετοιμασία
Τα αποτελέσματα της δοκιμασίας μετρούσαν κατά πόσο
ένα άτομο διέθετε τις έμφυτες ικανότητες που
αντιστοιχούσαν στη χρονολογική του ηλικία, η οποία
καθορίζεται από την ημερομηνία της γέννησης του
Ο Binet θεώρησε ως ικανότητες απαραίτητες για κάθε

ηλικία εκείνες στις οποίες ανταποκρίθηκε η πλειονότητα
των παιδιών του δείγματος που εξετάστηκε για την
στάθμιση της δοκιμασίας

 Η κλίμακα αναθεωρήθηκε και εμπλουτίστηκε από τον Αμερικανό
I.M. Terman και τους συνεργάτες του στο Πανεπιστήμιο Stanford
το 1916
 Ο Terman Υιοθέτησε έναν ευκολότερο τρόπο για να
προσδιορίσει τον βαθμό ευφυίας, τον δείκτη νοημοσύνης
 Ο δείκτης νοημοσύνης, γνωστός και ως πηλίκο νοημοσύνης
(I.Q.) εκφράζει την αναλογία ανάμεσα στο πνευματικό επίπεδο ή
τη νοητική ηλικία, όπως την είχε ορίσει ο Binet, και τη
χρονολογική ηλικία του ατόμου
Το 100 χρησιμοποιήθηκε ως πολλαπλασιαστής έτσι

ώστε όταν το I.Q. έχει την αξία του 100 τότε το
πνευματικό επίπεδο αντιστοιχεί ακριβώς στη
χρονολογική ηλικία
Όταν η πνευματική ηλικία είναι χαμηλότερη από τη

χρονολογική, τότε το αποτέλεσμα, δηλαδή ο δείκτης
είναι χαμηλότερο από 100
Όταν η πνευματική ηλικία είναι μεγαλύτερη από τη

χρονολογική, τότε το αποτέλεσμα, δηλαδή ο δείκτης είναι
μεγαλύτερος από 100
Μετέπειτα χρήση πινάκων για την αντιστοιχία της

ποσοστιαίας αναλογίας που πετυχαίνει το άτομο, σε
βαθμούς πάνω ή κάτω από 100

Η σχέση πνευματικής και χρονολογικής ηλικίας δεν μένει

γραμμική, αλλά αλλάζει καθώς το άτομο αναπτύσσεται
Στην Ελλάδα δεν έχει σταθμιστεί

Προοδευτικοί τύποι του Raven

Διαπολιτισμική ψυχολογική δοκιμασία
Αναπτύχθηκε στην Αγγλία από τον J.C. Raven to
1938
Σκόπευε στη μέτρηση της ικανότητας του ατόμου
να πραγματοποιεί λογικές συσχετίσεις σε
αφηρημένο οπτικό υλικό και να οργανώνει την
αντίληψη του χώρου σε λειτουργικά σύνολα

Προοδευτικοί τύποι του Raven

Στόχος η αποκάλυψη του παράγοντα g της
γενικής νοημοσύνης του ατόμου που η ανάπτυξή
του δεν έχει άμεση σχέση με τα πολιτισμικά
ερεθίσματα
Παράγοντας g είναι αυτός που επηρεάζει κατά τον
Spearman όλες τις πνευματικές ικανότητες του
ατόμου
Στην Ελλάδα χρησιμοποιείται ευρύτατα ιδιαίτερα
στο στρατό για την επιλογή και κατάταξη των
νεοσυλλέκτων
 Δοκιμασία Wechsler:
Ο Αμερικανός ψυχολόγος Wechsler, ξεκινώντας και εκείνος
από την κλίμακα του Binet, κατασκεύασε ένα πολύ πιο
εξελιγμένο και βελτιωμένο τύπο δοκιμασιών για τη μέτρηση
της «νοημοσύνης»
 ηλικίες 3-7 ετών η κλίμακα WIPPSI-R
 ηλικίες 6-17 ετών η κλίμακα WISC-V
 ηλικίες άνω των 16 ετών η κλίμακα WAIS-R
Κύριο αίτημα η ανίχνευση και μέτρηση των ποικίλων
ικανοτήτων που μπορεί να παρουσιάζει το άτομο και όχι ο
γενικός βαθμός της νοημοσύνης του

Ταξινόμησε τις υποδοκιμασίες του σε επιμέρους κλίμακες
ανάλογα με το περιεχόμενό τους, όπως γενικές γνώσεις,
μαθηματική σκέψη, εξεύρεση ομοιοτήτων, απομνημόνευση
αριθμών κ.α.
Τις υποδοκιμασίες αυτές τις κατέταξε σε δύο κατηγορίες:
Στο προφορικό μέρος που περιλαμβάνει τις γλωσσικές
Στο πρακτικό μέρος του οποίου το περιεχόμενο απαιτεί
ορισμένους χειρισμούς
Τις βαθμολόγησε ξεχωριστά
Τελικά οι κλίμακες του Wechsler δίνουν τρεις δείκτες
νοημοσύνης:
Ένα για το προφορικό
Ένα για το πρακτικό
Ένα για τη γενική νοημοσύνη
Καθαρότερη εικόνα των νοητικών ικανοτήτων του ατόμου
Ευκρινέστερες οι ιδιαίτερες δυσκολίες που πιθανόν

παρουσιάζει ως προς τη μάθηση
Πολύ αξιόπιστες και με μεγάλη εγκυρότητα

Η χρησιμότητα των δοκιμασιών κρίνεται

τελικά από τον τρόπο χρήσης τους και
από τον τρόπο ερμηνείας τους
Δοκιμασίες της προσωπικότητας
 Δοκιμασίες αποτίμησης και αξιολόγησης της

συμπεριφοράς:
Τελικά ανήκουν σε τρεις κατηγορίες:
Μέθοδοι παρατήρησης
Ερωτηματολόγια προσωπικότητας
Προβλητικές δοκιμασίες
 Μέθοδοι παρατήρησης:
Χρησιμοποιούν ως εργαλείο τη συνέντευξη
Συνέντευξη:
Ελεύθερη (χρησιμοποιείται στην κλινική αξιολόγηση
και την συμβουλευτική)
Εκ των προτέρων σχεδιασμένη (καταλληλότερη για
ερευνητικά προγράμματα, καθώς διευκολύνει την
τελική αξιολόγηση)
Τα αποτελέσματα τοποθετούνται στις αντίστοιχες
βαθμίδες μιας κλίμακας βαθμολόγησης
 Ερωτηματολόγια προσωπικότητας:
Καταγραφή ορισμένων χαρακτηριστικών της

προσωπικότητας
Εφαρμόζεται συνήθως σε ομάδες
Αντιστοιχεί με τη σχεδιασμένη συνέντευξη
Αντιπροσωπευτικότερο και πιο διαδεδομένο είναι το

M.M.P.I (Minnesota Multiphasic Personality Inventory)
Το M.M.P.I χρησιμοποιείται για τη διαπίστωση και

διάγνωση της συμπεριφοράς εφήβων και ενηλίκων
Οι ερωτήσεις (550) αναφέρονται στις στάσεις, τις

συγκινησιακές αντιδράσεις, στα ψυχοσωματικά
συμπτώματα και γενικά στις εμπειρίες του ατόμου
Στις ερωτήσεις απαντά ο εξεταζόμενος: σωστό-

λάθος-δεν ξέρω
Στο M.M.P.I οι απαντήσεις βαθμολογούνται ανάλογα με

το περιεχόμενο των ερωτήσεων, το οποίο καλύπτει
διάφορους τομείς της προσωπικότητας που έχουν
κατανεμηθεί σε δέκα κλινικές κλίμακες: υποχονδρία,
κατάθλιψη, υστερία, ψυχοπαθητική απόκλιση της
προσωπικότητας, ανδροπρέπεια-θηλυπρέπεια,
παρανοϊκότητα, ψυχασθένεια, σχιζοφρένεια, υπομανία,
κοινωνική ενδοστρέφεια
Στις δέκα κλινικές κλίμακες προστίθενται και άλλες

τέσσερις «κλίμακες ελέγχου», από τις οποίες μια ειδική
κλίμακα που ελέγχει την ειλικρίνεια του εξεταζόμενου,
γνωστή ως κλίμακα ψεύδους, είναι σε θέση να
αποκαλύπτει τη σκόπιμη παραποίηση των
απαντήσεων από τον εξεταζόμενο
Διάγνωση των διαταραχών προσωπικότητας

 Προβλητικές ή προβολικές δοκιμασίες:
Αντίθετα με τα ερωτηματολόγια, επιτρέπουν στον

εξεταζόμενο να αποκαλύψει πολύ περισσότερα
στοιχεία από τον εαυτό του, εμποδίζοντας τον να
δώσει παραπλανητικές απαντήσεις, εφόσον δε
γνωρίζει τον τρόπο που θα ερμηνευτούν οι
απαντήσεις του
Ο εξεταζόμενος βρίσκεται απέναντι σε ένα ασαφές

ερέθισμα (μια αόριστη εικόνα, μια κηλίδα μελανιού, ελλιπή
πρόταση) στο οποίο καλείται να απαντήσει με τον τρόπο
που θέλει
Το ερέθισμα είναι ασαφές και δεν απαιτείται συγκεκριμένη

απάντηση, οπότε το άτομο με έναν τρόπο (ασυνείδητο)
προβάλει σε αυτό τον εαυτό του, την προσωπικότητά
του. Γι’ αυτό και η ονομασία προβλητική δοκιμασία
Σκεπτικό της τεχνικής: ο τρόπος με τον οποίο το

άτομο αντιλαμβάνεται και ερμηνεύει το υλικό της
δοκιμασίας ή ο τρόπος με τον οποίο το ίδιο δομεί μια
κατάσταση, θα πρέπει να αντανακλά βασικές
πλευρές της ψυχολογικής του λειτουργίας, τον τρόπο
που σκέφτεται, τις ανάγκες του, τα κίνητρα, τις
επιθυμίες, τους φόβους, τις συγκρούσεις του
Διακριτικό στοιχείο: προσφέρουν ένα ερέθισμα το οποίο

σκόπιμα δεν είναι σαφές και συγκροτημένο, έτσι ώστε να
προκαλεί τη φαντασία του εξεταζομένου και όχι την
ελεγχόμενη σκέψη
Μέσα από τη φαντασία του και με την δυνατότητα

ποικίλων απαντήσεων που έχει το άτομο, αποκαλύπτει
χωρίς να αυτοελέγχεται (ασυνείδητη λειτουργία)
χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του
Στόχος: η ολική προσέγγιση της προσωπικότητας, η

αποκάλυψη μιας ολοκληρωμένης εικόνας και όχι η
μέτρηση ορισμένων χαρακτηριστικών της
Όσο πιο ασαφή και αόριστα είναι τα ερεθίσματα που

προσφέρονται, τόσο λιγότερο πιθανό είναι να
προκαλέσουν αμυντικούς μηχανισμούς από την
πλευρά του εξεταζομένου
Δοκιμασία Rorschach:
Την επινόησε ο Ελβετός ψυχίατρος Herman Rorschach
γύρω στα 1920
Σκοπός: διαγνωστική διερεύνηση της προσωπικότητας
Αποτελείται από 10 κάρτες που η καθεμιά απεικονίζει ένα

σχήμα δίπλευρο, συμμετρικό, από κηλίδες μελανιού.
5 από τις κάρτες είναι γκριζόμαυρες σε άσπρο

φόντο
2 έχουν και κόκκινο χρώμα
3 περιέχουν και άλλα ανοιχτά χρώματα

Οι οδηγίες που δίνονται στον εξεταζόμενο είναι

πολύ γενικές, ώστε να αποφευχθεί κάθε μορφή
επηρεασμού από μέρους του εξεταστή
Ο εξεταστής δίνει στον εξεταζόμενο μία μία κάρτα

και του ζητάει να πει αφού την κοιτάξει καλά τί
μπορεί να παρουσιάζει εικόνα ή σαν τί του μοιάζει
Οι απαντήσεις του εξεταζόμενου καταγράφονται

επακριβώς σε ειδικό πρωτόκολλο, ο χρόνος
υπολογίζεται χωριστά με χρονόμετρο, σημειώνεται
οπωσδήποτε κάθε αυθόρμητη παρατήρηση που
μπορεί να κάνει ο εξεταζόμενος, καθώς και οι
συγκινησιακές εκφράσεις του κατά τη διάρκεια της
δοκιμασίας
Αφού τελειώσει η παρουσίαση των 10 καρτών, ο

εξεταστής έχει το δικαίωμα, αλλά και την ευκαιρία,
να ζητήσει περισσότερες εξηγήσεις σχετικές με τα
σχόλια που έχει κάνει ο εξεταζόμενος, για να
διευκρινήσει τις τυχόν απορίες του
δοκιμασίες:
 Στη Δοκιμασία Rorschach το σύστημα βαθμολόγησης που έχει επικρατήσει

είναι αυτό που υπολογίζει:
υπολογίζει:
Θέση (η απάντηση αφορά ολόκληρη την εικόνα ή μέρος της)

της)
Σχήμα
Χρώμα
Ύλη
Κίνηση
Περιεχόμενο (τί ακριβώς περιγράφει η απάντηση)

απάντηση)
Η ανάλυση της δοκιμασίας βασίζεται στον αριθμό των απαντήσεων

Η ποιοτική ερμηνεία συνδέει
τις απαντήσεις που αναφέρονται σε ολόκληρη την
κηλίδα του μελανιού με την ικανότητα για συγκροτημένη
σκέψη
Το χρώμα με το συναίσθημα
Τις εικόνες που αναφέρονται σε ανθρώπους σε κίνηση
με την ανάπτυξη της φαντασίας του εξεταζόμενου
Προβλητικές ή προβολικές δοκιμασίες:

Ο κλινικός ενσωματώνει τα αποτελέσματα σε μια
γενική περιγραφή του ατόμου, για να καταλήξει
στην τελική αξιολόγηση του
Στην κλινική πράξη λαμβάνει υπόψη του και τα

αποτελέσματα άλλων δοκιμασιών, το ιστορικό
και τα αποτελέσματα από άλλες αξιολογήσεις
Δοκιμασία Θεματικής Αντίληψης-T.A.T:
Η πιο δημοφιλής προβλητική δοκιμασία
Κατασκευάστηκε από τον Αμερικανό ψυχολόγο-

ψυχαναλυτή Henry Murray και τους συνεργάτες
του στο Πανεπιστήμιο του Harvard γύρω στο
1930
Τα ερεθίσματα που προσφέρει στον εξεταζόμενο

είναι πιο συγκροτημένα από αυτά του Rorschach
Αποτελείται από μια σειρά με 20 κάρτες (19 με

εικόνες και μία λευκή) που παρουσιάζουν
αόριστες και αρκετά «θολές» εικόνες από την
καθημερινότητα
Οι εικόνες δίνονται στον εξεταζόμενο από τον

οποίο απαιτείται να σχηματίσει μια φανταστική
ιστορία με αρχή, πλοκή και ένα τέλος, μια έκβαση
Σκοπός: να αποκαλύψει βασικά «θέματα» που

απασχολούν τον εξεταζόμενο και μπορούν να
εκφραστούν μέσα από τη φαντασία του

Η βασική υπόθεση του Murray βασίζεται στη φροϋδική
αρχή, σύμφωνα με την οποία οι ενορμήσεις και οι
επιθυμίες του ατόμου, την ικανοποίηση των οποίων
εμποδίζει το περιβάλλον και είναι απωθημένες,
μπορούν να εκφραστούν ασυνείδητα όταν το
ερέθισμα που της προκαλεί δεν είναι συγκροτημένο και
για αυτό μπορεί να κινητοποιεί τη φαντασία του
εξεταζόμενου
Με τη μέθοδο αυτή το άτομο μπορεί να εκφράσει

ευκολότερα τα απωθημένα του κίνητρα, τις
ανάγκες και γενικά τη συγκινησιακή του
κατάσταση
Η ερμηνεία των απαντήσεων βασίζεται σε μια

ποιοτικής μορφή ανάλυση περιεχομένου
Δοκιμασία Θεματικής Αντίληψης-C.A.T:
Tη μέθοδο αυτή κατασκεύασε ο Bellak για να την

εφαρμόσει σε παιδιά 3-10 ετών
Στις10 κάρτες του οι ανθρώπινες φιγούρες

αντικαταστάθηκαν από ζώα, γιατί σύμφωνα με την
υπόθεση των κατασκευαστών τα μικρά παιδιά
μπορούν να προβάλλουν αμεσότερα τα
συναισθήματα τους στα ζώα
Οι εικόνες είναι ζωγραφισμένες με τέτοιο τρόπο

ώστε να προκαλούν στα παιδιά φαντασιώσεις
γύρω από τα συγκεκριμένα θέματα και τις
εμπειρίες του, όπως είναι η ζήλεια με τα αδέρφια,
η σχέση με τους γονείς, τα θέματα διατροφής,
ελέγχου σφιγκτήρων κ.α.
Το C.AT. είναι μια παραλλαγή του T.A.T και η

αξιολόγηση του στηρίζεται στο ίδιο σκεπτικό
και Εφήβων
Νοητική υστέρηση
 Ορισμός και έννοια:

«Ελλείμματα νοητικών ικανοτήτων και συμπεριφορών,
οι οποίες απαιτούνται για την κοινωνική και
προσωπική επάρκεια του ατόμου, γνωστή ως
προσαρμοστική λειτουργία»
Οι εκτιμήσεις της κοινωνικής προσαρμογής και του
νοητικού πηλίκου (I.Q.) είναι απαραίτητες για τον
προσδιορισμό του βαθμού νοητικής υστέρησης
 Ορισμός και έννοια:

