‫فصل پنجم‪ :‬احکام روزۀ قضا‬

‫جاییکه قضا و کفاره هیچکدام واجب نیست‬

‫روزههای فوتشدۀ چهکسانی قضا و کفاره ندارد؟‬
‫‪1‬‬
‫‪ .1‬دیوانهای که تمام روز دیوانه باشد (مراجع عظام تقلید)‬
‫‪2‬‬
‫‪ .2‬بیهوشی که تمام روز بیهوش باشد (مراجع عظام تقلید)‬
‫‪۳‬‬
‫‪ .۳‬کافری که تمام روز در کفر خود باقی باشد (مراجع عظام تقلید)‬
‫‪4‬‬
‫‪ .4‬نابالغ درخصوص روزههای ایام کودکی (مراجع عظام تقلید)‬
‫‪6‬‬
‫‪ .۵‬حائض یا نفسا یا کسیکه مریض است‪ ،‬اگر در همان ماه رمضان‪۵‬بمیرد (مراجع عظام تقلید)‬
‫‪ .6‬مریضی که روزهها را بهعلت مریضی نگرفته و مریضی او تا ماه رمضان سال بعد طول کشایده اسات‪ .‬البتاه در ایان صاورت‬
‫‪۷‬‬
‫پرداخت یک مد طعام واجب است (مراجع عظام تقلید)‬

‫نماز و روزۀ کسانیکه در قطب و مانند آن هستند‬

‫کسیکه در جایی زندگی میکند که برای مثال‪ ،‬شش ماه از سال در آنجا روز و شش ماه از سال شب است‪ ،‬وظیفاهاش درخصاوص‬
‫‪۸‬‬
‫نماز و روزههایش چیست؟‬
‫‪ -‬در تمام سال که در قطب یک روز و یک شب بیشتر نیست‪ ،‬بعید نیست فقط هفده رکعت نماز واجب باشد و روزه هم در آنجا‬
‫ساقط است و وقت نماز ظهر زمانی است که روز به نصف خود برسد و نیمهشب شرعی هم زمانی است که شب به نیمۀ خودش‬
‫برسد (حضرت امام)‪.‬‬
‫‪ -‬مکلف باید در مورد اوقات نمازهای یومیه و روزه همان افق محل سکونت خود را رعایت کند ولی اگر روز خیلی طوالنی است‬
‫و تمکن از روزه ندارید و یا همراه با مشقت شدید است‪ ،‬روزه ساقط است و قضای آن الزم می شود‪( .‬امام خامنه ای)‬
‫‪ -‬درخصوص نماز بنا بر احتیاط واجب‪ ،‬باید مالحظۀ نزدیکترین مکانِ دارای شب و روز به آنجا را داشاته باشاد‪ ،‬ولاو شاب یاا‬
‫روزش خیلی کوتاه مثالً یک ساعت باشد و براساس اوقات شرعی آنجا نماز بخواند؛ ولی درخصوص روزه واجب است که یاا در‬

‫‪ .1‬توضیح المسائل مراجع‪ ،‬مسئلۀ‪ 1694‬؛ عروۀ الوثقی‪ ،‬فصل فی شرائط وجوب الصوم و فصل فی احکاام القضااء؛ اماام خامناه ای‪ ،‬اساتفتاء خصوصای‪ ،‬شاماره اساتفتاء‪ 620۳۵9 :‬تااریخ‬
‫استفتاء‪2۸/10/1۳94 :‬‬
‫‪ .2‬عروۀ الوثقی‪ ،‬فصل فی شرائط وجوب الصوم و فصل فی احکام القضاء‪ ،‬قبل از مسئلۀ‪1‬؛ امام خامنه ای ‪ ،‬سایت‪ ،‬احکام روزه‪ ،‬م‪.26۷‬‬
‫‪ .۳‬توضیح المسائل مراجع‪ ،‬مسئلۀ‪ 169۵‬؛ عروۀ الوثقی‪ ،‬کتاب الصوم‪ ،‬فصل فی احکام القضاء؛‬
‫نکته‪ :‬از امام خامنه ای نظری یافت نشد‪.‬‬
‫‪ .4‬عروۀ الوثقی‪ ،‬کتاب الصوم‪ ،‬فصل فی احکام القضاء؛ امام خامنه ای‪ ،‬رساله آموزشی‪ ،‬درس‪ ،۵۸‬شرایط وجوب روزه‬
‫‪ .۵‬آیت اهلل سیستانی در ادامه فرمودهاند‪« :‬اگر بعد از ماه رمضان قبل از تمکن از بهجاآوردن روزه بمیرد‪ ،‬بازهم قضا واجب نیست‪».‬‬
‫‪ .6‬عروۀ الوثقی‪ ،‬فصل فی احکام القضاء‪ ،‬مسئلۀ‪12‬؛ توضیح المسائل مراجع‪ ،‬مسئلۀ‪1۷02‬؛ سیستانی‪ ،‬منهاج الصالحین‪ ،‬مسئلۀ‪1049‬؛‬
‫‪۷‬؛ امام خامنه ای‪ ،‬سایت‪ ،‬روزه‪ ،‬س‪2۷4‬؛ عروۀ الوثقی‪ ،‬کتاب الصوم‪ ،‬فصل فی احکام القضاء‪ ،‬مسئلۀ‪1۳‬؛ توضیح المسائل مراجع‪ ،‬مسئلۀ‪1۷0۷‬‬
‫‪ .۸‬عروۀ الوثقی‪ ،‬فصل فی طرق ثبوت الهالل‪ ،‬مسئلۀ‪10‬؛ سیستانی‪ ،‬منهاج الصالحین‪ ،‬المستحدثات‪ ،‬مسئلۀ‪۵۸‬؛ سیستانی‪ ،‬توضیح المسائل جاامع‪ ،‬ذیال م‪ ،21۳۵‬چناد مسااله مساتحدثه م‪.۵‬‬
‫سایت ادمین امام خامنه ای‪ ،‬سواالت سامانه جامع نماز سوال شماره ‪ ،۸99۷10‬تاریخ‪.20/0۵/1۳9۷ :‬‬
‫‪۸0‬‬
‫ماه مبارک رمضان به شهر دیگری برود که بتواند در آنجا روزه بگیرد یا اینکه بعد از ماه مبارک رمضان به شهر دیگری برود که‬
‫بتواند در آنجا قضای روزهها را انجام دهد و اگر نمیتواند و از هر دو عاجز است‪ ،‬بهجای روزه‪ ،‬باید فدیه بدهد(آیتاهلل سیستانی)‪.‬‬
‫‪ -‬باید هرکدام از بالد متوسطۀ متعارفه را که دوست دارد‪ ،‬انتخاب کند و طبق اوقات آن بلد عمل کند و جایز است دوازده ساعت‬
‫را روز و دوازده ساعت را شب قرار دهد و طبق آن عمل کند (آیتاهلل مکارم)‪.‬‬

