‫اﻟﻣﻘدﻣﺔ‬

‫ﺳِﻠﯾَن‬ ‫ﺻﻠﱠﻰ اﱠ‪َ ُ+‬ﻋﻠَﻰ ُﻣَﺣﱠﻣٍد َﺧﺎﺗَِم اﻟﻧﱠِﺑ ِﯾّﯾَن َوَﻋﻠَﻰ َﺟِﻣﯾِﻊ اﻷ َْﻧِﺑَﯾﺎِء َواْﻟُﻣْر َ‬ ‫ب اْﻟَﻌﺎﻟَِﻣﯾَن َواْﻟَﻌﺎِﻗَﺑﺔ ُ ِﻟْﻠُﻣﺗ ﱠِﻘﯾَن َو َ‬ ‫‪َ +‬ر ّ ِ‬ ‫اْﻟَﺣْﻣد ُ ِ ﱠ ِ‬
‫ب‬‫ب َواْﻟِﻌﻘَﺎ ِ‬ ‫‪ +‬ﺻﻠّﻰ اّ‪ +‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ِﻓﻲ ﺳَُﻧِن اﻟ ِد ّﯾِن َوأ َْﺣَﻛﺎِﻣِﮫ َوَﻣﺎ َﻛﺎَن ِﻣْﻧَﮭﺎ ِﻓﻲ اﻟﺛ ﱠَوا ِ‬ ‫ف ُﺟْﻣﻠَِﺔ اﻷ َْﺧَﺑﺎِر اْﻟَﻣﺄ ْﺛ ُوَرِة َﻋْن َرﺳُوِل ا ﱠ ِ‬ ‫ص َﻋْن ﺗََﻌﱡر ِ‬ ‫ت ِﺑﺎْﻟﻔَْﺣ ِ‬ ‫ت أ َﻧﱠَك َھَﻣْﻣ َ‬ ‫ق َﺧﺎِﻟِﻘَك ذََﻛْر َ‬ ‫أ َﱠﻣﺎ َﺑْﻌد ُ ﻓَﺈ ِﻧﱠَك َﯾْرَﺣُﻣَك اﱠ‪ِ ُ+‬ﺑﺗَْوِﻓﯾ ِ‬
‫ف ِﺑﻼَ‬ ‫ﺻَﮭﺎ ﻟَك ِﻓﻲ اﻟﺗﺄِﻟﯾ ِ‬‫ْ‬ ‫ﱠ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺳﺄﻟﺗَِﻧﻲ أْن أﻟِّﺧ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ﺻﺎة ً َو َ‬ ‫ف َﻋﻠﻰ ُﺟْﻣﻠِﺗَﮭﺎ ُﻣَؤﻟﻔَﺔ ُﻣْﺣ َ‬ ‫ً‬ ‫ﱠ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﱠ‬
‫ﺷدََك اﱠ‪ - ُ+‬أْن ﺗ َُوﻗ َ‬ ‫َ‬ ‫ت ‪ -‬أْر َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ت َوﺗَدَاَوﻟَﮭﺎ أْھُل اﻟِﻌﻠِم ِﻓﯾَﻣﺎ َﺑْﯾَﻧُﮭْم ﻓَﺄَرْد َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺳﺎِﻧﯾِد اﻟِﺗﻲ ِﺑَﮭﺎ ﻧُِﻘﻠ ْ‬ ‫ﱠ‬ ‫َ‬
‫ف اﻷْﺷَﯾﺎِء ِﺑﺎﻷ َ‬ ‫َ‬ ‫ﺻﻧُو ِ‬ ‫ب َوَﻏْﯾِر ذَِﻟَك ِﻣْن ُ‬ ‫ب َواﻟﺗ ﱠْرِھﯾ ِ‬ ‫َواﻟﺗ ﱠْرِﻏﯾ ِ‬
‫ﺷﺎَء اﱠ‪َ ُ+‬ﻋﺎِﻗَﺑﺔ ٌ َﻣْﺣُﻣودَة ٌ َوَﻣْﻧﻔََﻌﺔ ٌ‬ ‫ت ِإﻟَﻰ ﺗَدَﺑﱡِرِه َوَﻣﺎ ﺗَُؤوُل ِﺑِﮫ اْﻟَﺣﺎُل ِإْن َ‬ ‫ت ‪ -‬أ َْﻛَرَﻣَك اﱠ‪ِ - ُ+‬ﺣﯾَن َرَﺟْﻌ ُ‬ ‫ﺳﺄ َْﻟ َ‬ ‫ت ِﻣَن اﻟﺗ ﱠﻔَﱡﮭِم ِﻓﯾَﮭﺎ َواِﻻْﺳِﺗْﻧَﺑﺎِط ِﻣْﻧَﮭﺎ ‪َ .‬وِﻟﻠﱠِذي َ‬ ‫ﺻْد َ‬ ‫ت ‪ِ -‬ﻣﱠﻣﺎ َﯾْﺷَﻐﻠ َُك َﻋﱠﻣﺎ ﻟَﮫ ُ ﻗَ َ‬ ‫ﺗَْﻛَراٍر َﯾْﻛﺛ ُُر ﻓَﺈ ِﱠن ذَِﻟَك ‪َ -‬زَﻋْﻣ َ‬
‫ف ِإﻻﱠ أ َﱠن ُﺟْﻣﻠَﺔَ ذَِﻟَك أﱠنَ‬ ‫ﺻ ُ‬ ‫ْ‬
‫ب َﻛِﺛﯾَرةٍ َﯾطوُل ِﺑِذْﻛِرَھﺎ اﻟَو ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ﺻﺔ ﻗَْﺑَل َﻏْﯾِري ِﻣَن اﻟﻧﱠﺎِس ﻷْﺳَﺑﺎ ٍ‬ ‫ً‬ ‫ى َﺧﺎ ﱠ‬ ‫َ‬ ‫ﺻﯾﺑُﮫ ُ َﻧْﻔُﻊ ذَِﻟَك ِإﯾﱠﺎ‬ ‫ﻲ ِﻟﻲ ﺗََﻣﺎُﻣﮫ ُ َﻛﺎَن أﱠوُل َﻣْن ﯾُ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﺿ‬ ‫ﺷَم ذَِﻟَك ‪ -‬أْن ﻟَْو ﻋُِزَم ِﻟﻲ َﻋﻠَْﯾِﮫ َوﻗ ُ ِ‬ ‫َ‬ ‫ﺳﺄ َْﻟﺗَِﻧﻲ ﺗََﺟ ﱡ‬ ‫ت ‪ِ -‬ﺣﯾَن َ‬ ‫ظَﻧْﻧ ُ‬ ‫َﻣْوُﺟودَة ٌ َو َ‬
‫َ‬
‫ﺻد ُ ِﻣﻧﮫ ُ ِإﻟﻰ‬ ‫ْ‬ ‫ﺻﻔَﻧﺎ ﻓﺎﻟﻘ ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺳُر َﻋﻠﻰ اﻟَﻣْرِء ِﻣن ُﻣَﻌﺎﻟَﺟِﺔ اﻟَﻛِﺛﯾِر ِﻣﻧﮫ ُ ‪َ .‬وﻻ ِﺳﯾﱠَﻣﺎ ِﻋﻧدَ َﻣن ﻻ ﺗَْﻣِﯾﯾَز ِﻋﻧدَه ُ ِﻣَن اﻟَﻌَواِّم ِإﻻ ِﺑﺄن ﯾَُو ِﻗﻔَﮫ ُ َﻋﻠﻰ اﻟﺗْﻣِﯾﯾِز َﻏْﯾُره ُ ‪ .‬ﻓﺈ ِذا َﻛﺎَن اﻷْﻣُر ِﻓﻲ َھذا َﻛَﻣﺎ َو َ‬ ‫ﱠ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ﱠ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ط اْﻟﻘَِﻠﯾِل ِﻣن َھذا اﻟﺷﺎِن َوِإﺗﻘﺎَﻧﮫ ُ أْﯾ َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ﱠ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ﺿْﺑ َ‬ ‫َ‬
‫ﺷﺎَء‬ ‫ض اﻟﺗ ﱠَﯾﻘﱡِظ َواْﻟَﻣْﻌِرﻓَِﺔ ِﺑﺄ َْﺳَﺑﺎِﺑِﮫ َوِﻋﻠَِﻠِﮫ ﻓَذَِﻟَك ِإْن َ‬ ‫ِ ِ ﱠ ُ ِ ِ ِ َْ َ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﮫ‬ ‫ﯾ‬ ‫ﻓ‬ ‫ق‬
‫َ‬ ‫ز‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫ْ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻣ‬ ‫س‬ ‫ﺎ‬ ‫ﱠ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﻟ‬ ‫ا‬ ‫ن‬‫ﱠٍ ِ َ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﺔ‬ ‫ﺻ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺧ‬
‫َ‬ ‫ﻟ‬ ‫ُ‬ ‫ﮫ‬ ‫ْ‬
‫ﻧ‬
‫ِ َ َْ ِ ُ ﱠ َ ِ ِ ِ‬ ‫ﻣ‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫ر‬ ‫ﻛ‬‫َ‬ ‫ﻣ‬ ‫ْ‬
‫ﻟ‬ ‫ا‬ ‫ﻊ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﺟ‬ ‫و‬ ‫ن‬ ‫ﺎ‬ ‫ﱠ‬
‫ﺷ‬ ‫ﻟ‬ ‫ا‬ ‫ا‬‫َ‬ ‫ذ‬ ‫ھ‬
‫ِ ِْ ِ ِ َ‬ ‫ن‬ ‫ْ‬ ‫ﻣ‬ ‫ر‬ ‫ﺎ‬‫َ‬ ‫ﺛ‬ ‫ﻛ‬ ‫ْ‬ ‫ﺗ‬ ‫ﺳ‬ ‫ﻻ‬ ‫ا‬ ‫ﻲ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﺔ‬ ‫ﻌ‬ ‫َ‬ ‫ﻔ‬ ‫ْ‬
‫ﻧ‬ ‫ﻣ‬ ‫ْ‬
‫ﻟ‬
‫ِِ ْ ِ َ ِ َ ِ ﱠِ ِ َ ِ َ ُْ َ َ ْ ُ َ َ ِ ِ‬ ‫ا‬ ‫ض‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﻰ‬ ‫ﺟ‬ ‫ر‬ ‫ﯾ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﱠ‬ ‫ﻧ‬ ‫إ‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫ﯾ‬ ‫ﻘ‬ ‫ﺳ‬ ‫ﻟ‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫ﺎ‬ ‫ﯾ‬ ‫د‬ ‫ز‬ ‫ْ‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ﻣ‬ ‫م‬ ‫ﮭ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﻰ‬ ‫َ‬ ‫ﻟ‬ ‫و‬ ‫َ‬
‫اﻟ ﱠ ِ ِ ِ ِ ْ‬
‫أ‬ ‫ل‬ ‫ﯾ‬ ‫ﻠ‬ ‫َ‬ ‫ﻘ‬ ‫ْ‬
‫ﻟ‬ ‫ا‬ ‫ﺢ‬ ‫ﯾ‬ ‫ﺣ‬ ‫ﺻ‬
‫ف أذﻛُُرَھﺎ ﻟَك َوھَُو ِإﻧﱠﺎ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ﺳْو َ‬ ‫ﺷِرﯾطٍﺔ َ‬ ‫َ‬ ‫ت َوﺗَﺄِﻟﯾِﻔِﮫ َﻋﻠﻰ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ﺳﺄﻟ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ﺞ َﻣﺎ َ‬ ‫ﺷﺎَء اﱠ‪ُ ُ+‬ﻣْﺑﺗَِدﺋ ُوَن ِﻓﻲ ﺗَْﺧِرﯾ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ﻲ ِﻣْن ذَِﻟَك َﻋﻠﻰ اﻟﻔَﺎِﺋدَِة ِﻓﻲ اِﻻْﺳِﺗﻛﺛﺎِر ِﻣْن َﺟْﻣِﻌِﮫ ‪ .‬ﻓَﺄﱠﻣﺎ َﻋَواﱡم ‪َ+‬وﻗَْد َﻋَﺟُزوا َﻋْن َﻣْﻌِرﻓَِﺔ اﻟﻘَِﻠﯾِل ‪ .‬ﺛﱠم ِإﻧﱠﺎ ِإْن َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫اﱠ‪َ ُ+‬ﯾْﮭُﺟُم ِﺑَﻣﺎ أ ُوِﺗ‬
‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬
‫ث ِﻓﯾِﮫ ِزَﯾﺎدَة ُ‬ ‫ﺿٌﻊ ﻻَ ﯾُْﺳﺗَْﻐَﻧﻰ ِﻓﯾِﮫ َﻋْن ﺗَْردَاِد َﺣِدﯾ ٍ‬ ‫ﻲ َﻣْو ِ‬ ‫ت ِﻣَن اﻟﻧﱠﺎِس َﻋﻠَﻰ َﻏْﯾ ِْر ﺗَْﻛَراٍر ﱠ ‪ِ .‬إﻻﱠ أ َْن َﯾﺄِﺗ َ‬ ‫طَﺑﻘَﺎ ٍ‬ ‫ث َ‬ ‫ﺳﺎٍم َوﺛَﻼَ ِ‬ ‫‪ +‬ﺻﻠّﻰ اّ‪ +‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ﻓََﻧْﻘِﺳُﻣَﮭﺎ َﻋﻠَﻰ ﺛَﻼَﺛَِﺔ أ َْﻗ َ‬ ‫َﻧْﻌِﻣد ُ ِإﻟَﻰ ُﺟْﻣﻠَِﺔ َﻣﺎ أ ُْﺳِﻧدَ ِﻣَن اﻷ َْﺧَﺑﺎِر َﻋْن َرﺳُوِل ا ﱠ ِ‬
‫ﺻَل ذَِﻟَك اﻟَﻣْﻌَﻧﻰ ِﻣْن ُﺟْﻣﻠَِﺔ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﺻْﻔَﻧﺎ ِﻣَن اﻟِّزَﯾﺎدَِة أْو أْن ﯾُﻔَ ﱠ‬ ‫َ‬ ‫ث اﻟِذي ِﻓﯾِﮫ َﻣﺎ َو َ‬ ‫ث ﺗَﺎٍّم ﻓَﻼَ ﺑُد ﱠ ِﻣْن ِإَﻋﺎدَِة اﻟَﺣِدﯾ ِ‬ ‫ث اﻟُﻣْﺣﺗَﺎَج ِإﻟَْﯾِﮫ َﯾﻘ ُوُم َﻣﻘَﺎَم َﺣِدﯾ ٍ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ب ِإْﺳَﻧﺎٍد ِﻟِﻌﻠﱠٍﺔ ﺗَﻛُوُن ھَُﻧﺎَك ﻷﱠن اﻟَﻣْﻌَﻧﻰ اﻟﱠزاِﺋدَ ِﻓﻲ اﻟَﺣِدﯾ ِ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َﻣْﻌﻧًﻰ أ َْو ِإْﺳَﻧﺎد ٌ َﯾﻘَُﻊ ِإﻟَﻰ َﺟْﻧ ِ‬
‫ﺷﺎَء اﱠ‪ ُ+‬ﺗََﻌﺎﻟَﻰ ‪ .‬ﻓَﺄ َﱠﻣﺎ‬ ‫ﺿﺎَق ذَِﻟَك أ َْﺳﻠَُم ﻓَﺄ َﱠﻣﺎ َﻣﺎ َوَﺟْدَﻧﺎ ﺑُد ‪t‬ا ِﻣْن ِإَﻋﺎدَِﺗِﮫ ِﺑُﺟْﻣﻠَِﺗِﮫ ِﻣْن َﻏْﯾِر َﺣﺎَﺟٍﺔ ِﻣﻧﱠﺎ ِإﻟَْﯾِﮫ ﻓَﻼَ َﻧﺗََوﻟﱠﻰ ِﻓْﻌﻠَﮫ ُ ِإْن َ‬ ‫ﺻﯾﻠ ُﮫ ُ ُرﺑﱠَﻣﺎ َﻋﺳَُر ِﻣْن ُﺟْﻣﻠَِﺗِﮫ ﻓَﺈ َِﻋﺎدَﺗ ُﮫ ُ ِﺑَﮭْﯾﺋَِﺗِﮫ ِإذَا َ‬ ‫ﺻﺎِرِه ِإذَا أ َْﻣَﻛَن ‪َ .‬وﻟَِﻛْن ﺗَْﻔ ِ‬ ‫ث َﻋﻠَﻰ اْﺧِﺗ َ‬ ‫اْﻟَﺣِدﯾ ِ‬