Οι μετρήσεις της προσαρμοστικής λειτουργίας
εκτιμούν την ικανότητα πραγματοποίησης
καθημερινών εργασιών
Οι μετρήσεις της νοητικής λειτουργίας εστιάζουν στις
νοητικές ικανότητες
Δεν έχουν όλα τα άτομα με ένα δεδομένο νοητικό
επίπεδο την ίδια προσαρμοστική λειτουργία, αν και το
I.Q. Πιθανότατα παρέχει ένα ανώτατο όριο
προσαρμοστικών ικανοτήτων
 Ιστορικά στοιχεία:
Μέσα 1800: παιδιά με νοητική υστέρηση σε
εκπαιδευτικές δομές για να τους παρέχουν εντατική
εκπαίδευση και να επιστρέψουν στις οικογένειες τους
και το κοινωνικό τους περιβάλλον με υψηλότερο
επίπεδο λειτουργικότητας. Δεν απέδωσε.
Μέχρι τα μέσα του 1900: Ο στόχος μετατοπίστηκε από
την εντατική εκπαίδευση στην ιδρυματική φροντίδα.
Ασυλοποίηση
Σταδιακή αφύπνιση της κοινής γνώμης από ειδικούς
της ψυχικής υγείας που ασχολούνται κυρίως με
παιδιά. Αποασυλοποίηση
Από τα μέσα του 1960 ειδικά σχολεία και
«προτυποποίηση» σε πραγματικές συνθήκες
καθημερινότητας, Κατάλληλη και προσαρμοσμένη
εκπαίδευση για παιδιά με ειδικές ανάγκες και
αναπηρίες από δημόσιους φορείς στο «ελάχιστο
περιοριστικό περβάλλον»
Ίδρυση οργανισμών με σκοπό την υπεράσπιση των
ατόμων με νοητική υστέρηση
Προωθούν την άποψη ότι η νοητική υστέρηση είναι
μια λειτουργική αλληλεπίδραση ανάμεσα στο άτομο
και το περιβάλλον, αντί για τη στατική περιγραφή των
περιορισμών του ατόμου
Το άτομο χρειάζεται διαλείπουσα, περιορισμένη,
εκτεταμένη ή επεμβατική «περιβαλλοντική υποστήριξη»
με σεβασμό προς τις λειτουργικές περιοχές της
προσαρμογής
 Λειτουργικές περιοχές προσαρμογής:
προσαρμογής:
Επικοινωνία
Αυτό-
Αυτό-φροντίδα
Ζωή στο σπίτι-
σπίτι-καθημερινότητα
Κοινωνικές/
Κοινωνικές/διαπροσωπικές δεξιότητες
Χρήση των υπηρεσιών της κοινότητας
Αυτό-
Αυτό-καθοδήγηση
Λειτουργικές ακαδημαϊκές δεξιότητες
Εργασία
Ελεύθερος χρόνος
Υγεία
Ασφάλεια
 Ονοματολογία:
Ο ορισμός της νοητική υστέρησης πρόκλησης για
τους ειδικούς
1800: πρωταρχικά αφορά σε ελλείμματα στην
κοινωνική ή την ηθική συλλογιστική
Έκτοτε προστέθηκε το γνωσιακό έλλειμμα
Σύγχρονα διαγνωστικά συστήματα ταξινόμησης:
γνωσιακά ελλείμματα, οπότε εξαρτάται και από ένα
χαμηλότερο από το αναμενόμενο επίπεδο
προσαρμοστικής λειτουργικότητας
 Ταξινόμηση:
DSM-IV-R: η σημαντικά κάτω από το μέσο όρο γενική
νοητική λειτουργικότητα που οδηγεί σε ή σχετίζεται με
συνεπακόλουθη βλάβη στη συμπεριφορά
προσαρμογής και εμφανίζεται κατά την περίοδο της
ανάπτυξης, πριν από την ηλικία των 18 ετών
Η διάγνωση τίθεται ανεξάρτητα από το αν συνυπάρχει
σωματική διαταραχή ή άλλη ψυχική διαταραχή και
αφορά στον Άξονα II
Παρόμοιος ο ορισμός και στο ICD-10
 Το 85% των ατόμων με νοητική υστέρηση ανήκουν στην
κατηγορία της ήπιας νοητικής υστέρησης (I.Q. μεταξύ 50-70)
 Οι λειτουργίες προσαρμογής σε αυτή την ομάδα είναι
αποτελεσματικές σε πολλούς τομείς:
Επικοινωνία
Αυτό-φροντίδα
Κοινωνικές δεξιότητες
Εργασία
Ελεύθερος χρόνος
Ασφάλεια
Η νοητική υστέρηση επηρεάζεται από:
Γενετικούς
Περιβαλλοντικούς
Ψυχοκοινωνικούς
Βιολογικοί παράγοντες
Γενετικά σύνδρομα
 Επίπεδα νοητικής υστέρησης:
Ήπια νοητική υστέρηση:
I.Q. 50-55 έως 70 (85% των ατόμων με νοητική υστέρηση):
Στα παιδιά η διάγνωση δύσκολα τίθεται πριν από την
Α΄ ή Β΄ Δημοτικού, οπότε αυξάνουν οι ακαδημαϊκές
απαιτήσεις
Με το τέλος της εφηβείας αποκτούν ακαδημαϊκές
δεξιότητες του επιπέδου Στ΄ Δημοτικού
Ενήλικες που ανήκουν σε αυτή την ομάδα μπορούν
να ζήσουν αυτόνομα με κατάλληλη στήριξη και να
δημιουργήσουν τις δικές τους οικογένειες
Μέτρια νοητική υστέρηση:
I.Q. 35-40 έως 50-55 (10% των ατόμων με νοητική
υστέρηση):
Τα περισσότερα παιδιά αποκτούν λόγο και μπορούν να
επικοινωνήσουν ικανοποιητικά κατά την πρώτη παιδική
ηλικία
Εντάσσονται στο σχολικό πλαίσιο αν και δεν μπορούν να
επιτύχουν ακαδημαϊκά πέρα από το επίπεδο της Β΄ ή Γ΄
Δημοτικού
Κατά τη διάρκεια της εφηβείας οι δυσκολίες στην
κοινωνικοποίηση οδηγούν τα άτομα αυτά στην
απομόνωση
Μέτρια νοητική υστέρηση:
υστέρηση):
Η υποστήριξη σε κοινωνικό και επαγγελματικό
επίπεδο είναι ευεργετική
Οι ενήλικες είναι ικανοί να απασχοληθούν
εργασιακά με κατάλληλη επίβλεψη
Σοβαρή νοητική υστέρηση:
υστέρηση):
Κατά την παιδική ηλικία αναπτύσσουν δεξιότητες
επικοινωνίας,
επικοινωνίας, συχνά μαθαίνουν να μετράνε,
μετράνε, αναγνωρίζουν
λέξεις σημαντικές για τη λειτουργικότητά τους
Είναι πιο πιθανό να καθοριστεί το αίτιο από ότι σε άλλες πιο
ήπιες μορφές υστέρησης
Ενήλικες μπορεί να προσαρμοστούν καλά στην
καθημερινότητα υπό επίβλεψη και μπορεί να εκτελέσουν
εργασίες υπό επίβλεψη
Βαριά νοητική υστέρηση:
I.Q. κάτω από 20 ή 25 (1-2% των ατόμων με
νοητική υστέρηση):
Τα παιδιά μπορεί να διδαχθούν κάποιες
δεξιότητες αυτό-φροντίδας και να μάθουν να
επικοινωνούν για τις ανάγκες τους με την
κατάλληλη εκπαίδευση
Μπορεί να καθοριστεί το αίτιο
 Νοητική υστέρηση αδιευκρίνιστου επιπέδου:
επιπέδου:
Ο τύπος που αφορά σε άτομα ύποπτα για νοητική υστέρηση:
υστέρηση:
Δεν μπορούν να ελεγχθούν με σταθμισμένες δοκιμασίες
νοημοσύνης
Έχουν πολύ μεγάλη βλάβη
Δεν είναι συνεργάσιμα
Αφορά κυρίως σε βρέφη με σημαντική κάτω από το μέσο
όρο νοητική λειτουργικότητα,
λειτουργικότητα, όταν οι σταθμισμένες
δοκιμασίες δεν αποδίδουν το I.Q. σε νούμερο
Δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί όταν υποθέτουμε ότι το
I.Q.>70
Οριακή νοητική υστέρηση:
I.Q. από 71-84:
Σύμφωνα με το DSM-IV-ΤR δεν ανήκει στη
διαγνωστική κατηγορία της νοητικής
υστέρησης
Χρήζει ψυχιατρικής μέριμνας
 Επιδημιολογία:
Ο επιπολασμός υπολογίζεται στο 1% του πληθυσμού
Η επίπτωση είναι δύσκολο να καθοριστεί. Η
μεγαλύτερη επίπτωση παρατηρείται στα παιδιά της
σχολικής ηλικίας, με αιχμή στις ηλικίες 10-14 ετών
Η νοητική υστέρηση είναι 1,5 φορές πιο συχνή στους
άνδρες από ότι στις γυναίκες
Τα άτομα με βαριά νοητική υστέρηση έχουν
μεγαλύτερα ποσοστά θνησιμότητας εξαιτίας των
επιπλοκών από τις συνυπάρχουσες σωματικές
διαταραχές
 Επιπολασμός-Συννοσηρότητα:
Τα 2/3 των παιδιών και των ενηλίκων με νοητική
υστέρηση εμφανίζουν παράλληλα και ψυχικές
Η σοβαρότητα της καθυστέρησης έχει σχέση με τον
τύπο της ψυχικής διαταραχής:
Η εναντιωματική και η διαταραχή διαγωγής είναι πιο
συχνές στην ομάδα της ήπιας νοητικής υστέρησης
Αυτιστικού τύπου συμπτώματα, όπως αυτό-ερεθισμός
και αυτό-ακρωτηριασμός είναι πιο συχνά στην ομάδα
της πιο σοβαρής νοητικής υστέρησης
Τα παιδιά με βαριά νοητική υστέρηση είναι λιγότερο
πιθανό να παρουσιάσουν ψυχιατρικά συμπτώματα
Οι ψυχικές διαταραχές που παρατηρούνται σε άτομα
με νοητική υστέρηση δεν διαφέρουν από αυτές που
παρατηρούνται σε μη καθυστερημένα άτομα:
Συναισθηματικές διαταραχές
Σχιζοφρένεια
ΔΕΠΥ
Διαταραχή διαγωγής
 Στα άτομα με βαριά νοητική υστέρηση παρατηρείται υψηλό
ποσοστό ΔΑΔ
 Το 2-3% των ατόμων με νοητική υστέρηση πληρούν τα κριτήρια
για σχιζοφρένεια
 Στα άτομα με νοητική υστέρηση παρατηρούνται ψυχιατρικά
συμπτώματα με υψηλή επικράτηση, που δεν κατατάσσονται σε
κάποια ψυχιατρική διαταραχή:
Διάσπαση προσοχής
Αυτοτραυματισμοί
Επαναλαμβανόμενες στερεοτυπικές συμπεριφορές
 Επιπολασμός-Συννοσυρότητα:
Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας δεν είναι
μοναδικά στα άτομα με νοητική υστέρηση, αλλά είναι
ιδιαίτερα εμφανή:
Η αρνητική εικόνα εαυτού
Η χαμηλή αυτοεκτίμηση
Η χαμηλή ανοχή στη ματαίωση
Η εξάρτηση από άλλα άτομα
Ένας άκαμπτος τρόπος επίλυσης προβλημάτων
 Νευρολογικές διαταραχές-Συννοσηρότητα:
Η συννοσηρότητα με ψυχικές διαταραχές αυξάνει σε
άτομα που έχουν επίσης κάποια νευρολογική
διαταραχή, όπως επιληψία
Η νευρολογική βλάβη αυξάνει όσο αυξάνει η νοητική
βλάβη
 Γενετικά Σύνδρομα-Συννοσηρότητα:
Ειδικές και προβλέψιμες συμπεριφορές,
συμπεριφορικοί φαινότυποι, σχετίζονται με
συγκεκριμένα γενετικά σύνδρομα νοητικής υστέρησης
Οι συμπεριφορικοί φαινότυποι καθορίζονται ως ένα
σύνδρομο παρατηρήσιμων συμπεριφορών που
έχουν μεγαλύτερο από το αναμενόμενο πιθανότητα
να εμφανιστούν σε άτομα με μια ειδική γενετική
ανωμαλία
 Ψυχοκοινωνικά Σύνδρομα-Συννοσηρότητα:
Αρνητική εικόνα εαυτού και μειωμένη αυτοεκτίμηση
αποτελούν συχνά χαρακτηριστικά των ατόμων με
ελαφριά ως μέτρια νοητική υστέρηση, που
αντιλαμβάνονται πολύ καλά πόσο διαφέρουν από
τους υπόλοιπους ανθρώπους
Βιώνουν επανειλημμένες αποτυχίες και ματαιώσεις μη
εκπληρώνοντας τις γονεϊκές και κοινωνικές
προσδοκίες
Αποτυγχάνουν να συμβαδίζουν με τους
συνομηλίκους τους ή τα μικρότερα αδέρφια τους
 Ψυχοκοινωνικά Σύνδρομα-Συννοσηρότητα:
 Οι δυσκολίες επικοινωνίας ενισχύουν ακόμη περισσότερο
αισθήματα ανάρμοστης συμπεριφοράς και ματαίωσης
 Συχνά εμφανίζονται απρόσφορες συμπεριφορές, όπως η
απόσυρση
 Διαρκής αίσθηση απομόνωσης και ανεπάρκειας σχετίζεται με
αισθήματα:
Άγχους
Θυμού
Δυσφορίας
Θλίψης
 ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ:
Γενετικοί παράγοντες:
Χρωμοσωμικές παθήσεις
Κληρονομούμενες παθήσεις
Αναπτυξιακοί παράγοντες:
Προγενετική έκθεση σε λοιμώξεις και τοξίνες
Επίκτητοι παράγοντες
Περιγενετικά συμβάντα, όπως η προωρότητα
Κοινωνικοπολιτισμικούς παράγοντες
Συνδυασμός των παραπάνω
Η βαρύτητα της επακόλουθης νοητικής υστέρησης
σχετίζεται με:
τη χρονική στιγμή
τη διάρκεια του συμβάντος
το βαθμό έκθεσης του ΚΝΣ
Όσο πιο βαριά η νοητική υστέρηση, τόσο μεγαλύτερη
η πιθανότητα να αποκαλυφθεί η αιτία
Στα ¾ των ατόμων με βαριά νοητική υστέρηση η αιτία
είναι γνωστή
Στα ½ άτομα με ήπια νοητική υστέρηση η αιτία είναι
γνωστή
Στα ¾ των ατόμων με οριακή νοητική λειτουργία ΔΕΝ
εντοπίζεται η αιτία
Στέρηση θρεπτικών τροφών, εκπαίδευσης και
ερεθισμάτων μπορεί να συντελεί στην εμφάνιση
νοητικής υστέρησης
Γενετικοί, περιβαλλοντικοί, βιολογικοί και
ψυχοκοινωνικοί παράγοντες συμβάλλουν αθροιστικά
στη νοητική υστέρηση
Γενετικοί παράγοντες
 Σύνδρομο Down:
Η περιγραφή του συνδρόμου έγινε για πρώτη φορά
από τον Άγγλο γιατρό Langton Down το 1866
Βασιζόταν στα σωματικά χαρακτηριστικά που
σχετιζόταν με νοημοσύνη κατώτερη του φυσιολογικού
Το πιο καλά διερευνημένο και συζητημένο σύνδρομο
που σχετίζεται με νοητική υστέρηση
«μογγολάκια» εξαιτίας των χαρακτηριστικών λοξών
βλεφάρων τους, των επικάνθιων πτυχών και της
επιπεδωμένης μύτης
Η αιτιολογία του συνδρόμου παραμένει άγνωστη
Η νοητική υστέρηση αποτελεί το πιο σοβαρό
χαρακτηριστικό του συνδρόμου Down
Τα περισσότερα πάσχοντα άτομα παρουσιάζουν
μέτρια ως σοβαρή υστέρηση και μόνο μια μικρή
μειοψηφία έχει νοητικό πηλίκο άνω του 50
Η νοητική ανάπτυξη φαίνεται να εξελίσσεται
φυσιολογικά μέχρι τους 6 μήνες
Το νοητικό πηλίκο μειώνεται από σχεδόν φυσιολογικό
στο πρώτο έτος σε 30 περίπου σε μεγαλύτερες ηλικίες
Το πλήρες εύρος των ευρημάτων αποκαλύπτεται με
πιο λεπτομερείς δοκιμασίες στην αρχή της πρώιμης
παιδικής ηλικίας
Τα παιδιά με σύνδρομο Down είναι πλαδαρά,
χαρούμενα, συνεργάσιμα και με εύκολη προσαρμογή
στο σπίτι
Στην εφηβεία τα πράγματα αλλάζουν και οι έφηβοι
εμφανίζουν συναισθηματικές δυσκολίες, προβλήματα
συμπεριφοράς και κάποιες φορές και ψυχωσικές
Ο λόγος στα παιδιά με σύνδρομο Down παρουσιάζει
ελλείμματα
Η κοινωνικότητα και οι κοινωνικές δεξιότητες, όπως η
διαπροσωπική συνεργασία και η συμμόρφωση στις
κοινωνικές συνθήκες, αποτελούν σχετικά δυνατά
σημεία
Παρατηρείται μείωση συναισθηματικής έκφρασης σε
παιδιά με σύνδρομο Down σε σύγκριση με μη
υστερημένα παιδιά της ίδιας νοητικής λειτουργίας
Τα παιδιά με σύνδρομο Down εκδηλώνουν δυσκολίες
στην εξερεύνηση του περιβάλλοντος, καθώς
εστιάζουν σε ένα ερέθισμα και χάνουν τη συνολική
εικόνα και τις αλλαγές που συμβαίνουν εκεί
Στα παιδιά με σύνδρομο Down εμφανίζονται ψυχικές
διαταραχές, αλλά η συχνότητά τους είναι μικρότερη σε
σύγκριση με άλλα σύνδρομα και κυρίως τις ΔΑΔ
Τα βρέφη με σύνδρομο Down εκδηλώνουν:
γενική υποτονία
πιθηκοειδείς γραμμές παλαμών
δερματική πτυχή λαιμού
μικρό επίπεδο κρανίο
ψηλά ζυγωματικά
προέχουσα γλώσσα
Τα χέρια είναι φαρδιά και χοντρά με μια μονήρη
εγκάρσια παλαμιαία γραμμή και τα μικρά δάκτυλα
είναι μικρά με κλίση προς τα έσω
Το αντανακλαστικό Moro είναι ασθενές ή απουσιάζει
Η αναμενόμενη επιβίωση στα παιδιά με σύνδρομο
Down ήταν περίπου τα 12 χρόνια. Με την ευρεία
χρήση και πρόοδο των αντιβιοτικών το προσδόκιμο
επιβίωσης έφτασε τα 40 χρόνια
Στα παιδιά με σύνδρομο Down εμφανίζεται σταθερή
επιδείνωση στο λόγο, στη μνήμη, στις δεξιότητες
αυτοεξυπηρέτησης και επίλυσης προβλημάτων μετά
τα 30 έτη
Άτομα με σύνδρομο Down που έζησαν μετά τα 40
εμφάνισαν αυξημένη συχνότητα γεροντικών πλακών
και νευροïνιδιακών σωρών, όπως στη νόσο του
Alzheimer, δηλαδή σε εκφυλιστικές παθήσεις
 Σύνδρομο Εύθραυστου Χ:
Αποτελεί τη δεύτερη πιο συχνή αιτία νοητικής
υστέρησης
Οφείλεται σε μετάλλαξη στο Χ χρωμόσωμα στο
σημείο που ονομάζεται εύθραυστο
Υπάρχει μεγάλη ποικιλία τόσο στη γονοτυπική όσο και
στη φαινοτυπική έκφραση
Εμφανίζεται σε 1 στους 1000 άνδρες και σε 1 στις 2000
γυναίκες
Ο τυπικός φαινότυπος περιλαμβάνει:
 μεγάλη μακριά κεφαλή και αυτιά
χαμηλό ανάστημα
υπερέκταση στις αρθρώσεις
μεγαλορχία μετά την ενήβωση
Η νοητική υστέρηση είναι μέτριας ως σοβαρής
βαρύτητας
Οι γυναίκες είναι λιγότερο επηρεασμένες σε σύγκριση
με τους άνδρες
Το προφίλ συμπεριφοράς περιλαμβάνει:
ΔΕΠΥ
ΔΑΔ
Τα ελλείματα στο λόγο περιλαμβάνουν γρήγορο
στερεοτυπικό λόγο με ανωμαλίες στο συνδυασμό των
λέξεων σε φράσεις και προτάσεις
Έχουν ικανοποιητικές δεξιότητες στην επικοινωνία και
την κοινωνικοποίηση, όμως οι νοητικές τους
ικανότητες τείνουν να μειώνονται μετά την εφηβεία
 Σύνδρομο Prader-Willi:
Μετάλλαξη στο γονίδιο 15, σποραδική εμφάνιση
Κλινικά χαρακτηριστικά:
Καταναγκαστική συμπεριφορά σε σχέση με το φαγητό και
παχυσαρκία
Μικρογναθία
Χαμηλό παράστημα
Υποτονία
Μικρά χέρια και πόδια
Εναντιωματική και προκλητική συμπεριφορά
 Φαινυλκετονουρία:
Περιγράφηκε για πρώτη φορά από τον Ivar Asbjörn
Folling ως πρότυπο ενδογενούς διαταραχής του
μεταβολισμού
Η συχνότητα σε ιδρυματικούς καθυστερημένους
ασθενείς υπολογίζεται σε 1%
 Παρουσιάζουν:
Σοβαρή νοητική υστέρηση
Έκζεμα
Έμετοι
Σπασμοί
Κλινικά τα παιδιά εμφανίζουν:
Προκλητική-
Προκλητική-εναντιωματική συμπεριφορά
Δυσκολία στη διαχείρισή τους
Εκρήξεις θυμού
Παράξενες κινήσεις του κορμού και των άνω άκρων
συμπεριλαμβανομένων στερεότυπων στριφογυρισμάτων των
χεριών,
χεριών, με αποτέλεσμα η συμπεριφορά τους να παραπέμπει σε
αυτισμό ή σχιζοφρένεια
Φτωχός συντονισμός
Αντιληπτικές δυσκολίες
Η εξέταση στα νεογνά είναι εξέταση ρουτίνας
Τα παιδιά που διαγιγνώσκονται πριν από τους 3 μήνες
και τίθενται σε ιδανική δίαιτα, μπορεί να έχουν
φυσιολογική νοημοσύνη
Χαμηλή σε φαινυλαλανίνη δίαιτα δεν επηρεάζει την
νοημοσύνη σε παιδιά και εφήβους που δεν έχουν
υποβληθεί σε θεραπεία, αλλά μειώνει την
ευερεθιστότητα και την ΗΕΓραφικές αλλοιώσεις και
αυξάνει την κοινωνική απαντητικότητα και την
προσοχή
 Σύνδρομο Rett:
Μετάλλαξη σε γονίδιο στο Χ χρωμόσωμα
Προκαλεί νοητική υστέρηση
Είναι εκφυλιστική
Εμφανίζεται μόνο σε κορίτσια
Επιδείνωση στις επικοινωνιακές δεξιότητες, την
κινητικότητα και την κοινωνική λειτουργικότητα
Ξεκινάει μετά το πρώτο έτος ζωής
 Νευρινωμάτωση ή Νόσος του von Recklinghausen:
Το πιο συχνό νευροδερματικό σύνδρομο
1 ανά 5000 γεννήσεις
Χαρακτηρίζεται από café au lait κηλίδες στο δέρμα
και από νευρινώματα
Ήπια νοητική στέρηση στο 1/3 των ασθενών
 Οζώδης σκλήρυνση:
Το δεύτερο πιο συχνό νευροδερματικό σύνδρομο
Στα 2/3 των ασθενών προοδευτική νοητική υστέρηση
Σπασμοί σε όλους τους ασθενείς με νοητική υστέρηση
και στα 2/3 των υπολοίπων
Βρεφικοί σπασμοί μπορούν να εμφανιστούν ακόμη
και στους 6 μήνες ζωής
 Σύνδρομο Lesch-Nyhan:
Σπάνια διαταραχή, που οφείλεται στην έλλειψη ενός
ενζύμου
Μικροκεφαλία
Σπασμούς
Χωριοαθέτωση
Σπαστικότητα
 Αδρενολευκοδυστροφία:
Η πιο συχνή μορφή σουδανόφιλης εγκεφαλικής
σκλήρυνσης
Οπτικές και νοητικές διαταραχές
Σπασμοί
Σπαστικότητα
Προοδευτικά θάνατος
Κλινικά εμφανίζεται στα 5 έως 8 έτη
 Νόσος με οσμή ούρων σαν σιρόπι σφενδάμου:
Εμφάνιση συμπτωμάτων κατά την 1η εβδομάδα ζωής
Το βρέφος χειροτερεύει ταχύτατα
Εμφανίζει:
Ακαμψία
Σπασμούς
Αναπνευστική αρρυθμία, τύπου απεγκεφαλισμού
Υπογλυκαιμία
Επίκτητοι και αναπτυξιακοί παράγοντες
 Προγενετική περίοδος:
Η σωματική και ψυχική υγεία της μητέρας κατά την κύηση,
καθώς και επαρκής διατροφή αποτελούν αναγκαίες
προϋποθέσεις για την συνολική ανάπτυξη του εμβρύου
Χρόνια νοσήματα, όπως ο αρρύθμιστος διαβήτης, η
αναιμία, το εμφύσημα, η υπέρταση και η χρόνια
κατάχρηση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών, επηρεάζουν
την φυσιολογική ανάπτυξη του ΚΝΣ του εμβρύου
Λοιμώξεις κατά την κύηση, ιδιαίτερα ιογενείς, προκαλούν
βλάβες στο έμβρυο και νοητική υστέρηση
 Ερυθρά:
Κατέχει σήμερα τη θέση της σύφιλης ως μείζονα αιτία
συγγενών δυσμορφιών και νοητικής υστέρησης λόγω
λοίμωξης της μητέρας
Σοβαρές ανωμαλίες, όπως συγγενείς καρδιοπάθειες,
νοητική υστέρηση, καταρράκτης, κώφωση,
μικροκεφαλία, μικροοφθαλμία
 Λοίμωξη από κυτταρομεγαλοιό:
Παρατηρείται σε λανθάνουσα φάση στη μητέρα
Κάποια έμβρυα γεννιούνται νεκρά
Κάποια παρουσιάζουν ίκτερο, μικροκεφαλία,
ηπατοσπληνομεγαλία και ακτινολογικά ευρήματα
εγκεφαλικών αποτιτανώσεων και υδροκέφαλο
 Σύφιλη
 Τοξοπλάσμωση
 Ιός απλού έρπητα
 Σύνδρομο επίκτητης ανοσοανεπάρκειας
 Αλκοολικό εμβρυϊκό σύνδρομο:
 Νοητική υστέρηση
 Τυπική φαινοτυπική εικόνα δυσμορφιών στο πρόσωπο
 Μαθησιακές δυσκολίες
 ΔΕΠΥ
 Καρδιακές ανωμαλίες
 Εμφανίζεται πλήρως στο 15% των γυναικών που καταναλώνουν
σε τακτική βάση μεγάλες ποσότητες αλκοόλ
 Παιδιά μητέρων που καταναλώνουν συστηματικά αλκοόλ
εμφανίζουν όλα τα παραπάνω εκτός των δυσμορφιών
 Προγεννητική έκθεση σε φάρμακα:
 Έκθεση κατά την κύηση σε οπιοειδή όπως η ηρωίνη οδηγεί:
Μικρόσωμα για την ηλικία κύησης βρέφη
Περίμετρο κεφαλής μικρότερη από τη 10η εκατοστιαία θέση
Συμπτώματα στέρησης κατά τις δύο πρώτες μέρες της ζωής,
όπως ευερεθιστότητα,
ευερεθιστότητα, υπερτονία,
υπερτονία, τρόμο,
τρόμο, έμετο υψίσυχνο κλάμα
και διαταραχές ύπνου
Απειλητικό για τη ζωή
Παρορμητικότητα και διαταραχές συμπεριφοράς
 Προγεννητική έκθεση σε φάρμακα:
Έκθεση κατά την κύηση σε κοκαΐνη οδηγεί:
Χαμηλό βάρος γέννησης
Προωρότητα
Απεκκρίνεται ως και μια εβδομάδα μετά τον τοκετό
Δεν κάνει συμπτώματα στέρησης
 Επιπλοκές της κύησης:
Τοξιναιμία
Αρρύθμιστος διαβήτης
Κακή διατροφή
Τερατογόνος δράση φαρμακευτικών ουσιών
Προσεκτική και περιορισμένη συνταγογράφηση στην
εγκυμοσύνη
 Περιγεννητική περίοδος:
Ανώριμα και χαμηλού βάρους γέννησης βρέφη
εμφανίζουν νευρολογικές και νοητικές δυσλειτουργίες
κατά τη σχολική ηλικία
Ενδοκρανιακή αιμορραγία ή εγκεφαλική ισχαιμία
οδηγούν σε γνωσιακή δυσλειτουργία
Ενδομήτρια καθυστέρηση της ανάπτυξης
Κοινωνικοοικονομική αποστέρηση
 Επίκτητες διαταραχές παιδικής ηλικίας:
Συγκεκριμένη πάθηση ή σωματικό τραύμα εμφανίζουν
παρενέργειες στην ανάπτυξη ή στις δεξιότητες του
παιδιού εκ των υστέρων
 Λοιμώξεις:
Εγκεφαλίτιδα και μηνιγγίτιδα οι σοβαρότερες λοιμώξεις
που επηρεάζουν την εγκεφαλική λειτουργία
Λόγω της παγκόσμιας εφαρμογής των εμβολιασμών
η επίπτωση των βακτηριακών λοιμώξεων του ΚΝΣ έχει
σημαντικά ελαττωθεί.
Οι εγκεφαλίτιδες είναι κυρίως ιογενούς αιτιολογίας
Η μηνιγγίτιδα αν καθυστερήσει να διαγνωσθεί
επηρεάζει σοβαρά τη νοητική ανάπτυξη του παιδιού
 Τραύματα κεφαλής:
Κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις λόγω:
Τροχαία ατυχήματα
Οικιακά ατυχήματα
Κακοποίηση
 Άλλοι παράγοντες:
Καρδιακή ανακοπή λόγω αναισθησίας
Ασφυξία εξ αιτίας παρ’ ολίγον πνιγμού
Χρόνια έκθεση σε μόλυβδο
Ενδοκρανιακοί όγκοι
Χειρουργικές επεμβάσεις
Χημειοθεραπεία
Περιβαλλοντικοί και κοινωνικοπολιτισμικοί παράγοντες
 Σημαντική στέρηση τροφής κι εκπαίδευσης

