ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag

ओर join पर क्लिक करे

ag
sm
ok
bo
e/
.m
a m
le gr
te
://
s
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
sm
ok
bo
e/
.m
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
બુદ્િધમાન અને આરો યવાન સતં ાન જનમ ે એ માટેની શીખ આપતુ અદ્ ભતુ પુ તક
વ થ અને તદં ુ ર ત સતં ાન જ મ ે એ માટે માતાનું વ થ, નીરોગી અને તદં ુ ર ત હોવું
અ યતં જ રી છે.

sm
પોતાનાં સતં ાનો જ મથી જ બુદ્િધમાન - આરો યવાન હોય એવું જો આજનાં યુગલો
ઇ છતાં હોય તો આ પુ તક તમે ણે ફરિજયાતપણે વાંચવું જ જોઈએ. બાળકના
જ મપૂવ અને જ મ પછી કઈ કઈ બાબતોની કાળ લવે ી જોઈએ. એની સરળ

ok
ભાષામા, સિવ તર ચચા આ પુ તકમાં કરવામાં આવી છે, જે તમને યો ય માગદશન
પૂ ં પાડશ.ે

bo
|| યાદ રાઓ ||
‘ગભસ ં કાર’ આપણા શા ોએ સૂચવલે ા,
સોળ સ ં કારોમાંના એક છે, જ મ લતે ા
નવ ત વને ાનવાન, ર ાવાન, તજ
e/ ે વી અને
સુદં ર વનની ભટે આપવા તમારી પાસે આથી મોટો
.m
સ ં કારવારસો બીજો કયો હોય?!
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
અિભ રાય
ડૉ. સૌ. ગૌરી બોરકરનું ‘ગભસ ં કાર’ પુ તક આખું વાં યુ.ં આ પુ તક

sm
સામા ય જનતાને સમ ય, ગમ ે અને એમાં િચ ઉ પ થાય એવી સરળ ભાષામાં
લખાયું છે જે મારા માટે સુખદ ઘટના છે. તમે ાંય આ પુ તક લખતી વખતે લિે ખકા
આયુવદશા થી દૂ ર નથી ગયાં તે અ યતં મહ વની બાબત છે.

ok
ધમ, અથ, કામ અને મો રાિ ત એ માનવ વનનો યય ે છે. જ મ-મરણના
ફેરામાંથી કેવી રીતે પાર ઊતરી શકાય? આની સમજણ આપણને યોગશા અને
આયુવદશા આપે છે. જે શરીર અને મનના સયં ુ ત સ ં કાર િસવાય શ ય નથી, તથ
ે ી

bo
જ આની શ આત જ મ થાય એ પૂવ કરવામાં આવ ે તો જ આ વાત શ ય બન.ે જેની
સમજણ અને ાન આપણા ઋિષમુિનઓ પાસે હતુ.ં તમે ાંથી જ ગભસ ં કાર અને એવી
અ ય બાબતોનો ઉદય થયો.

e/
આિદતી એટલ ે દેવોની માતા અને વામન એ િવ ણુ પી પુ ર એવા આિદતી-
વામનની જોડીના હાથમાં ભાિવ માનવ િતનાં સૂ રો આપવા એ આજના સમયની શરીર
.m
માનસ રદૂ ષણ ઉપર ઉપયોગી એવી રામબાણ ‘મા રા’ છે.
ી ાને રીમાઉલી કહે છે :
m

कां भूमीचे मार्दव । सां गे कोंभाची लवलव ।

नाना आचार गौरव । सु कुलीनाचे ।।
ra

(ज्ञा. अ. १३वा, ओवी. १૮१)

ં ોમાં રહેલી મ ૃદુ તા ન રતા વગરે ે જેમ તમે ાંથી
એટલ ે કે પ ૃ વી કે માટીના અગ
leg

નીકળતી ટમટમતી કૂં પળો પરથી સમ ય છે એ જ રીતે ઉ મ ગભ તય ૈ ાર કરવા માટે

અ ય બધી બાબતોમાં ‘માતા’ આ ભાવના મક પદાથનું થાન અિત મહ વનું છે.
ર મપુરાણમાં એવું યોિતષ ભાખવામાં આવલે ંુ કે કિળયુગમાં સવ ર
te

ીઓની બોલબાલા હશ,ે વચ વ હશ.ે આમાં કોઈ વાંધો નથી. જો આ ીઓ ‘ઉ મ

માતા’ બનશ ે તો વામન અવતાર પણ દૂ ર નહીં રહે.
/

સમાજનાં દરેક યુવક-યુવતીએ આ પુ તક લ નપૂવ અ યાસુવ ૃિ થી વાં યું

s:/

હશ ે તો તમે ના વનને સુટેવો મળશ.ે જેના થકી ગભસ ં કારને લીધે ઉ મ સતં ાન પણ
રા ત થશ.ે
tp

માતાિપતા સમાન દદીઓની અિવરત સવે ામાંથી ડૉ. ગૌરી બોરકરને આવાં
પુ તકો લખવા માટેનાં ‘બીજ’ મળતાં રહે અને સમાજ, દેશ તમે જ આયુવદશા માટેના
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

તમે નાં લખાણો સતત વધતાં રહે એવી રાથના હંુ મારા સદ્ ગુ ના પુ યચરણોમાં ક ં

ag
છું અને તઓે જ એને કૃ પા-આશીવાદ આપે તવે ી રાથના ક ં છું .
ડૉ. સમીર જમદ ની

sm
પુણે

લિે ખકાના િપતા અને દાદા આયુવદ િન ણાત હોવાથી લિે ખકા એવાં જ
વાતાવરણમાં ઊછરી છે, એની ખાતરી પુ તકનાં પાને પાને થાય છે.

ok
પુ તક અ યાસપૂણ છે. દરેક નાનામાં નાની બાબતની સિવ તર ચચા કરી
છે. આજના ‘હમ દો, હમારે દો’ અથવા ‘હમારા એક’ના જમાનામાં તો આ પુ તક
વાંચીને ભાિવ સતં ાન (પઢે ી) બુદ્િધમાન અને આરો યવાન કેવી રીતે જ મશ ે આ

bo
અગ ે ી માિહતી સવ નવિવવાિહત યુગલોએ મળ
ં ન ે વી લવે ી આવ યક છે.
પુ તકની ભાષા સરળ, સીધી અને સમ ય એવી છે. જ ર જણાય યાં

e/
કાયમ જોવા મળતી સમ યાઓનું ઉદાહરણ આપીને િનરાકરણ કયું છે. આયુવદશા માં
બાળકના જ મ પૂવ અને જ મ પછી કઈ બાબતોની કાળ લવે ી જોઈએ એની
.m
સિવ તાર ચચા છે એવું પણ આ પુ તક પરથી રતીત થાય છે.
ડૉ. સાધના દેશપાંડે
ીરોગ તજ ,
m

અહમદનગર
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
ગભસ ં કાર

sm
આવતી કાલની બદુ ્ િધમાન – આરો યવાન પઢે ી માટે
ડૉ. ગૌરી બોરકર
અનુવાદ : સુજલ િચખલકર

ok
bo
આર. આર. શઠે ઍ ડ કંપની રા. િલ.
પુ તક રકાશક અને િવ રેતા

e/ ે ટ્ રીટ
૧૧૦, િ ર સસ
.m
અથબાગ
ં ઈ ૪૦૦ ૦૦૨
મુબ
m

ટેિલ. (૦૨૨) ૨૨૦૧૩૪૪૧

‘ ારકેશ’
ra

રૉયલ ઍપાટમૅ ટ પાસ,ે ખાનપુર

અમદાવાદ ૩૮૦ ૦૦૧
leg

ટેિલ. (૦૭૯) ૨૫૫૦૬૫૭૩

Visit us at : www.rrsheth.com
Email : sales@rrsheth.com
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
GARBHASANSKAR
A Mother’s Guide For Stimulating Baby’s Physical & Intellectual Maturity
Originally Written in Marathi by Dr. Gauri Ashish Borkar

sm
Translated by Sujal Chikhalkar
Published by R. R. Sheth & Co. Pvt. Ltd.
Mumbai ☐ Ahmedabad
Copyright © Gauri Borkar

ok
This translation published in arrangement with Mehta Publishing House, Pune
Gujarati Translation Copyright © R. R. Sheth & Co. Pvt. Ltd., 2013
રકાશક

bo
આર. આર. શઠે ઍ ડ કંપની રા. િલ.
ં ઈ ૪૦૦ ૦૦૨ ☐ અમદાવાદ ૩૮૦ ૦૦૧
મુબ
All rights are reserved.

e/
No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or
transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying,
recording, eBook or otherwise, without the prior written permission of the
.m
publishers.
Cataloging-in-Publication (CIP)

Borkar, Gauri
m

Garbhsanskar, Written by Dr. Gauri Ashish Borkar

Translated by Sujal Chikhalkar
Ahmedabad : R. R. Sheth & Co. Pvt. Ltd. , 2013
ra

160p., 22cm.
ISBN :
leg

(1) A Mother’s Guide (i) Sujal Chikhalkar (ii) Title

te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
અપણ
આવતી કાલની બુદ્િધમાન અને આરો યસપં પઢે ીને

sm
આ પુ તક રેમપૂવક અપણ.
— ડૉ. સૌ. ગૌરી બોરકર

ok
bo
e/
.m
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
ે કનો પિરચય
લખ
* અહમદનગર િ થત ‘સાંઈ પે યાિલ ટ આયુવદ સે ટર’ ારા વદૈ ્ યકીય

sm
યવસાય.
* આયુવિદક નાડી – પરી ા િવષયમાં િવશષે રવીણ અને સશ
ં ોધન.
* ‘સાંઈ સોિશયલ ઍ ડ મિે ડકલ ફાઉ ડેશન’ના મા યમથી મહારા ્રમાં અનક
ે

ok
થળોએ ‘ગભસ ં કાર વગ’ અને િશિબરનું આયોજન.
* દૈિનક લોકસ ા, દૈિનક દેશદૂ ત, દૈિનક સાવમત, દૈિનક સમાચાર તમે જ

bo
િવિવધ િદવાળી અક ં અને ચો સ સમયાંતરે રકાિશત પૂિતઓમાં
‘ગભસ ં કાર’ િવષય પર િવપુલ લખાણ.
* આકાશવાણીના ‘હેલો ડૉ ટર’ કાય રમમાં સહભાગ ‘ થૂળતા’ િવષય પર
સશ
િવકાસ કયો. e/
ં ોધન અને આયુવદશા ના આધારે નવા રકારની સારવાર પ િતનો
.m
* નાનાં બાળકોના શરીર અને બુદ્િધ સવં ધન માટે િવશષે સારવાર પ િતનો
િવકાસ કયો.
m

* ‘આયુવિદક યુટીથરે ાપી’ િવષય પર અનક ે શહેરોમાં યા યાન અને

‘ યુટીથરે ાિપ ટ’ માટે અનક
ે થળોએ કાયશાળાનું આયોજન.
ra

* ‘આયુવદ અને હંુ ’ આ એકપા રીય રયોગનાં િનમા રી. આ નાટક ારા
‘માનવીના રોિજદં ા વનમાં આયુવદનું મહ વ કેવી રીતે છે’ તે સમ વવાનો
રય ન.
leg

* મહારા ર્ માં રથમ વખત ‘ગભસ ં કાર હે પલાઈન’ શ કરી. જેના ારા
ગભવતી ીઓને ગભસ ં કારશા ની રાથિમક માિહતી આપવામાં આવ ે છે.
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
ર તાવના
બાળક યારે જ મ ે છે યારે જો તન ે ી સમ માણસનું િચ ર અને વાનરનું

sm
િચ ર ધરવામાં આવ ે તો તે માણસના િચ ર સામ ે વધારે સમય જોશ.ે ગભાવ થામાં
સાંભળેલાં ગીતોન,ે માતાના અવાજને બાળક જ મ પછી વધારે રિતસાદ આપે છે.
આવી તો એક નહીં, પણ અનક ે વાતો હવ ે શા ો ત રીતે િસ થઈ ચૂકી છે. િફટૉલૉ
નામક નવી સુપર પિે શયાિલટી તય ૈ ાર થઈ છે. ગુણસૂ રોમાં રહેલી ખામીઓને

ok
ગભાવ થામાં જ દૂ ર કરીને નૉમલ બાળકને જ મ અપાવવાનું થોડા વખતમાં જ શ ય
બનશ.ે

bo
શું બાળક જ મ ે એ પહેલા જ આવું કંઈ કરવાની જ ર હોય ખરી? અમને
પણ તો તમારા જેવા હોિશયાર બાળકો થયા જન!ે પરંત ુ હવ ે બધી બાબતોની શા ીય
કસોટી કરીને પારખવાનો યુગ છે. આયુવદે વષોથી આના પર િવચાર કયો છે. આ

e/
િવચારને ડૉ. ગૌરી બોરકરે આ પુ તકમાં સરળ ભાષામાં સામા ય લોકો સુધી
પહોંચાડ્ યો છે. આજના એક કે બે બસના જમાનામાં આની જ ર ચો સપણે વધારે
.m
છે.
બાળકોના બૌદ્ િધક િવકાસ માટે ગભાવ થાથી ૬ વષના સમયગાળામાં
મગજનું તય ૈ ાર થવુ,ં ચતે ાત ં રનાં ળાં તય
ૈ ાર થવાં, એની ઉપર ઉદીયકોનો,
m

વાતાવરણનો, આહારનો, માનિસક ઉતાર-ચઢાવની અિત મહ વની અસર થાય છે એ

સાિબત થઈ ચૂ યું છે. સતં ાન માટે શ ય એ બધું જ કરવું તે વાલીનું કત ય છે. એ
ra

માટે વાલીનું રિશ ણ લ નપૂવ જ થવું જોઈએ.

ડૉ. બોરકરે ગહન અ યાસ કરીને સહજ અને સરળ ભાષામાં ગભાવ થાના
leg

િવિવધ તબ ા આહાર, િવચાર, બીમારી તમે જ નવ ત િશશુ પરના સ ં કાર આ

િવષય પરના આયુવદમાં રહેલા મત રજૂ કયા છે. ગભાવ થામાં યોગાસન, રાણાયામ,
સદ્ ચિર રોનું વાચન અને સારા આદશોનાં પિરણામો ચો સ જોવા મળે છે.
te

દુ િનયામાં પોતાનું થાન બનાવવા માટે કરવા પડતા ધમપછાડા માટે આપણે
આપણા બાળકને પસ ૈ ા કરતાં વધુ સુસ ં કાર આપીએ તે અ યતં જ રી છે. જો આ
ં ન ગભાવ થાથી જ શ કરવામાં આવ ે તો બુદ્િધમ ાની ખાણ સમાન
સ ં કારિસચ
/
s:/

ભારતમાં ફરી એક વાર સુવણયુગનો ઉદય થયા િવના રહેશ ે નહીં.

– ડૉ. સુિચત તાંબોળી
tp

બાળિવકાસ િન ણાત
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
આભાર
ર તુત પુ તકના લખાણમાં અનક ે લોકોનો ર ય કે પરો સહયોગ

sm
સાંપડ્ યો છે. સૌ રથમ જેમના લીધે હંુ આયુવદની પરમ ભ ત અને અ યાસુ બની,
એવા મારા દાદા – કૈ. વદૈ ્ યરાજ િવ ણુ બળવતં કાકડે(નદં ુ રબાર)ના આશીવાદ હંમશ
ે ાં
મારી સાથે છે. મારા ગુ ડૉ. સમીર જમદ ની(પુણ)ે એ મારા પર સદાય ‘આયુવદ
સ ં કાર’ કયા છે. હંુ તમે ની ઋણી છું .

ok
ર તુત પુ તકનો યોગિવષયક ભાગ મારા પિત ડૉ. આિશષ બોરકરે લ યો
છે. હંુ તમે ની પણ આભારી છું . અહમદનગરના દૈિનક સાવમત, દૈિનક સમાચાર, દૈિનક

bo
લોકસ ા તમે જ નાિસકના દૈિનક દેશદૂ તે મારા ‘ગભસ ં કાર’ િવષયક લખ ે ો હંમશે ાં
રકાિશત કયા તે બદલ તમે નો હૃદયપૂવક આભાર.
અહમદનગર, પુણ,ે નાિસક, જલગાવ, ધૂળે, રંગાબાદ, ીરામપુર અને
ં ઈના અનક
મુબ
મદદ કરી છે, તથ
ે ી હંુ તમે ની પણ આભારી છું . e/
ે વદૈ કીય તજ ોએ ‘ગભસ ં કાર વગ’ના આયોજનમાં મને વખતોવખત
.m
મારી સખી અને અહમદનગરની રિસ ન ૃ યાંગના કુ . ર ા કાળેએ
કરેલા યોગાસન ‘છાયાિચ ર’ના મા યમથી આપની સમ મૂકી શકાયા એ બદલ તમે નો
પણ આભાર માનું છું .
m

– ડૉ. સૌ. ગૌરી બોરકર

ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
લિે ખકાનું મતં ય
આયુવદ અને ગભસ ં કારશા ની એક અ યાસુ હોવાના સબ
ં ધં ે ર તુત

sm
લખાણ આપની સમ મૂકતાં મને આનદં થાય છે.
અહમદનગરના ‘સાંઈ સોિશયલ ઍ ડ મિે ડકલ ફાઉ ડેશન’ ારા ગત
અનકે વષોથી ‘ગભસ ં કાર’ના વગોનું આયોજન કરવામાં આવ ે છે. ગભધારણ થાય

ok
એ પહેલાંથી જ ‘ ી’ અને ‘પુ ષ’ બન ે આ વગોમાં જોડાવું જોઈએ એવો હંુ િવશષે
ં એ
આ રહ રાખું છું , કારણ કે ગભધારણ પૂવથી જ જો ગભસ ં કારશા અગ ં ે ણી
લઈએ તો તે વધુ શા શુ થશ.ે કહેવાનો અથ કે ઘણી ીઓ ગભધારણ કયા પછી

bo
અમારી પાસે આવતી હોય છે. આવા સમય ે તમે ને પણ હંુ ‘ગભસ ં કાર’ના વગોમાં
જોડાવાનું સૂચન ક ં છું .
ર તુત પુ તક લખતી વખતે મ સ ગપણે ‘આયુવદ’ અને ‘આધુિનક’
વદૈ શા નો સમ વય સાધવાનો રય ન કયો છે.
e/
એક વાર એક સગભા ીએ પૂછ્ય,ંુ ‘મૅડમ, ગભસ ં કારથી મા ં બાળક
.m
પહેલા મિહનામાં જ બોલતું થઈ જશ?ે અને છ ા મિહનામાં એ ABCD પણ સમજવા
લાગશ ે ન?ે ’ હંુ તો આ યચિકત થઈ તન ે ી સામ ે જોઈ જ રહી. તો એક વખત વડીલ
ીએ મને પૂછ્ય,ંુ ‘ગભસ ં કાર લીધા પછી થનાર સતં ાન એક વષનું થઈ ય એ પછી
m

તરત જ તન ે ામાં રૅ યુએશન કરી શકે એટલી બુદ્િધ આવી ય છે ન?ે ’ મ એમને
પ ‘ના’ પાડી.
ra

સમાજમાં ‘ગભસ ં કારશા ’ અગ ં ે ગરે સમજ કે અવા તિવક અપે ાઓ

ફેલાયલે ી છે. બાળકના બધા જ અવયવોનો અને બુદ્િધનો િવકાસ નસ ે િગક
leg

રમાનુસાર જ થતો હોય છે. ગભસ ં કાર-શા માં સૂચવાયલે ી બાબતોને અનુસરવાથી
તમે ાં નોંધનીય ગુણા મક િવકાસ થાય છે એવું જોવા મળે છે. ‘ગભસ ં કાર’ એ કંઈ
દુ ની છડી કે ગૂઢ િવદ્ યા નથી. એ તો ગભવતી ીએ આચરણમાં મૂકવા માટેની
te

વનપ િત છે.
કોઈ બાળક બી જ મિહનામાં બોલતું થયું હોય એવું મ આજ િદન સુધી
/

જોયું કે સાંભ યું નથી. જો આવું યાંક થયું હોય તો તે ‘આ ય’ જ ગણી શકાય અને
s:/

વદૈ કીયશા માં ‘આ ય’ને ‘અપવાદ’ માનવામાં આવ ે છે, િનયમ નહીં. તથ ે ી જ

‘ગભસ ં કાર-શા ’ િવશ ે લખતી વખતે હંુ યારેય વદૈ કશા થી દૂ ર ગઈ નથી કે ન
તો મ કોઈ અવા તિવક દાવાઓ કયા છે. આયુવદમાં ગભના દરેક મિહનાના િવકાસ
tp

અને અવયવિનમાણ મુજબ િવિશ આહાર, ષધીઓ અને િવહારનું માગદશન

કરવામાં આ યું છે. આ માગદશન મુજબ અમ ે સગભા ીઓને તમે ને ચાલતા મિહના
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

અનુસાર આયુવિદક દવાઓ આપતા હોઈએ છીએ, જેનાં સકારા મક પિરણામો જોવા

ag
મળે છે. કહેવાનો અથ એ કે કોઈ પણ સશ ં ોધન એ અિવરત ચાલતી ઘટના છે.
આયુવિદક રંથના આધારે મ પુ તકમાં રજૂ કરેલા િવચારો અને ષધીય િચિક સા

sm
અ યતં રાથિમક વ પની અને સવસમાવશ ે ક પની છે. આ િચિક સા યિ ત
અનુસાર બદલાઈ શકે છે. એક ર હંમશ ે ાં પૂછવામાં આવ ે છે કે શું ‘મ ં રિચિક સા’
(શ દિચિક સા) ફળદ્ પ થાય છે? શું મ ં ર ારા ગભ થ બાળકમાં સકારા મક
બીજનું રોપણ કરી શકાય છે? આવા ર ોના જવાબ શોધવાનો હંુ સતત રય ન ક ં

ok
છું . હંુ ‘મ ં રિચિક સા’ની િવરોધી નથી. ‘મ ં ર’ કે ‘શ દ’ િચિક સા એ ભારતીય
વદૈ કશા નો વભ ૈ વ છે. સતયુગ કે ાપરયુગના માનવીનાં મન સતં િુ લત હતાં. તે
સમયના મનુ યના ‘સ વ’, ‘રજ’ અને ‘તમ’ આ માનિસક ભાવ સતં િુ લત હતા. તમે ની

bo
પાસે મા ર ‘મ ં ર’ ારા યાિધને મટાડવાની શિ ત હતી. એ જ રીતે એ વખતે ‘શાપ’
કે ‘વરદાન’ એ શ દશ: સાચા પડતા હતા, એ આપણે બધા ણીએ છીએ. આની
પાછળનું મુ ય કારણ એ હતું કે તમે ના માનસભાવ સતં િુ લત રહેતા હતા. અ યારનો

e/
યુગ કિળયુગ તરીકે ઓળખાય છે. કિળયુગમાં મનુ યના ‘શરીર’ અને ‘મન’નો
ગુણા મક દર જો પહેલાના યુગો કરતાં ઓછો છે, તો પછી આવામાં મા ર ‘મ ં રોથી’
.m
‘ગભસ ં કાર’ થાય ખરા? એનું એક કારણ એ પણ છે કે મ ં રો ચાર કરનાર અને
મ ં ર સાંભળનારા, એમ બન ં ને ા માનસભાવ સતં િુ લત હશ ે તો જ ‘મ ં રોના’ િસ ફળ
મળી શકશ.ે શું હાલ આવી પિરિ થિત છે ખરી? આપણા માનસભાવ સતં િુ લત છે? જોકે
m

એટલું અવ ય સ ય છે કે આ મ ં રો ચારથી માનસભાવોના સવં ધનમાં ચો સ મદદ

મળે છે. તથ ે ી જ સગભા ીઓએ ‘શુભ’ એવા મ ં ર અવ ય સાંભળવા જોઈએ. હંુ તો
ra

મા ર એટલું જ કહીશ કે ‘ગભસ ં કાર’ એટલ ે મા ર ‘મ ં ર’ સાંભળવા જ નહીં, પણ

‘શરીર’ અને ‘મન’ના ઉ મ િવકાસ માટે દ્ ર ય િચિક સા ( ષધીય િચિક સા) પણ
leg

એટલી જ જ રી છે. દરેક મિહનામાં થતાં ગભના િવકાસ મુજબ િવિશ આહાર, દવા
અને િવચાર – આ િ રસૂ રનો સમ વય ‘ગભસ ં કારશા ’માં કરવામાં આ યો છે.
ર તુત પુ તકનું લખાણ આયુવદ અને આધુિનકશા માં કહેવામાં આવલે ા
‘ગભસ ં કારશા ’નો ટં ૂ કમાં પિરચય છે. સગભા ીની સપં ણ ૂ સગભાવ થા યવિ થત
te

પાર પડે અને તન ે ંુ ભાિવ સતં ાન આરો ય સપં અને બુદ્િધમાન જ મ ે એ માટેના આ
રામાિણક રય ન છે.
/

અગાઉ જણા યું તમે કોઈ પણ સશ ં ોધનો એ િનરંતર ચાલતી રિ રયા છે. મ
s:/

ૈ ાિરક કુ શળતાથી મળ
મારી વચ ે વલે ંુ વધુમાં વધુ ાન આપની સમ રજૂ કયું છે. ચાલી
રહેલા સશં ોધનોને લીધે ભિવ યમાં આમાં ઉમરે ો થઈ શકે છે. વાચકોને ન ર િવનતં ી કે
tp

આ પુ તક િવશન ે ા તમે ના અિભ રાય જ ર આપવા. રિતિ રયાઓનું વાગત છે.

ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ે નના િનિમ ે મ મારા િવચારો આપની સમ રજૂ કયા છે. પઢે ી દર

ag
આ લખ
પઢે ીથી ચા યા આવતા આ ાનનો લાભ સગભા ીઓને અને આવનાર પઢે ીને થાય
એવી હંુ શુભે છા ય ત ક ં છું . શુભમ્ ભવતુ |

sm
- ડૉ. ીમતી ગૌરી બોરકર

ok
bo
e/
.m
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
અનુ રમિણકા
૧ િવષયની માિહતી

sm
૨ ગભસ ં કાર એટલ ે શુ?ં
૩ અસમાન ગો ર
૪ શરીરશુદ્િધ

ok
૫ બીજશુદ્િધ
૬ ગભધારણ માટેનો યો ય સમય

bo
૭ મન:શુદ્િધ
૮ લ ન ન ી થયા પછીની સમજણ
૯ ગભધારણ પહેલાં ી-પુ ષનો આહાર
e/
.m
૧૦ ગભાધાન સ ં કાર
૧૧ સગભા ીએ આનાથી બચવું
૧૨ સગભાનો આહાર કેવો હોવો જોઈએ?
m

૧૩ ગભના શરીરભાવ
ra

૧૪ ગભનો પહેલો મિહનો

૧૫ ગભનો બીજો મિહનો
leg

૧૬ ગભનો રીજો મિહનો

૧૭ ગભનો ચોથો મિહનો
te

૧૮ ગભનો પાંચમો મિહનો

૧૯ ગભનો છ ો મિહનો
/

૨૦ ગભનો સાતમો મિહનો

s:/

૨૧ ગભનો આઠમો મિહનો

૨૨ ગભનો નવમો મિહનો
tp

૨૩ શું ખાવાની ઈ છા થાય?

ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

સગભા ી માટે જ રી ત વ

ag
૨૪.
૨૫. ગભસ ં કારની દવાઓ
૨૬. ગભસ ં કારમાંની આયુવદો ત દવાઓ

sm
૨૭. રાણાયામ
૨૮ યોગાસન

ok
૨૯ યોગશા ના `યમ’, `િનયમ’ અને ગભસ ં કર
૩૦ ગભસવં ાદ

bo
૩૧ સગભાવ થાની બીમારીઓ
(Diseases of Pregnancy)
૩૨ કુ દરતી સુખ રસૂિત રિ રયા

૩૩
(Normal Delivery Process)
ં ાળ
રસૂિત બાદ ીની સભ e/
.m
ં ાળ
૩૪ નવ ત િશશુની સભ
૩૫ નવ ત બાળક સ ં કાર
m

૩૬ બાળગુટી િવશ ે થોડું

૩૭ વદે ો ત સોળ સ ં કાર
ra

૩૮ બાળકના દાંત
leg

૩૯ બાળકનો િવકાસ
૪૦ આયુવદીય દોષ-ધાતુ-મલ િવ ાન
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
િવષયની માિહતી
વચગાળાના સમયમાં અમ ે મહારા ્રમાં જુ દાં જુ દાં થળોએ ‘ગભસ ં કાર

sm
વગો’નું આયોજન કયું હતુ.ં નાિસકના રિસ પપે ર દૈિનક દેશદુ ત અને િજ લાના
દૈિનક સાવમતની સયં ુ ત ‘નજરાણા’ પૂિત દર શિનવારે રકાિશત થાય છે. આ
અખબાર તરફથી અમને ‘ગભસ ં કાર’ િવશ ે લખવાનું કહેવામાં આ યુ.ં એ પછી દર
શિનવારે રકાિશત થતાં લખે માં અમ ે અમારા િવચાર અને સશ ં ોધન સમાજ સામ ે મૂ યાં.

ok
આ લખ ે છપાવા લા યા એટલ ે મહારા ્રના ખૂણખ ે ણ ે ી અમારો સપં ક કરવામાં
ૂ થ
આ યો. ખુશી એ વાતની હતી કે શહેરી ીની જેમ જ ગામડાની બહેનો પણ
‘ગભસ ં કારશા ’ િવશ ે ણવા ઉ સુક હતી. તમે ની િજ ાસાવ ૃિ પરથી જ યાલ

bo
આવતો હતો કે આવનારી પઢે ી માટે તે કેટલી સ ગ છે. પોતાની આવનારી પઢે ી
બુદ્િધશાળી અને વ થ બને એવું કયાં મા-બાપ નથી ઇ છતાં ? તથ ે ી જ જો તને ી
ૈ ારી ગભ થાપનાની શ આતથી જ કરવામાં આવ ે તો તન ે ાં વધુ શા શુ પિરણામો

e/
તય
જોવા મળશ.ે
.m
પરદેશમાં સગભા ી અને તને ા પિતન,ે બાળકનો િવકાસ કેવી રીતે થાય
છે? સગભાની શું કાળ લવે ી? જ મ બાદ બાળકનું શું યાન રાખવુ?ં આ અગ ં ે
સગભાવ થામાં જ, શા ો ત સમજણ અને માિહતી આપવામાં આવ ે છે.
m

ભારતમાં પણ અનકે મોટાં શહેરોમાં આવાં કે દ્ ર શ થયાં છે. જોકે હ

ે ો જોઈએ તટે લો રચાર અને માિહતી સમાજ સુધી પહોં યાં નથી. આ અ યાસમાં
તન
ra

‘ગભસ ં કારશા ’નો મનથી વીકાર કરવામાં આવ ે તો સમાજના વધુમાં વધુ લોકો
સુધી આ ભારતીયશા પહોંચશ ે એમાં કોઈ શકં ા નથી.
leg

પહેલાં સયં ુ ત પિરવાર હતા. ઘરમાં ઘણા લોકો સાથે રહેતા અને સાસુઓ,
વહુઓ અને દીકરીઓ રહેતી. પિરણામ ે સગભાને યારેય રસૂિતનો ભય નહોતો
લાગતો કે ન તો તન ે ે કોઈ િચતં ા રહેતી હતી. તન ે ી સભ
ં ાળ રાખવા ઘરમાં ઘણા લોકો
રહેતા હતા. સયં ુ ત પિરવારને લીધે તન ે ે ભાવના મક આધાર મળતો. જેમ સમય
te

બદલાયો તમે ‘ ી’ બરા બહાર નીકળી. ઉ ચ િશ ણ મળ ે યુ,ં ચા પગારની

નોકરી મળ ે વી. તમે ાંય િવભ ત પિરવારને લીધે બે જણનો જ સસ ં ાર રહેતો. પિરણામ ે
/

સગભા ીને ઘરમાં આધાર કોણ આપ?ે બન ં ે પોતાના કામમાં એટલા ય ત કે તમે ને
s:/

પોતાના શરીર કે મન તરફ યાન આપવાનો પણ સમય નથી હોતો. આવામાં સગભા
ીને યો ય માગદશન કોણ આપ?ે કારણ કે ભલ ે તે સગભા ી દર મિહને તબીબી
tp

તપાસ માટે ીરોગ િન ણાત ડૉ ટર પાસે જતી હોય તો પણ તન ે ા રોિજદં ા વનમાં કઈ

િદનચયા હોવી જોઈએ? ખોરાક-આચાર-િવચાર કેવા હોવા જોઈએ એની સમજણ
આપનાર કોઈ નથી હોતું એવું જોવા મળે છે. તે ી રસૂિતથી એટલી બીતી હોય છે કે
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ે ામાં એક રકારનો માનિસક ભય જ મ ે છે. આવું સયં ુ ત પિરવારોમાં થતું નહોતુ.ં

ag
તન
આવા પિરવારોમાં પરંપરાને લીધે ીઓ પાસે ગભસ ં કારનું ાન રહેતુ.ં પિરવારની
‘સાસુ’ કે ‘મા’ પોતાની ‘વહુ’ કે ‘દીકરી’ને એ મુજબ વતવાનું કહેતી. વળી, કેટલાક

sm
સ ં કાર તો એની પર આપમળ ે ે જ પડી જતા. સયં ુ ત પિરવારમાં બધાંની સાથે રહેવાથી
તન ે ે માનિસક અને ભાવના મક આધાર પણ મળતો. અનુભવી વડીલ ીઓનું
માગદશન એને ઘરમાં જ મળી જતુ.ં હવ ે આખી પિરિ થિત બદલાઈ ગઈ છે. સમયની
અસર કહો કે પછી બીજુ ં કંઈ, પરંત ુ જે બાબત તરફ સૌથી વધુ યાન આપવું જોઈએ

ok
એ તરફ અ ણતાં જ દુ લ થઈ ર યું છે. જોકે એમાં પણ અપવાદ છે. આપણી
આવનારી પઢે ીના ફાયદા માટે અ યારથી જ યાન આપવું જોઈએ, સગભાવ થામાં
આહાર, િવચાર અને રહેણીકરણી એકદમ કુ દરતી, સરળ અને સયં િમત હોવી જોઈએ.

bo
આપણા ભારતના આયુવદશા માં ગભસ ં કારના અનક ે ઉદાહરણ જોવા મળે છે.
‘આયુવદ’ માનવીના ઉપચારની સાથે જ તન ે ા આચરણને પણ સરખું મહ વ આપે છે.
આયુવદમાં સામા ય રીતે તો ‘ વ થ ય વા યર ણમ્’ એટલ ે કે માણસે પોતાના

e/
વા યનું યાન રાખવું જોઈએ એમ કહેવાયું છે અને આમ છતાં જો કોઈ શારીિરક
તકલીફ થાય તો ‘આતુર યિવકાર રશમનમ્’ જેમાં ‘આતુર’ એટલ ે કે રોગી. ટં ૂ કમાં,
.m
તમારી રહેણીકરણી કેવી હોવી જોઈએ એની સમજણ પહેલા આપવામાં આવી છે, કારણ
કે જો તમા ં વન વા ય રદ અને સમજણભયું હશ ે અને જો તમ ે યો ય વન
વતા હશો તો તમને રોગ થશ ે જ નહીં. ‘આયુવદ’ એ આ જગતનું એકમા ર એવું
m

શા છે જેના મૂળ રંથમાં પહેલાં માણસે કેવી રીતે વતવું (આચારરસાયન) એ

સમ યું છે, જેથી તે વ થ રહેશ ે અને રોગોથી પણ બચી જશ.ે એ પછી તમે ાં બીમારી
ra

અને ઉપચાર િવશ ે કહેવામાં આ યું છે. તથ ે ી જ આયુવદ મા ર ઉપચારશા નહીં,

સ ં કારશા પણ છે. આ જ વાત આયુવદના એક ભાગ ‘ગભસ ં કારશા ’માં
કહેવામાં આવી છે. સગભા ીનો ખોરાક, આચાર અને િવચારોમાં ગુણા મક વધારો
leg

થાય એ શા નો મૂળ હેતુ છે.

‘ગભસ ં કાર’ એ કોઈ મ ં ર-ત ં ર, હોમ-હવન કે દુ ટોણા નહીં, પરંત ુ
આયુવદશા ના આધારે તય ૈ ાર કરેલી રહેણીકરણીની રીત છે. સશ
ં ોધનો પરથી સાિબત
te

થયું છે કે સગભા ીના આહાર-િવચારની સારી-ખરાબ અસર તન ે ા ગભ સુધી

પહોંચતી જ હોય છે, તથ
ે ી જ તો સગભા ી સભાનતાપૂવક ગભસ ં કારથી માિહતગાર
/

બનીને એ મુજબ વત તો આવનારી પઢે ી બુદ્િધશાળી અને વ થ બને એ િદશામાં એક

s:/

સકારા મક પગલું ભયું ગણાશ.ે

tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
ગભસ ં કાર એટલ ે શુ?ં
હાલમાં ‘ગભસ ં કાર’ િવશ ે ઘણી ચચા સાંભળવા મળે છે અને ‘ગભસ ં કાર’

sm
શ દ સાંભળીએ એટલ ે એવું માનવામાં આવ ે છે કે એમાં ખૂબ કમકાંડ, આ યાિ મક
બાબતો કે ત ં ર-મ ં ર હશ.ે એનું કારણ એ છે કે રોિજદં ા વનમાં ‘સ ં કાર’ કરવાનો
અથ જપ, તપ કે પાઠ કરવા એવો થાય છે.

ok
ખરેખર તો ‘ગભસ ં કાર’ એ અઘરી, બધાથી જુ દી કોઈ રીત નથી, પરંત ુ
આવનાર પઢે ી, બુદ્િધશાળી અને વ થ જ મ ે એ માટે સગભા ીએ આચરણમાં
મૂકવાની સુસ ં કારી આચરણની રીત છે.

bo
‘સ ં કાર’ આ શ દનો મૂળ અથ જોઈએ તો કોઈ એક વાત કે વ તુના ગુણ
બદલવા અથવા તન ે ંુ પાંતર કરવું એટલ ે ‘સ ં કાર’ થાય. માખણ પર અિ નનો
ૈ ાર થાય છે. આ રીતે જ ગભના િવિવધ અવયવોનો િવકાસ
સ ં કાર થાય એટલ ે ઘી તય

e/
થતો હોય યારે તે અવયવ એટલ ે કે તે ગભ સારી ગુણવ ાનો બને એ માટે કરવામાં
આવતા રય ન એટલ ે ‘ગભસ ં કાર.’
.m
‘ગભસ ં કાર’ વગમાં જોડાતી વખતે બહેનોના મનમાં ઘણી શક ં ાઓ હોય છે.
‘મૅડમ, આમાં કોઈ મ ં ર સભ ં ળાવવામાં આવશ?ે ’, ‘મૅડમ, મ ં રિચિક સાનું કોઈ પિરણામ
મળે છે ખ ?ં કારણ કે આનાથી તો બાળકનું મન સ ં કારી બનશ,ે પણ તન ં ોને
ે ા અગ
m

શું લાભ થશ?ે ’ વગરે ે વગરે ે…

ra

આવા તો અનક ે ર ો લોકોના મનમાં થતા હોય છે અને તે યો ય પણ છે.

આવું થાય યારે અમ ે સમ વીએ છીએ કે ‘ગભસ ં કાર’શા ’માં મા ર ‘મ ં ર’ નથી,
પણ સાથે સાથે ગભના મન અને શરીરના સવાંગી િવકાસ માટે પણ ‘ગભસ ં કાર’શા
leg

ફાયદાકારક છે.
આયુવદમાં ગભના માસ રિત માસ િવકાસ મુજબ તન ે ા Foetal
Development મુજબ જે મિહનામાં જે અવયવ તય ૈ ાર થતો હોય તે મુજબ િવિશ
te

ખોરાક અને આચરણ કરવાનું કહેવામાં આ યું છે. દા.ત. બી મિહનામાં ગભના
લિૈં ગક અવયવોનો િવકાસ થતો હોય છે. આધુિનકશા મુજબ પણ Embryo એટલ ે
/

કે અક ં ુ રમાં છ ાથી આઠમા અઠવાિડયામાં આ િવિશ પશ ે ીનું Male કે Female

s:/

Genital Organsની પશ ે ીમાં પાંતર થતું હોય છે. કહેવાનો અથ એ જ કે જો

સગભાવ થાના બી મિહનામાં સગભા ીને પોષક આહાર અને કેટલીક િવિશ
આયુવિદક દવાઓ આપવામાં આવ ે તો જ મનાર બાળકના લિૈં ગક અવયવ એટલા
tp

સારા હશ ે કે તન ે ે યારેય શારીિરક લિૈં ગક તકલીફ થશ ે નહીં. આ તો મા ર એક

અવયવની વાત થઈ. ગભસ ં કારશા માં આવી નાની નાની વાતોનો િવચાર કરવામાં
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

આ યો છે. ટં ૂ કમાં, િનમાણ જ ે હશ ે તો િવકાસ પણ સારો જ થવાનો છે. જેમ કોઈ

ag
ઇમારત મજબૂત બને અને ટકી રહે એ માટે તન ે ો પાયો પાકો હોવો જોઈએ. તે જ રીતે
સગભા ીએ લીધલે ો ખોરાક, રહેણીકરણી અને િવચારની અસર તન ે ા થનારા બાળક
પર જોવા મળે છે.

sm
આવા આ ગભસ ં કાર રણ તબ ામાં કરવામાં આવ ે છે.
(૧) ગભધારણ પહેલાના સ ં કાર : આમાં બીજશુદ્િધ, પિત-પ નીનો

ok
આહાર, રહેણીકરણી અને િવચાર, ગભધારણ માટેના યો ય સમય-
ઋતુનો િવચાર કરવામાં આવ ે છે.
(૨) સગભાવ થાના સ ં કાર : જેમાં સગભા ીને દર મિહને ગભના માિસક

bo
િવકાસ રમાણે ખોરાક, આચરણ, આસન, રાણાયામ, ગભસવં ાદ તમે
જ િવિશ અવયવોની પુિ માટે આયુવિદક દવાઓ તમે જ નૉમલ
ે થાય છે.
િડિલવરી માટે કરવાના રય નોનો સમાવશ

e/
(૩) રસૂિત પછીના સ ં કાર : આમાં નવ ત બાળક, બાળક સ ં કાર,
.m
જ મ પછી બાળકના બધા અવયવોનો, ઇ દ્ િરયોનો તમે જ બુદ્િધનો
િવકાસ થાય એ માટે કરવામાં આવતા ઉપચાર, દવાઓ, આચરણ તમે
જ રસૂિત બાદ માતાનું વા ય સા ં રહે તે માટે કરવામાં આવતા
m

ે થાય છે.
રય નોનો સમાવશ
ગભસ ં કારશા
ra

(૧) ગભધારણ પહેલાંના સ ં કાર –

સમાન ગો રમાં લ ન ન કરવાં, શરીરશુદ્િધ, મનશુદ્િધ, બીજશુદ્િધ,
leg

ગભધારણા માટેનો યો ય સમય.

(૨) ગભાવ થાના સ ં કાર –
ગભાધાન સ ં કાર, ગભ થાપના સ ં કાર, સગભાનો ખોરાક,
te

રહેણીકરણીઅને િવચાર, આસાન- રાણાયામ, ગભસવં ાદ, ે

અવયવના િનમાણ માટે સારવાર પુસ
ં વન સ ં કાર.
/
s:/

(૩) રસૂિત પ ા સ ં કાર –

નવ ત બાળક સ ં કાર, બાળક સ ં કાર, સૂિતકા સ ં કાર.
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
અસમાન ગો ર
ગભસ ં કારની સાચી શ આત લ નથી જ થાય છે. લ નના અનક ે હેતુમાં

sm
એક મહ વનો હેતુ ‘ગભ થાપના’ છે. આનુવિં શક બીમારી ીબીજ અને
પુ ષબીજમાંથી જ આગામી પઢે ીમાં આવતી હોય છે. તથ ે ી એક જ ગો રમાં, ન કના
સબં ધં માં લ ન ન કરવાં. આમ કરી આનુવિં શક બીમારીઓને રોકી શકાય છે.

ok
આયુવદશા માં આનો ડાણપૂવકનો અ યાસ કરવામાં આ યો છે. આ
ે ન કરતી વખતે ચરક ઋિષએ આ અ યાયનું નામ જ ‘અતુ યગો રીય
ે ંુ િવવચ
િવશન
અ યાય’ એવું રા યું છે, જેમાં તમે ણે માગદશન આપતી વખતે જુ દા જુ દા ગો રના ી-

bo
પુ ષે લ ન રંિથથી જોડાઈન,ે શરીરશુદ્િધ કરી, બીજશુદ્િધ કરીને તમે જ યો ય
સમયકાળ પસદં કરીને આયોજનપૂવક ગભ થાપનાના રય ન કરવાનું ક યું છે. જો
પિત-પ ની બન ે ાં બીજ શુ હશ ે તો જ સતં િત ઉ કૃ જ મશ.ે
ં ન

કરતી વખતે જ આ વાત યાનમાં રાખવી જોઈએ. ન કના સબ e/

‘અતુ યગો ર’ એટલ ે જુ દા જુ દા ગો રવાળાં ી-પુ ષ. આપણે લ ન ન ી
ં ધં માં પણ લ ન ન
.m
કરવા.
આધુિનક તબીબીશા પણ ચરક ઋિષની આ વાતને સમથન આપે છે.
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
શરીરશુદ્િધ
ગભધારણ પહેલાં માતા અને િપતા બન ે ંુ નીરોગી હોવું જ રી છે. જો કોઈ
ં ન

sm
ચપે લા યો (ઇ ફે શન થયુ)ં હોય તો પહેલાં તન ે ી સારવાર કરાવી લીધા બાદ જ
ગભ થાપનાનો િનણય લવે ો. કારણ કે જો કોઈ ચપે લા યો હોય તો ગભધારણ થશ ે જ
નહીં અને જો થઈ ય તો પણ તન ે ો રાવ કે ગભપાત થવાની શ યતા હોય છે અથવા
તો આવાં બાળકોમાં કોઈ ખામી, િવકૃ િત કે બીમારી થવાની સભ ં ાવના પણ વધારે હોય

ok
છે.
એક નાનકડું ઉદાહરણ જોઈએ. જો કોઈ ીને ેત રદર (સફેદ પાણી જવું

bo
કે શરીર ધોવાવુ)ં ની તકલીફ હોય તો તણ
ે ે તે સમય ે જ સારવાર કરી લવે ી જ રી હોય
છે. આ તકલીફ હોય અને ગભ રહી ય તો Septic Abortion એટલ ે કે ચપે ને
લીધે ગભપાત થઈ શકે છે.

અગ યની હોય છે, કારણ કે સગભાવ થામાં તન e/

શરીરશુદ્િધ જેમ બાળક માટે મહ વની છે એ જ રીતે માતા માટે પણ
ે ી આ તકલીફમાં વધારો થઈ શકે છે.
.m
દા.ત. ીને ઍિસડીટી(આ લિપ )ની તકલીફ હોય અને જો તન ે ે ગભ રહી ય
( રેગન ટ થાય) તો આ તકલીફ વધી શકે છે. તન ે ા સાંધા દુ :ખતા હોય તો તન
ે ંુ
પાંતર સિં ધવામાં થઈ શકે છે. ટં ૂ કમાં, તન
ે ી સગભાવ થા અને રસૂિત સારી રીતે પાર
m

પડે તે માટે શરીરશુદ્િધ મહ વની સાિબત થાય છે.

કહેવાનો અથ એ કે ી-પુ ષ બન ે ંુ શરીર શુ હોવું જોઈએ. એટલ ે કે
ં ન
ra

બનં મે ાં કોઈ શારીિરક તકલીફ કે બીમારીનાં લ ણો ન હોવાં જોઈએ. જો આવાં કોઈ

લ ણો હોય તો ‘શરીરશુદ્િધ’ (સારવાર) કરાવીને તકલીફ દૂ ર કયા બાદ જ
leg

‘ગભ થાપના’નો િનણય લવે ો. ‘શરીરશુદ્િધ’ પચ ં કમ, દવાઓ અને ખોરાક ારા
કરવામાં આવ ે છે.
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
બીજશુદ્િધ
ભાિવ સતં ાન શારીિરક, માનિસક રીતે મજબૂત જ મ ે તે માટે, આપણા ઘરમાં

sm
રહેલી આનુવાંિશક બીમારીઓ બાળકમાં ન આવ,ે તન ે ા બધા અવયવ સુદૃઢ બને તમે જ
ે ી રોગ રિતકારક શિ ત ઉ મ બને તે માટે ી અને પુ ષે ગભ થાપના
ભિવ યમાં તન
પહેલાં જ આચરણ (રહેણીકરણી), ખોરાક, િવચાર અને આયુવિદક દવાઓ લવે ાની
હોય છે. આને જ બીજશુદ્િધ કહેવામાં આવ ે છે.

ok
‘બીજ સા ં હોય તો ફળ સા ં આવ’ે એવું કહેવામાં આવ ે છે. આયુવિદક
પચં કમ, રસાયન દવાઓ, વ ૃ ય દવાઓ, યો ય ખોરાક, યો ય આચરણ, સતં િુ લત

bo
િવચાર કરવાથી ‘બીજશુદ્િધ’ થાય છે.
આ માટે ગભ થાપનાનો િનણય લીધા પછી ી અને પુ ષ બન ે
ં એ
ં કમમાંથી તમે ની રકૃ િત માટે જે જ રી હોય તવે ાં કમ કરાવીને શરીરશુદ્િધ કરાવી
પચ

e/
લવે ી અને એ પછી રસાયન તમે જ દવાઓનું સવે ન કરી ‘બીજશુદ્િધ’ કરાવવી.
ૈ ાર થતા ‘ ીબીજ’ અને ‘પુ ષબીજ’ ઉ મ ક ાનાં
બીજશુદ્િધ પછી તય
.m
હોય છે. આવાં ઉ મ ગુણવાળા બીજના જોડાણથી બુદ્િધમાન વ થ સતં િતનો જ મ
થાય છે.
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
ગભધારણ માટેનો યો ય સમય
આયુવદશા માં માણસની ‘ રકૃ િત’ને ખૂબ મહ વ આપવામાં આ યું છે.

sm
માણસની શારીિરક અને માનિસક રકૃ િત પર તન ે ા રોિજદં ા યવહાર, વા ય,
િવચાર, બુદ્િધ અને દેહ બોલી (બૉડી લ વજ ે )નો આધાર હોય છે. માનવીના દરેક
આચારિવચાર, શારીિરક વા ય અને કાયમાં તન ે ી ‘ રકૃ િત’ છતી થાય છે. ટં ૂ કમાં,
આપણે એવું કહી શકીએ કે દરેક યિ ત પોતાના શરીર અને માનસ રકૃ િત મુજબનું

ok
વતન કરતી હોય છે. આ ‘ રકૃ િત’ જ માણસના શારીિરક, માનિસક કમ માટે પૂરેપરૂ ી
જવાબદાર હોય છે. એટલું જ નહીં, માણસને સુખ (આરો ય) કે દુ :ખ (બીમારી) પણ
રકૃ િત અનુસાર જ થાય છે. આવી આ ‘ રકૃ િત’ ગભના િનમાણથી લઈને માનવીના

bo
મ ૃ યુ સુધી સાથે હોવાની, સાથે જવાબદાર પણ હોય છે.
‘शु क्रशोिणत सं योगे यो भवे त् दोषः उत्कट: प्रकृती जायते
ते न |’
એટલ ે કે ી-પુ ષ બીજના મળ e/
ે ાપ વખતે જે દોષ ઉ કટ એટલ ે કે વધારે
.m
હોય તવે ી ‘ રકૃ િત’ તય
ૈ ાર થાય છે. ગભની આ રકૃ િત આગળ જતાં બાળકની
જ મભરની રકૃ િત બની ય છે. આ રકૃ િત એકદોષા મક, દ્ િવદોષા મક અને
સમ રકૃ િત આમ સાત રકારની હોય છે. યવહારમાં દ્ િવદોષજ રકૃ િતના લોકો વધુ
m

જોવા મળે છે. આ રકૃ િત પરથી યિ તની શારીિરક ઘડામણ, વભાવ, દે યા ી,

ધાતુપિુ અને બુદ્િધ ન ી થતી હોય છે. ‘ રકૃ િત’ ગભ થાપના વખતે ન ી થતી
ra

હોવાથી ગભ થાપના યો ય સમયમાં (ઋતુમાં) થાય તો આવનાર પઢે ી ઉ મ ગુણવાન

બની શકે છે.
leg

શુ રશોિણત સયં ોગ વખતે તમે ાં જે દોષ ઉ કટ હશ ે તવે ી રકૃ િત તયૈ ાર થાય

છે. દોષનું રમાણ સમય પર આધાિરત હોય છે. આ સમય ઋતુનસ ુ ાર તમે જ છેક
િદવસના રહરો મુજબ અસર કરે છે.
કઈ ઋતુમાં કયા દોષનું રભુ વ વધારે હોય છે એની માિહતી મળ
ે વીને યો ય
te

સમય ે ગભધારણા કરવામાં આવ ે તો ે ગુણવાળી ગભ રકૃ િત તય ૈ ાર થાય છે.