‫ش َﻛَﻣﺎ ﻗَْد‬ ‫ﺷِدﯾد ٌ َوﻻَ ﺗَْﺧِﻠﯾطٌ ﻓَﺎِﺣ ٌ‬ ‫ف َ‬ ‫ث َوِإﺗْﻘَﺎٍن ِﻟَﻣﺎ َﻧﻘَﻠ ُوا ﻟَْم ﯾُوَﺟْد ِﻓﻲ ِرَواَﯾِﺗِﮭِم اْﺧِﺗﻼَ ٌ‬ ‫ب ِﻣْن َﻏْﯾِرَھﺎ َوأ َْﻧﻘَﻰ ِﻣْن أ َْن َﯾﻛُوَن َﻧﺎِﻗﻠ ُوَھﺎ أ َْھَل اْﺳِﺗﻘَﺎَﻣٍﺔ ِﻓﻲ اْﻟَﺣِدﯾ ِ‬ ‫ﻲ أ َْﺳﻠَُم ِﻣَن اْﻟﻌُﯾُو ِ‬ ‫اْﻟِﻘْﺳُم اﻷ َﱠوُل ﻓَﺈ ِﻧﱠﺎ َﻧﺗََوﱠﺧﻰ أَْْن ﻧُﻘَ ِد َّم اﻷ َْﺧَﺑﺎَر اﻟﱠِﺗﻲ ِھ َ‬
‫َ‬
‫ف اﻟُﻣﻘَد ﱠِم ﻗَْﺑﻠُﮭْم َﻋﻠﻰ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ﺻْﻧ ِ‬ ‫ف ِﺑﺎﻟِﺣﻔِظ َواِﻹﺗﻘَﺎِن َﻛﺎﻟ ِ ّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ﺻو ِ‬ ‫س ِﺑﺎﻟَﻣْو ُ‬ ‫ْ‬ ‫ض َﻣْن ﻟْﯾ َ‬‫َ‬ ‫ﺳﺎِﻧﯾِدَھﺎ َﺑْﻌ ُ‬ ‫َ‬
‫ف ِﻣَن اﻟﻧﱠﺎِس أﺗَﺑْﻌَﻧﺎَھﺎ أْﺧَﺑﺎًرا َﯾﻘَُﻊ ِﻓﻲ أ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ﺻْﻧ ِ‬ ‫ﺻْﯾَﻧﺎ أْﺧَﺑﺎَر َھذَا اﻟ ِ ّ‬ ‫َ‬ ‫ﻋُِﺛَر ِﻓﯾِﮫ َﻋﻠَﻰ َﻛِﺛﯾٍر ِﻣَن اﻟُﻣَﺣ ِد ِّﺛﯾَن َوَﺑﺎَن ذَِﻟَك ِﻓﻲ َﺣِدﯾِﺛِﮭْم ﻓَﺈ ِذَا َﻧْﺣُن ﺗَﻘَ ﱠ‬
‫ﺿَراِﺑِﮭْم ِﻣْن ُﺣﱠﻣﺎِل اﻵﺛَﺎِر َوﻧُﻘﱠﺎِل اﻷ َْﺧَﺑﺎِر ‪ .‬ﻓَُﮭْم َوِإْن َﻛﺎﻧُوا ِﺑَﻣﺎ‬ ‫ث ْﺑِن أ َِﺑﻲ ﺳُﻠَْﯾٍم َوأ َ ْ‬ ‫ب َوَﯾِزﯾدَ ْﺑِن أ َِﺑﻲ ِزَﯾﺎٍد َوﻟَْﯾ ِ‬ ‫ﺳﺎِﺋ ِ‬ ‫طﺎِء ْﺑِن اﻟ ﱠ‬ ‫ق َوﺗََﻌﺎِطﻲ اْﻟِﻌْﻠِم َﯾْﺷَﻣﻠ ُُﮭْم َﻛَﻌ َ‬ ‫ﺻْد ِ‬ ‫ﺳﺗِْر َواﻟ ِ ّ‬ ‫ﺻْﻔَﻧﺎ د ُوَﻧُﮭْم ﻓَﺈ ِﱠن اْﺳَم اﻟ ِ ّ‬ ‫أ َﻧﱠُﮭْم َوِإْن َﻛﺎﻧُوا ِﻓﯾَﻣﺎ َو َ‬
‫ﺳِﻧﯾﱠﺔ ٌ‬ ‫ﺻﻠَﺔ َ‬ ‫ٌ‬ ‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫ﺿﻠوَﻧُﮭْم ِﻓﻲ اﻟَﺣﺎِل َواﻟَﻣْرﺗََﺑِﺔ ﻷﱠن َھذَا ِﻋْﻧدَ أْھِل اﻟِﻌﻠِم دََرَﺟﺔ َرِﻓﯾَﻌﺔ َوَﺧ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ﺳﺗِْر ِﻋْﻧدَ أْھِل اﻟِﻌﻠِم َﻣْﻌُروِﻓﯾَن ﻓََﻐْﯾُرھُْم ِﻣْن أْﻗَراِﻧِﮭْم ِﻣﱠﻣْن ِﻋْﻧدَھُْم َﻣﺎ ذََﻛْرَﻧﺎ ِﻣَن اِﻹﺗْﻘَﺎِن َواِﻻْﺳِﺗﻘَﺎَﻣِﺔ ِﻓﻲ اﻟِّرَواَﯾِﺔ َﯾْﻔ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ﺻْﻔَﻧﺎ ِﻣَن اْﻟِﻌْﻠِم َواﻟ ِ ّ‬ ‫َو َ‬
‫ﺷكﱠ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ث َواِﻻْﺳِﺗﻘﺎَﻣِﺔ ِﻓﯾِﮫ َوَﺟْدﺗَُﮭْم ُﻣَﺑﺎِﯾِﻧﯾَن ﻟُﮭْم ﻻ ﯾُدَاﻧوَﻧُﮭْم ﻻ َ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺻوِر ْﺑِن اﻟُﻣْﻌﺗَِﻣِر َوﺳُﻠْﯾَﻣﺎَن اﻷْﻋَﻣِش َوِإْﺳَﻣﺎِﻋﯾَل ْﺑِن أِﺑﻲ َﺧﺎِﻟٍد ِﻓﻲ ِإﺗﻘﺎِن اﻟَﺣِدﯾ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ﺳﱠﻣْﯾَﻧﺎھُْم َﻋطﺎًء َوَﯾِزﯾدَ َوﻟْﯾﺛﺎ ِﺑَﻣﻧ ُ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ت َھُؤﻻِء اﻟﺛﻼﺛﺔ اﻟِذﯾَن َ‬ ‫ﱠ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﱠ‬ ‫َ‬ ‫أ َﻻَ ﺗََرى أﻧَك ِإذا َواَزﻧ َ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ﱠ‬ ‫َ‬
‫ت َﺑْﯾَن‬ ‫ث َوِﻓﻲ ِﻣﺛِْل َﻣْﺟَرى َھُؤﻻَِء ِإذَا َواَزْﻧ َ‬ ‫طﺎٍء َوَﯾِزﯾدَ َوﻟَْﯾ ٍ‬ ‫ﺻوٍر َواﻷ َْﻋَﻣِش َوِإْﺳَﻣﺎِﻋﯾَل َوِإﺗْﻘَﺎِﻧِﮭْم ِﻟَﺣِدﯾِﺛِﮭْم َوأ َﻧﱠُﮭْم ﻟَْم َﯾْﻌِرﻓ ُوا ِﻣﺛَْل ذَِﻟَك ِﻣْن َﻋ َ‬ ‫ﺻﱠﺣِﺔ ِﺣْﻔِظ َﻣْﻧ ُ‬ ‫ض ِﻋْﻧدَھُْم ِﻣْن ِ‬ ‫ث ِﻓﻲ ذَِﻟَك ِﻟﻠﱠِذي اْﺳﺗَﻔَﺎ َ‬ ‫ِﻋْﻧدَ أ َْھِل اْﻟِﻌْﻠِم ِﺑﺎْﻟَﺣِدﯾ ِ‬
‫ﺿِل‬ ‫ْ‬
‫ﺻﺎِﺣَﺑﺎھَُﻣﺎ ِإﻻ أﱠن اﻟَﺑْوَن َﺑْﯾَﻧُﮭَﻣﺎ َوَﺑْﯾَن َھذَْﯾِن َﺑِﻌﯾد ٌ ِﻓﻲ َﻛَﻣﺎِل اﻟﻔَ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ﱠ‬ ‫ب َ‬ ‫َ‬
‫ﺳِن َواْﺑِن ِﺳﯾِرﯾَن َﻛَﻣﺎ أﱠن اْﺑَن َﻋْوٍن َوأﯾﱡو َ‬ ‫َ‬ ‫ﺻﺎِﺣَﺑﺎ اﻟَﺣ َ‬ ‫ْ‬ ‫ﻲ ِ َوھَُﻣﺎ َ‬ ‫ث اﻟُﺣْﻣَراِﻧ ّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ف ْﺑِن أِﺑﻲ َﺟِﻣﯾﻠﺔ َوأْﺷَﻌ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﻲ ِ َﻣَﻊ َﻋْو ِ‬ ‫ﺳْﺧِﺗَﯾﺎِﻧ ّ‬ ‫ب اﻟ ﱠ‬ ‫اﻷ َْﻗَراِن َﻛﺎْﺑِن َﻋْوٍن َوأ َﯾﱡو َ‬
‫ﺻد ُُر َﻋْن ﻓَْﮭِﻣَﮭﺎ َﻣْن‬ ‫ﺻْﻔَﻧﺎ ِﻣَن اْﻟَﻣْﻧِزﻟَِﺔ ِﻋْﻧدَ أ َْھِل اْﻟِﻌْﻠِم َوِإﻧﱠَﻣﺎ َﻣﺛ ﱠْﻠَﻧﺎ َھُؤﻻَِء ِﻓﻲ اﻟﺗ ﱠْﺳِﻣَﯾِﺔ ِﻟَﯾﻛُوَن ﺗَْﻣِﺛﯾﻠ ُُﮭْم ِﺳَﻣﺔً َﯾ ْ‬ ‫ق َوأ ََﻣﺎَﻧٍﺔ ِﻋْﻧدَ أ َْھِل اْﻟِﻌْﻠِم َوﻟَِﻛﱠن اْﻟَﺣﺎَل َﻣﺎ َو َ‬ ‫ﺻْد ٍ‬ ‫ث َﻏْﯾَر َﻣْدﻓ ُوَﻋْﯾِن َﻋْن ِ‬ ‫ف َوأ َْﺷَﻌ ُ‬ ‫ﺻﱠﺣِﺔ اﻟﻧﱠْﻘِل َوِإْن َﻛﺎَن َﻋْو ٌ‬ ‫َو ِ‬
‫ﺷﺔ َ ‪-‬‬ ‫ق ِﻓﯾِﮫ َﺣﻘﱠﮫ ُ َوﯾَُﻧﱠزُل َﻣْﻧِزﻟَﺗَﮫ ُ ‪َ .‬وﻗَْد ذ ُِﻛَر َﻋْن َﻋﺎِﺋ َ‬ ‫طﻰ ﻛُﱡل ِذي َﺣ ٍّ‬ ‫ﺿُﻊ اﻟﻘَْدِر ِﻓﻲ اﻟِﻌﻠِم ﻓَْوَق َﻣْﻧِزﻟَِﺗِﮫ َوﯾُْﻌ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ُ ِ‬ ‫ﱠ‬ ‫ﺗ‬‫ﻣ‬ ‫ﻊ‬ ‫َ‬ ‫ﻓ‬ ‫ر‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ﯾ‬ ‫َ‬ ‫ﻻ‬ ‫و‬
‫َ َ َ‬ ‫ﮫ‬ ‫ِ‬ ‫ﺗ‬
‫ِ‬ ‫ﺟ‬ ‫ر‬ ‫َ‬ ‫د‬ ‫ن‬ ‫ْ‬ ‫ﻋ‬‫ِ َ‬ ‫ر‬ ‫ْ‬
‫د‬ ‫َ‬ ‫ﻘ‬ ‫ْ‬
‫ﻟ‬ ‫ا‬ ‫ﻲ‬ ‫ﻟ‬
‫ِ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻌ‬
‫ِ َ‬ ‫ْ‬
‫ﻟ‬ ‫ا‬ ‫ل‬ ‫ﺟ‬ ‫ُ‬ ‫ر‬ ‫ﱠ‬ ‫ﻟ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺑ‬
‫ُ ِ‬ ‫ر‬ ‫ﺻ‬ ‫ﱠ‬ ‫َ‬ ‫ﻘ‬ ‫ُ‬ ‫ﯾ‬ ‫َ‬ ‫ﻼ‬ ‫َ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﮫ‬ ‫ِ‬ ‫ﯾ‬ ‫ﻓ‬
‫ِ‬ ‫ﮫ‬
‫ِ‬ ‫ﻠ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬
‫ھ‬ ‫َ‬ ‫أ‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫ﯾ‬ ‫ﺗ‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ﺗ‬ ‫ﻲ‬ ‫ﻓ‬
‫ِ‬ ‫م‬‫ِ‬ ‫ْ‬
‫ﻠ‬ ‫ﻌ‬ ‫ِ‬ ‫ﻟ‬ ‫ْ‬ ‫ا‬ ‫ل‬
‫ِ‬ ‫ْ‬
‫ھ‬ ‫َ‬ ‫أ‬ ‫ُ‬
‫ق‬ ‫ﯾ‬ ‫ر‬ ‫ِ‬ ‫َ‬
‫ط‬ ‫ﮫ‬
‫ِ‬ ‫ﯾ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻋ‬
‫َﻏِﺑ َ َ‬ ‫ﻲ‬
‫ف‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫‪ +‬ﺗََﻌﺎﻟﻰ } َوﻓْوَق ﻛ ِل ِذي ِﻋﻠٍم َﻋِﻠﯾٌم{ ﻓَﻌﻠﻰ َﻧْﺣِو َﻣﺎ ذَﻛْرَﻧﺎ ِﻣَن اﻟُوُﺟوِه ﻧَؤ ِﻟ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫س َﻣَﻧﺎِزﻟُﮭْم ‪َ .‬ﻣَﻊ َﻣﺎ َﻧطَق ِﺑِﮫ اﻟﻘْرآُن ِﻣن ﻗْوِل ا ﱠ ِ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﱠ‬
‫‪ +‬ﺻﻠﻰ اّ‪ +‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠم أن ﻧَﻧ ِزَل اﻟﻧﺎ َ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫رﺿﻰ اّ‪ +‬ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻋﻧﮭﺎ ‪ -‬أﻧَﮭﺎ ﻗﺎﻟت أَﻣَرَﻧﺎ َرﺳُوُل ا ﱠ ِ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﱠ‬ ‫َ‬
‫ﻲ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﺋ‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫ﻣ‬ ‫ْ‬
‫ﻟ‬ ‫ا‬
‫ِ ِ ِ َ ِ ِ ِ ْ َ ِ ﱠ ِ ِ ِ ْ َ ٍ ِ َ ْ ٍ َ َ ِ ِ ِّ‬ ‫ر‬ ‫َ‬ ‫ﻔ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺟ‬ ‫ﻲ‬ ‫ﺑ‬‫َ‬ ‫أ‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫ﺳ‬ ‫ﻣ‬ ‫ن‬ ‫ﺑ‬
‫ْ‬ ‫‪+‬‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫ﺑ‬
‫ْ‬ ‫ﻌ‬ ‫َ‬
‫ﻛ‬ ‫م‬ ‫ﮭ‬ ‫ﺛ‬ ‫ﯾ‬ ‫د‬ ‫ﺣ‬ ‫ﺞ‬ ‫ﯾ‬ ‫ر‬ ‫ﺧ‬‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ﺗ‬ ‫ﺑ‬ ‫ل‬ ‫ُ‬ ‫ﻏ‬ ‫َ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺷ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﺗ‬ ‫ﻧ‬