 Προγεννητικοί περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως κακή υγειονομική
περίθαλψη και ελλιπής διατροφή της μητέρας
 Εφηβική εγκυμοσύνη
 Περιορισμένη ιατρική φροντίδα μετά τη γέννηση
 Κακή διατροφή
 Έκθεση σε τοξικούς παράγοντες
 Σωματικοί τραυματισμοί
 Οικογενειακή αστάθεια
 Πολλαπλά κι ανεπαρκή πρόσωπα φροντίδας
 Ψυχική νόσος του γονέα
Διάγνωση
 Λήψη ιστορικού
 Αξιολόγηση νοημοσύνης με σταθμισμένες δοκιμασίες
 Εκτίμηση προσαρμοστικής λειτουργίας
 Ψυχιατρική συνέντευξη
 Παιδιατρική εξέταση
 Νευρολογική εξέταση
 Εργαστηριακές εξετάσεις
Διάγνωση
 Εγκυμοσύνη
 Τοκετός
 Οικογενειακό ιστορικό νοητικής υστέρησης
 Συγγένεια των γονιών
 Κληρονομικές διαταραχές
Διάγνωση
 Ψυχιατρική συνέντευξη:
 Δυο παράγοντες έχουν θεμελιώδη σημασία όταν εξετάζεται
ένας ασθενής:
Η συμπεριφορά του εξεταστή
Ο τρόπος επικοινωνίας
 Ο εξεταστής δε θα πρέπει να ακολουθήσει τη νοητική ηλικία του
ασθενούς η οποία άλλωστε δεν τον χαρακτηρίζει πλήρως
 Οι λεκτικές ικανότητες του ασθενούς, εκφραζόμενος και
αντιλαμβανόμενος λόγος πρέπει να αξιολογηθούν
 Άτομα με νοητική υστέρηση συχνά έχουν εμπειρίες αποτυχίας σε
όλους τους τομείς και μπορεί να έχουν άγχος σχετικά με την εξέταση
Διάγνωση
 Υποστηρικτική και πραγματική εξήγηση για τη διαγνωστική διαδικασία
ιδιαίτερα σε ασθενείς με ικανοποιητική γλωσσική αντίληψη
 Αδρή καθοδήγηση,
καθοδήγηση, δομή και επαναλαμβανόμενη ενίσχυση προκειμένου να
διατηρηθεί η εστίαση στη συγκεκριμένη δραστηριότητα
 Κινητικός έλεγχος
 Διάσπαση προσοχής
 Αντιληπτικές και μνημονικές διαστρεβλώσεις
 Χρήση του λόγου
 Έλεγχος πραγματικότητας
 Ικανότητα γενίκευσης μέσω της εμπειρίας
Διάγνωση
 Φύση και ωριμότητα των αμυνών του ασθενούς, όπως
αποφυγή, απώθηση, άρνηση, ενδοβολή, μόνωση
 Ανοχή στη ματαίωση
 Έλεγχος αναμνήσεων
 Εικόνα εαυτού
 Κίνητρο για εξερεύνηση
Διάγνωση
 Φυσική εξέταση:
 Σχήμα και μέγεθος κεφαλής
 Πρόσωπο του ασθενούς
 Εκφράσεις του προσώπου
 Χρώμα και υφή δέρματος και μαλλιών
 Θολωτή υπερώα
 Μέγεθος του θυρεοειδή
 Σωματική διάπλαση
 Δερμογλυφικά:
Δερμογλυφικά: εξαιρετική ακαμψία και πτυχώσεις κατά την κάμψη του χεριού
Διάγνωση
 Νευρολογική εκτίμηση:
 Ακοή
 Όραση
 Επιληψία
 Ανωμαλίες στις κινητικές περιοχές,
περιοχές, όπως σπαστικότητα,
σπαστικότητα, υποτονία,
υποτονία, αύξηση
τενόντιων αντ/
αντ/κων,
κων, χορειοαθέτωση,
χορειοαθέτωση, αδεξιότητα,
αδεξιότητα, φτωχός συντονισμός
 Κακή πρόγνωση στα βρέφη με έλλειψη δραστηριότητας,
δραστηριότητας, γενική υποτονία και
υπερβολική αντίδραση στα ερεθίσματα
 Μεγαλύτερα παιδιά υπεραντιδραστικότητα,
υπεραντιδραστικότητα, διάσπαση προσοχής και χαμηλή
ανοχή στη ματαίωση
 Ακτινογραφία εγκεφάλου
 Αξονική και μαγνητική τομογραφία
 ΗΕΓ
Κλινικά χαρακτηριστικά
 Ήπια νοητική υστέρηση:
 Δεν μπαίνει διάγνωση πριν πάει το παιδί σχολείο
 Οι κοινωνικές δεξιότητες και η επικοινωνία είναι επαρκείς για τα
προσχολικά χρόνια
 Κατά τα σχολικά χρόνια εμφανίζονται γνωσιακά ελλείματα
 Λειτουργούν σε ακαδημαϊκό επίπεδο κατά τη διάρκεια της
βασικής εκπαίδευσης
 Οι επαγγελματικές τους δεξιότητες επαρκούν σε υποστηρικτικό
περιβάλλον
 Οι κοινωνική τους ένταξη μπορεί να είναι δύσκολη
 Μέτρια νοητική υστέρηση:
 Η ικανότητα για επικοινωνία αναπτύσσεται πιο αργά
 Από το δημοτικό ξεκινά η κοινωνική απομόνωση
 Η ακαδημαϊκή επιτυχία περιορίζεται στο επίπεδο της μέσης
στοιχειώδους εκπαίδευσης
 Τα παιδιά επωφελούνται από την εξατομικευμένη προσοχή που
εστιάζεται στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων αυτοεξυπηρέτησης
 Επάρκεια στην άσκηση εργασιακών καθηκόντων σε
υποστηρικτικό περιβάλλον
Σοβαρή νοητική υστέρηση:
Εμφανής από τα προσχολικά χρόνια
Ελάχιστος λόγος
Φτωχή κινητική ανάπτυξη
Κατά την εφηβεία μπορεί να αναπτυχθούν
εξωλεκτικές μορφές επικοινωνίας
Ανάγκη για εκτεταμένη εποπτεία
Πολύ Σοβαρή νοητική υστέρηση:
Ανάγκη για συνεχή εποπτεία
Σοβαρός περιορισμός στην επικοινωνία και τις
κινητικές δεξιότητες
Στην ενήλικη ζωή μπορεί να αναπτυχθεί ο
λόγος και απλές δεξιότητες αυτοεξυπηρέτησης.
 Ορισμένα κλινικά χαρακτηριστικά εμφανίζονται με
μεγαλύτερη συχνότητα στα άτομα με νοητική υστέρηση:
 Υπερδραστηριότητα
 Χαμηλή ανοχή στη ματαίωση
 Επιθετικότητα
 Συναισθηματική αστάθεια
 Επαναλαμβανόμενες και στερεοτυπικές συμπεριφορές
 Συμπεριφορές αυτοτραυματισμού
Εργαστηριακές εξετάσεις
Χρωμοσωματικές μελέτες
Εξετάσεις ούρων και αίματος
ΗΕΓ
Νευροαπεικόνιση
Εκτίμηση ακοής και λόγου
Ψυχολογική εκτίμηση
Πορεία και πρόγνωση
Στις περισσότερες περιπτώσεις η υποκείμενη ανωμαλία δε

βελτιώνεται αλλά το επίπεδο της προσαρμοστικότητας του
ατόμου μπορεί να επηρεαστεί θετικά από ένα βελτιωμένο
και υποστηρικτικό περιβάλλον.
Διαφορική Διάγνωση
Δυσπροσαρμοστικά μοτίβα σε κοινωνικές και σχολικές καταστάσεις
Φτωχή οικογενειακή ζωή
Αισθητηριακές ανωμαλίες
Διαταραχές λόγου
Εγκεφαλική παράλυση
Χρόνιες ασθένειες
Σπασμοί
ΔΑΔ
Θεραπεία
Πρωτογενής πρόληψη
Δευτερογενής πρόληψη
Τριτογενής πρόληψη
Επιμόρφωση του παιδιού
Ψυχοθεραπεία
Οικογενειακή εκπαίδευση
Κοινωνική παρέμβαση
Φαρμακολογία
Πρώιμη παρέμβαση
Σχολείο
και Εφήβων
Μαθησιακές Δυσκολίες
γενικές έννοιες
 Οι μαθησιακές δυσκολίες χαρακτηρίζονται από

ακαδημαϊκή υστέρηση στην ανάγνωση, στην γραπτή
έκφραση και στα μαθηματικά σε σύγκριση με τις
γενικότερες νοητικές ικανότητες του παιδιού.
 Τα παιδιά με μαθησιακές διαταραχές συχνά
δυσκολεύονται να συμβαδίσουν με τους συνομηλίκους
του σε συγκεκριμένα ακαδημαϊκά αντικείμενα, ενώ
διαπρέπουν σε άλλα.
 Οι μαθησιακές διαταραχες δεν είναι ασυνήθιστες.

 Προσβάλλουν το 5% τουλάχιστον των παιδιών
σχολικής ηλικίας.
 Το DSM-IV εισήγαγε τον όρο μαθησιακές διαταραχές
που προηγουμένως αποκαλούνταν διαταραχές των
ακαδημαϊκών δεξιοτήτων
 Για τη διάγνωση των μαθησιακών διαταραχών

απαραίτητη προϋπόθεση είναι η επίδοση του παιδιού
στο πλαίσιο της συγκεκριμένης μαθησιακής
διαταραχής να είναι σημαντικά μικρότερη του
αναμενόμενου και τα μαθησιακά προβλήματα να
παρεμβάλλονται στα ακαδημαϊκά επιτεύγματα και τις
δραστηριότητες της καθημερινότητας.
 Το DSM-IV-TR περιλαμβάνει 4 διαγνωστικές κατηγορίες:

 Διαταραχή της ανάγνωσης
 Διαταραχή των μαθηματικών
 Διαταραχή της γραπτής έκφρασης
 Μη αλλιώς προσδιοριζόμενη μαθησιακή διαταραχή
 Τα παιδιά με μια μαθησιακή διαταραχή, όπως για

παράδειγμα της ανάγνωσης, μπορούν να ταυτοποιηθούν
με δύο τρόπους:
 Τα παιδιά που η αναγνωστική τους ικανότητα υπολείπεται των
περισσοτέρων από τα υπόλοιπα παιδιά της ίδιας ηλικίας
 Τα παιδιά των οποίων η επίδοση στην ανάγνωση είναι
σημαντικά χαμηλότερη έναντι εκείνης που αναμένεται με βάση
το συνολικό τους I.Q.
 Οι μαθησιακές διαταραχές συχνά προκαλούν:

 Αγωνία στο παιδί σχετικά με την επιτυχία στο σχολείο
 Αποθάρρυνση
 Χαμηλή αυτοεκτίμηση
 Χρόνια απογοήτευση
 Φτωχές σχέσεις με συνομηλίκους
 Οι μαθησιακές διαταραχές σχετίζονται με υψηλότερο

του μέσου όρου κίνδυνο για μια ποικιλία διαταραχών:
 ΔΕΠΥ
 Διαταραχές της διαγωγής
 Διαταραχές της επικοινωνίας
 Καταθλιπτικές διαταραχές
 Οι μαθησιακές διαταραχές μπορεί να σχετίζονται με:

 Μείζονα καταθλιπτική διαταραχή
 Δυσθυμική διαταραχή
 Άλλες αναπτυξιακές διαταραχές
 Στην ανάπτυξη μαθησιακών διαταραχών μπορεί να

συνεισφέρουν:
 Η γενετική προδιάθεση
 Η περιγεννητική βλάβη
 Οι νευρολογικές ή άλλες παθολογικές καταστάσεις
Πολλά παιδιά με μαθησιακές διαταραχές δεν
διαθέτουν ειδικούς παράγοντες κινδύνου
 Οι μαθησιακές διαταραχές συχνά παρατηρούνται σε

συνδυασμό με καταστάσεις όπως:
 Η δηλητηρίαση από μόλυβδο
 Το σύνδρομο αλκοολικού εμβρύου
 Η ενδομήτρια έκθεση σε ναρκωτικά
Οι έφηβοι με μαθησιακές δυσκολίες είναι 11/2 φορά
πιθανότερο να παρατήσουν το σχολείο
Διαταραχή της Ανάγνωσης
 Η διαταραχή της ανάγνωσης είναι παρούσα στο 75% περίπου
των παιδιών και εφήβων με μαθησιακές διαταραχές
 Η διαταραχή της ανάγνωσης ορίζεται ως μια αναγνωστική
επίδοση η οποία υπολείπεται σημαντικά του αναμενόμενου
επιπέδου για την ηλικία,

ηλικία, την εκπαίδευση και τη νοημοσύνη του
παιδιού,
παιδιού, με το έλλειμμα να παρεμβάλλεται σημαντικά στην
ακαδημαϊκή επιτυχία και τις καθημερινές δραστηριότητες που
περιλαμβάνουν ανάγνωση
 Η διαταραχή της ανάγνωσης χαρακτηρίζεται από:

 ελλειμματική ικανότητα αναγνώρισης λέξεων
 Βραδεία και μη ακριβή ανάγνωση
 Ελλιπή κατανόηση
 Στη δεκαετία το ’60 υιοθετήθηκε ο όρος δυσλεξία,
οποίος στη συνέχεια αντικαταστάθηκε από την
μαθησιακή διαταραχή
Αιτιολογία
 Στοιχεία από νοητικές, νευροαπεικονιστικές και γενετικές

μελέτες δείχνουν ότι η διαταραχή της ανάγνωσης
περιγράφεται ακριβέστερα ως μια νευροβιολογική
διαταραχή με γενετική προέλευση
 Τα παιδιά που μοχθούν στην ανάγνωση διαθέτουν
κάποιο έλλειμμα των δεξιοτήτων της φωνολογικής
επεξεργασίας

 Η διαταραχή της ανάγνωσης αποτελεί ένα γλωσσικό

έλλειμμα, οπότε ο ανατομικός τόπος της
δυσλειτουργίας είναι ο αριστερός εγκέφαλος
 Το πυρηνικό έλλειμμα των παιδιών με διαταραχή της
ανάγνωσης αναφέρεται στην περιοχή της χρήσης της
γλώσσας
 Το 35 με 40% των πρώτου βαθμού συγγενών των

παιδιών με διαταραχή της ανάγνωσης διαθέτει επίσης
κάποιου βαθμού αναγνωστική αναπηρία
 Οι διαδικασίες κωδικοποίησης και η μνήμη εργασίας
αποτελούν τις περιοχές αδυναμίας των παιδιών με
διαταραχή της ανάγνωσης, παρά η προσοχή και η
μακροπρόθεσμη μνήμη

Διάγνωση
 Χαρακτηριστικά διαγνωστικά γνωρίσματα:

 Δυσκολίες στην ανάκληση
 Δυσκολίες στην ανάδυση
 Δυσκολίες στην αλληλοδιαδοχή
τυπωμένων γραμμάτων και λέξεων
 Δυσκολία στην επεξεργασία εκλεπτυσμένων
γραμματικών κατασκευών
 Δυσκολία στην εξαγωγή συμπερασμάτων
Διάγνωση

Διάγνωση
 Τα παιδιά που έχουν την διαταραχή της ανάγνωσης μπορούν να
ταυτοποιηθούν συνήθως μέχρι την ηλικία των 7 ετών (δεύτερη
τάξη του Δημοτικού)

Δημοτικού)
 Τα παιδιά μπορεί ορισμένες φορές να αναπληρώνουν τη
διαταραχή στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού χρησιμοποιώντας
τη μνήμη και την εξαγωγή συμπερασμάτων,

συμπερασμάτων, ιδιαίτερα όταν το
παιδί έχει υψηλή νοημοσύνη οπότε η διαταραχή μπορεί να μην
διαγνωσθεί μέχρι και την Δ’ Δημοτικού ή και αργότερα