‫نماز و روزۀ کسانیکه روزها یا شبهای طوالنی دارند‬

‫اگر مکلف در شهری ساکن باشد که روز یا شبش طوالنی باشد مانند اینکه روزش ‪ 2۳‬ساعت و شبش ‪ 1‬ساعت یاا بارعکس باشاد‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫درخصوص نماز و روزه وظیفهاش چیست؟‬
‫‪ -‬مکلف باید دربارۀ اوقات نمازهاى یومیه و روزه‪ ،‬همان افق محل سکونت خاود را رعایات کناد؛ ولاى اگار روزهگارفتن براثار‬
‫طوالنىبودن روز‪ ،‬غیرمقدور یا حرجى باشد‪ ،‬اداى آن ساقط و قضاى آن واجب است (امام خامنه ای)‪.‬‬
‫‪ -‬در صورت تمکن اداء روزه واجب است‪ ،‬و در غیر این صورت ادا ساقط است وبعد از ماه مبارک رمضان در صورت تمکن قضای‬
‫آن را بجا آورد و اال برای هر روز فدیه بدهد (آیت اهلل سیستانی)‪.‬‬
‫‪ -‬در مورد روزه مناطقی که روز یا شب آنها خارج از متعارف است (مثالً بیش از ‪ 1۸‬ساعت ) بایاد روزه خاود را مطاابق منااطق‬
‫معتدله در آن زمان بجا بیاورد مثال همان زمان را در تهران یا قاهره در نظر بگیرد که طاول شاب و روز چقادر اسات زیارا آن‬
‫مناطق طلوع و غروب و نصف النهار دارند سپس با افق خود آن را تطبیق کند؛ و به تعبیار دیگار اگار در آن فصال از ساال در‬
‫منطقه معتدله مورد نظر‪ ،‬طول روز ‪ 14‬ساعت است‪ ،‬آنها هم ‪ 14‬ساعت روزه می گیرند به این معنا که از طلوع فجر آنجا شروع‬
‫می کند و ‪ 14‬ساعت روزه می گیرد و در زمستان که روزهای منطقه معتدله مورد نظر مثال ‪ 12‬ساعت است‪ ،‬باید از طلوع فجار‬
‫آنجا شروع کند و ‪ 12‬ساعت روزه بگیرد (مطابق مثال باال) البته اگر به جا آوردن روزه کامل برای آنها مشقت ندارد مقدم اسات‬
‫(آیت اهلل مکارم)‪.‬‬

‫انجام مفطر با تحقیق یا بدونتحقیق در اینکه صبح شده و بعد فهمیده صبح بوده‬
‫اگر شخصی در ماه رمضان شک کند که صبح شده یا نه و بااینحال‪ ،‬مفطری را انجام دهد و بعداً معلاوم شاود صابح باوده اسات‪،‬‬
‫‪2‬‬
‫روزهاش چه حکمی دارد؟‬

‫خوردن سحری بدون تحقیق‬

‫اگر بدوناینکه خودش تحقیق کند صبح شده یا نه‪ ،‬مفطر را انجام داده است‪:‬‬

‫الف) قادر به تحقیق بوده‪:‬‬

‫‪ -‬باید قضای آن روز را بگیرد و کفاره ندارد‪ ( .‬مراجع عظام تقلید)‬

‫‪ .1‬توضیح المسائل‪ ،‬محشی امامخمینی‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪4۳9‬؛ سیدعلی خامنهای‪ ،‬اجوبۀ االستفتائات‪ ،‬سؤال‪۳۵۷‬؛ سیستانی‪ ،‬منهاج الصالحین‪ ،‬المستحدثات‪ ،‬مسئلۀ‪۸۸‬؛ ؛ مکارم‪ ،‬ساایت‪ ،‬روزه‪ ،‬احکاام‬
‫وقت امساک و افطار‪ http://yon.ir/kX6r7،‬؛‪.‬‬
‫‪ . 2‬عروۀ الوثقی‪ ،‬فصل فی موارد وجوب القضاء دون الکفاره؛ توضیح المسائل مراجع‪ ،‬مسئلۀ‪16۸۸‬؛ سیستانی‪ ،‬المسائل المنتخبه‪ ،‬مسئلۀ‪۵1۷‬؛ امام خامنه ای‪ ،‬سایت‪ ،‬راهنماای فتااوا‪ ،‬س‪126‬‬
‫و سایت‪ ،‬احکام روزه‪ ،‬س‪۷۸‬؛ و رساله آموزشی‪ ،‬ج‪ ،1‬درس‪64‬؛ تحریر الوسیله‪ ،‬کتاب صوم‪ ،‬القول فی مایترتب علی االفطار‪ ،‬یجب القضاا دون الکفااره‪ ،‬م‪ ،12‬الراباع‪ ،‬سیساتانی‪ ،‬منهااج‬
‫الصالحین‪ ،‬م‪ ،102۳‬الرابع؛ سیستانی‪ ،‬توضیح المسائل جامع‪ ،‬ج‪ ،1‬م‪20۵1‬؛‬
‫‪۸1‬‬
 ‫ب) عاجز از تحقیق بوده‪:‬‬
‫‪ -‬بنابر احتیاط واجب قضا کند (حضرت امام‪ ،‬آیت اهلل مکارم)‪.‬‬
‫‪ -‬باید قضای آن روز را بگیرد (آیت اهلل سیستانی)‪.‬‬
‫خوردن سحری بعد از تحقیق‬
‫اگر بعد از اینکه خودش تحقیق کرده‪ ،‬مفطر را انجام داده است‪:‬‬

‫الف‪ .‬شک به صبح شدن دارد‪:‬‬

‫‪ -‬قضا واجب نیست (حضرت امام ‪ ،‬آیت اهلل سیستانی)‪.‬‬
‫‪ -‬قضا واجب است (آیت اهلل مکارم)‪.‬‬
‫ب‪ .‬گمان به طلوع فجر دارد ‪:‬‬
‫‪ -‬احتیاط مستحب قضا کند (حضرت امام و آیتاهللسیستانی)‪.‬‬
‫‪ -‬قضا بر او واجب است (آیت اهلل مکارم)‪.‬‬
‫ج‪ .‬گمان به بقاء شب دارد‪:‬‬
‫‪ -‬قضا واجب نیست (آیات عظام حضرت امام ‪ ،‬آیت اهلل سیستانی)‪.‬‬
‫د‪ .‬اعتقاد به بقاء شب دارد‪:‬‬
‫‪ -‬قضا واجب نیست (حضرت امام‪ ،‬امام خامنه ای ‪ ،‬آیت اهلل سیستانی‪ ،‬آیت اهلل مکارم)‪.‬‬