/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
sm
ok
આપણે આ વાતને એક ઉદાહરણ પરથી જોઈએ. માનો કે એક ીની

bo
રકૃ િત વાયુ િપ ની છે. યારે પુ ષની રકૃ િત વાયુ અને કફની છે. આવામાં જો એ
લોકો વષાઋતુમાં ગભ થાપના કરે તો સતં િતમાં ‘વાયુ’ રકૃ િતનું રમાણ વધારે જોવા
મળશ.ે વાયુ રકૃ િતનાં બાળકો અને યિ તઓ શરીરે દુ બળા (કૃ શ), બડબડ
કરનારા, અિતચચ
e/
ં ળ તમે જ શીખવાડેલું ઝડપથી શીખીને ઝડપથી ભૂલી જવાનાં લ ણો
ધરાવ ે છે. જો આ દંપતી હેમતં કે વસતં ઋતુમાં ગભધારણ કરે તો સતં ાનમાં વાયુન ંુ
.m
રમાણ વધારે નહીં હોય. એ જ રીતે તમે ના સતં ાનની મરણશિ ત, આકલનશિ ત
અને અિભ યિ ત ઉ મ બની શકે છે.
તથે ી જ ગભધારણ પહેલાં ી-પુ ષે પોતાની રકૃ િત કઈ છે તન
ે ો િવચાર
m

અને તપાસ કયા પછી જ યો ય ઋતુમાં ગભધારણાનો િનણય લવે ો જોઈએ. પોતાની
સગવડ મુજબ Pregnancy Plan કરવાને બદલ ે સતં ાનની વનભરની રગિત,
ra

સારી રકૃ િત માટે યો ય સમયમાં ગભ રહે તન

ે ે મહ વ આપવું જોઈએ.
જે દંપતીને પોતાની રકૃ િત ખબર ના હોય તમે ના માટે સામા ય રીતે હેમતં
leg

અને િશિશરઋતુ ગભધારણ માટેનો યો ય સમય છે એવું સમજવુ.ં જો તમારા માટે શ ય

હોય તો આયુવદ િન ણાત પાસે જઈ ‘ રકૃ િત િનરી ણ’ કરાવીને પછી જ યો ય
ઋતુમાં ગભ થાપનાનો િનણય લવે ો જોઈએ.
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
મન:શુદ્િધ
ીમાન અને ીમતી કુ લકણી દવાખાનામાં આ યાં યારે બન ં ે અ વ થ

sm
લાગતાં હતાં. હમણાં એક મિહના પહેલાં જ એમનાં લ ન થયાં હતાં. યવસાય ે િશ ક
એવું આ દંપતી હોિશયાર અને હસમુખ વભાવનું છે.
ીમતી કુ લકણી સાથે વાત શ થઈ યારે તમે ણે તારીખ ચૂકી ગઈ એમ

ok
જણા યુ.ં યૂરીન ટે ટ(મૂ ર તપાસ)માં તઓ
ે ગભવતી છે એવી ખબર પડી યારે બન ં ે
ભોંઠાં પડી ગયાં. ખરેખર તો આનદં થાય એવી એ ણ હતી, પણ એ બન ે ા ચહેરા
ં ન
પ પણે અ વ થ દેખાતા હતા. ચચાના અતં ે ખબર પડી કે તમે ને ‘હમણાં’ બાળક

bo
જોઈતું નહોતુ,ં કારણ કે એમાંથી ઊભી થતી જવાબદારીઓ હાલ તમે ને જોઈતી નહોતી.
આવું ઘણી વાર થાય છે કે પિત-પ નીના અયો ય આયોજનને લીધે ગભ
રહી ય છે, પણ તમે ને આ બાળકની ઇ છા હોતી નથી. તઓ ે યાવહાિરક બાજુ ઓનો

e/
જ િવચાર કરે છે. ઘણી વખત ડૉ ટરની સમ વટ પછી ‘ગભાવ થા’ યથાવત
રાખવામાં આવ ે છે, પરંત ુ ીના મનમાં સતત નકારા મક િવચારો છવાયલે ા હોય છે.
.m
‘ગભસ ં કાર’શા માં શરીરની જેમ જ મનને પણ રાધા ય આપવામાં આવ ે
છે. શરીરશુદ્િધ અને બીજશુદ્િધની સાથે જ મનની સકારા મકતા અ યતં મહ વની
હોય છે. ગભધારણ થાય તે પહેલાં શરીર અને મનની રસ તા ખૂબ જ રી છે.
m

માનવીનું મન ‘સ ં કાર મ’ હોવાથી સાિ વક આહાર અને સાિ વક

ra

આચરણનો ઉપયોગ મનની સકારા મકતા માટે ચો સ થાય છે. નવદંપતીએ અ ય

યાવહાિરક બાબતોની સાથે આવનાર પઢે ીનો િવચાર પણ પુ તતાથી કરવો જોઈએ.
હાલ સતં િત િનયમનશા ખૂબ સરળ છે. તન ે ો ઉપયોગ જ ર કરવો. તમે ને યારે
leg

‘સતં ાન’ જોઈતું હોય યારે તમે ની માનિસક તયૈ ારી અને સકારા મક મનોવલણ હોય તે
ખૂબ જ રી છે.
આપણા મગજમાં ‘િપ યુટરી રંિથ’ નામક એક અગ યની અતં : રાવી
te

રંિથ હોય છે. આ રંિથ આપણા શરીરની અ ય રંિથઓનું િનય ં રણ અને િનયોજન
કરતી હોય છે. આપણું હસવુ,ં રડવુ,ં બોલવુ,ં ગુ સે થવુ,ં ચીિડયા થવું કે યાકુ ળ થવું
/

વગરે જેવા માનવ વભાવનું િનય ં રણ આ અતં : રાવી રંિથના રાવમાંથી થાય છે.
s:/

જો આપણે વધુમાં વધુ સકારા મક િવચાર કરતા હોઈએ તો આપણા શરીરમાં

એવા અતં : રાવ ઝરે છે અને એ અતં : રાવોનો સકારા મક કે નકારા મક રભાવ
tp

આપણા શરીર-અવયવો પર થાય છે. તથ ે ી જ ગભધારણા પહેલાં અને ગભાધારણા પછી

ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ીના િવચારોમાં સકારા મકતા હોય તે ખૂબ જ રી છે અને એટલ ે જ

ag
ી-પુ ષ
ં ન
બન ે ાં મનની સકારા મકતા અિત આવ યક છે.
વતમાન યુગ રદૂ ષણ યુગ તરીકે ઓળખાય છે. એમાં અ ય રદૂ ષણની જેમ

sm
માનવમનનું પણ રદૂ ષણ થયું હોય છે.
ં કમ અને દવાઓ હોય છે. યારે મનની શુદ્િધ માટે
શરીરશુદ્િધ માટે પચ
રાણાયામ, ॐકાર, સાિ વક આહાર અને આચરણ તમે જ સ જનોનો સહવાસ એ

ok
મહ વના ઉપાય છે. ગભધારણાનો િનણય લીધા પછી પિત-પ ની બન ે રસ િચ ે
ં એ
– શુ શરીરે રય નપૂવક અને રત રીતે ગભ થાપના માટે તય ૈ ાર થવુ.ં આ રીતે
જ મતી સતં િત અ યતં બુદ્િધમાન, આરો યસપં અને શરીર, મન – ઇ દ્ િરય સૌ વ

bo
વાળી હશ.ે
ગભધારણ પૂવ પિત-પ ની બન ે મનની શુ તા તરફ યાન આપવુ.ં
ં એ
ગભધારણા પહેલાંથી જ િવનાકારણ લડવુ,ં મોટા અવાજે બોલવુ,ં દુ જનો સાથે મ ૈ રી,

e/
બીક લાગે તવે ંુ અને દુ :સાહસ, રોધ, યસન, અિત ગરણ કરવુ,ં વધુ કામ કરવુ,ં
ગુ જન અને મોટાઓનું અપમાન કરવું જેવી બાબતો ટાળવી. આવતી કાલ ે િનમાણ
.m
પામનાર ગભ શારીિરક અને માનિસક રીતે પિરપૂણ હોય એવું કયાં મા-બાપ ન ઇ છે?
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
લ ન ન ી થયા પછીની સમજણ
સૉ ટવ ૅર એિ જિનયર તરીકે કામ કરતી ર ા લ ન ન ી થવાના સારા

sm
સમાચાર લઈને મારી પાસે આવી હતી. વનસાથી એકદમ તન ે ે જોઈતો હતો એવો જ
મ યો હતો. અ યતં હોિશયાર અને દેખાવડી ર ા મને કંઈક પૂછવા માગતી હતી, પણ
શું પૂછવું અને કેવી રીતે પૂછવું એ એને સમ તું નહોતુ.ં આડીઅવળી વાતો કયા પછી મ
ે ે બોલતી કરી યારે મને ખબર પડી કે અ યતં હોિશયાર એવી આ છોકરીને
તન

ok
‘લિૈં ગક વન’ િવશ ે કંઈ જ ખબર નથી. એ પછી મ એને ીઓના ઋતુચ ર અને
ગભ થાપના કેવી રીતે થાય એની સિવ તાર માિહતી આપી.

bo
e/
.m
m
ra
leg

ીઓમાં ીબીજ તય ં ે બાજુ અડં ાશય હોય છે.

ૈ ાર થવા માટે ગભાશયની બન
te

દર મિહને એક અડં ાશયમાંથી ીબીજ બહાર પડે છે. માિસક (રજ: રાવ)ના પાંચમા
િદવસથી અડં ાશયમાં આ ીબીજનો િવકાસ થાય છે અને ૧૨ િદવસમાં પૂણ િવકાસ
/

થઈને પછી તે બારથી સોળ િદવસમાં ગભાશયની નિલકામાં (Fallopian Tube)

s:/

આવ ે છે. બી તરફ ગભાશયમાં ગભના પોષણ માટે લોહીની ગાદી

(Endometrium) તય ૈ ાર થતી હોય છે. પિત-પ નીનો શરીરસબ ં ધં બધં ાય યારે
યોિનમાગમાં પુ ષના િલગ ં નો રવશ ે થઈને સમાગમ િ રયા પછી યોિનમાગમાં
tp

ગભાશયના મુખ પાસે પુ ષ શુ રનો (Semen) રાવ થાય છે. આ પુ ષ શુ રમાં

લાખોની સ ં યામાં શુ રજતં ુ હોય છે. એ પછીના ૪૮ કલાકમાં ચલ શુ રજતં ુ ગભાશય
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

અને ગભાશય નિલકા પાર કરે છે. ગભાશય નિલકામાં રહેલા ીબીજ અનક ે

ag
શુ રજતં ઓ ુ માંથી ફ ત એક જતં ુ સાથે જોડાય છે અને ગભ થાપના
(Fertilisation) થાય છે. સામા ય રીતે આ રિ રયા રજો રાવના સોળમા િદવસ

sm
સુધીમાં પૂણ થાય છે અને એ પછીના થોડા િદવસમાં ગભ ગભાશયમાં આવીને ચોંટી ય
છે. ગભધારણ ન થાય તો ગભાશયમાં તય ૈ ાર થતી લોહીની ગાદી મિહનાના અતં ે
યોિનમાગ બહાર પડી ય છે. (Sheding of Endometrium) અને અદં ાજે
રણથી પાંચ િદવસ આ રિ રયા ચાલ ે છે. આ દરિમયાન રણથી પાંચ િદવસ સુધી

ok
યોિનમાગ ર ત રાવ થાય છે. એને જ આપણે સામા ય ભાષામાં ‘ટાઇમમાં થવુ’ં કે
‘માિસક આવવુ’ં એવું કહીએ છીએ. યારે આયુવિદક ભાષામાં આને ‘રજ: રાવ’
કહેવામાં આવ ે છે.

bo
e/
.m
ગભાવ થાના રમશ: તબ ા
m

કેટલીક ીઓને રજ: રાવ વખતે પટે માં દુ ખાવો થાય છે. આ સમયકાળમાં
ગભાશયના નાયુ આકું ચન પામતા હોય છે કે જેથી ગભાશયની ગાદી
ra

(Endometrium) યોિનમાગ પૂરેપરૂ ી બહાર આવી ય, તથ ે ી જ આ આકું ચન

વખતે પટે માં દુ ખાવો અને પગ ઢીલા પડી જવા જેવી તકલીફ થતી હોય છે. જોકે પટે
leg

અને કમર વધારે દુ :ખતી હોય તો વદૈ કીય સલાહ જ રી હોય છે.
રજ: રાવ આવવાના આઠેક િદવસ પહેલાંથી કેટલીક ીઓને તનમાં
દુ :ખાવો થતો હોય છે. શરીરમાં થતી શારીિરક િ રયાઓને લીધે આવું થતું હોય છે. આ
te

માટેના ઉ મ આયુવિદક ઉપચાર છે, પરંત ુ દુ :ખાવો વધારે ન હોય તો એ તરફ દુ લ

કરવું વધારે સા ં ગણાય.
/

તાજેતરમાં જ પરણલે ી નીતાને તને ાં સાસુ મારી પાસે લા યાં. નીતાને ગત ૧પ

s:/

તારીખે રજ: રાવ થયો હતો (એ ટાઇમમાં થઈ હતી) અને આગળ જતાં ૧ તારીખે
એના લ ન થયાં હતાં. નીતાને ૧પ તારીખની આસપાસ રજ: રાવ થશ ે એવી સભ ં ાવના
હતી, પણ એવું થયું નહીં. યુરીન ટે ટ કયા પછી તે ગભવતી છે એવું ણવા મ યું હતું
tp

અને ડૉ ટરે તને ે એક મિહનાનો ગભ છે એવું ક યું હતુ.ં લ નને ફ ત વીસ િદવસ
થયા અને ગભ એક મિહનાનો કેવી રીતે હોઈ શકે? આવો ર લઈને તન ે ાં સાસુ મારી
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

પાસે આ યાં હતાં. પછી મ એમને સમ યા કે ગભની Embryological Age અને

ag
LMP અનુસાર Ageમાં ૧પ િદવસનો તફાવત હોય છે. તન ે ા Ovulation
Periodમા જ તન ે ા લ ન થયાં અને શરીરસબ ં ધં પછી તન ે ે ગભધારણ થયો. એમાં
ં ા કરવા જેવ ંુ કશું નથી.

sm
એની કોઈ ભૂલ નથી યારે એની પર શક
યવસાય ે વકીલ એવી નીતા પાસે સતં િતિનયમનનું ાન ન હોવાથી એને
ં ાના ભોગ બનવું પડયુ.ં
સાસિરયાની શક

ok
સિચનનો રૉ લમે તો જુ દો જ છે. એ કહે છે કે લ નને દોઢ મિહનો થઈ ગયો
છતાં એની પ ની િ મતા એને અડવા જ નથી દેતી. શારીિરકસબ ં ધં વખતે એને એટલી
પીડા થાય છે કે એ ના જ પાડે છે. યારેક તો બહુ રડે છે. એ પછી મ સિચન-િ મતાને

bo
બન ે ા શરીરઘટકો િવશ ે સમજણ પાડી અને બન
ં ન ે ે કેટલીક વાતો સમ વીને કહી.
ં ન
હવ ે ઘણા િક સાઓમાં છોકરા-છોકરીઓનાં લ ન મોડાં થાય છે અને લ ન
બાદ આ દંપતીને સામા ય બાબતોનું પણ ાન ન હોવાથી તે ખચકાય છે.

નથી. લિૈં ગક વન િવશન

e/
લ ન પહેલાં ‘લિૈં ગક વન’ િવશ ે ણી લવે ાનું રચલન ભારતમાં આજે પણ
ે ા અ ાનને લીધે ઘણાં દંપતીને શારીિરક-માનિસક રાસ
.m
સહન કરવો પડે છે.
િકશોર-િકશોરીમાં થતાં શારીિરક-માનિસક ફેરફારોના શા ીય િશ ણ અને
m

લિૈં ગક િશ ણનો સમાવશ ે આજે પણ કોઈ શાળાકીય કે મહાિવદ્ યાલયના

અ યાસ રમમાં સમાવશ ે થતો નથી.
ra

કમસક ે મ લ ન ન ી થાય એ પછી તો છોકરા-છોકરીએ વયૈ િ તક કે સાચું

કહીએ તો સામૂિહક રીતે ‘લિૈં ગક વન િવશ’ે શા ીય માિહતી લવે ી જોઈએ. એ તમે ના
leg

વનની ગુ ચાવી સાિબત થશ.ે

te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
ગભધારણ પહેલાંં ી-પ ુ ષનો આહાર
મનુ ય વનમાં રાણવાયુ પછી જો મહ વની કોઈ વ તુ હોય તો તે છે

sm
‘અ .’ અ ને ર મ માનનારી આપણી સ ં કૃ િત છે અને ‘અ રહણ’ને ય કમ
માનવું એ આપણી રવ ૃિ હોવી જોઈએ એવું આપણને વદે શા કહે છે. આ અ
ગુણમાં અને કમમાં પિરપૂણ હોવું જોઈએ એવું આયુવદશા કહે છે.

ok
આપણે ખાધલે ા ખોરાકનું કાયાિ ન ારા પાચન થયા પછી તય ૈ ાર થતા
આહારરસમાંથી રસર ત, માંસ, ચરબી, અિ થ, મ , શુ ર જેવા ધાતુ રમાનુસાર
તય ૈ ાર થાય છે. તમ ે પસદં કરેલો આહાર ગુણવાન હશ ે તો જ અનુ રમ ે ધાતુ ગુણવાન

bo
બનશ.ે જો આપણા આહારમાં ગુણવ ા નહીં હોય તો શરીરધાતુ ગુણવાન નહીં હોય.
ટં ૂ કમાં શુ રધાતુના ગુણ આપણા આહાર પર આધાિરત હોય છે. ગભધારણ પૂવ ી-
પુ ષ બન ે ા આહારનું ઘણું મહ વ છે.
ં ન
બનં એ
e/
ે ઘરનો તાજો અને ગરમ ખોરાક ખાવો. દરેક કોિળયો ચાવીને ખાવો.
ઘરના ભોજનમાં હાથે છડેલા ચોખાનો ભાત, દાળ, ઘી, સલાડ, ઘી લગાવલે ી રોટલી,
.m
છાશ અને લીલાં શાકભા એવો સાિ વક ખોરાક લવે ો. રાતનું ભોજન હળવુ,ં જેમ કે
ઘી નાખીને બનાવલે ાં દાળ-ભાત, આમસુલ નાખીને બનાવલે ી આખા મગની દાળ સાથે
ભાત કે મગની ખીચડી. સવ ઋતુનસ ુ ાર ફળ ચો સ ખાવા. ઉપવાસ નહીં કરવા અને
m

જો કરો તો મોરૈયો, રતાળ,ુ રાજગરો, સુરણ અને િસગ

ં ોડાના લોટનો ઉપયોગ કરવો.
સાબુદાણાનો ઉપયોગ બન ે નહીં કરવો. આહારમાં પુ કળ રમાણમાં દૂ ધ, ઘરે
ં એ
ra

બનાવલે ંુ ઘી અને માખણનો વધારે સમાવશે કરવો.

ડ બામાં બધં અ , રિ રયાયુ ત પદાથ, કૃ િ રમ રંગ વાળા ખાદ્ યપદાથ,
leg

મ-જૈલી, ટીન ફૂડ, ફા ટ ફૂડ, ઠંડાંપીણાં, મદાના પદાથ અને વધારે તલે વાળા
પદાથ, તીખુ,ં મસાલદે ાર, ખા ં તમે જ બક
ે રીના પદાથોનું સવે ન ટાળવુ.ં ઇડલી, ઢોંસા,
ઉ પા જેવા આથાવાળા પદાથો અને િપ ઝા-બગર જેવા ફા ટ ફૂડનો બન ે સપં ણ
ં એ ૂ પણે
યાગ કરવો.
te

પિત-પ ની બન ે ગભ થાપનાનો િનણય લીધા પછી રજો રાવ પૂણ થયા

ં એ
પછીના ૧પ િદવસ આહારમાં રોજ અડદની દાળ લવે ી. એ જ રીતે સવાર-સાંજ બે
/
s:/

વખત લાસ ભરી ગાયના દૂ ધનું સવે ન કરવુ.ં જમવામાં બન ે ચો ખા ઘીનો શીરો,
ં એ
લાપશી, ખીરમાંથી એક ગ યો પદાથ ચો સ લવે ો.
ં ાકુ સવે ન કે અ ય
પિત-પ નીમાંથી કોઈએ પણ મદ્ યપાન, ધૂ રપાન, તબ
tp

કોઈ પણ યસન જરાય કરવા નહીં.

ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ગભધારણા પૂવના ઓછામાં ઓછા રણ મિહના સુધી ઉપરો ત બાબતોનું

ag
ે સભાનતાપૂવક પાલન કરવુ.ં
ં એ
બન
આપણું શરીર અને મન શુ હશ ે તો જ આપણું બાળક આરો ય સપં અને

sm
બુદ્િધમાન જ મશ.ે

ગભધારણા પૂવ ી-પુ ષનું આચરણ

પિત-પ ની બનં એે ગભ થાપનાનો િનણય લીધા પછી બન ે ંુ આચરણ
ં ન

ok
(રહેણીકરણી) અ યતં સયં િમત હોવું જોઈએ.
ીઓએ વધારે યાયામ જેમ કે મમાં જવાનું ટાળવું જોઈએ. શરદી,

bo
ગાલપચોિડયા, શીતળા જેવા સસ ં ગજ ય રોગનો ચપે ન લાગે તને ંુ યાન પહેલાંથી જ
રાખવું જોઈએ. રદૂ િષત પાણીથી થતા ટાઇફોઇડ, કમળા, ઝાડા જેવી બીમારીઓ
ટાળવા માટે બહારનું ખાવાનું ટાળો. પાણી ઉકાળીને અથવા ઓછામાં ઓછું ગાળીને તો
પીવું જવું જોઈએ. જતં ન
e/
ુ ાશક, ઝેરી રસાયણ, ઉ ર અ ર અને રેનો ઉપયોગ ટાળો.
યુટીપાલરમાં વપરાતી કેટલીક મસાજ રીમો રસાયણયુ ત હોઈ શકે છે એટલ ે આ
.m
સમયમાં યાં ફેિશયલ કે િ લિચગ ં કરાવશો નહીં. તબીબી સલાહ િસવાય મનથી કોઈ
દવાઓ લવે ી નહીં. દવાઓ લતે ી વખતે તમ ે ગભાધાનનો િનણય લીધો છે એવું ડૉ ટરને
ભારપૂવક જણાવવુ,ં જેથી તમને ગભને નુકસાન ન થાય તવે ી દવાઓ આપશ.ે પહેલી
m

વખત તારીખ ચૂકી ય યાં સુધી ીને એ વાતની ણ નથી હોતી કે તન ે ા પટે માં
ગભધારણા થઈ છે. આ દરિમયાન લવે ાયલે ી દવાઓ તમે જ તપાસ જેમ કે એ સ-રે
વગરે ેની ગભ પર િવપરીત અસર થાય છે અને એટલ ે જ આપણે પહેલાંથી રત રહેવું
ra

જોઈએ.
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
ગભાધાન સ ં કાર
આયુવદશા ાનુસાર ગભ એટલ ે ીબીજ, પુ ષબીજ અને વા માનો

sm
સયં ોગ થવો. આયુવદ કહે છે કે આ વા મા, ીબીજ અને પુ ષબીજના િમલન વખતે
ગભાશયમાં રવશ ે કરે છે અને પછી ગભનું િનમાણ થાય છે. જેમ િબલોરી કાચથી
કાગળ પર સૂયિકરણો પાડતાં િકરણો દેખાતાં નથી, પણ કાગળ સળગી ઊઠે છે તમે
વા માનો ગભાશયમાં રવશ ે ા કમકત ૃ વ દેખાય છે. િવિશ
ે દેખાતો નથી, પરંત ુ તન

ok
યોિનમાં રવશ ે ીને આ વા મા િવિશ આકાર ધારણ કરે છે. આમ આ રણય ે ના
સયં ોગ(િમલન)થી ગભનું િનમાણ થાય છે.

bo
પિત-પ નીના પર પર નસ ૈ િગક રેમમાંથી, આનદં થી, સકારા મક મનથી,
બીજશુદ્િધ કરીને પિવ ર થયલે ાં ી-પુ ષના સમાગમથી ગભધારણા થાય તો ઉ મ,
ગુણવાન અને સશ ત બાળકનો જ મ થશ.ે

e/
જેમ કોઈ ઝાડના બી ંકુરની ઉ પિ યો ય કાળ, જમીનનો કસ, પાણી અને
ઉ મ બીજ પર આધાિરત હોય છે તવે ી જ રીતે ગભની ઉ પિ પણ ‘યો ય કાળ’
.m
એટલ ે કે રજ: રાવ પછીના ૧૬ િદવસ (મુ ય વ ે રજ: રાવના ૧૨મા, ૧૩મા, ૧૪, ૧૫
અને ૧૬મા િદવસે સમાગમ થવો અપિે ત છે), એ જ રીતે ‘ ે ર’ એટલ ે કે તે ીનું
ગભાશય શુ અને નીરોગી હોય અને ‘અબ ં ’ુ એટલ ે એ ીએ લીધલે ા યો ય
m

આહારમાંથી તય ૈ ાર થતો ગુણવાન રસધાતુ અને ‘શુ બીજ’ એટલ ે ીબીજ અને
પુ ષબીજની શુ તા પર આધાિરત હોય છે.
ra

ભારતવષમાં રાચીનકાળથી જ ‘ગભાધાન’ સ ં કારનું વણન જોવા મળે છે.

ઉ મ ગુણવાન સતં િત માટે પહેલાંના સમયમાં િવશષે ‘ગભાધાન સ ં કાર’ કરવામાં
leg

આવતા. આ સ ં કાર ારા રા ઓ ઉ મ ગુણવાન આ માને ગભમાં આવવા માટે

આહ્ વાન કરતા હતા. રામાયણમાં રા દશરથે ‘પુ રકામ ે ી ય ’ કયાનો ઉ લખ ે
જોવા મળે છે. એ પછી રા ને યાં રભુ રામચદં ્ રનો જ મ થયો એ બધા ણે છે.
આપણાં સ કમોને લીધે ઉ મ ગુણવાન વા માનો ગભમાં રવશ ે થાય છે એવું માનવામાં
te

આવ ે છે, તથ
ે ી એ વખતે દાન-ધમ જેવાં કમ કરવામાં આવતાં, પિરણામ ે તમે ના કુ ખે
ગુણવાન સતં ાનનો જ મ થતો.
/
s:/

આજના આધુિનક યુગમાં ઓછામાં ઓછું બી નું અિહત ન ઇ છીન,ે

વડીલોનો આદર કરીન,ે બી ને શ ય એટલી મદદ કરીન,ે આપણાથી શ ય હોય
એટલાં સ કમો આપણે કરી શકીએ છીએ.
tp

ટં ૂ કમાં, ગભ થાપના વખતે ી-પુ ષનાં શરીર, મન, બીજ અને યવહારમાં
સભાનતા હોય તે જ રી હોય છે.
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ગભાધાન થાય એ પછી તે ીને ‘સગભા’ – જેણે ગભધારણ કયો છે – એ

ag
નામ રા ત થાય છે.

sm
ok
bo
e/
.m
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
સગભા ીએ આનાથી બચવું
ઘણી વાર ગભ થાપના પછી પણ આગામી તારીખ ચૂકી ન જવાય યાં સુધી

sm
ીને ગભધારણ થયો છે એવી ખબર નથી હોતી. જોકે કેટલીક ીઓમાં ગભધારણાના
રાથિમક લ ણો જેમ કે ચ ર આવવા, થાક લાગવો, બચ ે ન
ે ી થવી, ઉબકા આવવા,
છાતીનો ભાગ કઠણ લાગવો જેવાં કેટલાંક લ ણો જોવા મળે છે. મૂ ર તપાસમાં
ગભધારણનું િનદાન આ યા પછી સગભાએ કેટલીક બાબતોને સભાનતાપૂવક ટાળવી.

ok
ગભાવ થાના રથમ રણ મિહના ગભ અ યતં નાજુ ક હોવાથી (First Trimester)
નીચને ી બાબતોને યજવી એ ગભના પોષણ અને સરં ણ માટે ખૂબ જ રી છે.

bo
૧. અઘરી અને કઠણ જ યાએ બસ ે વું : આના લીધે કમરમાં દુ :ખાવો,
મસાની તકલીફ થઈ શકે છે.
૨. ઊબડખાબડ જ યાએ બસ ે વાથી : આમ કરવાથી પટે ના નીચન
ે ા ભાગમાં

૩. વાયુ, મૂ ર કે મળના આવગ e/

દુ :ખાવો, કેડ લચકાઈ જવી જેવી તકલીફ થઈ શકે છે.
ે ો રોકવાથી : જેમ જેમ ગભનો આકાર
.m
રિતમાસ વધે છે તમે ગભાશયનો આકાર પણ વધે છે. આનું દબાણ
મૂ રાશય (Urinary Bladder) અને મળાશય (Rectum) પર
આવતું હોવાથી આ બન ં ે અવયવોની ધારણ કરવાની મતા ઘટે છે.
m

પિરણામ ે સગભાને વારંવાર મૂ ર રવ ૃિ ની સવં દે ના થાય છે. આવામાં

યારે તે રવાસમાં કે ઘરની બહાર હોય યારે શરમને લીધે પોતાના મૂ ર
ra

આવગ ે ોને રોકે છે. મૂ ર રવ ૃિ ની સવં દે ના રોકવાથી અપાનવાયુની િવકૃ િત

થઈ શકે છે. આ અપાનવાયુન ંુ કાય જેમ મળમૂ રને શરીરમાંથી બહાર
leg

કાઢવાનું છે એ જ રીતે યો ય સમય ે રસૂિત વખતે ગભાશયમાંથી ગભનું

િવસજન કરવાનું કાય પણ એનું જ છે. તથ ે ી સમ ર સગભાવ થામાં આ
અપાનવાયુની િવકૃ િત ન થાય તે અ યતં જ રી છે. આ અપાનવાયુની
િવકૃ િતથી ગભ રાવ, ગભપાત, રસૂિત વખતે કળ ન આવવી અને
te

ગભાશયનું મુખ ન ખૂલવું જેવી તકલીફ થઈ શકે છે, તથ ે ી જ

સગભાવ થામાં ીએ મૂ ર (પશ ે ાબ) અને મળ(સડં ાસ)ના વગ ે ને રોકી
/

રાખવાનું ટાળવું જોઈએ.

s:/

૪. અયો ય અને વધારે યાયામ કરવો : આનાથી વાયુ વકરે છે. એ જ રીતે
પટે પર સૂઈને યાયામ કરવાથી ગભને હાિન થઈ શકે છે. રથમ રણ
tp

મિહના સુધી સગભાએ કોઈ પણ યાયામ નહીં કરવા જોઈએ. હા, થોડું
ચાલવામાં કોઈ વાંધો નથી. ગભ રણ મિહનાનો થઈ ય પછી જે ીને
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

પહેલાં ગભપાત નહીં થયો હોય અથવા જે ીના ગભાશયનું મુખ ટાંકા

ag
ે ે િન ણાતની સલાહ મુજબ કેટલાંક
લઈને સીવવામાં નહીં આ યું હોય તણ
િવિશ આસન અને યાયામ અવ ય કરવાં. આમ કરવાથી કમરના
નાયુની તાકાત વધે છે અને નૉમલ િડિલવરીમાં ચો સ મદદ મળે છે. એ

sm
જ રીતે રોજ અડધો કલાક ચાલવાથી પણ ફાયદો થાય છે. સગભાએ
પહેલા મિહનાથી જ ઓમકાર અને રાણાયમ કરવા. આનાથી સનત ં ર
સુધરે છે અને ગભ પર સકારા મક અસર થાય છે.

ok
ॐકાર, રાણાયમ િવશન
ે ી સિવ તર માિહતી આપણે આગળ જોવાના જ
છીએ.

bo
પ. ડા કૂ વામાં, ખાઈમાં કે ઘરની ગલૅ રે ીમાંથી વાંકા વળીને જોવાનું ટાળવુ.ં
વધુ રવાસ ન કરવો તમે જ તરવાનું બધં કરવુ.ં ટં ૂ કમાં, મન ભયભીત
થાય તવે ી બાબતો સપં ણ ૂ પણે નકારવી. વધારે વજન ચકવાની સખત
મનાઈ છે.
૬. અિત મ અને મથ ૈ ન e/
ુ : વધારે મથી વાયુ થાય છે. એ જ રીતે મથ ૈ ન
ુ થી
.m
પણ વાયુનો રકોપ વધે છે. મથ ૈ ન
ુ નો અથ શરીરસબ ં ધં થાય છે. બને યાં
સુધી રથમ રણ મિહના શારીિરક સબ ં ધં ન બાંધવો. ચોથા મિહના પછી
ીની ઇ છાનુસાર શારીિરક સબ ં ધં બાંધવા. સાતમા મિહના પછી
m

સમ ને શરીરસબં ધં થી દૂ ર રહેવુ.ં
શરીરસબ ં ધં ોમાં સયં મ હોવો જ રી છે. આ િદવસોમાં સગભા ી માનિસક
ra

રીતે રસ અને સતં ુ હોય તે માટે પિત-પ ની માનિસક રીતે નજદીક

હોવાં જોઈએ. આ માટે પિતએ પ નીની પૂછપરછ કરવી, તન ે ે શું જોઈએ
leg

છે, શું ન જોઈએ તન ે ંુ યાન રાખવુ,ં તન

ે ી ઇ છા મુજબ વતવાનો રય ન
કરવો જ રી છે. જો સગભા ી આનિં દત અને રસ િચ હોય તો
ગભના શરીર અને માનસભાવ ે ગુણવાન બને છે.
te

૭. સગભાએ શોક, રોધ, બી ની િનદં ા, ઈષા અને ભય જેવી બાબતો

સમજણપૂવક ટાળવી જોઈએ. આપણા ગભના અવયવો તય ૈ ાર થાય છે
/

તમે તમે તને ંુ મન પણ તય ૈ ાર થતું હોય છે. આવામાં સગભા જેવો

s:/

આચારિવચાર કરશ ે તે મુજબ સકારા મક કે નકારા મક ઊ ગભમાં

ય ત થાય છે તથ ે ાં સકારા મક રહેવું જોઈએ. તણ
ે ી સગભાએ હંમશ ે ે
સકારા મક, આ યાિ મક વાચન, વણ અવ ય કરવુ.ં તન ે ાથી તને ંુ
tp

બાળક ધય ૈ વાન, ખોડખાંપણ િવનાનું અને બુદ્િધમાન જ મશ.ે

સગભાએ શું ના ખાવું

ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ગભસ ં કારશા માં સગભાના આહારને અ યતં મહ વનો માનવામાં આવ ે છે,

ag
ે ે લીધલે ા ખોરાક પર જ ગભના પોષણ-કુ પોષણનો આધાર હોય છે.
કારણ કે તણ
સગભાએ શું ખાવું એ ણતાં પહેલાં એણે શું ન ખાવું એ ણી લઈએ.

sm
૧. તીખાં ગરમ, મસાલદે ાર અને તલૈ ી પદાથ : સગભાવ થામાં ઘણી વાર
ીને ઉબકા આવવાની અને ઊલટીની તકલીફ થતી હોય છે. આમાં જો તે
વધારે તીખા, મસાલદે ાર, તલે વાળો આહાર લ ે તો આ સમ યા વકરી શકે

ok
છે. વધારે ઊલટીઓ થાય તો ગભને કુ પોષણ થઈ શકે છે. રસોઈમાં લીલાં
મરચાંને થાને લાલ મરચાનો ઉપયોગ સયં મ રાખીને કરવો. વાદ માટે
રસોઈમાં કાળા મસાલા(મરીમસાલા)ને બદલ ે ઘાણા ના પાવડરનો

bo
ઉપયોગ કરવો.
૨. વાસી, બગડેલા કે આથાવાળા પદાથ : વાસી પદાથ વાયુનો રકોપ
વધારે છે. એટલું યાદ રાખો કે રીઝમાં રાખલે પદાથ પણ વાસી જ

e/
કહેવાય. એ જ રીતે આથો લાવીને બનાવલે ા પદાથો જેવા કે ઇડલી-
ઢોંસા-ઢોકળા ખાવાનું સગભાએ બધં કરવું જોઈએ.
.m
૩. માદક પીણાં અને દ્ ર ય : આજકાલ ઉ ચ વગમાં ીઓ પણ પુ ષોની
જેમ માદક (નશીલા) પદાથોનું સવે ન કરતી હોય છે. આ નશીલા પદાથો
m

જેવા કે દા , ગુટખા અને પાનમસાલા વગરે ે ગભ પર િવપરીત અસર

કરનારાં હોય છે. તન
ે ંુ સવે ન સગભાએ સમ ને ન કરવુ.ં
ra

૪. ન ગમતા પદાથો : સગભાને જે પદાથ મનથી જ ન ગમતા હોય તે તણ

ે ેન
ખાવા જોઈએ. ચોથા મિહના પછી ીને જે પદાથ ખાવાનું મન થાય છે
ે ી સમજણ એવી છે કે એ ઇ છાઓ ગભ ારા ય ત થતી હોય છે.
તન
leg

તથે ી સગભાની આ ઇ છાઓ પૂણ કરવાથી સતં િત દીઘાયુષી અને

આરો યવાન બને છે એવું માનવામાં આવ ે છે.
૫. માંસાહાર : રથમ પાંચ મિહના માંસાહાર નહીં કરવો. જે ીઓને
te

માંસાહાર ફાવતો હોય તમે ણે પાંચ મિહના પછી પહેલાં સમ યલે ી પરે ને
યાનમાં રાખી સયં મપૂવક માંસાહાર કરવો.
/
s:/

૬. વાદનો ચટકો : સગભાએ કોઈ પણ એક જ રસનું એટલ ે કે એક જ

વાદના પદાથનું વધારે મા રામાં સવે ન ન કરવુ.ં તન
ે ા આહારમાં મીઠા,
ખાટા, ખારા, તીખા, કડવા અને તૂરા આ તમામ વાદ સ રમાણ હોવા
tp

જોઈએ.
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

સગભાએ મીઠા પદાથો વધારે ખાધા હોય તો ડાયાિબટીક કે થૂળ સતં િત

ag
જ મી શકે છે. એ જ રીતે વધારે ખાટા પદાથો ખાય તો સતં ાનને ભિવ યમાં ર તિપ ,
વચાના રોગ કે ને રરોગ થવાની સભ ં ાવના વધે છે. જો તણે ે વધારે ખારા પદાથો ખાધા

sm
હોય તો સતં િતને વચારોગ, વાળ જલદી સફેદ થવા કે જલદી ટકલા થઈ જવા, વચા
પર કરચલીઓ પડવા જેવી સમ યાઓ થઈ શકે છે. જો તણ ે ે મા ર વધારે રમાણમાં
તીખું ખાધું હશ ે તો દુ બળ, ઓછી રોગ રિતકારક શિ તવાળં ,ુ રજો પાદનમાં અસમથ
કે આવી જ કોઈ બીમારીવાળં ુ બાળક જ મવાની સભ ં ાવના હોય છે. જો તણ ે ે વધુ

ok
રમાણમાં કડવો આહાર લીધો હશ ે તો કૃ શ, બલહીન સતં ાન જ મી શકે છે. જો વધારે
તૂરો આહાર લીધો હશ ે તો કૃ ણવણી બાળક જ મી શકે છે.

bo
ટં ૂ કમાં, કોઈ પણ વાદનો અિતરેક ન હોવો જોઈએ. સવ રસોથી ભરપૂર
એવા અ -પદાથોનું સવે ન કરવુ.ં છ રસથી યુ ત ભોજન લવે ાથી ગભનું પોષણ ઉ મ
રીતે થાય છે.

e/
.m
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
સગભાનો આહાર કેવો હોવો જોઈએ?
આયુવદના બધા જ રંથોમાં એકદમ પ પણે આહારિવિધનું વણન

sm
કરવામાં આ યું છે. સગભાનો આહાર તન ે ા અને તન ં ે માટે અ યતં મહ વનો
ે ા ગભ બન
છે. વનના રણ ઉપ તભ ં ોમાંનો એક એવો ‘આહાર’ એ સવગુણયુ ત અને
સવદોષમુ ત હોવો જોઈએ. સગભાના શરીરની શરીરિ રયા (Metabolisam) ઉ મ
રકારે થવા માટે તને ે ઉ મ ગુણકારી આહારની જ ર હોય છે.

ok
પહેલાનો ખોરાક પચી ગયો હોય, પટે સાફ આવી ગયું હોય, શરીર હળવું
લાગતું હોય, આળસ ન હોય, શુ ઓડકાર આવતા હોય યારે આહારનું સવે ન કરવું

bo
જોઈએ.
સગભાએ યારેય પટે ભરાઈ ગયા પછી વધારે, ગળે આવી ય યાં સુધી
નહીં ખાવું જોઈએ. ખરેખર તો એણે પટે થોડું ખાલી રાખવું જોઈએ. બે ભોજન વ ચ ે કે

૧. ફળ : તન e/
આહાર વ ચ ે ઓછામાં ઓછા ચાર કલાકનું અતં ર રાખવું જોઈએ.
ે ા િનયિમત આહારમાં સફરજન, દાડમ, કાળી દ્ રા , મોસબ ં ી,
.m
કેરી, તડબૂચ, અ ં ર અને નાિળયરે પાણી હોવાં જોઈએ. સીતાફળ, કેળાં, લીલી
દ્ રા , ચીકુ કે મફળ ખાતી વખતે તન ે ી પર ‘સૂઠં ’ છાંટીને તઓ
ે વાદ લવે ો જોઈએ.
શ ય હોય યાં સુધી પપય ૈ ,ંુ અનાનસ, ફણસ જેવાં ફળો નહીં ખાવા જોઈએ.
m

૨. સૂકો મવે ો : સૂકા અ ં ર, કાળી દ્ રા , બદામ, ખારેક તમે જ ઘીમાં

ra

પલાળેલી કાળી ખજૂર ખાવામાં વાંધો નથી. કાજુ અને િપ તા ગરમ હોવાથી તન ે ંુ સવે ન
નહીં કરવુ.ં છ ા મિહનામાં આયુવદ તજ ને પૂછી કેસરનું સવે ન કરવામાં વાંધો નથી.
leg

૩. કઠોળ : ચણા અને તુવરે ની દાળનો ઉપયોગ ઓછામાં ઓછો કરવો. લીલા
મગ, અડદની દાળ, મસૂરની દાળનો ઉપયોગ હંમશ ે ની જેમ જ કરવો. તને ે વાિદ
બનાવવા માટે આમસુલ (કોકમ) કે દાડમના રસનો ઉપયોગ કરવો. જોકે ફણગાવલે ા
કઠોળ યારેય ન ખાવા, કારણ કે પચવામાં તે બહુ ભારે હોય છે. તન
ે ાથી પટે માં ગસૅ
te

થઈ શકે છે. દાળમાં મગ, મસૂર, અડદ, ચોળી, રાજમા, મકાઈ અને તલનો ઉપયોગ
કરવો.
/

૪. શાક : આહારમાં આગળ સમ વાયલે ાં શાક અને લીલાં શાક હોવાં

s:/

જોઈએ. ગાજર, મૂળો, બીટ, સૂરણ, દૂ ધી, લસણ, આદું , લાલ ડાંગર, ભીંડાં, લીંબ,ુ
કોળં ,ુ ગલકા, તુિરયા, કોઠું, િટનસા, સલાડ, ફુદીનો, રાજગરા, અળવી, ડુંગળીના
tp

પાન, કંકોડા, કોબીઝ, પરવળ, િસમલા મરચુ,ં ફુલાવર, ચોળી, વાલ, ફણસી, સરગવો,
રતાળ,ુ કાકડી, ટામટે ા, બટાટા, રીંગણા વગરે ે.
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ે ીનું શાક ખાવાનું સમજણપૂવક ટાળવુ.ં મથ

ે ીમાં ગભાશયનું

ag
સગભાવ થામાં મથ
ં ોચન કરનારાં ત વો હોવાથી આનો વપરાશ ન કરવો િહતાવહ છે. અ ય લીલાં
સક
શાકભા રોજના ભોજનમાં લવે ાં જોઈએ. જોકે ટીંડોળા અને ગવાર મથ ે ીની જેમ ન
ખાવા. ગભની બુદ્િધના િવકાસની દૃિ એ ટીંડોળા અને ગવાર જેવા તૂરા વાદના

sm
શાકભા યો ય નથી.
૫. એકદલ ધા ય : ઘ , ચોખા, જુ વાર, રાગીનો ઉપયોગ રકૃ િત અનુસાર
કરવો. બાજરી ગરમ અને ગભનો રંગ કાળો કરનારી હોવાથી તને ો વપરાશ ટાળવો.

ok
ગભસ ં કારશા માં આહાર િનયોજનને સવો ચ રાધા ય આપવામાં આ યું
છે. એનું કારણ છે કે આહારરસથી જ સગભા અને તન
ે ા ગભનું પોષણ થતું હોય છે.

bo
સગભા ીએ તને ા દૈિનક આહારમાં દૂ ધ, દાણાદાર ઘી, માખણ, નરમ ભાત
અવ ય ખાવો જોઈએ.

e/
આયુવદશા માં વણન કયા મુજબનો આહાર જો સગભા લતે ી હોય તો તન ે ે
ખોરાકમાંના Vital Elements એટલ ે કે રોિટન, કાબોહાઇડ્ રેડ, ફેટ, િમનરલ
અને િવટાિમન જેવાં ત વો યો ય રમાણમાં મળી રહે છે.
.m
સગભા ીનો આહાર
m
ra
leg
te
/
s:/

૪-૫ કાળી દ્ રા ને એક કપ પાણીમાં અડધો કપ પાણી બળી ય યાં સુધી

tp

ઉકાળો. તમે ાં વાદ પૂરતું મીઠું ઉમરે ીને અડધી ચમચી ઘી નાખીને પીવુ.ં દ્ રા
ચાવીને ખાઈ જવી. સાંજે જમતા પહેલાં સૂપ લવે ામાં વાંધો નથી.
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
ગભસ ં કારશા માં ‘કૅલરી’ મુજબ કે ‘ રોિટન-િવટાિમન’ મુજબ આહાર
માગદશન નથી, તમે છતાં આ રકારે આહાર લવે ાથી સગભાને બધા રકારનાં પોષક
ત વો મળી રહેશ.ે એક તો રોિજદં ા વનમાં ‘કૅલરી’ મુજબનો ર ય પદાથ બનાવતી

sm
વખતે તને ંુ મૂ યમાપન કરવાનું અઘ ં હોય છે અને ર ય રીતે આવા પદાથો
બનાવવાનું પણ અઘ ં હોય છે.

ok
bo
e/
.m
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
ગભના શરીરભાવ
ઘણી વખત વાતચીત દરિમયાન આપણે કહીએ છીએ કે તન ે ી આંખો તન
ે ી મા

sm
જેવી છે અથવા તે એકદમ િપતા જેવો શિ તશાળી છે. વગરે ે વગરે ે. આયુવદમાં ગભના
શરીરભાવનું વણન િવ ત ૃત રીતે કરવામાં આ યું છે.
ગભના શરીરભાવના માત ૃજ, િપત ૃજ, રસજ, આ મજ, સા યજ અને સ વજ

ok
એમ છ રકાર છે.
૧. માત ૃજ ભાવ : એટલ ે કે માતાની કૂ ખમાંથી રા ત થયલે ા ઘટક. આ ભાવ
મ ૃદુ હોય છે. માંસ, લોહી, મ , હૃદય, નાિભ, યકૃ ત, િ લહા (બરોળ), આંતરડા, ગુદા

bo
આ માત ૃજ ભાવ છે.
૨. િપત ૃજ ભાવ : િપત ૃજ ઘટક િ થર અને દૃઢ હોય છે. વાળ, અિ થ, લોહી,
દાંત, શીરા, નાયુ, શુ ર આ િપત ૃજ ઘટક છે.

e/
ગભસ ં કારશા મુજબ માત ૃજ અને િપત ૃજ ઘટક અ યતં મહ વના છે.
.m
હૃદય એ માત ૃજ ઘટક છે. આપણે એક ઉદાહરણ જોઈએ કે જો માતાના કુ ળમાં કોઈને
હૃદયરોગ હોય અને બીજશુદ્િધ ના કરી હોય તો આ રોગ ીબીજ ારા ગભમાં પહોંચી
શકે છે. ગભ થાપના પૂવ તે ીએ કેટલીક િવિશ આયુવિદક િચિક સા લીધી હોય
m

અથવા હૃદયિનમાણ થાય તે વખતે એટલ ે કે રી -ચોથા મિહને િવિશ આહાર અને
દવાઓનું સવે ન કયું હોય તો ગભનું હૃદય ઉ મ ગુણવાળં ુ બની શકે છે.
ra

ગભસ ં કારશા માં આ દૃિ એ સશ ં ોધન ચાલી ર યાં છે. િન કષ ચો સ આશાદાયક

છે.
leg

આ જ રીતે િવિશ અવયવ માત ૃજ કે િપત ૃજ ભાવ હેઠળ હોવાથી તે તે

રકારનો દોષ માત ૃજ કે િપત ૃજ કુ ળમાં હોય તો તે પ િતની સારવાર સગભાને
પહેલાંથી આપી શકાય છે.
૩. રસજ ભાવ : સગભાવ થામાં સગભાએ લીધલે ો ખોરાક ગભના પોષણ કે
te

કુ પોષણ માટે જવાબદાર હોય છે, કારણ કે તણ ે ે લીધલે ા ખોરાક પર જ ગભના

પોષણનો આધાર હોય છે. સગભા ીએ ઉ મ ગુણકારી આહારનું સવે ન કયું હશ ે તો
/

ૈ ાર થનાર આહારરસ ઉ મ ગુણકારી થશ.ે આ આહારરસ જ ગભના િવકાસ માટે

s:/

તય
જવાબદાર હોય છે. શરીરની ઉ પિ અને અિભવ ૃદ્ િધ રસને લીધે જ થાય છે.
રાણાનુબધં અને ત ૃિ ત રસને લીધે જ થાય છે. શરીરની પુિ અને ઉ સાહ એ રસ
tp

પર જ આધાિરત હોય છે.

ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

૪. સા યજ ભાવ : સગભા ીને બાળપણથી જે સા ય (જેની તન ે ા શરીર-

ag
મનને ટેવ હોય ત)ે હોય છે. તન ે ા ગભમાં રતીત થાય છે
ે ાથી ઉ પ થતા ભાવ તન
આરો ય, ઉ સાહ, ઇ દ્ િરયોની આરો ય સપં તા, વર, વણ, બીજ, આનદં ી વભાવ
એ સા યજ ભાવ છે.

sm
૫. આ મજ ભાવ : િવિશ યોિનમાં ઉ પ થવું એ આ માને વાધીન હોય
છે. માતાિપતાના તે િવચાર અને આચાર પર આધાિરત હોય છે. ાન, મન, ઈ દ્ િરય,
રાણ, અપાન, રેરણા, ધારણા, મ ૃિત, આકૃ િત, વર, વણ, દુ ઃખ, સુખ, ઈ છા, ેષ,

ok
ચતે ના, ધયૈ , બુદ્િધ, અહંકારના ભાવ આ માના સયં ોગથી ઉ પ થાય છે. એકલો
આ મા આ ભાવ ઉ પ કરી શકતો નથી. ઉ કૃ ીબીજ અને પુ ષબીજના

bo
સયં ોગથી આ ભાવ પણ ે બને છે.
૬. સ વજ (માનસ) ભાવ : ભિ ત, શીલ, શૌચ, ેશ, મ ૃિત, મોહ, યાગ,
ઈષા, શૌય, ભય, રોધ, તદં ્ રા, ઉ સાહ, ઉ ર વભાવ, ચીિડયાપણુ,ં મ ૃદુ તા, ગભ
ં ીરતા,
ચચ
હોઈ શકે છે. એક જ સમય ે આ અિભ ય ત થતા નથી. e/
ં ળતા આ માનસભાવ છે. આ તમામ ગુણ એક જ યિ તમાં ઓછાવ ા રમાણમાં
.m
સગભા ીએ લીધલે ા આહાર, િવહાર અને િવચાર ઉપર સ વજ, સા યજ
અને રસજ ભાવ આધાિરત હોય છે અને એટલ ે જ તો ગભસ ં કારશા માં ગભવતીના
આચાર અને િવચાર શુ અને સાિ વક હોવા જોઈએ એ વાત પર ભાર મૂકવામાં
m

આ યો છે.
સગભા ીએ અિત દુ ઃખદાયક રસગ ં , ભયાનક દૃ ય જોવાનું ટાળવું
ra

જોઈએ. તન ે ા પઠન અને વણ સાિ વક હોવાં જોઈએ. તણ ે ે સા ં જ બોલવુ,ં સા ં

સાંભળવું અને સા ં વાંચવું જોઈએ. દા.ત. ધમાલ-મ તીવાળાં ગીતો કે દૃ ય જોવાં કે
leg

સાંભળવાં નહીં. તન ે ા બદલ ે ગાય રીમ ં ર, નવકારમ ં ર, રામર ા, મહામ ૃ યુજ

ં યમ ં ર,
નવ રહ રોત, મનના લોક (મરાઠી) કે િવ ણુસહ નામ સાંભળવા કે બોલવા. સા ં
શા ીયસગ ં ીત કે કણિ રય અને અથપૂણ ગીતો સાંભળવામાં વાંધો નથી. ભયાનક
િફ મ કે વાતાઓ ન વાંચવી. તન ે ા બદલ ે મહાન લોકોનાં ચિર ર, રામાયણ, કૃ ણલીલા,
te

ભગવદ્ ગીતા, સાથ ાને રી જેવા પિવ ર રંથો વાંચવા. જે વાંચવાથી દુ ઃખ થાય કે
ગુ સો આવ ે તવે ંુ વાચન ટાળવુ.ં સગભા ીના આચરણ પર જ ગભના માનસભાવનો
/

આધાર હોય છે.

s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
ગભનો પહેલો મિહનો
ીના રજઃ રાવના ૧૨ થી ૧૬મા િદવસ સુધીમાં અડં ાશયમાંથી (Ovary)

sm
ીબીજ (Ovum) બહાર પડે છે અને આ દરિમયાન જો ી-પુ ષનો શરીરસબ ં ધં
બધં ાય તો શુ રાણુ (Motile Sperms) યોિન ારા ગભાશયમાં અને યાંથી આગળ
ગભાશયની નળીમાં રવશ ે ે છે. અડં ાશયમાંથી નીકળેલ ંુ ીબીજ ગભાશયની નળીમાં
આવલે ંુ હોય છે. ગભાશયની આ નળીમાં ીબીજની આજુ બાજુ શુ રાણુ એકઠા થાય

ok
છે. જેમાંથી કોઈ એક શુ રાણુ સાથે ીબીજનો સયં ોગ થાય છે. આ િ થિતને
ગભ થાપના (Fertilization) કહે છે.

bo
જો યારેક અડં ાશયમાંથી એક સમય ે બે કે તથે ી વધુ ીબીજ બહાર પડે
અને તમે નો બે શુ રાણુ સાથે સયં ોગ (જોડાણ) થાય તો જોડકાં (Twins) અથવા
વધારે સતં ાન જ મ ે છે. જેને Binovular Twins તરીકે ઓળખવામાં આવ ે છે.
જોડકાં હોવાની સભ
e/
ં ાવનામાં બતે ૃિતયાંશ વખત Binovular Twins હોય છે. એક
ત ૃિતયાંશ િક સામાં મા ર એક જ ીબીજનું (Fertilised ovum)નું િવભાજન થઈ
.m
બે કે તથ ે ી વધુ ગભ રહી શકે છે. જેને Uniovular Twins તરીકે ઓળખવામાં
આવ ે છે. આયુવદ મુજબ આ બધું વાયુની િ રયા પર આધાિરત હોય છે.
‘प्रथम मासे कभभं जायते ।’
m

(ગભોપિનષદ)
એટલ ે કે રથમ માસે ગભ એક દ્ ર ય પ ગોળો હોય છે અને મિહનાના
ra

અતં ે તે ઘનમાં ફેરવાય છે. ગભોપિનષદ રમાણે ગભનો રાકૃ િતકભાવ મા ર એક

રાતનો હોય છે. સાત િદવસમાં તને ે એક પરપોટાનું વ પ રા ત થાય છે અને પદં ર
leg

િદવસ પછી તન ે ે એક ઘનગોળાનું પ રા ત થાય છે. આશરે પાંચ હ ર વષ પૂવના

આયુવિદક રંથમાં આટલું સૂ મ વણન કરવામાં આ યું છે.
આજના આધુિનક યુગમાં ઉપલ ધ એવા ઈલ ે ટ્ રોન માઈ રો કોપ જેવા
te

કોઈ પણ સાધનો (અથવા હોય તો તન ે ા પુરાવાના અભાવમાં) એ સમય ે નહોતા યારે

પૂવ આચાયોએ આટલા સૂ મ ગભનો આટલો ડો અ યાસ કેવી રીતે કયો હશ ે એ પણ
/

ખરેખર સશ ં ોધનનો િવષય છે. હાલની Modern Embryology અનુસાર પણ

s:/

Fertilisation પછી રથમ Myotic Division થઈન,ે Cellular Division

થઈ સાત િદવસમાં તે Blastocyteનું ગભાશયમાં Implantation થાય છે.
‘शु क्रशोिणत जीव सं योगे तु खलु कुक् षीगते गर्भसं जञ
् ास्यात ।‘
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

શુ ર(પુ ષબીજ), શોિણત( ીબીજ) અને વ( વા મા)નું સયં ોજન એટલ ે

ag
ગભ. આ શુ ર-શોિણત સયં ોગ સમય ે તમે ાં વા માનો રવશ ે થાય છે અને
ગભ થાપના થાય છે. આપણે જોયું કે ‘સ ં કાર’ એટલ ે ‘ પાંતરણ’. આ ીબીજનું
પુ ષબીજ અને વા માના સયં ોગ ારા પાંતરણ થઈને ગભનો િવકાસ થાય છે,

sm
ે ી જ વદે ોના ષોડષ સ ં કારોમાં ‘ગભ થાપના’ એટલ ે કે ‘ગભાધાન’ને રથમ
તથ
સ ં કાર કહેવાયો છે. પહેલાંના સમયમાં લોકો આ ગભમાં સારા આ માનો રવશ
ે થાય
એ માટે દાન, ધમ અને ય કરતા અને િવિશ મુહૂત, સમયકાળ અને થળ જોઈને

ok
ગભાધાન સ ં કાર કરવામાં આવતો.
ે ીમ ે અઠવાિડયામાં એ ગભ
ગભાશય નિલકામાં ગભધારણ થાય એટલ ે ધીમધ

bo
ગભાશયમાં આવીને િ થર થાય છે. આ ગભ ગભાશયની દીવાલો
(Endometrium)ને ચોંટેલો હોય છે.
ઘણી વાર ગભ ગભાશયમાં ન આવતાં ગભાશય નળીમાં જ તને ો િવકાસ થવા
લાગે છે. તન
e/
ે ે Ectopic Pregnancy તરીકે ઓળખવામાં આવ ે છે. Ectopic
Pregnancy એ Medical Emergency હોય છે અને Ectopic ગભ કાઢી
.m
નાખવો જ િહતાવત હોય છે, એટલ ે કે એ આ પુ તકનો િવષય નથી.
ગભ ગભાશયમાં િ થર થાય એટલ ે ધીમધ ે ો િવકાસ થાય છે અને
ે ીમ ે તન
ે ે ઘનતા રા ત થાય છે. આવા આ નાજુ ક ગભનો િવકાસ
પહેલા મિહનાના અતં ે તન
m

અને પોષણ સારી રીતે થાય એ માટે સગભાએ શું કરવું અને શું ન કરવું ? આ િવશ ે
આપણે પહેલાં ચચા કરી ચૂ યા છીએ, તને ંુ પાલન અવ ય કરવુ.ં
ra

આપણે જોયું કે પહેલા મિહનામાં ગભ દ્ રવ પ હોય છે અને મિહનાના અતં ે

તને ે ઘનતા રા ત થાય છે. સમાનથી સમાનની વ ૃદ્ િધ થાય છે એ યાય ે
leg

ગભસ ં કારશા મુજબ સગભા ી રથમ મિહનામાં દ્ રવ પ પદાથોનું સવે ન કરે તો

ગભનું પોષણ અને િવકાસ સારી રીતે થાય છે, તથ ે ી જ દૂ ધ + ભાત + ઘી, નરમ ભાત
+ ઘી, મગ કે કળથી દાળમાં કોકમ નાખીને બનાવલે ી દાળ + ભાત + ઘી, રોટલી +
લીલાં શાકવાળી દાળ + ઘી જેવો આહાર લવે ો ઈ છનીય છે. એ િસવાય સૂપ, ફળોના
te

રસ, છાશ, દ્ રા , દાડમ, મોસબ ુ ા શરબત જેવા પદાથો લવે ા.

ં ી, નાિળયરે પાણી, લીંબન
સવારે વધારે ઉબકા આવતા હોય કે ઊલટી થતી હોય તો ખારેક, ખજૂર, દાઉદખાની
/

પૌંઆ, ઘી વગરની ભાખરી કે ચણામાંથી કંઈ પણ ખાવુ.ં હા, પણ ટો ટ, ખારી કે બટર

s:/

જેવા બક ે રી ઉ પાદનો યારેય નહીં ખાવા. અ ય સમય ે ઉપર જણા યા રમાણન ે ો

રવાહી ખોરાક લવે ો. વધારે ઉ ટી થતી હોય તો કાલી માટીના વ છ ટુકડાને
tp

લાલચોળ ગરમ કરીને પાણીમાં ઠંડો પાડવો. આવું ચાર-પાંચ વખત કયા પછી એ પાણી
ઠંડું કરીને પીવુ.ં એ જ રીતે ચાર ભાગ આમળા પાવડર અને એક ભાગ િસધં વ મીઠું
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ે ંુ કરીને મૂકવું અને આવતાં-જતાં એક એક ચપટી મોઢામાં મૂકતા જવુ.ં પહેલા રણ-

ag
ભગ
ચાર મિહના સગભા ગભ સાથે અનુકૂલન ન સાધી શકી હોવાથી ઊલટીઓ થાય છે. એ
પછી ધીમધ ે ીમ ે ઉબકા આવવા અને ઊલટીનું રમાણ ઘટે છે. ઊલટી અને ઉબકાને લીધે
ગભવતી ીમાં અશિ ત, મોઢં ુ સુકાવું અને થાક જેવાં લ ણો દેખાય તો તરત વદૈ કીય

sm
સલાહ લવે ી િહતાવહ છે.

ગભનો રથમ માસે િવકાસ

ok
* પહેલું અઠવાિડયું : ીબીજ પુ ષબીજના સયં ોજનથી તય
ૈ ાર થયલે ા
ગભમાં પશ ે ીય તરે િવભાજન થઈને તે ગભ ગભાશયની અદં રની
ભીંતોને ચોંટે છે.

bo
* બીજુ ં અઠવાિડયું : Amniotic Sacનું િનમાણ થાય છે, જે થલ
ે ીમાં
ગભનો િવકાસ થાય છે? આ York Sacમાંથી આગળ જતાં પશ ે ી

*
આંતરડા અને ર તવાિહનીઓ તય
e/
ૈ ાર થાય છે.
રીજુ ં અઠવાિડયું : નાના ઉતકો (Bud)નું િનમાણ કે જેમાંથી
.m
આગળ જતાં હૃદય, ફેફસાં અને ચતે ના રંિથઓ ઉ પ થાય છે.
* ચોથું અઠવાિડયું : મુખભાગનું િનમાણ અને હાથપગના િપડં ાનું
િનમાણ.
m

માતાના વજનમાં વધારો – નગ ય.

ra

ગભનું વજન – નગ ય.
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
ગભનો બીજો મિહનો
ઘણી વખત ીઓ ર પૂછે છે કે ગભધારણ સાધારણપણે

sm
રજઃ રાવ(માિસક)ના બારમાંથી સોળમા િદવસે થાય છે તો પછી ગભના મિહના ગણીએ
યારે રજઃ રાવની છે લી તારીખ (Last Menstrual Period) પરથી કેમ ગણવામાં
આવ ે છે? તન
ે ો જવાબ એ છે કે ગભ થાપના પછી તે Em-bryonic Age ગણવામાં
આવ ે છે, પણ ગભ થાપનાનો ચો સ સમય અને તારીખ ખબર ન હોવાથી ગભના

ok
મિહના ગણતી વખતે રજઃ રાવની છે લી તારીખથી એટલ ે કે LMP અનુસાર ગભની
મર ગણવામાં આવ ે છે.

bo
ગભના બી મિહનામાં આયુવદશા ાનુસાર ગભના િલગ ં નો િવકાસ થતો
હોય છે. બી મિહનામાં ગભના મહાભૂત ઘ બનીને તમે ાંથી િપડં , પશે ી જેવા આકાર
ૈ ાર થાય છે. આધુિનક શા ાનુસાર પણ Embryoના સાતમાંથી આઠમા
તય
અઠવાિડયાં સુધી તે િવિશ પશ
Organsના મૂલપશે ીમાં થતું હોય છે.
e/
ે ીનું પાંતર Male કે Female Genital
.m
બી મિહનામાં મધુર દવાઓથી િસ કરેલ ંુ દૂ ધ પીવુ.ં આ મધુર દવાઓથી
િસ કરેલ ંુ દૂ ધ (ચાંદીના લાસમાં) પીવું અથવા રોજે શુ સોનાનો ટુકડો દૂ ધમાં
ઉકાળીને બનાવલે ંુ દૂ ધ પીવુ.ં ચાંદી-સોનું બન
ં ે િવષ ન છે. ચાંદી અને સોનું શરીરમાં
m

પચતા નથી. મા ર Catalyst જેવ ંુ કામ કરે છે. જોકે ચાંદીના લાસમાં દૂ ધ પીવું હોય
ે ે એક કલાકથી વધુ ચાંદીના લાસમાં રાખવું નહીં, કારણ કે ચાંદી અ લધમી
તો તન
ra

હોવાથી દૂ ધ બગડી ય છે.

મધુર દવાઓ એટલ ે સારીવા (ઉપરસાલ), જેઠીમધ, શતાવરી અને અ ગધં ા
leg

વગરે ે. આ દવાઓ રસાયણ (શરીર ઘટકોની શિ ત અને આયુ ય વધારનાર) અને

વા કરણ (વ ૃ ય) માટેની છે. ખાંડની ચાસણીમાં આ દવાઓનો કાઢો બનાવીને તન ે ો
ક પ તય ૈ ાર કરવો. સગભાએ ચાંદીના લાસમાં દૂ ધ લઈ તમે ાં એક ચમચો ક પ િમ સ
કરીને સવાર-સાંજ અવ ય પીવું જોઈએ. હવ ે તો આ ક પ બ રમાં તય ૈ ાર મળે છે.
te

આનાથી ગભના િલગ ં નો ( રજો પાદક અવયવ અને ત ં ર) િવકાસ ઉ મ રીતે થાય છે.
ભિવ યમાં આને સલં ન બીમારીઓ થવાની સભ ં ાવના ઘટે છે. સગભાનો બીજો આહાર
/

પહેલા મિહનાની જેમ જ એટલ ે દ્ રવ પ ( રવાહી) હોવો જોઈએ. આ અગ ં ને ી સિવ તર

s:/

માિહતી આપણે આગળ મળ ે વી જ છે.

ં વન સ ં કાર
પુસ
tp

ગભનો બીજો મિહનો પૂરો થાય એ પહેલાં વદે ો ત સોળ સ ં કારોમાં ‘પુસ
ં વન
ે કરવામાં આ યો છે. પુસ
સ ં કાર’નો ઉ લખ ં વન સ ં કારમાં િવિશ આયુવિદક
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ષધો સગભા ીના ચો સ નસકોરામાં નાખવામાં આવ ે છે. િવિશ મુહૂત પર

ag
કરવામાં આવતા આ સ ં કારના અનક ે ફાયદા છે, પણ હાલ વચગાળાના સમયમાં તે
મા ર ‘ઈિ છત સતં ાન’ માટે જ કરવામાં આવતો હોવાથી આ સ ં કારનું સાચું મહ વ

sm
બાજુ માં રહી ગયું છે.
ં વન સ ં કાર ગભના તય
મૂળતઃ પુસ ૈ ાર થઈ રહેલા અતં ઃ રાવના િનયમન
(Hormonal Balancing) માટે કરવાનું જણાવાયું છે. શા માં સાિબત કરવામાં
આ યું છે કે આનાથી ગભ સુદૃઢ થાય છે અને બુદ્િધમાન થાય છે. ગભના િપ તાલીસ

ok
િદવસ પછી િપ યુટરી રંિથ (Pituatary Gland) તય ૈ ાર થવાની શ આત થાય છે.
આ રંિથમાં રહેલા અતં ઃ રાવોનું િનયમન પુસ ં વન ષધોથી થતું હોવું જોઈએ. જેના

bo
લીધે ગભનો આગામી િવકાસ યો ય િદશામાં થાય છે. મ યકાળમાં આ સ ં કારનો
ઉપયોગ મા ર ઈિ છત સતં ાન રાિ ત માટે જ થતો હોવાથી ‘પુસ ં વન સ ં કાર’ હાલ
િવવાદનો િવષય બ યો છે. અતં ે તો શું છોકરી હોય કે શું છોકરો? આગામી પઢે ી

તયૈ ાર થનાર હૃદય આ પુસ

e/
આરો યસપં , બુદ્િધમાન અને નીરોગી હોય એ જ અગ યનું છે. ચોથા મિહનામાં
ં વન સ ં કારથી બળવાન થઈ શકે છે. એ જ રીતે Foeto-
Placental Circulation યવિ થત થાય અને ગભનું હૃદય ે ક ાનું બને એ
.m
માટે જ રાચીન ઋષુમિુ નઓ પુસ ં વન સ ં કારની રચના કરી હશ.ે જે પિરવારોમાં
Hormonal Imbalanceને લીધે થતી બીમારીઓ જોવા મળતી હોય તવે ી સગભા
m

ીઓએ આ સ ં કાર અવ ય કરાવવો.

ગભનો બી મિહનાનો િવકાસ

ra
leg
te
/
s:/
tp

માતાના વજનમાં વધારો – નગ ય.

ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ગભનું વજન – ૨ રામ

ag
sm
ok
bo
e/
.m
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
ગભનો રીજો મિહનો
‘हस्त पाद िशरसां पं च िपं डका िनवर्तते

sm
अं गप्रत्यंग िवभागच्छ सु क्ष्मो भवित ’
(સુ ત શારીર થાન)
ં - ર યગ
રી મિહનામાં ગભના અગ ં પ દેખાવા લાગે છે. બે હાથ, બે

ok
પગ અને ધડ એમ પાંચ િપડં ય ત થાય છે. બધા જ અવયવ સૂ મ વ પે તય ૈ ાર
થવા લાગે છે.
ગભસ ં કારશા મુજબ રી મિહનામાં ચાંદીના લાસમાં દૂ ધ + ચમચો

bo
આયુવિદક શુ ઘી + ચમચો ભરીને મધનું િમ ણ સગભાએ િદવસમાં બે વાર અવ ય
લવે ંુ જોઈએ. ઘી એ દૂ ધમાંથી દહીં, દહીંની છાશ, છાશનું માખણ – માખણનું ઘી, આ
પ િતથી તય ૈ ાર થયલે ંુ હોવાથી ઘી + દૂ ધ ગભના તય ૈ ાર થનાર અવયવોને પોષણ

ગભના સૂ મ અવયવો સુધી પહોંચાડનાર છે, તથ e/

આપના ં હોય છે. ‘મધ’ યોગવાહી એટલ ે કે ઘી અને દૂ ધમાં રહેલા પોષક ત વોને
ે ી જ સગભાએ દૂ ધ + ઘી અને મધનું
.m
િમ ણ રી મિહનામાં સભાનપણે લવે ંુ જોઈએ. એ જ રીતે સાઠી ચોખાના ભાતમાં દૂ ધ
અને ખાંડ િમ સ કરીને જ ર ખાઓ. તે ગભના અવયવ િનમાણમાં સહાયભૂત થાય
છે. જોકે આ ભાતમાં મીઠું જરાય નાખવું નહીં. બાકીનો આહાર ચૌરસ હોવો જોઈએ.
m

આહારમાં શાક, રોટલી, દાળભાત, દૂ ધ, ઘી, ફળ અને સૂકો મવે ો રચૂર રમાણમાં
લવે ા.
ra

રથમ રણ મિહનામાં ગભ અ યતં નાજુ ક હોવાથી તન ે ી કાળ લવે ી

જ રી હોય છે. જો કોઈ ીને પહેલાં ગભપાત કે ગભ રાવની તકલીફ થઈ ચૂકી હોય
leg

ે ા માટે આયુવદમાં ‘ગભ થાપન સ ં કાર‘ નું વણન કરવામાં આ યું છે.
તો તન
ગભનો દરેક મિહનામાં યો ય િવકાસ થાય એ માટે આયુવદશા માં જે તે
મિહનામાં થતા અવયવોના િનમાણ મુજબ ગભના પોષણ અને ર ણ માટે
te

‘માસાનુમાિસક કાઢા’નો ઉ લખ
ે કરવામાં આ યો છે. જોકે આ ષધોનું સવે ન કરતાં
પહેલાં તમારા આયુવદ િન ણાતની સલાહ અવ ય લશ ે ો.
/
s:/

ગભનો રી મિહનાનો િવકાસ

ે ી બાબતો દેખાય છે.
ગભના રણ મિહના પૂણ થયા પછી સામા યતઃ નીચન
tp

* ૂ પણે દેખાવા લાગે છે અને તન

ગભના શરીરના અતં ગત અવયવો સપં ણ ે ો
આગામી િવકાસ શ થાય છે.
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

* ૈ ાર થાય છે અને આંખો ઢંકાય છે.

આંખની પાંપણો તય

ag
* કાનની પાળીનો િવકાસ થાય છે.
* હાથપગની આંગળીઓ સિહત િવકાસ થાય છે.

sm
* હાથપગની આંગળીઓના નખના મૂળનું િનમાણ શ થાય છે.
* બાળક(ગભ)ના નાયુના િવકાસની શ આત થાય છે.

ok
* બાળક તન ે ી આસપાસના દ્ ર ય પદાથો શોષી શકે છે અને ગળી પણ
શકે છે. એટલું જ નહીં, તે પશ
ે ાબ પણ કરી શકે છે.
* ે ી અઢી ચ.
ગભની ચાઈ સામા યપણે બથ

bo
માતાના વજનમાં વધારો – ૧ િકલો
ગભનું વજન – ૧૮ રામ

ગભ થાપન સ ં કાર e/
.m
આ સ ં કાર દરેક સગભા ી માટે નથી. આ એક િચિક સા મક સ ં કાર છે.
પહેલાં જે સગભા ીનો ગભ રાવ કે ગભપાત થયો હોય અથવા જે ીને વારંવાર
m

ગભપાત થતો હોય એવી ીઓ માટે આ સ ં કાર સૂચવવામાં આ યો છે. ગભ રહે તે

પહેલાં અને પછી કેટલીક િવિશ દવાઓ, આહાર અને આચરણના વ પનો આ
સ ં કાર છે. ગભ ગભાશયમાં જ ટકી રહે અને આગળ જતાં તન ે ો યો ય િવકાસ થાય
ra

એ આ સ ં કારનો હેતુ છે.

િવિશ અિગયાર વન પિતથી િસ દૂ ધ અને ઘીનું સવે ન કરવું તમે જ આ
leg

અિગયાર વન પિતની ભૂકીની પોટલી સગભાએ પોતાની પાસે રાખવાના વ પમાં આ

સ ં કારનું વણન જોવા મળે છે.
આ વન પિતઓના ઉપયુ ત અગ ં ો એકાદ નાના માલમાં બાંધીને સાથે
te

રાખવાથી પણ ફાયદો થાય છે. આ દવાઓ અિત દુ ગંધ મારતી હોવાથી તે Antiviral
અને Antibacterial તરીકે પણ કાય કરે છે. આનાથી સગભા ી વાણુ-િવષાણુ
/

સસં ગથી સુરિ ત રહે છે. એ જ રીતે અ ય કારણોથી થતાં ગભપાતને આ વન પિતથી
s:/

િસ (શુ ) કરેલાં દૂ ધ અને ઘીના સવે નથી ટાળી શકાય છે. અનક
ે વખત એવું જોવા
મળે છે કે ી-પુ ષમાં કોઈ તકલીફ જોવા મળતી નથી, તમે ના લૅબ િરપોટ પણ સારા
tp

હોય છે, તમે છતાં તે ીને ગભ ર યા પછી તે ટકતો જ નથી અથવા તન ે ો યો ય

િવકાસ થતો નથી.
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

આવી ીઓ માટે ‘ગભસ ં થાપન સ ં કાર’ ઉપયોગી નીવડે છે.

ag
sm
ok
bo
e/
.m
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
ગભનો ચોથો મિહનો
‘सर्वां गप्रत्यंगिवभाग: प्रत्यक् तो भवित

sm
गर्भहृदय प्रव्यक् तीभव: ।
गर्भ: इं दि् रयार्थेषु अिभप्राय: करोित
द्िवहृदय: च नारी दाै हृिदनी अ◌ाचक् षते ’

ok
(સુ ત શારીર થાન)
ગભના ચોથા મિહનામાં અ ય અવયવોની સાથે મુ ય વ ે ગભના હૃદયની
ઉ પિ થતી હોય છે. ગભના હૃદયના િનમાણની શ આત તો બી - રી મિહને જ

bo
થઈ ગઈ હોય છે. જોકે ચોથા મિહનામાં ગભનું હૃદય પૂણપણે દેખાતું હોય છે. આ ચોથા
મિહનામાં જ ગભનું હૃદય અને માતાનું હૃદય ગભનાિભ નાડી અને અપરા ારા
પર પરના સપં કમાં આવ ે છે. ચોથા મિહનામાં મુ ય વ ે ગભના હૃદયના ખાનાઓનું

e/
િનમાણ અને િવકાસ થાય થાય ગભના પોષણ છે. માતાની રસવાહી નાડીઓ મારફતે
િદવસ-રાત થતું હોય છે. એક રીતે જોઈએ તો ગભનું હૃદય આ રસવાહી નાડીઓ ારા
.m
જ માતાના ગભ સાથે જોડાય છે. આ ચોથા મિહનામાં જ તે ીને ખાવાપીવા કે ફરવાની
ઈ છા થવા લાગે છે. એવું કહેવાય છે કે આ ઈ છાઓ ગભ ારા ય ત થતી માગણી
હોવાથી તને ે અવ ય પૂરી કરવી. આ ઈ છાઓ પૂણ થવાથી તે ીને સતં ોષ થાય છે.
m

બધા રેમપૂવક પોતાના ખબરઅતં ર પૂછે છે, પોતાની ખૂબ રશસ ં ા થાય છે એ વાતથી
તે રસ િચ રહે છે. પિરણામ ે ગભમાં સકારા મક ઊ નું િનમાણ થાય છે. સાથે જ
ra

એવું પણ માનવામાં આવ ે છે કે સગભાની આવી ઈ છાઓ પૂણ કરવાથી સતં ાન પણ

દીધાયુષી અને આરો યવાન થાય છે. જોકે અહીં એક વાત ખાસ યાનમાં રાખવી કે
leg

ઇ છાઓ પૂણ કરતી વખતે સગભા ી અને આસપાસના લોકોએ થોડો સયં મ રાખવો
જ રી છે.
ચોથા મિહનામાં ગભના બધા જ અગ ં ોનો િવકાસ થતો હોય છે. આ મિહનામાં
જ ‘ગભ’ને ‘િ થર વ’ રા ત થાય છે. સગભા ી પણ શારીિરક અને માનિસક રીતે
te

િ થર થાય છે. ગભનું અિ ત વ નાિભની નીચ ે અને ભગાિ થની ઉપર અનુભવાય એવું
પશગ ય બને છે.
/
s:/

આ મિહનામાં બધી ઈ દ્ રીયો ઉ પ થાય છે અને તન ે ો િવકાસ પણ થાય છે.

આ વખતે જ ગભમાં સુખદુ ઃખની અનુભિૂ ત થવા લાગે છે અને તે હલનચલન પણ કરવા
લાગે છે.
tp

ચોથા મિહનામાં હૃદયનું િનમાણ થતું હોવાથી સગભાએ સવાર-સાંજ બે વખત

૨૦ રામ માખણ ખાવું જોઈએ. માખણ હૃદયને પોષણ આપનાર છે. ગભનું હૃદય,
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ગભનાિભનાડી અને ગભના હૃદયનાં ખાનાંઓના પોષણ માટે માખણનું સવે ન સગભાએ

ag
અવ ય કરવુ.ં તદુ પરાંત આગળ જણા યું તમે સવસમાવશ
ે ક આહાર લવે ો.
જે કુ ટંુ બમાં હૃદયરોગનો ઈિતહાસ હોય તમે ણે આયુવદ િન ણાતની સલાહ

sm
લઈને ગભના ચોથા મિહના પહેલાંથી જ િવિશ આયુવિદક દવાઓ અને આહાર
ૈ ાર થનાર ગભનું હૃદય ઉ મ ગુણવાન બની શકે છે.
લવે ાથી તય
કેટલાક પિરવારોમાં માનસરોગ (Mental Disorders)નો ઈિતહાસ હોય

ok
એવા પિરવારની ીઓએ પાંચમા મિહનાના પહેલાંથી જ િવિશ આયુવિદક દવાઓ,
આહાર અને આચરણનું પાલન કરવાથી ગભના માનસભાવ ઉ મ ગુણયુ ત તય ૈ ાર
થઈ શકે છે.

bo
આ બધી બાબતોનો ડાણપૂવક અ યાસ ચાલી ર યો છે અને િન કષ
ચો સ આશાદાયી હશ.ે

e/
ગભનો ચોથા મિહનાનો િવકાસ
ે ી બાબતો દેખાવા
ગભના ચાર મિહના પૂણ થાય એટલ ે સામા ય રીતે નીચન
.m
લાગે છે.
* આંખની પાંપણ અને આઈ રોમાં વાળનું િનમાણ અને િવકાસ શ થાય
m

છે.
* મુખ ભાગ અને શરીરના અગ
ં ો પર વાંટીનું િનમાણ.
ra

* વચા અ યતં પાતળી અને પારદશક.

* હાડકાના સાંધાનું િનમાણ અને િવકાસ.
leg

* લિૈં ગક અવયવોનો િવકાસ.

* સનત ં ર અને િ રયાનો િવકાસ.
te

* ં ઠૂ ો મોંમાં લઈને ચૂસી શકે છે.

બાળક પોતાનો અગ
* બાળકનું હલનચલન ઝડપથી થવા લાગે છે.
/
s:/

* હૃદયનું કાય શ થાય છે. હૃદયના પદં નો શ થાય છે.

* ગભની ચાઈ સામા યપણે ૬ ચ હોય છે.
tp

માતાના વજનમાં વધારો – ૨.૫ િકલો

ગભનું વજન – ૧૨૫ રામ
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
sm
ok
bo
e/
.m
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
ગભનો પાંંચમો મિહનો
‘મन: प्रितबु द्िधतरं भवित । मांसशोिणते पयश्च ।’

sm
(અ ાંગસ ં રહ)
ગભના પાંચમા મિહનામાં ‘મન’નો અનુભવ વધારે થાય છે. આ મિહનામાં
ગભમાં માંસ અને લોહી ઈ યાદી ધાતુનો (શરીરઘટક) ઉપચય થાય છે. ગભનો પ ૃ વશ
ં

ok
આકાર લ ે છે. બુદ્િધ અને આ મા જેવા માનસભાવ ય ત થાય છે. મિ ત કનો િવકાસ
થાય છે.

bo
આ બધાના લીધે જ આપણે એમ કહી શકીએ છીએ કે પાંચમા મિહને સગભા
ી તુલના મક રીતે દુ બળ થવાથી જલદી થાકી ય છે. આ થાક દૂ ર કરવા માટે અને
શરીરની તાકાત વધારવા માટે સગભાએ માખણમાંથી બનાવલે ંુ ઘી થોડા વધારે

e/
રમાણમાં એટલ ે કે દૈિનક ૩ થી ૪ ચમચા જેટલું ખાવું જોઈએ. એ જ રીતે આ મિહનામાં
અ ય આહારની સાથે જ ીએ દૂ ધ + ભાત (મીઠા િવનાનો) અવ ય ખાવો. આનાથી
મિ ત ક, મન, ઈ દ્ િરય, બુદ્િધ અને પ ૃ વશં નો ઉ મ િવકાસ થાય છે. પાંચમા મિહને
.m
હૃદયના પદં ન સભ ં ળાવા લાગે છે. આ મિહનામાં અ ય િવિવધ શરીરઘટકોનું િનમાણ
થતું હોવાથી સગભાએ વદૈ કીય સલાહ લઈને આહાર અને ષધ પે કૅિ શયમ અને
m

લોહનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ.

પાંચમા મિહનામાં ગભના માનસભાવ ય ત થવા લાગે છે. એ જ રમાણે
ra

બુદ્િધને પણ ય તભાવ રા ત થાય છે. આ માટે સગભાએ રોજ એક બદામ દૂ ધમાં

લસોટીને કે ચાવીને ખાવી જોઈએ. આનાથી બુદ્િધ, આભા અને યાદશિ ત જેવા
માનસભાવોના િવકાસમાં મદદ મળે છે.
leg

પાંચમા મિહને સગભા ીએ ઉ મ સગ ં ીત સાંભળવું જોઈએ. એ જ રીતે સા ં

બોલવું અને સાંભળવું જોઈએ. આચરણ પણ સાિ વક હોવું જોઈએ. આનાથી ગભનું
મન ઉ મ ગુણયુ ત બને છે. એ જ રીતે ગભને સકારા મક ઊ પણ રા ત થાય છે.
te

આ મિહનામાં મિ ત કનો િવશષે િવકાસ થતો હોવાથી યોગા યાસ, યાન,

િશિથલીકરણ, ઓમકાર, રાણાયામ જેવી િવિશ િ રયાઓ વદૈ ્ યની સલાહ લીધા
/

બાદ શીખીને પછી ચો સ કરવી. એ જ રીતે ગભસ ં કાર વગ, ગભસવં ાદ જેવી
s:/

બાબતોનો ઉપયોગ પણ િન ણાતની સલાહ મુજબ કરવો.

ે ી સોનો રાફી ારા ગભપરી ણ અવ ય
પાંચમા મિહનામાં િન ણાત પાસથ
tp

કરાવી લવે .ંુ બાળકમાં કોઈ જ મ ત ખોડખાંપણ તો નથી ન?ે એનું િનદાન આ
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

સોનો રાફી તપાસ ારા કરવામાં આવ ે છે. એ જ રીતે ગભનો િવકાસ યો ય રીતે થાય

ag
છે કે નહીં એનું પણ િનદાન થઈ શકે છે.
આ મિહનામાં પાચનત ં રનો (તમે ાંના િવિવધ અવયવ) િવકાસ થતો હોવાથી

sm
સગભાએ પોષક, પરંત ુ પચવામાં હલકો ખોરાક લવે ો જોઈએ. મદાની બનાવટ ખાવાનું
સદંતર બધં કરી દેવુ.ં ફણગાવલે ા કઠોળ પણ ય દેવા. જોકે ફણગા યા િવનાના
કઠોળનો ઉપયોગ કરી શકાય.

ok
ગભનો પાંંચમા મિહનામાંં િવકાસ
ે ી બાબતો દૃ યમાન થાય છે.
ગભના પાંચમા મિહનાના અતં ે નીચન

bo
* ગભના માથા પર વાળના મૂળનું િનમાણ અને વાળ વધવાની રિ રયા
શ થાય છે. ચને તાત ં રનો ઝડપી િવકાસ થાય છે.
*
*
દાંતનો િવકાસ શ
એક તલૈ ીય પદાથ (Vernix) e/
થાય છે.
ારા ગભાવ થામાં રહેલા ગભની
.m
કોમળ વચાનું સરં ણ થાય છે.
* હાથપગની આંગળીઓનો િવકાસ ઝડપી બને છે.
m

* માતાએ ખાધલે ા ગુણયુ ત ખોરાક- ષધોના ગુણ ગભ સુધી પહોંચાડી

શકાય છે.
ra

* બાળકના હલનચલનની રિ રયામાં વધારો થાય છે અને આ એ

મિહનો છે યારે ગભમાં રહેલા બાળકના હલનચલનને માતા અનુભવી
શકે છે.
leg

* ગભની ચાઈ સામા ય રીતે ૧૦ ઈચ હોય છે.

માતાના વજનમાં વધારો – ૩ િકલો

te

ગભનું વજન – ૩૪૦ રામ

/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
ગભનો છ ો મિહનો
‘केशरोमनखस्िथस्नारवादीिन अिभव्यक् तािन

sm
बलवर्णोपचयश्च मु खनािसकास्िथ श्रोत्रािण
भवन्ित ’
(અ ાંગસ ં રહ, ગભોપિનષદ)

ok
છ ા મિહનામાં ગભના વાળ, રોમ, નખ, હાડકાં, નાયુ અને વણન જેવા
ભાવ પ પ ધારણ કરે છે. સાથે જ હોઠોનો આકાર, નાકનો આકાર, આંખ-
કાનનો આકાર પણ પ રીતે ય ત થવા લાગે છે. એ જ રીતે બુદ્િધનો િવકાસ

bo
થઈને ‘ઓજ’ ઉ પ થાય છે. ‘ઓજ’ એટલ ે બધા ધાતુનો સાર છે. ઓજસનું િનમાણ
થતું હોવાથી સગભા ી જલદી થાકી ય છે.

e/
વાળના િનમાણની દૃિ એ જોઈએ તો પશ ે ી ભલ ે રી મિહનામાં બનતી
હોય, પણ વાળમાં રહેલા Anagen Hair છ ા મિહનામાં તય ૈ ાર થાય છે. Hair
Follicleના મૂળમાં Anagen Hair તય
ૈ ાર થાય છે અને તે Follicular Canalમાં
.m
રહેલા Telogen Hairને આગળ ધપાવ ે છે. ટં ૂ કમાં કહીએ તો નવા તય ૈ ાર થતા વાળ
એટલ ે Anagen Hair અને ખરી પડતા વાળ એટલ ે Telogen Hair.
ગભાવ થાના છ ા મિહનામાં Hair Follicleમાં વાળના િનમાણની રિ રયાનો
m

રારંભ થાય છે.

ra

ગભસ ં કારની દૃિ એ આ મિહનાનું મહ વ એટલું જ કે પોતાના ગભના

વાળ અને વચાના ઉ મ િવકાસ માટે આ મિહનામાં િન ણાતની સલાહ ારા કોઈ
આયુવિદક દવાઓ લઈ શકાય છે. કુ ટંુ બમાં વાળને લગતી કોઈ સમ યા હોય તો પાંચમા
leg

મિહનાથી જ સગભા ીને િવિશ આહાર અને દવાઓ આપી શકાય છે. જો આવી
કોઈ સમ યા ન હોય તો પણ પોતાના બાળકના વાળ સુદં ર અને આરો યદાયી બને તે
માટે વાળના િનમાણ સમય ે સગભા ીને િવશષે આહાર અને દવાઓનું સૂચન કરી
te

શકાય છે. ગભના આઠમા અને નવમા મિહનામાં આ Anagen Hairનું Telogen
Hairમાં પાંતર થઈને કુ દરતી રીતે ગભાવ થામાં જ વાળ ખરવાની શ આત થાય
છે.
/
s:/

ટં ૂ કમાં કહેવાની વાત એ જ કે વાળ ખરવાની ઘટના વય ક યિ તમાં પણ

કુ દરતી રીતે થતી જ હોય છે. વય ક યિ તમાં રોજના સો વાળ ખરવા કુ દરતી
રિ રયા ગણવામાં આવ ે છે.
tp

ગભના છ ા મિહનામાં વાળ િનમાણની રિ રયા ર ય શ થાય છે અને

આગળ જતાં આ વાળ રણ તબ ામાં ખરી પણ પડે છે. ગભના નવમા મિહનામાં
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

કપાળ પરના વાળ ખરીને ફરી નવા વાળ આવવાની શ આત થઈ ય છે. એ પછી

ag
બાળકના જ મબાદ તે એક-બે મિહનાનો થાય યાં સુધી વ ચન ે ા વાળ ખરીને નવા
આવ ે છે. બાળક રણ-ચાર મિહનાનું થાય યારે માથાના પાછળના વાળ ખરી પડે છે
અને બધાને એવો રમ થાય છે કે તિકયામાં માથું રાખવાથી વાળ ખરે છે. ખરેખર તો

sm
તે Telogen Phaseના વાળ હોવાથી ખરવાના જ હોય છે. ટં ૂ કમાં ગભના છ ા
મિહનાથી લઈને આખી િજદં ગીભર તે યિ તના વાળ ખરવા અને નવા વાળ ઊગવા એ
એક કુ દરતી વાત છે. ીઓમાં વાળ ખરવા અને નવા વાળ ઊગવાની િ રયા મરના

ok
િસ ેરમાં વષ સુધી થતી હોવાથી ીઓમાં Visual Thining of Scalpe (ટાલ
પડવી)ની સમ યા સામા ય રીતે થતી નથી, પરંત ુ િકમોથરે ાપી કે કોઈ ચો સ બીમારી
પછી વાળ ખરે છે, પરંત ુ સારવારના થોડા િદવસો પછી પાછા ઊગી પણ ય છે.

bo
ીઓમાં રહેલા ઈ ટ્ રોજેન અને રોજે ટ્ રોન અતં ઃ રાવ વાળના િનમાણ અને િવકાસ
માટે અિત પોષક હોય છે, તથે ી આપણે યવહારમાં જોઈએ છીએ કે ીઓને સપં ણ ૂ ટાલ
યારેય પડતી જ નથી. પુ ષોમાં મા ર તમે નામાં રહેલા ટે ટે ટેરોન અતં ઃ રાવને લીધે

e/
વીસ-પચીસ વષ પછી ધીમ ે ધીમ ે ટાલ પડવાની શ આત થઈ ય છે જેને Male
Pattern Baldness તરીકે ઓળખળામાં આવ ે છે.
.m
સગભા ીને તને ા ગભને યાનમાં રાખી વાળને પોષણ મળે તવે ી દવાઓ
આપવાથી ગભના વાળ મજબૂત અને ઉ ચ ગુણવ ાવાળા બને છે.
m

ગભનો છ ા મિહનાનો િવકાસ

* ગભની વચામાં રહેલી સૂ મ રંિથઓ અને પશ
ે ીઓનો િવકાસ
ra

ઝડપથી થાય છે.

* હાથપગના નાયુમાં વ ૃદ્ િધ અને િવકાસ.
leg

* બાળક ખાંસી ખાઈ શકે છે, તમે જ તન

ે ે ઊલટી પણ થઈ શકે છે.
* ગભની ચાઈ સામા યપણે ૧૩ ચ.
te

માતાના વજનમાં વધારો – ૪ િકલો પ૦૦ રામ

/

ગભનું વજન – ૫૭૫ રામ

s:/

ગભનો વાન અને વચા

જેમ દૂ ધને ગરમ કરતાં તન
ે ા પર ધીમધે ીમ ે મલાઈ આવ ે છે તે જ રીતે ગભની
tp

ૈ ાર થતી હોય છે. વચાનો સૌથી બહારનો તર એટલ ે Epidermis. આ

વચા તય
Epidermisમાં જ Melanocytes પશ ે ી હાજર હોય છે. આ છ ા મિહનાથી જ
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

Melanin નામક રંગદ્ ર યની ઉ પિ થતી હોય છે અને આ Melanocytesની

ag
સ ં યા પર વચાના વણ(વાન)નો આધાર હોય છે. આયુવદ મુજબ ગભની વચાનો
વાન માત ૃજ ઘટક, િપત ૃજ ઘટક, મહાભૂતજ અને દેશકુ લજ આ ચાર બાબતો પર
આધાિરત હોય છે. આ બધામાં માત ૃજ અને િપત ૃજ ઘટક તો મહ વના છે જ પણ

sm
દેશકુ લજ ઘટક પણ મહ વનો ભાગ ભજવ ે છે. આપણે એક નાના ઉદાહરણ પરથી આ
વાત સમ લઈએ, જેમ કે ની રો આિ રકન લોકોમાં Melanocytesની સ ં યા
વધારે હોવાથી તમે ની વચા કાળી હોય છે, તો ઠંડા રદેશોના લોકોમાં કે પિ મી દેશોના

ok
લોકોમાં Melanocytesની સ ં યા બહુ ઓછી હોવાથી તે લોકોની વચા એકદમ ગોરી
હોય છે. જોકે ભારત જેવા સમશીતોષણ કિટબધં ના લોકોમાં Melanocytesની સ ં યા
િનિ ત નથી હોતી.

bo
ગભસ ં કારની દૃિ એ જોઈએ તો ભારતના લોકોને આનો ચો સ ફાયદો
થાય છે. ગભનો વાન (રંગ) સારો થાય તમે જ વચા સારી િનમાણ પામ ે તે માટે સગભા

e/
ીએ ભોજનમાં દૂ ધ, ઘી, માખણ, દૂ ધ + ખાંડ + ભાતનો અવ ય ઉપયોગ કરવો
જોઈએ. ગભનો રંગ ભલ ે છ ા મિહનામાં ય ત થતો હોય તોપણ તન
પહેલા મિહનાથી જ થઈ ય છે, તથ
ે ી શ આત તો
ે ી જ ગભસ ં કારશા માં સૂચવાયલે ાં સૂચનોનું
.m
પાલન પહેલા મિહનાથી જ કરવામાં આવ ે તો ગભનો રંગ સારો થવાની સભ ં ાવના હોય
છે. કેટલીક ગભવણ સુધારક વન પિતઓ છે. જેમનું યો ય મા રામાં, યો ય રીતે સવે ન
કરવામાં આવ ે તો ફાયદો જોવા મળે છે. ગભની આંખો અને તમે ના રંગની ઉ પિ તજ ે
m

મહાભૂત પર આધાિરત હોય છે. આ મહાભૂતનો કફ સાથે સસ ં ગ થતાં આંખો સફેદ,

વ છ, પારદશક બને છે. િપ સાથે જોડાય તો પીળાશ પડતી અને વાયુ સાથે જોડાય
ra

તો આંખો િવકૃ ત કે કાણી થાય છે.

છ ા મિહનામાં બલ અને વણના ભાવ રકટ થાય છે. એ જ રીતે ઓજનું
leg

િનમાણ થાય છે. નાક-કાન-આંખના આકાર પ થવા લાગે છે. સગભા ીએ છ ા

મિહનામાં વચા, વાળ, ઈ દ્ િરય, બળ, રંગ, અવયવ અને ઓજના િનમાણ સમય ે
પોષક એવો શતાવરી ક પ અને નારાય યાદી ક પ ખાવો જોઈએ. સવાર-સાંજ આ
te

ક પ + એક લાસ દૂ ધ + એક ચમચી આયુવિદક ઘીનું સવે ન સગભા ીએ અવ ય

કરવું જોઈએ.
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
ગભનો સાતમો મિહનો
‘ सर्वां गप्रत्यंग िवभाग: प्रव्यक् ततर:

sm
(સુ તશારી થાન)
सर्वे सर्वां ग सं परू ण
् ो भावै : पु ण्यित सप्तमे ’
(વા ભટશારીર થાન)

ok
સાતમા મિહનામાં ગભ બધા જ અગ ં - ર યગ ં ોથી પિરપૂણ બ યો હોય છે. આ
સમયમાં ‘તય ૈ ાર’ થયલે ા અવયવોનું વ પ િવકિસત થતું હોય છે. આ મિહનામાં
રસુિત થાય તો પણ ગભ વી શકે છે. જોકે ઓછા વજનનો હોવાથી તન ે ી વધારે

bo
કાળ લવે ી પડે છે. આધુિનકશા માં તન ે ે Premature Baby કહેવાય છે.
આયુવદશા ની દૃિ એ સાતમા મિહનામાં જ મલે ા બાળકના બધા શરીરઘટકોનો પૂણ
િવકાસ થયો ન હોવાથી તે બાળક આરો યસપં હોતું નથી. સાથે જ આ બાળકનું
વજન ઓછું હોવાથી તન
પછી તન e/
ે ી રોગ રિતકારકશિ ત પણ ઓછી હોય છે. પિરણામ ે જ મ
ે ી િવશષે કાળ લવે ી પડે છે. સાતમા મિહનામાં બધા અવયવો તય ૈ ાર થઈ
.m
ચૂ યા હોય છે, પણ તન ે ે તાકાત જોઈએ તટે લા રમાણમાં મળેલી હોતી નથી. સાતમા
મિહને સગભા ીને ખૂબ થાક લાગે છે. થોડાક શારીિરક મથી તે થાકી ય છે.
સાતમા મિહનામાં ગભના અવયવોમાં પુિ આવતી હોવાથી સગભા ીએ દૂ ધ
m

+ ચોખાની ગાળી ખીર રોજ ખાવી જોઈએ અ ય ખોરાક ની સાથે જ કાળી દ્ રા ,

દ્ રા , િશગ
ં ોડાનું સવે ન ગભની પુ તા માટે લાભદાયી સાિબત થાય છે. માંસાહાર
ra

કરતી ીઓએ આ મિહનામાં એક િદવસના અતં રે દેશી ડાનું સવે ન કરવામાં વાંધો
નથી.
leg

સાતમા મિહનાથી છેક રસૂિત સુધી અને રસૂિત પછી પણ સગભા ીએ

પીઠ, પટે ની નીચન ે ા ભાગ, સાથળ અને શ ય હોય તો આખા શરીરે ીએ તલના
તલે ની માિલશ કરવી જોઈએ. નવશક ે ા તલના તલે થી કરેલી આ માિલશથી તન ે ો થાક
દૂ ર થાય છે. તમે જ કમરનો દુ ઃખાવો અને પગનો દુ ઃખાવો ઓછો થાય છે.તલનું તલે વાયુન ંુ
te

શમન કરનાર ે ષધ છે. અપાન વાયુની અનુલોમ ગિત રાકૃ ત રાખવા માટે આ
તલે માિલશ ખૂબ ઉપયોગી સાિબત થાય છે. એ જ રીતે નસ ૈ િગક રસૂિત (Normal
/

Delivery) થવામાં પણ મદદ મળે છે.

s:/

ઘણી વાર સાતમા મિહને સગભાના પગે સો આવ ે છે. આવા સમય ે વદૈ ની
સલાહ અવ ય લવે ી. સો ની સાથે ર તદાબ( લડ રેશર)માં વધારો થયો હોય તો તવે ી
tp

સગભા ીની રસૂિત સુધી ખૂબ કાળ લવે ી પડે છે. એ ઉપરાંત આ સજ ં ોગોમાં
વારંવાર વદૈ ્ યકીય સલાહ અને સારવારની જ ર હોય છે. આવા સમય ે આહારમાં
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

મીઠાનું રમાણ નહીંવત્ કરવું અથવા પૂણપણે બધં કરી દેવું જોઈએ. કેટલીક ીઓ

ag
સગભાવ થાના રારંભથી જ ઈ છા થાય છે એમ કરીને આવતાં-જતાં ચપટી મીઠું મોંમાં
મૂકતી હોય છે. એટલું જ નહીં, ફળ અને સલાડમાં મીઠું છાંટવામાં આવ ે છે. આમ
કરવાથી સો અને લડ રેશર વધી શકે છે. પગના સો વધી ય તો વદૈ ્ યકીય

sm
સલાહ અચૂક લવે ી જોઈએ.

ગભનો સાતમા મિહનામાંં િવકાસ

ok
* ગભની વચા લાલાશ પડતા રંગની હોય છે. હવ ે વચાની નીચ ે
ચરબીનું િનમાણ (Fat Accumulation) શ થાય છે.

bo
* બાળકના મગજનો વધારે િવકાસ થાય છે. ખાસ કરીને Thinking
Part (િવચાર મતા) વધે છે.
* ફેફસાંનો િવકાસ ચાલતો જ હોય છે અને જ મ પછી યારે
સનિ રયા શ થાય છે યારે તન
e/
ે ામાં કોઈ પણ ઘષણ ઉ પ ન
થાય એ માટેનાં િવિશ દ્ ર યોનું િનમાણ શ થાય છે.
.m
* માતાના પટે પર હાથ મૂકતાં બાળકનું અિ ત વ પશથી અનુભવાય
છે. એ જ રીતે યારેક યારેક બાળકના પગનો આકાર પણ
અનુભવાય છે.
m

* ગભની ચાઈ સાધારણપણે ૧૫ ચ.

ra

માતાના વજનમાં વધારો – ૯ િકલો

ગભનું વજન – લગભગ ૧ િકલો
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
ગભનો આઠમો મિહનો
‘अष्टमे अस्िथर भवित ओज: ’

sm
(સુ ત શારીર થાન)
છ ા મિહને ગભના થાને અનુભવાતો સવ ધાતુના સાર પ ‘ઓજ’ ગભના
આઠમા મિહને અિ થર હોય છે. ઓજનું થાન હૃદય છે. જોકે તે સવ શરીરમાં ફેલાયલે ંુ

ok
પણ હોય છે. તે રસવાહી નાડી ારા ગભમાંથી માતા પાસે ય છે અને માતા પાસથ ે ી
ફરી ગભમાં આવ ે છે. તથે ી જ આઠમા મિહને માતા પાસે ઓજ હોય યારે તે અ યતં
ઉ સાહી, ખુશ અને તજ ે વી દેખાય છે. તન
ે ે કામ કરવાનો ઉ સાહ આવ ે છે, પણ આ

bo
ઓજ ફરી ગભમાં ય યારે આ જ સગભા ી જલદી થાકી ય છે અને તન ે ો
ઉ સાહ પણ ઘટી ય છે.
આયુવદશા મુજબ આઠમા મિહને સગભાની રસૂિત થવી યો ય નથી. એનું
કારણ એ છે કે આ રકારની રસૂિત માતા કે બાળક બન
e/ ે ા િહતમાં નથી. એટલ ે જ
ં ન
ઘણાં વષો પહેલાંથી આઠમા મિહનામાં સગભા ીની િવશષે કાળ લવે ાનું કહેવામાં
.m
આવ ે છે. એથી જ તો આજના અિતઆધુિનક યુગમાં સગભા ીને સાતમા કે નવમા
મિહને િપયર મોકલવામાં આવ ે છે. ટં ૂ કમાં કહીએ તો એની પાછળનો મુ ય હેતુ એટલો જ
કે તન
ે ે વધારે દોડધામ કે રવાસમાં કોઈ તકલીફ ન થાય. સગભા ીએ આઠમા
m

મિહનામાં આરામ કરવો િહતાવહ છે. આ તન ે ા બાળક માટે ેય કર છે.

ે ા અને તન
આ સમયગાળામાં સગભા ીને ‘આ થાપન બ તી’ આપવાનું આયુવદમાં
ra

કહેવાયું છે. બ તી એટલ ે ગુદા ાર વાટે િવિશ દવાઓનો આંતરડામાં રવશ ે

કરાવવો. આ બ તી ારા સગભા ી અને ગભને પોષક એવી દવાઓ આપી શકાય
leg

છે. તમે જ વાયુની અનુલોમ ગિતને અબાિધત રાખી શકાય છે. આનાથી નૉમલ રસૂિત
થવામાં ચો સ મદદ મળે છે. એ જ રીતે વાયુન ંુ અનુલોમન થયું હોવાથી રસૂિત વખતે
અપાન વાયુની રાકૃ િતક ગિતને વગ ે મળે છે. જોકે આઠમા મિહના પહેલાં કોઈ પણ
te

રકારના પચ ં કમ કરવાં નહીં. સગભા ી માટે પચં કમ વજય છે એમ સમજવુ.ં જેમાં

અપવાદ તરીકે આઠમા મિહને અપાતી િવિશ આ થાપન બ તી જ છે. આ બ તી
િચિક સા પણ આયુવદ િન ણાત અને પચ ં કમ િચિક સકના માગદશન હેઠળ જ લવે ી
/
s:/

જોઈએ.