Διάγνωση
 Τα παιδιά που έχουν την διαταραχή της ανάγνωσης κάνουν

πολλά λάθη κατά την προφορική ανάγνωση (παραλήψεις,
προσθήκες, παραμορφώσεις των λέξεων)
 Η αναγνωστική ταχύτητα του παιδιού είναι χαμηλή συχνά με
ελάχιστη κατανόηση
 Διαθέτουν μια καλή για την ηλικία τους ικανότητα
αντιγραφής από γραπτό ή τυπωμένο κείμενο

 Έχουν πάντα προβλήματα ορθογραφίας

Διάγνωση
 Για τα παιδιά που έχουν την διαταραχή της ανάγνωσης

δεν υπάρχουν ειδικά φυσικά σημεία ή εργαστηριακές
τιμές που να βοηθούν στην διάγνωση
 Η διάγνωση γίνεται μέσα από την κλινική αξιολόγηση:
 την μαθησιακή εκτίμηση με σταθμισμένα εργαλεία
 την ψυχολογική αξιολόγηση (τεστ νοημοσύνης και
προβολικές δοκιμασίες)
Θεραπεία
 Οι στρατηγικές θεραπείας κατά την μαθησιακή

παρέμβαση για τα παιδιά με διαταραχή της
ανάγνωσης (ειδική μαθησιακή θεραπεία,
ψυχοπαιδαγωγική παρέμβαση) περιλαμβάνουν άμεση
διδασκαλία των ποικίλων συστατικών στοιχείων της
ανάγνωσης που επικεντρώνουν την προσοχή του
παιδιού στις συνδέσεις μεταξύ των ήχων της ομιλίας και
του συλλαβισμού

Θεραπεία
 Ψυχοθεραπεία: η σχέση θεραπευτή-ασθενούς είναι

καθοριστική για την έκβαση της θεραπείας
εκπαιδευτικής αποκατάστασης
 Συμβουλευτική γονέων
 Βελτίωση κοινωνικών δεξιοτήτων
 Φαρμακοθεραπεία ΔΕΝ ενδείκνυται
Διαταραχή των Μαθηματικών
 Τα παιδιά με διαταραχή των μαθηματικών έχουν:

 δυσκολία μάθησης και ανάκλησης αριθμών
 δεν μπορούν να θυμηθούν απλές μαθηματικές πράξεις
 έχουν αργό ρυθμό κατά τους υπολογισμούς
 κάνουν λάθη κατά τους υπολογισμούς
 Έχουν φτωχή επίδοση σε 4 ομάδες της διαταραχής:

 Γλωσσικές δεξιότητες: όσες σχετίζονται με την
κατανόηση μαθηματικών όρων και τη μετατροπή
γραπτών προβλημάτων σε μαθηματικά σύμβολα
 Αντιληπτικές δεξιότητες: η ικανότητα αναγνώρισης και
κατανόησης συμβόλων και ιεραρχούμενων συνόλων
αριθμών
 Έχουν φτωχή επίδοση σε 4 ομάδες της διαταραχής:

 Μαθηματικές δεξιότητες: βασικές πράξεις πρόσθεσης,
αφαίρεσης, πολλαπλασιασμού, διαίρεσης και της
επακόλουθης σειριοθέτησης των βασικών πράξεων
 Δεξιότητες συγκέντρωσης: αντιγραφή χωρίς λάθη
αριθμών και παρατήρηση χωρίς λάθη μαθηματικών
συμβόλων
 Η διαταραχή των μαθηματικών συχνά συνυπάρχει με:

 Διαταραχή της ανάγνωσης
 Διαταραχή της γραπτής έκφρασης
 Διαταραχή της γλωσσικής έκφρασης
 Μικτή διαταραχή της γλωσσικής έκφρασης και αντίληψης
 Αναπτυξιακή διαταραχή του συντονισμού

 Η διαταραχή των μαθηματικών οφείλεται τουλάχιστον

εν μέρει σε γενετικούς παράγοντες
 Πολυπαραγοντική αιτιολογία:
 Σωματική ανάπτυξη
 Εκπαίδευση
 Ψυχοσυναισθηματική ωριμότητα-ανάπτυξη
 Κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες

Διάγνωση
 Πολλές διαφορετικές δεξιότητες είναι απαραίτητες για τη

μαθηματική επάρκεια:
 Γλωσσικές δεξιότητες:
δεξιότητες: χρειάζονται για την κατανόηση των
μαθηματικών όρων,
όρων, των γραπτών προβλημάτων και τη
μετάφρασή τους στις κατάλληλες μαθηματικές διεργασίες
 Εννοιολογικές δεξιότητες:
δεξιότητες: περιλαμβάνουν αναγνώριση των
μαθηματικών συμβόλων,
συμβόλων, ώστε να είναι δυνατή η κατάλληλη
χρήση των μαθηματικών σημείων

Διάγνωση
 Πολλές διαφορετικές δεξιότητες είναι απαραίτητες για τη

μαθηματική επάρκεια:
 Υπολογιστικές δεξιότητες:
δεξιότητες: περιλαμβάνουν την ικανότητα
κατάλληλης ευθυγράμμισης των αριθμών και στη συνέχεια
χρησιμοποίησης των κανόνων της μαθηματικής πράξης

Διάγνωση
 Τα κοινά χαρακτηριστικά της διαταραχής περιλαμβάνουν:

περιλαμβάνουν:
 Δυσκολίες στη μάθηση των ονομάτων των αριθμών
 Δυσκολίες στην ανάκληση σημείων της πρόσθεσης και της
αφαίρεσης
 Δυσκολίες στη μάθηση των πινάκων του πολλαπλασιασμού
 Δυσκολίες στη μετάφραση γραπτών προβλημάτων σε
υπολογισμούς
 Τη διενέργεια των υπολογισμών με το αναμενόμενο βήμα

Διάγνωση
 Τα περισσότερα παιδιά με διαταραχή των

μαθηματικών μπορούν να ανιχνευθούν κατά τη
διάρκεια της Β’ και Γ’ Δημοτικού
Θεραπεία
 Οι δυσκολίες των παιδιών με διαταραχή των μαθηματικών

δεν φαίνεται να είναι μια σταθερή διαταραχή στο πέρασμα
του χρόνου
 Η πρώιμη παρέμβαση μπορεί να οδηγήσει στην βελτίωση
των ικανοτήτων στους βασικούς υπολογισμούς
 Μαθησιακή παρέμβαση: συνδυάζει διδασκαλία
μαθηματικών εννοιών με συνεχή εξάσκηση στην επίλυση
μαθηματικών προβλημάτων
Διαταραχή της Γραπτής Έκφρασης
 Η γραπτή έκφραση είναι η πιο σύνθετη δεξιότητα που

αποκτάται προκειμένου να αποδοθεί η κατανόηση της
γλώσσας και να εκφραστούν σκέψεις και ιδέες
Η γραπτή έκφραση κατακτάται οψιμότερα της

γλώσσας και της ανάγνωσης
 Παλιότερα πίστευαν ότι η δυσγραφία-η κακή

γραφική δεξιότητα-δεν εκδηλωνόταν όταν
απουσίαζε η διαταραχή της ανάγνωσης.
 Τα νέα δεδομένα υποδηλώνουν ότι η διαταραχή

της γραπτής έκφρασης μπορεί να υπάρχει
μεμονωμένα
 Η γραπτή έκφραση είναι ένας ευαίσθητος

δείκτης πιο λεπτών, αν και επιβαρυντικών,
ελλειμμάτων στη χρήση της γλώσσας που κατά
κανόνα δεν ανιχνεύονται από τις σταθμισμένες
δοκιμασίες ελέγχου της ανάγνωσης και της
γλώσσας
 Συνιστώσες της διαταραχής της γραπτής

έκφρασης:
Κακή ορθογραφία
Λάθη στη γραμματική
Λάθη στα σημεία στίξης
Κακός γραφικός χαρακτήρας

Διάγνωση
 Ορθογραφικά λάθη
 Γραμματικά λάθη: χρήση λάθος χρόνων,

παράλειψη λέξεων σε προτάσεις, τοποθέτηση
λέξεων σε λάθος σειρά
 Λάθη στα σημεία στίξης και δυσκολία να

θυμηθεί λέξεις που γράφονται με κεφαλαίο
Διάγνωση
 Κακός γραφικός χαρακτήρας: γράμματα

ανεστραμμένα, μη αναγνωρίσιμα, μείγμα μικρών
και κεφαλαίων
 Κακή οργάνωση του κειμένου: έλλειψη κρίσιμων

στοιχείων ή μη σαφή έκφραση της υπόθεσης

Διάγνωση
πορεία και πρόγνωση
 Σε σοβαρές περιπτώσεις η διαταραχή της γραπτής

έκφρασης είναι εμφανής από την ηλικία των 7 ετών (Β’
Δημοτικού)
 Σε λιγότερο σοβαρές μπορεί να μην διαγνωσθεί μέχρι και
την ηλικία των 10 ετών
 Τα παιδιά που αναπληρώνουν τα ελλείμματα ή
αντιπαρέρχονται τη διαταραχή προέρχονται από
οικογένειες με υψηλό κοινωνικο-οικονομικό υπόβαθρο

Θεραπεία
Μαθησιακή παρέμβαση: άμεση εξάσκηση

στην ορθογραφία, στο γράψιμο
προτάσεων και στην επανάληψη
γραμματικών κανόνων
Συμβουλευτική γονέων
Μαθησιακή Διαταραχή μη προσδιοριζόμενη
αλλιώς
 Αποτελεί μια νέα κατηγορία του DSM-IV-TR για

διαταραχές που δεν πληρούν τα κριτήρια για
κάποια άλλη ειδική μαθησιακή διαταραχή, αλλά
προκαλούν έκπτωση και αντανακλούν
μαθησιακές ικανότητες που υπολείπονται των
αναμενόμενων για τη νοημοσύνη του ατόμου,
την εκπαίδευση και την ηλικία του
και Εφήβων
Διαταραχές των Κινητικών Δεξιοτήτων
Αναπτυξιακή Διαταραχή του Συντονισμού
των Κινήσεων
 Τα παιδιά με αναπτυξιακή διαταραχή του

συντονισμού των κινήσεων αγωνίζονται να
εκτελέσουν με ακρίβεια τις κινητικές
δραστηριότητες της καθημερινής ζωής, όπως το
κουτσό, το τρέξιμο, το πιάσιμο μιας μπάλας, το
δέσιμο των κορδονιών ή το γράψιμο

 Τα παιδιά με τη διαταραχή μπορεί να εμφανίσουν

καθυστέρηση στην επίτευξη κινητικών
ορόσημων, όπως το κάθισα, το μπουσούλημα,
το περπάτημα
 Τα παιδιά με τη διαταραχή είναι αδέξια (αδρή και
λεπτή κινητικότητα), έχουν κακή επίδοση στα
αθλήματα, έχουν κακό γραφικό χαρακτήρα
 Στη δεκαετία του ‘30 χρησιμοποιήθηκε ο όρος
σύνδρομο αδέξιου παιδιού για να επισημάνει μια
κατάσταση παράδοξων κινητικών συμπεριφορών που
δεν μπορούσαν να συσχετιστούν με καμία άλλη
νευρολογική διαταραχή

Ο όρος χρησιμοποιείται ακόμη για να
ταυτοποιήσει αδρές και λεπτές κινητικές
συμπεριφορές στα παιδιά που χαρακτηρίζονται
από καθυστέρηση ή έλλειψη ακρίβειας και
οδηγούν σε δυσδιάκριτες κινητικές ανικανότητες,
αλλά πολύ συχνά και σε σημαντικού βαθμού
κοινωνική απόρριψη
 Τα παιδιά με την διαταραχή μπορεί να μοιάζουν
με μικρότερα παιδιά λόγω της ανικανότητας τους
να ελέγξουν κινητικές δραστηριότητες τυπικές της
ηλικιακής τους ομάδας
 Έχουν μακροπρόθεσμες δυσκολίες στις σχέσεις
με τους συνομηλίκους τους

 Η διαταραχή σχετίζεται ισχυρά με:
Γλωσσικές διαταραχές
Διαταραχές του λόγου
Διαταραχές της ανάγνωσης
Διαταραχές της γραπτής έκφρασης
Διαταραχές των μαθηματικών
ΔΕΠΥ
Η διάγνωση βασίζεται στο ιστορικό
καθυστέρησης του παιδιού να κατακτήσει
πρώιμα κινητικά ορόσημα, καθώς και την άμεση
παρατήρηση των τρεχόντων ελλειμμάτων
συντονισμού

 Η διάγνωση σχετίζεται με χαμηλότερες του
φυσιολογικού τιμές σε πρακτικές επιμέρους
δοκιμασίες των σταθμισμένων νοητικών
δοκιμασιών και από φυσιολογικές ή ανώτερες
φυσιολογικές τιμές σε λεκτικές επιμέρους
 Η χρονολογική ηλικία και η νοητική ικανότητα του
παιδιού θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη
 Η διαταραχή δεν θα πρέπει να οφείλεται σε

νευρολογική ή νευρομυϊκή κατάσταση
 Τα κλινικά σημεία που υποδηλώνουν την παρουσία
αναπτυξιακής διαταραχής του συντονισμού των
κινήσεων είναι εμφανή πολύ νωρίς, ήδη από την
βρεφική ηλικία, όταν ένα παιδί αρχίζει να επιχειρεί να
εκτελέσει κινήσεις που απαιτούν μυϊκό συντονισμό
 Το θεμελιώδες κλινικό χαρακτηριστικό είναι η
σημαντικά ελλειμματική απόδοση στο μυϊκό
συντονισμό
 Στη βρεφική ηλικία και την πρώιμη παιδική ηλικία
εκδηλώνεται με καθυστερήσεις στην κατάκτηση
αναπτυξιακών κινητικών ορόσημων
 Μεταξύ των ηλικιών 2 και 4 ετών η αδεξιότητα
εκδηλώνεται σε όλες σχεδόν τις δραστηριότητες
που προϋποθέτουν μυϊκό συντονισμό
 Τα μεγαλύτερα παιδιά μπορεί να εκδηλώνουν
ελλειμματικό μυϊκό συντονισμό σε επιτραπέζια
 Στη βρεφική ηλικία και την πρώιμη παιδική ηλικία
εκδηλώνεται με καθυστερήσεις στην κατάκτηση
αναπτυξιακών κινητικών ορόσημων
 Μεταξύ των ηλικιών 2 και 4 ετών η αδεξιότητα
εκδηλώνεται σε όλες σχεδόν τις δραστηριότητες
που προϋποθέτουν μυϊκό συντονισμό
 Τα μεγαλύτερα παιδιά μπορεί να εκδηλώνουν
ελλειμματικό μυϊκό συντονισμό σε επιτραπέζια

 Διαφορική διάγνωση:
Μυική δυστροφία
ΔΑΔ
ΔΕΠΥ
 Πορεία και πρόγνωση:
ελάχιστα στοιχεία είναι διαθέσιμα αναφορικά με
την μακροπρόθεσμη έκβαση των παιδιών με τη
διαταραχή του συντονισμού των κινήσεων, είτε
έλαβαν θεραπεία είτε όχι
Η αδεξιότητα γενικά επιμένει στην εφηβική και την
ενήλικη ζωή

 Οι θεραπευτικές παρεμβάσεις εκμεταλλεύονται
πολλούς τρόπους που περιλαμβάνουν οπτικά,
ακουστικά και απτά υλικά μέσα και στοχεύουν
στην αισθητηριακή κινητική εξάσκηση για την
εκτέλεση ειδικών κινητικών εργασιών
 Περιλαμβάνει παραλλαγές των προγραμμάτων
αισθητηριακές απαρτίωσης και τροποποιημένης
σωματικής εκπαίδευσης
Τα προγράμματα αισθητηριακής
απαρτίωσης συνίστανται σε σωματικές
δραστηριότητες που αυξάνουν την
επίγνωση της κινητικής και αισθητηριακής
λειτουργίας

Τα προγράμματα τροποποιημένης
σωματικής εκπαίδευσης είναι σχεδιασμένα
έτσι ώστε να βοηθούν τα παιδιά να
απολαμβάνουν την άσκηση και τις
σωματικές δραστηριότητες χωρίς τις
πιέσεις των ομαδικών αθλημάτων
 Τα παιδιά με την διαταραχή μπορεί να
ωφεληθούν από ομάδες κοινωνικών δεξιοτήτων
και άλλες παρεμβάσεις σωστής κοινωνικής
συμπεριφοράς
 Ψυχοθεραπεία
 Φαρμακοθεραπεία δεν ενδείκνυται
και Εφήβων
Διαταραχές της Επικοινωνίας
 Οι διαταραχές επικοινωνίας είναι μεταξύ των

συνηθέστερων διαταραχών στην παιδική ηλικία
 Τα παιδιά πρέπει να έχουν βαθιά γνώση της
γλώσσας, δηλαδή ικανότητα κατανόησης και
έκφρασης ιδεών, χρησιμοποιώντας λέξεις και
λόγο, τον τρόπο με τον οποίο εκφέρονται οι
λέξεις
 Διαταραχές επικοινωνίας:
Γλωσσικές διαταραχές:
Διαταραχή γλωσσικής έκφρασης
Μικτή διαταραχή γλωσσικής αντίληψης και
έκφρασης
Διαταραχές του λόγου:
Φωνολογική διαταραχή
Τραυλισμός
 Τα παιδιά με διαταραχές γλωσσικής έκφρασης:

Δυσκολίες στην έκφραση των σκέψεων τους με
λόγια και προτάσεις σε ένα επίπεδο επιτήδευσης
αναμενόμενο για την ηλικία και το αναπτυξιακό
τους επίπεδο σε άλλα πεδία

Αγωνίζονται να εκφραστούν με περιορισμένο
λεξιλόγιο, να μιλούν με μικρές και αγραμμάτιστες
προτάσεις ή να περιγράφουν καταστάσεις με
τρόπο ανοργάνωτο και συχνά παιδαριώδη

Εμφανίζουν καθυστερήσεις στην κατανόηση και
στη ανάμνηση λέξεων σε σύγκριση με άλλα παιδιά
της ηλικίας τους
 Η γλώσσα και ο λόγος πρακτικά διαπλέκονται

Η χρήση της γλώσσας περιλαμβάνει 4
συνιστώσες:
 Φωνολογία
 Γραμματική
 Σημασιολογία
 Πραγματολογία
 Φωνολογία:
Η ικανότητα παραγωγής ήχων που συνιστούν
λέξεις σε μια δεδομένη γλώσσα και τις δεξιότητες
διάκρισης των διαφορετικών φωνημάτων (ήχων
που αποτελούνται από ένα γράμμα ή μια ομάδα
γραμμάτων σε μια γλώσσα
 Γραμματική:
Καθορίζει την οργάνωση των λέξεων και των
κανόνων τοποθέτησης των λέξεων σε μια σειρά
που έχει νόημα σε αυτή τη γλώσσα
 Σημασιολογία:
Αναφέρεται στην οργάνωση των εννοιών και την
απόκτηση των ίδιων των λέξεων
 Πραγματολογία:
Έχει να κάνει με τις δεξιότητες που αφορούν στη
χρήση στην πράξη μιας γλώσσας και των
«κανόνων» συνομιλίας, συμπεριλαμβανομένων
των παύσεων, ώστε ένας ακροατής να μπορεί να
απαντήσει σε μια ερώτηση, και της ενημερότητας
αναφορικά με τη χρονικά στιγμή αλλαγής του
θέματος όταν η συζήτηση διακοπεί
 Μέχρι την ηλικία των 2 ετών:

Τα νήπια μπορεί να γνωρίζουν μέχρι 200 λέξεις
 Μέχρι την ηλικία των 3 ετών:

Τα περισσότερα παιδιά γνωρίζουν τους βασικούς
κανόνες της γλώσσας και μπορούν να
συνομιλήσουν αποτελεσματικά
Διαταραχές της Γλωσσικής Έκφρασης
 Το παιδί με διαταραχή γλωσσικής έκφρασης παρουσιάζει

ένα εκλεκτικό έλλειμμα στην ανάπτυξη της γλωσσικής
έκφρασης σχετικό με τις δεξιότητες γλωσσικής
δεκτικότητας και την εξωλεκτική νοημοσύνη
 Οι δεξιότητες του παιδιού υπολείπονται του
αναμενόμενου επιπέδου λεξιλογίου, της χρήσης των
σωστών χρόνων, της παραγωγής πολύπλοκων
προτάσεων και της ανάκλησης λέξεων
 Τα παιδιά με διαταραχή γλωσσικής έκφρασης

μοιάζουν ως προς τον προφορικό τους λόγο
μικρότερα από την πραγματική τους ηλικία
 Στην κλίμακα νοημοσύνης του Wechsler το
επίπεδο της λεκτικής νοημοσύνης μπορεί να
εμφανίζεται πεσμένο σε σύγκριση με το γενικό
νοητικό πηλίκο του παιδιού

 Η γλωσσική αναπηρία μπορεί:

να αποκτηθεί οποιαδήποτε χρονική στιγμή κατά
τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας ( π.χ.
δευτερογενώς μετά από τραυματισμό ή λόγω μιας
νευρολογικής διαταραχής
να είναι αναπτυξιακή, συνήθως συγγενής χωρίς
εμφανές αίτιο
 Σε κάθε περίπτωση μπορεί να εκδηλωθούν

ελλείμματα στις αντιληπτικές δεξιότητες
(κατανόηση του λόγου) ή τις εκφραστικές
δεξιότητες
 Η διαταραχή της έκφρασης του λόγου συχνά
εκδηλώνεται ενώ απουσιάζουν δυσκολίες
κατανόησης