‫تحقیق در ماه رمضان و غیر ماه رمضان‬

‫‪1‬‬
‫آیا آثار و احکام تحقیق نسبت به صبح شدن‪ ،‬اختصاص به روزه ماه رمضان دارد یا شامل روزه های غیر ماه رمضان نیز می شود؟‬
‫‪ -‬تحقیق اختصاص به روزه ماه رمضان دارد و شامل روزه های دیگر نمی شود و چنانچه در روزه غیر ماه رمضان بعاد از طلاوع‬
‫فجر مبطالت روزه را مرتکب شده باشد‪ ،‬روزه باطل است هرچند تحقیق کرده باشد (حضرت امام)‪.‬‬
‫‪ -‬تحقیق شامل روزه غیر ماه رمضان هم می شود (آیت اهلل سیستانی ‪ ،‬آیت اهلل مکارم)‪.‬‬

‫منظور از تحقیق‬
‫مقصود از تحقیق چیست؟‬
‫‪۲‬‬
‫الف‪ :‬نگاه کردن به افق‪:‬‬
‫‪ -‬نگاه کردن به افق برای مشاهده فجر صادق تحقیق محسوب می شود (مراجع عظام تقلید)‪.‬‬

‫‪ .1‬عروه الوثقی‪ ،‬کتاب الصوم‪ ،‬موارد وجوب القضاء‪ ،‬الرابع؛ امام خمینی‪ ،‬تحریر الوسیله‪ ،‬کتاب الصوم‪ ،‬م‪ ،12‬مواردی که قضا واجب است و کفاره ندارد؛ سیساتانی منهااج الصاالحین‪ ،‬م‪،102۳‬‬
‫الرابع؛ مکارم‪ ،‬سایت‪=21&lid=0&catid=45844&mid=259157 https://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo ،‬‬
‫‪ .2‬سیستانی‪ ،‬توضیح المسائل جامع‪ ،‬م‪20۵1‬؛ عروه الوثقی‪ ،‬کتاب الصوم‪ ،‬موارد وجوب القضا‪ ،‬الرابع؛ امام خامنه ای‪ ،‬رساله اموزشی‪ ،‬درس‪ ،64‬مواردی که قضا واجب است‪.‬‬
‫‪۸2‬‬
 ‫‪۱‬‬
‫ب‪ :‬اعتماد به ساعت و مانند آن‪:‬‬
‫‪ -‬اگر با نظر به ساعت اطمینان به بقای شب داشته‪ ،‬روزه اش صحیح است (امام خامنه ای)‪.‬‬
‫‪ -‬تحقیق بوسیله ساعت یا رادیو و مانند آن کافی نیست و حکم نگاه کردن به افق را ندارد (آیت اهلل سیستانی)‪.‬‬
‫‪ -‬اگر ساعت سالم باشد یا درصورتی که معموال درست کار می کرده است‪ ،‬تحقیق محسوب می شود (آیت اهلل مکارم)‪.‬‬

‫شک در طلوع فجر‬

‫‪۲‬‬
‫اگر انسان نسبت به طلوع فجر شک داشته باشد آیا بدون تحقیق می تواند بخورد یا بیاشامد‪ ،‬یا خیر؟‬
‫‪ -‬خوردن و آشامیدن جایز است ول ی اگر بعد متوجه شود که بعد از طلوع فجر چیزی خورده باید قضای آن روز را بگیرد (مراجاع‬
‫عظام تقلید)‪.‬‬

‫افطار بهواسطۀ تاریکی در هوای صاف‬

‫‪۳‬‬
‫اگر شخص در هوای صاف بهواسطۀ تاریکی هوا افطار کند و بعد معلوم شود که مغرب نبوده است‪ ،‬حکم روزهاش چیست؟‬

‫الف‪ .‬یقین داشته که مغرب شده است‪:‬‬

‫‪ -‬باید قضای آن روز را به جا آورد و کفاره ندارد (مراجع عظام تقلید)‬
‫ب‪ .‬شک یا ظن داشته که مغرب شده است‪:‬‬
‫‪ -‬باید هم قضای آن روز را به جا آورد و هم کفاره بدهد (حضرت امام‪ ،‬آیت اهلل سیستانی‪ ،‬آیت اهلل مکارم)‪.‬‬

‫افطار بهواسطۀ تاریکی در هوای ابری‬

‫اگر شخص در هوای ابری بهواسطۀ تاریکی هوا‪ ،‬یقین یا گمان پیدا کند که مغرب شده است و افطار کند و بعد معلوم شود که مغرب‬
‫‪4‬‬
‫نبوده است‪ ،‬حکم روزهاش چیست؟‬
‫‪ -‬قضا الزم نیست (حضرت امام‪ ،‬امام خامنه ای)‪.‬‬
‫‪ -‬چنانچه در هوای ابری و مانند آن بهواسطۀ تاریکی هوا‪ ،‬بهاعتقاد داخلشدن شب افطار کند و بعد معلوم شود که مغرب نباوده‬
‫است‪ ،‬بنا بر احتیاط واجب روزۀ آن روز را باید قضا کند و کفاره ندارد؛ ولی اگر قطع به دخول شب نداشته و افطار کرده است‪ ،‬بنا‬
‫بر احتیاط واجب‪ ،‬کفاره هم باید بدهد (آیتاهلل سیستانی)‪.‬‬
‫‪ -‬االحوط لوال االقوی قضا الزم است‪( .‬آیت اهلل مکارم)‪.‬‬