‫َ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻧ‬
‫َ‬ ‫ﺳ‬ ‫َ‬ ‫ﻠ‬
‫ِ ِ ُْ ْ‬ ‫َ‬ ‫ﻓ‬ ‫م‬ ‫ﮭ‬ ‫ﻧ‬‫ْ‬ ‫ﻣ‬ ‫ر‬ ‫َ‬ ‫ﺛ‬ ‫ﻛ‬‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ﻷ‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫ْ‬
‫ﻧ‬ ‫ﻋ‬ ‫و‬
‫َ ِ َ َ ْ ٍ ْ ِ َ ِ َِ ِ ُ َُ َ ْ ِ َ‬ ‫َ‬ ‫أ‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫ﻣ‬ ‫ﮭ‬ ‫ﱠ‬ ‫ﺗ‬ ‫ﻣ‬ ‫ث‬ ‫ﯾ‬ ‫د‬ ‫ﺣ‬ ‫ْ‬
‫ﻟ‬ ‫ا‬ ‫ل‬ ‫ْ‬
‫ھ‬ ‫َ‬ ‫أ‬ ‫د‬ ‫ﻧ‬‫ْ‬ ‫ﻋ‬ ‫م‬ ‫ُ‬ ‫ھ‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫َ‬ ‫ﻗ‬ ‫ن‬ ‫ْ‬ ‫ﻋ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﮭ‬ ‫ﻧ‬‫ْ‬ ‫ﻣ‬ ‫ن‬ ‫ﺎ‬ ‫َ‬
‫ﻛ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﱠ َ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫َ‬ ‫ﺄ‬ ‫َ‬ ‫ﻓ‬ ‫‪.‬‬ ‫م‬ ‫ّ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﺳ‬ ‫و‬ ‫ﮫ‬ ‫‪ +‬ﺻﻠّﻰ اّ‪ +‬ﻋﻠﯾ‬ ‫ت ِﻣَن اﻷ َْﺧَﺑﺎِر َﻋْن َرﺳُوِل ا ﱠ ِ‬ ‫ﺳﺄ َْﻟ َ‬ ‫َﻣﺎ َ‬
‫ب َﻋﻠﻰ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ث َوﺗَْوِﻟﯾِد اﻷْﺧَﺑﺎِر ‪َ .‬وَﻛذَِﻟَك َﻣِن اﻟَﻐﺎِﻟ ُ‬ ‫َ‬ ‫ﺿِﻊ اﻷَﺣﺎِدﯾ ِ‬ ‫َ‬ ‫ﻲ ِ َوأْﺷَﺑﺎِھِﮭْم ِﻣﱠﻣِن اﺗِﮭَم ِﺑَو ْ‬ ‫ﱡ‬ ‫َ‬ ‫ث ْﺑِن ِإْﺑَراِھﯾَم َوﺳُﻠْﯾَﻣﺎَن ْﺑِن َﻋْﻣٍرو أِﺑﻲ دَاُودَ اﻟﻧﱠَﺧِﻌ ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ب َوِﻏَﯾﺎ ِ‬ ‫ﺻ ﻠو ِ‬ ‫ُ‬ ‫ﺳِﻌﯾٍد اﻟَﻣ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ﻲ ِ َوُﻣَﺣﱠﻣِد ْﺑِن َ‬ ‫ﺷﺎِﻣ ّ‬ ‫َوَﻋْﻣِرو ْﺑِن َﺧﺎِﻟٍد َوَﻋْﺑِد اﻟﻘد ﱡوِس اﻟ ﱠ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ت ِرَواَﯾﺗ ُﮫ ُ ِرَواَﯾﺗَُﮭْم أ َْو ﻟَْم ﺗََﻛْد ﺗ َُواِﻓﻘ َُﮭﺎ ﻓَﺈ ِذاَ‬ ‫َ‬
‫ﺿﺎ َﺧﺎﻟﻔَ ْ‬ ‫ث َﻋﻠﻰ ِرَواَﯾِﺔ َﻏْﯾِرِه ِﻣن أھِل اﻟِﺣﻔِظ َواﻟِّر َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ت ِرَواَﯾﺗﮫ ُ ِﻟﻠَﺣِدﯾ ِ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ﺿ ْ‬ ‫ث ِإذا َﻣﺎ ﻋُِر َ‬ ‫َ‬ ‫ث اﻟُﻣَﺣ ِد ّ ِ‬ ‫ْ‬ ‫ﺿﺎ َﻋن َﺣِدﯾِﺛِﮭْم ‪َ .‬وَﻋﻼَﻣﺔ اﻟُﻣﻧَﻛِر ِﻓﻲ َﺣِدﯾ ِ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ﺳْﻛَﻧﺎ أ َْﯾ ً‬ ‫َﺣِدﯾِﺛِﮫ اْﻟُﻣْﻧَﻛُر أ َِو اْﻟَﻐﻠَطُ أ َْﻣ َ‬
‫ف َوَﻋﺑﱠﺎد ُ ْﺑُن َﻛِﺛﯾٍر‬ ‫ُ‬
‫ح ْﺑُن اﻟِﻣْﻧَﮭﺎِل أﺑُو اﻟَﻌطو ِ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ﺳﺔَ َواﻟَﺟﱠرا ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫‪ْ +‬ﺑُن ُﻣَﺣﱠرٍر َوَﯾْﺣَﯾﻰ ْﺑُن أِﺑﻲ أَﻧْﯾ َ‬ ‫َ‬ ‫ب ِﻣَن اﻟُﻣَﺣ ِد ِّﺛﯾَن َﻋْﺑد ُ ا ﱠ ِ‬ ‫ْ‬ ‫ﺿْر ِ‬ ‫ث َﻏْﯾَر َﻣْﻘﺑُوِﻟِﮫ َوﻻَ ُﻣْﺳﺗَْﻌَﻣِﻠِﮫ ‪ .‬ﻓَِﻣْن َھذَا اﻟ ﱠ‬ ‫ْ‬
‫ب ِﻣْن َﺣِدﯾِﺛِﮫ َﻛذَِﻟَك َﻛﺎَن َﻣْﮭُﺟوَر اﻟَﺣِدﯾ ِ‬ ‫َﻛﺎَن اﻷ َْﻏﻠَ ُ‬
‫ف ِﻣْن َﻣْذَھِﺑِﮭْم ِﻓﻲ ﻗَﺑُوِل َﻣﺎ َﯾﺗَﻔَﱠرد ُ ِﺑِﮫ‬ ‫ﺷﺎَﻏُل ِﺑِﮫ ﻷ َﱠن ُﺣْﻛَم أ َْھِل اْﻟِﻌْﻠِم َواﻟﱠِذي َﻧْﻌِر ُ‬ ‫ج َﻋﻠَﻰ َﺣِدﯾِﺛِﮭْم َوﻻَ َﻧﺗَ َ‬ ‫ث ‪ .‬ﻓَﻠَْﺳَﻧﺎ ﻧَُﻌِّر ُ‬ ‫ﺻْﮭَﺑﺎَن َوَﻣْن َﻧَﺣﺎ َﻧْﺣَوھُْم ِﻓﻲ ِرَواَﯾِﺔ اْﻟُﻣْﻧَﻛِر ِﻣَن اْﻟَﺣِدﯾ ِ‬ ‫ﺿَﻣْﯾَرة َ َوﻋَُﻣُر ْﺑُن ُ‬ ‫‪ْ +‬ﺑِن ُ‬ ‫ﺳْﯾُن ْﺑُن َﻋْﺑِد ا ﱠ ِ‬ ‫َوُﺣ َ‬
‫ت ِزَﯾﺎدَﺗ ُﮫ ُ ﻓَﺄ َﱠﻣﺎ َﻣْن ﺗََراُه‬ ‫ﺻَﺣﺎِﺑِﮫ ﻗ ُِﺑﻠَ ْ‬ ‫َ ِ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫أ‬ ‫د‬ ‫ْ‬
‫ﻧ‬ ‫ﻋ‬ ‫س‬ ‫ﯾ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ﻟ‬ ‫ﺎ‬ ‫ً‬ ‫ﺋ‬ ‫ﯾ‬ ‫ْ‬ ‫ﺷ‬
‫َ‬ ‫ك‬ ‫ﻟ‬ ‫َ‬ ‫ذ‬ ‫د‬
‫َُ ِ ُْ ِ ُ ِ َ ِ َ ﱠ َ ََْ ِ َ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺑ‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ز‬ ‫َ‬ ‫م‬ ‫ُ‬ ‫ﺛ‬ ‫ك‬ ‫ﻟ‬ ‫َ‬ ‫ذ‬ ‫َ‬
‫ﻛ‬ ‫د‬ ‫ﺟ‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫َ‬ ‫ذ‬ ‫ﺈ‬ ‫َ‬ ‫ﻓ‬ ‫م‬ ‫ﮭ‬ ‫َ‬ ‫ﻟ‬ ‫ﺔ‬ ‫َ‬ ‫ﻘ‬ ‫َ‬ ‫ﻓ‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ﻣ‬ ‫ْ‬
‫ﻟ‬ ‫ا‬ ‫ﻰ‬ ‫َ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻋ‬ ‫ك‬ ‫ﻟ‬ ‫َ‬ ‫ذ‬ ‫ﻲ‬
‫ِ ِ ِ َ ِ ِ ِ َْ ِ َ َ َ ْ َ ْ َ َ ِ ِ َ َ‬ ‫ﻓ‬ ‫ن‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻣ‬ ‫َ‬ ‫أ‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫ر‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫ض‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﻲ‬ ‫ﻓ‬ ‫ظ‬ ‫ْ‬
‫ﻔ‬ ‫ﺣ‬ ‫ْ‬
‫ﻟ‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫ْ‬
‫ﻠ‬ ‫ﻌ‬ ‫ْ‬
‫ﻟ‬ ‫ا‬ ‫ل‬ ‫ْ‬
‫ھ‬ ‫َ‬ ‫أ‬ ‫ن‬ ‫ْ‬ ‫ﻣ‬ ‫َ َ ِ ِ ِ‬ ‫ت‬ ‫ﺎ‬ ‫َ‬ ‫ﻘ‬ ‫ّ‬ ‫ﺛ‬ ‫ﻟ‬ ‫ا‬ ‫ك‬ ‫ر‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺷ‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫د‬ ‫َ‬ ‫ﻗ‬ ‫ن‬‫َ َ‬ ‫و‬ ‫ُ‬ ‫ﻛ‬ ‫ﯾ‬ ‫ن‬‫ْ‬ ‫َ‬ ‫أ‬ ‫ث‬ ‫اْﻟُﻣَﺣ ِ ِ َ َ ِ ِ‬
‫ﯾ‬ ‫د‬ ‫ﺣ‬ ‫ْ‬
‫ﻟ‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ﻣ‬ ‫ث‬‫ُ‬ ‫ّ‬ ‫د‬
‫ق ِﻣْﻧُﮭْم ِﻓﻲ‬ ‫ّ‬
‫ﺻَﺣﺎﺑُُﮭَﻣﺎ َﻋْﻧُﮭَﻣﺎ َﺣِدﯾﺛُﮭَﻣﺎ َﻋﻠﻰ اِﻻ ِﺗﻔَﺎ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺷﺎِم ْﺑِن ﻋُْرَوة َ َوَﺣِدﯾﺛُﮭَﻣﺎ ِﻋْﻧدَ أْھِل اﻟِﻌﻠِم َﻣْﺑﺳُوط ُﻣْﺷﺗََرٌك ﻗَْد َﻧﻘََل أ ْ‬ ‫ٌ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ث َﻏْﯾِرِه أْو ِﻟِﻣﺛِل ِھ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ﺻَﺣﺎِﺑِﮫ اﻟُﺣﻔﺎِظ اﻟُﻣﺗِﻘِﻧﯾَن ِﻟَﺣِدﯾِﺛِﮫ َوَﺣِدﯾ ِ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ﱠ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ي ِ ِﻓﻲ َﺟﻼَﻟِﺗِﮫ َوَﻛﺛَرِة أ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َﯾْﻌِﻣد ُ ِﻟِﻣﺛِْل اﻟﱡزْھِر ّ‬
‫ﺷَرْﺣَﻧﺎ‬ ‫ب ِﻣَن اﻟﻧﱠﺎِس َواﱠ‪ ُ+‬أ َْﻋﻠَُم ‪ .‬ﻗَْد َ‬ ‫ﺿْر ِ‬ ‫ث َھذَا اﻟ ﱠ‬ ‫ﺢ ِﻣﱠﻣﺎ ِﻋْﻧدَھُْم ﻓََﻐْﯾُر َﺟﺎِﺋٍز ﻗَﺑُوُل َﺣِدﯾ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺻِﺣﯾ‬ ‫ﺷﺎَرَﻛُﮭْم ِﻓﻲ اﻟ ﱠ‬ ‫س ِﻣﱠﻣْن ﻗَْد َ‬ ‫ﺻَﺣﺎِﺑِﮭَﻣﺎ َوﻟَْﯾ َ‬ ‫ث ِﻣﱠﻣﺎ ﻻَ َﯾْﻌِرﻓ ُﮫ ُ أ ََﺣد ٌ ِﻣْن أ َ ْ‬ ‫أ َْﻛﺛَِرِه ﻓََﯾْرِوي َﻋْﻧُﮭَﻣﺎ أ َْو َﻋْن أ ََﺣِدِھَﻣﺎ اْﻟَﻌدَدَ ِﻣَن اْﻟَﺣِدﯾ ِ‬
‫ﱠ‬ ‫َ‬
‫ب ِﻋْﻧدَ ِذْﻛِر اﻷْﺧَﺑﺎِر اﻟُﻣَﻌﻠﻠَِﺔ ِإذَا أﺗَْﯾَﻧﺎ َﻋﻠَْﯾَﮭﺎ ِﻓﻲ اﻷَﻣﺎِﻛِن اﻟِﺗﻲ‬ ‫َ‬ ‫ﱠ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ﺿَﻊ ِﻣَن اﻟِﻛﺗَﺎ ِ‬ ‫ْ‬ ‫ﺿﺎًﺣﺎ ِﻓﻲ َﻣَوا ِ‬ ‫ﺷْرًﺣﺎ َوِإﯾ َ‬ ‫ﺷﺎَء اﱠ‪ ُ+‬ﺗََﻌﺎﻟَﻰ ‪َ -‬‬ ‫ﺳَﻧِزﯾد ُ ‪ِ -‬إْن َ‬ ‫ﺳِﺑﯾَل اﻟﻘَْوِم َوُو ِﻓَّق ﻟََﮭﺎ َو َ‬ ‫ْ‬ ‫ض َﻣﺎ َﯾﺗََوﱠﺟﮫ ُ ِﺑِﮫ َﻣْن أ ََرادَ َ‬ ‫ث َوأ َْھِﻠِﮫ َﺑْﻌ َ‬ ‫ب اْﻟَﺣِدﯾ ِ‬ ‫ِﻣْن َﻣْذَھ ِ‬