 Η αντιληπτική δυσλειτουργία σε γενικές γραμμές

επιδεινώνει την επάρκεια στην έκφραση του
λόγου
 Κάθε φορά που οι αντιληπτικές δεξιότητες
εμφανίζουν αρκετά ελλείμματα, ώστε να
δικαιολογούν μια διάγνωση, επηρεάζονται
επίσης και οι εκφραστικές δεξιότητες
 Ο επιπολασμός ανέρχεται σε 6% σε παιδιά

ηλικίας μεταξύ 5 και 11 ετών
 Η διαταραχή είναι δύο με τρεις φορές συχνότερη
στα αγόρια έναντι των κοριτσιών
 Η διαταραχή είναι συχνότερη σε παιδιά των
οποίων οι συγγενείς έχουν οικογενειακό
ιστορικό φωνολογικής διαταραχής ή άλλων
διαταραχών της επικοινωνίας

 Η διαταραχή συνυπάρχει με ψυχιατρικές διαταραχές

σε ποσοστά μεγαλύτερα το μέσου όρου:
 ΔΕΠΥ
 Αγχώδεις διαταραχές
 Εναντιωματική-
Εναντιωματική-προκλητική διαταραχή
 Διαταραχή του λόγου
 Αντιληπτική διαταραχή
 Άλλες μαθησιακές διαταραχές

 Πολυπαραγοντική αιτιολογία
 Ανεπαίσθητη εγκεφαλική βλάβη και ελλείμματα
ωρίμανσης κατά την ανάπτυξη του εγκεφάλου
 Γενετικοί παράγοντες
 Περιβαλλοντικοί παράγοντες
 Εκπαιδευτικοί παράγοντες
 Προγεννητική έκθεση σε ουσίες: αλκοόλ, κοκαΐνη

 Η διαταραχή είναι παρούσα όταν ένα παιδί

διαθέτει ένα εκλεκτικό έλλειμμα στις γλωσσικές
ικανότητες και λειτουργεί ικανοποιητικά σε μη
λεκτικές περιοχές και στις αντιληπτικές δεξιότητες
 Το παιδί αναπτύσσει μη λεκτικές στρατηγικές

ώστε να ενισχύσει την κοινωνικοποίηση του
 Τα χαρακτηριστικά της διαταραχής είναι:

Περιορισμένο λεξιλόγιο
Απλή γραμματική
Ποικιλία στην άρθρωση του λόγου
 Είναι παρούσα:
 Η εσωτερική γλώσσα
Η κατάλληλη χρήση παιχνιδιών και οικιακών
αντικειμένων

 Επιβεβαίωση της διάγνωσης:

 Σταθμισμένες δοκιμασίες γλωσσικές έκφρασης
 Σταθμισμένες δοκιμασίες πρακτικής νοημοσύνης
 Θεμελιώδες χαρακτηριστικό της διαταραχής είναι

η εκσεσημασμένη έκπτωση της ανάπτυξης
κατάλληλης για την ηλικία γλωσσικής έκφρασης,
που οδηγεί στη χρήση λεκτικής ή νοηματικής
γλώσσας που υπολείπεται σημαντικά του
αναμενόμενου επιπέδου σύμφωνα με την
εξωλεκτική νοητική ικανότητα
 Οι δεξιότητες κατανόησης του λόγου

(αποκωδικοποίηση) παραμένουν σχετικά
ακέραιες
 Όταν η διαταραχή είναι σοβαρή μπορεί να
αναγνωριστεί από την ηλικία των 18 μηνών, όταν
το παιδί αποτυγχάνει να εκφέρει αυθόρμητα λόγο
ή δεν παρατηρείται ηχολαλία μεμονωμένων
λέξεων ή ήχων

 Το παιδί δείχνει με το δάχτυλο ή χρησιμοποιεί

χειρονομίες για να δείξει τις επιθυμίες του
 Έχει πρόθεση να επικοινωνήσει
 Διατηρεί βλεμματική επαφή
 Σχετίζεται καλά με την μητέρα και απολαμβάνει
μαζί της το παιχνίδι
 Το λεξιλόγιο είναι σοβαρά περιορισμένο
 Όταν κατονομάζονται αντικείμενα, τα δείχνει
 Όταν το παιδί αρχίζει να μιλάει η άρθρωση είναι

συχνά ανώριμη
 Παρατηρούνται πολλά σφάλματα κατά την
άρθρωση, αλλά δεν είναι σταθερά

 Μέχρι την ηλικία των 4 ετών τα περισσότερα

παιδιά με τη διαταραχή μπορούν να μιλήσουν με
μικρές προτάσεις
 Κατακτούν το λόγο βραδύτερα έναντι των
φυσιολογικών παιδιών
 Καθώς προχωράνε στο σχολείο μπορεί να
αναπτύξουν προβλήματα λόγω απογοήτευσης,
χαμηλής αυτοεκτίμησης και θλίψης
 Δ/δ από νοητική υστέρηση: καθολική έκπτωση

νοητικής λειτουργικότητας
 Δ/δ από μικτή διαταραχή της γλωσσικής
αντίληψης και έκφρασης: η κατανόηση του
λόγου (αποκωδικοποίηση) είναι σημαντικά
χαμηλότερη έναντι του αναμενόμενου

 Δ/δ από ΔΑΔ: δεν διαθέτουν εσωτερική γλώσσα,

συμβολικό παιχνίδι, επαρκή φαντασία,
κατάλληλη χρήση χειρονομιών, ικανότητα για
επαρκείς κοινωνικές σχέσεις και δεν εμφανίζουν
απογοήτευση λόγω της ανικανότητας λεκτικής
επικοινωνίας
 Δ/δ από επίκτητη αφασία ή δυσφασία:

διαθέτουν ιστορικό πρώιμης φυσιολογικής
ανάπτυξης του λόγου
 Δ/δ από εκλεκτική αλαλία: ιστορικό
φυσιολογικής ανάπτυξης του λόγου
Πάντα ακουόγραμμα για να αποκλειστεί η

απώλεια της ακοής

 Η πρόγνωση της διαταραχής σχετίζεται με τη

σοβαρότητα
 Αν τα παιδιά δεν αναπτύξουν διαταραχές της
διάθεσης ή της συμπεριφοράς η πρόγνωση είναι
καλύτερη
 Η γλωσσική έκφραση μπορεί να χρησιμοποιηθεί
ως δείκτης της γενικής ανάπτυξης ή των
κοινωνικών ή επικοινωνιακών δεξιοτήτων
 Η θεραπεία θα πρέπει ιδανικά να ξεκινήσει στα 4-

5 χρόνια, αφού θα έχει επιμείνει η διαταραχή μετά
την προσχολική ηλικία
 Λογοθεραπεία με στόχο τη χρήση λέξεων
προκειμένου να βελτιωθούν οι επικοινωνιακές
στρατηγικές και οι κοινωνικές συναλλαγές
 Συμβουλευτική
Μικτή Διαταραχή της

Γλωσσικής Αντίληψης και Έκφρασης
 Τα παιδιά με τη διαταραχή εμφανίζουν μειωμένες

ικανότητες στην έκφραση και στην αντίληψη
(κατανόηση και αφομοίωση) της ομιλούμενης
γλώσσας
 Περιορισμένο λεξιλόγιο
 Χρήση απλών και μικρών προτάσεων
 Επιπρόσθετα ελλείμματα σε βασικές ακουστικά
εξελισσόμενες δεξιότητες
 Τα παιδιά με τη διαταραχή εμφανίζουν απουσία

κατανόησης ερωτήσεων ή οδηγιών από τους
άλλους
 Αδυναμία να παρακολουθήσουν συζητήσεις
συνομηλίκων ή μελών της οικογένειάς τους
 Γνωσιακά ελλείμματα, κύρια βραδύτερη επεξεργασία
εργασιών (κατονομασία αντικειμένων) και
δοκιμασιών λεπτής κινητικότητας

 Εμφανίζεται στο 5% των παιδιών προσχολικής

ηλικίας και συνεχίζει στο 3% παιδιών σχολικής
ηλικίας
 Συνυπάρχει με:
Άλλες διαταραχές του λόγου και της ομιλίας,
συχνότερα φωνολογική διαταραχή
Μαθησιακές διαταραχές, κυρίως της ανάγνωσης
ΔΕΠΥ
 Αναπτυξιακές εγκεφαλικές ανωμαλίες
 Περιβαλλοντικές επιδράσεις
 Νευρολογική αναπτυξιακή ανωριμότητα

 Τα παιδιά με τη διαταραχή κατακτούν βραδύτερα

το λόγο έναντι των συνομηλίκων τους και
δυσκολεύονται με την κατανόηση συζητήσεων
 Επιβεβαίωση της διάγνωσης με σταθμισμένες
δοκιμασίες για τις αντιληπτικές και εκφραστικές
γλωσσικές ικανότητες
 Το θεμελιώδες χαρακτηριστικό της διαταραχής

είναι η σημαντική έκπτωση της γλωσσικής
κατανόησης και έκφρασης
 Εμφανίζεται τυπικά πριν την ηλικία των 4 ετών
 Σοβαρές μορφές είναι εμφανείς μέχρι τα 2 έτη
 Ήπιες μορφές μπορεί να μην ανιχνευτούν μέχρι
τα 7 έτη ή αργότερα όταν η γλώσσα γίνει
πολυπλοκότερη

 Αν και διαθέτουν για την ηλικία τους κατάλληλη

νοητική ικανότητα εμφανίζουν έντονα
καθυστερημένη και υπολειπόμενη του μέσου
όρου ικανότητα κατανόησης της λεκτικής
νοηματικής γλώσσας
 Η λεκτική ή η νοηματική έκφραση είναι επίσης
ελλειμματική μεταξύ 18 και 24 μηνών
 Εμφανίζεται η αποτυχία του παιδιού να εκφέρει

ένα απλό φώνημα ή να μιμηθεί τις λέξεις κάποιου
άλλου ατόμου
 Πολλά παιδιά εμφανίζουν ακουστικές
αισθητηριακές δυσκολίες ή δεν μπορούν να
επεξεργαστούν οπτικά σύμβολα
 Εμφανίζουν ελλείμματα στην απαρτίωση, τόσο
ακουστικών όσο και οπτικών συμβόλων

 Το παιδί δεν μπορεί να καταδείξει συνηθισμένα

αντικείμενα ή να υπακούσει σε απλές εντολές
 Ανταποκρίνεται φυσιολογικά σε μη λεκτικούς
ήχους από το περιβάλλον, αλλά όχι στον
προφορικό λόγο
 Η κατάκτηση του λόγου είναι πολύ βραδύτερη
 Υπάρχουν δυσκολίες στην ανάκληση πρώιμων
οπτικών και ακουστικών αναμνήσεων
 Υπάρχουν δυσκολίες στην αναγνώριση και

αναπαραγωγή συμβόλων με την κατάλληλη
ακολουθία
 Οι επιληπτικές διαταραχές και η διαταραχή της
ανάγνωσης είναι συχνότερες στους συγγενείς
παιδιών με τη διαταραχή

 Τα περισσότερα παιδιά εμφανίζουν ελλείμματα

και σε όρους μη λεκτικής επικοινωνίας
 Εμφανίζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση
 Ακουόγραμμα
 Δ/δ από τραυλισμό και φωνολογική διαταραχή:

εμφανίζουν φυσιολογική εκφραστική και
αντιληπτική ικανότητα, παρά τα ελλείμματα της
ομιλίας
 Δ/δ από διαταραχή γλωσσικής έκφρασης: η
κατανόηση του προφορικού λόγου εντός των
φυσιολογικών για την ηλικία ορίων

 Δ/δ από νοητική υστέρηση

 Δ/δ από εκλεκτική αλαλία
 Δ/δ από επίκτητη αφασία
 Δ/δ από ΔΑΔ
 Δ/δ από σοβαρή περιβαλλοντική αποστέρηση
 Η πρόγνωση είναι λιγότερη ευνοϊκή έναντι της

αμιγούς διαταραχής της γλωσσικής έκφρασης
 Η βραχυπρόθεσμη πρόγνωση είναι φτωχή όταν
η διαταραχή είναι σοβαρή
 Μαθησιακές και ψυχιατρικές διαταραχές κάνουν
την πρόγνωση επιφυλακτική

 Λογοθεραπεία
 Σημαντικός πρώιμος στόχος της θεραπείας είναι
η κατάκτηση των δεξιοτήτων της στοιχειώδους
ανάγνωσης, διότι αυτές λειτουργούν
προστατευτικά έναντι των ακαδημαϊκών και
ψυχολογικών επιπλοκών
 Συμβουλευτική
Φωνολογική Διαταραχή
 Τα παιδιά με τη διαταραχή δεν έχουν την

ικανότητα να παράγουν κατάλληλα ήχους
ομιλίας, εξαιτίας παραλείψεων ήχων,
αλλοιώσεων ήχων ή μη αντιπροσωπευτικής
προφοράς
 Τυπικές ανωμαλίες της ομιλίας:
Παράλειψη των τελευταίων φωνημάτων της λέξης
Αντικατάσταση ενός φωνήματος από άλλο
 Τα παιδιά με τη διαταραχή μπορεί να εκληφθούν ως

παιδιά μικρότερης ηλικίας λόγω των δυσκολιών
τους στη σωστή παραγωγή των λεκτικών ήχων
 Η διαταραχή περιλαμβάνει:
 Κακή παραγωγή ήχων
 Αντικαταστάσεις ενός ήχου από έναν άλλο
 Παραλείψεις στους ήχους που αποτελούν μέρη μιας
λέξης
Η διάγνωση της διαταραχής γίνεται

συγκρίνοντας τις δεξιότητες ενός συγκεκριμένου
παιδιού με το αναμενόμενο επίπεδο δεξιοτήτων
των άλλων παιδιών της ίδιας ηλικίας
 Η διαταραχή οδηγεί σε λάθη σε ολόκληρες λέξεις
λόγω:
Της λανθασμένης προφοράς των συμφώνων
Της αντικατάστασης ενός ήχου από άλλον
 Η διαταραχή οδηγεί σε λάθη σε ολόκληρες λέξεις

λόγω:
Της παράλειψης ολόκληρων φωνημάτων
Της δυσαρθρίας, δηλαδή ψευδούς ομιλίας λόγω
μη συντονισμού των μυών του λόγου
Δυσπραξίας, δυσκολία στο σχεδιασμό και την
εκτέλεση του λόγου
 Η ανάπτυξη των λεκτικών ήχων εικάζεται πως βασίζεται

τόσο στη γλωσσική όσο και την κινητική ανάπτυξη, οι
οποίες θα πρέπει να απαρτιωθούν ώστε να παραχθούν
οι ήχοι
Η αναπτυξιακή φωνολογική διαταραχή που
χαρακτηρίζεται από συχνά λάθη στην άρθρωση,
αντικαταστάσεις ήχων και παραλείψεις λεκτικών ήχων
δίνει την εντύπωση μωρουδιάσματος στην ομιλία
 Η αναπτυξιακή μορφή αυτής της διαταραχής δεν

οφείλεται σε ανατομικές, φυσιολογικές, ακουστικές
ή νευρολογικές ανωμαλίες
 Ποικίλει από ελαφριά έως σοβαρή και οδηγεί σε λόγο
που κυμαίνεται από εντελώς κατανοητός έως
ακατανόητος
Η αναπτυξιακή φωνολογική διαταραχή της
άρθρωσης είναι η συχνότερη φωνολογική
διαταραχή στα παιδιά
 Ο επιπολασμός της φωνολογικής διαταραχής είναι

3% στα παιδιά προσχολικής ηλικίας, 2% στα παιδιά
ηλικίας 6-7 ετών και 0,5% σε εφήβους ηλικίας 17 ετών
 Η διαταραχή είναι 2-3 φορές συχνότερη στα αγόρια
από ότι στα κορίτσια
 Είναι συχνότερη ανάμεσα στους συγγενείς πρώτου
βαθμού των ασθενών με τη διαταραχή
 Οι διαταραχές που συχνά εκδηλώνονται με

φωνολογική διαταραχή είναι:
 Η διαταραχή της γλωσσικής έκφρασης
 Η μικτή διαταραχή της γλωσσικής αντίληψης και
έκφρασης
 Η αναπτυξιακή διαταραχή του συντονισμού των
κινήσεων
 Ενούρηση
 Περιγεννητικά προβλήματα
 Προβλήματα ακουστικής επεξεργασίας
 Προβλήματα ακουστικής έκπτωσης
 Προβλήματα δομικών ανωμαλιών που σχετίζονται με την
ομιλία
 Περιβαλλοντικοί παράγοντες
Οι φωνολογικές διαταραχές που

οφείλονται σε νευρολογικά ελλείμματα
μπορούν να διακριθούν σε δυσαρθρία και
απραξία ή δυσπραξία
 Η δυσαρθρία οφείλεται σε ελλείμματα στους

νευρολογικούς μηχανισμούς που ρυθμίζουν τον
μυϊκό έλεγχο της ομιλίας όπως σε
Μυϊκή δυστροφία
Εγκεφαλική βλάβη
Λοιμώξεις
 Η απραξία ή δυσπραξία χαρακτηρίζεται από

δυσκολία στην εκτέλεση της ομιλίας ακόμη και
όταν δεν υπάρχει εμφανής παράλυση ή
αδυναμία των μυών που χρησιμοποιούνται στο
λόγο
 Το ουσιαστικό χαρακτηριστικό για τη διάγνωση της

φωνολογικής διαταραχής είναι η καθυστέρηση ή η
αποτυχία ενός παιδιού να παράγει αναπτυξιακά
αναμενόμενους λεκτικούς ήχους, δηλαδή ειδικά
σύμφωνα, που οδηγεί σε παραλείψεις ήχων,
αντικαταστάσεις και παραμορφώσεις των
φωνημάτων
 Τα παιδιά με φωνολογική διαταραχή καθυστερούν ή

είναι ανίκανα να παράγουν λεκτικούς ήχους
σύμφωνα με όσα αναμένονται για την ηλικία τους, τη
νοημοσύνη τους και τη διάλεκτό τους
 Η άρθρωση ενός παιδιού κρίνεται διαταραγμένη
όταν υπολείπεται σημαντικά έναντι αυτής των
περισσότερων παιδιών του ίδιου ηλικιακού, νοητικού
και εκπαιδευτικού επιπέδου
 Η φωνολογική διαταραχή μπορεί να αναγνωριστεί

στην πρώιμη παιδική ηλικία
 Σε σοβαρές περιπτώσεις η διαταραχή αναγνωρίζεται
στην ηλικία των 3 ετών
 Σε λιγότερο σοβαρές περιπτώσεις η διαταραχή
μπορεί να μην είναι εμφανής μέχρι την ηλικία των 6
ετών
 Σε πολύ ήπιες περιπτώσεις μπορεί να είναι

προσβεβλημένος ένας μεμονωμένος λεκτικός ήχος,
δηλαδή ένα φώνημα
 Όταν προσβάλλεται ένα μεμονωμένο φώνημα
πρόκειται για κάποιο που κατακτάται όψιμα στη
φυσιολογική ανάπτυξη του λόγου, όπως το ρ, σ, δ,
φ, ζ, λ και τς
 Μπορεί να προσβληθούν περισσότερα φωνήματα,
αλλά δεν συμπεριλαμβάνονται φωνήεντα
 Τα παιδιά με φωνολογική διαταραχή δεν

μπορούν να προφέρουν σωστά συγκεκριμένα
φωνήματα και μπορεί να:
 Παραμορφώνουν
Αντικαθιστούν
Παραλείπουν
τα προσβεβλημένα φωνήματα
 Οι παραλείψεις:
 είναι η σοβαρότερη μορφή λανθασμένης
άρθρωσης
είναι συχνότερες στο λόγο παιδιών μικρής
ηλικίας
παρατηρούνται στο τέλος της λέξης ή σε
σύνολα συμφώνων
Οι αντικαταστάσεις:
 είναι η αμέσως επόμενη σε σοβαρότητα
μορφή λανθασμένης άρθρωσης
 Οι παραμορφώσεις:
 είναι η λιγότερο σοβαρή μορφή λανθασμένης
άρθρωσης
 είναι συχνότερες στο λόγο μεγαλύτερων παιδιών
 οδηγούν σε έναν ήχο που δεν αποτελεί μέρος της
διαλέκτου του ομιλητή
 μπορεί να είναι η τελευταία μορφή λανθασμένης
άρθρωσης που παραμένει στο λόγο παιδιών που τα
προβλήματα άρθρωσής τους έχουν αμβλυνθεί
Η λανθασμένη άρθρωση των παιδιών με

φωνολογική διαταραχή είναι συχνά ασταθής και
τυχαία
 Είναι συχνότερη:
στις καταλήξεις των λέξεων
σε μεγάλες και πολύπλοκες συντακτικά προτάσεις
κατά τη διάρκεια γρήγορου λόγου
 Τα περισσότερα παιδιά τελικά ξεπερνούν τη

φωνολογική διαταραχή συνήθως μέχρι την Γ’
Δημοτικού
 Μετά την Δ’ Δημοτικού είναι απίθανη η αυτόματη
ανάρρωση και έτσι είναι σημαντική η
προσπάθεια αποκατάστασης της διαταραχής
πριν από την εγκατάσταση επιπλοκών
 Για τη διαφορική διάγνωση πρώτον ο κλινικός θα

πρέπει να καθορίσει ότι η λανθασμένη άρθρωση
είναι αρκετά σοβαρή, ώστε να θεωρείται
ελλειμματική μάλλον παρά φυσιολογική
αναπτυξιακή διαδικασία της εκμάθησης της
ομιλίας
 Δεύτερον ο κλινικός θα πρέπει να καθορίσει ότι