‫‪ .1‬سیستانی‪ ،‬توضیح المسائل جامع‪ ،‬ج‪ ،1‬م‪20۵1‬؛ امام خامنه ای‪ ،‬احکام روزه‪ ،‬س‪۷9‬؛ مکارم‪ ،‬سایت‪،‬‬
‫‪https://www.makarem.ir/main.aspx?lid=0&typeinfo=21&catid=45844‬‬
‫‪ .2‬حضرت امام‪ ،‬تحریر الوسیله‪ ،‬موارد یجب القضا‪ ،‬م‪1۳‬؛ عروه الوثقی‪ ،‬کتاب الصوم‪ ،‬موارد وجوب القضا‪ ،‬م‪1‬و‪2‬؛ امام خامنه ای‪ ،‬سایت‪ ،‬روزه‪ ،‬م‪264‬؛‬
‫‪ . ۳‬عروه الوثقی‪ ،‬کتاب الصوم‪ ،‬فصل فی موارد الوجوب القضاء دون الکفاره‪ ،‬الثامن؛ توضیح المسائل مراجع‪ ،‬مسئلۀ‪16۸۸‬؛ امام خامنه ای‪ ،‬رساله آموزشی‪ ،‬درس‪ ،64‬ماواردی کاه قضاا واجاب‬
‫است؛ ؛‬
‫‪ .4‬عروۀ الوثقی‪ ،‬فی موارد وجوب القضاء‪ ،‬مورد الثامن؛ \ سیستانی‪ ،‬منهاج الصالحین‪ ،‬ج‪ ،1‬مسئلۀ‪ ،102۳‬الخامس؛ توضیح المساائل مراجاع‪ ،‬مسائلۀ‪16۸۸‬؛ ؛ اماام خامناه ای‪ ،‬ساایت‪ ،‬احکاام‬
‫روزه‪ ،‬س‪26۳‬؛‬
‫‪۸۳‬‬
 ‫اعتماد به گفتۀ دیگران‬
‫نسبت به طلوع فجر‪:‬‬
‫اگر کسی بگوید که صبح نشده است و انسان با اعتماد بهگفتۀ او چیزی بخورد و بعد معلوم شود صابح باوده اسات‪ ،‬حکام روزهاش‬
‫چیست؟‬
‫‪1‬‬
‫‪ -‬باید قضای آن روز را به جا آورد و کفاره ندارد (حضرت امام‪ ،‬آیت اهلل سیستانی)‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ -‬قضا در این فرض نیز الزم است البته اگر آن فرد انسان موثقی باشد تحقیق بوده و کافی است و قضا ندارد‪( .‬آیت اهلل مکارم)‬
‫نسبت به مغرب شرعی‪:‬‬
‫اگر انسان به گفتۀ شخصی که گفتۀ او شرعاً برایش حجت است‪ ،‬افطار کند و بعد معلوم شود کاه مغارب نباوده اسات‪ ،‬روزهاش چاه‬
‫‪۳‬‬
‫حکمی دارد؟‬
‫‪ -‬باید قضای آن روز را به جا آورد و کفاره واجب نیست (مراجع عظام تقلید)‪.‬‬

‫افطار بهسبب تقیه‬

‫‪4‬‬
‫اگر کسی ازجهت تقیه افطار کند‪ ،‬حکم روزهاش چیست؟‬
‫‪ -‬اگر تقیه از مخالفین باشد و مفطری را که بههدف تقیه انجام میدهد‪ ،‬ازنظر فقه آنها مفطر نباشد یا طبق مذهب آنها قبل از‬
‫ذهاب حمره افطار کند یا مفتیهای سنی در روز یومالشک طبق موازین خودشان عید اعالم کنند و شخص بههدف تقیه افطاار‬
‫کند و بعد هم مشخص نشود در واقع عید بوده است یا نه‪ ،‬در این سه حالت‪ ،‬روزۀ شخص صحیح است و در غیر این سه حالت‪،‬‬
‫فقط قضا الزم است (حضرت امام)‪.‬‬
‫‪ -‬اگر از مصادیق تقیه باشد‪ ،‬افطار جایز است؛ ولی روزۀ آن روز‪ ،‬قضا دارد (امام خامنه ای)‪.‬‬
‫‪ -‬اگر مصداق تقیه‪ ،‬خوردن یا آشامیدن یا جماع باشد‪ ،‬قضا الزم است و در غیر آنهاا بناا بار احتیااط واجاب‪ ،‬قضاا کناد؛ ولای‬
‫درهرصورت‪ ،‬کفاره ندارد (آیتاهلل سیستانی)‪.‬‬
‫‪ -‬اگر مفطری را که بههدف تقیه انجام میدهد‪ ،‬ازنظر فقه آنها منافی روزه نباشد‪ ،‬روزهاش صحیح است؛ وگرنه فقط قضا الزم‬
‫است (آیت اهلل مکارم)‪.‬‬

‫افطار بهعلت بیماری و حیض و نفاس‬

‫اگر شخصی بهسبب بیماری یا حیض و نفاس روزه نگیرد‪ ،‬وظیفهاش چیست؟‬

‫‪ .1‬توضیح المسائل مراجع‪ ،‬مسئلۀ‪166۸‬؛ عروۀ الوثقی‪ ،‬فی موارد وجوب القضاء‪ ،‬مورد الخامس؛‬
‫‪ . 2‬سایت آیت اهلل مکارم‪:‬‬
‫=‪2۵۸۸۷۸&mid=4۵۸2۸&catid=0&lid=21https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo‬‬
‫‪ .۳‬عروۀ الوثقی‪ ،‬فی موارد وجوب القضاء‪ ،‬مورد السابع؛ توضیح المسائل مراجع‪ ،‬مسئلۀ‪16۸۸‬؛ امام خامنه ای‪ ،‬سایت‪ ،‬احکام روزه‪ ،‬س‪262‬؛ ؛‬
‫‪ .4‬عروۀ الوثقی‪ ،‬فصل فی اعتبار العمد و االختیار‪ ،‬مسئلۀ‪2‬؛ توضیح المسائل مراجع‪ ،‬مسئلۀ‪ 16۸۸‬و فصال فای کفاارۀ الصاوم؛ منهااج الصاالحین‪ ،‬مسائلۀ‪100۵‬؛ ؛ اماام خامناه ای‪ ،‬اساتفتاء‬
‫خصوصی‪ ،‬شماره استفتاء‪ ۵۵4۷۳۳ :‬تاریخ استفتاء‪06/04/1۳94 :‬؛ ؛ الخامس؛ سیستانی‪ ،‬توضیح المسائل جامع‪ ،‬ج‪ ،1‬م‪204۸‬؛‬
‫‪۸4‬‬
 ‫‪1‬‬
‫الف‪ .‬پیش از تمامشدن ماه رمضان بمیرد‪:‬‬
‫‪ -‬الزم نیست روزه هایى را که نگرفته‪ ،‬براى او قضا کنند‪ ،‬اگرچه مستحبّ است‪( .‬حضرت امام)‬
‫‪ -‬الزم نیست روزههایى را که نگرفته براى او قضا کنند‪( .‬امام خامنه ای‪ ،‬آیت اهلل سیستانی‪ ،‬آیت اهلل مکارم)‬
‫ب‪ .‬مرض او تا ماه رمضان سال بعد طول بکشد‪ ،‬قضا واجب نیست و باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد (مراجع عظاام‬
‫‪2‬‬
‫تقلید)‪.‬‬
‫ج‪ .‬بعد از ماه رمضان مرض او برطرف شده است؛ ولی عذر دیگری مثل سفر پیدا کند که نتواند تاا مااه رمضاان جدیاد‪ ،‬قضاای‬
‫‪۳‬‬
‫روزههایی را که نگرفته است‪ ،‬به جا آورد‪:‬‬
‫‪ -‬باید روزههایی را که نگرفته است‪ ،‬قضا کند و بنا بر احتیاط واجب‪ ،‬برای هر روز یک مد طعام نیاز باه فقیار بدهاد (آیات اهلل‬
‫سیستانی)‪.‬‬
‫‪ -‬باید بنا بر احتیاط واجب‪ ،‬روزههایی را که نگرفته است‪ ،‬قضا کند و نیز بنا بر احتیاط واجب‪ ،‬برای هر روز یک مد طعام هام باه‬
‫فقیر بدهد (آیتاهلل مکارم)‪.‬‬
‫د‪ .‬اگر بعد از ماه رمضان مرض او برطرف شود و تا ماه رمضان جدید‪ ،‬عمداً قضای روزه را نگیرد‪ ،‬باید روزههاایی را کاه نگرفتاه‬
‫‪4‬‬
‫است‪ ،‬قضا کند و همچنین برای هر روز یک مد طعام نیز به فقیر بدهد‪( .‬مراجع عظام تقلید)‬