‫ت اْﻟُﻣْﻧَﻛَرِة َوﺗَْرِﻛِﮭْم‬ ‫ﺿِﻌﯾﻔَِﺔ َواﻟِّرَواَﯾﺎ ِ‬ ‫ث اﻟ ﱠ‬ ‫طْرحِ اﻷ ََﺣﺎِدﯾ ِ‬ ‫ﺳﮫ ُ ُﻣَﺣ ِد ّﺛ ًﺎ ِﻓﯾَﻣﺎ َﯾْﻠَزُﻣُﮭْم ِﻣْن َ‬ ‫ب َﻧْﻔ َ‬ ‫ﺻ َ‬ ‫ﺻِﻧﯾِﻊ َﻛِﺛﯾٍر ِﻣﱠﻣْن َﻧ َ‬ ‫ﺷﺎَء اﱠ‪ ُ+‬ﺗََﻌﺎﻟَﻰ ‪َ .‬وَﺑْﻌد ُ ‪َ -‬ﯾْرَﺣُﻣَك اﱠ‪ - ُ+‬ﻓَﻠَْوﻻَ اﻟﱠِذي َرأ َْﯾَﻧﺎ ِﻣْن ﺳُوِء َ‬ ‫ح ِإْن َ‬ ‫ﺿﺎ ُ‬ ‫ح َواِﻹﯾ َ‬ ‫ﺷْر ُ‬ ‫َﯾِﻠﯾُق ِﺑَﮭﺎ اﻟ ﱠ‬
‫ق َواﻷ ََﻣﺎَﻧِﺔ َﺑْﻌدَ َﻣْﻌِرﻓَِﺗِﮭْم َوِإْﻗَراِرِھْم ِﺑﺄ َْﻟِﺳَﻧِﺗِﮭْم أ َﱠن َﻛِﺛﯾًرا ِﻣﱠﻣﺎ َﯾْﻘِذﻓ ُوَن ِﺑِﮫ ِإﻟَﻰ اﻷ َْﻏِﺑَﯾﺎِء ِﻣَن اﻟﻧﱠﺎِس ھَُو ُﻣْﺳﺗَْﻧَﻛٌر َوَﻣْﻧﻘ ُوٌل َﻋْن ﻗَْوٍم َﻏْﯾِر‬ ‫ﺻْد ِ‬ ‫ت اْﻟَﻣْﻌُروﻓ ُوَن ِﺑﺎﻟ ِ ّ‬ ‫ﺻِﺣﯾَﺣِﺔ اْﻟَﻣْﺷُﮭوَرِة ِﻣﱠﻣﺎ َﻧﻘَﻠَﮫ ُ اﻟ ِﺛ ّﻘَﺎ ُ‬ ‫ث اﻟ ﱠ‬ ‫ﺻﺎَر َﻋﻠَﻰ اﻷ ََﺣﺎِدﯾ ِ‬ ‫اِﻻْﻗِﺗ َ‬
‫ب ِﻟَﻣﺎ‬ ‫ﺻﺎ ُ‬ ‫ﺳُﮭَل َﻋﻠْﯾَﻧﺎ اِﻻْﻧِﺗ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ي ٍ َوَﻏْﯾِرِھْم ِﻣَن اﻷِﺋﱠﻣِﺔ ‪ -‬ﻟَﻣﺎ َ‬ ‫َ‬ ‫ﺳِﻌﯾٍد اﻟﻘَطﺎِن َوَﻋْﺑِد اﻟﱠرْﺣَﻣِن ْﺑِن َﻣْﮭِد ّ‬ ‫ﱠ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ث ِﻣﺛُل َﻣﺎِﻟِك ْﺑِن أَﻧٍس َوﺷُْﻌَﺑﺔ ْﺑِن اﻟَﺣﱠﺟﺎجِ َوﺳُﻔَﯾﺎَن ْﺑِن ﻋَُﯾْﯾَﻧﺔ َوَﯾْﺣَﯾﻰ ْﺑِن َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ﺿ ِﯾّﯾَن ِﻣﱠﻣْن ذَﱠم اﻟِّرَواَﯾﺔ َﻋْﻧُﮭْم أِﺋﱠﻣﺔ أْھِل اﻟَﺣِدﯾ ِ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َﻣْر ِ‬
‫ت‪.‬‬ ‫ْ‬
‫ﻟ‬
‫ِ ِ َ َ َ ِ َ َ َ‬‫َ‬ ‫ﺄ‬ ‫ﺳ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻰ‬ ‫َ‬ ‫ﻟ‬ ‫إ‬ ‫ك‬ ‫ُ‬ ‫ﺗ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺟ‬ ‫إ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻧ‬
‫َ‬ ‫ﺑ‬ ‫و‬ ‫ُ‬ ‫ﻠ‬ ‫ُ‬ ‫ﻗ‬ ‫ﻰ‬ ‫َ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻋ‬
‫ﱠ َ‬ ‫ف‬ ‫ﺧ‬ ‫َ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﮭ‬ ‫ﺑ‬ ‫و‬ ‫ﯾ‬ ‫ﻋ‬
‫َ َ ِّ ِ َ َ ْ ِ َ ُ ُ َ َ‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫ُ‬ ‫ﻓ‬ ‫ر‬ ‫ﻌ‬ ‫ﯾ‬ ‫َ‬ ‫ﻻ‬ ‫ن‬ ‫ﯾ‬ ‫ذ‬ ‫ﱠ‬ ‫ﻟ‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ﻌ‬ ‫ْ‬
‫ﻟ‬ ‫ا‬ ‫ﻰ‬ ‫َ‬ ‫ﻟ‬ ‫إ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﮭ‬ ‫ﺑ‬ ‫م‬ ‫ﮭ‬
‫َ َ ُ َ ِ َ ِ ِ ِّ َ ِ َ ْ ُ ِ َ ِِ ْ ِ َ ِ‬ ‫ﻓ‬ ‫ذ‬‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ﻗ‬ ‫و‬ ‫ﺔ‬ ‫َ‬ ‫ﻟ‬ ‫و‬ ‫ﮭ‬ ‫ﺟ‬ ‫ﻣ‬ ‫ْ‬
‫ﻟ‬ ‫ا‬ ‫ف‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺿ‬ ‫ﻟ‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫ﯾ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺳ‬ ‫َ‬ ‫ﻷ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺑ‬ ‫َ‬ ‫ة‬ ‫ر‬ ‫َ‬
‫ﻛ‬ ‫ْ‬
‫ﻧ‬ ‫ﻣ‬ ‫ْ‬
‫ﻟ‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺑ‬ ‫ْ‬
‫ﺧ‬ ‫َ‬ ‫ﻷ‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ِ ِْ‬ ‫و‬ ‫َ‬ ‫ﻘ‬ ‫ْ‬
‫ﻟ‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫ﺷ‬‫ْ‬ ‫ﻧ‬
‫َ‬ ‫ن‬ ‫ْ‬ ‫ﻣ‬ ‫ْ ِ َ ْ ْ َ ِ‬‫ك‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻧ‬
‫َ‬ ‫ﻣ‬ ‫َ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻋ‬ ‫َ‬ ‫أ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫ل‬ ‫ﺟ‬ ‫َ‬ ‫أ‬ ‫ن‬ ‫ْ‬ ‫ﻣ‬ ‫ْ‬
‫ﺳ َ ِ َ ِْ ِ َ ْ ِ ِ َ ِ ِ‬
‫ن‬ ‫ﻛ‬ ‫َ‬ ‫ﻟ‬ ‫و‬ ‫‪.‬‬ ‫ل‬ ‫ﯾ‬ ‫ﺻ‬ ‫ﺣ‬ ‫ﱠ‬ ‫ﺗ‬ ‫ﻟ‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ز‬ ‫ﯾ‬‫ﯾ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﱠ‬ ‫ﺗ‬ ‫ﻟ‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ﻣ‬ ‫ت‬ ‫ْ‬
‫ﻟ‬ ‫َ‬ ‫ﺄ‬ ‫َ‬
 • 1- Mevsuklardan Rivâyet ve Yalancıları Terk Etmenin Vücubu Bâbı
• ‫ َوﺗ َْرِك اْﻟَﻛذ ﱠاِﺑﯾَن‬،‫ت‬
ِ ‫ب اﻟِّرَواﯾَِﺔ َﻋِن اﻟ ِﺛ ّﻘَﺎ‬
ِ ‫ ﺑﺎب ُوُﺟو‬- ١ —Allahü teâlâ seni muvaffak kılsın— Bilmiş ol ki, rivâyetlerin sahih ile sakîmini
onları nakledenlerin mu'temed olanlarıyla, müttehemlerini birbirinden
ayırmayı bilen herkese vâcib olan:
َ ‫ب َﻋﻠَﻰ ﻛُِّل أََﺣٍد َﻋَر‬
• ‫ف اﻟﺗ ﱠْﻣِﯾﯾَز ﺑَْﯾَن‬ َ ‫ أَﱠن اْﻟَواِﺟ‬- ‫ُ ﺗ َﻌَﺎﻟَﻰ‬B‫ َوﻓﱠﻘََك اﱠ‬- ‫َواْﻋﻠَْم‬
1- O rivâyetlerden mahreçlerinin sahîh, ravîlerinin mu'temed olduklarını
َ ‫ت اﻟﻧﱠﺎِﻗِﻠﯾَن ﻟََﮭﺎ ِﻣَن اْﻟُﻣﺗ ﱠَﮭِﻣﯾَن أَْن ﻻَ ﯾَْرِو‬
‫ي‬ ِ ‫ﺳِﻘﯾِﻣَﮭﺎ َوِﺛﻘَﺎ‬
َ ‫ت َو‬
ِ ‫ﺢ اﻟِّرَواﯾَﺎ‬
ِ ‫ﺻِﺣﯾ‬َ bildiklerinden başkasını rivâyet etmemek;
2- Töhmet altında olan aşırı bid'atçıların rivâyetlerinden sakınmaktır.
‫ﻲ ِﻣْﻧَﮭﺎ‬َ ‫ َوأَْن ﯾَﺗ ﱠِﻘ‬. ‫ﺳﺗ َﺎَرةَ ِﻓﻲ ﻧَﺎِﻗِﻠﯾِﮫ‬ ّ ِ ‫ َواﻟ‬. ‫ﺻﱠﺣﺔَ َﻣَﺧﺎِرِﺟِﮫ‬
ِ ‫ف‬ َ ‫ِﻣْﻧَﮭﺎ ِإﻻﱠ َﻣﺎ َﻋَر‬ Söylediklerimizin aksinin değil, asıl bizim söylediklerimizin lâzım geldiğine
delil: Allah Zülcelâl'in şu kavl-i kerîmidir: "Ey iman edenler! Eğer fâsığın biri
‫َﻣﺎ َﻛﺎَن ِﻣْﻧَﮭﺎ َﻋْن أَْھِل اﻟﺗ ﱡَﮭِم َواْﻟُﻣﻌَﺎِﻧِدﯾَن ِﻣْن أَْھِل اْﻟِﺑدَعِ َواﻟد ﱠِﻟﯾُل َﻋﻠَﻰ أَﱠن‬ size bir haber getirirse, aslı olup olmadığını araştırın. Yoksa bilmeyerek bir
kavme sataşırsınız da yaptığınıza pişman olursunuz» Teâlâ Hazretleri: "Razı
‫ َﺟﱠل ِذْﻛُره ُ } ﯾَﺎ أَﯾﱡَﮭﺎ‬B ِ ‫اﻟﱠِذي ﻗ ُْﻠﻧَﺎ ِﻣْن َھذَا ھَُو اﻟﻼﱠِزُم د ُوَن َﻣﺎ َﺧﺎﻟَﻔَﮫ ُ ﻗَْوُل ا ﱠ‬ olduğunuz şahitleri (getirin) ve "Sizden iki adaletli kimseyi şahid getirin."
buyurmuştur. Zikrettiğimiz bu âyetler, fâsığın haberinin itibârdan sakıt olup
kabul edilmediğine; âdil olmayanın da şahitliğinin reddedileceğine delâlet
‫ﺻِﺑُﺣوا‬ ْ ُ ‫ﺻﯾﺑ ُوا ﻗَْوًﻣﺎ ِﺑَﺟَﮭﺎﻟٍَﺔ ﻓَﺗ‬ِ ُ ‫اﻟﱠِذﯾَن آَﻣﻧ ُوا ِإْن َﺟﺎَءﻛُْم ﻓَﺎِﺳٌق ِﺑﻧَﺑَﺈ ٍ ﻓَﺗ َﺑَﯾﱠﻧ ُوا أَْن ﺗ‬ etmektedirler.

‫ﺷَﮭدَاِء{ َوﻗَﺎَل‬ ‫ﺿْوَن ِﻣَن اْﻟ ﱡ‬ َ ‫َﻋﻠَﻰ َﻣﺎ ﻓَﻌَْﻠﺗ ُْم ﻧَﺎِدِﻣﯾَن{ َوﻗَﺎَل َﺟﱠل ﺛ َﻧَﺎُؤه ُ } ِﻣﱠﻣْن ﺗ َْر‬
Haberin manası bâzı rivâyetlerde şahâdetin manasından ayrılırsa da birçok
manalarında her ikisi birleşirler. Çünkü fâsığın haberi ulemâya göre makbul
değildir. Nitekim şahâdeti dahi bütün ulemâca merduddur. Fâsığın haberi
‫ى أَﱠن‬ ِ ‫ى َﻋْدٍل ِﻣْﻧﻛُْم{ ﻓَدَﱠل ِﺑَﻣﺎ ذََﻛْرﻧَﺎ ِﻣْن َھِذِه اﻵ‬ ْ ‫َﻋﱠز َوَﺟﱠل } َوأَْﺷِﮭد ُوا ذََو‬ kabul edilmeyeceğine Kur'ân delâlet ettiği gibi, münker haber rivâyetinin
kabul edilmeyeceğine de sünnet delâlet etmiştir. O da, Resûlüllah (sallallahü
aleyhi ve sellem)'den meşhur olarak nakledilen şu eserdir:1- «Her kim yalan
‫ﺷَﮭﺎدَةَ َﻏْﯾِر اْﻟﻌَْدِل َﻣْرد ُودَة ٌ َواْﻟَﺧﺑَُر‬َ ‫ﺳﺎِﻗطٌ َﻏْﯾُر َﻣْﻘﺑ ُوٍل َوأَﱠن‬ َ ‫ق‬ ِ ‫َﺧﺑََر اْﻟﻔَﺎِﺳ‬ olduğu zannedilen bir sözü benden (olmak üzere) rivâyet ederse, kendisi de
yalancılardan biridir.»