δεν υπάρχουν σωματικές ανωμαλίες που να είναι
υπεύθυνες για τα λάθη της άρθρωσης και να
αποκλείσει νευρολογικές διαταραχές που μπορεί
να προκαλέσουν:
Δυσαρθρία
Ακουστικά ελλείμματα
ΝΥ
ΔΑΔ
 Τρίτον ο κλινικός θα πρέπει να διενεργήσει μια

αξιολόγηση της γλωσσικής έκφρασης και
αντίληψης, ώστε να καθορίσει ότι η λεκτική
δυσκολία δεν οφείλεται αποκλειστικά σε αυτές τις
 Παιδιά με δυσαρθρία διαφέρουν από εκείνα με

φωνολογική διαταραχή
 Η δυσαρθρία είναι διαταραχή που οφείλεται σε
δομικές ή νευρολογικές ανωμαλίες
 Είναι λιγότερο πιθανό να υφεθεί αυτόματα και έχει
πολύ δύσκολη αποκατάσταση
 Εμφανίζουν σιελόρροια, μη φυσιολογική
μάσηση και κατάποση, αργό ρυθμό ομιλίας
 Η θεραπεία περιλαμβάνει:
Λογοθεραπεία
Φαρμακοθεραπεία δεν ενδείκνυται
Τραυλισμός
Ο τραυλισμός είναι μια κατάσταση που

χαρακτηρίζεται από ακούσιες διακοπές της ροής
της ομιλίας
 Η κακή ροή του λόγου μπορεί να οφείλεται σε
διάφορα γεγονότα κινητικότητας που
σχετίζονται με την ομιλία
 Ο τραυλισμός μπορεί να συνίσταται σε ένα ή

περισσότερα από τα ακόλουθα φαινόμενα:
 Επαναλήψεις ήχων
 Επιμηκύνσεις
 Επιφωνήματα
 Παύσεις εντός των λέξεων
 Παρατηρήσιμες αντικαταστάσεις λέξεων ώστε να
αποφευχθεί η παύση
 Ηχηρές ή σιωπηλές παύσεις
 Ο σοβαρός τραυλισμός τυπικά περιλαμβάνει

δευτερογενή χαρακτηριστικά όπως:
 Διαταραχές αναπνοής
 Σούφρωμα των χειλιών
 Πλαταγισμοί της γλώσσας
 Επιπρόσθετες συμπεριφορές όπως:

Μορφασμοί του προσώπου
Τινάγματα της κεφαλής
Ανώμαλες κινήσεις του σώματος
Επιπολασμός
 Ο επιπολασμός του τραυλισμού είναι περίπου 1%
 Είναι συχνότερος σε παιδιά μικρής ηλικίας και
συχνά επιλύεται αυτόματα (80%)
 Η τυπική ηλικία έναρξης είναι 2-7 ετών, με αιχμή
 3-4 φορές συχνότερος στα αγόρια
 Συχνότερος μεταξύ των μελών οικογενειών των
προσβεβλημένων παιδιών
Συννόσηση
 Τα πολύ μικρά παιδιά που τραυλίζουν
εμφανίζουν τυπικά κάποια καθυστέρηση στην
ανάπτυξη της γλώσσας και της άρθρωσης
χωρίς συνοδές διαταραχές του λόγου και της
ομιλίας
 Τα παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας
εμφανίζουν μεγαλύτερη επίπτωση:
Αγχωδών εκδηλώσεων-διαταραχών
Σχολικής άρνησης
Συννόσηση
 Τα μεγαλύτερα παιδιά που τραυλίζουν δεν
εμφανίζουν απαραίτητα συνοδές διαταραχές του
λόγου και της ομιλίας, αλλά συχνά εκδηλώνουν
και αγχώδη συμπτώματα και διαταραχές
 Όταν ο τραυλισμός επιμένει στην εφηβεία
παρατηρούνται υψηλά ποσοστά κοινωνικής
απομόνωσης
Συννόσηση
 Ο τραυλισμός σχετίζεται με:
μια ποικιλία ανώμαλων μυϊκών κινήσεων
τικ του άνω σώματος
μορφασμούς του προσώπου
 Ο τραυλισμός συνυπάρχει με:
 ΔΕΠΥ
 Φωνολογική διαταραχή
 Διαταραχή της γλωσσικής έκφρασης
 Μικτή διαταραχή γλωσσικής έκφρασης και αντίληψης

 Γενετικοί
 Νευροφυσιολογικοί
 Ψυχολογικοί παράγοντες
 Ο τραυλισμός επιδεινώνεται σε στρεσσογόνες

καταστάσεις
 Άλλες θεωρίες σχετικά με τα αίτια του τραυλισμού
περιλαμβάνουν οργανικά και μαθησιακά
μοντέλα
 Η κινητική λειτουργικότητα ορισμένων παιδιών
που τραυλίζουν φαίνεται καθυστερημένη ή
ελαφρά ανώμαλη
 Η παρατήρηση των δυσκολιών στο σχεδιασμό
της ομιλίας που παρατηρείται σε κάποια παιδιά
που τραυλίζουν υποδηλώνει ότι στον τραυλισμό
μπορεί να συνεισφέρει μια δυσλειτουργία των
ανώτερων γνωσιακών λειτουργιών
Διάγνωση
 Η διάγνωση του τραυλισμού είναι εύκολη όταν τα
κλινικά χαρακτηριστικά είναι εμφανή και καλά
αναπτυγμένα
 Εύκολη η αναγνώριση των 4 φάσεων του
τραυλισμού
 Διαγνωστικές δυσκολίες προκύπτουν στην
προσπάθεια καθορισμού παρουσίας τραυλισμού σε
πολύ μικρά παιδιά και σε παιδιά προσχολικής ηλικίας
με παροδικές διαταραχές της ροής
 Ο τραυλισμός δεν αρχίζει απότομα, αλλά τυπικά
αναπτύσσεται εντός εβδομάδων ή μηνών με μια
επανάληψη:
 των αρχικών συμφώνων
 ολόκληρων λέξεων που είναι συνήθως οι πρώτες
λέξεις της πρότασης ή μεγάλων λέξεων
 Καθώς ο τραυλισμός εξελίσσεται:
 Οι επαναλήψεις γίνονται συχνότερα
 Με σταθερό τραυλισμό των περισσότερο σημαντικών
λέξεων ή φράσεων
 Ακόμα και αφού ο τραυλισμός αναπτυχθεί
μπορεί να απουσιάζει κατά:
 Την προφορική ανάγνωση
 Των τραγουδιών
 Την ομιλία σε ζώα ή άψυχα αντικείμενα
 Έχουν ταυτοποιηθεί 4 σταδιακά εξελισσόμενες
φάσεις στην ανάπτυξη του τραυλισμού:
Φάση 1:
Συμβαίνει κατά τη διάρκεια της προσχολικής
ηλικίας
Τραυλισμός επεισοδιακός
Εκδηλώνεται για εβδομάδες ή μήνες ανάμεσα σε
μεγάλα διαστήματα φυσιολογικής ομιλίας
Υψηλό ποσοστό ανάρρωσης
Φάση 1:
Τα παιδιά σε αυτή τη φάση τραυλίζουν συχνότερα
όταν:
 είναι σε διέγερση ή αναστατωμένα
όταν φαίνεται να θέλουν να πουν πολλά

όταν υπάρχουν συνθήκες κοινωνικής πίεσης
Φάση 2:
Συμβαίνει κατά τη διάρκεια του Δημοτικού
Τραυλισμός χρόνιος με ελάχιστα ή καθόλου
μεσοδιαστήματα φυσιολογικής ομιλίας
Τα προσβεβλημένα παιδιά έχουν επίγνωση των
δυσκολιών στην ομιλία τους
Ο τραυλισμός συμβαίνει κυρίως με τα μείζονα
τμήματα του λόγου, τα ρήματα, τα ουσιαστικά, τα
επίθετα και τις αντωνυμίες
Φάση 3:
Συμβαίνει μετά την ηλικία των 8 ετών και φτάνει
μέχρι την ενήλικη ζωή, συνήθως μέχρι την όψιμη
παιδική ηλικία και την πρώιμη εφηβεία
Τραυλισμός που έρχεται και παρέρχεται σε
απάντηση συγκεκριμένων καταστάσεων, όπως σε
εξέταση στην τάξη, ομιλά σε ξένους, αγορές σε
καταστήματα, χρήση τηλεφώνου
Κάποιοι ήχοι και λέξεις θεωρούνται δυσκολότεροι
Φάση 4:
Τυπικά εκδηλώνεται στην όψιμη εφηβεία και την
ενήλικη ζωή
Ζωηρή επίφοβη αναμονή του τραυλισμού
(φοβούνται λέξεις, ήχους και καταστάσεις)
Συχνές οι αντικαταστάσεις λέξεων και οι
περιφράσεις
Αγχώδεις και καταθλιπτικές διαταραχές
Διαφορική Διάγνωση
 Δ/δ από:
Διαταραχή της ροής του λόγου στην
προσχολική ηλικία, όπου τα παιδιά δεν έχουν
καλή στη ροή της ομιλίας τους αλλά μοιάζει να
νιώθουν άνετα
Σπαστική δυσφωνία, όπου υπάρχει ένα
παθολογικό αναπνευστικό σχήμα
Ταχυλαλία στην οποία τα άτομα δεν έχουν
επίγνωση της δυσκολίας τους
πορεία και πρόγνωση
 Μακροχρόνια πορεία με περιόδους μερικής
ύφεσης (εβδομάδες έως μήνες) και επιδεινώσεις
οι οποίες συμβαίνουν όταν το άτομο βρίσκεται
υπό πίεση επικοινωνίας
 50-80% όλων των παιδιών που τραυλίζουν,
κυρίως με ήπιο τραυλισμό, αναρρώνουν
αυτόματα
 Στο σχολείο τα παιδιά αντιμετωπίζουν
ακαδημαϊκές δυσκολίες και απομόνωση
θεραπεία
Η άμεση λογοθεραπεία στοχεύει στην
τροποποίηση της τραυλίζουσας απόκρισης σε
ομιλία που να ακούγεται ευφράδης,
ακολουθώντας συστηματικά βήματα και κανόνες
των μηχανισμών ομιλίας που το άτομο μπορεί να
εξασκήσει
 Άλλη μορφή θεραπείας στοχεύει στον
περιορισμό της έντασης και του άγχους κατά τη
διάρκεια της ομιλίας
θεραπεία
 Η θεραπεία που βασίζεται στην άποψη ότι ο
τραυλισμός είναι μια μαθημένη συμπεριφορά
που δεν σχετίζεται απαραίτητα με μια βασική
ψυχική διαταραχή ή νευρολογική ανωμαλία:
Ασχολούνται απευθείας με τη δυσκολία της
ομιλίας, ώστε να ελαχιστοποιήσουν τα θέματα
που συντηρούν και ενισχύουν το τραύλισμα
Να εξουδετερώσουν τα δευτερογενή συμπτώματα
θεραπεία
 Οι πιο πρόσφατα αναπτυγμένες θεραπείες
επικεντρώνονται στην αναδόμηση της ροής του
λόγου
 Φαρμακοθεραπεία ΔΕΝ ενδείκνυται
Διαταραχή της επικοινωνίας μη αλλιώς

προσδιοριζόμενη
 Οι διαταραχές που δεν πληρούν τα διαγνωστικά
κριτήρια για οποιαδήποτε ειδική διαταραχή της
 Θα πρέπει η δυσκολία στην ομιλία να είναι
αρκετά σοβαρή ώστε να προκαλεί έκπτωση της
ακαδημαϊκής απόδοσης ή της κοινωνικής
 Λειτουργικά η παραγωγή της ομιλίας μπορεί να
αναλυθεί σε 5 αλληλεπιδραστικά υποσυστήματα:
Αναπνοή: η ροή του αέρα από τους
πνεύμονες
Φώνηση: η γένεση του ήχου στον λάρυγγα
Συνήχηση: σχηματισμός της ηχητικής
ποιότητας στον φάρυγγα και στη ρινική
κοιλότητα

 Λειτουργικά η παραγωγή της ομιλίας μπορεί να
αναλυθεί σε 5 αλληλεπιδραστικά υποσυστήματα:
Άρθρωση: διαμόρφωση του ηχητικού
ρεύματος σε ήχους συμφώνων και
φωνηέντων με τη γλώσσα, τη γνάθο και τα
χείλη
Χροιά: ρυθμός, ένταση, τονισμός ομιλίας
Τα συστήματα αυτά λειτουργούν
Τα συστήματα αυτά λειτουργούν όλα μαζί,
συγχρόνως προκειμένου να μεταφέρουν
πληροφορίες
Η ποιότητα της φωνής παράλληλα μεταφέρει
πληροφορίες σχετικά με τη συναισθηματική,
ψυχολογική και φυσική κατάσταση του
ομιλητή
Ταχυλαλία
 Δεν αποτελεί διαγνωστική κατηγορία

 Αποτελεί συνοδό ανωμαλία της ομιλίας: η
διαταραχή του ρυθμού και της ταχύτητας της
ομιλίας προκαλούν δυσκολίες στην κατανόηση
 Η ομιλία είναι παράδοξη με ρυθμό διαταραγμένο,
μα απότομα σπασμωδικά ξεσπάσματα
 Συμβαίνει σε παιδιά 2-8 ετών
 Σχετίζεται με μαθησιακές διαταραχές και άλλες
διαταραχές επικοινωνίας
και Εφήβων
Διαταραχή Ελλειμματικής
Προσοχής/Υπερκινητικότητας
 Συνίσταται από ένα επίμονο σχήμα διάσπασης

της προσοχής και/ή υπερκινητικότητας και
παρορμητικής συμπεριφοράς που είναι
σοβαρότερη του αναμενόμενου για παιδιά της
ίδιας ηλικίας και επιπέδου ανάπτυξης
 Η υπερκινητικότητα είναι συχνά δευτερεύουσα σε
σχέση με τον ανεπαρκή έλεγχο της παρόρμησης
 Στις αρχές του 20ού

20ού αιώνα τα παρορμητικά,
παρορμητικά, μη ανεσταλμένα
και υπερκινητικά παιδιά (πολλά από τα οποία εμφάνιζαν
νευρολογικές βλάβες λόγω εγκεφαλίτιδας)

εγκεφαλίτιδας) ομαδοποιούνταν
υπό την ονομασία υπερκινητικό σύνδρομο
 Στη δεκαετία του ’60 ένα ετερογενές σύνολο παιδιών με
ανεπαρκή συντονισμό κινήσεων,

κινήσεων, μαθησιακές δυσκολίες και
συναισθηματική αστάθεια,
αστάθεια, αλλά χωρίς ειδική νευρολογική
βλάβη περιγράφονταν ως έχοντα ελάχιστη εγκεφαλική βλάβη
 Τρεις παρατηρούμενοι τύποι ΔΕΠΥ:

 Απρόσεκτος
 Υπερκινητικός/παρορμητικός
 Συνδυασμένος
 Για να πληρούνται τα κριτήρια για τη διάγνωση
ορισμένα συμπτώματα θα πρέπει να είναι παρόντα
από την ηλικία των 7 ετών, αν και συχνά η διάγνωση
δεν τίθεται πριν από την έναρξη του σχολείου
 Για να πληρούνται τα διαγνωστικά κριτήρια θα

πρέπει η έκπτωση από την ελλειμματική
προσοχή και την υπερκινητικότητα να είναι
παρούσα σε 2 τουλάχιστον πλαίσια και να
παρεμβάλλονται στην αναπτυξιακά κατάλληλη
λειτουργικότητα σε κοινωνικές, ακαδημαϊκές και
εξωσχολικές δραστηριότητες
 Δεν τίθεται η διάγνωση της ΔΕΠΥ όταν τα

συμπτώματα εμφανίζονται σε παιδί, έφηβο ή
ενήλικα με ΔΑΔ, σχιζοφρένεια ή άλλη ψυχωτική
διαταραχή
 Επιδημιολογία:
 3-7% των παιδιών στο Δημοτικό πριν από την εφηβεία
 Συχνότερη στα αγόρια
 Τα αδέρφια παιδιών με ΔΕΠΥ εμφανίζουν συχνότερα
ΔΕΠΥ, μαθησιακές διαταραχές και σχολικές δυσκολίες
 Οι γονείς υπερκινητικότητα, κοινωνικές δυσκολίες,
κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών, μετατρεπτική
διαταραχή
 Αιτιολογία πολυπαραγοντική:
Γενετικοί παράγοντες
Αναπτυξιακοί παράγοντες
Εγκεφαλική βλάβη
Νευροχημικοί παράγοντες
Νευροφυσιολογικοί παράγοντες
Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες
Επίμονα συμπτώματα υπερκινητικότητας,
παρορμητικότητας ή έλλειψης προσοχής, που
προκαλούν έκπτωση σε τουλάχιστον 2
διαφορετικά πλαίσια
Μικρό εύρος προσοχής και εύκολη διάσπασή της
Τα παιδιά με υπερκινητικότητα ως κυρίαρχο
σύμπτωμα είναι πιθανότερο να παραπεμφθούν
για διάγνωση και θεραπεία σε σχέση με παιδιά
που κυρίαρχο γνώρισμά τους είναι η ελλειμματική
προσοχή
Τα παιδιά με υπερκινητικό-παρορμητικό τύπο
εμφανίζουν συχνά διαταραχή διαγωγής
Οι διαταραχές που αφορούν στην ανάγνωση, την
αριθμητική, τη γλώσσα και το συντονισμό των
κινήσεων εμφανίζονται σε παιδιά με ΔΕΠΥ
Η παιδοψυχιατρική αξιολόγηση αποκαλύπτει μια
δευτερογενή καταθλιπτική διάθεση, αλλά όχι
διαταραχές της σκέψης, ελλειμματικό έλεγχο της
πραγματικότητας ή απρόσφορο συναίσθημα
Ακόμη, ένα παιδί με ΔΕΠΥ μπορεί να εμφανίσει
μεγάλη διασπαστικότητα, εμμονές και ένα
συμπαγή τρόπο σκέψης
Περιστασιακά εμφανίζουν στοιχεία ενός βασικού
διάχυτου οργανικής βάσης άγχους που συχνά
αποκαλείται σωματικό άγχος
 Τα παιδία με ΔΕΠΥ μπορεί να εμφανίσουν:
Προβλήματα με τον κινητικό συντονισμό
Δυσκολία με την επεξεργασία κατάλληλων για την
ηλικία ψηφίων
Δυσκολία με τις ταχείες εναλλασσόμενες κινήσεις
 Τα παιδία με ΔΕΠΥ μπορεί να εμφανίσουν:
Δυσκολία με τη διάκριση αριστερού-δεξιού
Αμφιχειρία
Ασυμμετρία των αντανακλαστικών
Soft signs
Συχνά ευρήματα από το ΗΕΓ
 Κλινικά χαρακτηριστικά:
 Τα βρέφη με ΔΕΠΥ :
Είναι αδικαιολόγητα ευαίσθητα σε ερεθίσματα και
αναστατώνονται εύκολα από περιβαλλοντικές
αλλαγές, κοιμούνται λίγο και κλαίνε πολύ
Είναι ατάραχα και χαλαρά, κοιμούνται πολλές ώρες
και φαίνεται να αναπτύσσονται αργά τους
πρώτους μήνες της ζωής (σπανιότερα)
 Στο σχολείο τα παιδιά με ΔΕΠΥ :
Δεν μπορούν να ολοκληρώσουν μια εργασία που
ξεκινάνε
Δεν μπορούν να περιμένουν τη σειρά τους
Δεν μπορούν να ακολουθήσουν τους κανόνες
Η απόδοση τους είναι ασταθής
 Στο σπίτι τα παιδιά με ΔΕΠΥ :
Είναι πολύ κινητικά, εκρηκτικά και ευερέθιστα
Είναι συναισθηματικά ασταθή
Η διάθεσή τους είναι απρόβλεπτη
Η παρορμητικότητα είναι έντονη
Έχουν συχνά ατυχήματα
 Όλα τα παραπάνω έχουν ως αποτέλεσμα:
Μειωμένη ανοχή στη ματαίωση
Αρνητική εικόνα εαυτού
Αντιδραστική επιθετικότητα
Εκδραματίσεις (αντικοινωνικές συμπεριφορές,
αυτοτιμωρητικές εκδηλώσεις)
 Διαφορική Διάγνωση:
 Διπολικές διαταραχές
 Διαταραχή διαγωγής
 Μαθησιακές δυσκολίες
 Ποικίλει
 Η υπερκινητικότητα μετά την εφηβεία υποχωρεί ή και
εξαφανίζεται
 Το ελαττωμένο εύρος προσοχής και τα προβλήματα
ελέγχου των παρορμήσεων επιμένουν
 Η υπερδραστηριότητα είναι το πρώτο σύμπτωμα που
υφίεται και η διάσπαση προσοχής το τελευταίο
 Η επιμονή της ΔΕΠΥ προβλέπεται από:
Το οικογενειακό ιστορικό της διαταραχής
Τα αρνητικά γεγονότα ζωής
Τη συννοσυρότητα με διαταραχή διαγωγής, κατάθλιψη
και διαταραχών άγχους
 Θεραπεία:
 Φαρμακοθεραπεία:
Φάρμακα που περιέχουν διεγέρτες
Φάρμακα που δεν περιέχουν διεγέρτες
Θεραπεία των παρενεργειών των διεγερτών του ΚΝΣ
(μειωμένη όρεξη,
όρεξη, κεφαλαλγία,
κεφαλαλγία, αϋπνία)
αϋπνία)
Παρακολούθηση της θεραπεία με διεγέρτες
Αξιολόγηση της θεραπευτικής διαδικασίας