‫افطار بهعلت عذری غیر از بیماری و حیض و نفاس مثل سفر‬

‫اگر شخصی بهسبب عذری غیر از بیماری و حیض و نفاس روزه نگیرد‪ ،‬وظیفهاش چیست؟‬
‫‪۵‬‬
‫الف‪ .‬پیش از تمامشدن ماه رمضان بمیرد‪:‬‬
‫‪ -‬قضا بر ولی میت واجب است‪(6.‬حضرت امام‪ ،‬امام خامنه ای‪ ،‬آیت اهلل سیستانی‪ ،‬آیت اهلل مکارم)‬
‫ب‪ .‬اگر عذر او تا ماه رمضان سال بعد طول بکشد یا عذر او برطرف شود؛ ولی عذر دیگری مثل مریضی پیدا کند که نتواند تا ماه‬
‫‪۷‬‬
‫رمضان جدید‪ ،‬قضای روزههایی را که نگرفته است‪ ،‬به جا آورد‪:‬‬
‫‪ -‬باید روزه هایی را که نگرفته است‪ ،‬قضا کند و بنا بر احتیاط مستحب‪ ،‬برای هر روز یک مد طعام نیز به فقیار بدهاد (حضارت‬
‫امام‪ ،‬امام خامنه ای)‪.‬‬
‫‪ -‬باید روزههایی را که نگرفته است‪ ،‬قضا کند و بنا بر احتیاط واجب‪ ،‬برای هر روز یک مد طعام نیاز باه فقیار بدهاد (آیات اهلل‬
‫سیستانی)‪.‬‬

‫‪ .1‬عروۀ الوثقی‪ ،‬فصل فی احکام القضاء‪ ،‬مسئلۀ‪12‬؛ توضیح المسائل مراجع‪ ،‬مسئلۀ‪ 1۷02‬؛ امام خامنه ای‪ ،‬جزوه ارساالی اخاتالف فتااوی از طارف دفتار معظام لاه در ساال ‪ ،99‬آیات اهلل‬
‫سیستانی‪ ،‬توضیح المسائل جامع‪ ،‬م‪ ،20۳۳‬آیت اهلل مکارم ‪ ،‬توضیح المسائل م‪.14۳2‬‬
‫‪ .2‬عروۀ الوثقی‪ ،‬فصل فی احکام القضاء‪ ،‬مسئلۀ‪1۳‬؛ توضیح المسائل مراجع‪ ،‬مسئلۀ‪1۷0۳‬؛ امام خامنه ای‪ ،‬سایت‪ ،‬احکام روزه‪ ،‬م‪2۷4‬‬
‫‪ .۳‬عروۀ الوثقی‪ ،‬فصل فی احکام القضاء‪ ،‬مسئلۀ‪1۳‬؛ توضیح المسائل مراجع‪ ،‬مسئلۀ‪1۷04‬‬
‫‪ .4‬عروۀ الوثقی‪ ،‬فصل فی احکام القضاء‪ ،‬مسئلۀ‪14‬؛ توضیح المسائل مراجع‪ ،‬مسئلۀ‪1۷0۵‬؛ امام خامنه ای‪ ،‬سایت‪ ،‬احکام روزه‪ ،‬س‪2۷4‬؛‬
‫‪ .۵‬عروۀ الوثقی‪ ،‬فصل فی احکام القضاء‪ ،‬مسئلۀ‪12‬و ‪ ،19‬توضیح المسائل مراجع‪ ،‬مسئلۀ‪1۷02‬؛ امام خامنه ای‪ ،‬رساله آموزشی‪ ،‬ج‪ ،1‬درس ‪64‬؛‬
‫‪ .6‬این حکم در قضای روزۀ پدر یا مادر درخصوص فرزند بزرگتر در برخی از احکام‪ ،‬اختالفی است که در ادامه مطرح می شود‪.‬‬
‫‪ .۷‬عروۀ الوثقی‪ ،‬فصل فی احکام القضاء‪ ،‬مسئلۀ‪1۳‬؛ توضیح المسائل مراجع‪ ،‬مسئلۀ‪1۷0۳‬و‪1۷04‬؛ امام خامنه ای‪ ،‬سایت‪ ،‬احکام روزه‪ ،‬م‪2۷۵‬؛‬
‫‪۸۵‬‬
‫‪ -‬باید بنا بر احتیاط واجب‪ ،‬روزههایی را که نگرفته است‪ ،‬قضا کند و نیز بنا بر احتیاط واجب‪ ،‬برای هر روز یک مد طعام هام باه‬
‫فقیر بدهد (آیتاهلل مکارم)‪.‬‬
‫ج‪ .‬اگر بعد از ماه رمضان عذر او برطرف شود و تا ماه رمضان جدید‪ ،‬عمداً قضای روزه را نگیرد‪ ،‬باید روزههایی را که نگرفته است‪،‬‬
‫قضا کند و برای هر روز‪ ،‬یک مد طعام نیز به فقیر بدهد‪( 1‬مراجع عظام تقلید)‪.‬‬

‫پیدا شدن عذر در تنگی وقت‬

‫اگر در قضای روزه کوتاهی کند تا وقت تنگ شود‪ ،‬و در تنگی وقت هم عذری پیدا کند‪ ،‬که نتواناد روزه را بگیارد‪ ،‬چاه وظیفاه ای‬
‫‪2‬‬
‫دارد؟‬

