Burgerlijke cultuur in Nederland in de 17e eeuw

Overvloed binnen de perken (Gouden Eeuw)

❖ Grote status en macht van de Hollandse burgerij
❖ De Republiek der Verenigde Nederlanden ontstaat tijdens de Spaanse
overheersing tijdens de 80-jarige oorlog
❖ Veel rijke Vlamingen en Fransen trekken naar het noorden (op de vlucht voor
de Spaanse overheersers= Katholiek), Hierdoor wordt Nederland steeds rijker.
❖ De wereldhandel loopt nu via Amsterdam ipv Antwerpen.
❖ Veel contacten en invloeden uit Afrika, India, Indië, Japan, China en Amerika.

Oorlogspropaganda en nieuwsfeiten
❖ In de republiek der Nederlanden is het Calvinisme de belangrijkste religie.
❖ De meeste schilderijen zijn historiestukken en/of zeestukken met gevechten
met de Spanjaarden.
❖ In 1648 is vrede met Spanje.
❖ Diego Velasquez is de hofschilder van het Spaanse hof.

Burgerlijke kunst
❖ Er is geen absoluut vorst. Het bestuur van het land, de gewesten en de
steden, is bijna democratisch te noemen. De rijke burgers kunnen grote
invloed uitoefenen op het openbaar bestuur.
❖ Men leeft in luxe; grote woonhuizen en dure kleding en in veel woonkamers is
er Chinees porselein of Delftsblauw te zien.
❖ Veel huwelijksportretten en Familieportretten.

Leven in luxe
❖ In Nederland is weinig adel. Dat betekent dat de gegoede burgerij veel macht
heeft. De burgerij bouwt grote stadspaleizen en villa’s. De kunstproductie
wordt bepaald door de wensen van de burgerij, Dit zijn vaak realistische
afbeeldingen van scènes uit de burgerlijke cultuur. Veel rijkdom en welvaart
en vaak grote verzamelingen van exotische objecten. Kunnen musiceren
behoorde ook tot een gegoede burgerlijke opvoeding.

❖ Rembrandt; de schilder Rembrandt had in Amsterdam een grachtenpand,

gebouwd door Jacob van Campen in de stijl Hollands classicisme. Hierin had
Rembrandt zijn woonhuis, zijn eigen atelier maar ook zijn schilderschool.

❖ Johannes Vermeer is ook een bekende schilder in deze tijd. Hij staat ook
bekend om zijn burgerlijke taferelen en de werking van het licht in zijn
voorstellingen.
Genres in de schilderkunst
❖ Historiestukken; de nachtwacht
❖ Portretten
❖ Genrestukken; Gebriel metsu met brieflezende vrouw
❖ Stillevens; Vanitas stillevens
❖ Landschappen

De stad uit

❖ Door de volle steden willen veel mensen een tweede huis buiten de stad. Dit
worden minipaleisjes met renaissancetuinen en Theehuizen met vijvers en
exotische planten en bloemen. Een voorbeeld van zo’n paleis is Huis den
Bosch gemaakt door de architect Pieter Post.

Deel 2: Groots in het klein; publieke kunst in de

Gouden Eeuw.

Paleis op de Dam

De Dam is het politieke, economische en religieuze centrum van Amsterdam.

Amsterdam wordt in de 17e eeuw bestuurt door burgers en kooplieden uit rijke
families. Het Paleis op de Dam, dat gebouwd is in 1648, is geen woonhuis maar een
stadshuis. De Koningin gebruikt het tegenwoordig voor officiële feesten en
ontvangsten.

Het Paleis op de Dam is gebouwd in classicistische stijl (macht en rijkdom uitstralen)

door Jacob van Campen.
❖ Symmetrisch
❖ Klassieke timpaan
❖ Pilasters (Ionisch en Korinthisch)
❖ Kleine ingang
❖ Thema is vrede en heerschap over de zee en zeehandel

In het midden van het gebouw bevindt zich de Burgerzaal, symbool voor de burgers
uit Amsterdam. Aan de ene zijde van de Burgerzaal is de Schepenzaal (rechters) en
aan de andere zijde zijn de Burgemeesterszaal en de Vroedschap (stadsbestuur).
In het hart van het bestuur staat de burger, met aan de ene zijde de rechtspraak en
aan de andere zijde het dagelijks bestuur. (er zat ook nog een soort bank in)

Veel historiestukken over Romeinse tijd en over de Batavieren. De Batavieren zijn de

voorouders van de Hollanders en kwamen in opstand tegen de Romeinen. Zij staan
symbool voor Vrijheidsdrang en onverzettelijkheid. De Romeinen staan symbool voor
goed stadsbestuur en macht en welvaat.