‫ظِم‬َ ‫ض اْﻟُوُﺟوِه ﻓَﻘَْد ﯾَْﺟﺗ َِﻣﻌَﺎِن ِﻓﻲ أَْﻋ‬ ِ ‫ﺷَﮭﺎدَِة ِﻓﻲ ﺑَْﻌ‬‫َوِإْن ﻓَﺎَرَق َﻣْﻌﻧَﺎه ُ َﻣْﻌﻧَﻰ اﻟ ﱠ‬ Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe anlattı.
ُ ‫ﺷَﮭﺎدَﺗ َﮫ‬َ ‫ق َﻏْﯾَر َﻣْﻘﺑ ُوٍل ِﻋْﻧدَ أَْھِل اْﻟِﻌْﻠِم َﻛَﻣﺎ أَﱠن‬
ِ ‫َﻣﻌَﺎِﻧﯾِﮭَﻣﺎ ِإْذ َﻛﺎَن َﺧﺑَُر اْﻟﻔَﺎِﺳ‬ Dedi ki: bize Veki’ Şu'be'den o da el-Hakem'den o da Abdurrahmân b. Ebî
Leylâ'dan o da Semuretü'bnü Cündeb'den naklen rivâyet etti.
‫ﺳﻧﱠﺔ ُ َﻋﻠَﻰ ﻧَْﻔِﻰ ِرَواﯾَِﺔ اْﻟُﻣْﻧَﻛِر ِﻣَن اﻷ َْﺧﺑَﺎِر‬ ‫ت اﻟ ﱡ‬ِ ‫َﻣْرد ُودَة ٌ ِﻋْﻧدَ َﺟِﻣﯾِﻌِﮭْم َودَﻟﱠ‬ Bize yine Ebû Bekir b. Ebî Şeybe anlattı.
Dedi ki: Bize Veki' Şu'be ile Süfyan'dan onlar da Habib'den o da Meymûn b.
‫ َوھَُو اﻷ َﺛ َُر اْﻟَﻣْﺷُﮭوُر َﻋْن‬. ‫ق‬ ِ ‫َﻛﻧَْﺣِو دَﻻَﻟَِﺔ اْﻟﻘ ُْرآِن َﻋﻠَﻰ ﻧَْﻔِﻰ َﺧﺑَِر اْﻟﻔَﺎِﺳ‬ Ebî Şebîb’den o da Muğîreti'bni Şu'be'den işitmiş olarak rivâyet etti. Semure
ile Mugîre:«Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) bunu söyledi.» demişler.
. ‫ ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم‬Bّ‫ ﺻﻠّﻰ ا‬B ِ ‫َرﺳُوِل ا ﱠ‬
 2- Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)’in Üzerinden Yalan Uydurmanın Pek Ağır Bir
• ‫> ﺻﻠّﻰ اّ> ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم‬ ِ ‫ ﺑﺎب ِﻓﻲ اﻟﺗ ﱠْﺣِذﯾِر ِﻣَن اْﻟَﻛِذ‬- ٢
ِ ‫ب َﻋَﻠﻰ َرﺳُوِل ا ﱠ‬ İftira Olduğunu Beyan Bâbı
Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe rivâyet etti: Dedi ki: Bize Şu'be den naklen Gunder rivâyet
• ُ ‫ ح َوَﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ ُﻣَﺣﱠﻣد‬،َ‫ َﻋْن ﺷُْﻌﺑَﺔ‬،‫ َﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ ﻏُْﻧدٌَر‬،َ‫ﺷْﯾﺑَﺔ‬ َ ‫ َوَﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ أَﺑ ُو ﺑَْﻛِر ْﺑُن أَِﺑﻲ‬- ٢ etti.
‫ َﻋْن‬،ُ ‫ َﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ ﺷُْﻌﺑَﺔ‬،‫ﺷﺎٍر ﻗَﺎﻻَ َﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ ُﻣَﺣﱠﻣد ُ ْﺑُن َﺟْﻌﻔٍَر‬ ‫ ﺑَ ﱠ‬،‫ َواْﺑُن‬،‫ْﺑُن اْﻟُﻣﺛ َﻧﱠﻰ‬ Bize: Muhammed b. el-Müsennâ ile İbn Beşşâr da rivâyet ettiler. Dediler ki: Bize
Muhammed b. Ca'fer rivâyet etti.
‫ب‬ُ ُ‫ ﯾَْﺧط‬- ‫ رﺿﻰ اّ> ﻋﻧﮫ‬- ،‫ﺎ‬U‫ﺳِﻣَﻊ َﻋِﻠﯾ‬ َ ُ ‫ أَﻧﱠﮫ‬،‫ﻲ ِ ْﺑِن ِﺣَراٍش‬ ّ ‫ َﻋْن ِرْﺑِﻌ‬،‫ﺻوٍر‬ ُ ‫َﻣْﻧ‬ (Dedi ki) Bize Şu’be Mansur'dan o da Rib'î b. Hırâş'dan rivâyet etti ki:
‫ب‬ ْ ‫ﻰ ﻓَﺈِﻧﱠﮫ ُ َﻣْن ﯾَْﻛِذ‬ ‫> ﺻﻠّﻰ اّ> ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ) ﻻَ ﺗ َْﻛِذﺑ ُوا َﻋَﻠ ﱠ‬ ِ ‫ﻗَﺎَل ﻗَﺎَل َرﺳُوُل ا ﱠ‬ Rib'î b. Hırâş , Ali (radıyallahü anh)’ı hutbe okurken işitmiş. Alî (radıyallahü anh) Şöyle
( ‫ﻰ ﯾَِﻠﺞِ اﻟﻧﱠﺎَر‬ ‫َﻋَﻠ ﱠ‬
dedi:
— Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem): «Benim üzerimden yalan uydurmayın çünkü
her kim benim üzerimden yalan uydurursa Cehenneme girer.» Buyurdular.
• ‫ َﻋْن َﻋْﺑِد‬- َ‫ ﯾَْﻌِﻧﻲ اْﺑَن ﻋَُﻠﯾﱠﺔ‬- ،‫ َﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ ِإْﺳَﻣﺎِﻋﯾُل‬،‫ب‬ ٍ ‫ َوَﺣد ﱠﺛ َِﻧﻲ ُزَھْﯾُر ْﺑُن َﺣْر‬- ٣
3- Bana Züheyr b. Harb da rivâyet etti. Dedi ki: Bize İsmâîl ya'nî İbn Uleyye , Abdulazîz b.
‫ أَﻧﱠﮫ ُ ﻗَﺎَل ِإﻧﱠﮫ ُ َﻟﯾَْﻣﻧَﻌ ُِﻧﻲ أَْن أ َُﺣ ِد ّﺛ َﻛُْم َﺣِدﯾﺛ ًﺎ‬،‫ َﻋْن أَﻧَِس ْﺑِن َﻣﺎِﻟٍك‬،‫ب‬ ٍ ‫ﺻَﮭْﯾ‬ ُ ‫اْﻟﻌَِزﯾِز ْﺑِن‬ Suhayb'dan o da Enes b. Mâlik'den naklen rivâyet etti ki, Enes; Sizlere çok hadîs rivâyet
ْ‫ﻰ َﻛِذﺑًﺎ ﻓَْﻠﯾَﺗ َﺑَﱠوأ‬ etmeme Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)’in şu hadîsi cidden mâni' olmaktadır.
‫> ﺻﻠّﻰ اّ> ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ﻗَﺎَل ) َﻣْن ﺗ َﻌَﱠﻣدَ َﻋَﻠ ﱠ‬ ِ ‫َﻛِﺛﯾًرا أَﱠن َرﺳُوَل ا ﱠ‬ — Her kim kasdî olarak benim üzerimden bir yalan uydurursa hemen Cehennem'deki
( ‫َﻣْﻘﻌَدَه ُ ِﻣَن اﻟﻧﱠﺎِر‬ yerine hazır olsun.» buyurdular; demiştir. 4- Bize Muhammed b. Ubeyd el-Guberi rivâyet
etti. Dedi ki: Bize Ebû Avâne , Ebû Hasîn'den o da Ebû Sâlih’den o da Ebû Hüreyre'den
naklen rivâyet etti.
• ‫ َﻋْن‬،‫ﺻﯾٍن‬ ِ ‫ َﻋْن أَِﺑﻲ َﺣ‬،َ‫ َﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ أَﺑ ُو َﻋَواﻧَﺔ‬،‫ي‬ ‫ َوَﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ ُﻣَﺣﱠﻣد ُ ْﺑُن ﻋُﺑَْﯾٍد اْﻟﻐ ُﺑَِر ﱡ‬- ٤ Ebû Hüreyre şöyle dedi: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):
‫> ﺻﻠّﻰ اّ> ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ) َﻣْن‬ ِ ‫ ﻗَﺎَل ﻗَﺎَل َرﺳُوُل ا ﱠ‬،َ ‫ َﻋْن أَِﺑﻲ ھَُرْﯾَرة‬،ٍ‫ﺻﺎِﻟﺢ‬ َ ‫أَِﺑﻲ‬ «— Her kim benim üzerimden kasden yalan söylerse Cehennem’deki yerine hazır
( ‫ﻰ ُﻣﺗ َﻌَِّﻣدًا ﻓَْﻠﯾَﺗ َﺑَﱠوأْ َﻣْﻘﻌَدَه ُ ِﻣَن اﻟﻧﱠﺎِر‬ ‫ب َﻋَﻠ ﱠ‬ َ َ‫َﻛذ‬ olsun.» buyurdular.
5- Bize Muhammed b. Abdillah b. Numeyr rivâyet etti. (Dedi ki): Bize babam rivâyet etti.
• ،‫ﺳِﻌﯾد ُ ْﺑُن ﻋُﺑَْﯾٍد‬ َ ‫ َﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ‬،‫ َﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ أَِﺑﻲ‬،‫> ْﺑِن ﻧ َُﻣْﯾٍر‬ ِ ‫ َوَﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ ُﻣَﺣﱠﻣد ُ ْﺑُن َﻋْﺑِد ا ﱠ‬- ٥ Dedi ki: Bize Said b. Ubeyd rivâyet etti. Dedi ki: Bize Ali b. Rabîa rivâyet etti dedi ki:
«Mugîre Küfe emîri iken mescide geldim. Az sonra Muğîre şunları söyledi:
‫ت اْﻟَﻣْﺳِﺟدَ َواْﻟُﻣِﻐﯾَرة ُ أَِﻣﯾُر اْﻟﻛُوﻓَِﺔ ﻗَﺎَل ﻓَﻘَﺎَل‬ ُ ‫ ﻗَﺎَل أَﺗ َْﯾ‬،َ‫ﻲ ْﺑُن َرِﺑﯾﻌَﺔ‬ ‫َﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ َﻋِﻠ ﱡ‬ — Ben Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):
‫س‬ َ ‫ﻰ َﻟْﯾ‬ ‫> ﺻﻠّﻰ اّ> ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ﯾَﻘ ُوُل ) ِإﱠن َﻛِذﺑًﺎ َﻋَﻠ ﱠ‬ ِ ‫ت َرﺳُوَل ا ﱠ‬ ُ ‫ﺳِﻣْﻌ‬َ ُ ‫اْﻟُﻣِﻐﯾَرة‬ —“ Şüphesiz ki benim üzerimden söylenen bir yalan başka bîrinin üzerinden söylenen
yalan gibi değildir. İmdi her kim kasden benim üzerimden yalan söylerse Cehennem'deki
( ‫ﻰ ُﻣﺗ َﻌَِّﻣدًا ﻓَْﻠﯾَﺗ َﺑَﱠوأْ َﻣْﻘﻌَدَه ُ ِﻣَن اﻟﻧﱠﺎِر‬ ‫ب َﻋَﻠ ﱠ‬ َ َ‫ب َﻋَﻠﻰ أََﺣٍد ﻓََﻣْن َﻛذ‬ ٍ ‫َﻛَﻛِذ‬ yerine hazır olsun!”- buyururken işittim.
6- Bana Ali b. Hucr es-Sa'dî de rivâyet etti. Dedi ki: Bize Ali b. Müshir rivâyet etti. (Dedik
• ُ ‫ أَْﺧﺑََرﻧَﺎ ُﻣَﺣﱠﻣد‬،‫ﻲ ْﺑُن ُﻣْﺳِﮭٍر‬ ‫ َﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ َﻋِﻠ ﱡ‬،‫ي‬ ‫ﺳْﻌِد ﱡ‬‫ﻲ ْﺑُن ُﺣْﺟٍر اﻟ ﱠ‬ ‫ َوَﺣد ﱠﺛ َِﻧﻲ َﻋِﻠ ﱡ‬- ٦ ki: Bize Muhammed b. Kays el-Esedî , Ali b. Rabıate'l Esedi (63) o da Muğiretü'bnü
Şu'be'den o da Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'den naklen bu hadîsin bir
‫ َﻋِن‬،َ‫ َﻋِن اْﻟُﻣِﻐﯾَرِة ْﺑِن ﺷُْﻌﺑَﺔ‬،ِ ‫ي‬ ّ ‫ﺳِد‬َ َ ‫ﻲ ِ ْﺑِن َرِﺑﯾﻌَﺔَ اﻷ‬ ّ ‫ َﻋْن َﻋِﻠ‬،‫ي‬ ‫ﺳِد ﱡ‬ َ َ ‫ْﺑُن ﻗَْﯾٍس اﻷ‬ benzerini haber verdi; ama:
‫ب َﻋَﻠﻰ‬ ٍ ‫س َﻛَﻛِذ‬ َ ‫ﻰ َﻟْﯾ‬‫ﻲ ِ ﺻﻠّﻰ اّ> ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ِﺑِﻣﺛِْﻠِﮫ َوَﻟْم ﯾَْذﻛُْر ) ِإﱠن َﻛِذﺑًﺎ َﻋَﻠ ﱠ‬ ّ ‫اﻟﻧﱠِﺑ‬ «— Şüphesiz ki benim üzerimden söylenen bir yalan, başka birinin üzerinden söylenen
yalan gibi değildir.» cümlesini zikretmedi.»
( ‫أََﺣٍد‬
 ‫ﺳِﻣَﻊ‬ َ ‫ ِﺑُﻛِّل َﻣﺎ‬،‫ث‬ ِ ‫ ﺑﺎب اﻟﻧﱠْﮭِﻰ َﻋِن اْﻟَﺣِدﯾ‬- ٣ 3- Her İşittiğini Söylemekten Nehîy Bâbı
7- Bize Ubeydullah b. Muâz el-Anberî rivâyet etti. (Dedi ki) Bize babam rivâyet etti. Bize Muhammed b. el-
ُ ‫ َﺣد ﱠﺛََﻧﺎ َﻋْﺑد‬،‫ َوَﺣد ﱠﺛََﻧﺎ ُﻣَﺣﱠﻣد ُ ْﺑُن اْﻟُﻣﺛَﻧﱠﻰ‬،‫ َﺣد ﱠﺛََﻧﺎ أ َِﺑﻲ ح‬،‫ي‬ ‫@ ْﺑُن ُﻣَﻌﺎٍذ اْﻟَﻌْﻧَﺑِر ﱡ‬ِ ‫ َوَﺣد ﱠﺛََﻧﺎ ﻋَُﺑْﯾد ُ ا ﱠ‬- ٧ Müsennâ da rivâyet etti. Dedi ki: Bize Abdurrahman b. Mehdi rivâyet etti. (Anberî'nin babasıyla İbn Mehdî)
demişler ki: Bize Şu'be, Hubeyb b. Abdirrahmân'dan oda Hafs b. Âsım’dan o da Ebû Hüreyre'den naklen rivâyet
‫ َﻗﺎَل‬،‫ﺻٍم‬ ِ ‫ص ْﺑِن َﻋﺎ‬ ِ ‫ َﻋْن َﺣْﻔ‬،‫ب ْﺑِن َﻋْﺑِد اﻟﱠرْﺣَﻣِن‬ ِ ‫ َﻋْن ُﺧَﺑْﯾ‬،ُ ‫ َﻗﺎﻻَ َﺣد ﱠﺛََﻧﺎ ﺷُْﻌَﺑﺔ‬،ٍ ‫ي‬ ّ ‫اﻟﱠرْﺣَﻣِن ْﺑُن َﻣْﮭِد‬ etti. Şöyle dedi:
( ‫ﺳِﻣَﻊ‬ َ ‫ث ِﺑُﻛِّل َﻣﺎ‬ َ ّ ‫@ ﺻﻠّﻰ اّ@ ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ) َﻛﻔَﻰ ِﺑﺎْﻟَﻣْرِء َﻛِذﺑًﺎ أَْن ﯾ َُﺣ ِد‬ ِ ‫َﻗﺎَل َرﺳُوُل ا ﱠ‬ — Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem): — “Her işittiğini söylemek, insana yalan olarak yeter.” buyurdular.