ગભનો આઠમા મિહને િવકાસ

tp

* ૈ ાર થયા હોવાથી
આ મિહનામાં ગભની વચાની નીચ ે ચરબીનાં તર તય
મુ ય વ ે ગભના વજનમાં વધારો થાય છે. ગભાશયની બહાર (જ મ
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

પછી) શરીરનું તાપમાન િનયિં રત રહે એ દૃિ એ પણ આ મહ વનું છે.

ag
* ગભના ફેફસાંનો િવકાસ પણ ઝડપથી થતો હોય છે અને
સનિ રયામાં જ રી એવા Lecithin નામક દ્ ર યનું િનમાણ પણ

sm
શ થાય છે.
* ે ો ફરક સમ વા લાગે છે.
બાળકને અધં ારા અને અજવાળા વ ચન
* સામા ય રીતે ગભ નીચ ે માથું હોય એવી િ થિતમાં આવ ે છે, કારણ આ

ok
ે ે ઓછી જ યા જોઈએ છે.,
િ થિતમાં તન
* ગભની ચાઈ સામા ય રીતે ૧૬ ચ હોય છે.

bo
માતાના વજનમાં વધારો – ૧૧ િકલો
ગ ભ નું વજન – ૧ િકલો પ૦૦ રામ

e/
.m
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
ગભનો નવમો મિહનો
‘तस्िमन्नेकिदवसाितक् रांतेडिप नवमं मासं उपादाय

sm
प्रसवकालं अ◌ा दशमात् मासात् ’
(ચરક શારીર થાન)
નવમો મિહનો લાગી ગયા પછી ઉપર એક િદવસ પણ ચડી ગયો હોય તો

ok
આઠમા મિહને અિ થર થઈ ચૂકેલી ‘ઓજ’ ગભના થાને િ થર થઈ ય છે અને એ
પછી ગમ ે યારે રસૂિત થાય તો તે માતા કે ગભ કોઈના માટે નુકસાનકારક નથી એવું
આયુવદશા માને છે.

bo
‘सर्व लक् षण ज्ञान करणं सं परू ण
् ाे भवित ।’
ૂ પણે િવકાસ પામી ચૂ યો છે. તન
એટલ ે કે નવમા મિહને ગભ સપં ણ ે ા શરીરના
બધા અવયવ પૂરી રીતે પુ થાય છે અને ગભ રસવો મુખ બને છે.

e/
સાધારણપણે ગભનું માથું બાકીના શરીર કરતાં થોડું ભારે હોય છે. તમે જ
.m
ધડ કરતાં તને ો આકાર નાનો હોય છે. કુ દરતી રીતે જ (ગુ વાકષણને લીધ)ે ઘણી
વાર ગભનું માથું નીચ ે અને શરીરનો બીજો ભાગ ઉપરની તરફ હોય છે અને નવમા
મિહનાના અતં સુધી માથું ીના કટીિવવરના ખાનામાં િ થર થાય છે. આગળ જણા યું
m

તમે આ મિહને પણ સગભા ીને નવશક ે ા ગરમ તલના તલે ની માિલશ કરવી જોઈએ.
આનાથી નૉમલ િડિલવરી થવામાં મદદ મળે છે. આહારમાં દૂ ધ, ઘી, ફળ જેવા પદાથો
ra

અવ ય હોવા જોઈએ.

ગભનો નવમા મિહનામાંં િવકાસ

leg

ે ાં લ ણો જોવા મળે
ગભના નવ મિહના પૂરા થાય પછી સામા ય રીતે નીચન
છે.
* ે કરે છે.
ગભનું માથું માતાના કટીિવવરમાં રવશ
te

* ે ીઓમાં સ ં યા મક વધારો થાય છે.

ગભના મગજમાં રહેલી પશ
/

* બાળકના હાથપગની આંગળીઓ પર નરમ નખ વધલે ા દેખાય છે.

s:/

* નર બાળકમાં વ ૃષણ વ ૃષણકોશમાં ખસવાની શ આત થાય છે. તમે જ

અહીંથી જ મ સુધી રોજ ગભના વજનમાં ૨૮ થી ૩૦ રામ જેટલો વધારો
tp

થાય છે.
* ગભની ચાઈ સામા ય રીતે ૧૮ ચ
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

માતાના વજનમાં વધારો – ૧૨ િકલો

ag
ગભનું વજન – ૨ િક લો પ૦૦ રામ કરતાં વધુ

sm
ok
bo
e/
.m
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
શું ખાવાની ઇ છા થાય?
આજકાલ બધી શોખીન માતા, સાસુઓ, માસી, ફઈ, બહેનપણીઓ સગભાને

sm
શું ગમ ે છે? શું ખાવાનું ગમ ે છે એમ પૂછીને તન
ે ે હાિનકારક પદાથ જ ખવડાવ ે છે. તન
ે ે
તીખા તમતમતા પદાથ જેમ કે પાણીપૂરી, પટે ીસ, ભળ ે , પાંઉભા , ચાઈનીઝ, ફરસાણ,
િપ ઝા, પ ં બી રોટી, મદાના પદાથ જેવી વ તુઓ ખવડાવવામાં આવ ે છે. કેટલાક લોકો
તો આ રહ કરીને ખવડાવ ે છે. એટલ ે સુધી કે જો તે એના પિત સાથે બહાર ય તો

ok
પણ આમાંથી કોઈક પદાથ મગાવ ે છે.
જરા િવચારો, જો એને સતત આવા જ પદાથો ખાવા િવશ ે પૂછવામાં આવ ે તો

bo
ખાવાનું મન થાય જ ન?ે આ પદાથોના મા ર નામ વાંચીએ તો પણ ખાવાનું મન થઈ
ય ! પણ શું તન ે ા સવે નથી ગભને પોષણ મળશ ે ખ ?ં એક તો ગભાવ થામાં
સગભાના ગભાશયના આંતરડા પર દબાણ પડવાથી તન ે ી પાચનશિ ત ઘટેલી હોય છે.

e/
તમે ાં પછી પચવામાં ભારે, તલૈ ી, વધારે મીઠાવાળા અને દહીંય ુ ત પદાથ ખાવાથી તન
તકલીફ વધી શકે છે. એટલું જ નહીં મીઠાના વધારે પડતા ઉપયોગથી Fluid
ે ી
.m
Retention થઈને સોજો પણ આવી શકે છે.
ગભસ ં કાર વગમાં આવતી સગભા ીઓને હંુ હંમશ ે ાં પૂછું છું કે સાચસ
ે ાચું
કહો, તમારામાંથી કેટલી ીઓને ખરેખર આવું બધું ખાવાનું મન થાય છે? કે પછી
m

કોઈ િવિશ પદાથ ખાવાનું મન થાય છે? યારે ઘણી ીઓનું એવું કહેવું હોય છે કે
કંઈ જ જુ દં ુ ખાવાનું મન થતું નથી, પણ બી તરફથી એટલો આ રહ થાય છે કે
ra

સબં ધં ટકાવી રાખવા કેટલાક પદાથો જબરદ તી ખાવા પડે છે.

આ બાબતે મા ં પ માનવું છે કે જો સગભાને આવું કશું ખાવાનું મન થાય
leg

ે ે સયં મપૂવક થોડું થોડું અવ ય ખાવુ,ં પણ તન

તો તણ ે ો અિતરેક ટાળવો.
આજકાલ સાસુઓને એક કે વધુમાં વધુ બે વહુઓ હોય છે અને માતાને પણ
એક કે બે દીકરીઓ હોય છે. બન ં ે ઘરમાં નવું બાળક આવવાનું હોવાથી આનદં નો
te

માહોલ હોય છે. પિતદેવને પણ સગભાવ થામાં પ નીની ખૂબ િચતં ા થતી હોય છે. એટલ ે
સુધી કે બાજુ વાળા કાકી પણ વાિદ ચટપટો પદાથ બનાવ ે કે તરત જ તન ે ે ખાવા
માટે આપી ય છે. આ બધી બાબતોનો યારેક એટલો અિતરેક થાય છે કે તન ે ી માઠી
/
s:/

અસર સગભાના વા ય પર થાય છે. કહેવાનો અથ એ કે સગભાને ખાવાનું મન

થાય તો ઘરે જ બનાવીને ખવડાવવું અને એ પણ સયં મ રાખીને ખવડાવવામાં આવ ે તે
જ રી છે.
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
સગભા ી માટે જ રી ત વ
(૧) કૅિ શયમ

sm
પોતાના બાળકના િવકાસ માટે તમે ાંય ખાસ કરીને હાડકાં અને દાંતના
િનમાણ તમે જ સવં ધન માટે સગભા ીના આહારમાં કૅિ શયમનું યો ય રમાણ હોય તે
જ રી છે. જુ ઓ સગભા બહેનો, તમ ે તમારા ખોરાકમાં કૅિ શયમનું યો ય રમાણ નહીં

ok
રાખો તો ગભનો િવકાસ થતો હોય યારે બાળક તમારા હાડકાંમાંથી તન ે ા િવકાસ માટે
જ રી કૅિ શયમ ખચી લશ ે .ે પિરણામ ે તમ ે વધારે અશ ત અને દુ બળ બનશો. એટલું
જ નહીં, તમારા પોતાના દાંત અને હાડકાં મજબૂત રહે તે માટે તમારે પણ કૅિ શયમની

bo
જ ર હોય છે. રસૂિત બાદ દૂ ધ િનમાણ માટે તમા ં શરીર કુ દરતી રીતે જ
કૅિ શયમનો સ ં રહ કરતું હોય છે.
નાયુન ંુ આકું ચન કરવુ,ં લોહી ગઠં ાવાની રિ રયા અને હૃદયના પદં નોનું

અિત આવ યક હોય છે, તથ e/

િનયોજન કરવામાં પણ કૅિ શયમનો ફાળો હોય છે. સગભાવ થામાં આ બધા જ કાયો
ે ી જ આહારમાં – દવામાં રિતિદન ૧૦૦૦ િમિલ રામ
.m
કૅિ શયમની તમારે જ ર હોય છે.
કૅિ શયમયુ ત પદાથ : દૂ ધ અને દૂ ધજ ય પદાથ, એક દળ અને દ્ િવદળી
m

અનાજ, લીલાં શાક અને શાક, ડાં અને અ ય માંસાહાર, ભરપૂર માવાવાળા ફળ
અને સૂકો મવે ો.
ra

(૨) રોટી સ
સગભા ીના આહારમાં રોટીનનો વપરાશ ખૂબ જ રી છે. આ રોટીન
leg

તમારા શરીરને એિમનો ઍિસડ પૂ ં પાડે છે. ગભના ઉ મ િવકાસ અને વ ૃદ્ િધમાં આ
એિમનો ઍિસડનો ફાળો મહ વનો હોય છે. જો તમારા આહારમાં રિતિદન ૭૦ રામ
રોટીન હશ ે તો તે તમારા બાળકના િવકાસ માટે ખૂબ સારી વાત છે.
te

રોટીનયુ ત ઘટક : દૂ ધ અને દૂ ધજ ય પદાથ, ડાં, તમામ રકારની

ં દાણા, સૂકો મવે ો, લીલાં શાકભા , શાક, ફળ અને સોયાબીન
દાળ, િશગ
/

(૩) ફોિલક ઍિસડ

s:/

ફોિલક ઍિસડને Vitamin B-9 તરીકે પણ ઓળખવામાં આવ ે છે. સગભા

ીના આહારમાં આ ત વનું અસાધારણ મહ વ છે. નવી પશ
ે ીની િનમાણ રિ રયામાં
tp

Vitamin B-9 ભાગ લતે ંુ હોય છે. આમ તો ગભ થાપના થાય તન ે ા રણ-ચાર

મિહના પહેલાંથી ીના આહારમાં Vitamin B-9 વધારે રમાણમાં હોય તો એ સારી
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

વાત છે. પાયના બાયિફડા તમે જ મગજ અને ચતે ાત ં રની અ ય જ મ ત

ag
બીમારીઓ ન થાય એ માટે આ વનસ વ લવે ાનું સૂચવવામાં આવ ે છે. એટલું જ નહીં
લોહીમાં રહેલા લાલ કણો અને ેતકણોના િનમાણમાં પણ આ વનસ વ મહ વનો
ભાગ ભજવ ે છે. સગભા ી માટે આનું રમાણ રિતિદન ૬૦૦ માઈ રો રામ જેટલું હોવું

sm
જોઈએ.
ફોિલક ઍિસડયુ ત ઘટક : લીલાં શાકભા અને કંદ, િશગ ં વગના શાક,
બી સ, લીંબ ુ જેવાં ફળો (મોસબ ં ી, નારંગી, લીંબ ુ વગરે ે) શતાવરી, વટાણા, એકદળ

ok
ધા ય, ટામટે ા, ટ્ રોબરે ી, વગરે ે. કડીપ ામાં પણ આ વનસ વ રચુરમા રામાં હોય
છે.

bo
(૪) લોહ
એક ીને તન ે ા સમ ર વનકાળમાં લોહની સૌથી વધુ જ િરયાત તન ે ી
ગભાવ થામાં જ પડે છે. ગભાવ થા દરિમયાન ીના લોહીનું વૉ યુમ (Blood
Volume) વધી જવાથી તન
e/
ે ે અિતિર ત લોહની જ ર પડે છે. લોહીમાં
િહમો લોિબનનું રમાણ જળવાય તે માટે લોહ જ રી છે. મોટા ભાગે તો આ લોહ
.m
િહમો લોિબનનો જ એક ભાગ હોય છે. આ િહમો લોિબન રાણવાયુ (Oxygen)નું
વાહક હોય છે. પોતાની પશે ીઓ અને ગભને પૂરતા રમાણમાં રાણવાયુ મળતો રહે તે
ખૂબ જ રી છે. રોગ રિતકારકશિ ત અને ગભના મિ ત કત ં રના સવં ધન માટે પણ
m

લોહ મદદ પ બને છે. તમા ં બાળક જ મ પછી રણથી છ મિહના સુધી આ લોહનો
અિતિર ત સ ં રહ કરતું હોય છે. તથે ી સગભા ીના આહાર અને દવામાં આ લોહનું
ra

અ યતં મહ વ હોય છે. લોહની ઊણપને લીધે એનિે મયા (ર તઅ પતા) થવાથી રસૂિત
વખતે વધારે ર ત રાવ, સગભાવ થામાં વારંવાર ઈ ફે શન લાગવુ,ં અકાલ રસૂિત
leg

(Preterm Birth) તમે જ ઓછા વજનનું બાળક જ મવું (Low Birth

Weight) જેવી તકલીફોનો સામનો કરવો પડે છે. લોહની ઊણપને લીધે સગભાને ખૂબ
થાક લાગવો, ભૂખ ઓછી લાગવી કે ના લાગવી તમે જ અશિ તનો અનુભવ થઈ શકે
છે.
te

લોહયુ ત આહાર ઘટક : લીલાં શાકભા , બીટ, ગોળ, ફળ, ખજૂર, કાળી
દ્ રા (સૂકો મવે ો), સફરજન.
/
s:/

(૫) પાણી
ઘણી વાર એવું બને છે કે આપણે સગભા ીને ભરપૂર પોષક આહાર તો
tp

ખાવા આપીએ છીએ, પણ ‘પાણી’નું મહ વ ભૂલી જઈએ છીએ. સગભાવ થામાં ીએ

પાણી અને રવાહી પદાથોનું સવે ન અવ ય કરવું જોઈએ. આપણા શરીરમાં પાણીનું
ચો સ કાય શું છે?
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

* અ ના પાચન અને પચી ગયલે ા ખોરાકના શોષાઈ જવામાં પાણી

ag
અગ યની ભૂિમકા ભજવ ે છે.
* પાણી એ આપણા લોહીનો સૌથી મોટો અને અગ યનો ઘટક છે.

sm
* આપણા શરીરના અવયવ અને સાંધાને માટે પણ આ પાણી જ રી હોય
છે.
* શરીરને ઠંડક રદાન કરવી અને શરીરનું તાપમાન સતં િુ લત રાખવું એ

ok
પાણીનું મુ ય કાય છે.
* શરીરની ચયાપચયની િ રયા પૂણ થયા પછી શરીરની બહાર ફકી

bo
દેવાના પદાથ અને ઝેરી પદાથોને શરીરની બહાર ફકવાનું કાય પાણી કરે
છે.
કાયમ કરતાં થોડું વધારે પાણી પીવાથી સગભા ી રોિજદં ા વનમાં થતી

e/
સામા ય તકલીફો સહજતાથી રોકી શકે છે. જેમ કે કબિજયાત, બળતરા, માથું ભારે
થવુ,ં મસા, ઉબકા આવવા, તમે જ મૂ રાશયના ઈ ફે શન જેવી સમ યાથી વધારે પાણી
.m
પીને બચી શકાય છે.
પાણીની સાથે જ ફળોનાં રસ, શાકના રસ, દૂ ધ, જુ દા જુ દા સૂપના સવે ન
ારા શરીરને રવાહી આહાર પૂરો પાડી શકાય છે.
m

શરીરને પાણીની જ ર છે ખરી? એની ઉ મ પરી ા એટલ ે ‘તરસ લાગવી’.

તમ ે રોિજદં ા વનમાં બીજુ ં એક પરી ણ પણ કરી શકો. આપણે આપણી વ નજરે
ra

મૂ રની તપાસ કરવી. સવારનો પહેલો પશ ે ાબ પીળા રંગનો હોવો એ સામા ય લ ણ છે,
પરંત ુ એ પછી આખા િદવસ દરિમયાન પશ ે ાબનો રંગ સફેદ કે આછો પીળો હોવો
leg

જોઈએ. જો આખો િદવસ પીળા રંગનો પશ ે ાબ થતો હોય તો તમારે તમ ે પીવો છો એના
કરતાં વધારે પાણીની જ ર છે એવું સમજવુ.ં
ચા, કૉફી કે ઠંડાં પીણાં એ પાણીનો પયાય સાિબત થઈ શકતાં નથી. ઊલટંુ
te

તમે ાં રહેલાં સોિડયમ, કેિફન જેવા ત વોને લીધે પાણી શરીરની બહાર (યુરીન ારા)
નીકળી જતું હોય છે, તથ ે ી જ કદાચ ચા, કૉફી કે ઠંડાં પીણાંથી શરીરમાં પાણીની
/

જ િરયાત વધે છે. તથ ે ી જ સગભા ીએ સગભાવ થામાં વધુ પાણી પીવું િહતાવહ છે.
s:/

વધારેનો અથ અિતરેક નથી. દરેક યિ તને પાણીની જ ર હોય તો તન ે ંુ શરીર કહે

છે. શરીર ઈ છા ય ત કરે યારે પાણી પીવું જ રી હોય છે. સગભાવ થામાં તો
પાણીની જ ર વધારે હોવાથી સગભા ીએ પાણીનું મહ વ ખાસ સમ લવે ંુ જોઈએ.
tp

યાં પાણી વ છ અને જતં રુ િહત કયું હોય યાં જ પાણીનું સવે ન કરવુ.ં
એવું ન હોય તો ઉકાળેલ ંુ પાણી પીવું અ યથા અનક
ે બીમારીઓનો ભોગ બની શકાય
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

છે. જેમ કે ગે ટ્ રો, કૉલરે ા, ટાઈફોઈડ, કમળો – સગભા ીને આની સારવાર

ag
આપવાનું કામ ખૂબ જિટલ હોય છે, કારણ કે આ બીમારીઓમાં લવે ાતી ઘણી દવાઓ
ગભ માટે નુકસાનકારક હોય છે. સગભાવ થામાં થતો ‘કમળો’ મા-બાળક બન ં ે માટે
િચતં ાનો િવષય છે. તો સગભા બહેનોએ સગભાવ થામાં ભરપૂર પાણી પીવું જ જોઈએ,

sm
પણ સાથોસાથ તે પાણી શુ અને જતં રુ િહત છે કે નહીં તન
ે ી પણ ખાતરી કરી લવે ી
જોઈએ.

ok
bo
e/
.m
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
ગભસ ં કારની દવાઓ
ગભસ ં કારશા નો અ યાસ અને સશ ં ોધન કરતી વખતે ગભના અવયવોની

sm
વ ૃદ્ િધ મુજબ િવિશ દવાઓ આપવામાં આવ ે તો બાળકમાં આ િવિશ અવયવ અને
તને ી િ રયા ઉ કૃ બને છે તવે ંુ જોવા મ યું છે. આયુવદના રંથમાં ર યક ે મિહના
મુજબના કાઢાનો ઉ લખ ે કરવામાં આ યો છે. એ જ રીતે ગભસ ં કારશા ની દૃિ એ
અમ ે સશ ં ોધન અને અ યાસ ારા કેટલીક દવાઓ અને ક પ તય ૈ ાર કયા છે.

ok
૧. ગભરસાયન : આમાં ૧ર વન પિતઓ હોવાથી તે અવલહે વ પનું
ષધ છે. અવલહે એટલ ે ‘ યવન રાશ’ જેવ ંુ ચાટીને ખાવાનું ષધ. ગભ માટે આ

bo
ઉ મ રસાયન છે. રોિજદં ા યવહારમાં રસાયનનો અથ કેિમકલ થાય છે, પણ
આયુવદમાં આ શ દ જુ દા અથમાં વપરાય છે. રસાદી ધાતુન ંુ અયન (પોષણ) કરનાર
તે રસાયન, રસાયન ષધ વ થ યિ તના વા યનું ર ણ કરે છે. ગભના
અવયવ તય ૈ ાર થતા હોય યારે તે ઉ મ ક ાના તય
e/
ૈ ાર થાય તે માટે ‘ગભરસાયન’
કાય કરે છે. આનાથી ગભના મગજનો િવકાસ સારો થાય છે. ગભનું વજન યો ય
.m
મા રામાં વધે તે માટે પણ આ એક ઉ મ ષધ છે.
* સવે નિવિધ : સગભા ી પહેલા મિહનાથી જ ગભરસાયણનું સવે ન કરે તો
પણ વાંધો નથી. સવારે ભૂ યા પટે ે એક ચમચો રસાયણ લવે .ંુ એ પછી અડધો કલાક
m

બાદ ચા, કૉફી, કે દૂ ધ લવે ામાં વાંધો નથી. જોકે આ ષધ સવારે ભૂ યા પટે ે લવે ાવું
જોઈએ. આનાથી તન ે ંુ અપિે ત ફળ મળે છે. ગભરસાયનને સામા ય ભાષામાં ગભ
ra

માટેનું ટૉિનક કહી શકાય.

૨. નારાય યાદી ક પ : આ વાિદ અને મીઠું ષધ છે. ગભના બી ,
leg

છ ા, સાતમા, આઠમા અને નવમા મિહને આનું સવે ન યો ય ગણવામાં આવ ે છે. આમાં
મધુર દવાઓ હોવાથી બી મિહનામાં ખાસ કરીને બાળકના (ગભના) લિૈં ગક
અવયવોના િવકાસ માટે તમે જ છ ા, સાતમા, આઠમા અને નવમા મિહને ગભના
વજનની વ ૃદ્ િધ માટે તમે જ ગભના િવિવધ અવયવોને બળ રા ત થાય એ માટે ઉ મ
te

હોય છે.
/

અગાઉ જણા યું તમે ગભરસાયણથી અવયવોનું િનમાણ ઉ મ રીતે થાય છે તો

s:/

નારાય યાદી ક પને લીધે તમે ને પોષણ મળે છે. ર યક ે શરીર ધાતુ એટલ ે કે રસ,
ર ત, માંસ, ચરબી, અિ થ, મ અને શુ ર તય ૈ ાર થતા હોય યારે આહાર રસનું તે
િવિશ ધાતુના અિ ન ારા પાચન કરાવવાથી તે િવિશ ધાતુને પોષણ મળે છે. આ
tp

શરીર ધાતુન ંુ પોષણ કરવાનું કામ નારાય યાદી ક પ કરે છે તો ગભરસાયણ આ

ષધ તે ધાતુના અિ નને રાકૃ ત રાખવાનું કામ કરે છે.
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

• સવે નિવિધ : ૨-૨ ચમચા ષધ સવાર-સાંજ એક લાસ દૂ ધ સાથે લવે .ંુ

ag
૩. ગિભણી છદીહર યોગ : જે સગભા ીઓને ઉબકા, ઊલટીની તકલીફ
હોય તમે ના માટે આ ઉ મ દવા છે.

sm
• સવે નિવિધ : આવતાં-જતાં ચપટી પાવડર મોંમાં મૂકવાથી ફાયદો થાય છે.
૪. મુ તાશુ તી યોગ યોગ : ગભના વાળ અને હાડકાંને બલવાન બનાવવા
માટે ઉ મ દવા છે. ચોથા, પાંચમા અને છ ા મિહનામાં લવે .ંુ

ok
• સવે નિવિધ : સવાર-સાંજ ચપટી ચપટી ષધ દૂ ધ સાથે લવે .ંુ
૫. ગભવણસુધારક યોગ : ગભની વચાનો રકાર સારો થાય અને ગભનો

bo
રંગ સારો બને એ માટે પાંચમા-છ ા મિહને આ ષધ લવે ંુ જોઈએ.
• સવે નિવિધ : ચપટી ચપટી ષધનું સવે ન સવાર-સાંજ અડધા કપ દૂ ધ
સાથે કરવુ.ં

e/
૬. માસાનુમાિસક કાઢા : સગભા ીને પહેલાં ગભપાત થયો હોય, High
.m
Risk Pregnancy હોય તો ર યક ે મિહનામાં જુ દા જુ દા ષધીય ઘટકયુ ત
કાઢાઓનું સૂચન આયુવદમાં કરવામાં આ યું છે. ગભના યો ય િવકાસ માટે પણ આ
કાઢા લાભદાયી છે.
m

૭. હૃદયક પ : ગભના હૃદયનું િનમાણ થતું હોય યારે તે ઉ મ દર નું

બને તે માટે અને હૃદયનું કાય યવિ થત થાય એ માટે આ ષધનો ઉપયોગ થાય
ra

છે. જે કુ ટંુ બમાં હૃદયરોગનો (History) ઈિતહાસ હોય તમે ણે તો સગભાને આ ષધ

અવ ય આપવુ.ં ગભના બી , રી અને ચોથા મિહને આ ષધ આપવુ.ં
leg

• સવે નિવિધ : સવાર-સાંજ એક ચમચી ષધ એક કપ દૂ ધ સાથે લવે .ંુ

ે ા રાિ ત ક પ : ગભના મગજના િવકાસ અને ઉ મ વ ૃદ્ િધ માટે આ
૮. મધ
ે ષધ છે. આ ષધનો બુદ્િધવધન માટે પણ ઉ મ ઉપયોગ થાય છે. આ
te

ક પ ચોથા અને પાંચમા મિહનામાં લવે ો.

• સવે નિવિધ : સવાર-સાંજ એક ચમચી ષધ એક કપ દૂ ધ સાથ.ે
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
ગભસ ં કારમાંંની આયુવદો ત દવાઓ

sm
ok
આયુવદો ત ગભસ ં કારશા માંની દવાઓ રમાણે અમ ે કહેલી દવાઓ િવશ ે

bo
પણ આપે યુ.ં ઉપરો ત દવાઓનું સશ ં ોધના મક પ એટલ ે જે અમ ે સમ વી તે
દવાઓ. દા.ત. પહેલા મિહનાથી જ સવાર-સાંજ દૂ ધ પીવાનું છે, પણ દૂ ધમાં બી મિહને
નારાય યાદી ક પ, રી મિહને દૂ ધ + ઘી-મધ + હૃદયક પ િમ સ કરીને પીવુ,ં તો

ઘી + બદામ + કેસર અડધો તાંતણો + ગભવણસુધારક યોગ + મધe/

ચોથા મિહને માખણ + હૃદયક પ એક ર કરવામાં વાંધો નથી. પાંચમા મિહનામાં દૂ ધ +
ે ા રાંિત ક પ +
.m
મુ તાશુ તી એક ર કરીને પીવામાં વાંધો નથી. છ ા મિહનામાં નારાય યાદી ક પ +
ગભવણસુધારક યોગ + મુ તાશુ તી + દૂ ધ એક ર કરીને પીવામાં વાંધો નથી.
ગભરસાયન ષધ સવારે ભૂ યા પટે ે જ લવે .ંુ
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
રાણાયામ
ં એવો ‘ રાણાયામ’ અ ાંગ યોગમાંનો અ યતં
હઠયોગમાંન ંુ ચોથું અગ

sm
મહ વનો ભાગ છે.
‘ રાણાયામ’ શ દ બે શ દોથી બનલે ો છે, તમે ાં ‘ રાણ’નો અથ ‘ ાસ’,
‘ચતૈ યશિ ત’ એવો અથ થાય છે. યારે ‘આયામ’ એટલ ે ‘લબ ં ાવવુ’ં એવો અથ થાય

ok
છે. એટલ ે કે િનયમન કરવુ.ં આપણી સનિ રયા મગજના સનકે દ્ ર ારા સતત
ચાલતી હોય છે. શરીરની જ િરયાત મુજબ સનિ રયામાં થતાં કુ દરતી ફેરફારોની
આપણને ણ પણ થતી નથી. જુ ઓ, આ સનિ રયામાં કોઈ ગોટાળો કે બગાડ થાય

bo
તો જ આપણને આ ‘ ાસ’નો અનુભવ થાય છે. યારે ખરેખર તો આ િ રયા આપણા
જ મથી અખડં પણે ચાલુ જ હોય છે.
રાણાયામનો મૂળ હેતુ આ રાણ એટલ ે કે ‘ ાસ’નું િનય ં રણ કે િનયમન

e/
કરવુ.ં દરેક યિ તની શારીિરક, માનિસક અને ભાવના મક બાબતનું આ
સનિ રયા સાથે અજોડ જોડાણ હોય છે. આપણી સનિ રયા ઘણે અશ ં ે અનિૈ છક
.m
મ ત ં ર (Autonomus Nervous System)ના અક ં ુ શ હેઠળ હોય છે. આવી
આ સનિ રયા ઉપર િનય ં રણ મળ ે વવામાં આવ ે તો શારીિરક, માનિસક અને
ભાવના મક સપાટી પર સકારા મક પિરણામો દેખાવા લાગે છે.
m

યોગશા માં રાણાયામના રણ ભાગનો ઉ લખ ે છે. પહેલો, એટલ ે ‘પૂરક’,

ે ો અથ છે પૂણ ાસ અદં ર લવે ો. બીજો, ‘કું ભક’ એટલ ે કે લીધલે ો ાસ યો ય
તન
ra

પ િતનુસાર રોકી રાખવો અને રીજો, એટલ ે ‘રેચક’ જેનો અથ છે યો ય રીતે ાસ

છોડવો.
leg

જલદી ગભ રાખવો હોય તવે ા દંપતીએ ગભ થાપનાનો િનણય લીધા પછી

તરત જ રાણાયામની દૃિ એ તય ૈ ારી કરવી. ગભ થાપના વખતે જેમ પિત-પ નીના
‘બીજ’ ઉ કૃ હોવાં જોઈએ. એ જ રીતે તમે નું ‘િચ ’ પણ શુ હોવું જોઈએ. આ માટે
te

બન ે િન ણાતની દેખરેખ હેઠળ રાણાયામ શીખીને તન

ં એ ે ો િનયિમત રીતે અ યાસ
કરવો જોઈએ. આના લીધે પિત-પ ની બન ે ી માનસશિ ત ‘ઉ મગુણયુ ત’ બને છે.
ં ન
આપણે પાછળના એક રકરણમાં મનઃશદુ ્ િધનું િવવચ ે ન સિવ તાર વાંચી ચૂ યા છીએ.
/
s:/

સગભા ીએ ગભ રહે યારથી જ એટલ ે કે પહેલાં મિહનાથી જ અનુલોમ-

િવલોમ રાણાયામ, િસ કારી રાણાયામ, શીતલી રાણાયામ અને ભિ કા જેવા
ે ી શીખીને રોજ કરવા જોઈએ.
રાણાયામ િન ણાતો પાસથ
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

સગભા ી માટે રાણાયામનું મહ વ એટલા માટે છે કે જો તે સન ત ં રની

ag
ણકાર હશ ે તો તને ા પર િનય ં રણ મળ ે વવાની મતા કેળવી લીધી હોવાથી
‘ રસૂિતવદે ના’ સહન કરવાની શિ ત તન ે ે ચો સ રા ત થાય છે. ઘણી વખત
‘ રસૂિતવદે ના’ સહન ન કરી શકનારી ીઓ એટલી થાકી જતી હોય છે કે તમે ને

sm
યવિ થત ાસો છ્ વાસ લવે ાનું પણ ફાવતું નથી. આ સનિ રયા ઉપર િનય ં રણ
ે વી લીધા બાદ સગભા ી સહજ રીતે રસૂિતવદે ના સહન કરી શકે છે એવું
મળ
સશં ોધનો પરથી સાિબત થયું છે.

ok
એવું જોવા મ યું છે કે રાણાયામથી લોહીમાં ઑિ સજનનું રમાણ જ રી
મા રામાં વધે છે, તથ
ે ી જ તને ો િનયિમત અ યાસ કરનારી યિ તને શારીિરક તરે

bo
પણ િ થરતા રા ત થાય છે. સાથે જ િનયિમત રીતે રાણાયામ કરનાર યિ ત
ભાવના મક રીતે િ થર હોય છે.
આપણે આગળ જોઈ ગયા કે સગભા ીના શારીિરક, માનિસક અને
ભાવના મક પદં નો તન
e/
ે ા ગભ પર ય ત થતા હોય છે. આ પદં નો જેટલા
સકારા મક હોય તટે લા તે ગભની વ ૃદ્ િધ માટે પોષક બને છે અને એટલ ે જ
.m
ગભસ ં કારશા માં રાણાયામનું િવશષે મહ વ છે. િનયિમત રાણાયામ કરનારી ી
તને ી સનિ રયા પર િનય ં રણ મળ ે વીને મનઃશદુ ્ િધ અને ભાવના મક િ થરતાનો
અનુભવ કરી શકે છે. સામા ય રીતે જમવાના રણ-ચાર કલાક પછી અને વહેલી
m

સવારે રાણાયામ કરવામાં કોઈ વાંધો નથી. રાણાયામ કરી લીધા પછી અડધો કલાક
બાદ આહાર લવે ામાં વાંધો નથી. સૂયોદય અને સૂયા તનો સમય રાણાયામ માટે ે
ra

છે. સગભા ી માટે લાંબો વખત પલાંઠી વાળીને ટ ાર બસ ે વું અઘ ં હોય છે. એ વખતે
ભીંતને પીઠ અડાડીન,ે પગ સીધા લાંબા કરીને રાણાયામ કરવામાં વાંધો નથી. ખુરશી
પર બસ ે ી, પગ લટકતા રાખીને રાણાયામ કરી તો પણ ચાલ.ે બસ, એટલું યાદ રાખો
leg

કે પીઠના મણકા ટ ાર હોવા જોઈએ.

રાણાયામ કરવાનું થાન શાંત અને હવા-ઉ સવાળં ુ હોવું જોઈએ. સગભા
ીઓએ રાણાયામ કરતા પહેલાં તે કેવી રીતે કરવો એ િન ણાત પાસથ ે ી શીખી લવે ંુ
te

જોઈએ, કારણ કે એક વાર જો તમ ે તન ે ે શા ો ત પ િતથી શીખી લશ ે ો તો પછી

સરળતાથી રોજબરોજ ઘરે તન ે ો અ યાસ ચો સ કરી શકશો. રાણાયામ કરતાં
/

પહેલાં મળમૂ ર િવસજન આવ યક છે. રાણાયામના િન ય અ યાસથી સગભાનું

s:/

શરીર અને મન અ યતં રસ રહે છે. યોગશા માં રાણાયામને રાજયોગનું સાધન
કહેવાય છે. જોકે યવહારમાં રાણાયામનો શારીિરક અને માનિસક લાભ ઉઠાવી
લઈએ તો શરીર અને મન એકદમ સતં િુ લત રહે છે. યોગશા ની નજરે આ ે
tp

દરજ નો ફાયદો ગણાય છે. જોકે સગભાની દૃિ એ તો તન ે ંુ મહ વ ખૂબ વધારે છે.
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

સગભાવ થામાંં લાભદાયી રાણાયામ – રકાર

ag
ગભાવ થામાં લાભદાયી એવા રાણાયામના રકાર અને તમે ને કરવાની
રીતો – લાભ િવશ ે માિહતી મળ
ે વીએ…

sm
અનુલોમ-િવલોમ રાણાયામ
આને શુદ્િધ- યાયામ પણ કહે છે, કારણ કે આનાથી શરીરની નાડીઓ શુ
થાય છે.

ok
bo
e/
.m
રીત : સૌ રથમ પલાંઠી વાળી સુખાસનમાં બસ ે ો. શ ય હોય તો પ ાસન
કરવું યો ય રહેશ.ે પીઠના મણકા ટ ાર રાખવા. ધીમ ે ધીમ ે નાકથી પૂરેપરૂ ો ાસ છોડી
m

દેવો. એ પછી જમણા અગ ં ઠૂ ાથી જમણી તરફનું નસકો ં ધીમથ ે ી બધં કરવું અને ડાબી
બાજુ ના નસકોરાથી ાસ અદં ર ભરવો (પૂરક). એ પછી લીધલે ા ાસ ણભર રોકી
ra

(કું ભક), ડાબું નસકો ં જમણા હાથની બે આંગળીઓથી બધં કરીને જમણા
નસકોરામાંથી ધીમથ ે ી ાસ છોડવો (રેચક). એ પછી જમણા નસકોરામાંથી ધીમથ ે ી
ાસ લવે ો અને ઉપરો ત રીતે ધીમથ ે ી રિ રયા કરીને ધીમથે ી ડાબા નસકોરાથી ાસ
leg

છોડવો. ાસ લવે ાની-છોડવાની આ રિ રયા સાધારણતઃ સળંગ એક િમિનટ કરવી.

લાભ : સનમાગ શુ બને છે. સન સુિનયિં રત બને છે. મન શાંત થાય
છે. હૃદયના પદં નોને લયબ થવામાં મદદ મળે છે. માનિસક તાણ, ભયથી મુિ ત મળે
te

છે. સગભા ીને થતો સૌથી મોટો ફાયદો એ છે કે તને ા ફેફસાંની કાય મતા વધે છે.
ે ે ાસ િનય ં રણની ટેવ પડી હોવાથી રસૂિત વખતે તન
તન ે ે થાક ઓછો લાગે છે અને
/

નૉમલ િડિલવરીમાં મદદ મળે છે.

s:/

િસ કારી રાણાયામ
રાણાયામના રકારોમાં આ એક મહ વનો રકાર છે.
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
sm
ok
રીત : સુખાસન કે પ ાસનમાં ટ ાર બસ ે વુ.ં સૌ રથમ છાતીમાં રહેલી હવા

bo
નાકવાટે બહાર કાઢો. એ પછી ઉપરની દાંત પિં ત અને નીચન ે ી દંતાવલી એકબી
પર મૂકી તન ે ી વ ચન ે ી ફાંટમાંથી ધીમધ
ે ીમ ે ાસ લો. એક ણ સુધી ાસ રોકી, હોઠ
ભીડી ધીમ ે ધીમ ે નાકથી ાસ બહાર કાઢો. આ િ રયા રણ વાર કરો.

થઈને મન શાંત થાય છે. e/

લાભ : ફેફસાંન ંુ િનય ં રણ થાય છે. મોંન ંુ વા ય વધે છે. ાસિનયિં રત
.m
રામરી રાણાયામ
રાણાયામના રકારોમાં એક અગ યનો રકાર છે.
m

રીત : સુખાસન કે પ ાસનમાં ટ ાર બસ ે ો. રથમ નાક વાટે છાતીની બધી

હવા બહાર કાઢો. હોઠ ભીડીને નાકથી ધીમ ે ધીમ ે ાસ લો. એ પછી ણ વાર ાસ
ra

ે ે છોડતી વખતે ભમરાના ગણગણાટ જેવો અવાજ વરય ં રમાંથી આવ ે એ

રોકીને તન
રીતે ાસ છોડવો. યવહારમાં આવું કરતી વખતે તમારી ભ તાળવાને અડાડી
leg

‘ॐ’નું ઉ ચારણ કરો. એટલ ે રામરી રાણાયામ િસ થશ.ે આ િ રયા રણ વાર

કરવી.
લાભ : મનની શાંિત માટે અ યતં સારો રાણાયામ. ઊ વ અને અધો
સનમાગની શુદ્િધ માટે ઉપયોગી.
te

ભિ કા રાણાયામ
/

યોગશા માં ભિ કા રાણાયામનું ખૂબ મહ વ છે. Abdominal

s:/

Breathing અને Thorasic Breathing બન ં ે િ રયાઓ માટે લાભદાયી એવો આ

રાણાયામનો રકાર છે. આમાં લીધલે ો ાસ ઝડપથી બહાર કાઢવાનો હોય છે. જોકે
tp

સગભા ીએ આ રાણાયામ કરતી વખતે પટે પર તાણ ન આવ ે એ રીતે ાસ

છોડવાનો છે.
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

રીત : રથમ સુખાસન કે પ ાસનમાં ટ ાર બસ ે ો. એ પછી છાતીમાં રહેલી

ag
ં ે નસકોરાં વડે ાસ અદં ર
હવા પૂણપણે બહાર કાઢી નાખો. હોઠ ભીડીને શાંિતથી બન
લો. ણભર પછી થોડી ઝડપથી એ ાસ બહાર ફકો. સામા ય રીતે એક િમિનટ સુધી

sm
આ રિ રયા કરતા રહો.
લાભ : Abdominal Breathing અને Thorasic Breathingની
ં ાળ રાખી શકાય છે. ફેફસાંની કાય મતા વધે છે. િનયિમત અ યાસથી વાત, િપ
સભ
અને કફ જેવા દોષોને સમિ થિતમાં રાખી શકાય છે.

ok
શીતલી રાણાયામ
રાણાયામનો આ મહ વનો રકાર છે.

bo
e/
.m
m

રીત : સુખાસન કે પ ાસનમાં ટ ાર બસ

ે ો. સૌ રથમ નાકવાટે છાતીની બધી
ra

હવા બહાર કાઢી નાખો. સપં ણૂ પણે ાસ છોડી દીધા પછી ભને વધુમાં વધુ બહાર
કાઢી અ ં રે ના ‘U’ રમાણે વાળો. એ પછી ધીમ ે ધીમ ે ાસ અદં ર લો. ણભર ાસ
રોકીને ભ અદં ર લઈ, હોઠ ભીડીને નાકથી ધીમધ ે ીમ ે ાસ છોડો. સગભા ીઓએ
leg

આવું રણ વાર કરવુ.ં

લાભ : ફેફસાંની કાય મતા વધે છે. મન શાંત અને િનયિં રત રહે છે.
te

કપાલભાતી રાણાયામ
નૉમલ િડિલવરી માટે આ રાણાયામનું િવશષે મહ વ છે. જોકે સગભા ીએ
/

આ રાણાયામ મા ર નવમા મિહને જ કરવો. એ પહેલા કરવો નહીં.

s:/

રીત : સુખાસન કે પ ાસનમાં ટ ાર બસ ે વુ.ં સૌ રથમ નાક વાટે છાતીની

હવા બહાર કાઢી નાખો. પીઠને ટ ાર રાખી પટે ઢીલું મૂકો. હોઠ પાકા બધં કરી કાયમ
tp

કરતાં વધારે ડા ાસ લો. આમાં ઉદર સન જ રી છે. એ પછી છાતીની હવા

બહાર કાઢતી વખતે ઉદર અને છાતી વ ચન ે ો પડદો ઉપર આવ ે એ રીતે ઝડપથી ાસ
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

બહાર કાઢો. આમાં પટે ને ઝટકો આપતી વખતે ગુદા ારનું આપોઆપ જ આકું ચન થઈ

ag
ય છે અને એ જ રીતે રસરણ પણ થાય છે.
ટીપ : િન ણાત યોગિશ ક પાસથ
ે ી રાણાયામનો આ રકાર શી યા પછી જ

sm
ે ો ર ય અ યાસ કરવો. આ રાણાયામ કરતાં પહેલાં વદૈ ્ યકીય સલાહ લવે ી
તન
ઉિચત ગણાશ.ે
લાભ : ગભાશયના આસપાસના નાયુઓની તાકાત વધે છે અને તમે ને

ok
આકું ચન- રસરણની ટેવ પડી જવાથી રસૂિત સરળતાથી થાય છે. સગભાવ થામાં
છે લા કેટલાક મિહનાઓમાં ીના પટે નો ઘરે ાવો વધી જવાથી કેટલીક ીઓને ખૂબ
થાક લાગે છે. આવામાં ‘કપાલભાતી’ રાણાયામ લાભદાયી નીવડે છે.

bo
મહ વની સૂચના : જે ીઓના ગભનો િવકાસ યો ય ન હોય, ગભ
ૂ આરામની વદૈ ્ યકીય સલાહ આપવામાં આવી
નાજુ ક હોય અને સપં ણ
હોય એવી ીઓએ ‘કપાલભાતી’ રાણાયામ જરાય ન કરવો. જોકે
સપં ણ
e/
ૂ ગભાવ થા કુ દરતી હોય એવી ીઓએ મા ર ‘સુખ રસૂિત’
(નૉમલ િડિલવરી) માટે નવમા મિહને આ ‘કપાલભાતી રાણાયામ’
.m
અવ ય કરવો.
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
યોગાસન
યોગશા માં ‘આસન’ને બિહરંગ યોગમાંનો મહ વનો ભાગ માનવામાં આવ ે

sm
છે. યોગાસનથી શરીર અને મનને ફૂિત મળે છે. આસનથી શરીરના નાયુ અને
ાનવાહી શીરા વ ચને ંુ સતં લુ ન વધે છે. સપં ણ
ૂ શરીરને શુ લોહીના પયાય તરીકે
રાણવાયુ (ઑિ સજન) પહોંચાડવામાં આવ ે છે. મિ ત ક, હૃદય, યકૃ ત,
પાચનિ રયાના અવયવ, ફેફસાં અને અતં ઃ રાવની રંિથની કાય મતા વધે છે.

ok
યોગાસનોના િનયિમત અ યાસથી ઉપરો ત લાભ અવ ય થાય છે. જોકે સગભા ીએ
આસન કરતી વખતે કેટલાક િનયમો અચૂક પાળવા અને જ રી આસનોની પસદં ગી
કરવી જોઈએ.

bo
(૧) સગભાવ થાના રથમ રણ મિહના કોઈ પણ યાયામ કરવો નહીં.
(૨) પૂવ ગભ રાવ કે ગભપાતનો ઇિતહાસ હોય તો નવ મિહના સુધી કોઈ
આસન કરવાં નહીં.
e/
(૩) ગભાશયના મુખ પર ટાંકા (cervix) લીધા હોય તો કોઈ પણ આસન
.m
કરશો નહીં.
(૪) સગભાવ થામાં કોઈ ગભ
ં ીર બીમારી થઈ હોય તો વદૈ ્ યની સલાહ િસવાય
m

આસન કરશો નહીં.

આમ દરેક સગભા ીએ આસન કરતાં પહેલાં પોતે ઉપરો ત ચાર બાબતોમાં
ra

ે પામતી નથી ન?ે એની ખાતરી અવ ય કરી લવે ી અને એ પછી યોગાસનોનો
સમાવશ
અ યાસ શ કરવો. શ આતમાં કોઈ િન ણાત યોગિશ ક પાસથ ે ી અમ ે જણાવલે ા
leg

આસનો પ િતસર શીખી લવે ાં. આસન કરવા માટે શ ય હોય તો વહેલી સવારે કે
બપોરના ભોજન પછીના પાંચ કલાક બાદ એટલ ે કે સાંજનો સમય યો ય સમજવો.
આસન કરતી વખતે પટે ભરેલ ંુ ન હોવું જોઈએ. જ યા બાદ આસન કરવાં નહીં.
આસન કરતાં પહેલાં મળમૂ ર િવસજન કરેલ ંુ હોવું જોઈએ. યોગાસન, ખુ લી હવા-
te

ઉ સવાળી જ યાએ કરવાં. શતે રં પર બસ ે ીને આસન કરવાં. શ આતમાં આસન

કરતી વખતે સગભા ીએ સાથે એક સહાયક રાખવો. જેથી આસન કરતી વખતે જો
/

આડાઅવળા હલનચલન થઈ ય તો સહાયક મદદ કરી શકે. શ ય હોય યાં સુધી

s:/

સગભા ીને તને ો પિત મદદ કરે તો ઉ મ ગણાશ.ે

યોગાસન કરતી વખતે સમ વાયલે ી બધી િ રયાઓ સભાનતાપૂવક કરવી.
tp

આસન કરતી વખતે સન જ રી છે.

ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

હવ ે આપણે સગભા ીઓ માટે લાભદાયી એવા આસનોની ચચા કરીશુ.ં

ag
સગભા ીઓ માટેનાં આ આસન ગભાવ થામાં સુરિ ત અને લાભદાયી નીવડે તવે ાં છે.
સગભા ીના કટી ભાગના નાયુઓ અને ાનતતં ન ુ ંુ સતં લુ ન રહે તે આ

sm
આસન પાછળનો મુ ય હેતુ છે. ટં ૂ કમાં ીની કમર અને અધો-ઉદરના નાયુઓને એ
રકારે તાણિ થિત (Tonning) આપવી કે રસૂિત વખતે કોઈ પણ અડચણ ન
આવતાં સુલભ નસ ૈ િગક રસૂિત (Normal Dilivery) થઈ શકે. એ જ રીતે
કેટલાક આસનોની િ થિત એવી છે કે તન ે ાથી ીના ખભા અને વ ભાગના

ok
નાયુઓને (shoulder & chest muscles) શિ ત મળે છે. પિરણામ ે રસૂિત
પ ાત ‘ તન ગળવા’ જેવી તકલીફો ટાળી શકાય છે. કેટલાંક િવશષે આસનો ીની

bo
નૉમલ િડિલવરી માટે છે. આપણે દરેક આસનની રીત જોવાના જ છીએ. શ આતમાં
કોઈ યોગિન ણાત પાસથ ે ી શા ીય પ િતથી આસનો શીખી લીધા બાદ જ સગભા
ીએ આ આસનોનો િનયિમત અ યાસ શ કરવો જોઈએ.

ઉ રાસન
ે ડ િવ ામ કરવો.
દરેક આસન કયા પછી વીસ સક
e/
.m
m
ra
leg
te

ઉ રાસનમાં હાથની િ થિત

/
s:/

રીત : તમારા પગ એકબી થી શ ય એટલા દૂ ર ફેલાવીને બસ

ે વુ.ં એ પછી
ં ે હાથથી પાછળની તરફ નમ કાર કરવા.
બન
સમય : વીસ સક
ે ડ.
tp

બ કોનાસન
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

રીત : પહેલાં ટ ાર બસ
ે ી, બન
ં ે પગના પ ં એકબી ને અડાડી, શરીરની

ag
વધુમાં વધુ ન ક લાવવા. હાથને ઘૂટં ણ પર મૂકી ધીમથ
ે ી બન
ં ે ઘૂટં ણ જમીન તરફ લઈ
જવા. આમાં ઘૂટં ણ જમીનને અડકે તો ઘણું સા ં પણ અડકવા જ જોઈએ એવું જ રી

sm
નથી.
સમય : દસ સક
ે ડ.

ok
bo
ઉ કટાસન
રીત : પોતાના બનં ે પ ં પર ઊભા રહી ધીમ ે ધીમ ે નીચ ે બસ
ે વાનો રય ન
કરો. શ આતમાં ભીંત કે સહાયકનો આધાર લઈ શકાય છે.
e/
.m
સમય : દસ સક
ે ડ.
m
ra
leg

ે વું
ઉભડક બસ
રીત : ઉભડક બસ ે ીને બન
ં ે હાથ ખભાની સીધી રેખામાં લાવવા. આ િ થિત
કરતી વખતે ભીંત કે સહાયકની મદદ લવે ામાં વાંધો નથી.
te

સમય : દસ સક
ે ડ.
/
s:/
tp

પ ાસન
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

રીત : રથમ પગ સામ ે કરીને ટ ાર બસ ે વુ.ં રથમ ડાબો પગ ઘૂટં ણથ ે ી

ag
વાળીને પ ં ને જમણા પગની સાથળ પર લાવીને મૂકો. એ પછી જમણા પગને ઘૂટં ણથી
વાળીને એ પગનો પજ ં ો ડાબા પગની સાથળ પર મૂકો. તમારા બન ં ે હાથની મદદથી બનં ે

sm
ઘૂટં ણને જમીનનો પશ કરાવવાનો રય ન કરો. એ પછી બન ં ે હાથ ઉપર લઈ જઈ
ટ ાર રાખી નમ કાર કરો.
સમય : દસ સક
ે ડ.

ok
bo
વ રાસન
e/
.m
રીત : બન ં ે ઘૂટં ણ અડાડીને ઘૂટં ણ પર ઊભા રહો. એ જ રીતે પગના અગ
ં ઠૂ ા
એકબી માં જોડો અને પગના પ ં ને એકબી થી દૂ ર રાખો. હવ ે પગના પ ં પર
m

શાંિતથી બસ ં ે હાથનાં આંગળાં એકબી માં પરોવીને માથાના પાછળના ભાગે

ે ીને બન
રાખો. બનં ે કોણી પાછળની તરફ ખચો અને હડપચી ઉપરની તરફ ખચો.
ra

સમય : વીસ સક
ે ડ.
leg
te
/
s:/

વ રાસનના રકાર
રીત : ઉપર મુજબ વ રાસનમાં બસ ે ી ધીમથ
ે ી બન
ં ે ઘૂટં ણને એકબી થી દૂ ર
tp

ં ે હાથ ઘૂટં ણ પર રાખો.