‫الف‪ :‬کوتاهی در قضای روزه‬

‫‪ -‬باید روزه ها را قضا کند‪ ،‬و برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد (حضرت امام‪ ،‬امام خامنه ای‪ ،‬آیت اهلل سیستانی‪ ،‬آیت اهلل‬
‫مکارم )‪.‬‬
‫نکته‪ :‬اگر کسی بعد از چند سال متوجه شود روزه چند سال قبلش باطل بوده است ولی او نمی دانسته و تازه متوجه شاده اسات‪،‬‬
‫‪۳‬‬
‫کفاره تاخیر بر او واجب نیست‪( .‬آیت اهلل سیستانی)‬
‫ب‪ :‬تصمیم به گرفتن روزه قضا داشته‬
‫اگر فردی بعد از برطرف شدن عذر تصمیم داشته روزه های قضای خودش را بگیرد‪ ،‬ولی پیش از قضا کردن در تنگی وقت عاذری‬
‫‪4‬‬
‫پیداکند‪ ،‬که نتواند قضاهای روزه را بگیرد‪ ،‬چه وظیفه ای دارد؟‬
‫‪۵‬‬
‫‪ -‬به احتیاط واجب باید روزه ها را قضا کند و به احتیاط واجب برای هر روز یک مد طعام بدهد (حضرت امام)‬
‫‪ -‬باید قضاء را بعد از بر طرف شدن عذر بگیرد و نیز الزم است ‪ -‬حتّی بنابر احتیاط واجب اگر عذر عرفی برای تاأخیر در انجاام‬
‫قضای روزه تا زمان پدید آمدن عذر جدید داشته باشد ‪ -‬برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد (آیت اهلل سیستانی)‪.‬‬
‫‪ -‬فقط قضا الزم است (آیت اهلل مکارم)‪.‬‬

‫وجوب فوری روزۀ قضا‬

‫‪6‬‬
‫آیا گرفتن روزۀ قضا واجب فوری است؟‬
‫‪ -‬واجب فوری نیست؛ ولی بنا بر احتیاط واجب‪ ،‬تا ماه رمضان جدید تأخیر نیندازد (حضرت امام و امام خامنه ای)‪.‬‬

‫‪ .1‬عروۀ الوثقی‪ ،‬فصل فی احکام القضاء‪ ،‬مسئلۀ‪ ،14‬توضیح المسائل مراجع‪ ،‬مسئلۀ‪ ،1۷0۵‬امام خامنه ای‪ ،‬سایت‪ ،‬روزه‪ ،‬م‪2۷6‬؛‬
‫‪ .2‬عروۀ الوثقی‪ ،‬فصل فی احکام القضاء‪ ،‬مسئلۀ‪14‬؛ توضیح المسائل مراجع‪ ،‬ج‪ ،1‬م‪1۷06‬؛ سایت ادمین امام خامناه ای‪ ،‬ساواالت ساامانه جاامع روزه ساوال شاماره ‪ ،۳49۷۸4‬سیساتانی‪،‬‬
‫توضیح المسائل جامع‪ ،‬ج‪20۸1 ،1‬؛‬
‫‪ . ۳‬استفتائات نجف‪ :‬س ‪ -۵92‬اذا علم بعد سنین بطالن صومه فی السنین السابقۀ فهل یجب علیه فدیۀ التأخیر ؟ الجواب ‪ :‬ال یجب ‪.‬‬
‫‪ .4‬توضیح المسائل مراجع‪ ،‬ج‪ ،1‬م‪1۷06‬؛ سیستانی‪ ،‬توضیح المسائل جامع‪ ،‬ج‪20۸2 ،1‬؛؛ عروۀ الوثقی‪ ،‬فصل فی احکام القضاء‪ ،‬مسئلۀ‪14‬؛ حضرت اماام‪ ،‬تحریار الوسایله‪ ،‬صاوم‪ ،‬احکاام روزه‬
‫قضا‪ ،‬م‪9‬‬
‫‪ .۵‬شایان ذکر است که حضرت امام در توضیح المسائل نسبت به قضاء روزه فتوا دارند ولی در تحریر الوسیله احتیاط واجب دارند که همان متن تحریر درج شد‪.‬‬
‫‪ .6‬عروۀ الوثقی‪ ،‬فصل فی احکام القضاء‪ ،‬مسئلۀ‪1۸‬؛ امام خامنه ای‪ ،‬سایت‪ ،‬روزه‪ ،‬س‪ 2۷۳‬و رساله آموزشی‪ ،‬ج‪ ،1‬درس ‪64‬؛ حضرت امام‪ ،‬تحریر الوسیله‪ ،‬صوم‪ ،‬روزه قضا‪ ،‬م‪4‬؛‬
‫‪۸6‬‬
 ‫‪ -‬واجب فوری نیست؛ اگرچه احتیاط مستحب عدمتأخیر تا ماه رمضان جدید است (آیت اهلل سیستانی)‪.‬‬
‫‪ -‬واجب فوری نیست ولی باید تا ماه رمضان جدید تأخیر نیندازد (آیت اهلل مکارم)‪.‬‬

‫افطار عمدی روزۀ قضا‬

‫‪2‬‬
‫آیا روزۀ قضای ماه رمضانی را که به خودمان مربوط است‪ ،‬میتوانیم‪1‬عمداً باطل کنیم؟‬

‫الف‪ .‬وقت روزۀ قضا تنگ نیست‪:‬‬

‫‪ -‬میتواند تا قبل از زوال(اذان ظهر) افطار کند؛ ولی بعد از زوال نمیتواند (مراجع عظام تقلید)‪.‬‬
‫ب‪ .‬وقت روزۀ قضا تنگ است‪:‬‬
‫‪ .1‬قبل از زوال‪:‬‬
‫‪ -‬بنا بر احتیاط واجب‪ ،‬افطار نکند (حضرت امام‪ ۳،‬امام خامنه ای)‪.‬‬
‫‪ -‬بهتر است افطار نکند (آیت اهلل سیستانی)‪.‬‬
‫‪ -‬نمیتواند افطار کند (آیت اهلل مکارم)‪.‬‬
‫‪ .2‬بعد از زوال‪ ،‬نمیتواند افطار کند (مراجع عظام تقلید)‪.‬‬