‫ب ْﺑِن َﻋْﺑِد‬ ِ ‫ َﻋْن ُﺧَﺑْﯾ‬،ُ ‫ َﺣد ﱠﺛََﻧﺎ ﺷُْﻌَﺑﺔ‬،‫ص‬ ٍ ‫ﻲ ْﺑُن َﺣْﻔ‬‫ َﺣد ﱠﺛََﻧﺎ َﻋِﻠ ﱡ‬،َ‫ﺷْﯾَﺑﺔ‬ َ ‫ َوَﺣد ﱠﺛََﻧﺎ أَﺑ ُو َﺑْﻛِر ْﺑُن أَِﺑﻲ‬- ٨ 8- Bize Ebû Bekr b. Ebi Şeyde de rivâyet etti. Dedi ki: Ali b. Hafs rivâyet etti.

. ‫ﻲ ِ ﺻﻠّﻰ اّ@ ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ِﺑِﻣﺛِْل ذَِﻟَك‬ ّ ‫ َﻋِن اﻟﻧﱠِﺑ‬،َ‫ َﻋْن أَِﺑﻲ ھَُرْﯾَرة‬،‫ﺻٍم‬ ِ ‫ص ْﺑِن َﻋﺎ‬ ِ ‫ َﻋْن َﺣْﻔ‬،‫اﻟﱠرْﺣَﻣِن‬ (Dedi ki) Bize Şu'be, Hubeyb b. Abdirrahmân'dan o da Hafs b. Âsım'dan, o da Ebû Hüreyre'den, o da
Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)’den bunun mislini rivâyet etti. 9- Bize Yahya b. Yahya dahi rivâyet etti.
(Dedi ki;) Bize Hüşeym Süleyman et-Teymî'den , o da Ebû Osman en-Nehdi'den naklen haber verdi. Şunu
ّ ‫ َﻋْن أ َِﺑﻲ ﻋُﺛَْﻣﺎَن اﻟﻧﱠْﮭِد‬،ِ ‫ﻲ‬
‫ َﻗﺎَل‬،ِ ‫ي‬ َ ُ‫ أ َْﺧَﺑَرَﻧﺎ ھ‬،‫ َوَﺣد ﱠﺛََﻧﺎ َﯾْﺣَﯾﻰ ْﺑُن َﯾْﺣَﯾﻰ‬- ٩
ّ ‫ َﻋْن ﺳُﻠَْﯾَﻣﺎَن اﻟﺗ ﱠْﯾِﻣ‬،‫ﺷْﯾٌم‬ söyledi:
‫ﺳِﻣَﻊ‬َ ‫ث ِﺑُﻛِّل َﻣﺎ‬ ِ ‫ب اْﻟَﻣْرِء ِﻣَن اْﻟَﻛِذ‬
َ ّ ‫ب أ َْن ﯾ َُﺣ ِد‬ ِ ‫ب رﺿﻰ اّ@ ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻋﻧﮫ ِﺑَﺣْﺳ‬ ِ ‫طﺎ‬‫َﻗﺎَل ﻋَُﻣُر ْﺑُن اْﻟَﺧ ﱠ‬ — Ömerü'bnü'l-Hattâb (radıyallahü anh): « Her işitimini söylemek, kişiye yalan olarak yeter.» dedi.

‫ﺳْرحٍ َﻗﺎَل أَْﺧَﺑَرَﻧﺎ اْﺑُن‬ َ ‫@ ْﺑِن َﻋْﻣِرو ْﺑِن‬ ِ ‫ أَْﺣَﻣد ُ ْﺑُن َﻋْﻣِرو ْﺑِن َﻋْﺑِد ا ﱠ‬،‫طﺎِھِر‬ ‫ َوَﺣد ﱠﺛَِﻧﻲ أَﺑ ُو اﻟ ﱠ‬-١٠ 10- Bana Ebû-Tâhir Ahmed b. Amr b. Abdillâh b. Amr b. Şerh rivâyet etti. Dedi ki: Bize İbn Vehb haber verdi.
Dedi ki:
‫ﺳِﻣَﻊ َوﻻَ َﯾُﻛوُن ِإَﻣﺎًﻣﺎ أََﺑدًا َوھَُو‬ َ ‫ث ِﺑُﻛِّل َﻣﺎ‬ َ ‫ اْﻋَﻠْم أَﻧﱠﮫ ُ ﻟَْﯾ‬:‫ َﻗﺎَل َﻗﺎَل ِﻟﻲ َﻣﺎِﻟٌك‬،‫ب‬
َ ‫س َﯾْﺳَﻠُم َرُﺟٌل َﺣد ﱠ‬ ٍ ‫َوْھ‬ Bana Mâlik şunu söyledi: Bilmiş ol ki, her işittiğini söyleyen kimse selâmete eremez. Her işittiğini söyleyip
. ‫ﺳِﻣَﻊ‬َ ‫ث ِﺑُﻛِّل َﻣﺎ‬ ُ ّ ‫ﯾ َُﺣ ِد‬ dururken o ebediyyen İmâm da olamaz.»

‫ َﻋْن‬،‫ َﻋْن أ َِﺑﻲ ِإْﺳَﺣﺎَق‬،‫ َﻗﺎَل َﺣد ﱠﺛََﻧﺎ ﺳُْﻔَﯾﺎُن‬،‫ َﻗﺎَل َﺣد ﱠﺛََﻧﺎ َﻋْﺑد ُ اﻟﱠرْﺣَﻣِن‬،‫ َﺣد ﱠﺛََﻧﺎ ُﻣَﺣﱠﻣد ُ ْﺑُن اْﻟُﻣﺛَﻧﱠﻰ‬- ١١ 11- Bize Muhammed b. el-Müsennâ rivâyet etti.Dedi ki: Bize Abdurrahman rivâyet etti ki: Bize Süfyân Ebû
İshâk'dan o da Ebû' ahvas'dan o da Abdullah'dan naklen rivâyet etti. Şöyle dedi:
َ ‫ث ِﺑُﻛِّل َﻣﺎ‬
. ‫ﺳِﻣَﻊ‬ ِ ‫ب اْﻟَﻣْرِء ِﻣَن اْﻟَﻛِذ‬
َ ّ ‫ب أ َْن ﯾ َُﺣ ِد‬ ِ ‫ َﻗﺎَل ِﺑَﺣْﺳ‬،@
ِ ‫ َﻋْن َﻋْﺑِد ا ﱠ‬،‫ص‬ ِ ‫أ َِﺑﻲ اﻷ َْﺣَو‬ «Her işittiğini söylemek insana yalan nâmına kâfidir.»

‫ َﯾﻘ ُوُل ﻻَ َﯾُﻛوُن اﻟﱠرُﺟُل‬،ٍ ‫ي‬

ّ ‫ت َﻋْﺑدَ اﻟﱠرْﺣَﻣِن ْﺑَن َﻣْﮭِد‬ َ ‫ َﻗﺎَل‬،‫ َوَﺣد ﱠﺛََﻧﺎ ُﻣَﺣﱠﻣد ُ ْﺑُن اْﻟُﻣﺛَﻧﱠﻰ‬- ١٢
ُ ‫ﺳِﻣْﻌ‬ Bize Muhammed b. el-Müsennâ dahi rivâyet etti.Dedi ki: Abdurrahman b. Mehdî'yi:
. ‫ﺳِﻣَﻊ‬
َ ‫ض َﻣﺎ‬ ِ ‫إَِﻣﺎًﻣﺎ ﯾ ُْﻘﺗَدَى ِﺑِﮫ َﺣﺗ ﱠﻰ ﯾ ُْﻣِﺳَك َﻋْن َﺑْﻌ‬ «Bir adam işittiği şeylerin bazısından dilini tutmadıkça, kendisine uyulacak bir İmâm olamaz» derken işittim.

ّ ‫ أ َْﺧَﺑَرَﻧﺎ ﻋَُﻣُر ْﺑُن َﻋِﻠ‬،‫ َوَﺣد ﱠﺛََﻧﺎ َﯾْﺣَﯾﻰ ْﺑُن َﯾْﺣَﯾﻰ‬- ١٣

13- Bize Yahya b. Yahya da rivâyet etti. (Dedi ki;) Bize Ömer b. Ali b. Mukaddem , Süfyan b. Hüseyin'den naklen
‫ َﻗﺎَل‬،‫ﺳْﯾٍن‬ َ ‫ َﻋْن ﺳُْﻔَﯾﺎَن ْﺑِن ُﺣ‬،‫ﻲ ِ ْﺑِن ُﻣﻘَد ﱠٍم‬ haber verdi. Süfyân Şöyle dedi:— Bana İlyâs b. Muvâviye sordu.
‫ﺳْر َﺣﺗ ﱠﻰ‬ ّ ِ ‫ﻰ ﺳُوَرة ً َوَﻓ‬ ‫ت ِﺑِﻌْﻠِم اْﻟﻘ ُْرآِن َﻓﺎْﻗَرأْ َﻋﻠَ ﱠ‬ َ ‫س ْﺑُن ُﻣَﻌﺎِوَﯾﺔَ َﻓﻘَﺎَل ِإ ِﻧّﻲ أََراَك َﻗْد َﻛِﻠْﻔ‬ ُ ‫ﺳﺄ ََﻟِﻧﻲ إَِﯾﺎ‬
َ Dedi ki: — Gerçekten ben senin Kur'ân ilmine pek düşkün olduğunu görüyorum. Bana bir sûre oku ve tefsir et
‫ث‬ ِ ‫ﺷَﻧﺎَﻋﺔَ ِﻓﻲ اْﻟَﺣِدﯾ‬ ‫ﻰ َﻣﺎ أ َﻗ ُوُل ﻟََك إِﯾﱠﺎَك َواﻟ ﱠ‬ ‫ظ َﻋﻠَ ﱠ‬ ْ َ‫ﻲ اْﺣﻔ‬ َ ‫ َﻓﻘَﺎَل ِﻟ‬. ‫ت‬ ُ ‫ َﻗﺎَل َﻓﻔََﻌْﻠ‬. ‫ت‬ َ ‫ظَر ِﻓﯾَﻣﺎ َﻋِﻠْﻣ‬ُ ‫أ َْﻧ‬ ki, ben de ilmini bir göreyim.» Ben de istediğini yaptım. Bunun üzerine bana şunları söyledi:
. ‫ب ِﻓﻲ َﺣِدﯾِﺛِﮫ‬ َ ّ ‫َﻓﺈِﻧﱠﮫ ُ َﻗﻠﱠَﻣﺎ َﺣَﻣﻠََﮭﺎ أ ََﺣد ٌ ِإﻻ ﱠ ذَﱠل ِﻓﻲ َﻧْﻔِﺳِﮫ َوُﻛ ِذ‬ «Sana söyleyeceklerimi iyi belle! Sakın hadîse şenaat yapmayasın! Çünkü şeni' hadisleri kim nakletti ise
mutlaka şahsen rezîl olmuş; hadîsi hususunda da yalancı sayılmıştır.»
‫ َﻋِن‬،‫س‬ ُ ُ ‫ َﻗﺎَل أ َْﺧَﺑَرِﻧﻲ ﯾ ُوﻧ‬،‫ب‬ ٍ ‫ َﻗﺎﻻَ أ َْﺧَﺑَرَﻧﺎ اْﺑُن َوْھ‬،‫ َوَﺣْرَﻣﻠَﺔ ُ ْﺑُن َﯾْﺣَﯾﻰ‬،‫طﺎِھِر‬ ‫ َوَﺣد ﱠﺛَِﻧﻲ أَﺑ ُو اﻟ ﱠ‬- ١٤ 14- Bana Ebû’t-Tâhir ile Harmeletü'bnü Yahya dahi rivâyet ettiler Dediler ki: Bize İbn Vehb haber vererek şunu
‫ث‬ٍ ّ ‫ت ِﺑُﻣَﺣ ِد‬ َ ‫ َﻗﺎَل َﻣﺎ أ َْﻧ‬،‫@ ْﺑَن َﻣْﺳﻌُوٍد‬ ِ ‫ أَﱠن َﻋْﺑدَ ا ﱠ‬،َ‫@ ْﺑِن ﻋُﺗَْﺑﺔ‬ ِ ‫@ ْﺑِن َﻋْﺑِد ا ﱠ‬ ِ ‫ َﻋْن ﻋَُﺑْﯾِد ا ﱠ‬،‫ب‬ ٍ ‫اْﺑِن ِﺷَﮭﺎ‬ söyledi: Bana Yunus İbn Şihâb'dan o da Ubeydullah b. Abdillah b. Utbe'den naklen haber verdi ki,

. ً‫َﻗْوًﻣﺎ َﺣِدﯾﺛًﺎ ﻻَ ﺗَْﺑﻠُﻐُﮫ ُ ﻋُﻘ ُوﻟ ُُﮭْم إِﻻﱠ َﻛﺎَن ِﻟَﺑْﻌِﺿِﮭْم ِﻓﺗَْﻧﺔ‬ Abdullah b. Mes’ud: «— Eğer bir kavme, akıllarının ermeyeceği bir hadîs rivâyet edersen, o hadîs onların bazısı
için ancak bir fitne olur.» demiş.