લઈ ઓ. પોતાના બન
સમય : પદં ર સક
ે ડ.
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
sm
મા િરઆસન

ok
bo
પછી હથળ
રીત : વ રાસનમાં બસ
ે ીને જમીન પર એ રીતે ટેકવો કે હથળ e/
ે ી હાથનો ટેકો લઈ ઘૂટં ણ પર શાંિતથી ઊભા રહો. એ
ે ી ખભાની લાઇનમાં નીચ ે આવ ે અને
.m
પીઠના મણકા જમીનને સમાંતર રહે. એ પછી ધીમથ ે ી ાસ લતે ાં હનુવટી(હડપચી)ને
આકાશ તરફ લઈ ઓ. હવ ે ધીમ ે ધીમ ે ાસ છોડતી વખતે હડપચીને નીચ ે લાવી ગળા
નીચન ે ા ખોબામાં ગોઠવો. આ િ રયા સાધારણ રીતે દસક ે વખત કરો. સામા ય રીતે
m

નવ મિહના નવ િદવસ પછી સગભા ીને યારે રસૂિતની વદે ના શ થાય યારે બે
વદે ના વ ચન ે ા સમયમાં આ આસન કરવું લાભદાયી છે. એવું જોવા મ યું છે કે આનાથી
ra

નૉમલ િડિલવરીમાં (સુલભ રસૂિત) ચો સ મદદ મળે છે. એ જ રીતે સગભા ીએ

સગભાવ થામાં પણ આ આસન કરવામાં વાંધો નથી.
leg

શવાસન
રીત : આ શારીિરક અને માનિસક મ ઓછો કરનાર આસન છે. સપાટ
જ યા ઉપર ચ ા સૂઈને બન ં ે હાથપગ શરીરથી થોડા દૂ ર રાખવા અને ગરદન એક
te

તરફ કરીને આંખો બધં કરીને શાંિતથી સૂઈ રહેવુ.ં ાસ મદં પણ લયબ રાખવા.
મને લીધે લાગલે ો થાક ઓછો થતાં સગભા ીને સા ં લાગે છે.
/

સમય : બથ
ે ી પાંચ િમિનટ.
s:/
tp

િવ ાંંિત માટે યો ય શરીરિ થિત

ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
sm
ok
bo
e/
.m
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
યોગશા ના `યમ‘, `િનયમ‘ અને ગભસ ં કર
ં કહેવાયા છે. યોગના આ આઠ અગ
યોગશા માં યોગના મુ ય આઠ અગ ં

sm
પર પર પૂરક છે.

ok
bo
ગભસ ં કારની દૃિ એ આપણી સગભા ીઓ માટે બિહરંગ યોગનું મહ વ

e/
વધારે છે. ‘યમ’ અને ‘િનયમ’નું આચરણ સગભા ીનાં મન અને શરીરની િ થરતા
માટે અ યતં મહ વનું છે. ‘યમ’ અને ‘િનયમ’ એટલ ે કોઈ બહુ અઘરી કે િ લ
.m
બાબત નથી, પરંત ુ સગભા ીઓ માટેની આચારસિં હતા (code of conduct) છે.
આને જ આયુવદશા માં ‘આચારરસાયન’ કહેવામાં આવ ે છે.
m

યમ
‘યમ’ એટલ ે આપણા રોિજદં ા વનમાં, કુ ટંુ બમાં, સમાજમાં પાળવાના િનયમ.
ra

યોગસૂ રમાં પાંચ રકારના ‘યમ’નો ઉ લખ

ે છે.
(૧) અિહંસા (૨) સ ય (૩) અ તય
ે (૪) ર મચય (૫) અપિર રહ
leg

િનયમ
યમની આગળનો મુદ્દો એટલ ે ‘િનયમ’ – (૧) શૌ ય (૨) સતં ોષ (૩) તપ
(૪) વા યાય (૫) ઈ ર રિણધાન
te

આપણે આપણા રોિજદં ા વનમાં આ દસ યમ-િનયમોનું પાલન ણતાં-

અ ણતાં કરતા જ હોઈએ છીએ, પરંત ુ સગભા ીએ સભાનતાપૂવક જો આનું યાન
/

રા યું હોય તો ‘ગભસ ં કાર’ની દૃિ એ તન

ે ો ઉ મ ઉપયોગ થાય છે તવે ંુ જોવા મ યું
s:/

છે.
(૧) અિહંસા : િહંસા ના કરવી એટલ ે અિહંસા. કોઈને મારીએ તો જ િહંસા
tp

થાય એવું નથી, પરંત ુ કોઈને માટે ખરાબ બોલીએ, માનિસક પીડા આપીએ તો એ પણ
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

િહંસા જ ગણાય. તથ
ે ી જ સગભા ીએ મન-શરીરથી શાંત રહીને ‘અિહંસા’નું પાલન

ag
અવ ય કરવુ.ં
(૨) સ ય : સગભા ીએ સ ય બોલવુ.ં સ ય વાંચવુ.ં સ ય સાંભળવુ.ં

sm
અસ યના માગ જઈ શરીર કે મનને અશુ ન કરવુ.ં કાયમ સ યના માગ ચાલવુ,ં
કારણ કે આપણે વતીએ એ રકારના ભાવ જ ગભ પર ય ત થાય છે.
(૩) અ તયે : જે મારી વ તુ છે, મારી વાત છે તને ો જ હંુ વીકાર કરીશ.

ok
મારી માિલકી િસવાયની વ તુ લવે ાથી કે ચોરી કરવાથી મન-શરીર અશુ થાય છે. આ
રકારનાં વતનને રોકવાને જ અ તય ે કહેવામાં આવ ે છે.
(૪) ર મચય : રથમ રણ મિહના સુધી ગભ નાજુ ક હોવાથી શરીર-

bo
સબં ધં રાખવો નહીં. એ પછી સાતમો મિહનો શ થાય યાં સુધી સયં મપૂવક
શરીરસબ ં ધં રાખી શકાય, ર મચયનો અથ શરીરસબ ં ધં ના રાખવો એવો નથી, પણ
સયં મપૂવક તન ે ો એ રીતે ઉપયોગ કરવો કે જેથી શરીર-મન કે ગભને કોઈ તકલીફ ન
થાય.
e/
(૫) અપિર રહ : એટલ ે કે િબનજ રી વ તુ, વાતો કે િબનજ રી
.m
િવચારનો સ ં રહ ન કરવો. ઘણી વાર આપણે િબનજ રી વ તુ અને િવચારનો એટલો
સ ં રહ કરીએ છીએ કે જેના લીધે રોિજદં ા વનમાં અનક
ે સમ યાઓનો સામનો કરવો
m

પડે છે. તથ
ે ી જ સગભા ીએ મનની િ થરતા અને શાંિત માટે અપિર રહ નામક યમનું
પાલન અવ ય કરવુ.ં
ra

‘યમ’ પછી આપણે ‘િનયમ’ની ચચા કરીશુ.ં સગભા ીના વયૈ િ તક

વા ય માટે અને તને ા બાળક માટે પણ જો આ િનયમોનું પાલન કરવામાં આવ ે તો તે
ગભસ ં કારમાંનો એક મહ વનો મુદ્દો સાિબત થાય છે.
leg

(૧) શૌચ : ‘શૌચ’ એટલ ે શુ તા. આ થળે શરીર અને મન બન ે ી

ં ન
વ છતા અપિે ત છે. કારણ કે સગભાની શારીિરક, માનિસક અને ભાવના મક
િ થિત પર જ ગભના સમ ર પોષણનો આધાર હોય છે. સગભા ીની આસપાસનું
te

ે ો ખોરાક પણ શુ હોવો જોઈએ. તો જ તે રસ

વાતાવરણ પણ શુ હોવું જોઈએ. તન
રહેશ.ે
/
s:/

(૨) સતં ોષ : ‘સતં ોષ’ એટલ ે મનની આનદં ની િ થિત. સતં િુ લત

આહારિવહાર અને િવચારને લીધે સગભાના વનમાં ‘આનદં ’ ઉ પ થાય છે. તન ે ા
પિરવારજન અને પાડોશીઓ તન ે ી સાથે તને ે સમાધાન અને આનદં થાય એવું વતન
tp

ે ંુ મન સતં િુ લત રહે છે. આમાં તન

કરે તો તન ે ા પિતનો ફાળો સૌથી મહ વનો છે.
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

(૩) તપ : ‘તપ’નો અથ છે વધારે સમય કરેલો પિર મ. સગભાના નવ

ag
મિહના ને નવ િદવસ એટલ ે તન ે ા બાળક માટેની તપ યા જ હોય છે. આ
ે ી તન
તપ યામાં ીએ પોતાના શરીર-મનને સાિ વક રાખવાની સાથે સાથે ગભના મન,

sm
શરીર તય ૈ ાર થતાં હોય યારે સભાનપણે કેટલીક બાબતોનો વીકાર કરવો એ જ
સગભા ીની તપ યા છે. ગભસ ં કારમાંની નાની નાની વાતોનું આચરણ કરવું અને
ૂ નવ મિહના સુધી સભાનતાપૂવક આચારરસાયનનું પાલન કરવું એ પણ એક
સપં ણ
તપ યા જ છે. દરેક સગભા ી ભલ ે ગભસ ં કાર વગમાં જોડાઈ ન શકતી હોય તો

ok
પણ તન ે ી માિહતી એકઠી કરી રોિજદં ા વનમાં તને ે આ મસાત કરે એ પણ સગભા
ીનું ‘તપ’ જ માનવું જોઈએ.

bo
(૪) વા યાય : ‘ વા યાય’નો અથ અ યાસ થાય. જે બાબત સાત યથી
ે ે
કરવામાં આવ ે તન અ યાસ કહેવાય છે. મા ર ગભસ ં કારની માિહતી એકઠી કરી
લઈએ પણ રોિજદં ા ે ો કોઈ ઉપયોગ ન કરીએ તો તન
વનમાં તન ે ો કોઈ અથ નથી. તથ
ે ી
જ ગભસ ં કારશા
ગણાય.
e/
માં સમ વાયલે ી વાતોનું રોજ અનુસરણ કરવું એ જ વા યાય
.m
(૫) ઈ ર રિણધાન : ‘ઈ ર રિણધાન’ એટલ ે આપણે જે ભગવાનને
માનતા હોઈએ તે ભગવાનનું મરણ કરવુ.ં પછી કોઈ રામનું નામ લ,ે કોઈ રહીમનું તો
ે .ે આપણી
કોઈ રભુ ઈસુન ંુ નામ લશ ા હોય તવે ી સામ યવાન શિ ત સામ ે લીન થવું
m

એટલ ે ‘ઈ ર રિણધાન’ થવુ.ં ભારતીય સ ં કૃ િતમાં આપણે ‘ઈ ર’ના અિ ત વને

જ ર માનીએ છીએ. પોતાના ધમાનુસાર પોતે માનતા હોઈએ તે ભગવાનનું મરણ
ra

કરવું એ મનની શિ ત વધારવા માટે અિત ઉ મ છે. આપણી પાછળ કોઈ ‘સામ યવાન
શિ ત’ છે એ ભાવના જ આપણને રચડં માનિસક બળ આપે છે.
leg

આમ, યોગશા ના યમ-િનયમનું પાલન કરવાનું ગભશા ની દૃિ એ પણ

કહેવાયું છે. આ યમ-િનયમનું પાલન સગભા ીએ અવ ય કરવુ.ં આપણી આવનાર
પઢે ીને યાનમાં રાખી જો દરેક સગભા ી આનું પાલન કરશ ે તો આવનારી પઢે ી
બુદ્િધશાળી, ર ાવાન અને આરો યસપં હશ ે એમાં કોઈ શક
ં ા નથી.
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
ગભસવં ાદ
આપણી આગામી પઢે ી આરો ય સપં , બુદ્િધશાળી, ધય ૈ વાન, નીિતવાન,

sm
શરીર-મનથી મજબૂત-મ મ બને એવી ઇ છા દરેક માતાની હોય છે. તથ ે ી જ દરેક ી
ણ-ે અ ણે પણ શારીિરક અને માનિસક તરે પોતાની રીતે જે તે રકારના રય ન
કરતી હોય છે.

ok
આજના અ યતં દોડધામવાળા યુગમાં પણ દરેક સગભા ી પોતાના ગભ
સાથે એક પ થવાના રય ન કરતી હોય છે. તન ે ા મનના કોઈ એક ખૂણામાં
આવનાર બાળક િવશ ે અનક ં ન ચાલતાં હોય છે. જો આપણે તન
ે રકારનાં િવચારમથ ે ાં

bo
આ િવચારમથં ન અિત શા શુ રીતે કરાવડાવીએ તો તને ાં સકારા મક પિરણામ તન
ે ા
ગભ થાને દેખાય છે.
સગભા ીના મનમાં તન ે ા થનાર બાળક માટે રહેલી ભાવના, િવચાર અને

સગભા ીએ તન e/
ઇ છાને ગભ સુધી પહોંચાડવા માટે ‘ગભસવં ાદ’ નામની એક શા શુ પ િત છે.
ે ા ગભ સાથે કરેલો સવં ાદ એટલ ે ‘ગભસવં ાદ’. જેને ઘણા લોકો
.m
‘ વસમં ોહન’ પણ કહે છે, તો વળી કેટલાક તન
ે ે યાનનો રકાર પણ કહે છે.
શરીરશા અને રસૂિતિવ ાનશા ની દૃિ એ સગભા ી અને ગભનો
સબં ધં ગભનાિભનાડી ારા થતો હોય છે. આ નાડી ારા જ ગભનું પોષણ થતું હોય
m

છે. સગભા ીનાં રસ-ર ત ારા જ ગભનાિભનાડી ારા નવ મિહના નવ િદવસ

ૂ પોષણ થતું હોય છે. એ સાથે જ સગભા ીનાં ભાવના મક પદં નો
સુધી ગભનું સપં ણ
ra

પણ ગભ સુધી પહોંચાડવામાં આવ ે છે, તથ ે ી જ સગભા ીનાં ભાવના મક પદં નો

સકારા મક રીતે તન ે ા ગભ સુધી પહોંચાડવા માટે ‘ગભસવં ાદ’નું રયોજન છે.
leg

ં ોધનો પરથી િસ થયું છે કે આવો ગભસવં ાદ િન ય, શા શુ રીતે

સશ
કરવામાં આવ ે તો ગભ પર તન ે ાં ે પિરણામો જોવા મળે છે. આ ‘ગભસવં ાદ’ એ કોઈ
અઘરી કે વધુ સમય માગી લ ે તવે ી બાબત નથી. સામા ય રીતે મા ર રોિજદં ા દસથી
te

પદં ર િમિનટ તને ો િનયિમત અ યાસ કરવામાં આવ ે તો તને ા બધા લાભ સગભાને મળે
છે.
/

ગભસવં ાદ કેવી રીતે સાધવો તે આપણે હવ ે જોઈશુ.ં ગભ સાથે સવં ાદ સાધતાં

s:/

પહેલાં સગભાએ તન ે ંુ મન શાંત રાખવું જોઈએ, એ મહ વની વાત છે. ‘હંુ હવ ે જે કાંઈ
કરવાની છું , તે મારા બાળકના ઉ કષ માટે છે.’ એવા તન ે ા સકારા મક અને
ાપૂવકના િવચાર હોવા જોઈએ. ગભસવં ાદનું થાન શાંત, હવાયુ ત અને મદં
tp

રકાશવાળં ુ હોવું જોઈએ. કારણ કે શ આતમાં ભરપૂર અજવાશવાળી જ યામાં મનને

િ થર કરવાનું કામ થોડું અઘ ં હોય છે. શ આતમાં જમીન પર નરમ આસન
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

પાથરીને તન ે ી પર સુખાસનમાં (પલાંઠીવાળીન)ે બસ

ે વુ.ં પીઠના મણકા ટ ાર રાખવા.

ag
પહેલાં અનુલોમ-િવલોમ રાણાયામ સળંગ રણથી ચાર વખત કરવો. યાર બાદ એ જ
નરમ પથારી પર આડા પડવુ.ં બને યાં સુધી સીધા સૂવ ંુ અથવા ડાબા પડખે સૂઈ
શકાય (Left Lateral Position). એ પછી આંખો બધં કરી યાન પોતાના ાસ

sm
પર કે દ્ રીત કરવુ.ં યાર બાદ પોતાનાં શરીર અને મનને જુ દી જુ દી આ ા આપવાની
હોય છે. તમારા બન ં ે પગને એકબી થી થોડા દૂ ર રાખો એ જ રીતે હાથ પણ શરીરથી
થોડા દૂ ર રાખો. યાર બાદ સગભા ીએ પોતાનાં શરીર-મનને નીચ ે મુજબની આ ા

ok
આપવી.
‘મને હવ ે આજુ બાજુ ન ંુ કશું સભં ળાતું નથી – હવ ે હંુ મારા ગભ સાથે વાતો

bo
કરવાની છું – હવ ે હંુ મા ં સમ ર યાન મારા ગભ પર કે દ્ રીત કરવાની છું –
સૌ રથમ હંુ મા ં સમ ર શરીર ઢીલું છોડવાનો રય ન કરવાની છું . મારા ડાબા હાથની
સવં દે ના મને અનુભવાતી નથી – મારા જમણા હાથની સવં દે ના મને અનુભવાતી નથી –
મારા બન

e/
ં ે હાથ એટલા હલકા થઈ ગયા છે કે હવ ે મને તમે નું અિ ત વ અનુભવાતું નથી
– એ પછી મારા માથાનો ભાગ, છાતીનો ભાગ, પીઠ, પટે અને પીઠના મણકા એકદમ
હલકા હોય તવે ંુ લાગે છે – આ તમામ ભાગોનું અિ ત વ મને અનુભવાતું નથી – મારા
.m
જમણા પગની કોઈ સવં દે ના મને અનુભવાતી નથી – મારા ડાબા પગની કોઈ સવં દે ના
મને અનુભવાતી નથી – મારા બન ં ે પગ એટલા હલકા થઈ ગયા છે કે તન ે ંુ કોઈ
અિ ત વ મને અનુભવાતું નથી – મા ં આખું શરીર જેવ ંુ હલકું હોય તવે ંુ લાગે છે –
m

મા ં બધું યાન મારા ગભ પર કે દ્ રીત કરી રહી છું – હવ ે હંુ મારા બાળક સાથે
ગ પાં મારવાની છું .’
ra

આમ સગભા ીએ પોતે જ પોતાનાં મન અને શરીરને આ ા આપી પોતાનું

ૂ યાન પોતાના ગભ પર કે દ્ રીત કરવાનું છે. આ પછી સૌથી અગ યનો મુદ્દો –
સપં ણ
leg

‘ગભસવં ાદ’ સાધવાનો છે.

‘તારા શરીરમાં િ રદોષ, સ તધાતુ, િ રમલ સા યાવ થામાં રહો. તારી
ઇ દ્ િરયો, તારા અવયવ, તા ં શરીર ઉ મ ગુણવાળં ુ બને – તારી માનસશિ તઓ
te

‘બુદ્િધ’, ‘આભા’ અને ‘ મ ૃિત’ ઉ મ ગુણવાળી બને – તા ં શરીર પચં મહાભૂતા મક

છે, આ પાંચય ે મહાભૂતોના અથ, શ દ, પશ, પ, રસ અને ગધં તારામાં
/

ઉ ચક ાના આવો – તું સદાય આરો યસપં રહે – તું નીિતવાન, પરા રમી,
s:/

ચાિર ર્યસપં , મ ૃિતસપં , ધયૈ વાન, માશીલ, સાિ વક, બુદ્િધમાન અને કીિતવાન
થાય – તારા શરીર અને મનનું િનમાણ હાલ થઈ ર યું છે – આ િનમાણમાં મારાં સવ
સકારા મક ભાવ પદં નો તને અપણ ક ં છું – હે મારા બાળક, આ જગતમાં તા ં
tp

વાગત છે.’
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

એ પછી જે રીતે આપણે અગં ોને િશિથલ કરીને ગભસવં ાદ સા યો, તે શરીરને

ag
ફરી કાયમી િ થિતમાં લાવવા માટે ઊલટો રમ કરવો એટલ ે કે સૌ રથમ પગની
સવં દે નાઓ પાછી આવી રહી છે એવું મનને કહેવુ.ં એ પછી પીઠના મણકા, પટે , પીઠ,

sm
છાતીનો ભાગ, માથું અને એ પછી બન ં ે હાથની સવં દે ના પાછી આવી છે એવું મનને
કહેવુ.ં એ પછી આંખો ખોલીને શરીરને પુનઃ કાયમી િ થિતમાં લાવવાનો રય ન કરવો.
ઉપર જણાવાયલે ો ‘ગભસવં ાદ’ મા ર નમૂના પ છે. તે િવિશ સગભા ીને
પોતાના બાળક િવશ ે કેવું લાગે છે, તન ે ા િવચાર કયા રકારના છે, તન
ે ંુ ભાવિવ કયા

ok
રકારનું છે – તે મુજબ દરેક સગભા ીના ગભસવં ાદનાં વા યો અને વા યરચના
જુ દી જુ દી હોઈ શકે છે. ટં ૂ કમાં, આ ગભસવં ાદ સાધતી વખતે સગભા ીએ તન ે ા મનની

bo
ભાવનાઓ ય ત કરવી જ રી હોય છે. આ ભાવનાઓ મોટા અવાજમાં ય ત
કરવાની જ ર નથી, પણ મનમાં ને મનમાં વ-આ ા આપીને ગભ સાથે સવં ાદ સાધવો
જ રી છે. પોતાના બાળક સાથે સવં ાદ સાધતી હોવાના કારણે તે ી રસૂિતના
ભયમાંથી મુ ત બને છે. તન ે ે આ મિવ ાસ મળે છે.

e/
ઘણી ીઓને રસૂિતકાળ અને રસૂિતમાંની તકલીફોની ખૂબ િચતં ા હોય છે.
.m
આવો ગભસવં ાદ રોજ સાધતી હોવાથી સગભા ીનું શરીર-મન િ થર રહે છે એવું જોવા
મ યું છે. ગભસ ં કારશા માં આ ગભસવં ાદનું ઘણું મહ વ છે. ‘ગભસવં ાદ’ કરતી
વખતે લોકની કોઈ કૅસટે કે કોઈ ધૂન તન ે ે સભ
ં ળાવવામાં આવ ે તો વધારે સારાં
m

પિરણામો મળે છે. જોકે તન

ે ો અવાજ ધીમો હોવો જોઈએ, કારણ કે તણે ે કૅસટે ના અવાજ
સાથે એક પ ન થતા પોતાના ગભ સાથે એક પ થવું વધારે મહ વનું હોય છે.
ra

‘ગભસ ં કાર’ વગના દરેક સ રમાં હંુ ખાસ કરીને ગભસવં ાદ તરફ યાન આપું છું . જે
ીને ગભસવં ાદ થાપતાં આવડી ય તન ે ે ગભાવ થાની કોઈ પણ તકલીફ યારેય
તકલીફ લાગતી જ નથી એવું મને જોવા મ યું છે.
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
સગભાવ થાની બીમારીઓ
(Diseases of Pregnancy)

sm
સગભાવ થામાં ગભને લીધે ગભવતી ીમાં જે રોગ કે રોગનાં લ ણો જોવા
મળે છે તન ે ે ગભોપદ્ રવ (સગભાવ થાની બીમારીઓ) કહેવામાં આવ ે છે. જોકે
જતં સ ં ગ (Infections)ને લીધે થતાં રોગોને ગભોપદ્ રવ ન કહી શકાય.
ુ સ

ok
ીના શરીરમાં ગભના અિ ત વને લીધે શરીરમાં િ રયા મક એવા અનક ે
ફેરફાર થતા હોય છે. આ બદલાવને અનુ પ આહાર, આચાર અને િવચાર ન કરે તો

bo
સગભાને અનક ે તકલીફો થઈ શકે છે. ગભસ ં કારશા ના રયોજનમાં આ તકલીફ
ઓછી કરવા કે ન કરવાની વાતને ઘણું મહ વ આપવામાં આ યું છે. પોતાની
િદનચયામાં થોડો ફેરફાર લાવી તમે જ ગભસ ં કારશા ની વાતોનું પાલન કરીને આ

સગભા ીને સગભાવ થા નીચન

e/
તકલીફો ટાળી શકાય છે અથવા તકલીફનું રમાણ ઘટાડી શકાય છે. સામા ય રીતે
ં ાવના હોય છે.
ે ી તકલીફો થવાની સભ
.m
* લોહીની ઊણપ – ઍનિે મયા (Anemia)
* વરે ીકોજ હે સ – (Varicose Veins)
m

* કૅ શિે નયમ પર – (Calcanium Spur)

* ટ્ રેચ માક – (Stretch Marks)
ra

* પગના ગોટલા ચઢવા – (Leg Cramps)

* ઘૂટં ણના સાંધાનો દુ ખાવો – (Knee Joint Pain)
leg

* કમરનો દુ ખાવો – (Low Back Pain)

* કબિજયાત અને મસા – (Constipation and Piles)
te

* છાતીમાં બળતરા – (Heart Burn/Hyperacidity)

* ઉબકા આવવા – (Nausea/Vomiting)
/

* થાક લાગવો – (Difficulty In Breathing)

s:/

* પગના સો (Pedal Edema)

(૧) લોહીની ણપ (Anemia)

tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ીમતી િવદ્ યા સાબળે સગભાવ થાના છ ા મિહનામાં તમે ની સાસુ સાથે

ag
આ યાં. આવીને તરત જ તમે નાં સાસુએ ક યુ,ં ‘મૅડમ, અમારી િવદ્ યા બરાબર જમતી
નથી. એકદમ ફીકી પડી ગઈ છે. જરાક ચાર પગિથયાં ચઢે તો પણ થાકી ય છે અને
હવ ે તો થોડી ચીડચીડી પણ થઈ ગઈ છે. સગભાવ થામાં છોકરીઓ ચાર વખત જમ ે

sm
અને આ તો પીરસલે ી થાળી સામ ે આવ ે એટલ ે ઇ છા નથી એવું કહે છે. મૅડમ, તમ ે જ
આને સમ વો અને તમારા ગભસ ં કાર વગમાં એનું નામ પણ નોંધી લો.’ િવદ્ યાનાં
સાસુ કાળ ભયા સૂરમાં મને આ બધી િવગત કહેતાં હતાં.

ok
મ િવદ્ યાને તપાસી. નખ અને પાંપણની અદં રનો ભાગ એકદમ સફેદ હતો.
ે ા લોહીમાં લોહ (Haemoglobin)ની તપાસ કયા પછી તન
તન ે ંુ રમાણ મા ર ૭.૫%

bo
હોવાનું ણવા મ યુ.ં તન ે ે તરત જ જ રી દવાઓ અને આહારમાંના જ રી ત વો
સમ વીને િવદાય કરી અને એક મિહના પછી પાછી બોલાવી. આપણી આસપાસ આવી
તો અનક ે ીમતી િવદ્ યા જોવા મળે છે.

e/
સગભા ીના લોહીમાં લોહનું રમાણ ઘટી ય તો તન ે ે પાંડુરોગ, એનિે મયા
કે લોહીની ઊણપ તરીકે ઓળખવામાં આવ ે છે. લોહીમાં લોહની ઊણપ ગભાવ થામાં
.m
ઘણી ઘાતક હોય છે. સામા ય રીતે ગભને ચોથાથી લઈને સાતમા મિહના સુધી લોહની
િવશષે જ ર હોય છે. જો સગભાએ આહારમાંથી રચુર રમાણમાં લોહ લીધા ન હોય
તો તણ ે ે ઍનિે મયા નામક બીમારીના ભોગ બનવું પડે છે. ગભ માતાના શરીરમાંથી લોહ
m

લતે ંુ જ હોય છે. આવામાં જો માતાના શરીરમાં લોહની ઊણપ હશ ે તો તને ંુ િહમો લોિબનનું
રમાણ વધુ ને વધુ ઘટતું જશ.ે લોહની આ ઊણપ સગભા ી અને ગભ બન ં ે માટે
ra

ઘાતક સાિબત થઈ શકે છે.

સગભાવ થામાં દૈિનક ૨૭ મીલી રામ લોહની જ િરયાત હોય છે.
leg

આયુવદશા મુજબ લોહનું રમાણ ઘટવાનું કારણ વધુ ખાટા, વધુ ઉ ણ, તીખા
(મસાલા વગરે ે) આહાર, તમે જ િવ ખોરાક જેમ કે દૂ ધ-મીઠું સાથે લવે ,ંુ કાયમી
પોષક ખોરાક છોડીને કૉ ટીને ટલ કે ફા ટ ફૂડ ખાવાં, મળમૂ ર જેવા આવગ ે રોકવા,
તમે જ િચતં ા, ભય, રોધ કે શોકને લીધે પણ લોહની ઊણપ થઈ શકે છે. લોહ ઘટવાનું
te

એક મુ ય કારણ માટીનું સવે ન છે. માટી વધારે રમાણમાં ખાવાથી શરીરમાં હાજર
લોહનું રમાણ ઘટે છે અને લોહનું રમાણ ઘટવાથી ફરી વાર માટી ખાવાની ઉ કટ
/

ઇ છા થાય છે.
s:/

આયુવદમાં આ મ ૃદભ ણજ ય પાંડુની ગણના એક વત ં ર બીમારી તરીકે

કરવામાં આવી છે. પાંડુ એટલ ે ઍનિે મયા અને માટી ખાવાને લીધે થતો પાંડુ રોગ
tp

મટવામાં બહુ સમય લાગે છે. વધારે રમાણમાં ચાનું સવે ન કરવાથી પણ લોહીમાં લોહનું
રમાણ ઓછું થાય છે.
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ે ાં લ ણો દેખાવા લાગે છે.

લોહીમાં લોહનું રમાણ ઘટતાં સગભા ીમાં નીચન

ag
છાતીમાં ધડધડ થવુ,ં વચા શુ ક થવી, નખ, ને ર, વચા, હોઠ અને તાળવું
સફેદ પડવુ,ં ભૂખ ના લાગવી, અશિ ત થોડાક મથી જ થાકી જવુ,ં આંખની નીચ ે

sm
સો આવવા, વાળ ખરવા, પગે ગોટલા ચડવા, ઠંડી સહન ન થવી, સતત ઘ
આવવી, ઓછું બોલવાની ઇ છા થાય, મોટો અવાજ સહન ન થાય, ચીડચીડ કરવું જેવાં
લ ણો સગભા ીમાં દેખાઈ શકે છે.

ok
રચુર રમાણમાં લોહ હોય તવે ા ખાદ્ યપદાથ : લીલાં શાકભા , બીટ,
ગાજર, મૂળો, ખજૂર, માંસાહાર, અ ં ર, બરાનું ફળ, કાળી દ્ રા (સૂકા મવે ાની),
દેશી ગોળ, સફરજન, દાડમ છે.

bo
સગભા ીએ આ પદાથોનો પોતાના આહારમાં ભરપૂર ઉપયોગ કરવો. તમે જ
ઍનિે મયાની દવાઓ વદૈ ્ યકીય સલાહ મુજબ લવે ી. લોહાસવ, નવાયસ લોહ, તા યાદી
લોહ જેવી દવાઓ િન ણાતની સલાહ મુજબ લવે ી. લોહ વધે તે માટે આયુવિદક

e/
દવાઓનો ઉપયોગ કરવાથી લોહયુ ત અ ય દવાઓથી થતી તકલીફને (કબિજયાત –
constipation) રોકી શકાય છે.
.m
તદુ પરાંત લોહની સાથે જ ફૉિલક ઍિસડનો ઉપયોગ સગભા ીએ વદૈ ્ યકીય
સલાહ મુજબ અવ ય કરવો જોઈએ. ‘બી’ વનસ વ વગના ફોિલક ઍિસડ (B-9 )
m

એ અ યતં મહ વનો વનીય દ્ ર ય છે. નવી પશ ે ીના િનમાણ માટે આ વનસ વ મોટી
કામગીરી કરે છે. ગભના મ ર જુ અને મગજના કુ દરતી િવકાસમાં તન ે ો મહ વનો
ફાળો છે. લોહીના લાલ અને સફેદ ર તકણોની િનમાણ રિ રયામાં આ વનસ વનો
ra

મહ વનો સહભાગ હોય છે. તથ ે ી જ ગભ થાપના પહેલાંથી જ ીએ ફોિલક

ઍિસડયુ ત આહારનો વપરાશ કરવો િહતાવહ હોય છે.
leg

ફોિલક ઍિસડ વધારે રમાણમાં હોય તવે ા આહાર ત વ : ખાટાં-મીઠાં ફળ

(સતં રા, મોસબં ી, દ્ રા વગરે ે), સૂકો મવે ો (અ ં ર, ખજૂર, ખારેક, બદામ વગરે ે),
ફુલાવર, મીઠો લીમડો, ટામટે ા, િબ સ, તમે જ લીલાં શાકભા માં ફોિલક ઍિસડ હાજર
te

હોય છે. શાક બાફતી વખતે તય ૈ ાર થયલે ંુ પાણી ફકી દેવાને બદલ ે એ જ શાકભા માં
વાપરવું જોઈએ.
/

ટં ૂ કમાં, સગભાવ થામાં ચારેય રસવાળો ખોરાક લવે ો. ગભધારણ પહેલાંથી જ

s:/

અનસ ૈ િગક અને તીખા તમતમતા પદાથો સમજણપૂવક ન ખાવા જોઈએ. રોિજદં ા
ખોરાકમાં દાળ, ભાત, શાક, રોટલી, કઢી, શુ ઘી તમે જ ઋતુ અનુસાર ફળ અને
દૂ ધનું િનયિમત સવે ન કરવાથી એિનિમયા જેવી તકલીફ થતી નથી. વધારે પૉિલશ ના
tp

કરી હોય તવે ા ચોખાનો ઉપયોગ કરવો. ઘ ના તય ૈ ાર વચ ે ાતા લોટ કરતાં સારી
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ૈ ાર કરેલા લોટની, લોટ ચા યા િવના બનાવલે ી

ગુણવ ાવાળા ઘઉ લાવી, દળીને તય

ag
રોટલી ભોજનમાં લવે ી જોઈએ.

(૨) વરે ીકોજ વ ે સ (Varicose Veins)

sm
સગભાવ થામાં ગભના વજનને લીધે પગની ર તવાિહનીમાંથી ઉપર હૃદયની
િદશામાં આવતા ર ત રવાહમાં અડચણ ઊભી થાય છે. પિરણામ ે ર તવાિહની ફૂલી
ય છે અને પગના ગોટલાને થાને વચાના નીચન ે ા ભાગે ર તવાિહનીમાં લોહી

ok
ભરાયલે ંુ રહે છે. એને વરે ીકોજ વ ે સ (Vericose Veins) કહે છે. જે ીઓ સતત
ઊભી રહેતી હોય તન ે ામાં આ તકલીફ વધારે જોવા મળે છે. આનાથી પગમાં દુ ઃખાવો કે
ગોટલા ચડી જવા જેવી તકલીફ થઈ શકે છે. ઘૂટં ણની પાછળની તરફ જોઈએ તો

bo
યાંની ર તવાિહનીઓ પણ ફૂલલે ી જોવા મળે છે. જેમ સગભાવ થામાં આ તકલીફ
વધારે થાય છે તે જ રીતે વજન વધી જવાથી પણ થઈ શકે છે. પગની િપડં ીઓમાં આ
રીતે લોહી ગઠં ાયલે ંુ રહેતું હોવાથી ખૂબ દુ ઃખાવો થાય છે.

વખતે પગમાં રેપ બે ડેજ બાંધો. તન e/

આ માટે સરળ ઉપાય પણ કરી શકો છો. ઊભા રહી કે બસ ે ીને કામ કરતી
ે ાથી દુ ઃખાવાનું રમાણ ઘણું ઓછું થાય છે. એ જ
.m
રીતે નહાતી વખતે તલના તલે થી આખા પગે હૃદયની િદશામાં મસાજ કરવો. એ પછી
ગરમ ગરમ પાણીથી પગ શક ે વા. હવ ે તો બ રમાં (Varicose Veins) વરે ીકોજ વન ે
માટે સાથળ સુધી પહેરવાના મો ં પણ મળે છે. એનો ઉપયોગ કરવામાં પણ કોઈ વાંધો
m

નથી.
વરે ીકોજ વ ે સ માટે યાયામ : પીઠના ટેકે સીધા સૂઈ જવુ.ં પહેલાં જમણા
ra

પગને ઘૂટં ણથી વા યા િવના સીધો ઉપર કરો. શ ય એટલો ઉપર લઈ જઈ ૧પથી ૨૦
સકે ડ પગને આ જ િ થિતમાં રાખો. પછી નીચ ે ઉતારો. યાર બાદ ડાબા પગને આ જ
leg

રીતે યાયામ આપો. પગને ઉપર-નીચ ે કરવામાં સહાયકની મદદ લવે ામાં પણ વાંધો
નથી. િદવસમાં ૨-૩ વખત આ યાયામ કરો. આનાથી ર તવાિહનીઓ ગઠં ાયલે ા
લોહીને હૃદયની િદશામાં પાછા જવામાં મદદ મળે છે અને દુ ઃખાવો પણ ઓછો થાય છે.
te

(૩) કૅ શિનયમ પર (Calcanium Spur)

સગભાવ થામાં ીનાં વજનમાં એકંદરે વધારો થયો હોવાથી તન ે ે પગની
/

એડીમાં દુ ઃખાવો થવાની સભ ં ાવના વધી ય છે. એડીનો એકાદ નાયુતતં ુ કડક થઈને
s:/

કાંટાની જેમ ખૂચ ં ે છે. એડીના Calcanium નામક હાડકાના નાયુઓમાં સોજો
આવવાથી પણ એડીનો દુ ઃખાવો થઈ શકે છે. એક અગ યનું કારણ ચી એડીના ચપં લ
tp

વાપરવા પણ છે. આવા ચપં લને લીધે પગ પર આવતો ભાર િવભા ત થઈ જવાને બદલ ે
એક જ જ યાએ પડે છે અને એડી પર સોજો આવીને દુ ઃખાવો થવા લાગે છે. એક જ
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

થળે પડતા ભારને લીધે તે િવિશ નાયુબધં કઠણ થઈને કાંટાની જેમ ખૂચ
ં વા લાગે

ag
છે.
આ માટે સૌ રથમ પોતાના પગરખાં (ચપં લ) બદલો. ચપં લ સપાટ અને નરમ

sm
હોવાં જોઈએ. જે ચપં લમાં એડીનો ભાગ નરમ અને ડો હોય તવે ા ચપં લ પસદં કરવાં
જોઈએ. જે ચપં લમાં એડીના થાને લાકડું વાપરવામાં આ યું હોય તવે ા ચપં લ ના
વાપરો. નરમ લીપર જેવાં ચપં લ વાપરવામાં પણ વાંધો નથી.

ok
ઉપચાર : મીઠું નાખલ
ે ા ગરમ પાણીમાં પગની ઘૂટં ી સુધીના પગ ડુબાડીને
બસે ો. પગને પાણીમાં જ જમણી-ડાબી, ઉપર-નીચ ે ફેરવો. આ રીતે ૧૦ િમિનટ સુધી
પગને શક ે આપીને વ છ કપડાંથી લૂછીને પછી નવશક ે ા તલના તલે થી પગને તિળય ે

bo
માિલશ કરો.
પગની એડીના દુ ઃખાવાના લીધે કેટલાક દદીઓને પગલું મૂકે કે તરત જ
અસ ય વદે નાનાં લ ણ દેખાય છે. પિરણામ ે આવા દદીઓ ખૂબ અ વ થ બની જતા

કોઈ પણ વદે નાશામક (પઇ ે ન કીલર) દવાઓ લશ e/

હોય છે. ખૂબ દુ ઃખાવો થતો હોય તો વદૈ ્ યકીય સલાહ અવ ય લો, પરંત ુ મન ફાવ ે તે રીતે
ે ો નહીં.
.m
(૪) ટ્ રેચ મા સ (Stretch Marks)
સગભાવ થામાં છ ા, સાતમા મિહના પછી કુ દરતી રીતે થતા ગભાશયના
m

િવકાસને લીધે ીના પટે ની વચા તણાય છે અને પટે પર તણાવના િચ નો પણ દેખાય
છે. વચા નીચન ે ી ચરબીનો તર પણ તણાતો હોવાથી તન ે ાં િચ નો પણ દેખાય છે. જેને
ra

ટ્ રેચ માક્ સ (Stretch Marks) કહેવામાં આવ ે છે.

આ ટ્ રેચ મા સને આયુવદમાં ‘િકિકવસ કહેવામાં આવ ે છે. ટ્ રેચ
leg

માક્ સની તી રતા વચાના તણાવાની મતા (Skin Tone) પર આધારીત હોય છે.
પટે પર આ િનશાનીઓ ન પડી ય તે માટે હાલ બ રમાં અનક ે રીમ મળે છે.
આમાંની કેટલીક રી સમાં વપરાતા ત વો ગભ માટે ઘણાં ઘાતક હોય છે. તથ ે ીજ
બ રમાં મળતી રી સનો ઉપયોગ શ ય હોય યાં સુધી ન કરવો. વચા પર લગાવલે ી
te

રીમને લીધે પણ ગભને નુકસાન થઈ શકે છે, કારણ કે વચા ારા પચન થયલે ી
દવાઓ લોહીમાં શોષાઈને ગભ સુધી પહોંચી શકે છે. તથ
ે ી જ સગભાવ થામાં ફેિશયલ કે
/

લીચ કરવાનું ટાળવું જોઈએ. જો જ ર લાગે તો ઘરગ થુ પદાથ અને વન પિતનો

s:/

જ ઉપયોગ કરીને કરવુ.ં

પટે પર ટ્ રેચ મા સ પડે તો પણ રસૂિત પછી તે ધીમ ે ધીમ ે જતા રહે છે.
tp

રસૂિત બાદના છ મિહનામાં યો ય સારવાર કરવાથી આ િનશાનીઓ અવ ય ય છે.

ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ે ી બાબતો
ગભના છ ા-સાતમા મિહનાથી લઈને રસૂિત પછીના ૬ મિહના સુધી નીચન

ag
તમ ે આયુવદ િન ણાતની સલાહ મુજબ કરી શકો.
(૧) કરેણનાં પાંદડાંથી િસ કરેલ ંુ તલે ધીમ ે ધીમ ે પટે પર લગાવો.

sm
(૨) ચદં ન, જેઠીમધ, કુ ડા, નાગરમોથ, હળદર, કડવો લીમડો, તુલસી, મિજઠ
આ દવાઓના પાવડર છાશ કે પાણીમાં પલાળી તન ે ો પટે પર લપે કરવો. જેમના પટે પર
ચરબી (fat) વધારે હોય તમે ને આ લપે થી ઘણો ફાયદો થાય છે. સગભાવ થામાં આ

ok
દવાઓનો લપે કરવો અને સુકાઈ ય પછી નવશક ે ા પાણીથી ધોઈ નાંખો. રસૂિત બાદ
આ લપે નો ઉપયોગ ઉબટણ તરીકે કરવો. એટલ ે પાઉડરને છાશમાં પલાળી પટે પર
ચરબી અને િચ ન હોય તે જ યાએ પાઉડર ચોળી ચોળીને ધીમ ે ધીમ ે મલે કાઢવો.

bo
આનાથી ટ્ રેચ માક્ સ તો ય છે જ સાથે ચરબી ઘટવામાં પણ મદદ મળે છે.
(૩) શતધૌત દ્ ય ૃત Stretch Marks માટે ઉપયોગી ષધ છે. Stretch
Marks થયા હોય યાં િદવસમાં બે વખત આ શતધૌત દ્ ય ૃત હળવા હાથે લગાવો.

e/
(૪) ઓિલવ ઑઇલ પટે પર લગાવવાથી પટે ની વચાની તણાવ મતા વધે
છે. જેના લીધે Stretch Marks ઓછા પડે છે.
.m
ટ્ રેચ મા સની સાથે ઘણી વાર પટે પર ખજ ં વાળ પણ આવતી હોય છે.
આવામાં આંગળીઓના નખથી ખજ ં વાળવું નહીં, કારણ કે ઘણી વાર નખના િનશાન
m

રહી જવાની સભ ં ાવના હોય છે. પટે ની વચા પર વધુ ખજ ં વાળ આવતી હોય તો મધુર
ષધોથી (શતાવરી, જેઠીમધ, સારીવા) ‘ઉપરસાલ’ બોરના કાઢામાં િસ કરેલ ંુ ઘી
ra

આયુવદ િન ણાતની સલાહ મુજબ લવે .ંુ આનાથી ખજ ં વાળ ઓછી થવામાં ચો સ મદદ
મળશ.ે
leg

(૫) પગના ગોટલા ચઢવા (Leg Cramps)

શરીરનું વજન સહન કરવાનું કામ આપણા પગ કરતા હોય છે.
સગભાવ થામાં ીનું વજન કુ દરતી રીતે જ વધતું હોવાથી પગને વધારાનો ભાર સહન
te

કરવો પડે છે. ગભને વ ૃદ્ િધ-િવકાસ માટે સામા ય રીતે ચોથા મિહનાથી કૅિ શયમની
જ ર હોય છે. જો સગભાના ખોરાકમાંથી પૂરતા રમાણમાં કૅિ શયમ ન મળતું હોય તો
ે ા હાડકાંઓમાંથી કૅિ શયમ ખચાઈને ગભને મળે છે. પિરણામ વ પ સગભા ીમાં
/

તન
s:/

કૅિ શયમનું રમાણ ઘટવા લાગે છે અને પગના ગોટલા ચઢવાની, હાથ-પગની
આંગળીઓ વાંકી થવાની તકલીફો થવા લાગે છે. એટલું જ નહીં, બાળકના જ મ પછી
તને ામાં કૅિ શયમની ઊણપને લીધે આંકડી આવવા જેવાં લ ણો જોઈ શકાય છે.
tp

આ બધી તકલીફો ન થાય એ માટે ગભસ ં કારશા માં આ પહેલાં

સમ વાયલે ા આહાર અને પ યનું યો ય આયોજન કરવુ.ં સગભા ીને સામા ય રીતે
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

રિતિદન ૧૦૦૦ િમિલ રામ કૅિ શયમની જ ર હોય છે. વદૈ ્ યની સલાહ મુજબ

ag
કૅિ શયમની ગોળીઓ લવે ામાં વાંધો નથી, પરંત ુ આપણા ખોરાકમાં પણ કૅિ શયમયુ ત
પદાથો હોવા જોઈએ. સામા ય રીતે એક લાસ દૂ ધમાં (પાણી િવનાના) રપ૦થી ૩૦૦
િમિલ રામ કૅિ શયમ હોય છે. સવાર-સાંજ દૂ ધ પીવાથી (એક-એક લાસ) કૅિ શયમ

sm
દૂ ધમાંથી જ મળી જશ.ે તમે જ રોિજદં ા ખોરાકમાં ભરપૂર ફળ, મથ ે ી િસવાયનાં લીલાં
શાકભા , ફણગા યા િવનાના કઠોળનો ઉપયોગ અવ ય કરવો. તમે જ રોજ સવારે
૧પ િમિનટ કુ મળા તડકામાં અવ ય બસ ે વુ.ં આનાથી વચાની નીચ ે િવટાિમન ડી-૩

ok
તય ૈ ાર થઈને કૅિ શયમના પચનમાં મદદ પ બને છે. એ જ રીતે માટી ખાવાની ગમ ે
તટે લી ઇ છા થાય તો પણ તે ન ખાવી, કારણ કે તન ે ાથી કૅિ શયમનું તો ઠીક પણ
લોહનું રમાણ પણ ઘટે છે. કેટલીક વાર કૅિ શયમની ઊણપ ન હોવા છતાં પગના

bo
ગોટલા ચઢવાની સમ યા થતી હોય છે. આવામાં તલના તલે ને નવશક ે ંુ ગરમ કરી પગના
ગોટલાને હૃદયની િદશામાં તલે ચોળો. એ પછી ગરમ પાણીની થલ ે ીથી શક ે વાથી રાહત
થશ.ે એ જ રીતે રોજ સવારે પગ પર તડકો આવ ે એ રીતે કુ મળા તડકામાં બસ ે ો.

e/
પગના ગોટલા ચઢવાની સમ યા માટે નીચ ે જણાવલે ા બે યાયામ સગભા ી
માટે લાભદાયી બનશ.ે ગભધારણ થાય યારથી જ આ યાયામ કરવામાં આવ ે તો
.m
પગના ગોટલા દુ ઃખવાની તકલીફ ઓછી થશ ે અથવા થશ ે જ નહીં.
ં ર-૧
યાયામ નબ
m

ભીંત તરફ મોઢં ુ કરીને ઊભા રહો. હાથના પ ં ની આંગળીઓ ઉપરની

િદશામાં આવ ે એ રીતે હાથને ભીંત પર ટેકવો. હાથ સીધા રાખો. ખૂણથ ે ી વાળશો નહીં.
ra

શ આતમાં ડાબો પગ ભીંત તરફ લઈ ઓ. એ વખતે ઘૂટં ણ વાળશો તો ચાલશ.ે એ

પછી જમણો પગ થોડો પાછળ લઈ જઈને સીધો કરો. તન ે ાથી જમણા પગ પર ખચાણ
leg

આવશ.ે તન ે ે Calf Muscle Stretching કહે છે. આ િ થિતમાં જમણા ગોટલા પર

તાણ પડે છે અને અહીંના નાયુઓ પર તાણ આવવાથી યાંનો ર ત રવાહ બરાબર
થાય છે. આ િ થિતમાં ૧પ-૨૦ સક ે ડ રોકાવુ.ં એ પછી જમણા પગને મૂળ િ થિતમાં
લાવી આગળ ઘૂટં ણથ ે ી વાળવો. એ પછી ડાબો પગ પાછળ લઈ જઈ ટ ાર ઊભા રહી
te

ડાબા પગને તાણ આપવો. આમ બન ં ે પગના ગોટલાને તાણ આપી તને ે યાયામ આપવો.
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
sm
ok
ં ર-૨
યાયામ નબ
આ યાયામ ભીંતનો આધાર લીધા િવના કરી શકાય. આમાં રારંભે કોઈ

bo
પણ એક પગને ઘૂટં ણથ ે ી વાળો. યો ય તાણ પડે તે માટે પાછળ લીધલે ો પગ સીધો
રાખવો જ રી છે. એ જ રીતે તાણ યવિ થત બસ ે ે તે માટે ઘૂટં ણમાંથી વળેલા પગ પર
બનં ે હાથ મૂકી શરીરનું સતં લુ ન કરવુ.ં આ િ થિતમાં ૧પ થી ૨૦ સક ે ડ રહીને મૂળ
િ થિતમાં આવવુ.ં એ પછી આવું જ બી પગે કરવુ.ં
e/
.m
m
ra

ઉપરો ત બન ં ે યાયામ િદવસમાં ૨-૩ વખત કરવાથી પગના ગોટલા ચઢવા

leg

કે દુ ઃખવાનું રમાણ ઘટે છે.

આ યાયામથી થાિનક િધરાિભસરણ સુધરે છે. તન ે ાથી નાયુને યો ય
રમાણમાં રાણવાયુ મળે છે. જેના લીધે થાિનક િધરાિભસરણ યવિ થત થવાથી
te

પગના ગોટલાની સમ યાથી મુિ ત મળે છે.

(૬) ઘૂટં ણનો દુઃખાવો (Knee Joint Pain)

/
s:/

અગાઉ જણા યું તમે ગભાવ થામાં વધતા કુ દરતી વજનને લીધે કેટલીક
ીઓને તમે ાંય ખાસ કરીને થૂળ ીઓમાં ઘૂટં ણનો દુ ઃખાવો જોવા મળે છે. આમાં
મુ ય વ ે ઘૂટં ણના થાને દુ ઃખાવો જોવા મળે છે.
tp

ે ા તલના તલે થી ઘૂટં ણની વાટકી પર

ઘૂટં ણમાં દુ ખાવો થતો હોય તો નવશક
હળવા હાથે વતુળાકારે માિલશ કરો. ઘૂટં ણની પાછળની તરફ ઊ વ િદશામાં માિલશ
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ે ીથી શક
ે ો.

ag
કરો. એ પછી ગરમ પાણીની થલ
ઘૂટં ણના દુ :ખાવા માટે યાયામ –

sm
પીઠ પર ચ ા સૂઈ ઓ. દુ ઃખતા ઘૂટં ણ નીચ ે ચાદરની ઘડી મૂકવી. હવ ે

ok
ઘૂટં ણને હાથ લગા યા િવના એ રીતે દબાણ આપો કે ઘૂટં ણ ચાદરની િદશામાં અદં ર
નીચન ે ી તરફ ખચાય. ઘૂટં ણ નીચ ે દબાય એ િ થિતમાં તન
ે ે ૧પથી ૨૦ સક
ે ડ રાખો.
પછી પહેલાંની મુદ્રામાં લઈ આવો. આ યાયામથી ઘૂટં ણના થાને યો ય

bo
િધરાિભસરણ થાય છે. તમે જ ઘૂટં ણના નાયુઓનું જોડાણ મજબૂત થવામાં મદદ
મળશ.ે એ ઉપરાંત િનયિમત યાયામથી ઘૂટં ણનો દુ ઃખાવો ઓછો થાય છે.