 Θεραπεία:
 Ομαδική θεραπεία
 Ψυχοπαιδαγωγική παρέμβαση
 Εργοθεραπεία
 Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας
μη προσδιοριζόμενη αλλιώς
 Υπολειμματική κατηγορία για διαταραχές με κυρίαρχα
συμπτώματα ελλειμματικής προσοχής ή
υπερκινητικότητας που δεν πληρούν τα κριτήρια για
ΔΕΠΥ
 ΔΕΠΥ ενηλίκων:
 Τις τελευταίες μόλις δεκαετίες αναγνωρίστηκαν,
διαγνώστηκαν και θεραπεύτηκαν ενήλικες με ΔΕΠΥ
 Μακροχρόνια παρακολούθηση παιδιών με ΔΕΠΥ έδειξε
ότι μέχρι και το 40 % έως 60% των παιδιών με ΔΕΠΥ
εμφανίζουν επίμονη έκπτωση της λειτουργικότητας
λόγω των συμπτωμάτων τους στην ενήλικη ζωή
 Όμοια απεικονιστικά ευρήματα με τα παιδιά
 Επιπολασμός 4%
 Αιτιολογία πολυπαραγοντική
 Διάγνωση και κλινικά χαρακτηριστικά: αναδρομική
διάγνωση στην παιδική ηλικία, έκπτωση
λειτουργικότητα λόγω των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ,
κυρίως παρορμητικότητα και ελλειμματική προσοχή,
δευτεροπαθή καταθλιπτική διαταραχή
 Διπολική διαταραχή
 Διαταραχές διάθεσης
 Κατάχρηση ουσιών
Πορεία
Θεραπεία: ψυχοθεραπεία, φαρμακοθεραπεία,
εργοθεραπεία
και Εφήβων
Διαταραχές Διασπαστικής
Συμπεριφοράς
 Εναντιωματικές και επιθετικές συμπεριφορές

κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας είναι μεταξύ
των συχνότερων αιτιών παραπομπής για
εκτίμηση
 Παιδιά που αναπτύσσουν σταθερά τρόπους
επιθετικών συμπεριφορών που ξεκινούν στην
πρώιμη παιδική ηλικία. Περί τίνος πρόκειται;
 «Εκούσιες» αντικοινωνικές συμπεριφορές:

ψυχιατρική διαταραχή ή δυσπροσαρμοστικές
αντιδράσεις σε υπερβολικά σκληρή ή τιμωρητική
ανατροφή ή στρατηγικές για την επιβίωση τους σε
χρονίως απειλητικές περιβαλλοντικές καταστάσεις
 Πρώιμα μοντέλα διασπαστικής συμπεριφοράς που
στην ενήλικη ζωή διαμορφώνονται σε αντικοινωνική
διαταραχή προσωπικότητας
 2 ομάδες διασπαστικών συμπτωμάτων:

Εναντιωματική προκλητική διαταραχή
 Προκαλούν έκπτωση στο κοινωνικό και το

σχολικό επίπεδο
 Εναντιωματική προκλητική διαταραχή:

Σταθερά πρότυπα αρνητισμού, ανυπακοής και
εχθρικής συμπεριφοράς έναντι κάθε μορφή
εξουσίας
Ανικανότητα να αναλάβουν την ευθύνη για τα
λάθη τους, με αποτέλεσμα να αποδίδουν σε
άλλους το φταίξιμο

Συχνά διαφωνούν με τους ενήλικες
Εύκολα ενοχλούνται από άλλους, οπότε
οδηγούνται σε κατάσταση θυμού και μνησικακίας
Δυσκολία στο σχολείο
Δυσκολία στις σχέσεις με τους συνομηλίκους
Καταφυγή στη σωματική βία ή σε σημαντική
καταστροφική συμπεριφορά
 Διαταραχή διαγωγής:
Εμπλοκή σε σοβαρές επαναλαμβανόμενες
πράξεις επιθετικότητας που μπορεί να
προκαλέσουν σωματικές βλάβες στον εαυτό τους
και σε άλλους
Επιθετική συμπεριφορά προς άτομα και ζώα
Καταστροφή ξένης περιουσίας
 Διαταραχή διαγωγής:
Ψέματα
Κλοπές
Πολλαπλή παραβίαση κανόνων
Αυτά τα πρότυπα συμπεριφοράς προκαλούν
σημαντικές δυσκολίες στην σχολική και στις
σχέσεις με τους συνομηλίκους
 Διαταραχή διαγωγής, 2 υποτύποι:

Έναρξη στην παιδική ηλικία, όπου τουλάχιστον
ένα σύμπτωμα είναι παρόν πριν από την ηλικία
των 10 ετών
Έναρξη στην εφηβεία, όπου δεν υπάρχουν
χαρακτηριστικά επίμονα συμπτώματα πριν από
Η διάγνωση αυξάνει με την ηλικία

Ενεργή άρνηση στη συμμόρφωση με τους
κανόνες
Ενοχλητική συμπεριφορά
Που ξεπερνούν την αναμενόμενη συμπεριφορά για
τα παιδιά αυτής της ηλικίας

Επιδημιολογία: η εναντιωματική και αρνητική
συμπεριφορά είναι αναπτυξιακά φυσιολογική
στην πρώιμη παιδική ηλικία και στην εφηβεία
Επιπολασμός 2-16%
Συχνότερη στα αγόρια πριν από την εφηβεία,
χωρίς να υπάρχει διαφορά στην εφηβεία

 Αιτιολογία: η ικανότητα ενός παιδιού να εκφράζει τη
γνώμη του και να διαφωνεί με τη γνώμη των άλλων
είναι σημαντική για τη φυσιολογική ανάπτυξη
 Είναι μια πορεία προς την αυτονομία, τη δημιουργία
της ταυτότητας του και τη διαμόρφωση των
εσωτερικών κανόνων και του εσωτερικού ελέγχου

Το πιο εντυπωσιακό παράδειγμα φυσιολογικής
εναντιωματικής συμπεριφοράς είναι μεταξύ 18 και
24 μηνών, τα «τρομερά 2χρονα» όταν τα βρέφη
συμπεριφέρονται με αρνητισμό ως έκφραση της
ανάπτυξης της αυτονομίας τους

Η παθολογία εμφανίζεται όταν αυτό το
αναπτυξιακό στάδιο παραμένει πέρα από το
φυσιολογικό, όταν οι μορφές εξουσίας αντιδρούν
υπερβολικά ή η εναντιωματική συμπεριφορά
επαναλαμβάνεται πολύ πιο συχνά από ότι στα
περισσότερα παιδιά της ίδιας νοητικής ηλικίας

Ένα άλλο φυσιολογικό στάδιο εναντίωσης
παρατηρείται στην εφηβεία ως έκφραση της
ανάγκης αποχωρισμού από τους γονείς και της
ανάπτυξης αυτονομίας
Ψυχαναλυτική θεωρία: υπάρχουν ανεπίλυτες
συγκρούσεις που εκφράζονται με όλες τις
μορφές εξουσίας

Οι γονείς που χρησιμοποιούν πιο έντονους
τρόπους έκφρασης και επιβολής της γνώμης τους
μπορεί να συνεισφέρουν στην ανάπτυξη χρόνιων
διαφωνιών με τα παιδιά τους και αυτό το πρότυπο
μπορεί να επαναλαμβάνεται στη συνέχεια και με
άλλες μορφές εξουσίας

 Το βρέφος που προσπαθεί να αυτονομηθεί,
αυτονομηθεί, μπορεί να
καταλήξει σε ένα πρότυπο υπερβολικής συμπεριφοράς
 Στην παιδική ηλικία ένα περιβαλλοντικό τραύμα, μια
ασθένεια,
ασθένεια, μια χρόνια ανικανότητα,
ανικανότητα, όπως η ΝΥ,
ΝΥ, μπορεί να
προκαλέσει την εμφάνιση εναντιωματικότητας ως άμυνα
στην αίσθηση του αβοήθητου, στο άγχος και στην
απώλεια της αυτοεκτίμησης


Τα παιδιά με τη διαταραχή:
Συχνά διαφωνούν με τους ενήλικες
Έχουν εκρήξεις θυμού και είναι θυμωμένα
Είναι αρνητικά
Εύκολα ενοχλούνται από τους άλλους

Συχνά αψηφούν τις επιθυμίες ή τους κανόνες των
ενηλίκων
Ενοχλούν εσκεμμένα τους άλλους
Κατηγορούν τους άλλους για τα λάθη τους και τη
συμπεριφορά τους

Οι εκδηλώσεις της διαταραχής είναι σχεδόν πάντα
εμφανείς στο σπίτι, αλλά μπορεί να μην είναι
εμφανείς στο σχολείο ή σε άλλους ενήλικες ή
συνομηλίκους
Σε μερικές περιπτώσεις τα χαρακτηριστικά της
διαταραχής εκδηλώνονται από την αρχή εκτός
σπιτιού

Σε άλλες περιπτώσεις η συμπεριφορά ξεκινάει στο
σπίτι, αλλά στη συνέχεια εκδηλώνεται έξω από
αυτό
Τυπικά τα συμπτώματα είναι πιο εμφανή κατά τη
συναλλαγή με ενήλικες ή συνομηλίκους που
γνωρίζει καλά

Τα παιδιά με τη διαταραχή δεν θεωρούν τους
εαυτούς τους εναντιωματικούς ή προκλητικούς,
αλλά δικαιολογούν τη συμπεριφορά τους ως
απάντηση σε παράλογες καταστάσεις
Η διαταραχή φαίνεται να προκαλεί μεγαλύτερο
άγχος στο περιβάλλον του παιδιού παρά στο ίδιο
το παιδί

Η διαταραχή έχει πάντα επίπτωση στις
διαπροσωπικές σχέσεις και στη σχολική επίδοση
Στο σχολείο δεν ζητάνε βοήθεια για την επίλυση
των προβλημάτων τους, δεν συμμετέχουν,
αντιδρούν στις απαιτήσεις των άλλων
Δευτερογενώς

Δευτερογενώς παρατηρείται:
Χαμηλή αυτοεκτίμηση
Χαμηλή ανοχή στη ματαίωση
Καταθλιπτικό συναίσθημα
Κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών στην εφηβεία

Η διαταραχή μπορεί να εξελιχθεί σε διαταραχή
διαγωγής ή συναισθηματική διαταραχή
Δ/δ:
Από την αναμενόμενα αναπτυξιακά εναντιωματική
συμπεριφορά
Εναντιωματική συμπεριφορά ως αντίδραση στο στρες
διαγιγνώσκεται ως αντίδραση προσαρμογής


Δ/δ:
Συναισθηματική διαταραχή
ΔΕΠΥ
ΝΥ

 2 υποτύποι της διαταραχής:
Ο ένας είναι πιθανό να εξελιχθεί σε διαταραχή διαγωγής
και περιλαμβάνει συγκεκριμένα συμπτώματα, όπως
καυγάδες, εκφοβισμός
Ο άλλος υπότυπος χαρακτηρίζεται από λιγότερη
επιθετικότητα και λιγότερα αντικοινωνικά χαρακτηριστικά
και δεν εξελίσσεται σε διαταραχή διαγωγής


διαταραχή:
 Η πορεία εξαρτάται από τη βαρύτητα των συμπτωμάτων και από
την ικανότητα του παιδιού να αναπτύσσει προσαρμοστικές
συμπεριφορές προς τις διάφορες μορφές εξουσίας
 Θετική πρόγνωση είναι πιο πιθανή σε οικογένειες που μπορούν
να αλλάξουν τον τρόπο έκφρασης των απαιτήσεων τους και
δίνουν λιγότερη σημασία στην εναντιωματική συμπεριφορά του
παιδιού

Η θεραπεία περιλαμβάνει:
Οικογενειακή θεραπεία
 Διαταραχή Διαγωγής:
4 κατηγορίες συμπεριφορών
Σωματική επίθεση ή απειλές ότι θα κάνουν κακό σε
άλλους
Καταστροφή δική τους περιουσίας ή άλλων
Κλοπή ή πράξεις εξαπάτησης
Συχνή καταπάτηση κανόνων που αρμόζουν στην ηλικία
τους
 Συσχετίζεται με ψυχιατρικές διαταραχές και ψυχολογικούς
παράγοντες
 Η διάγνωση της διαταραχής μπορεί να τεθεί μετά την ηλικία
των 18 ετών όταν δεν πληρούνται τα κριτήρια για
αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας
 5% στο γενικό πληθυσμό
 Συχνότερη στα αγόρια

Αιτιολογία:
Γονεϊκοί παράγοντες
Κοινωνικοπολιτισμικοί παράγοντες
Ψυχολογικοί παράγοντες
Νευροβιολογικοί παράγοντες
Νευρολογικοί παράγοντες
Κακοποίηση των παιδιών και κακομεταχείριση
Διάγνωση και κλινικά χαρακτηριστικά: πολλά
από τα συμπτώματα εξελίσσονται με την πάροδο
του χρόνου, ώσπου εγκαθίσταται ένα μόνιμο
πρότυπο σύμφωνα με το οποίο παραβιάζονται τα
δικαιώματα των άλλων
Τα πολύ μικρά παιδιά δεν πληρούν τα κριτήρια της
διαταραχής καθώς δεν είναι αναπτυξιακά ικανά
Η μέση ηλικία έναρξης της διαταραχής είναι
μικρότερη στα αγόρια από ότι στα κορίτσια
Τα αγόρια πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια στην
ηλικία των 10-12 ετών, ενώ τα κορίτσια στην
ηλικία των 14-16 ετών
Η έντονα επιθετική αντικοινωνική συμπεριφορά
εκδηλώνεται με διάφορες μορφές:
Εκφοβισμός
Σωματική βία
Σκληρή συμπεριφορά προς τους ενήλικες
Είναι εχθρικά
Λεκτικά κακοποιητικά
Εναντιωματικά
Έχουν θράσος
Είναι αρνητικά προς τους ενήλικες
Τα παιδιά με τη διαταραχή λένε επίμονα ψέματα,
κάνουν αδικαιολόγητες απουσίες στο σχολείο και
βανδαλισμούς
Τα παιδιά δεν προσπαθούν να κρύψουν την
αντικοινωνική τους συμπεριφορά
Η σεξουαλική δραστηριότητα, η χρήση καπνού,
αλκοόλ και ουσιών ξεκινούν ασυνήθιστα νωρίς
Ο αυτοκτονικός ιδεασμός και οι απόπειρες
αυτοκαταστροφής είναι συχνά στα παιδιά με τη
διαταραχή
Εμφανίζουν δυσκολίες στις κοινωνικές σχέσεις
Χαμηλή αυτοεκτίμηση, παρά την σκληρή εικόνα
Δεν έχουν την ικανότητα να επικοινωνούν με
κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους και δεν νοιάζονται
για τα συναισθήματα και τις επιθυμίες των άλλων
Συχνά αισθάνονται ενοχές ή τύψεις για κάποιες
συμπεριφορές τους, αλλά προσπαθούν να
ρίξουν την ευθύνη σε άλλους
Κατά τη διαγνωστική διαδικασία δεν είναι
συνεργάσιμα, αλλά εχθρικά καθώς νιώθουν ότι οι
ενήλικες δεν μπορούν να κατανοήσουν την στάση
τους
Σημαντική η αξιολόγηση της οικογενειακής
Δ/δ:
 Εναντιωματική διαταραχή, όπου δεν
παραβιάζονται τα δικαιώματα των άλλων
Ψυχώσεις
Συναισθηματικές διαταραχές
ΔΕΠΥ
 Η πρόγνωση είναι αρκετά επιφυλακτική σε όσα παιδιά
έχουν συμπτώματα σε νεαρή ηλικία,

ηλικία, εμφανίζουν τα
περισσότερα συμπτώματα και τα εκδηλώνουν πιο συχνά
 Με την πάροδο του χρόνου πιο επιρρεπή στη
συννοσυρότητα
 Καλύτερη πρόγνωση σε ηπιότερα συμπτώματα χωρίς
ψυχοπαθολογία και με φυσιολογική νοητική λειτουργία
Θεραπεία:
Φαρμακοθεραπεία
 Διαταραχή της συμπεριφοράς μη αλλιώς

καθοριζόμενη:
 Όταν δεν πληρούνται τα κριτήρια για τις δύο
προηγούμενες διαταραχές
και Εφήβων
Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές
 Περιλαμβάνουν ένα σύνολο καταστάσεων στις

οποίες παρατηρούνται καθυστερήσεις και
αποκλίσεις στην ανάπτυξη:
των κοινωνικών δεξιοτήτων
της γλώσσας
της επικοινωνίας
του ρεπερτορίου συμπεριφοράς
 Εκδηλώνονται σε μικρά παιδιά πριν την ηλικία

των 3 ετών
 Οι γονείς συχνά ανησυχούν για το παιδί ήδη από
την ηλικία των 18 μηνών, καθώς η γλωσσική
κυρίως εξέλιξη δεν είναι η αναμενόμενη
 Στο 25% των παιδιών η γλώσσα αναπτύσσεται
μερικώς και στη συνέχεια χάνεται
Τα παιδιά με ΔΑΔ συχνά εκδηλώνουν

έντονο ιδιοσυγκρασιακά ενδιαφέρον σε
περιορισμένο εύρος δραστηριοτήτων
Αντιστέκονται σε αλλαγές
Δεν ανταποκρίνονται κατάλληλα στο
κοινωνικό περιβάλλον
Οι ΔΑΔ επηρεάζουν πολλαπλές περιοχές

της ανάπτυξης
Εκδηλώνονται πρώιμα στη ζωή
Προκαλούν επίμονη δυσλειτουργία

 Το DSM-IV-TR περιλαμβάνει 5 κατηγορίες ΔΑΔ:

Αυτιστική Διαταραχή
Σύνδρομο Rett
Παιδική αποδιοργανωτική Διαταραχή
Τη Διαταραχή Asperger
Τη ΔΑΔ μη αλλιώς προσδιοριζόμενη
 Αυτιστική Διαταραχή
 Είναι η ευρύτερα γνωστή
 Εμφανίζει παρατεταμένη έκπτωση στην κατανόηση και
στην ανταπόκριση στα κοινωνικά σημεία
 Παρατηρείται ασυνήθιστη γλωσσική ανάπτυξη και
χρήση
 Εκδηλώνονται περιορισμένα, στερεοτυπικά σχήματα
συμπεριφοράς
 Σύνδρομο Rett:
 Μοιάζει να εκδηλώνεται σχεδόν αποκλειστικά σε κορίτσια
 Χαρακτηρίζεται από φυσιολογική ανάπτυξη για 6 περίπου μήνες
 Στερεοτυπικές κινήσεις των χεριών
 Απώλεια σκόπιμων κινήσεων
 Ελάττωση της κοινωνικής εμπλοκής
 Κακό συντονισμό των κινήσεων
 Ελάττωση της χρήσης της γλώσσας
 Παιδική αποδιοργανωτική Διαταραχή:

Η ανάπτυξη εξελίσσεται φυσιολογικά κατά τα 2
πρώτα χρόνια της ζωής
Στη συνέχεια απώλεια των δεξιοτήτων που είχαν
κατακτηθεί σε 2 ή περισσότερες από τις ακόλουθες
περιοχές:
Τη χρήση της γλώσσας
Την κοινωνική ανταπόκριση
Το παιχνίδι
Τις κοινωνικές δεξιότητες
Τον έλεγχο των σφιγκτήρων
 Τη Διαταραχή Asperger:
Το παιδί εμφανίζει σημαντικά ελλείμματα στην
κοινωνική συναλλαγή
Επιδεικνύει επαναλαμβανόμενα και στερεότυπα
σχήματα συμπεριφοράς
Δεν υπάρχει καθυστέρηση στην ανάπτυξη του
λόγου
Οι γνωσιακές και προσαρμοστικές ικανότητες του
παιδιού είναι φυσιολογικές
 Παιδιά με σοβαρά γλωσσικά ελλείμματα