 ‫‪ - ٤‬ﺑﺎب اﻟﻧﱠْﮭِﻰ َﻋِن اﻟِّرَواَﯾِﺔ‪َ ،‬ﻋِن اﻟ ﱡ‬
‫ﺿَﻌﻔَﺎِء‪َ ،‬واِﻻْﺣِﺗَﯾﺎِط‪ِ ،‬ﻓﻲ ﺗََﺣﱡﻣِﻠَﮭﺎ‬
‫ﺳﺎٍر َﻋْن أ َِﺑﻲ ھَُرْﯾَرة َ‪َ ،‬ﻋْن َرﺳُوِل‬ ‫ب‪ ،‬ﻗَﺎَل َﺣد ﱠﺛَِﻧﻲ أ َﺑُو َھﺎِﻧٍﺊ‪َ ،‬ﻋْن أ َِﺑﻲ ﻋُﺛَْﻣﺎَن‪ُ ،‬ﻣْﺳِﻠِم ْﺑِن َﯾ َ‬ ‫ﺳِﻌﯾد ُ ْﺑُن أ َِﺑﻲ أ َﯾﱡو َ‬
‫‪ْ +‬ﺑُن َﯾِزﯾدَ‪ ،‬ﻗَﺎَل َﺣد ﱠﺛَِﻧﻲ َ‬
‫ب‪ ،‬ﻗَﺎﻻَ َﺣد ﱠﺛََﻧﺎ َﻋْﺑد ُ ا ﱠ ِ‬ ‫‪َ - ١٥‬وَﺣد ﱠﺛَِﻧﻲ ُﻣَﺣﱠﻣد ُ ْﺑُن َﻋْﺑِد ا ﱠ ِ‬
‫‪ْ +‬ﺑِن ﻧَُﻣْﯾٍر‪َ ،‬وُزَھْﯾُر ْﺑُن َﺣْر ٍ‬
‫ﺳَﯾﻛُوُن ِﻓﻲ آِﺧِر أ ُﱠﻣِﺗﻲ أ َُﻧﺎ ٌ‬
‫س ﯾَُﺣ ِد ّﺛ ُوَﻧﻛُْم َﻣﺎ ﻟَْم ﺗَْﺳَﻣﻌُوا أ َْﻧﺗ ُْم َوﻻَ آَﺑﺎُؤﻛُْم ﻓَﺈ ِﯾﱠﺎﻛُْم َوِإﯾﱠﺎھُْم (‬ ‫‪ +‬ﺻﻠّﻰ اّ‪ +‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم أ َﻧﱠﮫ ُ ﻗَﺎَل ) َ‬ ‫ا ﱠِ‬
‫ﺳِﻣَﻊ أ ََﺑﺎ ھَُرْﯾَرة َ‪َ ،‬ﯾﻘ ُوُل‬
‫ﺳﺎٍر‪ ،‬أ َﻧﱠﮫ ُ َ‬
‫ﺷَراِﺣﯾَل ْﺑَن َﯾِزﯾدَ‪َ ،‬ﯾﻘ ُوُل أ َْﺧَﺑَرِﻧﻲ ُﻣْﺳِﻠُم ْﺑُن َﯾ َ‬ ‫ﺳِﻣَﻊ َ‬ ‫ب‪ ،‬ﻗَﺎَل َﺣد ﱠﺛَِﻧﻲ أ َﺑُو ﺷَُرْﯾﺢٍ‪ ،‬أ َﻧﱠﮫ ُ َ‬ ‫ﻲ‪ ،‬ﻗَﺎَل َﺣد ﱠﺛََﻧﺎ اْﺑُن َوْھ ٍ‬ ‫‪َ - ١٦‬وَﺣد ﱠﺛَِﻧﻲ َﺣْرَﻣﻠَﺔ ُ ْﺑُن َﯾْﺣَﯾﻰ ْﺑِن َﻋْﺑِد ا ﱠ ِ‬
‫‪ْ +‬ﺑِن َﺣْرَﻣﻠَﺔَ ْﺑِن ِﻋْﻣَراَن اﻟﺗ ﱡِﺟﯾِﺑ ﱡ‬
‫ﺿﻠﱡوَﻧﻛُْم َوﻻَ َﯾْﻔِﺗﻧُوَﻧﻛُْم (‬ ‫‪ +‬ﺻﻠّﻰ اّ‪ +‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ) َﯾﻛُوُن ِﻓﻲ آِﺧِر اﻟﱠزَﻣﺎِن دَﱠﺟﺎﻟ ُوَن َﻛذ ﱠاﺑُوَن َﯾﺄ ْﺗ ُوَﻧﻛُْم ِﻣَن اﻷ ََﺣﺎِدﯾ ِ‬
‫ث ِﺑَﻣﺎ ﻟَْم ﺗَْﺳَﻣﻌُوا أ َْﻧﺗ ُْم َوﻻَ آَﺑﺎُؤﻛُْم ﻓَﺈ ِﯾﱠﺎﻛُْم َوِإﯾﱠﺎھُْم ﻻَ ﯾُ ِ‬ ‫ﻗَﺎَل َرﺳُوُل ا ﱠ ِ‬
‫ث ِﻣَن اْﻟَﻛِذ ِ‬
‫ب‬ ‫ﺻوَرِة اﻟﱠرُﺟِل ﻓََﯾﺄ ِْﺗﻲ اْﻟﻘَْوَم ﻓَﯾَُﺣ ِد ّﺛ ُُﮭْم ِﺑﺎْﻟَﺣِدﯾ ِ‬‫طﺎَن ﻟََﯾﺗََﻣﺛ ﱠُل ِﻓﻲ ُ‬
‫ﺷْﯾ َ‬‫‪ِ +‬إﱠن اﻟ ﱠ‬ ‫ب ْﺑِن َراِﻓﻊٍ‪َ ،‬ﻋْن َﻋﺎِﻣِر ْﺑِن َﻋَﺑدَة َ‪ ،‬ﻗَﺎَل ﻗَﺎَل َﻋْﺑد ُ ا ﱠ ِ‬ ‫ش‪َ ،‬ﻋِن اْﻟُﻣ َ‬
‫ﺳﯾ ﱠ ِ‬ ‫ﺷﱡﺞ‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛََﻧﺎ َوِﻛﯾٌﻊ‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛََﻧﺎ اﻷ َْﻋَﻣ ُ‬ ‫‪َ - ١٧‬وَﺣد ﱠﺛَِﻧﻲ أ َﺑُو َ‬
‫ﺳِﻌﯾٍد اﻷ َ َ‬
‫ث‪.‬‬‫ف َوْﺟَﮭﮫ ُ َوﻻَ أ َْدِري َﻣﺎ اْﺳُﻣﮫ ُ ﯾَُﺣ ِد ّ ُ‬ ‫ت َرُﺟﻼً أ َْﻋِر ُ‬ ‫ﻓََﯾﺗَﻔَﱠرﻗ ُوَن ﻓََﯾﻘ ُوُل اﻟﱠرُﺟُل ِﻣْﻧُﮭْم َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬
‫ص‪ ،‬ﻗَﺎَل ِإﱠن ِﻓﻲ اْﻟَﺑْﺣِر َ‬
‫ﺷَﯾﺎِطﯾَن َﻣْﺳُﺟوَﻧﺔً أ َْوﺛَﻘََﮭﺎ ﺳُﻠَْﯾَﻣﺎُن ﯾُوِﺷُك أ َْن ﺗَْﺧُرَج ﻓَﺗَْﻘَرأ َ َﻋﻠَﻰ‬ ‫‪ْ +‬ﺑِن َﻋْﻣِرو ْﺑِن اْﻟَﻌﺎ ِ‬
‫طﺎُوٍس‪َ ،‬ﻋْن أ َِﺑﯾِﮫ‪َ ،‬ﻋْن َﻋْﺑِد ا ﱠ ِ‬
‫ق‪ ،‬أ َْﺧَﺑَرَﻧﺎ َﻣْﻌَﻣٌر‪َ ،‬ﻋِن اْﺑِن َ‬
‫‪َ - ١٨‬وَﺣد ﱠﺛَِﻧﻲ ُﻣَﺣﱠﻣد ُ ْﺑُن َراِﻓﻊٍ‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛََﻧﺎ َﻋْﺑد ُ اﻟﱠرﱠزا ِ‬
‫اﻟﻧﱠﺎِس ﻗ ُْرآﻧًﺎ ‪.‬‬
‫ب ‪ -‬ﻓََﺟَﻌَل‬ ‫ﺷْﯾَر ْﺑَن َﻛْﻌ ٍ‬ ‫طﺎُوٍس‪ ،‬ﻗَﺎَل َﺟﺎَء َھذَا ِإﻟَﻰ اْﺑِن َﻋﺑﱠﺎٍس ‪َ -‬ﯾْﻌِﻧﻲ ﺑُ َ‬ ‫ﺷﺎِم ْﺑِن ُﺣَﺟْﯾٍر‪َ ،‬ﻋْن َ‬ ‫ﺳِﻌﯾد ٌ أ َْﺧَﺑَرَﻧﺎ ﺳُْﻔَﯾﺎُن‪َ - ،‬ﻋْن ِھ َ‬ ‫ﻲ‪َ ،‬ﺟِﻣﯾﻌًﺎ َﻋِن اْﺑِن ﻋَُﯾْﯾَﻧﺔَ‪ - ،‬ﻗَﺎَل َ‬ ‫ﺳِﻌﯾد ُ ْﺑُن َﻋْﻣٍرو اﻷ َْﺷَﻌِﺛ ﱡ‬ ‫‪َ - ١٩‬وَﺣد ﱠﺛَِﻧﻲ ُﻣَﺣﱠﻣد ُ ْﺑُن َﻋﺑﱠﺎٍد‪َ ،‬و َ‬
‫ت َھذَا ﻓَﻘَﺎَل ﻟَﮫ ُ اْﺑُن َﻋﺑﱠﺎٍس‬ ‫ت َﺣِدﯾِﺛﻲ ﻛُﻠﱠﮫ ُ َوَﻋَرْﻓ َ‬ ‫ت َھذَا أ َْم أ َْﻧَﻛْر َ‬‫ت َﺣِدﯾِﺛﻲ ﻛُﻠﱠﮫ ُ َوأ َْﻧَﻛْر َ‬ ‫ث َﻛذَا َوَﻛذَا ‪ .‬ﻓََﻌﺎدَ ﻟَﮫ ُ ﻓَﻘَﺎَل ﻟَﮫ ُ َﻣﺎ أ َْدِري أ ََﻋَرْﻓ َ‬ ‫ث َﻛذَا َوَﻛذَا ‪ .‬ﻓََﻌﺎدَ ﻟَﮫ ُ ﺛ ُﱠم َﺣد ﱠﺛَﮫ ُ ﻓَﻘَﺎَل ﻟَﮫ ُ ﻋُْد ِﻟَﺣِدﯾ ِ‬‫ﯾَُﺣ ِد ّﺛ ُﮫ ُ ﻓَﻘَﺎَل ﻟَﮫ ُ اْﺑُن َﻋﺑﱠﺎٍس ﻋُْد ِﻟَﺣِدﯾ ِ‬
‫ث َﻋْﻧﮫ ُ ‪.‬‬ ‫ب َواﻟذ ﱠﻟ ُوَل ﺗََرْﻛَﻧﺎ اْﻟَﺣِدﯾ َ‬
‫ﺻْﻌ َ‬ ‫س اﻟ ﱠ‬ ‫ب اﻟﻧﱠﺎ ُ‬ ‫ب َﻋﻠَْﯾِﮫ ﻓَﻠَﱠﻣﺎ َرِﻛ َ‬ ‫‪ +‬ﺻﻠّﻰ اّ‪ +‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ِإْذ ﻟَْم َﯾﻛُْن ﯾُْﻛذَ ُ‬ ‫ث َﻋْن َرﺳُوِل ا ﱠ ِ‬ ‫ِإﻧﱠﺎ ﻛُﻧﱠﺎ ﻧَُﺣ ِد ّ ُ‬
‫‪ +‬ﺻﻠّﻰ اّ‪ +‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ﻓَﺄ َﱠﻣﺎ ِإْذ َرِﻛْﺑﺗ ُْم ﻛُﱠل‬ ‫ث ﯾُْﺣﻔَظُ َﻋْن َرﺳُوِل ا ﱠ ِ‬ ‫ث َواْﻟَﺣِدﯾ ُ‬ ‫طﺎُوٍس‪َ ،‬ﻋْن أ َِﺑﯾِﮫ‪َ ،‬ﻋِن اْﺑِن َﻋﺑﱠﺎٍس‪ ،‬ﻗَﺎَل ِإﻧﱠَﻣﺎ ﻛُﻧﱠﺎ َﻧْﺣﻔَظُ اْﻟَﺣِدﯾ َ‬ ‫ق‪ ،‬أ َْﺧَﺑَرَﻧﺎ َﻣْﻌَﻣٌر‪َ ،‬ﻋِن اْﺑِن َ‬ ‫‪َ - ٢٠‬وَﺣد ﱠﺛَِﻧﻲ ُﻣَﺣﱠﻣد ُ ْﺑُن َراِﻓﻊٍ‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛََﻧﺎ َﻋْﺑد ُ اﻟﱠرﱠزا ِ‬
‫ت‪.‬‬ ‫ب َوذَﻟ ُوٍل ﻓََﮭْﯾَﮭﺎ َ‬ ‫ﺻْﻌ ٍ‬ ‫َ‬
‫ث َوَﯾﻘ ُوُل ﻗَﺎَل َرﺳُوُل‬ ‫ي ِإﻟَﻰ اْﺑِن َﻋﺑﱠﺎٍس ﻓََﺟَﻌَل ﯾَُﺣ ِد ّ ُ‬ ‫ﺷْﯾٌر اْﻟَﻌدَِو ﱡ‬‫ﺳْﻌٍد‪َ ،‬ﻋْن ُﻣَﺟﺎِھٍد‪ ،‬ﻗَﺎَل َﺟﺎَء ﺑُ َ‬ ‫ح‪َ ،‬ﻋْن ﻗَْﯾِس ْﺑِن َ‬ ‫ﻲ َﺣد ﱠﺛََﻧﺎ أ َﺑُو َﻋﺎِﻣٍر‪َ - ،‬ﯾْﻌِﻧﻲ اْﻟَﻌﻘَِد ﱠ‬
‫ي ‪َ -‬ﺣد ﱠﺛََﻧﺎ َرَﺑﺎ ٌ‬ ‫‪ +‬اْﻟَﻐْﯾﻼَِﻧ ﱡ‬
‫ب‪ ،‬ﺳُﻠَْﯾَﻣﺎُن ْﺑُن ﻋَُﺑْﯾِد ا ﱠ ِ‬ ‫‪َ - ٢١‬وَﺣد ﱠﺛَِﻧﻲ أ َﺑُو أ َﯾﱡو َ‬
‫‪ +‬ﺻﻠّﻰ اّ‪ +‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم َوﻻَ‬ ‫‪ +‬ﺻﻠّﻰ اّ‪ +‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ﻓََﺟَﻌَل اْﺑُن َﻋﺑﱠﺎٍس ﻻَ َﯾﺄ ْذَُن ِﻟَﺣِدﯾِﺛِﮫ َوﻻَ َﯾْﻧظُُر ِإﻟَْﯾِﮫ ﻓَﻘَﺎَل َﯾﺎ اْﺑَن َﻋﺑﱠﺎٍس َﻣﺎ ِﻟﻲ ﻻَ أ ََراَك ﺗَْﺳَﻣُﻊ ِﻟَﺣِدﯾِﺛﻲ أ َُﺣ ِد ّﺛ َُك َﻋْن َرﺳُوِل ا ﱠ ِ‬ ‫‪ +‬ﺻﻠّﻰ اّ‪ +‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ﻗَﺎَل َرﺳُوُل ا ﱠ ِ‬ ‫ا ﱠِ‬
‫ف‪.‬‬ ‫ب َواﻟذ ﱠﻟ ُوَل ﻟَْم َﻧﺄ ُْﺧْذ ِﻣَن اﻟﻧﱠﺎِس ِإﻻﱠ َﻣﺎ َﻧْﻌِر ُ‬ ‫ﺻْﻌ َ‬ ‫س اﻟ ﱠ‬ ‫ب اﻟﻧﱠﺎ ُ‬ ‫ﺻَﻐْﯾَﻧﺎ ِإﻟَْﯾِﮫ ِﺑﺂذَاِﻧَﻧﺎ ﻓَﻠَﱠﻣﺎ َرِﻛ َ‬ ‫ﺻﺎُرَﻧﺎ َوأ َ ْ‬ ‫‪ +‬ﺻﻠّﻰ اّ‪ +‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم اْﺑﺗَدََرﺗْﮫ ُ أ َْﺑ َ‬ ‫ﺳِﻣْﻌَﻧﺎ َرُﺟﻼً َﯾﻘ ُوُل ﻗَﺎَل َرﺳُوُل ا ﱠ ِ‬ ‫ﺗَْﺳَﻣُﻊ ‪ .‬ﻓَﻘَﺎَل اْﺑُن َﻋﺑﱠﺎٍس ِإﻧﱠﺎ ﻛُﻧﱠﺎ َﻣﱠرة ً ِإذَا َ‬
‫ﺻٌﺢ أ ََﻧﺎ أ َْﺧﺗَﺎُر ﻟَﮫ ُ اﻷ ُُﻣوَر اْﺧِﺗَﯾﺎًرا َوأ ُْﺧِﻔﻲ َﻋْﻧﮫ ُ ‪ .‬ﻗَﺎَل‬ ‫ب‪ِ ،‬ﻟﻲ ِﻛﺗَﺎﺑًﺎ َوﯾُْﺧِﻔﻲ َﻋ ِﻧّﻲ ‪ .‬ﻓَﻘَﺎَل َوﻟَد ٌ َﻧﺎ ِ‬ ‫ت ِإﻟَﻰ اْﺑِن َﻋﺑﱠﺎٍس أ َْﺳﺄ َﻟ ُﮫ ُ أ َْن َﯾْﻛﺗ ُ َ‬ ‫ﻲ‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛََﻧﺎ َﻧﺎِﻓُﻊ ْﺑُن ﻋَُﻣَر‪َ ،‬ﻋِن اْﺑِن أ َِﺑﻲ ُﻣﻠَْﯾَﻛﺔَ‪ ،‬ﻗَﺎَل َﻛﺗَْﺑ ُ‬ ‫‪َ - ٢٢‬ﺣد ﱠﺛََﻧﺎ دَاُود ُ ْﺑُن َﻋْﻣٍرو اﻟ ﱠ‬
‫ﺿ ِﺑّ ﱡ‬
‫ﺿﱠل ‪.‬‬‫ﻲ ِإﻻﱠ أ َْن َﯾﻛُوَن َ‬ ‫ﺿﻰ ِﺑَﮭذَا َﻋِﻠ ﱞ‬ ‫‪َ +‬ﻣﺎ ﻗَ َ‬‫ﺷْﻰُء ﻓََﯾﻘ ُوُل َوا ﱠ ِ‬ ‫ب ِﻣْﻧﮫ ُ أ َْﺷَﯾﺎَء َوَﯾُﻣﱡر ِﺑِﮫ اﻟ ﱠ‬ ‫ﻲ ٍ ﻓََﺟَﻌَل َﯾْﻛﺗ ُ ُ‬‫ﺿﺎِء َﻋِﻠ ّ‬ ‫ﻓَدََﻋﺎ ِﺑﻘَ َ‬
‫ﻲ ٍ ‪ -‬رﺿﻰ اّ‪ +‬ﻋﻧﮫ ‪ -‬ﻓََﻣَﺣﺎه ُ ِإﻻﱠ ﻗَْدَر ‪َ .‬وأ َ َ‬
‫ﺷﺎَر ﺳُْﻔَﯾﺎُن ْﺑُن ﻋَُﯾْﯾَﻧﺔَ ِﺑِذَراِﻋِﮫ ‪.‬‬ ‫ب ِﻓﯾِﮫ ﻗَ َ‬ ‫ُ‬ ‫‪َ - ٢٣‬ﺣد ﱠﺛََﻧﺎ َﻋْﻣٌرو اﻟﻧﱠﺎِﻗد ُ‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛََﻧﺎ ﺳُْﻔَﯾﺎُن ْﺑُن ﻋَُﯾْﯾَﻧﺔَ‪َ ،‬ﻋْن ِھ َ‬