(૭) કમરનો દુઃખાવો (Low Back Pain)

e/
સગભાવ થામાં કુ દરતી રીતે જ ીના પટે નો ઘરે ાવો વધતો ય છે. પિરણામ ે
.m
કમરના નાયુઓ પર ખચાણ આવતાં ીએ કમરના દુ ઃખાવાનો સામનો કરવો પડે છે.
ે વાની અયો ય રીતને લીધે પણ કમરનો દુ ઃખાવો થતો હોય છે.
એ જ રીતે ઊઠવા-બસ
(Faulty Posture Leading to Lumbar Lardosis) આ માટે સગભાએ
m

કેટલીક ચો સ બાબતોનું યાન રાખવાનું હોય છે.

• ખુરશીમાં ટ ાર બસ
ે ો.
ra

• પાછળ ટેકો લવે ો હોય તો કમરને આધાર મળે એ માટે પાછળ તિકયો મૂકવો.
• તિકયો લવે ાથી કમરના નાયુઓ પર તાણ ઓછી પડે છે.
leg

• કડક અને સપાટ પથારીમાં ઘવુ.ં

• પીઠ અને કમર પર રોજ નવશક
ે ા તલના તલે થી માિલશ કરવી.
te

સગભાવ થામાં છે લા રણ મિહનામાં ઘરે ાવો વધી જવાથી આ તકલીફમાં

પણ વધારો થાય છે. એ માટે નીચ ે સૂચવલે ા યાયામ કરવામાં વાંધો નથી.
/

યાયામ-૧
s:/

બન ં ે પગ વ ચ ે થોડું અતં ર રાખો. એ

ં ે હાથ કમર પર મૂકી ઊભા રહો. બન
પછી પગ હલા યા િવના પીઠના મણકા ટ ાર રાખીને જેટલા શ ય તટે લા જમણી તરફ
tp

વાંકા વળો. શરીરનો કમર સાથે ૯૦ નો ખૂણો બને એ રીતે વાંકા વળો. ૦ આવું ડાબી
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

તરફ પણ કરો. આનાથી કમરના નાયુઓ પરનું દબાણ ઓછું થઈ તમે ને િશિથલ

ag
થવામાં મદદ મળશ.ે નાયુ િશિથલ થવાથી દુ ઃખાવામાં રાહત થશ.ે

sm
ok
bo
યાયામ-૨
બાળક ભાખોિડયાં ભરે તમે પ ં અને ઘૂટં ણ જમીન પર ટેકવો. પીઠના

તાણ આવશ.ે આ િ થિતમાં ૧પથી ૩૦ સક e/

મણકા ટ ાર રાખો. ગરદન નીચ ે કરી પહેલાં ડાબી બાજુ જુ ઓ. આનાથી જમણી તરફ
ે ડ રહો. એ પછી જમણી તરફ જુ ઓ.
.m
આનાથી ડાબી બાજુ તાણ આવશ.ે આ િ થિતમાં ૧પથી ૩૦ સક ે ડ રહો. આનાથી
મણકા અને કમર પર તાણ આવ ે છે અને દુ ઃખાવામાં રાહત થાય છે.
m
ra
leg

યાયામ-૩
બનં ે પગ વ ચ ે અતં ર રાખી ઊભા રહો. પીઠના મણકા ટ ાર રાખો. એ પછી
બનં ે હાથ જમીનથી સમાંતર રેખામાં સીધા કરો. એ પછી પીઠથી વાંકા વળીન,ે
કોણીએથી વાંકા વ યા િવના, ઘૂટં ણ વા યા િવના ડાબા હાથથ ે ી જમણા પગને પશ
te

કરવાનો રય ન કરો. એ પછી ફરી મૂળ િ થિતમાં આવી જમણા હાથથી ડાબા પગને
પશ કરો. આવું મા ર ૪-૫ વખત જ કરો. ઉપરો ત બધા જ યાયામ કરતાં પહેલાં
/

તમારા ડૉ ટરની સલાહ અચૂક લો, કારણ કે બીમારી-લ ણ અને યિ ત મુજબ

s:/

યાયામમાં ફેરફાર કરવા જ રી હોય છે. એ જ રીતે કેટલીક વખત શરીરની રકૃ િત
અનુસાર અને ગભાવ થા મુજબ િવિશ લોકોને કેટલાક યાયામ માફક આવતા
tp

નથી. દા.ત. ગભાશયના મુખ પર ટાંકા લીધા (Cervical Stiches) હોય તણ ે ે

આમાંથી કોઈ પણ યાયામ જરાય ન કરવા જોઈએ.
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
sm
ok
(૮) કબિજયાત અને મસા (Constipation and Piles)

bo
સગભાવ થાની રાસદાયક એવી એક સમ યા એટલ ે કે કબિજયાત.
ગભાશયના િવકાસને લીધે ગભાશયના આંતરડા ઉપર દબાણ આવ ે છે. આનાથી
આંતરડાની પાણી સઘં રી રાખવાની મતા ઘટે છે. એવામાં ઘણી વખત ીને લોહની
ગોળીઓ ચાલતી હોય છે. તન
e/
ે ાથી કબિજયાતનું રમાણ વધે છે. એ રીતે પાચનશિ ત
પણ ઘટે છે. એના લીધે મળનો ભાગ બરાબર તય ૈ ાર થતો નથી. સડં ાસમાં જોર
.m
આપવાથી ગુદા ભાગે કાપા (Fissure) પડે છે અને દુ ઃખાવો તમે જ બળતરા જેવી
તકલીફ ઊભી થાય છે. ગુદા ભાગમાં ફૂલલે ી ર તવાિહનીઓ (Varicose Veins)
જોર કરવાથી ફૂટી જતી હોવાથી મળ રવ ૃિ વખતે ર ત રાવ (Haemorroids)
m

જેવાં લ ણો પણ જોવા મળે છે. આને જ યવહાિરક ભાષામાં આપણે મસા (Piles)
કહીએ છીએ. આના લીધે ચાલતી કે બસ ે તી વખતે સગભા ીને દુ ઃખાવો પણ થઈ શકે
ra

છે.
પોતાના આહાર અને આચરણમાં સીધી સરળ બાબતોનો સમાવશ
ે કરવામાં
leg

આવ ે તો આ સમ યાઓ રોકી શકાય છે.

(૧) આહારમાં લીલાં મરચાં અને કાળા મસાલાનો વપરાશ સદંતર બધં કરો.
ે ા થાને રસોઈમાં સયં મપૂવક લાલ મરચું અને ધાણા ના પાવડરનો
તન
te

ઉપયોગ કરો.
(૨) ખોરાકમાં કાળી દ્ રા (સૂકો મવે ો)નો ભરપૂર ઉપયોગ કરો. મફળ,
/

ં ીનો ભરપૂર ઉપયોગ કરો.

દાડમ, નારંગી, મોસબ
s:/

(૩) સૂકા પદાથ, ટીન ફૂડ, વાસી ખોરાક, ફા ટ ફૂડ ખાશો નહીં.
(૪) ભોજનમાં છાશ, માખણ અને ઘી ભરપૂર લો.
tp

(૫) કડક જ યાએ ન બસ

ે ો.
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

મસાની તકલીફ હોય અને યાં દુ ઃખાવો થતો હોય તો મળ ારે ઘી લગાવીન,ે

ag
નવશક ે વુ.ં આ નવશક
ે ા પાણીના ટબમાં બસ ે ા પાણીમાં એક ચમચી હળદર નાખવામાં
વાંધો નથી. આ ઉપચાર છતાં ફેર ન જણાય તો તરત જ તબીબી સલાહ લો. કારણ કે
આ તકલીફના િનવારણ માટે સડં ાસ સાફ આવ ે તે અ યતં જ રી છે.

sm
(૯) છાતીમાંં બળતરા (Heart Burn/Hyperacidity)
ઘણી વાર પોતાની ખાવાપીવાની અયો ય ટેવ અને અયો ય આચરણને લીધે

ok
સગભા ીને આ લિપ (Acidity)ની તકલીફ થાય છે. વધારે તીખા, ગરમ,
ચટકીલા, તલૈ ી પદાથોનો ખોરાકમાં ઉપયોગ, ઉતાવળે જમવુ,ં અિત મ, અિત િચતં ા,
િદવસે ઘવું અને રા રે ગરણ, વધારે ખાટંુ ખાવુ,ં વાસી, રીઝમાં રાખલ
ે ંુ ખાવાથી,

bo
મસાલાયુ ત આહારથી, તમે જ ફા ટ ફૂડ કે ટીન ફૂડનું ખાવાથી આ લિપ થતાં
છાતીમાં બળતરાની તકલીફ થઈ શકે છે. ઉપરો ત બધી બાબતો ય – તબીબી
સલાહ મુજબ ષધ લવે ાથી આ તકલીફમાં રાહત થઈ શકે છે.

e/
સાતમા-આઠમા મિહને ઘણી સગભા ીઓને એક કે બી શારીિરક
િ રયાઓને લીધે આ તકલીફ થતી હોય છે. આ મિહનાઓમાં ગભાશયનો ઘરે ાવો વ યો
.m
હોવાથી પટે અને છાતીના પડદા (Diaphragm) પર દબાણ આવ ે છે. રસૂિત બાદ
આ દબાણ ઓછું થાય છે અને બળતરા પણ મટી ય છે, તથે ી બળતરા થાય છે.
m

ડાબા પડખે સૂવાથી અને માથા નીચ ે તિકયો લવે ાથી આ તકલીફમાં કેટલક
ે
ં ે રાહત રહે છે.
અશ
ra

તમને બળતરા વધારે થતી હોય તો તબીબી સલાહ લવે ી લાભદાયી છે.
મિે ડકલ ટોરમાં મળતી ‘ગુલાબી દવા’ પોતાની ઇ છાનુસાર યારેય ન લશ ે ો. આનાથી
પાચનશિ ત ઘટે છે તમે જ આપણે જે ખોરાક ખાઈએ છીએ તન
leg

ે ંુ આહારરસમાં
પાંતર થવાની રિ રયા પણ યવિ થત થતી નથી. તથ ે ી જ મન ફાવ ે તમે દવા
લવે ાને બદલ ે તબીબી સલાહ લો.

(૧૦) ઉબકા આવવા અને લટી થવી (Nausea and Vomiting)

te

ઘણી ીઓમાં જોવા મળતી આ તકલીફમાં સાધારણપણે ગભના રથમ

/

રણથી ચાર મિહના સુધી ઓછાવ ા રમાણમાં ઉબકા આવવા કે ઊલટીની તકલીફ
s:/

થતી હોય છે. શ આતના કેટલાક િદવસ ીના શરીરને ગભની ટેવ ન હોવાથી આવું
થાય છે, પરંત ુ ધીમ ે ધીમ ે ઉબકા-ઊલટીનું રમાણ ઓછું થાય છે.
સવારે ઉબકા આવવા અને ઊલટી થવાનું રમાણ વધારે હોય છે. એવું જોવા
tp

મ યું છે. આવા સમય ે દ્ ર ય પદાથોને બદલ ે ખારેક, ખજૂર, મમરા કે જુ આરની ધાણી,
કોરી ભાખરી કે ચણા આમાંથી કોઈ પદાથ ખાવો જોઈએ. જોકે ખારી કે ટો ટ જેવા
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ે રી રોડ ટ્ સ િબલકુ લ નહીં ખાવા જોઈએ. આ િસવાયના સમય ે તમારો કાયમી

ag
બક
ખોરાક લવે ો જોઈએ. જો ઊલટી વધારે થતી હોય તો કાળી માટીના ટુકડાને એકદમ
ગરમ કરીને ઠંડા પાણીમાં ઠારો. આ િ રયા પાંચ-છ વખત કયા બાદ એ પાણીને ઠંડું

sm
કરીને પીવો. એ જ રીતે ચાર ભાગ આમળા પાવડર અને એક ભાગ િસધં વ મીઠુંન ંુ
િમ ણ તય ૈ ાર કરી રાખો. આ િમ ણને આવતા જતા ચપટી ચપટી મોંમાં મૂકતાં રહો.
ઊલટી અને ઉબકામાં બોરના પાવડરથી પણ ફાયદો થાય છે.
ઉબકા-ઊલટીથી જો સગભા ીમાં શારીિરક અશિ ત, મોં સુકાઈ જવુ,ં

ok
અિતશય થાક જેવાં લ ણો જોવા મળે તો તરત જ તબીબી સલાહ લવે ી જ રી છે.

(૧૧) ાસ ચઢવો (Difficulty in Breathing)

bo
કેટલીક સગભા ીઓમાં થોડાક મથી પણ ાસ ચઢવાની તકલીફ જોવા
મળે છે. સામા ય રીતે થૂળ ીઓમાં આ સમ યા વધુ જોવા મળે છે. તમે ાંય ગભના
િવકાસની સાથે ગભાશયનો ઘરે ાવો પણ વધતો હોય છે. આમ તો સામા ય સજ ં ોગોમાં

e/
આઠમા-નવમા મિહનામાં વધલે ા આ ગભાશયનું દબાણ છાતી અને પટે વ ચન
પર (Diaphragm) પડવાથી ાસ ચઢી શકે છે. જોકે ાસ ચઢવાના બી ં કારણો
ે ા પડદા
.m
પણ હોઈ શકે છે. જેમ કે ઍનિે મયા, સનત ં રને ઇ ફે શન લાગવું (Respiratory
Tract Infection), અ થમા કે હૃદયરોગ (Heart Disease)ને લીધે જો સગભા
ીને ાસ ચઢતો હોય તો તરત જ તબીબી સલાહ અને સારવાર લવે ી અિત આવ યક
m

છે.

(૧૨) પગ પરના સો (Pedal Edema)

ra

ગભાશયના વજનને લીધે સાતમા મિહના પછી પગ પર આ રકારના સો

ં ે કુ દરતી રિ રયા છે. જોકે સો નું રમાણ અ યાિધક હોય
leg

આવવા એ કેટલક ે અશ
અને સાથે જ હાઇ લડ રેશર અને પશ ે ાબમાંથી રોટીન જતું (Pro-teinuria)
હોવાનાં લ ણો જોવા મળે તો એને અ યતં ગભ ં ીર બાબત માનવામાં આવ ે છે. આને
તબીબી ભાષામાં Preaclampsia તરીકે ઓળખવામાં આવ ે છે. Preaclampsia
te

હોય તવે ી સગભા ીની સિવશષે કાળ લવે ી પડે છે. સપં ણ ૂ િવ ાંિત અને અનુભવી
ીરોગ િન ણાતની સલાહ અને સારવાર લવે ી આ સજ ં ોગોમાં અિત આવ યક હોય છે.
/

આયુવદ મુજબ આવા સો ના અ ય કારણોમાં જોઈએ તો પચવામાં ભારે,

s:/

આિ લય, અિતિ ન ધ (તલૈ ીય), અ યતં ખારા, તીખા, ાર જેવા પદાથોનું અિતસવે ન
(દા.ત. હાલના ફા ટ ફૂડ), વધુ રમાણમાં દહીંન ંુ સવે ન, પૂણ પકવલે ા ન હોય એટલ ે
tp

કે ‘આમ’નું (દા.ત. ફણગાવલે ા કઠોળ) વધુ પડતું સવે ન વગરે ે પણ છે. ‘આમ’નો અથ
પૂણ પકવાવ થા ન હોવી એવો થાય છે. એ જ રીતે િવ ખોરાક ખાવાથી (દા.ત.
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

દહીં + દૂ ધ + મીઠું + ભાત), વાસી ખાવાથી, માટી ખાવાથી, ઘવાના સમય ે ગરણ

ag
કરવાથી, અને યાયામનો અભાવ જેવાં કારણો પણ સો વધવાનું કારણ હોઈ શકે છે.
આવા સો ન થાય એ માટે મીઠાનું રમાણ ઓછું કરવું અથવા મીઠાનો

sm
વપરાશ બધં કરવો, દહીં-પાપડ, અથાણુ,ં ફણગાવલે ા કઠોળ, કાચાં શાકભા નો
સલાડ, અિતમાંસાહાર અને િદવસે ઘી રાતે ગરણ કરવા જેવી બાબતો
સભાનતાપૂવક અટકાવવી જોઈએ.

ok
ભોજનમાં તા છાશ, કળથીની દાળ, બાજરીની ભાખરી કે ઘ ની રોટલી,
લસણ, સાથવો, ભાત અને બાફેલા શાકનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ. સપં ણ
ૂ આરામ
કરવો.

bo
સાતમા-આઠમા મિહને કુ દરતી રીતે પણ પગે સો આવ ે તો એ તરફ દુ લ
કરવાને થાને લડ રેશર અને યુરીન ટે ટ અવ ય કરાવી લો. લડ રેશર અને
યુરીન ટે ટ નૉમલ આવ ે તો પછી િચતં ાનું કોઈ કારણ નથી.

e/
.m
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
કુદરતી સુખ રસૂિત રિ રયા
(Normal Delivery Process)

sm
સામા ય રીતે નવમા મિહનાના અતં ે ગભ કિટિવવરમાં (Head Engage-
ment In Pelvis) રવશ ે કરે છે. ગભ નીચ ે ખસે એ પછી સગભા ીને થાક
લાગવા જેવા કેટલાંક લ ણો ઓછાં અનુભવાય છે. એ જ રીતે ચિણયાનું નાડું

ok
બાંધવાથી પહેલાં જે તકલીફ થતી હતી એ પણ હવ ે નથી થતી. નવમા મિહને Head
Engagement થયા પછી યારેક કેટલીક ીઓમાં અચાનક જ ગભજળની થલ ે ી
(Amniotic Sac) ફાટી જઈને ગભજળ બહાર પડવા લાગે છે. આવા સમય ે તરત

bo
જ હૉિ પટલમાં દાખલ થવું આવ યક હોય છે.
નૉમલ િડિલવરી માટે સગભા ીએ નવમા મિહને કેટલીક બાબતોનું પાલન
અવ ય કરવું જોઈએ. આખા શરીરે નવશક
તમે ાંય પટે ની નીચન
e/
ે ા તલના તલે ની હળવા હાથે માિલશ કરવી.
ે ા ભાગ,ે સાથળ, પીઠ અને કમરના ભાગે તલનું તલે લગાવવું
જ રી છે. એ જ રીતે નૉમલ િડિલવરી માટે આયુવદ િન ણાતની સલાહ મુજબ શુ
.m
તલના તલે માં પલાળેલો નો ટુકડો રજ રાવની જ યાએ (યોિનમાગમાં) મૂકવો.
આનાથી વાયુન ંુ શમન થાય છે. તમે જ રસૂિત સમય ે વાયુની ગિત યો ય રહેવાથી
નૉમલ િડિલવરી થવામાં મદદ મળે છે. આ િ રયા રોજ કરવી. જે ીઓને ડૉ ટરે આ
m

મિહનામાં આરામ કરવાનું ક યું તમે ણે ચો સપણે આરામ કરવો. જોકે જે ીઓને
કોઈ તકલીફ (દા.ત. બી.પી., પગે સો આવવા વગરે ે) ના હોય તમે ણે િનયિમત રીતે
ra

યોગાસન અને રાણાયામ કરવા જોઈએ.

એ જ રીતે પોતાનું ઘર વાળવામાં કે ઊભડક બસ ે ીને પોતું કરવામાં વાંધો
leg

નથી. હવ ે તો ઘરમાં ‘ઘટં ી’ નથી હોતી, તમે છતાં ‘ઘટં ી’ ફેરવવા જેવો યાયામ ચો સ
કરવો. આનાથી રસૂિત સમય ે વપરાતા નાયુ મજબૂત થાય છે. તમે ને િશિથલ થવામાં
મદદ મળે છે. એ જ રીતે પટે નીચન ે ા નાયુ મજબૂત થવાથી નૉમલ િડિલવરી થવામાં
te

મદદ મળે છે. દસમો મિહનો શ થાય એ પછી સગભા ીને પઢે ુ માં કઠણ લાગવા લાગે
છે. તમે જ વારંવાર મૂ ર રવ ૃિ ની ઇ છા થાય છે.
/

હવ ે આપણે નૉમલ િડિલવરીની રિ રયાની િ થિત અને ગભસ ં કારશા

s:/

મુજબ એનું મહ વ શું છે એની ચચા કરીશુ.ં

રસૂિતની રણ અવ થા (Steps) હોય છે.
tp

(૧) ગભાશયના મુખનું સપં ણ

ૂ ખૂલી જવુ.ં (Full Dilatation of
Cervix)
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

(૨) બાળકનું (ગભનુ)ં આગમન. (Delivery of Baby)

ag
(૩) અપરાનું આગમન. (Delivery of Placenta)

રસૂિતની રથમ અવ થા

sm
ok
bo
સગભા ીના િદવસ પૂરા થાય એટલ ે કે ગભનો પૂરેપરૂ ો િવકાસ થાય એ
પછી દસમા મિહનામાં સગભા ીને રસૂિત થવા માટેની કુ દરતી ‘ રસૂિત વદે ના’
આવવાની શ આત થઈ ય છે. આ ગભાશયનું અગ
e/ે ી શા ીય માિહતી દરેક
ં ન
સગભા ીને હોય તે ખૂબ જ રી છે. પરંત ુ રસૂિત વદે ના િવશન ે ી માિહતી કોઈ સગભા
.m
ીને હોતી નથી. આવામાં રસૂિતભયને લીધે પહેલાથી િચતં ા ર ત રહેતી સગભા ી
કળ આવવાની શ આત થાય એટલ ે વધુ ભયભીત થઈ ય છે. આવામાં જો આ તન ે ી
પહેલી રસૂિત હોય તો તો પૂછવું જ શુ?ં મારો અનુભવ કહે છે કે જો તન ે ે આ અગં ને ંુ
m

ાન પહેલાંથી જ હોય તો તે ી ‘ રસૂિત’નો પણ ‘આનદં ’ માણી શકે છે. ‘ રસૂિત

કળ’ આવ ે એટલ ે ચો સ શું થાય છે તો સામા ય રીતે પટે માં દુ ઃખાવો ન થતાં સૌ રથમ
ra

કમરમાં દુ ઃખાવો થાય છે અને કમરના મ ય ભાગે દુ ઃખાવો થઈ એ કળ આગળ પટે સુધી
આવ ે છે.
leg

નવ મિહના નવ િદવસ પૂરા થાય એટલ ે સગભા ીએ આયુવદ િન ણાતની

સલાહ મુજબ પ૦ િમ.િલ. દીવલે (એરંડીનું તલે ) નવશકે ા પાણી કે તા છાશ સાથે લવે .ંુ
તમે જ પટે પર ઉપર સૂઠં , પીપરીનો દીવલે માં િમ સ કરીને બનાવલે ો લપે લગાવવો.
આનાથી રસૂિતકળા આવવામાં મદદ મળે છે. એટલ ે કે ગભાશયના મુખને યો ય રીતે
te

ખૂલવામાં મદદ મળે છે. એ જ રીતે ગભાશયની આકું ચન રિ રયા સુ યવિ થત રીતે
થાય છે.
/
s:/

રસૂિતની રથમ અવ થામાં બે કળ વ ચ ે ૧૫-૨૦ િમિનટનું અતં ર હોય છે

અને આ કળ ૧૦થી ૨૦ સક ે ડ સુધી રહે છે. યાર બાદ બે કળ વ ચન ે ંુ અતં ર ઓછું
થતું ય છે અને એકથી રણ િમિનટે પણ કળ આવવા લાગે છે. આ કળ રીસ
tp

ે ડ સુધી ટકે છે. ગભાશયનું મુખ પૂણપણે ખૂલી ન ય યાં સુધી આ કળ સહન
સક
કરવાની હોય છે. જેમ જેમ કળ વ ચન ે ંુ અતં ર ઘટતું ય છે તમે તમે ગભાશયનું મુખ
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

એક તરફથી ખૂલવા લાગે છે. રથમ વખત રસૂિત થતી હોય તો ગભાશયનું મુખ

ag
ખૂલવામાં ૧૦થી ૧૬ કલાકનો સમય લાગી શકે છે, પરંત ુ જે ીઓને પહેલાં નૉમલ
િડિલવરી થઈ ચૂકી હોય તવે ી ીઓના ગભાશયનું મુખ ખૂલવા માટે રણથી ચાર
કલાકનો સમય પૂરતો છે. ઘણી વખત સગભા ીએ કળ યારે અને કેવી રીતે આપવી

sm
એનું ાન ન હોવાથી સમ યા ઊભી થાય છે. કળ આવવી એ કુ દરતી ઘટના છે એ
દરેક સગભા ીએ યાદ રાખવું જોઈએ અને ગભાશયનું મુખ ખૂલી ન ય યાં સુધી
આ કળ સહન કરવાની હોય છે. રસૂિતની આ રથમ અવ થામાં નૉમલ િડિલવરી માટે

ok
ગભસ ં કારશા ની દૃિ એ કેટલીક બાબતો કરવાની હોય છે. જે િન નિલિખત છે –
(૧) ે ા સમય ે સૂઈ રહેવાને બદલ ે ઓરડામાં જ ચાલવાનો
બે કળ વ ચન

bo
રય ન કરવો.
(૨) બે કળ વ ચન ે ા સમય ે ‘માજરી આસન’ કરવાથી ગભાશયનું મુખ
યો ય રીતે ખૂલ ે છે.
(૩)
e/
સૌથી અગ યની વાત એટલ ે ગભાશયનું મુખ સપં ણ
‘કળ’ મા ર સહન કરવાની હોય છે. આ દરિમયાન નીચન
ૂ ખૂલ ે યાં સુધી
ે ા ભાગે જોર
.m
આપવું અયો ય છે. કળ આવ ે યારે હોઠ ભીડીને કળ સહન કરવી.
(૪) કળ આવ ે યારે ઊ વ સન કરવું અને કળ ય એટલ ે દીઘ સન
m

કરવુ.ં
(૫) કળ આવ ે એ પછી કોઈને કમર પર હથળે ીથી આધાર આપવા કહેવું
ra

ે વુ.ં
અથવા ભીંતને ટ ાર અડીને બસ
(૬) કળ જતી રહે એ પછી કમરના ભાગે નવશક ે ંુ તલનું તલે લગાવવાથી
leg

અપાન વાયુની ગિત યો ય રહેવાથી નૉમલ િડિલવરીમાં મદદ મળે છે.

(૭) સૌથી અગ યની વાત કે દરેક ીને કુ દરતે આ દુ ઃખાવો સહન
કરવાની શિ ત આપલે ી જ છે, તથ ે ાથી ભયભીત થવાને બદલ ે સહષ
ે ી તન
te

ે ો સામનો કરવો જોઈએ.

તન
એક વાર ગભાશયનું મુખ ખૂલી ય એટલ ે ડૉ ટર આપણને નીચન ે ી તરફ
/

જોર આપવાનું કહે છે. એ વખતે સડં ાસના થાને જોર આપવાનું હોય છે. આ કળ
s:/

આવવી એટલ ે ગભાશયની આકું ચન રિ રયા (Uterine Contrac-tions) હોય

છે. સગભા ીએ પોતાના ડૉ ટર પાસથ ે ી આ દુ ઃખાવા િવશન ે વી લીધી હોય
ે ી માિહતી મળ
તો તે અગ ે ો ખોટો ભય દૂ ર થાય છે. આ દુ ઃખાવો ગભાશયનું મુખ પૂરેપ ૂ ં ખૂલી ય
ં ન
tp

યાં સુધી સહન કરવાનો હોય છે. આ કળ આવતી વખતે ઘણી ીઓ ખૂબ બૂમાબૂમ,
ચીસાચીસ કરતી હોય છે, પરંત ુ આનાથી તે ી થાકી ય છે અને યારે બાળકની
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

રસૂિત સમય ે ડૉ ટર નીચ ે જોર આપવાનું કહે છે યારે તન

ે ામાં એ માટેની તાકાત

ag
રહેતી નથી. તથ ે ી જ રારંભથી જ સગભાવ થામાં ‘ રસૂિતકળા’ અને
‘ રસૂિત રિ રયા’નું શા ીય ાન દરેક સગભા ીને હોય તે ખૂબ જ રી હોય છે.

sm
રસૂિતની બી અવ થા

ok
bo
e/
રસૂિતની બી અવ થામાં બાળકની (ગભની) રસૂિત થતી હોય છે. આ
.m
બી અવ થામાં ગભાશયનુ,ં મુખ સપં ણ ૂ પણે ખૂલલે ંુ હોય છે અને ગભાશયનું આકું ચન
થતું હોય છે. આ અવ થામાં ી રસૂિત મમાં (Labour Room)માં રવશ ે ી ચૂકી
હોય છે. હવ ે પછી ડૉ ટરની હાજરીમાં તમે ના માગદશન હેઠળ ગભની (બાળકની)
m

રસૂિત થવાની હોય છે. આ સમય ે કળ આવ ે એ પછી ડૉ ટર કહે યારે નીચન ે ી તરફ
જોર આપવાનું હોય છે. ઉપિ થત ડૉ ટર અને નસ તમા ં યો ય માગદશન કરતાં જ
ra

હોય છે. કળ આવ ે એ પછી ડૉ ટરના માગદશન હેઠળ સડં ાસની જ યાએ વધુમાં વધુ
જોર આપવાનું હોય છે અને કળ ય એ પછી થોડો આરામ કરવો જ રી હોય છે. આ
અવ થામાં બે કળ વ ચન ે ંુ અતં ર સામા યપણે એકથી રણ િમિનટનું હોય છે. આ કળ
leg

રીસ સક ે ડથી લઈને િપ તાલીસ સક ે ડ સુધી ટકે છે. આ અવ થામાં યોિનમાગના

બા ય ભાગે બાળકની રસૂિત યો ય થાય એ માટે એક કાણું પાડવામાં આવ ે છે. તન ે ે
Episiotomy કહેવામાં આવ ે છે. આનાથી રસૂિત વખતે બાળકને સહજતાથી બહાર
te

કાઢી શકાય છે. આ કાણું બાળક અને અપરાની રસૂિત થાય એ પછી ટાંકા લઈને
સીવી નાખવામાં આવ ે છે. થાિનક એને થિે શયા આપલે ો હોવાથી કાણું પાડતી વખતે કે
/

ટાંકા લતે ી વખતે થતો દુ ખાવો અનુભવાતો નથી અને એટલ ે જ સગભા ીએ આ િવશ ે
s:/

જરાય ભયભીત થવાની જ ર રહેતી નથી. સામા ય રીતે બી તબ ામાં સૌ રથમ

બાળકનું માથું બહાર (Head Deliv-ery) આવ ે પછી ખભા આવ ે (Shoulder
Delivery) અને છે લ ે ધડનો ભાગ (Trunk Delivery) બહાર આવ ે છે. આ રીતે
tp

બાળકનો જ મ થાય છે. સગભા ી, તન ે ા પિરવારજન અને બાળક માટે આ ણ

ખૂબ મહ વની હોય છે. બાળકની માતા અને બાળકને નાળ કાપીને એકબી થી
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

અલગ કરવામાં આવ ે છે. બાળકનો ાસો છ્ વાસ યો ય રીતે થાય એ માટે ડૉ ટર

ag
યો ય રય ન કરતા હોય છે. રસૂિતની આ બી અવ થાને અદં ાજે પદં રથી
િપ તાલીસ િમિનટ જેટલો સમય લાગે છે.

sm
રસૂિતની રી અવ થા

ok
bo
રસૂિતની રી અવ થા એટલ ે અપરાની રસૂિત થવી. અપરા રસૂિત
(Placental Delivery)માં અપરાને પૂણપણે બહાર પાડવામાં અદં ાજે દસથી પદં ર
િમિનટ જેટલો સમય લાગે છે.
રસૂિતની આ રણય
e/
ે અવ થાઓ એકબી થી જોડાયલે ી હોય છે. જોકે
શા ના અ યાસની દૃિ એ આના રણ ભાગ કરવામાં આ યા છે. ઉપર જણાવલે ી
.m
રસૂિત રિ રયા નૉમલ િડિલવરીની છે. સગભા ી અને ગભની પિરિ થિત મુજબ
ં ોગોમાં ‘િસઝેિરયન’ પણ કરવું પડે છે.
કેટલાક સજ
સગભા ીએ રસૂિતનો સામનો કરતી વખતે એ યાદ રાખવું જોઈએ કે હવ ે
m

તે એક વને જ મ આપનાર છે અને એક વનું િનમાણ કરવું અને એને જ મ

આપવો એ આ િવ ની સૌથી મહાન અને આનદં દાયી ઘટના છે. તથ ે ી કોઈ પણ
ra

રકારનો ભય રા યા િવના, ધીરજપૂવક રસૂિતકળનો સામનો કરવાથી નૉમલ

િડિલવરી થવાની શ યતા વધી ય છે. આમાં રસૂિતની રથમ અવ થા સૌથી વધુ
leg

ધીરજ માગી લ ે તવે ી હોય છે. આમાં સગભા ીની સાથે તન ે ા કુ ટંુ બીજનોએ પણ ધીરજ
રાખવાની જ ર હોય છે. ‘યો ય તબીબી સલાહ’ મુજબ િસઝેિરયન કરવું એ જુ દી
વાત છે અને ‘એને સહન નહીં થાય’ એટલ ે િસઝેિરયન કરવું એ જુ દી વાત છે. આ
વખતે બધાએ જ ધીરજ ધરવી જ રી હોય છે. એવું જોવા મ યું છે કે જે ીઓ
te

ગભસ ં કારશા માં વણવાયલે ી બાબતોનું પાલન કરે છે. તમે ની નૉમલ િડિલવરી થવાની
સભં ાવના તો વધારે હોય જ છે. સાથે જ બાળક વ થ અને સુદં ર જ મ ે છે. ગભ રહેવો
/

અને રસૂિત થવી એ અ યતં કુ દરતી રિ રયા છે. તથ ે ી જ સગભા ીએ કે તન ે ા

s:/

પિરવારજનોએ આ અગ ં ે કોઈ હાઉ ઊભો ન કરવો અથવા િવના કારણ ભયભીત પણ

ન થવુ.ં એવું પણ જોવા મળે છે કે કેટલીક સગભા ીઓ સગભાવ થામાં શારીિરક-
tp

માનિસક તરે એટલી ગભરાઈ ય છે કે ‘ગભાવ થા’ એમના માટે કોઈ અસા ય
બીમારી હોય એવું તમે ને લાગે છે. ગભ રહેવો અને રસૂિત રિ રયા િવશન ે ંુ કોઈ ાન
ન હોવાથી અને આજુ બાજુ ની અનક ે ‘જણી’ઓના અનુભવ િવનાકારણ મન પર લઈ
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

લવે ાથી ઘણી વાર સગભા ી બહુ ગભરાઈ ય છે. તથ ે ી જ ‘ગભ થાપન’ કરતાં

ag
પહેલાં પિત-પ ની બન ે ‘ગભસ ં કારશા ’નું ાન મળ
ં એ ે વી લીધું હોય તો આવી કોઈ
સમ યા ઉદ્ ભવતી નથી. ઓછામાં ઓછું પોતાના ડૉ ટરને ગભાવ થા િવશન ે ી માિહતી
અવ ય પૂછવી અને શ ય હોય તો ‘ગભસ ં કાર વગ’ જેવી Prenatal

sm
Educational Activitiesમાં અવ ય ભાગ લવે ો.

ok
bo
e/
.m
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
ં ાળ
રસૂિત બાદ ીની સભ
સગભા ીને રસૂિત બાદ ‘સૂિતકા’ કહેવામાં આવ ે છે. ગભસ ં કારશા માં

sm
રસૂિત પ ાત ીની કાળ ને િવશષે મહ વ આપવામાં આ યું છે.
રસૂિત થયા પછી તે સૂિતકાને રસૂિતગ ૃહમાંથી બહાર લાવવામાં આવ ે છે.
ે ે આ ાસન િચિક સા આપવી એટલ ે કે બધાએ તન
આ વખતે તન ે ંુ કુ તૂહલ કરવુ,ં તન
ે ે

ok
ધીરજ આપવી.
‘ત રસૂિતવદે ના બહુ સરસ રીતે સહન કરી, ત કરેલા રય નોને લીધે જ
તારી નૉમલ િડિલવરી થઈ છે, તને અિભનદં ન.’ આવાં વા યોથી તન ે ંુ મનોબળ વધારવું

bo
અને બધાએ તન ે ંુ કુ તૂહલ કરવુ,ં તન ે ી િહંમત વધે છે અને રસૂિત
ે ે આવું કહેવાથી તન
સમય ે લાગલે ો શારીિરક-માનિસક થાક દૂ ર થવામાં મદદ મળે છે.

એનો પશ કરાવો પછી બાળકના ગાલ પર ધીમથ e/

રસૂિત બાદ તરત જ ીએ પોતાના બાળકને તનપાન આપવાની
શ આત કરવી. બાળક તના રને સરખી રીતે મોઢામાં લ ે એ માટે પહેલાં તન ે ા હોઠને
ે ી આંગળીઓ ફેરવો. જે ીઓનું
.m
િસઝેિરયન થયું હોય તમે ણે પોતાના ડૉ ટરની સલાહ મુજબ તનપાન કરાવવાની
શ આત કરવી. ીના તનમાંથી રથમ ૪૮ કલાક સુધી ઘાટંુ દૂ ધ ( રાવ)
(Colostrum) આવ ે છે જે બાળક માટે ખૂબ પોષણયુ ત હોય છે. બાળકની
m

રોગ રિતકારકશિ ત વધે એ માટે આ રાવ અ યતં ઉપયોગી નીવડે છે. બાળક ચૂસે
એ પછી જ માતાના તનને દૂ ધ વધે છે. તથ ે ી જ બાળકને વારંવાર છાતીસરસો લવે ો
ra

જોઈએ. ઘણી વાર દૂ ધ નથી આવતું એમ કહીને ીઓ બાળકને છાતી પાસે લતે ી જ
નથી. આમ કરવાથી દૂ ધ ન આવવાની સમ યા વધી ય છે. તથ ે ી જ બાળકને
leg

વારંવાર તન ચૂસવા આપવાથી દૂ ધ યવિ થત આવ ે છે. માતાના બાળક ર યન ે ા

રેમને લીધ,ે બાળક તના ર મોઢામાં લઈને ચૂસવા લાગે એટલ ે માતાની િપ યુટરી
રંિથ(Pituitary Gland)માંથી Prolactin Hormone ઝરવા લાગે છે. એ પછી
તનમાં રહેલી Mammary Glands (માતાની દૂ ધની રંિથ)માંથી દૂ ધ આવવાની
te

શ આત થાય છે. ટં ૂ કમાં, દૂ ધ યવિ થત આવ ે એ માટે શ આતમાં બાળકને

વારંવાર છાતીસરસો લવે ો જોઈએ. નવ ત બાળકનો જઠરાિ ન મા ર માતાનું દૂ ધ
/

પચાવી શકે એટલો જ રદી ત થયો હોવાથી માતાનું દૂ ધ જ બાળક માટે ે આહાર
s:/

હોય છે. એ પછીના પાંચ મિહના માતાનું દૂ ધ જ બાળકનો મુ ય આહાર હોવાથી ીએ

સભાનતાપૂવક ત યો પ ી તરફ યાન આપવું જોઈએ.
tp

રસૂિતના દસ-બાર કલાક દરિમયાન ીએ કશું ખાધું નથી હોતુ.ં તમે જ

ે ો જઠરાિ ન પણ મદં થયો હોય છે. તથ
રસૂિત િ રયાને લીધે તન ે ે તરત જ
ે ી જ જો તન
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

પચવામાં ભારે ખોરાક આપવામાં આવ ે તો અપચન, ગસૅ , પટે માં વાયુનો ગોળો થવો જેવી

ag
સમ યાઓ સ ઈ શકે છે.
રસૂિત બાદ તરત જ સૂિતકાને ચાર ચમચી ઘી + ચપટી સૂઠં + ચપટી

sm
પીપરનું િમ ણ ચટાડવું જોઈએ અને તન ે ંુ પાણી પીવા આપવુ.ં રસૂિત પછીના
ે ે નવશક
૪૮ કલાક સુધી પચવામાં ભારે જેવો કે બદામનો શીરો વગરે ે જેવો ખોરાક આપવો એ
આયુવદની દૃિ એ એકદમ અયો ય વાત છે. રસૂિત બાદ ઉપર જણા યા મુજબ
ચાટણ સૂિતકા ીને ચટાડો. એ પછી યારે એને ભૂખ લાગે યારે ીને રથમ બે

ok
િદવસ હળવો ખોરાક આપો. દા.ત. ઘી + ગરમ ભાત, મગની દાળ + ઘી + ભાત,
બાજરીની ભાખરી + ઘી ઇ યાદી. રી િદવસ પછી બદામનો શીરો કે લાપશી અવ ય

bo
આપવી.
બાજરીની ગરમ ભાખરી + લીલી મથ ે ી તુવરે ની દાળ + ઘી, તમે જ ઘી
ે ી નાખલ
+ ભાતનો રોિજદં ા આહારમાં અવ ય સમાવશ ે કરો. મથ ે ીની ભા ગભાશય સક ં ોચક
હોવાથી ગભાશયને નસ
રીતે ગભાશય સક e/
ૈ િગક િ થિતમાં લાવવામાં મદદ કરે છે. તદુ પરાંત યવિ થત
ં ોચન થાય તો ીને દૂ ધ પણ ભરપૂર રમાણમાં આવ ે છે. મથ ે ીની
.m
દાંડીઓ સાથન ે ી ભા નો ઉપયોગ િદવસમાં એક વાર અવ ય કરો. શાકમાં કોળ,ુ મૂળો,
ગાજર, બીટ, પાલક, કાકડી, રાજગરો, દાળમાં મગ, કળથી અને એકદળ અનાજમાં
ઘ , ચોખા, બાજરી, જુ વાર અને જવનો ઉપયોગ સૂિતકાના ખોરાકમાં થવો જોઈએ. એ
m

જ રીતે ઋતુ અનુસાર ફળ જ ર ખાવાં. માંસાહાર કરતી ીઓએ બારમા િદવસ

પછી સયં મપૂવક માંસાહાર કરવામાં વાંધો નથી. રસૂિતના પાંચમા િદવસથી ીને
ra

અસાિડયાની ખીર અવ ય આપવી. તમે ાં યો ય રમાણમાં ખસખસ અને બદામ નાખવી.

સૂિતકા ી માટે અસાિડયાની ખીરને ે ષધ માનવામાં આવ ે છે. િદવસમાં એક
વાર આ ખીર ખાવામાં આવ ે તો ીને મળ રવ ૃિ બરાબર આવ ે છે અને ઘણી સૂિતકા
leg

ીઓમાં જોવા મળતી કબિજયાતની તકલીફ પણ ઊભી થતી નથી. એટલું જ નહીં,
અસાિડયાની ખીરને લીધે દૂ ધ પણ વધારે આવ ે છે. અસાિડયામાં Natural Growth
Hormone હાજર હોવાથી બાળકની ચાઈ અને િવકાસ યવિ થત થાય છે.
te

બાળપણમાં માતાના દૂ ધમાંથી આ Hormone મ યા હોય તો ત ણાવ થામાં તમારા

સતં ાનની ચાઈ સારી રીતે વધે છે. અસાિડયાની ખીર પાંચમા િદવસથી લઈને દોઢ
/

મિહના સુધી રોજ આપવી.

s:/

સૂિતકા આચરણ
સગભા ીની રસૂિત થાય પછી તન ે ે સૂિતકા કહેવામાં આવ ે છે. રસૂિત
tp

પ ાત બાળકની સાથે આ સૂિતકાની પણ પૂરતી સભ ં ાળ રાખવી ખૂબ જ રી હોય છે.

(૧) માિલશ નાન

ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

રસૂિત સમય ે થતાં વાયુના રકોપને લીધે ીમાં વાયુન ંુ રમાણ વધલે ંુ જોવા

ag
મળે છે. એથી જ રસૂિત પછીના િપ તાલીસ િદવસ સૂિતકા ીને માિલશ- નાન
કરાવવું જોઈએ. રોજ સવારે નાન કરતા પહેલાં સૂિતકાના શરીરને નવશક ે ા તલના

sm
તલે થી હળવા હાથે માિલશ કરવી. આ માિલશ કરતી વખતે હાથની ગિત હૃદય તરફની
હોવી જોઈએ. તલે માં તલનું તલે , શુ બલાતલે અથવા ચદં નબલાલા ાદીમાંથી કોઈ પણ
એક તલે નો ઉપયોગ કરવો. આ માિલશથી સૂિતકા ીનો થાક ઓછો થાય છે, વાયુનો
રકોપ ઘટે છે. તમે જ તન ે ી વચાનો રંગ ઊઘડે છે. એટલું જ નહીં, તન ે ે આવતા દૂ ધમાં

ok
પણ વધારો થાય છે. તન ે ાં હાડકાં મજબૂત બને છે, તન ે ી ઇ દ્ િરયોને તાકાત મળે છે.
સાથે જ તને ો થાક પણ ઊતરે છે. એવું જોવા મ યું છે કે જે ીઓને આ િદવસોમાં શક ે
ન મ યા હોય તમે ને ભિવ યમાં કમરનો દુ :ખાવો, સાંધાનો દુ :ખાવો, પટે વધવુ,ં સિં ધવાત

bo
તમે જ અ ય રકારના વાયુ િવકાર થઈ શકે છે. તથ ે ી જ આ રકારની માિલશ
સૂિતકા ી માટે ઉ મ છે. તલે માિલશ કયા પછી એકદમ ગરમ પાણીથી નાન કરવુ.ં
શરીર પર કોઈ પણ રકારનો સાબુ લગાવવાને બદલ ે કોઈ સા ં ઉબટન લગાવવું વધુ
યો ય ગણાશ.ે તથ
e/
ે ી જ મસૂરની દાળનો લોટ + િ રફળા પાવડર + હળદર +
નાગરમોથના પાવડરનું િમ ણ ઉબટન તરીકે વાપરી શકાય. નાન કરતી વખતે
.m
ીની કમર, પટે , પીઠ, સાથળને બરાબર શક ે મળે તન ે ંુ યાન રાખવુ.ં જે ીઓને
િસઝેિરયન કરા યું હોય તમે ણે પટે પરના ટાંકા તોડ્ યા પછી જ માિલશ- નાન કરવુ.ં

(૨) ધમુ ાડો – શક

m

ે
નાન કરી લીધા પછી રજ રાવની જ યાએ ધુમાડો આપવો. એક છાણાના
ra

ઢેફા પર અજમો, લસણની છાલ નાખીને ધુમાડો કરો. સામા ય રીતે રસૂિતના દસમા
િદવસ પછી ધુમાડાથી શક ે આપવાનો હોય છે. સૂિતકાના મળમૂ ર િવસજન અને
ગભાશયના રાવને લીધે એ જ યા ભીની થઈ ય છે. પિરણામ ે યાં ઇ ફે શન
leg

થવાનો ભય હોય છે. એ જ યા સુકાઈ ય અને કોઈ રકારનું ઇ ફે શન ના લાગે

એ માટે આ રકારનો શક ે આપવામાં આવ ે છે. ધુમાડામાં વપરાતી વ તુઓ
Antibacterial – Antiviral તરીકે કાય કરે છે. નાન બાદ સારી રીતે શક ે
te

લવે ાથી ીના અધોભાગમાં શક ે ંુ વા ય સા ં રહે છે. જોકે ઉનાળામાં

ે મળવાથી તન
આવો શક ે લવે ો નહીં.
/

(૩) પટે નો પ ો
s:/

જે ીઓને નૉમલ િડિલવરી થઈ હોય તમે ણે રસૂિતના પહેલાં િદવસથી જ

પટે નો પાટો (Abdominal Belt) બાંધવો. આનાથી ગભાશયની સાથોસાથ તન ે ી
tp

આસપાસના નાયુ અને નાયુબધં ને કુ દરતી અવ થામાં પાછા ફરવામાં મદદ મળે છે.

(૪) ગભાશયની શુ તા માટે

ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

રસૂિત પછી ગભાશયની શુ તા માટે રથમ દસ િદવસ સવાર-સાંજ બે

ag
ચમચી દશમૂલારી સ રમાણ પાણીમાં િમ સ કરીને સૂિતકાને આપવું જોઈએ. એ જ
રીતે ીઓ થૂળ હોય તમે ણે સવાર-સાંજ દશમૂલારી ની સાથે ગોળ અને કાળાબોળ

sm
(એિળયુ)ં નું િમ ણ લવે .ંુ દશમુલાિર એ વાયુ રકોપને ઘટાડનાર ઉ મ ષધ છે.
સાથે જ તને ા સવે નથી વાયુની ગિત સરળ થાય છે.

(૫) ત યની વ ૃદ્ િધ માટે

ok
ત ય એટલ ે ીનું દૂ ધ કે જે બાળક માટે પૂણા (સપં ણ
ૂ આહાર) હોય છે.
ભરપૂર રમાણમાં દૂ ધ આવ ે એ માટે નીચન
ે ી બાબતો કરી શકાય.
* સૂિતકાએ સવાર-સાંજ લાસ ભરીને દૂ ધ + બે ચમચા નારાયણી ક પ

bo
િમ સ કરીને પીવુ.ં
* જો પૂરતા રમાણમાં દૂ ધ ન આવતું હોય તો શતાવરી + વતં ી + સફેદ

* e/
મુસળીને દૂ ધમાં ઉકાળી ગાળીને સવાર-સાંજ પીવુ.ં
જો કેટલાક માનિસક કારણોથી દૂ ધ ઓછું આવતું હોય તો ીનું મન
.m
રસ રહે તને ી કાળ લવે ી.
* ં ોડા, લસણ, દૂ ધી, નાિળયરે , ભોંયકોળં ,ુ ચોખા અને લીલી
ભોજનમાં િશગ
ે ીનો ઉપયોગ પૂરતા રમાણમાં કરો.
મથ
m

* રોજ અસાિડયાની ખીર ખાવી. તમે ાં ખસખસ, ગોળંબી અને ચારોળી

ra

અવ ય નાખવી.
ઘણી વાર ીને પુ કળ રમાણમાં દૂ ધ આવ ે છે, પણ બાળક તન ે ે જેટલું
leg

જોઈએ એટલું જ દૂ ધ પીવ ે છે. આનાથી તન કઠણ બને છે (Breast

Engorgement). આનાથી કેટલીક વાર તનમાં દુ :ખાવો કે પ નું િનમાણ પણ થઈ
શકે છે. આવું થાય તો યારેય તન પર શક ે ો. બને એટલા ઝડપથી તબીબી
ે ના લશ
સારવાર લવે ી િહતાવહ છે.
te

(૬) સૂિતકાએ રોધ, મ, મથ ુ , શોક, જોરથી બોલવુ,ં વધારે પડતો

ૈ ન
વાહન રવાસ, વધારે ફરવુ,ં એક જ યાએ બસ ે ી રહેવું કે પછી ભૂખ ન લાગી હોય છતાં
/

ખાતા રહેવા જેવી ટેવને સપં ણ

ૂ પણે રોકવી જોઈએ. જ યા પછી સો ડગલાં અવ ય
s:/

ચાલવુ.ં
રથમ દોઢ મિહના સુધી બધી જ પરે પાળવી સૂિતકા ી અને તન ે ા બાળક
tp

બન ં ે માટે ફાયદાકારક હોય છે. એ પછી ધીમધ

ે ીમ ે પોતાનો િનયિમત આહાર ચાલુ કરવો.
સૂિતકા આચરણ એ ગભસ ં કારશા નો એક અગ યનો મુદ્દો છે. સગભાવ થામાં
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ીના બધા ધાતુ ીણ થઈ ગયા હોય છે. એવામાં રસૂિતની વદે ના અને રસૂિત વખતે

ag
ે ામાં ‘શૂ ય વ’ સ ય છે. આવામાં જો તન
જોર આપવું તમે જ ર ત રાવને લીધે તન ે ે
કોઈ બીમારી થાય તો તે મટવામાં અઘરી અને રાસદાયક હોય છે. તથ ે ી જ સૂિતકા

sm
પિરચયાનું પાલન જો ી સભાનતાપૂવક કરે તો તે ભિવ યમાં પણ તે વ થસપં રહી
શકે છે.

સૂિતકાએ કરવાના યાયામ

ok
જ યા પછી રોજ સો ડગલાં ચાલવુ.ં જેમને નૉમલ િડિલવરી થઈ હોય તમે ણે
દસ િદવસ પછી નીચ ે જણાવલે ા રણ યાયામ અવ ય કરવા.

યાયામ ન ં : ૧

bo
Abdomens (એ જ) – આમાં પીઠના ટેકે સૂઈ જઈ પગને પટે ની તરફ
ં ે હાથ માથાની નીચ ે
રાખી પ ં ને જમીન પર અડાડો. હવ ે પ ં ને ચા કયા િવના, બન
મૂકીને પછી ઊઠવાનો રય ન કરો. આવું ૨૦-૨૫ વખત કરો.

યાયામ ન ં : ૨ e/
.m
પીઠના બળે સૂઈને બન ં ે પગે સાઇિ લગ
ં કરો. આ દરિમયાન દર વખતે પગ
સીધા થાય છે કે નહીં તન
ે ંુ યાન રાખો. આવું ૨૦ વખત કરો.
m

યાયામ ન ં : ૩
પીઠના આધારે સૂઈ વારાફરતી એક એક પગ ચો કરીને ગોળ ફેરવો.
ra

આવું ૨૦ થી ૨પ વખત કરો.