‫افطار عمدی روزۀ قضای استیجاری‬

‫‪۵‬‬
‫آیا روزۀ قضای استیجاری را میتوانیم عمداً‪4‬باطل کنیم؟‬

‫الف‪ .‬قبل از زوال‪:‬‬

‫‪ -‬جایز است (مراجع عظام تقلید)‪.‬‬
‫نکته‪ :‬اگر انجام روزۀ آن روز بر فرد بهواسطۀ شرط ضمن عقد اجاره و مانند آن متعین شده باشد‪ ،‬افطار جایز نیست؛ مانناد اینکاه‬
‫فردی برای انجام روزۀ قضای متوفی اجیر شود و در ضمن عقد اجاره با او شرط شود روزۀ قضای میت را در روز معیّنی به جا آورد‪.‬‬

‫ب‪ .‬بعد از زوال‪:‬‬

‫‪ -‬بنا بر احتیاط واجب باطل نکند (حضرت امام‪ ،‬امام خامنه ای)‪.‬‬
‫‪ -‬احتیاط مستحب باطل نکند (آیت اهلل سیستانی‪ ،‬آیت اهلل مکارم)‪.‬‬

‫‪ .1‬آنچه بیان شد‪ ،‬درصورتی است که انجام روزۀ آن روز بر فرد به واسطۀ نذر و مانند آن متعین نشده باشد؛ وگرنه افطار و بازکردن روزه مطلقاً جایز نیست‪.‬‬
‫‪ .2‬توضیح المسائل مراجع‪ ،‬مسئلۀ‪1۷00‬؛ عروۀ الوثقی‪ ،‬فصل فی احکام القضاء‪ ،‬مسئلۀ‪2۷‬و‪1۸‬؛ امام خامنه ای‪ ،‬رسااله آموزشای‪ ،‬ج‪ ،1‬درس ‪ 6۳‬و ساایت‪ ،‬احکاام روزه‪ ،‬م‪2۷۳‬؛ حضارت اماام‪،‬‬
‫تحریر الوسیله‪ ،‬احکام روزه قضا‪ ،‬م‪4‬؛‬
‫‪ . ۳‬شایان ذکر است که حضرت امام در توضیح المسائل فتوا دارند ولی در تحریر الوسیله احتیاط واجب دارند که متن تحریر در متن درج شد‪.‬‬
‫‪ .4‬البته این درصورتی است که انجام روزۀ آن روز بر فرد بهواسطۀ شرط ضمن عقد اجاره و مانند آن متعین نشده باشد؛ وگرنه افطار و بازکردن روزه مطلقاً جایز نیست؛ مثال اینکاه فاردی‬
‫برای انجام روزۀ قضای متوفی اجیر شود و در ضمن عقد اجاره با او شرط شود روزۀ قضای میت را در روز معیّنی به جا آورد‪.‬‬
‫‪ .۵‬توضیح المسائل مراجع‪ ،‬مسئلۀ‪1۷01‬؛ ؛ عروۀ الوثقی‪ ،‬فصل فی احکام القضاء‪ ،‬مسئلۀ‪2۷‬؛ امام خامنه ای‪ ،‬استفتاء خصوصی‪ ،‬شماره استفتاء‪ 60۵09۵ :‬تاریخ استفتاء‪0۸/09/1۳94 :‬؛‬
‫‪۸۷‬‬
 ‫افطار عمدی روزۀ واجب موسع غیر قضای ماه رمضان‬
‫‪1‬‬
‫آیا در روزه واجب موسع غیر از روزه قضای ماه رمضان‪ ،‬می توان عمدا روزه را افطار کرد؟‬
‫‪ -‬افطار عمدی روزه چه قبل از زوال و چه بعد از زوال جایز است‪( .‬حضرت امام‪ ،‬آیت اهلل سیستانی)‪.‬‬
‫‪ -‬افطار عمدی قبل از زوال جایز است ولی بعد از زوال بنابر احتیاط واجب جایز نیست ( آیت اهلل مکارم)‪.‬‬

‫ترتیب بهجاآوردن روزۀ قضا‬

‫‪2‬‬
‫اگر شخصی از چند ماه رمضان روزۀ قضا دارد‪ ،‬کیفیت قضای روزهها چگونه باید باشد؟‬
‫الف‪ .‬اگر وقت رمضان آخر تنگ نیست‪ ،‬قضای هرکدام را که بگیرد‪ ،‬مانعی ندارد (مراجع عظام تقلید)‪.‬‬
‫ب‪ .‬اگر وقت رمضان آخر تنگ است‪:‬‬
‫‪ -‬بنا بر احتیاط واجب‪ ،‬اول قضای رمضان آخر را بگیرد (حضرت امام‪ ۳،‬امام خامنه ای‪ ،‬آیت اهلل مکارم)‬
‫‪ -‬بنا بر احتیاط مستحب‪ ،‬اول قضای رمضان آخر را بگیرد (آیت اهلل سیستانی)‪.‬‬
‫نکته‪ :‬برخی از مراجع مثل حضرت امام تصریح کردهاند که اگر شخص در جاییکه باید قضای رمضان آخر را بگیرد‪ ،‬عمداً نیات‬
‫‪4‬‬
‫غیررمضان آخر را بکند‪ ،‬روزهاش صحیح است و فقط کفارۀ تأخیر بر او واجب میشود‪.‬‬

‫معیننکردن روزۀ قضا‬

‫اگر قضای روزۀ چند رمضان بر شخص واجب باشد و در نیت معین نکند روزهای را که میگیرد‪ ،‬قضای کدام رمضان است‪ ،‬حکمش‬
‫‪۵‬‬
‫چیست؟‬
‫‪ -‬قضای ماه رمضان سال آخر حساب نمیشود که کفارۀ تأخیر از او ساقط شود (حضرت امام ‪ ،‬آیت اهلل سیستانی)‪.‬‬

‫رعایت مواالت در روزههای قضا‬

‫‪6‬‬
‫آیا رعایت مواالت(پشت سر هم بودن روزه های قضا) در روزههای قضا الزم است؟‬
‫‪ -‬الزم نیست روزه های قضا پشت سرهم گرفته شود‪ ،‬بلکه مستحب است‪( .‬حضرت امام‪ ،‬آیت اهلل مکارم‪ ،‬آیت اهلل سیستانی)‪.‬‬

‫‪ .1‬عروۀ الوثقی‪ ،‬فصل فی احکام القضاء‪ ،‬مسئلۀ‪2۷‬؛‬

‫‪ .2‬توضیح المسائل مراجع‪ ،‬مسئلۀ‪169۸‬؛ امام خامنه ای‪ ،‬سایت‪ ،‬احکام روزه‪ ،‬س‪2۷2‬؛ ؛ حضرت امام‪ ،‬تحریر الوسیله‪ ،‬احکام روزه قضا‪ ،‬م‪6‬؛ سایت آیت اهلل مکارم‪:‬‬
‫‪https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=21&lid=0&catid=45830&mid=258902‬‬