διαγιγνώσκονται κατά μέσο όρο 1 χρόνο
νωρίτερα από άλλα παιδιά
 Παιδιά με συμπεριφορές όπως:
χτυπήματα
συστροφές χεριών
περπάτημα στα δάκτυλα των ποδιών
παράδοξο παιχνίδι, αναγνωρίστηκαν νωρίτερα
Ιστορικές ονομασίες: πρώιμος βρεφικός
αυτισμός, παιδικός αυτισμός, αυτισμός του
Kanner
Αποκλίνουσα αμοιβαία κοινωνική συναλλαγή
Περιορισμένο ρεπερτόριο δραστηριοτήτων και
ενδιαφερόντων
1867: ο ψυχίατρος Henry Maudsley αναφέρεται σε
μια ομάδα παιδιών πολύ μικρής ηλικίας με
σοβαρές ψυχικές διαταραχές όπως σημαντική
απόκλιση, καθυστέρηση και διαστρέβλωση της
ανάπτυξης
Εκείνη την εποχή όλες αυτές τις διαταραχές τις
θεωρούσαν ψυχώσεις
1943: ο ψυχίατρος Leo Kanner εισάγει τον όρο
βρεφικός αυτισμός
Περιγράφει παιδιά που εκδήλωναν:
 ακραία αυτιστική μοναχικότητα
αποτυχία ανάληψης της αναμενόμενης στάσης
καθυστερημένη ή αποκλίνουσα ανάπτυξη του
λόγου
Ο λόγος χαρακτηρίζεται από:
Ηχολαλία
Αναστροφή αντωνυμιών (χρησιμοποιώντας το εσύ
αντί του εγώ)
Μονότονη επανάληψη ήχων ή λεκτικών
διατυπώσεων
Άριστη μνήμη αποστήθισης
Περιορισμένο εύρος αυθόρμητων δραστηριοτήτων
Στερεοτυπίες
Μανιερισμοί
Αγχώδη ψυχαναγκαστική επιθυμία για τη
διατήρηση της ομοιότητας
Φόβο για τις αλλαγές
Κακή βλεμματική επαφή
Ανώμαλες σχέσεις με τους άλλους
Προτίμηση για τις εικόνες και τα άψυχα αντικείμενα
Ο Kanner θεώρησε ότι το σύνδρομο είναι
συχνότερο και ότι τα παιδιά αυτά λανθασμένα
έπαιρναν τη διάγνωση της ΝΥ και της
σχιζοφρένειας
Σήμερα χρειάζεται Δ/δ του αυτισμού από τη
σχιζοφρένεια, ενώ υπάρχει συννοσυρότητα
 Επιπολασμός-Φυλετική κατανομή
 Ο 8 ανά 10000 παιδιά
 Η έναρξη της διαταραχής τοποθετείται πριν από τα 3
έτη
 4 με 5 φορές συχνότερη στα αγόρια από ότι στα
κορίτσια
 Τα κορίτσια με αυτισμό εμφανίζουν σοβαρότερη ΝΥ
 Αυτιστική Διαταραχή-αιτιολογία-παθογένεια
Γενετικοί παράγοντες
Βιολογικοί παράγοντες
Ανοσολογικοί παράγοντες
Περιγεννητικοί παράγοντες
Νευροανατομικοί παράγοντες
Βιοχημικοί παράγοντες
Ψυχοκοινωνικοί και οικογενειακοί παράγοντες
Γενετικοί παράγοντες: δύο περιοχές στα
χρωμοσώματα 2 και 7 περιέχουν γονίδια που
εμπλέκονται στον αυτισμό
Βιολογικοί παράγοντες: το υψηλό ποσοστό ΝΥ στα
παιδιά με αυτισμό και η υψηλότερη του αναμενόμενου
συχνότητα επιληπτικών διαταραχών υποδηλώνουν
μια βιολογική βάση για τον αυτισμό
Βιολογικοί παράγοντες:
το 1/3 των παιδιών με αυτισμό εμφανίζουν ελαφριά
έως μέτρια ΝΥ
Τα παιδιά με αυτισμό και ΝΥ εκδηλώνουν
σοβαρότερα ελλείμματα στην αφαιρετική σκέψη,
στην κοινωνική κατανόηση και τις λεκτικές
δοκιμασίες έναντι των πρακτικών δοκιμασιών
 Αυτιστική Διαταραχή-Αιτιολογία-παθογένεια
Βιολογικοί παράγοντες:
4-32% των παιδιών με αυτισμό εμφανίζει
επιληπτικούς σπασμούς grand mal
20-25% εμφανίζει αύξηση του μεγέθους των
κοιλιών του εγκεφάλου
 Βιολογικοί παράγοντες:
Ο αυτισμός σχετίζεται με νευρολογικές καταστάσεις,
καταστάσεις,
όπως συγγενή ερυθρά,

ερυθρά, φαινυλκετονουρία,
φαινυλκετονουρία, οζώδη
σκλήρυνση,
σκλήρυνση, διαταραχή Rett
Εμφανίζουν περισσότερα σημεία περιγεννητικών
επιπλοκών και ελάσσονες συγγενείς σωματικές
ανωμαλίες
Ανοσολογικοί παράγοντες:
Η ανοσολογική ασυμβατότητα, δηλαδή
μητρικά αντισώματα κατά του εμβρύου,
μπορεί να συνεισφέρουν στην αυτιστική
διαταραχή
Περιγεννητικοί παράγοντες
Στα βρέφη που αργότερα τίθεται η
διάγνωση του αυτισμού φαίνεται πως η
επίπτωση περιγεννητικών επιπλοκών είναι
μεγαλύτερη του αναμενόμενου
Μητρική αιμορραγία κατά το 1ο τρίμηνο και
μηκώνιο στο αμνιακό υγρό συχνότερα
 Περιγεννητικοί παράγοντες
Στη νεογνική περίοδο στα αυτιστικά παιδιά
παρατηρείται μεγαλύτερη επίπτωση συνδρόμου
αναπνευστικής δυσχέρειας και νεογνικής αναιμίας
Άρρενα παιδιά με αυτισμό βρέθηκαν να είναι
απότοκα μεγαλύτερης χρονικής διάρκειας
κυήσεων και με μεγαλύτερο βάρος γέννησης
Νευροανατομικοί παράγοντες
Η νευροανατομική βάση του αυτισμού είναι
άγνωστη
Η αύξηση της ποσότητας της φαιάς και
λευκής εγκεφαλικής ουσίας, αλλά όχι του
εγκεφαλικού όγκου, είναι παρούσα σε
παιδιά με αυτισμό στην ηλικία των 2 ετών
Βιοχημικοί παράγοντες
Το 1/3 των ασθενών με αυτισμό διαθέτει
υψηλότερες συγκεντρώσεις σεροτονίνης
στο πλάσμα
Ψυχοκοινωνικοί και οικογενειακοί παράγοντες
Τα παιδιά με αυτισμό μπορεί να
αντιδράσουν με επιδείνωση των
συμπτωμάτων τους σε ψυχοκοινωνικούς
στρεσσογόνους παράγοντες
Διάγνωση-κλινικά χαρακτηριστικά
Σωματικά χαρακτηριστικά:
τα αυτιστικά παιδιά περιγράφονται συχνά ως
ελκυστικά και δεν εμφανίζουν σωματικά σημεία
που να υποδηλώνουν αυτιστική διαταραχή
εμφανίζουν υψηλά ποσοστά ελάσσονων
σωματικών ανωμαλιών (παραμορφώσεις
αυτιών)
Χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς:
Ποιοτικά ελλείμματα στην κοινωνική
συναλλαγή
Διαταραχές της επικοινωνίας και της
γλώσσας
Στερεότυπη συμπεριφορά
Χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς:
Αστάθεια της διάθεση και του συναισθήματος
Ανταπόκριση σε αισθητηριακά ερεθίσματα
Συνοδά συμπτώματα συμπεριφοράς
Συνοδές σωματικές παθήσεις
 Διάγνωση-κλινικά χαρακτηριστικά
Ποιοτικά ελλείμματα στην κοινωνική συναλλαγή:
συναλλαγή:
Τα αυτιστικά παιδιά δεν καταφέρνουν να επιδείξουν τα
λεπτά σημεία της κοινωνικής συναλλαγής με τους γονείς
τους και τα άλλα άτομα
Ως βρέφη σε πολλά λείπει το κοινωνικό χαμόγελο και η
στάση του σώματος τους δεν δείχνει πως αναμένουν να
τα πάρει αγκαλιά ένας ενήλικας που τα πλησιάζει

συναλλαγή:
Συνηθισμένη η κακή βλεμματική επαφή
 Η κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών με αυτισμό χαρακτηρίζεται
από ελλειμματική αλλά όχι εντελώς απούσα συμπεριφορά
προσκόλλησης
 Αξιοσημείωτο έλλειμμα στην ικανότητα να παίξουν με τους
συνομηλίκους τους και να κάνουν φίλους
συναλλαγή:
Η κοινωνική τους συμπεριφορά είναι παράδοξη και
μπορεί να είναι απρόσφορη
Γνωσιακά τα παιδιά με αυτισμό διαθέτουν
περισσότερες δεξιότητες στις οπτικο-

οπτικο-χωρικές
δεξιότητες σε σχέση με τις δεξιότητες στη λεκτική
αιτιολόγηση
συναλλαγή:
Γνωσιακό ύφος των παιδιών με αυτισμό: δεν
μπορούν να συνάγουν τα συναισθήματα ή την
ψυχική κατάσταση των άλλων γύρω τους,

τους, δηλαδή
δεν μπορούν να αποδώσουν κίνητρα ή προθέσεις
στους άλλους, οπότε δεν μπορούν να αναπτύξουν
εμπαθητική κατανόηση
Ποιοτικά ελλείμματα στην κοινωνική
συναλλαγή:
Αυτή η έλλειψη «θεωρίας της νόησης» τα
καθιστά ανίκανα να ερμηνεύσουν την κοινωνική
συμπεριφορά των άλλων και τα οδηγεί σε
έλλειψη κοινωνικής αμοιβαιότητας
Στην όψιμη εφηβεία επιθυμούν περισσότερο συχνά
φιλικές σχέσεις, αλλά οι δυσκολίες στην ανταπόκριση
των ενδιαφερόντων των άλλων,

άλλων, τα συναισθήματα
και τη διάθεσή τους είναι σημαντικά εμπόδια στην
ανάπτυξη αυτών των σχέσεων,

σχέσεων, όπως και των
σεξουαλικών σχέσεων
Διαταραχές της επικοινωνίας και της γλώσσας:
Τα ελλείμματα στην ανάπτυξη της γλώσσας και
η δυσκολία στη χρήση της για επικοινωνία είναι
ανάμεσα στα διαγνωστικά κριτήρια της
διαταραχής
Γλωσσική απόκλιση και γλωσσική
καθυστέρηση
Όταν τα παιδιά με αυτισμό μάθουν να μιλάνε με
ευχέρεια οι συζητήσεις τους μπορεί να μεταδίδουν
πληροφορίες χωρίς να παρέχουν την αίσθηση της
αναγνώρισης του τρόπου που ανταποκρίνεται ο
άλλος
Δυσκολία στη σύνθεση προτάσεων με νόημα
Κατά τον 1ο χρόνο ζωής η μορφή βαβίσματος
ενός παιδιού με αυτισμό είναι ελάχιστη ή ανώμαλη
Τα αυτιστικά παιδιά λένε περισσότερα από όσα
κατανοούν, δηλαδή διαθέτουν καλύτερες δεξιότητες
γλωσσικής αντίληψης σε σχέση με τις εκφραστικές
Ηχολαλία και στερεοτυπία
Αντιστροφές αντωνυμιών
Δυσκολίες στην άρθρωση
50% των αυτιστικών παιδιών δεν αναπτύσσουν
ποτέ επικοινωνιακό λόγο
Αριστεύουν σε συγκεκριμένες δοκιμασίες ή
διαθέτουν ειδικές ικανότητες
Στερεότυπη συμπεριφορά:
Απουσιάζει το αναμενόμενο αυθεντικό παιχνίδι
Τελετουργικά και ψυχαναγκαστικά φαινόμενα
Στερεοτυπίες, μανιερισμοί και οι μορφασμοί είναι
συχνότεροι όταν το παιδί αφήνεται μόνο του και
ελαττώνονται σε μια δομημένη κατάσταση
Αντίσταση στην αλλαγή
Αστάθεια της διάθεσης και του συναισθήματος:
Ξαφνικές αλλαγές της διάθεσης
Δυσκολία να καταλάβουμε τους λόγους αυτών των
εναλλαγών αφού δεν μπορούν να εκφράσουν
σκέψεις που σχετίζονται με το συναίσθημα
Ανταπόκριση σε αισθητηριακά ερεθίσματα:
Τα αυτιστικά παιδιά υπερ-ανταποκρίνονται σε
ορισμένα ερεθίσματα και υπό-ανταποκρίνονται σε
άλλα αισθητηριακά ερεθίσματα, όπως ο πόνος και
οι ήχοι
Απολαμβάνουν ιδιαίτερα τον ερεθισμό του
αιθουσαίου
Συνοδά συμπτώματα συμπεριφοράς:
Υπερκινητικότητα και υποκινητικότητα σε εναλλαγή
Επιθετικότητα και συναισθηματικά ξεσπάσματα
Αυτοτραυματική συμπεριφορά
Μικρό εύρος προσοχής
Αϋπνία και διαταραχές ύπνου
Προβλήματα διατροφής και ενούρηση
Συνοδές σωματικές παθήσεις:
Λοιμώξεις
Γαστρεντερικές διαταραχές
Δεσμιδώσεις
Νοητική λειτουργικότητα:
Το 70-75% των αυτιστικών παιδιών λειτουργεί στο
φάσμα της ΝΥ
Το 30% λειτουργεί στο φάσμα της ελαφριάς έως
μέτριας ΝΥ
45-50% έχουν βαριά ΝΥ
 Νοητική λειτουργικότητα:
Ο κίνδυνος για αυτισμό αυξάνεται καθώς μειώνεται το IQ
το 1/5 των αυτιστικών παιδιών διαθέτει φυσιολογική
εξωλεκτική νοημοσύνη
Χαμηλά στις δεξιότητες λεκτικής διαδοχής και
αφαίρεσης,
αφαίρεσης, υψηλά στις οπτικο-
οπτικο-χωρικές και στη μνήμη
αποστήθισης
 Νοητική λειτουργικότητα:
Τα περισσότερα αυτιστικά παιδιά εκδηλώνουν
ασυνήθιστες ή πρόωρης ανάπτυξης γνωσιακές η
οπτικο-
οπτικο-χωρικές δεξιότητες
Παρούσες ακόμη και όταν η συνολική λειτουργικότητα
υπολείπεται και αναφέρονται ως θραύσματα
λειτουργιών ή νησίδες πρόωρης ανάπτυξης
 Διαφορική Διάγνωση
Από τις υπόλοιπες αναπτυξιακές διαταραχές
Από τη σχιζοφρένεια με έναρξη στην παιδική
ηλικία
Από τη ΝΥ με συμπτώματα συμπεριφοράς
Από τη μικτή διαταραχή γλωσσικής αντίληψης και
έκφρασης
Από την επίκτητη αφασία με σπασμούς
 Διαφορική Διάγνωση
Από τη συγγενή κώφωση ή σοβαρή ακουστική
έκπτωση
Από τη ψυχοκοινωνική αποστέρηση
 Πορεία και πρόγνωση
Σοβαρή διαταραχή με επιφυλακτική πρόγνωση
 Θεραπεία
Ψυχοπαιδαγωγική παρέμβαση
Λογοθεραπεία
Εργοθεραπεία
Φαρμακοθεραπεία
 Διαταραχή Asperger:
1944: ο Hans Asperger,

1944: Asperger, ένας Αυστριακός γιατρός,
γιατρός,
περιέγραψε ένα σύνδρομο που ονόμασε αυτιστική
ψυχοπάθεια
Η πρωτότυπη περιγραφή του συνδρόμου αφορούσε σε
άτομα με φυσιολογική νοημοσύνη που παρουσιάζουν
μια ποιοτική έκπτωση στην κοινωνική συναλλαγή και
συμπεριφορικές παραδοξότητες χωρίς καθυστέρηση
στην ανάπτυξη του λόγου

 Τη Διαταραχή Asperger:
Το παιδί εμφανίζει σοβαρή παρατεταμένη έκπτωση
στην κοινωνική συναλλαγή
Επιδεικνύει περιορισμένα, επαναλαμβανόμενα και
στερεότυπα σχήματα συμπεριφοράς,
ενδιαφερόντων και δραστηριοτήτων
Δεν υπάρχουν ελλείμματα στο λόγο, τη γνωσιακή
ανάπτυξη ή τις πρόσφορες ηλικιακά δεξιότητες
αυτοεξυπηρέτησης
Η βαρύτητα ποικίλει ευρέως συμπεριλαμβανομένων
περιπτώσεων στις οποίες παρατηρείται αποτυχία
στην εκτέλεση περίπλοκων κοινωνικών οδηγιών,
ενώ οι γενικότερες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις
κατανοούνται τέλεια
Αιτιολογία: γενετικοί, μεταβολικοί, λοιμώδεις και
περιγεννητικοί παράγοντες (πιθανοί)
Πιθανή σχέση με τον αυτισμό
Τα κλινικά χαρακτηριστικά περιλαμβάνουν τουλάχιστον 2
από τα ακόλουθα σημεία ποιοτικής κοινωνικής έκπτωσης:

έκπτωσης:
 Έντονα παθολογικές,
παθολογικές, εξωλεκτικές επικοινωνιακές χειρονομίες
 Αποτυχία ανάπτυξης σχέσεων με τους συνομηλίκους
 Απουσία κοινωνικής ή συναισθηματικής αμοιβαιότητας
 Ελλειμματική ικανότητα έκφρασης ευχαρίστησης με την
ευτυχία των άλλων
Δ/δ:
Αυτισμός
ΔΑΔ μη προσδιοριζόμενη αλλιώς
Σχιζοειδή διαταραχή προσωπικότητας σε ενήλικους
ασθενής
Βασικό κριτήριο για τη Δ/δ από τον αυτισμό η
γλωσσική καθυστέρηση και δυσλειτουργία,

δυσλειτουργία, καθώς
και η πιθανότερη αναζήτηση κοινωνικής συναλλαγής

Πρόγνωση και πορεία:
οι παράγοντες που σχετίζονται με καλή πρόγνωση
είναι το φυσιολογικό IQ και οι υψηλότερου επιπέδου
κοινωνικές δεξιότητες
Με κατάλληλες θεραπευτικές παρεμβάσεις είναι
εφικτό να έχουμε ενήλικες με φυσιολογική
λειτουργικότητα
Θεραπεία:
Υποστηρικτική
Στόχοι της είναι να προάγει κοινωνικές συμπεριφορές
και τις σχέσεις με τους συνομηλίκους
Εργοθεραπεία,
Εργοθεραπεία, ψυχοπαιδαγωγική παρέμβαση,
παρέμβαση,
ψυχοθεραπεία, συμβουλευτική γονέων,
φαρμακοθεραπεία υπό προϋποθέσεις

Παιδοψυχιατρική ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Παιδοψυχιατρική ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής

Το παιδί ως «αντικείμενο» των

 Παιδοψυχιατρική και σήμερα πλέον Ψυχιατρική Παιδιού

Από την προ-ιστορία στην Ιστορία της

Από την προ-ιστορία στην Ιστορία της

Από την προ-ιστορία στην Ιστορία της

Η προϊστορία της Παιδοψυχιατρικής στην Ελλάδα

 Όπως και στο εξωτερικό, έτσι και στην Ελλάδα, η

 1949: Η πριγκίπισσα Μ. Βοναπάρτη,

 1953: Ιδρύεται ο Ιατροπαιδαγωγικός σταθμός του

Απαρχές της Παιδοψυχιατρικής

 Παράλληλα, μέσα από το περιοδικό «Παιδεία»

 1954: Ιδρύεται η Παιδοψυχιατρική Κλινική στο Γενικό

 Το 1955 ο Κ. Καλαντζής, ειδικός παιδαγωγός,

πειραματικά τη λειτουργία μικρού ειδικού σχολείου

 Από το 1962 η κλινική δίνει την συναφή ειδικότητα της

παιδοψυχιατρικής. Είναι η πρώτη προσπάθεια για

δημιουργία διεπιστημονικής ομάδας (ειδικός

παιδαγωγός, κοινωνική λειτουργός, ψυχολόγος).

 Η κλινική έχει εκπαιδευτικό πρόγραμμα το οποίο

Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής

 Οι Ιατροπαιδαγωγικές Υπηρεσίες εξυπηρετούν από

Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής

 Η Ψυχοθεραπευτική Μονάδα εξυπηρετεί παιδιά και εφήβους.

Ελληνική Εταιρεία Ψυχικής Υγιεινής και

«Ίδρυμα Υγείας του Παιδιού»

Παιδοψυχιατρική και Ψυχιατρική

αναπτυχθούν σταδιακά αρκετές υπηρεσίες για

παιδιά και εφήβους, χωρίς όμως αυτό να γίνει

με συστηματικό τρόπο βάσει των προτάσεων

της επιτροπής που είχε συσταθεί για το σκοπό

αυτό στις αρχές της δεκαετίας του 1980.

Αρχικά στο πλαίσιο του ΓΝ και κατ’

Στοιχεία ιστορίας της εργοθεραπείας

 1928: στην Αμερική λειτουργούν 6 σχολές

 1950: ο Ερυθρός Σταυρός οργάνωσε την πρώτη

την περιγραφή του λόγου της παραπομπής,

την παρούσα λειτουργικότητα του παιδιού

την παρελθούσα λειτουργικότητα του παιδιού και

τα αποτελέσματα τυχόν δοκιμασιών

Συστατικά της Παιδοψυχιατρικής

Αναγνωριζόμενος ασθενής και μέλη της

Πληροφοριοδότες (γονείς, σχολικό περιβάλλον,

Συστατικά της Παιδοψυχιατρικής

Συστατικά της Παιδοψυχιατρικής

για να κατανοήσει το υπό αξιολόγηση κλινικό

Ο παιδοψυχίατρος πρέπει να δώσει σημασία

Συστατικά της Παιδοψυχιατρικής

Πολλοί άνθρωποι συνεισφέρουν στην

Πληροφορίες για την παρούσα και παρελθούσα

Το κύριο πρόβλημα και ιστορικό της

Το παιδί ή ο έφηβος θα περιγράψει την

Ψυχιατρικό και ιατρικό ιστορικό, ευρήματα από

Οι αναφορές του ίδιου του παιδιού ή του

Το οικογενειακό ψυχιατρικό ιστορικό, το κοινωνικό

 Εξέταση ψυχικών λειτουργιών: μια λεπτομερής

Γενική περιγραφή-Φυσική εμφάνιση

Αποχωρισμός και επανασύνδεση

Προσανατολισμός στο χρόνο, στο χώρο και στα

Ομιλία και λόγος

Συστατικά της Παιδοψυχιατρικής

 Φυσικά σημεία άγχους

 Γενική συμπεριφορά (συμπεριλαμβανομένων

 Ανταπόκριση στον εξεταστή (βλεμματική επαφή,