ઉપરો ત યાયામ રોજ ભૂ યા પટે ે કરવા. આનાથી ભિવ યમાં પટે ફૂલવાની
leg

સભં ાવના ઘટે છે. પટે ના નાયુ પર દબાણ આવવાથી નાયુને કુ દરતી િ થિતમાં
આવવામાં મદદ મળે છે. તમે જ પટે પર ચરબી મતી નથી. તદુ પરાંત રોજ ઓમકાર
રાણાયામ કરવો. રસૂિત બાદ વાળ ખરવા, વચાનું કાળા થવુ,ં સાંધામાં દુ :ખાવો અને
te

કબિજયાત જેવી ઘણી તકલીફો થઈ શકે છે, જેની સારવાર આયુવદમાં ઉપલ ધ છે.
આ સાથે જ રસૂિત બાદ કેટલીક ીઓમાં ઉ પ થતી ‘ થૂળતા’ માટે આયુવિદક
ઉપચાર છે. જોકે આવી થૂળતા થાય જ નહીં એ માટે ‘સૂિતકા આચરણ’નું પાલન
/
s:/

કરવું વધુ યો ય છે.

બાળાંંતબ રીસી
tp

ીના ગભાશયમાં ગભ નવ મિહનાથી પણ વધુ સમય સુધી હોય છે. એ જ

રીતે અપરા, ગભજળની થલ ે ી, યોિન રાવ અને ગભાશયના રાવને લીધે રસૂિત પછી
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

આ ગભાશયની સફાઈ થાય એ ખૂબ જ રી હોય છે. કુ દરતી રીતે ગભાશયની લબ ં ાઈ

ag
૬ સમે ી અને પહોળાઈ ૩ સમે ી હોય છે. સગભાવ થામાં ગભના િવકાસની સાથે
ગભાશયની લબ ં ાઈ અને પહોળાઈ વધીને તે એક મોટા ફૂલલે ા ફુ ગા જેવો વધે છે.
રસૂિત પછી આ ગભાશય કુ દરતી િ થિતમાં આવ,ે ગભાશયની સફાઈ થાય એ માટે,

sm
દૂ ધ યવિ થત આવ ે અને સૂિતકાના વા ય માટે બાળાંતબ રીસી આપવાની રથા
છે. આમાં રર દવાઓ હોય છે. સૂિતકાને રોજ સવારે અિગયાર વા યા પહેલાં
બાળાંતબ રીસીનો એક લાડુ અવ ય આપવો. તલસાંકળીના લાડુ જેટલા જ લાડુ

ok
બનાવવામાં આવ ે છે.

બાળાંંતબ રીસીમાંં રહેલાંં ત વો

bo
e/
.m
ઉપરો ત બધી દવાઓ ૧૦ રામ
m
ra

આ દરેક સામ રી ૨૦૦ રામ

leg

ઉપર જણાવલે ી બધી વ તુઓ સાથે શુ ઘી અને ખાંડ કે ગોળ વાદ મુજબ
અને લાડુ બધં ાય એટલાં ઉમરે ો.
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
sm
ok
bo
e/
.m
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
ં ાળ
નવ ત િશશુની સભ
બાળકનો જ મ થાય એટલ ે તરત જ તન ે ા સમ ર શરીર પર તલે લગાવીને

sm
વચા પરનો ‘ઉ બ’ (ચીકણો રાવ) કાઢીને તન ે ે વ છ કરવામાં આવ ે છે. એ પછી
આ બાળકને નવશક ે ા પાણીથી નવડાવીને માતાને આપવામાં આવ ે છે. સગાંસબ
ં ધં ીઓને
આપવામાં આવ ે છે.

ok
તનપાન
જે ીઓને નૉમલ િડિલવરી થઈ હોય તમે ણે રસૂિતક માંથી બહાર આવીને
તરત જ બાળકને તનપાન કરાવવાની શ આત કરી દેવી જોઈએ. િસઝેિરયન

bo
કરા યું હોય તવે ી ીઓએ તબીબની સલાહ મુજબ તનપાનની શ આત કરવી.
સામા ય રીતે દર બ-ે રણ કલાકે બાળકને તનપાન કરાવવુ.ં ઘણી વાર દૂ ધ પીતાં
પીતાં બાળક સૂઈ ય છે અને તે ભૂ યું રહે છે. આવામાં તે યારે માગે યારે તન
ે ે
તનપાન કરાવો.
e/
.m
મળિવસજન
શ આતમાં બાળક િદવસમાં ચારથી છ વખત મળિવસજન કરે છે. પહેલા બે
િદવસ જે મળ રવ ૃિ થાય છે તમે ાં ગભાશયનો રાવ વગરે ે ભળેલા હોય છે.
m

બાળકના નખ
ra

બાળકના નખના મૂળનો િવકાસ ગભના રી મિહનાથી શ થઈ ય છે.

નખની વ ૃદ્ િધ ગભના છ ા મિહનાથી શ થાય છે, તથ ે ી નવ મિહના પૂરા થયા બાદ
જ મલે ા બાળકના નખ વધલે ા હોય છે. સામા ય રીતે દર રણ મિહને નખ ૧ સ.ે મી.
leg

વધે છે. તથ ે ી જ બાળકના નખ અવારનવાર કાપવા જોઈએ. ઘણી વાર પોતે જ

પોતાના ગાલને નહોિરયા ભરે છે, તને ી વચા નાજુ ક હોવાથી જખમ થવાની પણ
સભ ં ાવના હોય છે. નાન કરા યા બાદ તને ા નખ નરમ થતા હોય છે. આવા સમય ે
te

નઇે લકટરથી નખ કાપવા સુરિ ત હોય છે.

બાળકની ઘ
/
s:/

સામા ય રીતે શ આતના બે મિહના બાળક પદં રથી અઢાર કલાક ઘે છે.
એ પછી ઘમાં ઘટાડો થઈને તે એક વષનું થાય એ પછી દસથી બાર કલાક ઘે છે.
શ આતના કેટલાક મિહના બાળકની શરીરિ રયાનું ઘિડયાળ ગોઠવાયલે ંુ
tp

(Physiological Clock) ન હોવાથી તન

ે ે િદવસે ગવું અને રાતે ઘવું એમાં
ખબર પડતી નથી. એથી જ યારેક યારેક તે આખી રાત રમ ે છે અને િદવસે ઘી
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ય છે, પરંત ુ જેમ જેમ તન

ે ા શરીર અને ઇ દ્ િરયોનો િવકાસ થાય છે તમે તમે

ag
બાળકની શરીરિ રયાનું ઘિડયાળ સટે થયા પછી આપણી જેમ જ તન ે ામાં ગવું અને
સૂવ ંુ જેવી િ રયાઓ શ થાય છે.

sm
બાળકનું વજન : જ મ સમય ે બાળકનું વજન અઢી િકલોથી વધારે હોય એ
સારી બાબત છે. પોતાના બાળકનું વા ય અને તન ે ો શારીિરક િવકાસ સારો છે કે
કેમ એ ણવા માટે એક નાનકડી કસોટી છે. સાધારણપણે છ ા મિહને જ મના
વજનથી ‘બમણુ’ં અને એક વષ પછી જ મના વજન કરતાં ‘ રણ ગણુ’ં વજન હોવું

ok
સા ં છે. આવું હોય તો બાળકનો યો ય િવકાસ થઈ ર યો છે તમે સમજવુ.ં
ચાઈ : સવ સામા ય રીતે જ મ સમય ે બાળકની ચાઈ પ૦ સ.ે મી. હોય

bo
છે.
બાળકની આંખો : જો માતાને યોિનનું ઇ ફે શન થયું હોય તો રસૂિત વખતે
બાળકની આંખોને ઇ ફે શન લાગવાની શ યતા હોય છે. બાળકના જ મ પછી

e/
શ આતના કેટલાક કલાકમાં બાળકની આંખો લાલાશ પડતી દેખાય તો આ બાબતની
ણ તરત જ પોતાના ડૉ ટરને કરો, જેથી ડૉ ટર બાળકની આંખો માટે યો ય
.m
દવાઓનું સૂચન કરશ.ે
બાળકનો કમળો : બાળકને જ મના બ-ે રણ િદવસમાં જ આ કુ દરતી
m

કમળો (Physiological Jaundice) થતો હોય છે અને સાતથી દસ િદવસમાં

આપમળે ે સારો પણ થઈ ય છે. એ વધે નહીં એ માટે બી િદવસથી જ બાળકને
ન ન કરી સવારના કુ મળા તડકામાં પદં ર-વીસ િમિનટ સુધી રાખવુ.ં આ વખતે
ra

બાળકની આંખો પર માલ રાખવાથી તન ે ે તડકાની તકલીફ થતી નથી.

બાળકને માિલશ : આખા શરીરે તલે લગાવવુ.ં આનાથી બાળકના નાયુ
leg

અને હાડકાને તાકાત મળે છે. મજબૂત બને છે. સાથે જ બાળકની વચા પણ વ થ
રહે છે. માિલશ કરતી વખતે બાળકના તાળવામાં (માથામાં) નાિળયરે તલે જ લગાવવુ.ં
જોકે શરીર પર નાિળયરે નું તલે લગાવવું નહીં. બાળકને માિલશ માટે નીચને ાં તલે
te

વાપરવાં.
/
s:/

બાળકને હૃદયની િદશામાં હળવા હાથે મસાજ કરો. હાડકાનાં જોડાણને

tp

(Joints) વતુળાકાર મસાજ કરો. મસાજ કરતી વખતે ધીમ ે ધીમ ે બાળકના હાથપગને
યાયામ કરાવી લવે ો. માિલશ કરતી વખતે બાળકના નાકને પણ મસાજ કરો. કારણ
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

કે બાળકની આંખ અને નાકને જોડનારી Lacrimal Duct નામની નળી બધં હોઈ

ag
શકે છે. તન
ે ે ખોલવા માટે અને બાળકના નાકનો આકાર સારો બને એ માટે પણ આ
મસાજનો ઉપયોગ થાય છે.

sm
ખરેખર તો બાળકને માિલશ તન ે ાં માતાિપતાએ જ કરવી જોઈએ. એથી
આગળ વધીએ તો દાદી-ફોઈ-નાની-માસી એટલ ે કે ન કની યિ તએ જ કરવી.
બાળકને પાંચ ાને દ્ િરયોમાંથી મા ર પશ ાન જ જ મથી હોય છે અને તે પશ
ારા જ પોતાની માતા કે કાયમ તડે નાર યિ તને ઓળખતું હોય છે. જુ ઓ, બાળકને

ok
શ આતના દોઢ-બે મિહના સુધી િવિશ િ રકવ સીથી ઉપર કે નીચન ે ા અવાજો
સભં ળાતા નથી. પહેલા રણ મિહના એને વાદમાં ખાસ ખબર પડતી નથી. તન ે ી

bo
આંખોની rods અને cones નામક પશ ે ી રથમ રણ મિહનામાં િવકાસ પામલે ી હોતી
નથી. તથ ે ી રથમ રણ મિહના સુધી બાળકને ‘રંગ’ અને ‘ ડાઈ’નો િવશષે યાલ
હોતો નથી. ટં ૂ કમાં, પાંચ ઇ દ્ િરયોમાંથી મા ર પશ ઇ દ્ િરય જ જ મ ત િવકસલે ી
હોય છે. તથ

e/
ે ી જ માિલશ કરનાર યિ ત સાથે એક ભાવના મક સબ
માિલશ માતાિપતા જ કરે તો સા ં.
ં ધં બધં ાતો હોવાથી
.m
બાળકનું નાન : બાળકને રોજ નવશક ે ા પાણીથી અવ ય નાન કરાવવું
જોઈએ. નાન માટે મસૂરની દાળના લોટમાં હળદર ઉમરે ી, દૂ ધથી ભીંજવો. આ લપે ને
આખા શરીરે લગાવો. બાળકના શરીરને શ ય યાં સુધી કોઈ પણ સાબુ કે શૅ પુ
m

લગાવશો નહીં.
બાળકને તલે કે મસૂરની દાળની ઍલ હોય તો તન ે ે લગાવવાનું તરત જ
ra

બધં કરી દો. એના બદલ ે દૂ ધની મલાઈ લગાવી રાખો. નાન કરતી વખતે મસળીને
બધો મલે કાઢી નાખો. બાળકને હંમશ
ે ાં નવશક
ે ા પાણીથી નાન કરો.
leg

બાળકની સભ ં ાળ રાખતી વખતે નાની નાની બાબતોનું યાન રાખો. તન ે ા

મમાં અને આજુ બાજુ માં કુ દરતી વ તુઓ જ રાખવી. મ છરથી બચવા માટે કોઈ પણ
રકારના Mosquito Matને બદલ ે મ છરદાનીનો ઉપયોગ કરો. બાળકના મમાં
સુગિં ધત રે ન છાંટશો, કારણ કે એમાં ઘાતક રાસાયિણક દ્ ર ય હોઈ શકે છે.
te

િવનાકારણ બાળકને િવટાિમન કે મગજના િવકાસની દવાઓ ના આપશો. પહેલાં પાંચ

મિહના સુધી બાળકને માતાના દૂ ધમાંથી જ પોષણ મળતું હોય છે. બાળકને ડૉ ટરની
/

સલાહ મુજબ જ દવાઓ આપવી. વ ે છાએ કોઈ દવા યારેય પીવડાવવી નહીં.
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
નવ ત બાળક સ ં કાર
ગભસ ં કારનો સૌથી અગ યનો મુદ્દો એટલ ે નવ ત બાળક સ ં કાર.

sm
આપણે સ ં કાર શ દનો અથ જોઈ ગયા કે ‘ सं सक ् रोिह गु णांतरधानम् ’ એટલ ે
કે ગુણ બદલનાર થાય છે. નવ ત બાળક સ ં કારની વાત કરીએ તો બાળકના
કુ દરતી િવકાસ અને તન ે ાં શરીર-મનનું આરો ય ઉ મ રહે એ માટે કેટલીક સરળ
અને સાદી વાતો આયુવદમાં કહેવાઈ છે. જેનો સભાનતાપૂવક ઉપયોગ કરવામાં આવ ે એ

ok
માટે તમે ને સ ં કાર કહેવામાં આવ ે છે. સ ં કાર કહેવા પાછળનો હેતુ એ પણ છે કે
ભારતીય સમાજના મન ઉપર હ રો વષોથી ધમનું આિધપ ય છે. એમાંય જો કોઈ
બાબતને ધાિમક અિધ ાન સાથે સાંકળી લવે ામાં આવી હોય તો તન ે ે લોકો સ ગપણે

bo
વીકારે છે. તથ ે ી જ માનવીની આરો યસપં તા માટે આ દૂ રંદેશી ઋિષમુિનઓએ
એકદમ સાદીસીધી વાતને સ ં કારના પે વણવલે ી છે. આ પાછળનો હેતુ એ હોવો
જોઈએ કે આ રીતે ધાિમક જોડાણ આપવાથી સમાજ આ સ ં કારોને ચો સ વીકારશ ે
અને પયાય પે યિ ત, સમાજ, દેશનું આરો ય સા ં રહેશ.ે
e/
.m
આમાંના કેટલાક સ ં કાર આજના સમય મુજબ ‘કાલબા ય’ જેવા લાગશ,ે
પણ એક માિહતી તરીકે એનો અહીં સમાવશ ે કયો છે. ગભસ ં કારશા નો અ યાસ
અને સશ ં ોધન કરતી વખતે એવું જોવા મ યું કે પાંચ હ ર વષ પૂવ પણ એ સમયના
m

‘વદૈ કીય િન ણાત’ અ યતં િવ ાનવાદી હતા. એ વખતના આસપાસના વાતાવરણ

અનુસાર તમે ણે ‘નવ ત બાળક સ ં કાર’ અને ‘બાળક સ ં કાર’નું વણન કયું છે.
આમાંના કેટલાક સ ં કાર બાળકના શરીર-આરો ય અને પોષણ માટે તો કેટલાક
ra

મનના આરો ય માટે કહેવાયા છે. એકંદરે આ સ ં કારશા માં શરીર અને મનના
આરો યવધન માટે િવશષે ઉપદેશ આપવામાં આ યા છે. બાળકના શરીર-મન માટે
leg

આપણને જેટલા કરતાં આવડે તટે લા સ ં કાર કરવા જોઈએ. આ આવનારી પઢે ી માટે
લાભદાયી છે.
૧. નાડીક પન સ ં કાર : રસૂિત પ ાત્ માતા અને બાળક વ ચન ે ી
te

ગભનાિભનાડી કાપવી અને માતા તમે જ બાળકને એકબી થી જુ દા કરવા એને

‘નાડીક પન સ ં કાર’ કહેવામાં આવ ે છે. આ સ ં કાર ડૉ ટરના હાથે જ કરવામાં
/

આવ ે છે.
s:/

૨. િવજન સ ં કાર : પહેલાંના સમયમાં આ સ ં કાર અચ ે બાળક માટે

કરવામાં આવતા. તા જ મલે ા, હલનચલન કરતા નહીં, બાળકને રડાવવાનું આ
tp

સ ં કારનું રયોજન હતુ.ં ટં ૂ કમાં, જ મ પછી બાળક પહેલો ાસ લ ે એ માટેના રય ન

એટલ ે જ િવજન સ ં કાર. પૂવ બાળકના રથમ ાસ માટે એટલ ે કે તન ે ે રડાવવા માટે
‘નળ’ કે ‘મ ’ િતના ઘાસમાંથી તય ૈ ાર કરેલા સૂપડામાં બાળકને મૂકી, પછી એ
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

સૂપડાને િવિશ રીતે હલાવીને તે બાળકને રડાવવાનો રય ન કરવામાં આવતો.

ag
આજે પણ જ મ પછી બાળક રડે એ માટે ડૉ ટર અને નસ રય ન કરતાં હોય છે કે
જેથી બાળક પહેલો ાસ લ ે અને તન
ે ી સનિ રયા શ થાય.

sm
રસૂિત પ ાત્ બાળક જલદીમાં જલદી પહેલો ાસ લ ે એ ખૂબ જ રી હોય
છે. જો આવું ન થાય તો આવી યિ તને ભિવ યમાં અનક ે શારીિરક-માનિસક
લ ણોનો સામનો કરવો પડે છે. આ વાતને યાનમાં રાખીને જ રાચીન વદૈ કીય
િન ણાતોએ આનો ‘સ ં કાર’માં સમાવશ
ે કયો હશ.ે

ok
૩. તકમ સ ં કાર : બાળકના િપતા યારે તન
ે ે પહેલી વાર જુ એ યારે
તમે ણે ઘી અને મધમાં ‘સુવણવચા યોગ’ ઓગાળીને આપવાનો િરવાજ છે. બાળકના

bo
દીઘાયુ ય માટેની કામના કરીને િવિશ વચન બોલી આ િમ ણ બાળકને આપવામાં
આવ ે છે.
‘शतायु : शतवर्षाडिस दीर्घमायु रवाप्रिु ह

e/
नक् षत्रािण िदशो रात्िरहरश्च त्वािभरक् षतु : ’
.m
આનો અથ એ છે કે ‘હે બાળક, િદવસ, રા રે, દસોિદશા અને સવ ન ર
તારા આયુ યનું ર ણ કરો. તારા (શતાયુષી) આયુ ય માટે હંુ પરમ ે રને રાથના
ક ં છું . આ સ ં કાર િપતા પાસથ
ે ી કરાવવાનો આશય એ હોવો જોઈએ કે િપતાને હવ ે
m

િપત ૃકત યની ણ થાય. ગભ અને માતા વ ચ ે પહેલા મિહનાથી જ એક દૃઢ સબ ં ધં

હોય છે. આવો જ ભાવના મક સબ ં ધં િપતા અને બાળક વ ચ ે બધં ાય એ આ
સ ં કારનો હેતુ હોવો જોઈએ. એક િપતા તરીકે હવ ે પોતે પણ એક નવી ભૂિમકામાં
ra

રવશ ે કરવાનો છે. આનું ાન િપતાને થાય અને નવ ત બાળકના જ મના આનદં માં
િપતાને પણ ભાવના મક સહભાગ મળે એ માટે આ સ ં કાર થતો હોવો જોઈએ.
leg

સુવણવચા યોગ : વજ ભીની હોય યારે વજની લાકડીના મ ય ભાગે

સોનાનો તાર ખોસવો. એ પછી આ વજ સુકાય એટલ ે એને ‘સુવણવચા’ તરીકે
ઓળખવામાં આવ ે છે. આ સુવણવચાને ગાયના શુ ઘી કે મધ સાથે પાંચથી છ ઘસારા
te

પ થર પર લસોટવી. તય ૈ ાર થતા િમ ણને ‘સુવણવચા યોગ’ કહેવામાં આવ ે છે.

સુવણવચા યોગ એ ઉ મ રસાયણ ષધ (શરીર ધાતુન ંુ પોષણ અને વધન કરનાર
/

ષધ) છે.
s:/

બાળકના ાસો છ્ ાસની િ રયાને તાકાત મળે એ માટે શ આતના થોડા

િદવસ આ િમ ણ બાળકને ચટાડવાનો િરવાજ હોવો જોઈએ. બાળકના ફેફસાંન ંુ
tp

િનમાણ ભલ ે ગભાવ થામાં પૂણ થયું હોય પણ તન ે ંુ ર ય કાય જ મ પછી શ થાય

છે. આ દવા(િમ ણ)ને લીધે ફેફસાંની નળીમાં એક ર થયલે ો રાવ નીકળી ય છે
અને ફેફસાંની કાય મતા વધે છે. પાંચ ઇ દ્ િરયોમાં યો ય મતા િનમાણ થાય એ માટે
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

પણ ‘સુવણવચા યોગ’ એ ે ષધ છે. આપણે આગળ જોઈ ગયા કે જ મસમય ે

ag
બાળકની મા ર પશ દ્ િરયોનો જ િવકાસ થયલે ો હોય છે. એની બાકીની ઇ દ્ િરયો
ધીમ ે ધીમ ે ય ત અને િવકિસત થતી હોય છે. એવું જોવા મ યું છે કે આ તમામ

sm
ઇ દ્ િરયોનો રાકૃ િતક િવકાસ થાય એ માટે સુવણવચા રસાયનનો ઉ મ ઉપયોગ થઈ
શકે છે. સાથે જ બાળકના શારીિરક અને બૌદ્ િધક િવકાસ માટે ‘સુવણવચા યોગ’
ે ષધ તરીકે કાય કરે છે.
કેટલાક ગિતમદં અને મિતમદં બાળકોમાં આ ‘સુવણવચા યોગ’

ok
ષધના
ઉપયોગથી આ યજનક પિરણામો સામ ે આ યાં છે. કેટલાંક બાળકો અ યાસ અને
યવહારમાં યાન કે દ્ િરત કરી શકતા નથી. આવાં બાળકોમાં આ ષધ

bo
ફાયદાકારક હોવાનું સાિબત થયું છે. જોકે ષધ લતે ાં પહેલાં આયુવદ િન ણાતની
સલાહ અવ ય લો.
જોકે જ મ પછીના રારંિભક કેટલાક િદવસોમાં ‘સુવણવચા’ના પાંચ-છ

e/
ઘસરકા મધ કે શુ ઘી સાથે અવ ય ચટાડો. એક સ ં કાર તરીકે આ મા ર એક જ
વાર કરવાનું છે. આ અગ ે ી સિવશષે માિહતી તમ ે આયુવદ િન ણાત પાસથ
ં ન ે વી
ે ી મળ
.m
શકો છો.
૪. પરી ણ સ ં કાર : પહેલાંના સમયમાં ીની રસૂિત ઘરે જ થઈ જતી.
ે ી મોટા ભાગે બાળકનો જ મ દાયણના હાથે થતો હતો. બાળકના જ મ પછી
તથ
m

બાળકની સપં ણૂ તપાસ વદૈ પાસે થાય એ માટે આ સ ં કાર કરવામાં આવતો હતો. આ
પિર ણ સ ં કારમાં રસૂિત પ ાત્ બાળકના બધા અવયવ, તન ે ી બધી ઇ દ્ િરયો અને
ra

શરીરિ રયાનું પરી ણ કરવામાં આવતું હતુ.ં

હવ ે બાળકની રસૂિત હૉિ પટલમાં થતી હોવાથી બાળરોગ િન ણાત ારા
leg

બાળકની ચકાસણી કરવામાં આવ ે છે. કોઈ બીમારી કે જ મ ત િવકૃ િત હોય તો યો ય

તે ઉપચાર કરી શકાય તે માટે ‘પરી ણ’નો સ ં કારમાં સમાવશ
ે કરવામાં આ યો હશ.ે
૫. ર ાિવધાન સ ં કાર : બાળકના ર ણ માટેનો આ સ ં કાર છે. આપણી
te

આસપાસના વાતાવરણમાં શરીરને નુકસાનકારક એવા અનક ે ઘટક હોય છે. તમે ાંથી
કેટલાક ઘટક નરી આંખે દેખાય છે. દા.ત. મ છર, કીડી, કીડા, ભમરા, મકોડા વગરે ે.
/

તો કેટલાક નુકસાનકારક ઘટકો જેવાં કે વાણુ અને િવષાણુ નરી આંખે દેખાતા
s:/

નથી. આ બન ે ી બાળકનું ર ણ થાય એ માટે આયુવદ ‘ર ાિવધાન’નું વણન કયું

ં થ
છે. આયુવદમાં ‘स्वस्थय् स्य स्वास्थय ् रक् षणम् । आतु रस्य िवकार
पिरमोक् षणम् ।’ એવું પ કહેવામાં આ યું છે. એટલ ે કે વ થ યિ તનું
tp

વા ય ટકાવી રાખવું અને બીમારી થઈ હોય તો તન

ે ે તમે ાંથી મુિ ત અપાવવી.
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

આયુવદ એ િવ નું એકમવે અદ્ િવતીય એવું શા છે જેમાં માનવીના

ag
‘ વા ય ર ણ’ને સવો ચ મહ વ આ યું છે તથ ે ી જ નવ ત બાળકની દૃિ એ
ર ાિવધાન સ ં કાર અિત મહ વનો સ ં કાર છે. નવ ત બાળકની રોગ રિતકારક-
ૈ ાર નથી હોતી. જેમ જેમ બાળકની મર

sm
શિ ત િવકસી રહી હોય છે એટલ ે કે સપં ણ
ૂ તય
વધે તમે એની રોગ રિતકારકશિ ત વધે છે. એથી જ આ સમયગાળામાં બાળકને કોઈ
િવકાર ના થાય એ માટે તને ી આસપાસ બે ટેિરયા, વાઇરસ, કૃ િમ, જતં ુ ના આવ ે એ
જ ‘ર ાિવધાન સ ં કાર’નો હેતુ છે.

ok
આ માટે એકદમ સરળ ઉપાય કરી શકાય. એક નાના સૂતરાઉ માલમાં
તજ, કો (કઠ-ઉપલટે ), િહંગ, રાઈ, જવ, લસણ (બધું આખુ)ં સમ રમાણમાં લઈને

bo
તને ી પોટલી બાંધવી. આ ‘ર ાિવધાન પોટલી’ તરીકે ઓળખાય છે. આવી ચાર
પોટલીઓ બાળકના ઘોિડયાની ચારે તરફ લટકાવવી. તમે જ માતા અને બાળક યાં
સૂતાં હોય તે પલગં ના ચારે પાયાને પણ આવી પોટલી લટકાવવી. એ જ રીતે યાં

તમામ
e/
બાળકનાં કપડાં મૂકતા હોય યાં પણ આવી પોટલી મૂકો. આ પોટલીમાં મૂકવામાં આવલે
ષધ ઉ રગધં ી હોવાથી તમારા બાળકની આસપાસ વજતં ુ ફરકશ ે નહીં.
એટલું જ નહીં આ દવાઓ એ ટીબે ટેિરયલ – એિ ટવાયરલ હોવાથી યાં આ પોટલી
.m
હોય યાંની હવામાં વાણુ-િવષાણુની વ ૃદ્ િધનો દર ઓછો હોય છે. આ વાણુ-
િવષાણુનો ફેલાવો ઘણી વાર હવાના મા યમથી થતો હોય છે અને આ પોટલીમાં રહેલી
દવાઓને લીધે હવા શુ રહેવાથી આ વાણુ-િવષાણુનો ફેલાવો રોકવામાં મદદ મળે છે.
m

પિરણામ ે બાળકને વારંવાર જતં સ ં ગ (Infection) થવાનું રમાણ ઓછું થાય છે.
ુ સ
આ દવાઓ દર અઠવાિડયે બદલીને નવી પોટલીઓ તય ૈ ાર કરવી. સ ં યાકાળે છાણના
ra

એક ઢેફા પર આ દવાઓ છાંટી, અડધી ચમચી ઘી રેડીને સળગાવવાથી મ છર આવતા

નથી. સાથે જ બાળકના મનું વાતાવરણ શુ રહે છે.
leg

આ ર ાિવધાન ષધનો ઉ લખ ે આયુવદમાં ‘ભૂત ન’ તરીકે જોવા મળે

છે. આયુવદ મુજબ આંતિરક અને બા ય એમ બે કારણોથી બીમારી થાય છે. આમાં
બા ય એટલ ે કે આગતં કુ કારણોથી થયલે ંુ ઇ ફે શન (જતં સ ં ગ), જેને આપણે
ુ સ
te

ભૂતબાધા તરીકે ઓળખી શકીએ. જે નરી આંખે દેખાતા નથી એવા ભૂત એટલ ે
‘Virus-Bacteria’ અને તમે ના નાશ માટે ‘ભૂત ન’ ષધનો ઉપયોગ કરવો એવું
/

કહેવાયું હશ.ે
s:/

આવામાં શા માં બહુ ડા ઊતરવાને બદલ ે તમ ે તમારા બાળકના ર ણ

માટે આ ‘ર ાિવધાન પોટલી’નો જ ર ઉપયોગ કરો. એ તો જોવા મ યું જ છે કે જો
તમા ં બાળક અવારનવાર બીમાર પડી જતું હોય તો આના ઉપયોગથી તને ા રમાણમાં
tp

ચો સ ઘટાડો થશ.ે
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

૬. નામકરણ સ ં કાર : બાળકનું નામ રાખવું એટલ ે નામકરણ સ ં કાર.

ag
આમ તો હવ ે લોકો પોતાની સગવડ મુજબ વષભરમાં ગમ ે યારે નામકરણ કરતા હોય
છે, પરંત ુ વદે ાનુસાર રથમ મિહનામાં જ ‘નામકરણ સ ં કાર’ કરવો જોઈએ એવું
કહેવાયું છે. પુ રર ન હોય તો બારમા િદવસે અને ક યાર ન હોય તો તરે મા િદવસે

sm
નામકરણ કરવું એમ વદે શા કહે છે.
ગભસ ં કારશા નો અ યાસ કરતી વખતે મને જે અનક ે ગૂઢ વાતોનો ઉકેલ
મ યો તમે ાંનો એક ભાગ ‘નામકરણ સ ં કાર’ છે. મને એવો ર થયો કે બાળકનું

ok
નામ આટલું જલદી રાખવાનું કેમ કહેવાયું હશ?ે પણ એ પછી દદીઓના અનુભવ અને
યવહારમાં થતા અનુભવો પરથી સમ યું કે ન ી કરાયલે ો આ જ સમય યો ય છે.

bo
જુ ઓ, ઘણી વાર શું થાય છે કે ઘણા પિરવારમાં બાળક એક વષનું થાય યાં
સુધી તને ંુ નામકરણ કરવામાં નથી આવતું અને પછી દાદીનો ‘િપ ટુ’, દાદાનો ‘િચ ટુ’,
પ પાનો ‘બટુક’ અને માનો ‘સોનુ’ં એવાં નામોથી બધાં તન ે ે બોલાવવા લાગે છે. એ

e/
પછી યારે બાળકને થોડું સમ વવા લાગે છે યારે તે ક ફ્ યુઝ થાય છે તન
નામ શુ?ં કારણ કે યારે પોતાનો પિરચય થવા લાગે છે યારે બધા તન
ે ંુ ચો સ
ે ે જુ દા જુ દા
.m
નામથી બૂમ પાડે છે. આ સમય જ બાળકના બુદ્િધના આકલનનો અને
અિભ યિ તના શ આતનો હોય છે. આવા સજ ં ોગોમાં બાળકને Confusionમાં
રાખવો કેટલો યો ય છે? એના કરતાં ઝડપથી નામકરણ કરવામાં આવ ે તો બધા એને
m

એક જ નામથી બોલાવશ ે અને બાળક પણ યો ય રિતસાદ આપી શકશ.ે બાળકની

બુદ્િધ ‘હંુ કોણ’ એ િવચારવામાં વડે ફાશ ે નહીં. અતં ે બુદ્િધ પણ એક ઊ છે તો પછી
ra

ે ો યો ય ઉપયોગ ન કરવો જોઈએ?

તન
નામકરણ સ ં કાર િવિધ : કપભર પાણીમાં રાઈના દાણા ઉકાળીને એ
leg

પાણીને ગાળીને બાળકના નહાવાના પાણીમાં િમ સ કરવુ.ં આ નવશક ે ા પાણીથી

બાળકને નાન કરા યા બાદ તન ે ે નવાં કપડાં પહેરાવવા (જ મ પછીના થોડા િદવસ
બાળકને જૂનાં કપડાં પહેરાવવાનો િરવાજ છે, જે યો ય જ છે) કપડાં નરમ અને
સુતરાઉ હોવાં જોઈએ (કપડાં દેખવામાં સારા હોય એટલ ે પહેરાવી ન દેશો પણ તે નરમ
te

અને બાળકની વચાને માફક આવ ે છે કે નહીં તે વધારે મહ વનું છે. દેવપૂ ,

કુ ળદેવતાની પૂ , વિ તવાચન કયા બાદ બાળકને મગ ં ળ વ તુઓનો પશ કરા યા
/

પછી નવા દુ પ ામાં િવટં ાળી િપતાએ (ફોઈએ નહીં) બાળકને પારણામાં સુવડાવવો.
s:/

બાળકનું માથું પૂવ કે ઉ ર િદશામાં હોવું જોઈએ. બાળકના િપતાએ તન ે ા બે નામ

રાખવાં. એક નામ ન રચરણો પરથી (તમારા મહારાજને પૂછી તમા ં બાળક જે
ન રમાં થયું હોય તે મુજબ) રાખવું અને બીજુ ં નામ પિરવારને (માતાિપતા અને
tp

સબ ં ધં ીઓન)ે ગમ ે તવે ંુ રાખવુ.ં જોકે તને ે બૂમ એક જ નામથી પાડવી.

ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

વદે શા ાનુસાર છોકરો હોય તો બે કે ચાર અ રી અને છોકરી હોય તો રણ

ag
અ રી નામ રાખવુ.ં આના ગુઢાથમાં ન જતાં સરળ અથ કરીએ કે એવું નામ રાખવું
જેનો કોઈ સારો અથબોધ થતો હોય. ઘણી વાર ફૅશનની પરેડમાં એવા િવિચ ર નામ
રાખવામાં આવ ે છે કે આગળ જતાં યિ તના નામમાં દ્ િવધા ઉ પ થઈ શકે છે.

sm
આજકાલ ઇ ટરનટે પરથી નામ પસદં કરવાનું રચલન વ યું છે અને મ એવાં મા-
બાપ પણ જોયાં છે જે એવું કહેતાં હોય કે ‘જમન’ ભાષામાં આ નામનો ‘આવો સુદં ર’
અથ થાય છે. તે એવું ભૂલી ય છે કે આવું પ ીકરણ તમે ના બાળકે આ વન

ok
આપતા રહેવું પડશ,ે તથ ે ી જ આપણી માત ૃભાષામાંથી અને બોલીભાષામાંથી જ પસદં
કરીને નામ રાખવું યો ય હોય છે. કારણ કે આ નામ ધારણ કરીને એણે વનમાં
‘નામ’ કમાવવાનું હોય છે. તથ
ે ી નામકરણ િવિધ આ એક સ ં કાર છે અને અમ ે બધાથી

bo
જુ દા છીએ એવું બતાવવાનો એ સમય નથી એવું હંુ પ પણે કહંુ છું .
૭. ઉપવશ ે નમ્ સ ં કાર : રાચીન ઋિષઓએ લોકો સીધીસાદી વાતોનું

e/
આચરણ સભાનતાપૂવક કરે એ માટે તમે ને ‘સ ં કાર’નું પ આ યું છે. આ સ ં કારો
િવશ ે ગહન અ યાસ કરતી વખતે મને આ ઋિષમુિનના ડાણપૂવકના િચતં ન અગ
ઘણું આ ય થયું અને પછી આ સ ં કારોનું મહ વ પણ સમ યુ.ં સામા યત: રી -
ં ે
.m
ચોથા મિહના સુધી બાળકને િ રિમતીય (Three Dimen-sional) આકૃ િતનું ાન
થવાની શ આત થાય છે. એ પહેલા બાળકને મા ર દ્ િવિમતીય (Two
Dimensional) આકૃ િતનું જ ાન હોય છે. ટં ૂ કમાં કહીએ તો ચોથા મિહના પછી
m

બાળકને વ તુની લબ ં ાઈ, પહોળાઈ, ડાઈનો પૂણપણે યાલ આવવાની શ આત થઈ

ય છે. આકારનો યાલ આવવાની એ શ આત હોય છે. હવ ે બાળક માતાને
ra

ઓળખી શકે છે. એ યાં ય યાં ગરદન ફેરવીને તન ે ે રિતસાદ પણ આપે છે. આ
જ સમયગાળામાં તન ે ે રંગો વ ચન ે ા ભદે નું ાન થવા લાગે છે. સાથે જ બાળકને જુ દા
leg

જુ દા વિન અને એ વ ચન ે ા ફેરફારો સમ વાની શ આત થઈ ય છે. એટલું જ

નહીં જુ દા જુ દા પદાથોનાં વાદ અને તમે ની વ ચન ે ા તફાવતનું પણ ાન થવા લાગે છે.
બાળકની પચ ં ે દ્ િરયોની અિભ યિ તનો એ સમય છે. હવ ે ધીમથ ે ી બાળક પડખું ફરશ ે
અને આગળ સરકવાનો પણ રય ન કરશ.ે છ ા-સાતમા મિહને ભાંખોિડયા ભરવા
te

લાગશ ે અને પછી આધાર લઈ ઊભા રહી ચાલવાનો રય ન કરશ.ે

આ વદે ો ત ઉપવશે નમ્ સ ં કારના બે હેતુ છે. પહેલો અને મુ ય હેતુ એટલ ે
/
s:/

બાળકની િવિવધ ઇ દ્ િરયોનો િવકાસ થાય એ માટે સભાનતાપૂવક રય ન કરવા

અને બીજો પણ મહ વનો હેતુ એટલ ે બાળકનું કુ તૂહલ કરવુ.ં
બહુ વષો પહેલાં બાળકને લોટમાંથી રમકડાં બનાવીને આપવામાં આવતાં
tp

અને આ રમકડાંઓ ારા તન ે ા આસપાસના વાતાવરણથી પિરચય કરાવવામાં આવતો.

પહેલા બાળકની આસપાસ ગાય, પોપટ, ભસ, હરણ, કાચબા, રથ ર ય દેખાતા
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

હતા અને આ આકારનાં રમકડાં તમે ને ણીજોઈને આપવામાં આવતા. આનું કારણ એ

ag
છે કે આ સમયમાં બાળકની બુદ્િધનો િવકાસ થતો હોવાથી યારે તન
ે ી સામ ે સાચુકલી
ગાય આવ ે યારે પોતાની પાસે પણ આવી રમકડાંની ગાય છે એવું બાળકને તરત
સમ ય છે અને બુદ્િધનો િવકાસ પણ થાય છે. આ જૂનાં રમકડાં કુ દરતી રંગોથી

sm
રંગવામાં આવતા અને તમે નો મધુર અવાજ પણ આવતો.
પાંચમા-છ ા મિહને બાળકની સામ ે રમકડું મૂકીએ તો તે એને પકડવા
આગળ સરકે છે. પછી ભાંખોિડયા ભરે છે અને એ પછી ટેકાથી ઊભા રહેવાની

ok
શ આત થાય છે. એવું સાિબત થયું છે કે બાળકને લાલ અને લીલા રંગના રમકડાં
વધુ ગમ ે છે. આવા રમકડાંથી રમીને તે પોતાની રવ ૃિ માં વધારો કરે છે અને

bo
Milestones યો ય સમય ે િવકસે છે. રારંભમાં જે હાથમાં આવ ે તે મોઢામાં નાખવું એ
દરેક બાળકની ટેવ હોય છે, કારણ કે જ મથી તય ૈ ાર થયલે ંુ એ એક Normal
reflex હોય છે. યાર બાદ બાર મિહના પૂણ થાય એટલ ે બાળક એ વ તુઓ સાથે
ર ય રમવા લાગે છે.
બાળકનાં રમકડાં હંમશ e/
ં ે નહીં તવે ા, મોં કે ગળામાં અટકી ન
ે ાં નરમ, ખૂચ
.m
ય તવે ા હોવાં જોઈએ. ફરનાં રમકડાં તો અ યતં ભયજનક હોય છે. મરના રી
વષ સુધી કે પછી યાં સુધી બાળકને વ તુ મોંમાં નાખવાની ટેવ હોય યાં સુધી
‘ફર’નાં રમકડાં જરાય આપવા નહીં. કારણ કે આ ‘ફર’ના તાંતણા ઘણી વાર
m

બાળકની ાસનળીમાં જવાથી બાળકને Allergic Infection થઈ શકે છે.

ઘણી વાર કુ તૂહલવશ બાળક બ-ે રણ મિહનાનું હોય યારથી જ માતાિપતા
ra

પોતાને ગમ ે તવે ાં રમકડા લઈ આવ ે છે અને આ રમ અખડં રીતે બાળક બ-ે રણ

વષનું ના થાય યાં સુધી ચાલતો હોય છે. આવામાં થાય છે એવું કે બાળકની યારે
leg

ખરેખર રમવાની મર થાય છે યારે આ રમકડાં તૂટી ગયાં હોય છે. આનું કારણ છે કે
બાળપણમાં બાળક બધાં રમકડાં પછાડીને જ રમ ે છે.
બાળકને કેવાં રમકડાં આપવાં એ િવશ ે પણ શા ીય પ િતથી િવચાર
કરવો. આપણી આસપાસ જે રકારની વ તુ છે તવે ાં જ રમકડાં હોવાં જોઈએ. તન ે ાથી
te

બાળકની Visual Thinking Capacity વધે છે. તમ ે બાળકને ‘ડ્ રેગન’ કે કોઈ
‘મા ક’ લાવીને આપશો તો તે ચો સ રડશ.ે તથ ે ી જ બાળક એક વષનું થાય યાં
/

ે ા માટે િવચાર કરીને રમકડાં લાવવાં. એકદમ શ આતમાં બાળકના હાથમાં

s:/

સુધી તન
સમાય પણ તન ે ે ઈ ન થાય તવે ા ઘૂઘરા આપવા. એકાદ સુદં ર દડો બાળકના પગ
પાસે ઉપર લબ ે સાથે દોરી વડે બાંધી રાખવો. આથી બાળક લાત મારીને એ બોલ
tp

સાથે રમશ.ે બાળકના ગળામાં અડકે નહીં, તન ે ે વાગે નહીં અને મોઢામાં નાખતાં રંગ ન
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

છૂ ટે તવે ાં જ રમકડાં આપવાં. મ યમ અવાજના િબલાડી, કૂ તરા, ઢીંગલી કે નરમ

ag
રબરનાં રમકડાં બાળકને રમવા આપો.
એકથી દોઢ વષ સુધી બાળકને ઘરનાં થાળી, વાડકા, ચમચા જેવાં રમકડાં

sm
રમવા ગમ ે છે, તો સભાનતાપૂવક એ રમવામાં પણ વાંધો નથી. દોઢ વષ પછી એક પર
એક ગોઠવવાનાં રમકડાં, દોરીથી ખચીને ચાલતાં રમકડાં આપવાં. આનાથી તન ે ેમ
તો પડશ ે જ સાથે બુદ્િધનો પણ િવકાસ થશ.ે બ-ે અઢી વષ પછી જુ દા જુ દા આકારના
‘મક ે ૅ નો’ આપવા. ચાઈ સારી હોય તો નાની સાઇકલ આપવી. આ મરમાં બોલથી

ok
કેચ કેચ રમવુ.ં દોડપકડ રમવી બાળકને ખૂબ ગમ ે છે. એ જ રીતે દોડાદોડ કરતી
ગાડીઓ આપવી. આ મરમાં બાળકો અનુકરણિ રય હોવાથી જો તમારી પાસે મોબાઇલ

bo
હોય તો એને રમકડાનો (ઓછો અવાજ કરે તવે ો) મોબાઇલ આપવો. રણ વષના અતં ે
તન ે ે િચ ર દોરવાનું શીખવાડો અને રંગ પૂરતાં પણ શીખવાડો. એ પછી િરમોટ પર
ચાલતી ગાડીઓ, Cell વાળી ગાડીઓ આપવામાં વાંધો નથી. આના પહેલાં આટલા

વધારવા માટે નહીં એ વડીલોએ હંમશ e/

મોંઘા રમકડાં બાળકો સાચવતાં નથી. રમકડાં ારા ઇ દ્ િરયોનો વધુ ને વધુ િવકાસ
થાય એ માટે ઓછા ખચમાં રય ન કરવો. રમકડાં રમવા માટે છે શો કેસની શોભા
ે ાં યાદ રાખવું જોઈએ. હમણાં જ એક પશ ે ટને
.m
યાં એના બાળકના રથમ બથડેનું આમ ં રણ હતુ.ં બધા લોકો એના માટે રણ
પડૈ ાંવાળી સાઇકલ, ફરનાં રમકડાં, િરમોટ પર ચાલતાં મોંઘાં રમકડાં, જેવા અનક ે
રમકડાં લા યાં હતાં. જે રમકડાં બાળક હાથમાં પકડી પણ નથી શકતું એ આ મરે
m

આપવાનો શું અથ? આવાં રમકડાં ભટે માં આપવા જ પડે તો બાળકનાં માતાિપતાને
આપો અને ઉપર િચ ી લગાવો કે ‘Don’t give to your baby, till he is
ra

three years old.’ એ એક વષની બબ ે ીને તન

ે ી ફોઈ નાનકડી સાઇકલ પર
બસ ે ાડીને ફેરવતી હતી અને અ ાન એવી એ બાળકી બીકના માયા જોરજોરથી રડતી
leg

હતી. એવું દૃ ય તમારે યાં દેખાવું ન જોઈએ.

પાંચમા-છ ા મિહને સારો શુભ િદવસ જોઈને ઉપવશ ે નમ્ સ ં કાર કરવો.
બાળકની આસપાસ રમકડાં ગોઠવી બાળકને જમીન પર બસ ે ાડો અને ધરતીમાતાને
te

રાથના કરો કે, ‘હે ધરતીમાતા, તું ચર અને અચર એવા તમામને ધારણ કરનારી છે.
આ મારા સતં ાનનું તું માતા તરીકે ર ણ કરજે.’ આને જ ઉપવશ ે નમ્ કહેવામાં આવ ે છે.
બાળક રમતી વખતે સતત પડતું હોય છે, પણ એને વધારે વાગતું નથી, કારણ કે
/
s:/

ધરતીમાતા ખરેખર એનું ર ણ કરતા હોય છે. તથ ે ી જ ધરતીમાતાને હંુ એવી રાથના
ક ં છું કે એકદમ ભયાનક ભૂકંપ આવ ે કે સુનામીની લહેર આવ ે તો પણ મારા
બાળકનું ર ણ કરજો.
tp

૮. અ રાશન સ ં કાર : આયુવદ મુજબ છ ા મિહને શુભ િદવસ જોઈને

ે ે ખોરાક આપવો. ટં ૂ કમાં, રથમ પાંચ મિહના મા ર માતાનું દૂ ધ જ આપવુ.ં ઉપરનો
તન
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ખોરાક-પાણી છ ા મિહના પછી શ કરવો. દસ વષ પહેલાં આધુિનક બાળરોગ

ag
િન ણાત એવું કહેતા હતા કે, બાળકને પહેલા િદવસથી જ પાણી પીવડાવવુ.ં પણ એ
ં ોધન પરથી એમને યાલ આ યો કે પાણીને પચાવવા માટે બાળકનું
પછી થયલે ા સશ
પાચનત ં ર અસમથ હોય છે. હવ ે આ જ બાળરોગ િન ણાત કહે છે કે બાળકને પહેલા

sm
ચાર-પાંચ મિહના પાણી પીવડાવવું જોઈએ નહીં, મા ર માતાનું દૂ ધ આપો.
જુ ઓ, આયુવદશા એ આ વાત પાંચ હ ર વષ પૂવ જ કહી દીધી છે કે
બાળકનું અ રાશન- રાણી રાશન છ ા મિહને કરો. ટં ૂ કમાં, પહેલાં પાંચ મિહના

ok
બાળકને મા ર માતાનું દૂ ધ આપો. કારણ આ પાંચ મિહના માતાનું દૂ ધ જ બાળક માટે
પિરપૂણ આહાર છે. વષો પહેલાં તો જો માતાને દૂ ધ ન આવતું હોય તો બાળકને દાયણનું

bo
દૂ ધ પીવડાવવાનો પણ ઉ લખ ે જોવા મળે છે. આ દાયણ રેમાળ, સમજુ , સુ વભાવી,
નીરોગી હોવી જોઈએ તમે જ કપટી અને વાથી ન હોવી જોઈએ. એવી માિહતી પણ
આયુવદશા માં જોવા મળે છે. હાલની દોડધામની વનશલૈ ીમાં બુદ્િધ વી ીઓને એ

e/
રમાણે ઓછું દૂ ધ આવ ે છે. યારે જો બાળકનું પટે ન ભરાતું હોય તો ચોથા-પાંચમા
મિહનાથી ‘ઉપરનુ’ં દૂ ધ શ કરવામાં વાંધો નથી. ખતે રમાં એ જ રીતે શારીિરક મ
કરનારી મ વી ીઓને ભરપૂર દૂ ધ આવ ે છે. તમે ણે પોતાના બાળકને છ ા મિહના
.m
પછી ઉપરનું દૂ ધ આપવુ.ં બાળકને પીવડાવવાનું પાણી શ આતમાં કેટલાક િદવસ
હંમશે ાં ઉકાળીને જ પીવડાવવુ.ં ઉકાળીને ઠંડું કરેલ ંુ પાણી બાળકના વા યને નીરોગી
રાખે છે. પાણી ઉકળવાની શ આત થાય એ પછી દસ િમિનટ એને ઉકળવા દેવું અને
m

પછી જ ગસૅ બધં કરવો. પાણી ઉકાળતી વખતે તમે ાં વાવિડંગના ચાર દાણા અને શુ
સોનાનો તાર અવ ય નાખવો. ઉકળી ય એ પછી દાણા અને તાર કાઢી લવે ાં.
ra

સુવણને લીધે બાળકની બુદ્િધ, મ ૃિત, મધ ે ા, કાંિત અને ઓજમાં વધારો થાય છે.
વાવિડંગને લીધે બાળકનું પટે સા ં રહે છે. બાળકને બહારનું અનાજ શ કરો
leg

યારે શ આતમાં અનાજ શક ે ીને આપવુ,ં જેથી તે પચવામાં હલકું થાય.

મગની દાળ + ચોખાનો લોટ કરી એને બાફી તમે ાં મીઠું, ઘી વગરે ે ઉમરે ીને
બાળકને ખવડાવવુ.ં શ આતમાં બાફેલાં શાકભા નું પાણી, દાળનું પાણી, ભાતનું
te

પાણી વગરે ે ઘી ઉમરે ીને પીવડાવવુ.ં એ જ રીતે જુ વારનો લોટ, ઘ ના લોટની રાબ પણ
ઘી નાખીને પીવડાવી શકાય. બાળકને શ આતથી જ સવારનો ના તો, બપોરનું
જમણ, સાંજનો ના તો અને રાતનું ભોજન એવી રીતે ખાવા આપશો તો આગળ જતાં
/
s:/

આ જ ટેવ કાયમી બનશ.ે

દા.ત. રમાનુસાર
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
sm
ok
આ રમની વ ચ ે જો બાળકને ભૂખ લાગે તો તન ે ે તનપાન કરાવવુ.ં રા રે
અિગયારથી સવારના છ વા યા સુધી બાળકોને બહારનો ખોરાક ન આપવો. એના
બદલ ે તનપાન જ કરાવવુ.ં ખોરાક આપવાની શ આત કરો યારે પહેલાના સાત

bo
િદવસ બે ચમચા દરેક વખતે અને ધીમ ે ધીમ ે તન
ે ંુ રમાણ ચાર ચમચા દર વખતે એમ
વધારતા જવુ.ં
ઉપરનો ખોરાક શ કયા પછી શ આતના સાત િદવસ મા ર દાળનું પાણી

e/
+ ઘી તમે જ ગાયનું દૂ ધ + ખાંડ એવો જ ખોરાક આપવો. એ પછી ધીમ ે ધીમ ે રાબ,
ખીચડી, ભાત જેવા ખાદ્ યપદાથો આપવાનો રમ શ કરવો.
.m
બાળકને સાતમા મિહના પછી દાંત આવવાની શ આત થાય છે. એ પછી
ધીમ ે ધીમ ે તનપાન ઓછું કરી ઉપરના ખોરાકનું રમાણ વધારવુ.ં આમ ધીમ ે ધીમ ે
તનપાન ઓછું કરી એ અઢાર મિહનાનું થાય એ પછી તનપાન સદંતર બધં કરી
m

દેવુ.ં
ra

બાળક માટે પૌિ ક લાડુ

ત વ : ચારોળી, જેઠીમધ, મધ, ધાણી, મમરા, સ ુ, સાકર આનાથી
leg

બનલે ો લાડુ દાંત આવવાની શ આત થાય યારથી આપવો અને તનપાન બધં
કરાવો યાં સુધી આપવો.