Burgerzaal
Overdekt stadsplein en vrij toegankelijk voor alle burgers. De lengte van de zaal is
tweemaal de breedte (Ideale verhoudingen), Veel marmer en brons verwerkt en veel
mythologische figuren.
Burgemeesterszaal: Twee schilderijen met als thema de onomkoopbaarheid en
eerlijkheid van het bestuur:
❖ Ferdinand Bol (leerling van Rembrandt) met “Fabritius en Pyrrhius”.
❖ Govert Flinck met “Onomkoopbaarheid van Marcus Curius Dentatus”.

De Vroedschap
Een totaalkunstwerk van drie kunstenaars over de 10 geboden van Mozes. Net als
bij Mozes is het een taak van het stadsbestuur door God geleid.

Schepenzaal
Een schilderij van Ferdinand Bol over de tien Geboden van Mozes.

De Vierschaar
Hier wordt de doodstraf uitgesproken en er bevindt zich een relief met 3 belangrijke
rechtszaken die als voorbeeld moeten dienen voor gerechtigheid en eerlijke
uitspraken. Bijvoorbeeld Solomonsoordeel.

De Kerk
Geloof zonder opsmuk

❖ Heersende religie is Protestants tov Katholiek

❖ Calvinisme is grote religie
❖ Motto: vlijt, matigheid en geloof
❖ Beelden en schilderijen zie je niet in een Protestantse kerk
❖ Orgels blijven wel staan want kerken zijn openbaar bezit geworden van de
steden. De steden huren stadsorganisten die concerten geven.
❖ Beroemde organist is Jan Pietersz Sweelink; zijn beroemdste werk is ‘Toccata
in C’.
❖ Bekende Utrechtse beiaard is Jacob van Eyck

De Rederijkers

Rederijkers beoefenen dicht –en toneelkunst in de rederijkerskamers. Dit is een soort

gilde ontstaan aan einde van de Middeleeuwen met een voorliefde voor geschreven
en gesproken woord. Zijn houden toneelvoorstellingen, schrijven gedichten en
lofzangen maar vertonen ook “tableau vivant” (levend schilderij van personen die een
gebeurtenis uitbeelden). Vaak is er sprake van een maatschappijkritische ondertoon.
 ❖ Gerbrand Adriaensz. Bredero met zijn Blijspel “Moortje”. Het lijkt op toneel wel
carnaval, maar er is ook een enstige ondertoon. De blijspelen waarschuwen
de burgers; houd maat, laat je niet leiden door begeerte en wees altijd op j
hoede.
❖ Jan Steen (schilder) laat met zijn schilderij ‘Het toneel van de wereld” als het
ware een scene uit een blijspel zien. Allemaal lichtvoetig vermaak

De schouwburg

Toneelvoorstellingen is vermaak voor de burgers.en in 1637 wordt de Schouwburg

gebouwd naar Italiaans voorbeeld (een overdekt amfitheater). De ontwerper is Jacob
van Campen en de bedenker van de naam is Joost van den Vondel.

Gysbreght van Amstel

Dit is een toneelvoorstelling van Joost van den Vondel uit 1638. het is geschreven
als een Griekse tragedie, verdeeld in 5 bedrijven. De stad Amsterdam wordt verovert
zoals in het verhaal Paard van Troje maar gelukkig komt het goed. De Engel Rafaël
komt op toneel als een deus ex machina en voorspelt voor de stad een machtige en
roemrijke toekomst.

De Schouwburg krijgt in 1665 een lijsttoneel.: in plaats van tonelen naast elkaar komt
er nu 1 podium.. Er worden veel special effect toegepast door geschilderde
decorstukken en bewegende coulissen.

Dans

❖ Bij de ernstige en sobere levenshouding van de Protestanten past geen

vertier. En omdat in de republiek der Nederlanden de burgerij het voor het
zeggen heeft is er geen sprake van een uitgebreide hofcultuur zoals in
Frankrijk en Italië.
❖ Hierdoor weinig dansvoorstellingen en opera’s.
❖ Eind 17e eeuw Stadhouder Willem III brengt hier iets verandering. Door zijn
huwelijk is hij Koning van Engeland en in zijn buitenhuizen in Nederland houdt
hij feesten met dans en operavoorstellingen geïnspireerd op de Franse en
Italiaanse traditie. Voorbeeld “Ballet de la Paix” uit 1668 waarin de Koning zelf
ook een dansrol vervuld. Dit na voorbeeld van De Zonnegod Lodewijk de XIV
in “Ballet de Nuit” uit 1653.
❖ Balletopera “Isis” van de Fransman Baptiste Lully wordt in 1677 voor het eerst
opgevoerd aan Paleis het Loo.