‫‪ .۳‬شایان ذکر است که حضرت امام در رساله و حاشیه عروه فتوا دارند ولی در تحریر احتیاط واجب‪ ،‬که نظر تحریر در متن درج شد‪.‬‬
‫‪ .4‬تحریر الوسیله‪ ،‬کتاب الصوم فی احکام القضاء‪ ،‬مسئلۀ‪6‬؛ توضیح المسائل مراجع‪ ،‬ذیل مسئلۀ‪.169۸‬‬
‫‪ .۵‬عروۀ الوثقی‪ ،‬فصل فی احکام القضاء‪ ،‬مسئلۀ‪9‬؛ توضیح المسائل مراجع‪ ،‬مسئلۀ‪1699‬؛‬
‫‪ .6‬عروۀ الوثقی‪ ،‬فصل فی احکام القضاء‪ ،‬مسئلۀ‪.۷‬‬
‫‪۸۸‬‬
 ‫ندانستن تعداد روزههای قضا‬
‫‪1‬‬
‫کسیکه تعداد روزههای قضایش را نمیداند‪ ،‬وظیفهاش چیست؟‬
‫‪ -‬جایز است بهمقداری که یقین دارد از او فوت شده است‪ ،‬قضا کند و اضافۀ بر آن‪ ،‬احتیاط مستحب است (حضرت اماام ‪ ،‬آیات‬
‫اهلل مکارم‪ ،‬آیت اهلل سیستانی)‪.‬‬
‫‪ -‬کسى که چند روز از ماه رمضان را بخاطر عذرى روزه نگرفته‪ ،‬و تعداد آن روزها را نمىداند مثالً نمىداند که آیا در روز بیست‬
‫و پنجم ماه رمضان به سفر رفته تا روزهایى که از او فوت شده مثالً شش روز باشد یا در روز بیست و ششم رفته کاه پانج روز‬
‫باشد‪ ،‬مى تواند مقدار کمتر را قضا کند و اما در صورتى که هنگام شروع عذر (مثالً سفر) را مىداند‪ ،‬مثالً مىداند که در روز پنجم‬
‫ماه به سفر رفته ولى نمى داند که در شب دهم برگشته تا پنج روز فوت شده باشد یا شب یازدهم برگشته تا شش روز فوت شده‬
‫باشد‪ ،‬در این صورت احتیاط واجب آن است که مقدار بیشتر را قضا کند (امام خامنه ای)‬

‫شک در گرفتن روزه قضا‬

‫‪2‬‬
‫اگر شک کنم در اینکه اقدام به گرفتن قضاى روزههایى را که بر عهدهام بوده‪ ،‬کردهام یا خیر تکلیف من چیست؟‬
‫‪ -‬اگر یقین به اشتغال قبلى ذمّه خود دارید‪ ،‬واجب است به مقدارى که موجب یقین به انجام تکلیف مىشود‪ ،‬روزه قضاا بگیریاد‬
‫(امام خامنه ای)‬

‫عدمتمکن از گرفتن روزۀ قضا‬

‫شخصی روزۀ قضا داشته است و آنها را به جا نیاورده تا اینکه ناتوان شده است و دیگر نمیتواند آنهاا را باه جاا آورد‪ .‬وظیفاهاش‬
‫‪۳‬‬
‫چیست؟‬
‫‪ -‬اگر نماز و روزه قضا دارد وامکان انجام آن نباشد در صورتی که پسر دارد بر عهده پسر بزرگ اوست که نماز و روزه او را بعد از‬
‫مرگ انجام دهد لکن اگر می داند پسر بزرگ اشتباه انجام می دهد یا مورد اطمینان نیست‪ ،‬باید وصیت کند‪ .‬همچنین است اگر‬
‫اصال پسری ندارد که عهده دار این امور شود (حضرت امام ‪ ،‬امام خامنه ای)‪.‬‬
‫‪ -‬اگر نماز و روزۀ قضا دارد‪ ،‬باید کاری کند که اطمینان نماید پس از مرگش بجای او انجام می دهند مثال وصیّت کناد کاه از‬
‫مال خودش ب راى آنها اجیر بگیرند بلکه اگر مال نداشته باشد و احتمال بدهد کسى بدون آن کاه چیازى بگیارد آنهاا را انجاام‬
‫مىدهد‪ ،‬واجب است وصیّت نماید ولى اگر کسى داشته باشد ا مانند پسر بزرگتر ا که بداند چنانچه به او اطالع دهد‪ ،‬قضاى نماز‬
‫و روزه او را انجام مىدهد‪ ،‬همین قدر کافى است که به او اطالع دهد و الزم نیست وصیّت کند (آیت اهلل سیستانی)‪.‬‬
‫‪ -‬اگر نماز و روزه قضا دارد بنا بر احتیاط واجب باید وصیّت کند ‪ -‬با رعایت آنچه در مساله نماز و روزه استیجارى گفته شاده ‪-‬‬
‫(آیت اهلل مکارم)‪.‬‬

‫‪ .1‬توضیح المسائل مراجع‪ ،‬مسئلۀ‪169۷‬؛ امام خامنه ای‪ ،‬اجوبۀ االستفتائات‪ ،‬مسئلۀ‪ ۸19‬و سایت‪ ،‬احکام روزه‪ ،‬س‪2۷1‬و‪ 2۸۵‬و رساله آموزشای‪ ،‬درس‪ ،64‬احکاام قضاای روزه؛ عاروۀ الاوثقی‪،‬‬
‫فصل فی احکام القضاء‪ ،‬مسئلۀ‪6‬؛‬
‫‪ .2‬سایت‪ ،‬احکام روزه‪ ،‬س‪.2۸6‬‬
‫‪ .۳‬عروۀ الوثقی‪ ،‬کتاب الوصیه‪ ،‬فصل فی معنی الوصیه‪ ،‬مسئلۀ‪۳‬؛ تحریر الوسیله‪ ،‬کتاب وصیت‪ ،‬م‪1‬؛ توضیح المسائل مراجع‪ ،‬ج‪ ،2‬م‪2۷02‬؛ سیستانی‪ ،‬منهااج الصاالحین‪ ،‬ج‪ ،2‬کتااب وصایت‪،‬‬
‫م‪1۳۳۷‬؛ امام خامنه ای‪ ،‬ج‪ ،2‬درس‪ ،62‬وصیت‪ ،‬موارد وجوب وصیت و سایت‪ ،‬احکام روزه‪ ،‬س‪2۸۷‬؛ مکارم‪ ،‬توضیح المسائل‪ ،‬م‪2۳۳0‬‬
‫‪۸9‬‬