બાળક તોતડું ન બોલ ે તે માટે

te

બાળકની વાણી પ થાય એ માટે વજ, જેઠીમધ, િસધં વ, હરડે, સૂઠં ,

/

અજમો, કો (કઠ-ઉપલટે ), પીપર અને રાનું ચૂણ (બધું સમ રમાણમાં લઈન)ે

s:/

બાળકને સવાર-સાંજ બ-ે બે ચપટી મધ સાથે આપવુ.ં તોતડું બોલનાર બાળકોમાં

પણ આનાથી ફાયદો જોવા મ યો છે.
tp

૯. કણવધ ે ન સ ં કાર : કણવધ ે ન સ ં કારને સામા ય ભાષામાં ‘કાન

િવધં વા’ કહેવામાં આવ ે છે. શા ાનુસાર છ ા-સાતમા અને આઠમા મિહને અથવા
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

િશયાળામાં કોઈ પણ શુભ િદવસ જોઈ (ગુ પુ યામ ૃત વગરે ે) છોકરો હોય તો રથમ

ag
જમણો અને છોકરી હોય તો રથમ ડાબે કાનની બૂટ િવધં ાવવી.
સૂય રકાશમાં કે સારી ટોચના અજવાળામાં કાનની બૂટને યવિ થત રીતે

sm
જોઈ, એક ચો સ જ યાએ યાં કાનની બૂટની બન ં ે તરફ મા ર વચાનો થર હોય
યાં િવધં વાથી આ સ ં કારના બધા લાભ રા ત થાય છે. આ િવિશ જ યાને મૂળ
રંથમાં ‘ઈ રકૃ ત િછદ્ ર’ તરીકે સબ ં ોધવામાં આવ ે છે. આ સ ં કારથી બાળકને ધમ,
અથ, કામ જેવા પુ ષાથની રાિ ત થાય છે એવું શા કહે છે. હાલના એ યુપચ ં રના

ok
શા મુજબ આ િબદં ુ ને બુદ્િધવધન માટેનો જણાવાયો છે. ‘બુદ્િધ’ સારી હશ ે તો આ
બાળક ભિવ યમાં યશ વી થઈ શકશ ે તથ ે ી રાચીનકાળથી જ આ સ ં કારને મહ વ

bo
આપવામાં આવ ે છે. મુિ લમ ધમમાં જેમ કામ વનમાં, સતં ાન રાિ ત માટે અને સુખી-
ૈ િગક કામ વન માટે િવિશ સ ં કાર કહેવાયો છે. એવો જ િહ દુ ધમમાં
નસ
‘કણવધ ે ન સ ં કાર’નો હેતુ હોવો જોઈએ.
ર યક
કરતો આ યો છે. દર વખતે આ િઢ કે પરંપરા એ અધં e/
ે ધમને કેટલીક િઢ-પરંપરાઓ છે જેન ંુ પાલન તે હ રો વષોથી
ા કે ‘મૂખામી’ નથી હોતી.
.m
એની પાછળ કોઈ શા ીય કારણ ચો સ હોય છે, કારણ કે જૂના લોકો કેટલીક
બાબતોનું આચરણ કરવાનું ભારપૂવક કહી ગયા છે. આમાં મ ની વાત એ થાય છે કે
પહેલાં તો એમાં ડા ન ઊતરવાના લીધે આપણે આવી વાતો પર િવ ાસ નથી મૂકતાં.
m

જો એનો ડાણપૂવક અ યાસ કરીએ તો સમ શ ે કે જૂના લોકોએ અ યતં

િવચારપૂવક કેટલાંક ‘કાયો’ કરવાનું ક યું છે અને આ ‘કાયો’ને ધાિમક અનુ ાનો
ra

સાથે જોડીને તન ે ે સભાનતાપૂવક કરવાનું ક યું છે. આપણા સમાજમાં ધમનો રભાવ
વધુ હોવાથી આ નાની નાની વાતોને જૂના લોકોએ ‘સ ં કાર’નું વ પ આ યું હોવું
જોઈએ. આજનો સમય ‘જૂન ંુ તે બધું નકામુ’ં એ મા યતાવાળો થઈ ર યો હોવાથી જ
leg

આપણા અનક ે શા ો તરફ દુ લ થઈ ર યું છે. એ પછી યારે પિ મી સ ં કૃ િતના

લોકો તમે નો અગં ીકાર કરી તમે ાં આગળપાછળ કરી આપણા જ શા ોને નવાં નામ આપે
એટલ ે આપણે ભારતીયો એની પાછળ દોટ મૂકીએ એવી આપણી રકૃ િત થઈ ગઈ છે.
te

પૂવજોએ કહેલી દરેક વાતમાં કોઈ શા ીય કારણ હોય જ છે. જૂના લોકોએ
કહેલી વાતોના અનુકરણથી કેટલીક વાર થતા અ હા યને કારણે આપણે આપણા જ
/

‘ વદેશી’ ાનથી પારકા થઈ ગયા છીએ. તથ ે ી Fashionના નામ હેઠળ બાળકના

s:/

કાન િવધં વાને બદલ ે ‘ઈ રકૃ ત છીદ્ ર’ના થાને કાન િવધં વાથી બાળકને તન ે ો
ફાયદો ચો સ થશ.ે
tp

બાળકનાંં કપડાંં
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

પોતાના બાળકને હંમશ ે ાં સુતરાઉ કપડાં જ પહેરાવો, કારણ કે

ag
માંથી
બનલે ો દોરો કુ દરતી, નરમ અને બાળકની કોમળ વચાને સુસ ય હોય છે.
નાનાં બાળકોની વચા એકદમ નાજુ ક હોય છે. કૃ િ રમ દોરાથી બનાવાયલે ાં

sm
કપડાં તમારાં બાળકને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે. દા.ત. વચા લાલ થવી, ખજ ં વાળ
આવવી, ઍલ થવી વગરે ે. પોિલ ટર અને નાયલોન જેવા કૃ િ રમ દોરામાંથી બનલે ાં
કપડાં િકંમતમાં ભલ ે સ તાં હોય, પરંત ુ રાસાયિણક પદાથોમાંથી બનાવાયલે ા આ દોરા
કુ દરતી તો ચો સ નથી. વળી એ દોરો વચાને અનુકૂળ કે આરો ય રદ પણ નથી.

ok
ે ાબ થતો હોવાથી આ િદવસોમાં
િશયાળા અને ચોમાસામાં બાળકોને વધારે પશ
ં ોટ અને ઝભલાનો સ ં રહ વધારે રાખવો. આપણે સમશીતો ણ કિટબધં માં
દુ પ ા, લગ

bo
રહેતા હોવાથી અહીં ગરમીનું રમાણ પણ વધારે હોય છે. તથ ે ી બ રમાં મળતાં ડાયપર
બને યાં સુધી નહીં વાપરવા. બહાર જતી વખતે કે રવાસમાં ‘ડાયપર’ પહેરાવવામાં
વાંધો નથી, પરંત ુ ચોવીસ કલાક બાળકને ‘ડાયપર’ પહેરાવવું નહીં, કારણ કે આ
ડાયપરથી પણ બાળકને તકલીફ થઈ શકે છે. સુતરાઉ લગ
e/
ં ોટ વાપરવું જ યો ય છે.
માતાના ગભાશયમાં બાળકનો િવકાસ થતો હોય યારે યાંન ંુ તાપમાન
.m
બહારના તાપમાન કરતાં થોડું વધારે હોય છે. તથ ે ી જ મ પછીના પહેલા મિહનામાં
બાળકની વચા બહારના તાપમાન સાથે સતં લુ ન સાધવાનો રય ન કરતી હોય છે,
ે ી જ આ િદવસોમાં બાળકને સુતરાઉ કાપડમાં િવટં ાળીને રાખવું જોઈએ. દર અડધા
તથ
m

કલાકે બાળકે પશ ે ાબ કયો કે નહીં તે ચકાસવુ,ં નહીં તો કપડું ભીનું રહી જવાથી
બાળકને ઠંડી વાઈ શકે છે. જો િશયાળામાં જ મ થયો હોય તો ‘ મહીટર’ અવ ય
ra

લગાવવું અથવા બાળક સૂત ંુ હોય યારે તન ે ી આંખ પર રકાશ ન આવ ે એ રીતે ૬૦

વો ટનો વીજળીનો બ બ લગાવવો. આમ ઠંડીથી થતા દુ પિરણામોને રોકી શકાય છે.
leg

માતાના પટે માં હં ૂ ફાળા તાપમાનમાં રહેતા આ બાળકને ગરમાવાની ટેવ હોવાથી આપણે
બહાર કરેલી આ યવ થાથી ચો સ ગરમાવો અને સુરિ તતાનો અનુભવ થશ.ે
બાળકના રારંિભક વનમાં તન ે ે ઉપર જણા યાનુસારનાં કપડાંની જ ર
હોય છે. કપડાં ‘સુતરાઉ’ હોય એ જ સા ં. માતા પાસે નીચ ે મુજબના કપડાંનો સ ં રહ
te

હોવો જોઈએ.
/

સામા ય રીતે : ૩૦ થી ૪૦ લગ
ં ોટ, ૧પ થી ૨૦ દુ પ ા, ૧પ થી ૨૦ ઝભલા, ૫
s:/

થી ૬ ટોપી, પ થી ૬ સુતરાઉ મો ંની જોડ, પ થી ૬ વટે ર (િશયાળામાં), ૧૦ થી ૧૨

ફૂલ પાય મા (િશયાળામાં).
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
બાળગટુ ી િવશ ે થોડું
થોડા વખત પહેલાં ીમતી પાટીલકાકી મારી પાસે આ યાં અને ગુ સામાં

sm
તાડૂ યાં, ‘હ મૅડમ, અમારા જમાનામાં તો એકદમ બારમા િદવસથી જ અમ ે અમારા
બાળકને બાળગુટી આપતા હતા અને તમ ે મારી વહુને સલાહ આપી છે કે મારા એક
મિહનાના પૌ રને ગુટી ન આપીશ, આવું કેમ?’

ok
સાચું કહંુ તો આયુવદમાં ‘ યાંય’ ‘બાળગુટી’ િવશ ે અિધકૃ ત રંથાધાર
જોવા મળતો નથી. મા ર ‘કા યપસિં હતા’ નામના રંથમાં ‘લહે ન- રાશન’ િવિધનું
વણન કરવામાં આ યું હોવાથી આ લહે ન (ચટાડવાની દવા) કયા બાળકને ચટાડવું

bo
એનો પ ઉ લખ ે છે.

લહે ન કોને કરવુ?ં (કયા બાળકોને ચટાડવુ?ં )

(૧)
(૨) e/
જે બાળકની માતાને જરાય દૂ ધ ન આવતું હોય.
દૂ ધ ઓછું આવતું હોય.
.m
(૩) માતાની રસૂિત નૉમલ ન હોય (Complications in Labour)
(૪) ં ીર રોગ થયો હોય તો.
માતાને કોઈ ગભ
m

(૫) જે બાળક દૂ ધ પીને ત ૃ ત થતું નથી અથવા દૂ ધ પીધા પછી પણ રડે

છે.
ra

(૬) જે બાળક સરખું સૂત ંુ ન હોય.

(૭) જે બાળક ખૂબ દૂ ધ પીતું હોય અથવા સતત પીવા માગતું હોય.
leg

(૮) જે બાળકની મળમૂ ર રવ ૃિ ઓછી હોય.

(૯) જે બાળક અશ ત (કૃ શ) હોય.
te

(૧૦) જે બાળકની ભૂખ સારી હોય.

(૧૧) જે બાળક રણ રણ િદવસ સુધી સડં ાસ ન કરતું હોય.
/
s:/

આવાં બાળકોને આયુવદ િન ણાતની સલાહથી યો ય હોય તે લહે ન ષધ

(ગુટીની યો ય દવાઓ) ચટાડવી.

લહે ન કોને ન આપવુ?ં (કયા બાળકને ચટાડવું નહીં?)

tp

(૧) જે બાળકની પાચનશિ ત ઓછી હોય.

ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

(૨) જે બાળકની માતા રસૂિત બાદ કોઈ પણ પરે પાળતી નથી.

ag
(૩) જે બાળકને તાવ આવતો હોય.
(૪) જે બાળક મળમૂ ર રવ ૃિ યવિ થત રમાણમાં કરતું હોય.

sm
(૫) બાળકને ઝાડા કે ઊલટી થયાં હોય.
(૬) બાળકને તાવ અને ઊલટી સાથે થયાં હોય.

ok
(૭) બાળકને શરીરે સો હોય યારે.
(૮) બાળકમાં લોહીની ઊણપ (Anemia) હોય યારે.

bo
(૯) બાળકને દમ, હૃદયરોગ કે ખાંસી હોય યારે.
(૧૦) બાળકને ગુદરોગ હોય તો.
(૧૧)

e/
બાળકના પટે માં વાયુનો ગોળો (ગસૅ ) થયો હોય યારે.
આવાં બાળકોને આયુવદ િન ણાતની સલાહ િસવાય કોઈ લહે ન દવા
.m
ચટાડવી નહીં.
‘લહે ન રાશન’ િવિધમાં િવિશ દવાનાં મૂળ કે ચૂણ બાળકને ચટાડવાના
હોય છે. આ દવાઓ ઘસીને તન ે ો ઘસારો બાળકને આપવાનો હોય છે.
m

બાળગુટીની દવાઓ િવિશ બીમારી કે તન ે ાં લ ણો હોય તો જ બાળકને

ચટાડવાની હોય છે. સામા ય રીતે આપણે જોઈએ છીએ લોકો અનક ે આયુવિદક
ra

ે ો ઘસારો કરી બાળકને રોજ ચટાડતા હોય છે. જોકે

ષધોનાં મૂિળયાં લાવી, તન
આયુવદમાં આવો કોઈ ઉ લખ ે જોવા મળતો નથી. સીધી ભાષામાં કહીએ તો બાળકને
leg

રોજ દવાના ઘસારા પીવડાવવા અ યતં અશા ીય છે.

હા, દરેક બાળકને ચાલ ે તવે ા ‘સુવણલહે ન રાશન’ િવિધનો આયુવદમાં
ઉ લખ ે છે. આયુવદાનુસાર ‘સુવણ’ એ સૌથી ે લહે ન ષધ છે. ગરમ પાણીથી
te

વ છ કરેલા પ થર પર થોડા પાણી સાથે સોનું ઘસીન,ે તમે ાં મધ અને ગાયનું શુ ઘી

બે ટીપાં ઉમરે ીને રોજ બાળકને ચટાડવુ.ં આને ‘સુવણ રાશન’ કહેવામાં આવ ે છે. આ
/

સુવણ રાશન બળ, અિ ન અને બુદ્િધનું વધન (વધારો) કરનાર હોય છે. સાથે જ તે
s:/

આયુ યવધક પણ છે. રોજ સુવણ રાશન આપવાથી બાળક ‘મધ ે ાવી’ થાય છે અને
ે ી રોગ રિતકારક મતા પણ વધલે ી જોવા મળે છે. રોજ સવારે એક વાર એમ છ
તન
મિહના સુધી સુવણ રાશન આપવાથી બાળકની મરણશિ ત, આકલનશિ ત અને
tp

અિભ યિ ત સારી થાય છે એવું જોવા મ યું છે. એકદમ નાનાં બાળકોમાં જ નહીં, પણ
બાર વષ સુધીના બાળકને સુવણ રાશનથી સારો ફાયદો થાય છે. જોકે આ માટે શુ
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

સોનુ,ં સા ં શુ મધ અને ગાયનું ઘી હોવું જ રી હોય છે. આ સાથે જ પચ

ં ગ ય ધ ૃત,

ag
ક યાણક ધ ૃત, અભય ધ ૃત, સવં ધન ધ ૃત, રા મી ધ ૃત (આ બધા ષધીય ઘીના
રકાર છે) િન ણાતની સલાહ મુજબ બાળકને અવ ય આપવા.

sm
લહે ન ષધની મા રા આપણે બે આંગળીના ટેરવ ે કંકુ લગાવીએ એટલી જ
હોવી જોઈએ. ટં ૂ કમાં, બે આંગળાના ટેરવાં પર સમાય એટલું થોડું ષધ લઈ
બાળકને ચટાડો. હાલ ગુટી બનાવવામાં સૂઠં , અિતિવષા, વજ, કાયફળ, યફળ,
હરડે, ખારેક, બદામ, કાકડિશગ ં , જેઠીમધ, મરડાિશગ
ં , બહે ડા, સાબરિસગ
ં , સાકર

ok
જેવી કે આનાથી પણ વધારે દવાઓનો ઘસારો બાળકને ચટાડવામાં આવ ે છે. એકદમ
નાના બાળકને તો ખારેક, બદામ પચતી જ નથી. હા, ચોથા-પાંચમા મિહનાથી ખારેક-

bo
બદામ ચાલશ.ે અ ય દવાઓ આયુવદ િન ણાતની સલાહથી જ ચટાડવી. તમારા
બાળકની શરીર રકૃ િત અને લ ણ પરથી જ ર જણાય તો આયુવદ િન ણાત
બાળકને દવા ચટાડવા િવશ ે તમા ં માગદશન કરી શકશ.ે આગળ જણા યા મુજબની

e/
બધી દવાઓનો ઘસારો બાળકને રોજ પીવડાવવો તદ્ દન અશા ીય છે. બાળગુટી િવશ ે
આયુવદ િન ણાતની સલાહ અવ ય લો.
.m
(૧) બાળકને ચીકણા અને થોડા દુ ગંધવાળા ઝાડા થતા હોય તો સૂઠં +
વજ + મરડાિશગ
ં ના દસ ઘસારા કરીને બાળકને ચટાડો.
(૨) બાળકને ખૂબ શરદી થઈ હોય તો વજને પાણીમાં લસોટી તન
ે ો લપે
m

કપાળ પર લગાવો.
(૩) બાળકનું નાક ટીંચાય તો ૧-૧ ટીપું ઘી બાળકના નસકોરામાં નાખો.
ra

(૪) કફ વધારે થયો હોય તો સૂઠં + કાકડિશગ ં + જેઠીમધ +

અિતિવષાને પાણીમાં લસોટી સવાર-સાંજ ચટાડો.
leg

(૫) વધારે ઝાડા થતા હોય તો સૂઠં અને યફળ ચટાડો.

(૬) મળ રવ ૃિ સાફ ન થતી હોય તો હરડે + અિતિવષા + વજ ઘસીને
te

ચટાડો.
(૭) પટે માં દુ :ખતું હોય તો સૂઠં + યફળ લસોટીને આપો.
/

અથાત્ બાળગુટી આપવી હોય તો આયુવદ િન ણાતની સલાહથી શ

s:/

કરવી. ટં ૂ કમાં કોઈ તકલીફ થતી હોય તો જ દવા લસોટીને ચટાડવી. એ િસવાય બાળક
એક વષનું ન થાય યાં સુધી બુદ્િધ, મધ ે ા અને મ ૃિતના િવકાસ માટે ‘સુવણ રાશન’
tp

ચાલુ રાખવુ.ં
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ઘુટીમાંની દવાઓ લસોટતી વખતે વ છતાનું યાન રાખવુ.ં દવાઓ લસોટતી

ag
વખતે પ થરને ગરમ પાણીથી ધોઈ-લૂછી લવે ો. દવાઓ લસોટ્ યાં પછી તન
ે ે ધોઈ, કોરી
કરી, તડકામાં તપાવીને પછી જ ડ બામાં ભરવી. તડકામાં તપા યા િવના ડ બામાં
ે ા પર ફૂગ આવી જશ.ે આ ફૂગ એટલી ઝીણી હોય છે કે નરી આંખે

sm
ભરશો તો તન
દેખાતી પણ નથી. આવી આ ફૂગવાળી દવાઓ જો બાળકને અપાઈ ય તો બાળકને
ઝાડા-ઊલટી થઈ શકે છે. એટલું જ નહીં આ ઝાડા-ઊલટી ઘણી વાર એ ટીબાયોિટક
( રિતજૈિવક) દવાઓ આપવા છતાં રોકાતા નથી. કારણ કે તે Fungal Infection

ok
હોય છે અને Antifungal દવાઓ આટલા નાનાં બાળકોને આપી શકાતી નથી. એ
વખતે આપણા બાળરોગ િન ણાત આપણને કહે છે કે આ ગુટીથી જ બાળકને તકલીફ
થઈ હોવાથી બાળકને ગુટી ન આપશો. ખરેખર તો ભૂલ ગુટીની નહીં, પણ આપણી જ

bo
હોય છે. ગુટી બનાવતી વખતે વ છતાનું યાન ન રાખવાના લીધે બાળકની તદં ુ ર તી
વધવાને બદલ ે લથડે છે તથ ે ી વ છતા રાખવી એ જ રોગને રોકવાનો ઉપાય છે.
િબચારી બાળગુટી િવનાકારણ બદનામ થાય છે. ‘સુવણ રાશન’ આપતી વખતે પણ

e/
સોનું લસોટ્ યા પછી વ છ સફેદ માલથી લૂછીન,ે સૂકવીને પછી જ ડ બીમાં ભરવુ.ં
વ છતા રાખવામાં ન આવ ે તો Effectના બદલ ે Side effects થઈ શકે છે.
.m
મ યકાળનાં સો વષમાં આયુવદના નામ હેઠળ ઘણી બાબતો સમાજમાં દેખીતી
રીતે રચિલત બની છે, પરંત ુ મૂળ આયુવદ રંથમાં તન ે ો બહુ ઉ લખે જોવા મળતો નથી
અને જો કોઈ ઉ લખ ે હોય તો તમે ાં જેવો ઉ લખ
ે છે તને ા કરતાં કંઈક જુ દં ુ અને ખોટી
m

ે ે કરવામાં આવ ે છે. આવો જ એક રકાર ‘બાળગુટી’ હોવો જોઈએ.

રીતે તન
ra

અહમદનગરનું ‘સાંઈ પે યાિલટી આયુવદ સે ટર’ આયુવદનું ‘સ ય ાન’

લોકો સામ ે લાવવાના રામાિણક રય ન કરે છે. આપણું સાચું આયુવદશા લોકો સામ ે
લાવવાની દોડધામ સાત યપૂણ રીતે ચાલી રહી છે અને ફોન ારા મળતા આપના
leg

રચડં રિતસાદને લીધે અમને વધુ રો સાહન મળે છે. મહારા ્રના ખૂણખ ે ાંચરેથી
ં ાના ઉકેલ માટે ર ો પૂછે છે અને અમ ે તમે નું સમાધાન કરવાના રામાિણક
લોકો શક
રય ન કરીએ છીએ. અહમદનગરના ‘સાંઈ સોિશયલ ઍ ડ મિે ડકલ ફાઉ ડેશન’ના
te

મા યમથી ‘ગભસ ં કાર’ની વાત ગત અનક ે વષોથી ચાલ ે છે. આ મા યમ ારા

રા યમાં ઠેકઠેકાણે ‘ગભસ ં કાર’ વગ ચલાવવામાં આવ ે છે.
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
વદે ો ત સોળ સ ં કાર
ગભસ ં કારની માિહતી મળ ે વતી વખતે તન ે ો િચિક સીય દૃિ કોણ સામ ે

sm
રાખીને સગભાને અને રસૂિત પછી બાળકને તન ે ો કેવો ફાયદો થશ,ે આ અગ ે ંુ
ં ન
િવવચ ે ન આ સપં ણ ે માં જોયુ.ં ગભસ ં કારની માિહતી આપતી વખતે અમ ે
ૂ લખ
સભાનતાપૂવક તમે ાંના કમકાંડ અને ધાિમક બાબતોને અવગણીને આજના જમાનામાં
તમે ાંથી જ રી વાતો સમાજ સામ ે રાખવાનો રય ન કયો છે. એનો અથ એ નથી કે

ok
અમને ધમ કે ભગવાનમાં િવ ાસ નથી, પરંત ુ સમાજ સામ ે આ વાતો રજૂ કરતી વખતે
તમે ાંની હાલ જ રી એવી વાતો પણ અમ ે આપની સામ ે મૂકી. આપણે કમકાંડમાં અટવાઈ
જઈએ તો તન ે ી પાછળના શા ીય મહ વ તરફ આપણું દુ લ થઈ શકે છે. રાચીન

bo
ઋિષમુિનઓનો આ શા કહેવા પાછળનો હેતુ કમકાંડ કરવા કરતાં માનવી
સભાનતાપૂવક માનવશરીરને ફાયદાકારક બાબતો કરે એ માટે ‘સ ં કાર’ વ પમાં
ે ંુ વણન કરવાનો હતો, પરંત ુ ઘણી વાર થાય છે એવું કે માણસ આ કમકાંડમાં જ

e/
તન
ય ત થઈ ય છે અને મૂળ શા તમે જ તન ે ો હેતુ બાજુ માં રહી ય છે. હ રો વષ
પૂવ કહેવાયલે ી વાતો આજની આધુિનક વ ૈ ાિનક કસોટીઓ પર સાચી સાિબત થઈ છે.
.m
મા ર આપણી ‘દૃિ ’ એ દૃિ એ સકારા મક હોવી જોઈએ.
આ પહેલાં આપણે આયુવદો ત સ ં કારની સિવ તર માિહતી જોઈ ગયા
m

ે ક ં છું .
છીએ. એક માિહતી તરીકે વદે ોમાં સમ વાયલે ા સોળ સ ં કારોનો અહીં ઉ લખ
સમયના ચ રમાં આજે આ સોળ સ ં કારનું િવશષે મહ વ ર યું નથી, પણ એક માિહતી
તરીકે તે આપની સમ મૂકંુ છું . રાચીન સમાજ કેટલો રગિતશીલ હતો અને માનવીના
ra

આયુ યનું યવ થાપન (Life Management) કરવામાં આ લોકો કેટલા કુ શળ

હતા આની ણ આ સ ં કારોમાં અ યાસ વખતે આપણને થાય છે.
leg

વદે ો ત સોળ સ ં કાર

(૧) ગભાધાન, (૨) પુસં વન, (૩) િસમ તોનયન, (૪) તકમ, (૫)
નામકરણ, (૬) િન રમણ, (૭) અ રાશન, (૮) કણવધ ે ન અને ચૌલ (૯)
te

ઉપનયન, (૧૦) ગાય રી ઉપદેશ, (૧૧) સર વતી પૂજન, (૧૨) વદે ારંભ, (૧૩)
કેશાંત, (૧૪) સમાવતન, (૧૫) િવવાહ, (૧૬) અ ં ય ે ી
/
s:/

આમાંના ગભાધાન, પુસં વન, િસમ તોનયન, તકમ, નામકરણ,

િન રમણ, અ રાશન અને કણવધ ે ન સ ં કારની સિવ તાર માિહતી આપણે
પાછળના લખાણોમાં જોઈ ગયા. આનો ડાણપૂવક વ ૈ ાિનક દૃિ કોણ પણ જોયો.
tp

આગળ હવ ે આપણે બાકીના સ ં કારોની ટં ૂ કમાં માિહતી અને તન

ે ા મહ વની ચચા
કરીશુ.ં
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

* ઉપનયન સ ં કાર : સામા ય રીતે આઠ વષની મરે આ સ ં કાર કરવામાં

ag
આવ ે છે. એટલ ે કે બાળકને આઠ વષ પૂરાં થાય એ પછી કેટલીક ધાિમક િવિધ કરીને
એ છોકરાને ગુ કુ ળમાં મોકલવામાં આવતા હતા. પહેલાંના સમયમાં ગુ કુ ળ

sm
િશ ણપ િત હતી. તમે ાં દરેક ાિતધમના િવદ્ યાથી આવીને િવિવધ રકારનું િશ ણ
લતે ા હતા. ઉપનયન સ ં કાર પછી આ છોકરાએ ઘરે ન રહેતાં ગુ કુ ળમાં રહેવું પડતુ.ં
આ માટે જ તન ે ી િસ તા તરીકે આ ઉપનયન સ ં કારનો હેતુ હોવો જોઈએ.
* ગાય રી ઉપદેશ અને સર વતી પૂ : ગુ કુ ળમાં ર ય િશ ણનો

ok
રારંભ કરાવતાં પહેલાં છોકરાઓને ગાય રી મ ં ર શીખવાડવામાં આવતો અને તન ે ંુ
િન ય મરણ કરવાનો ઉપદેશ આપવામાં આવતો. એ પછી ર મચય પાલન અને

bo
ગુ કુ ળના િનયમો સમ વવામાં આવતા. આ ગુ કુ ળમાં રવશ ે કરતાં પહેલાં સૌ રથમ
માતા પાસથે ી િભ ા માગવામાં આવતી. એ પછી તપોવન િનવાસ અને િશ ણ માટે
છોકરાની રવાનગી થતી. હવ ે તણ ે ે સપં ણ ં ી વન વવાનું છે એની
ૂ પણે વાવલબ

e/
શ આત અને પિરચય હેતુ આવી િભ ા માગવાનું રયોજન હશ.ે ગુ કુ ળમાં તણ
પોતાનું બધું કામ તે જ કરવાનું રહેતુ,ં પોતાનો અ યાસ પણ તે જ કરવાનો
રહેતો. િવદ્ યાની દેવી ‘ ી સર વતી’નું મનન અને પૂજન કરી ગુ કુ ળમાં તણ
ે ે

ે ે
.m
આગળના કેટલાંક વષો રહેવાનું હોય છે.
* વદે ારંભ : ી ગણપિત, ી સર વતી અને પૂ ય ગુ વયને નમ કાર કરી
m

યજુ વદ, ઋ વદે , સામવદે અને અથવવદે એમ ચારેય વદે નું ાન અને માિહતી આ
છોકરાઓને આપવામાં આવતી. એ જ રીતે તમે ને યાવહાિરક ાન (જેમ કે શ
ra

ચલાવવા વગરે ે) આપવામાં આવતુ.ં આમાંથી િવદ્ યાથીને જે વદે માં િચ િનમાણ થાય
તમે ાં ડાણપૂવકનો અ યાસ કરીને તે તમે ાં પિં ડત બનતો. (Like
Postgraduation).
leg

* કેશાંત અને સમાવતન : ઉપનયન સ ં કાર પછી ગુ કુ ળમાં વદે ોનો પૂરો
અ યાસ ન થાય યાં સુધી છોકરાંઓને માથામાં િશખા (ચોટલી) િસવાય વાળ
વધારવાની છૂ ટ નહોતી. તમે ને મુડં ન કરાવવું પડતુ.ં ગુ કુ ળમાં અ યાસ કરતી વખતે
te

વાળ વધારવાની પરવાનગી આપવામાં આવતી નહોતી. ર મચયના પાલન, અ યયન,

પિરપઠનમાં યાન પરોવાય એ માટે જ કદાચ વાળની કોઈ પણ ફૅશન કરવાની છૂ ટ
/

ગુ કુ ળમાં અપાતી નહોતી.

s:/

સામા યપણે મરના ૧૬ થી ૧૮મા વષ સુધીમાં તે બધી િવદ્ યામાં પારંગત

થતો અને તન ે ંુ િશ ણ પૂ ં થઈ જતુ.ં એ પછી તને ે વાળ વધારવાની, િવિવધ અલક
ં ાર
tp

ધારણ કરવાની અને મોંઘાં વ ો પહેરવાની પરવાનગી આપવામાં આવતી. આનો અથ

ે ી મર િવવાહયો ય થઈ ગઈ છે.
એ કે હવ ે તે શા માં રવીણ, પિં ડત છે અને તન
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

* િવવાહ સ ં કાર : ગુ કુ ળમાંથી ઘરે પાછા ફયા બાદ તન

ે ા લ ન માટે

ag
રય ન કરવામાં આવતા. આગળ જણા યું તમે અતુ યગો રની ક યા સાથે તન ે ાલ ન
કરાવવામાં આવતા.

sm
* અ ં ય ે ી સ ં કાર : માનવીના િનધન (મ ૃ યુ) બાદ યારે આ મા તને ા
દેહને છોડીને ય છે યારે આ સ ં કાર કરવામાં આવ ે છે. આ પહેલાંના ૧પ સ ં કાર
આ મા પર કરવામાં આવતા, કારણ કે આ મા જ સ ં કાર મ છે. અ ં ય ે ી સ ં કાર
િન વ શરીર પર કરવામાં આવતો.

ok
ગભસ ં કારશા ના સપં ણ ે નમાં મા ર એક માિહતી તરીકે ઉપરો ત આઠ
ૂ લખ
સ ં કારનું વણન આપની સમ કરવામાં આ યું છે. હાલના સમયમાં તે કાલબા ય થઈ

bo
ગયા હોય તો પણ રાચીન સમાજ કેટલો રગિતશીલ હતો અને મનુ યના વનના
યવ થાપનમાં એ સમાજ કેટલો અ રેસર હતો એની માિહતી આપણને આ અ યાસથી
ચો સ થઈ ય છે.
આજની સગભા ી કે તન
e/
ે ા બાળકની દૃિ એ ઉપરો ત સ ં કારોનું આજે
કોઈ રયોજન નથી, પણ ાનના એક િવષય તરીકે તે આપની સમ મૂકવામાં આ યો
.m
છે.
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
બાળકના દાંંત
મનુ યને એકંદરે ૩૨ દાંત હોય છે, જેમાંથી ૮ દાંત સકૃ ત (એક જ વખત

sm
આવનારા) હોય છે. યારે બાકીના ર૪ દાંત દ્ િવજ (બે વખત આવનારા) હોય છે.
બાળકને જે મિહનામાં દાંત આવતા હોય, તટે લા િદવસ પઢે ાને તોડીને દાંતને બહાર
આવવામાં લાગે છે. એ પછીના વચગાળાના સમયમાં પહેલાંના (દૂ ધના) દાંત પડીને
સામા ય રીતે ‘એ’ વષમાં જ બી દાંત આવ ે છે.

ok
દા.ત. બાળકને આઠમા મિહને દાંત આવ ે તો દાંતને પઢે ાં ફોડીને બહાર
આવવામાં આઠ િદવસ લાગે છે અને સામા ય રીતે આઠ વષ એ દૂ ધનો દાંત પડીને યાં

bo
નવો દાંત આવ ે છે.
મુખમાં રહેલી દંતપિં તઓના વ ચન ે ા બે દાંતને ‘રાજદંત’ (Incisors)
કહેવામાં આવ ે છે. સૌંદયની દૃિ એ તન ે ંુ ખૂબ મહ વ છે. રાજદંતની બન ં ે બાજુ એ
‘વ ત’ (Lateral Incisors) નામના દાંત હોય છે. તન
e/ ં ે બાજુ એ શૂળ
ે ી બન
(Canines) હોય છે. એની બાજુ માં બે બે નાની દાઢ (Pre-molars) હોય છે. આમ
.m
ઉપરની પિં તમાં ૧૦ અને નીચન ે ી દંતાવલીમાં ૧૦ દાંત એમ ૨૦ દાંત તન ે ે મરના
અઢીમાં વષ સુધીમાં આવી ય છે. એ પછી મોટી દાઢ (Molars) આવ ે છે. એ પછી
સોળમા વષ પછી ‘ડહાપણની દાઢ’ (Wisdom Tooth) આવ ે છે.
m

ચોથા-પાંચમા મિહને આવતા દાંત પાકા નથી હોતા. આઠમા મિહને કે એ પછી
દાંત આવ ે તો સા ં ગણાય. આયુવદાનુસાર અિ થ અને મ આ બન ં ે ધાતુ દાંતના
ra

િનમાણ માટે જવાબદાર હોય છે. સામા ય રીતે બાળકમાં આઠમા-નવમા મિહના સુધી
અિ થ, મ , ધાતુ વીયવાન ન હોવાથી આયુવદ મુજબ એ પહેલાં આવલે ા દાંત
leg

આરો ય રદ હોતા નથી. બાળકને દાંત આવતા હોય યારે એ જ યાએ સળવળાટ
થવો અ યતં કુ દરતી છે, તથ ે ી દૂ ધ પીતી વખતે તનને બટકાં ભરવાં, જે મળે તે વ તુ
મોઢામાં નાખવી વગરે ે જેવી બાબતો દાંત આવતો હોય યારે વધુ થાય છે. આમ કરીને
બાળક િવિવધ બીમારીઓને જ આમ ં રણ આપે છે. જેમાં ઊલટી, ઝાડા, શરદી, તાવ,
te

ખાંસી અને વચાના િવકાર દાંત આવતી વખતે કાયમ જોવા મળે છે.
દાંત આવતા હોય યારે પહેલાંના સમયમાં પીપળાના લાકડામાંથી બનાવલે ાં
/
s:/

‘િરંગણ’ આકારના ચૂસણી જેવા રમકડાં આપવાની રથા હતી. હવ ે આ બધી વ તુઓ
સરળતાથી મળતી ન હોવાથી આ રમકડાંની વાત અઘરી લાગે છે. એના પયાય તરીકે
આ મરનાં બાળકોને લાંબી, મોટી ખારેક કે પછી ટોપરાનો સૂકો ટુકડો આપવામાં પણ
tp

વાંધો નથી. એવું જોવા મ યું છે કે આને ચાવવાથી બાળકને પઢે ામાં થતા વલવલાટ
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

અને બાળકના કિજયામાં ઘટાડો થાય છે. જોકે આ વ તુ બાળકના ગળામાં ફસાઈ ન

ag
ય તને ંુ યાન રાખવુ.ં
પઢે ાને વચમાં ડીકેમાલી ઘસવું તમે જ પીપળો અને આમળાનું ચૂણ ઘસવાથી

sm
ફાયદો થાય છે. બાળક અિગયાર મિહનાનું થાય યાં સુધી તન ે ે દાંત ન આવ ે તો તરત
જ વદૈ ્ યકીય સલાહ લવે ી. સવારના કુ મળા તડકામાં બાળકને િનયિમત રીતે અડધો
કલાક બસ ે ાડવાથી તને ે કુ દરતી રીતે િવટાિમન ‘ડી’ મળી રહે છે.

ok
bo
e/
.m
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
બાળકનો િવકાસ
બાળકના જ મ પછી આપણે તન ે ી યો ય કાળ લતે ા જ હોઈએ છીએ. તન ે ા

sm
શરીર અને મનનો િવકાસ થતો હોય યારે કેટલીક બાબતો બાળક તબ ાવાર રીતે
કરતો જ હોય છે. બાળકનો િવકાસ યો ય રીતે થાય છે કે નહીં એ ણવા માટે
કેટલાંક લ ણો અને િ રયા- રિતિ રયાના વ પમાં બાળકના િવકાસને ચકાસી
શકાય છે. બાળકની રકૃ િત અનુસાર તન ે ી િ રયા- રિતિ રયામાં તફાવત હોઈ શકે,

ok
તમે છતાં બાળકનો િવકાસ યો ય છે કે નહીં તે આપણે નીચન ે ા િવવચ
ે ન પરથી ણી
શકીશુ.ં

bo
જ મ પછીના બે િદવસમાં મળમૂ ર રવ ૃિ બરાબર થતી હોય, તનને
યવિ થત ચૂસતું હોય, પી-પી થાય યારે (કપડાં ભીનાં થાય તો) રડે, અ ય સમય ે
શાંિતથી સૂઈ રહે, દર બ-ે અઢી કલાકે તનપાન કરે અથવા ભૂખ લાગે તો રડે એવી
િ રયા થતી હોય તો તમા ં બાળક તદં ુ ર ત છે એમ સમજવુ.ં
e/
છ ા-સાતમા િદવસે બાળક હાથ-પગ હલાવ ે છે અને થોડું ગે છે. દસમા
.m
િદવસ પછી બાળક શાંિતથી તલે માિલશ કરવા દે છે, પરંત ુ જો કોઈ અગ
ં દુ :ખતું હોય
તો યાં પશ કરવાથી રડે છે. દસમા િદવસ પછી સહષ નાન કરવા દે છે. પગથ ે ી
થોડી ઠેસ મારે છે અને પગ હલાવ ે છે.
m

બી - રી મિહને એક પડખે થાય છે. હોંકારો ભરે છે. અવાજ ઉ પ

કરતાં રમકડાં હાથમાં આપતાં તન ે ે વગાડવાનો (ઘૂઘરો હલાવ ે છે) રય ન કરે છે.
ra

રી મિહને ફીટ મુ ી (grip આવ)ે વાળે છે. રી મિહનામાં બાળકને ધું સુવડાવી
હાથ પકડવામાં આવ ે તો તે ગરદન ચી કરવાના રય નો કરે છે. અઢીથી ચાર
leg

મિહના સુધીમાં બાળકની ડોક (ગરદન) ટ ાર થવા લાગે છે. રી થી પાંચમા

મિહનામાં તે ધું થવા લાગે છે. આપણી તરફ (િવશષે ત: માતા તરફ) જોઈને હસવા
લાગે છે. જમીન પર ગોળ ગોળ ફરવા લાગે છે. આ જ સમયમાં એટલ ે કે સામા ય રીતે
પાંચમા મિહનામાં પગનો અગ ં ઠૂ ો મોંમાં લ ે છે. (કમરમાં તાકાત આવી છે અને પગમાં જોર
te

છે એનો આ ઉ મ િનદશ છે.) એ પછી થોડો ટેકો લઈ બસ ે ી શકે છે. છ ા મિહના

સુધીમાં સરકવાના રય ન કરે છે, પટે ના બળે, આગળ ખસવા લાગે છે. છ ા
/

મિહનાના અતં સુધીમાં યો ય રીતે ભાંખોિડયા ભરવા લાગે છે. સાતમા મિહનાના અતં
s:/

ે વા લાગે છે. તમે જ અવાજ કાઢવાના રય નો કરવા લાગે છે. આઠમા-

સુધીમાં બસ
નવમા મિહને કોઈનો આધાર લઈ પગલાં ભરવાનો રય ન કરે છે. ફિનચરને પકડી
tp

ઊભો રહે છે અને તને ી આજુ બાજુ ગોળ આંટા મારે છે.
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

બારમા-તરે મા મિહના સુધીમાં દસકે સક ે ડ સુધી કોઈ પણ આધાર િવના

ag
ઊભો રહી, પગલાં ભરવાના રય ન કરે છે. પદં રમા મિહના સુધીમાં ધા ચાલવાનું
(Backward Walking) પણ તન ે ે ફાવ ે છે અને આગળ સોળમા મિહના સુધીમાં
એકાદ વ તુ ઓળંગીને આગળ જવાનું પણ બાળકને ફાવવા લાગે છે.

sm
હવ ે આંખોની રગિત જોઈશું –
સામા ય રીતે બી મિહનામાં ટોચના રકાશની િદશામાં બાળક આંખો ફેરવ ે

ok
છે. ચોથા મિહને હાથમાં આવલે ી વ તુ બરાબર મોંમાં મૂકે છે. (આ કાય આંખ અને
હાથના સમ વય (Co-ordination)થી શ ય બને છે). પાંચમા મિહના સુધીમાં
જમીન પરનાં રમકડાં તે જ જોઈને ઉપાડી શકે છે. રમકડું એક હાથમાંથી બી

bo
હાથમાં લઈ શકે છે. દસમા મિહના સુધીમાં તો બન ં ે હાથમાં વ તુ ઉપાડતાં શીખી ય છે.
તમે જ તજની અને અગ ં ઠૂ ા વ ચ ે એકાદ વ તુ પકડીને ઉપાડી શકે છે. તરે મા મિહના
સુધીમાં ચોપડીનાં પાનાં ફેરવવા લાગે છે અને પદં રમા મિહના સુધીમાં નોટમાં લીટા
મારવા લાગે છે. અઢારમા મિહના સુધી ટેબલ-ખુરશી પર બસ
e/ ે ી જમવા લાગે છે. તમે જ
તે જ શટની બાયો કાઢી શકે છે. આ બધી બાબતો આંખ અને શરીરના સમ વયથી
.m
શ ય બને છે.
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
આયુવદીય દોષ-ધાત-ુ મલ િવ ાન
ગભસ ં કાર િવશન ે ી ણકારી મળ ે વતી વખતે ર તુત લખાણોમાં અનક ે

sm
જ યાઓએ તમને આયુવિદક પિરભાષાના શ દો વાંચવા મળશ.ે મૂળત:
ગભસ ં કારશા એ આયુવદશા નો જ એક ભાગ હોવાથી આયુવદમાંની શારીિરક
િ રયાઓ (Physiology) મુજબ ગભસ ં કારશા નો પિરચય મળ ે વી લવે ો યો ય છે.
ર તુત લખાણમાં અનક ે જ યાએ આયુવિદક પિરભાષા વાપરી છે. આ વાચન

ok
વાચકોને સમજવામાં અઘ ં ન પડે તે માટે અહીં આપણે આયુવદીય દોષ-ધાતુ-મલ
િવ ાનનો ટં ૂ કમાં પિરચય મળ ે વી લઈશુ.ં ર તુત લખ
ે માં વાચકોને સરળતાથી સમ ય
એ માટે આધુિનક શ દો પણ વાપરવામાં આ યા છે. જોકે મૂળત: ગભસ ં કારશા એ

bo
આયુવદ સાથે સબ ં ધં અને સમ વય ધરાવતા હોવાથી આપણે આયુવિદક દોષ-ધાતુ-મલ
િવ ાનનો ટં ૂ કમાં પિરચય મળ ે વીશુ.ં
‘समदोषः समग्िनश्च समधातु मलक् िरयः
e/
प्रसन्न आत्मा इं दि् रय मनः स्वस्थ इित अिभिधयते ’
.m
વ થ કે નીરોગી યિ ત કોને કહી શકાય, તો જે યિ તમાં દોષ, અિ ન,
ધાતુ અને મળ આ શરીર ઘટકોની સમિ થિત હોય તો તે યિ તને નીરોગી કહી
શકાય. સમિ થિત એટલ ે સા યાવ થા. સરળ ભાષામાં કહીએ તો, વ થ યિ તમાં
m

ઉપરો ત શરીરઘટક કુ દરતે તમે ને સોંપલે ાં કાયો યવિ થત રીતે કરતા હોય એટલ ે કે
ે ી િ રયાઓ (Metabolism) યો ય પ િતથી થતી હોય છે. બી લીટીમાં એમ
તન
ra

કહેવામાં આ યું છે કે આવી વ થ યિ તમાં આ મ-ઇ દ્ િરય-મન આ ઘટક રસ

(નીરોગી, વ થ) હોય છે.
leg

દોષ
આપણા શરીરમાં અવયવોથી પશ ે ી તર સુધી િવિવધ િ રયા યાપાર
(Metabolism) અખડં ચાલતા હોય છે. શરીરના આ િ રયા યાપાર અને આપણી
te

શરીર સરં ચનાનું કાય કરનારી શિ ત (ઘટક) એટલ ે દોષ. ‘દોષ’ એટલ ે કશું ખરાબ
કે ખોટંુ એવું નહીં, પરંત ુ તે શરીરના ર ય કાયકારી ઘટક હોય છે. તમે છતાં આને
/

‘દોષ’ કહેવાનું કારણ એ છે કે આનું રમાણ ઓછું કે વધારે થાય કે પછી આમાં કોઈ
s:/

િવકૃ િત ઉ પ થાય તો તે અ ય શરીરઘટકોને (ધાતુન)ે દુ િષત કરે છે તથ ે ી જ

રતીકા મક રીતે તમે ને ‘દોષ’ કહેવામાં આવ ે છે. આવા આ દોષ રણ રકારના છે :
(૧) વાયુ (૨) િપ (૩) કફ.
tp

૧. વાયુદોષ : શરીરના કોઈ પણ વ પના હલનચલન માટે જવાબદાર

ે ી તર સુધી આનાં કાયો ચાલતા
ઘટક એટલ ે વાયુદોષ. શરીરમાં અવયવથી લઈને પશ
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

હોય છે. આ કાય થતાં હોય યારે સયં ોગ (એક ર થવુ)ં કે િવયોગ(દૂ ર કરવુ)ં ની

ag
િ રયા સતત ચાલતી હોય છે. આ સયં ોગ અને િવયોગ માટે વાયુ (વાત) દોષ જવાબદાર
હોય છે. શરીરના અ ય ઘટક વાયુની રેરણા િસવાય કોઈ પણ કાય કરવા માટે
અસમથ હોય છે. વાયુદોષ લબ

sm
ં ાઈ, પહોળાઈ કે ડાઈના વ પમાં બતાવી શકાતા
ે ા કાય પરથી ય ત થાય છે. એટલ ે કે તન
નથી. તે મા ર તન ે ા અિ ત વનું અનુમાન
કરી શકાય છે. સગભાવ થામાં આ વાયુદોષની િવશષે કાળ લવે ી અ યતં જ રી
હોય છે.

ok
વાત(વાયુ)દોષના રકાર અને કાયો આગળ મુજબ છે :
(૧) રાણ : શુ હવા અને ખોરાક શરીરમાં લવે ો.

bo
(૨) ઉદાન : ઉ છ્ વસન, બોલવાની િ રયા, વણ અને મ ૃિત.
(૩) યાન : રસ, ર ત અને શરીરનાં અ ય દ્ ર યોનું વહન કરવુ.ં
(૪) સમાન :
e/
પાચનમાં સહાયભૂત.
(૫) અપાન : શુ ર, આતવ, પુરીષ (િવ ા), મૂ ર અને ગભનું શરીરની
.m
બહાર સુિનય ં રિત િન રમણ કરવુ.ં
િપ દોષ : સ ૃિ નાં અ , પાણી જેવા શરીરને આવ યક ઘટકોનું
m

આપણે સવે ન કયા બાદ આ ઘટકોનું શરીરસા ય ભાવમાં પાંતર કરવા માટે
પાચનિ રયા જ રી હોય છે. આ થયું થૂળ પાચન. તન ે ી તરે પણ
ે ી સાથે જ પશ
ચયાપચય િ રયા ચાલતી હોય છે. આમાં પાંતર, પિરણમન, પાચન કરવાની
ra

જવાબદારી િપ દોષની હોય છે. અિ નએ િપ ના આ ય ે રહેનારી શિ ત છે.

િપ દોષના રકાર અને કાયો આગળ મુજબ છે :
leg

(૧) પાચક : અ ું પાચન

(૨) રંજક : લોહીનું રંજન કરવું
te

(૩) સાધક : ે ા, શૌય

બુદ્િધ, મધ
(૪) રાજક : વચાના થાને કાંિત, છાયા, વણ
/
s:/

(૫) આલોચક : પ રહણ, જોવાની રિ રયા

૩. કફદોષ : કફ એ શરીરમાં સઘ
ં ટનની, બાંધી રાખવાની, જોડવાનું કાય
કરનારી શિ ત છે. યવહારમાં ‘કફ’ શ દ શરદી, ખાંસી એવા અથમાં વાપરવામાં
tp

આવ ે છે. જોકે આયુવિદક પિરભાષામાં ‘કફ’ દોષનો અલગ અથ થાય છે. શરીરના
િવિવધ પશે ીસમૂહ અને શરીર અવયવોને એક ર રાખવાનું કામ કફદોષ કરે છે.
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

* કફદોષના રકાર અને કાય નીચ ે મુજબ છે :

ag
(૧) કલદે ક : અ નું મ ૃદુ કરણ કરવુ.ં
(૨) અવલબ
ં ક: ં ન કરવુ.ં
હૃદય અને ફેફસાંન ંુ અવલબ

sm
(૩) બોધક : અ નો વાદ ઓળખવો.
(૪) લષે ક : સાંધાનું સ ં લષે ણ કરવુ.ં

ok
(૫) તપક : મગજનું પોષણ કરવુ.ં

ધાતુ

bo
સામા ય યવહારમાં ધાતુ એ ‘Metals’ના અથમાં વપરાતો શ દ છે, પરંત ુ
આયુવદમાં ‘ધાતુ’ એટલ ે શરીરના ભાગ કે ઘટકના અથમાં વપરાતો શ દ છે. દોષ
શરીરમાં સવ યાપી હોય છે. જોકે ધાતુ શરીરમાં િવિશ ઠેકાણે જ હોય છે. આપણે
ખોરાક લઈએ પછી તન
આહારરસમાં ધાતુના પોષક અશ e/
ે ંુ પાચનિ રયાથી આહારરસમાં પાંતર થાય છે. આ
ં હોય છે. આમાંથી જ આગળ જતાં ધાતુન ંુ િનમાણ
.m
અને પોષણ થાય છે.
ધાતુના રકાર
m

૧. રસ
૨. ર ત
ra

૩. માંસ
૪. ચરબી
leg

પ. અિ થ
૬. મ
te

૭. શુ ર

મળ
/

શરીરની ચયાપચય િ રયામાંથી ઉ પ થતો ફકી દેવાનો ઘટક (Waste

s:/

Products) એટલ ે ‘મળ’ છે. રોજેરોજ શરીરમાંથી આ મળ બહાર ફકાય તે જ રી

હોય છે. જો આવું ન થાય તો િવકૃ િત ઉ પ થઈ શકે છે.
tp

મળના રકાર
૧. પુરીષ, (િવ ા)
ht

https://telegram.me/booksmag
 ऐसे मजेदार मेगेजीन पढ़ने के लिये हमारी टेिीग्राम चेनि से जुडे इसके लिए टेिीग्राम मं सचच करे @booksmag ओर join पर क्लिक करे

ag
૨. મૂ ર
૩. વદે

અિ ન

sm
ે મહાભૂતનો મનુ ય શરીરમાં હાજર સૂ મ અશ
સ ૃિ ના તજ ં એટલ ે જ અિ ન.
આપણે સવે ન કરેલા આહાર દ્ ર યોન ંુ શરીર ઘટકોમાં પાંતર કરવાન ંુ કાય અિ ન
કરે છે. બહારના ખોરાકમાંથી શરીરનાં ધાતુ, મળ વગરે ે િનમાણ થાય એ માટે એટલ ે કે

ok
ે ે શરીરને યો ય બનાવવા માટે શરીરની અદં ર રહેલા આ અિ નની જ ર હોય છે.
તન

bo
e/
.m
m
ra
leg
te
/
s:/
tp
ht

https://telegram.me/booksmag