‫ﺷﺎِم ْﺑِن ُﺣَﺟْﯾٍر‪َ ،‬ﻋْن َ‬
‫ﺿﺎُء َﻋِﻠ ّ‬ ‫طﺎُوٍس‪ ،‬ﻗَﺎَل أِﺗ َ‬
‫ﻲ اْﺑُن َﻋﺑﱠﺎٍس ِﺑِﻛﺗَﺎ ٍ‬
‫ﻲ ٍ ﻗَﺎﺗَﻠَُﮭُم اﱠ‪ُ+‬‬
‫ب َﻋِﻠ ّ‬‫ﺻَﺣﺎ ِ‬ ‫س‪َ ،‬ﻋِن اﻷ َْﻋَﻣِش‪َ ،‬ﻋْن أ َِﺑﻲ ِإْﺳَﺣﺎَق‪ ،‬ﻗَﺎَل ﻟَﱠﻣﺎ أ َْﺣدَﺛ ُوا ِﺗْﻠَك اﻷ َْﺷَﯾﺎَء َﺑْﻌدَ َﻋِﻠ ّ‬
‫ﻲ ٍ ‪ -‬رﺿﻰ اّ‪ +‬ﻋﻧﮫ ‪ -‬ﻗَﺎَل َرُﺟٌل ِﻣْن أ َ ْ‬ ‫ﻲ ٍ اْﻟُﺣْﻠَواِﻧ ﱡ‬
‫ﻲ‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛََﻧﺎ َﯾْﺣَﯾﻰ ْﺑُن آدََم‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛََﻧﺎ اْﺑُن ِإْدِرﯾ َ‬ ‫‪َ - ٢٤‬ﺣد ﱠﺛََﻧﺎ َﺣ َ‬
‫ﺳُن ْﺑُن َﻋِﻠ ّ‬
‫ى ِﻋْﻠٍم أ َْﻓ َ‬
‫ﺳد ُوا ‪.‬‬ ‫أَ ﱠ‬
‫‪ْ +‬ﺑِن َﻣْﺳﻌُوٍد ‪.‬‬
‫ب َﻋْﺑِد ا ﱠ ِ‬
‫ﺻَﺣﺎ ِ‬ ‫ﻲ ٍ ‪ -‬رﺿﻰ اّ‪ +‬ﻋﻧﮫ ‪ِ -‬ﻓﻲ اْﻟَﺣِدﯾ ِ‬
‫ث َﻋْﻧﮫ ُ ِإﻻﱠ ِﻣْن أ َ ْ‬ ‫ت اْﻟُﻣِﻐﯾَرة َ‪َ ،‬ﯾﻘ ُوُل ﻟَْم َﯾﻛُْن َﯾ ْ‬
‫ﺻد ُُق َﻋﻠَﻰ َﻋِﻠ ّ‬ ‫ﻲ ْﺑُن َﺧْﺷَرٍم‪ ،‬أ َْﺧَﺑَرَﻧﺎ أ َﺑُو َﺑْﻛٍر‪َ - ،‬ﯾْﻌِﻧﻲ اْﺑَن َﻋﯾﱠﺎٍش ‪ -‬ﻗَﺎَل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫‪َ - ٢٥‬ﺣد ﱠﺛََﻧﺎ َﻋِﻠ ﱡ‬
 4- Zayıf Râvilerden Rivâyette Bulunmaktan Nehîy Ve Rivâyetleri Alırken İhtiyat Gösterilmesi Bâbı
a) Ebû Hüreyre Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)’den naklen rivâyet etti ki şöyle buyurmuşlar:« Ümmetimin sonunda öyle bir takım insanlar zuhur edecek ki,
size ne sizin ne de babalarınızın işitmediği şeyleri rivâyet edecekler. Aman onlardan sakının»
b) Müslim b. Yesâr, Ebû Hüreyre'yi şöyle derken işittiğini haber verdi: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem): «Ahir zamanda bir takım deccallar, yalancılar çıkacak.
Size, sizin ve babalarınızın işitmediği hadîsler getirecekler. Aman onlardan sakinini Sizi sapıtarak fitneye düşürmesinler» buyurdular.
c) «Abdullah dedi ki: Muhakkak şeytan insan kılığına girerek cemâate gelir de onlara yalandan hadîs söyler. Az sonra o cemâat dağılırlar. Onlardan bazısı: Bir adam
dinledim; yüzünü tanıyorum ama adının ne olduğunu bilmiyorum; hadîs söylüyordu; der.»
d) Abdullah b. Amr b. Âs'dan naklen haber verdi, Abdullah Şöyle dedi: «Gerçekten deryada mahpus bir takım şeytanlar vardır. Onları Süleyman (aleyhis-selâm)
bağlamıştır. Bunların çıkması ve insanlara Kur'ân (diye bir şeyler) okuması yakındır.»
e) Büşeyr b. Ka’b İbn Abbas’a geldi ve ona hadis rivayet etmeye başladı. Bunun üzerine İbn abbas kendisine 2 defa filan ve filan hadisi tekrarla dedi. O zat İbn Abbas’a
hitaben; Bilmiyorum acaba benim bütün hadislerimi bildin de yalnız bunu mu tanımadın yoksa bütün hadislerimi tanımadın da sadece bunları mı tanıdın? Dedi.
İbn Abbas ona gerçekten biz Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)’in üzerinden yalan uydurulmazken ondan hadîs rivâyet ederdik. Fakat insanlar hırçın deveye
de uysal deveye de binmeğe başlayınca (yani insanlar iyi kötü demeyecek her mesleğe girmeye başlayınca) biz de ondan hadîs rivâyet etmekten vaz geçtik.»
f) İbn Abbas şöyle dedi: «Biz hadîsi ancak ve ancak Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)’den bellenirken bellerdik. Ama sizler her boyayı boyamağa başlayalı
heyhat!..»
g) Büşeyr el-Adevî İbn Abbâs'a geldi; ve hadîs rivâyet ederek: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) böyle
buyurdu...» demeye başladı. İbn Abbâs ise onun hadîs rivâyetine kulak vermiyor; ona bakmıyordu. Bunun üzerine Büşeyr: Ey İbn Abbâs! Aceb neden senin benim
hadîsime kulak astığını görmüyorum! Ben sana Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)’den hadîs okuyorum. Halbuki sen dinlemiyorsun? dedi. İbn Abbâs
(radıyallahü anh) şu cevabı verdi: Biz bir zamanlar bir kimseyi: «Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu...» derken işittik mi gözlerimiz hemen ona
yönelir; ve kulaklarımızı ona verirdik. Vakta ki insanlar her boyayı boyamağa başladılar: artık biz de tanıdığımız şeylerden başkasını onlardan almaz olduk.
h) Tavus şöyle dedi: İbn Abbâs'a Alî (radıyallahü anh)'in hükümlerini hâvi bir kitap getirdiler. Ancak şu kadar yeri müstesna olmak üzere, İbn Abbâs onu hemen yok
etti (Râvi Süfyan b. Uyeyne, istisna edilen yerin bir arşın olduğuna kolu ile işaret etmiştir.)
i) Ebu İshak şöyle dedi: Hz. Ali (r.a.)’dan sonra bu şeyleri icad ettikleri vakit Ali’nin arkadaşlarından bir zat: «Allah belalarını versin ne muhteşem bir ilmi ifsad ettiler»
dedi.
j) Muğireyi şunları söylerken işittim: «Hz. Ali (r.a.)’dan hadis rivayeti hususunda Abdullah b. Mes’ud’un arkadaşlarından başka doğru söyleyen yoktu.»
 ‫ﺳﻧَﺎدَ ِﻣَن اﻟ ِدّﯾِن‬ ‫‪ - ٥‬ﺑﺎب ﻓِﻲ أَﱠن اِﻹ ْ‬
‫ﻋْن ُﻣَﺣﱠﻣِد ْﺑِن‬ ‫ﺷﺎٍم‪َ ،‬‬ ‫ﻋْن ِھ َ‬ ‫ﺳْﯾٍن‪َ ،‬‬ ‫ﺷﺎٍم‪ ،‬ﻗَﺎَل َوَﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ َﻣْﺧﻠَد ُ ْﺑُن ُﺣ َ‬ ‫ﻋْن ِھ َ‬
‫ﺿْﯾٌل‪َ ،‬‬ ‫ﻋْن ُﻣَﺣﱠﻣٍد‪َ ،‬وَﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ ﻓ ُ َ‬ ‫ﺷﺎٍم‪َ ،‬‬
‫ب‪َ ،‬وِھ َ‬ ‫ﻋْن أَﯾﱡو َ‬
‫ﺳُن ْﺑُن اﻟﱠرﺑِﯾﻊِ‪َ ،‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ َﺣﱠﻣﺎد ُ ْﺑُن َزْﯾٍد‪َ ،‬‬‫‪َ - ٢٦‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ َﺣ َ‬
‫ﻋﱠﻣْن ﺗ َﺄ ُْﺧذ ُوَن ِدﯾﻧَﻛُْم ‪.‬‬ ‫ﺳﯾِرﯾَن‪ ،‬ﻗَﺎَل ِإﱠن َھذَا اْﻟِﻌْﻠَم ِدﯾٌن ﻓَﺎْﻧظُُروا َ‬ ‫ِ‬
‫ت اْﻟِﻔﺗْﻧَﺔ ُ ﻗَﺎﻟ ُوا‬‫ﺳﻧَﺎِد‪ ،‬ﻓَﻠَﱠﻣﺎ َوﻗَﻌَ ِ‬
‫ﻋِن اِﻹ ْ‬‫ﺳﺄ َﻟ ُوَن َ‬ ‫ﺳﯾِرﯾَن‪ ،‬ﻗَﺎَل ﻟَْم ﯾَﻛُوﻧ ُوا ﯾَ ْ‬ ‫ﻋِن اْﺑِن ِ‬ ‫ﻋﺎِﺻٍم اﻷ َْﺣَوِل‪َ ،‬‬ ‫ﻋْن َ‬ ‫‪َ - ٢٧‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ أَﺑ ُو َﺟْﻌﻔٍَر‪ُ ،‬ﻣَﺣﱠﻣد ُ ْﺑُن اﻟ ﱠ‬
‫ﺻﺑﱠﺎحِ َﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ ِإ ْ‬
‫ﺳَﻣﺎِﻋﯾُل ْﺑُن َزَﻛِرﯾﱠﺎَء‪َ ،‬‬
‫ﺳﻧﱠِﺔ ﻓَﯾ ُْؤَﺧذ ُ َﺣِدﯾﺛ ُُﮭْم َوﯾ ُْﻧَظُر ِإﻟَﻰ أَْھِل اْﻟﺑِدَعِ ﻓَﻼَ ﯾ ُْؤَﺧذ ُ َﺣِدﯾﺛ ُُﮭْم ‪.‬‬
‫ﺳﱡﻣوا ﻟَﻧَﺎ ِرَﺟﺎﻟَﻛُْم ﻓَﯾ ُْﻧَظُر ِإﻟَﻰ أَْھِل اﻟ ﱡ‬
‫َ‬
‫ت‬‫ت َﺣدﱠﺛ َﻧِﻲ ﻓ ُﻼٌَن‪َ ،‬ﻛْﯾ َ‬ ‫ﺳﺎ ﻓَﻘ ُْﻠ ُ‬ ‫ﺳﻰ‪ ،‬ﻗَﺎَل ﻟَِﻘﯾ ُ‬
‫ت َطﺎُو ً‬ ‫ﻋْن ﺳُﻠَْﯾَﻣﺎَن ْﺑِن ُﻣو َ‬ ‫س ‪َ -‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ اﻷ َْوَزاِﻋ ﱡ‬
‫ﻲ‪َ ،‬‬ ‫ﻲ‪ ،‬أَْﺧﺑََرﻧَﺎ ِﻋﯾ َ‬
‫ﺳﻰ‪َ - ،‬وھَُو اْﺑُن ﯾ ُوﻧ ُ َ‬ ‫ق ْﺑُن ِإْﺑَراِھﯾَم اْﻟَﺣْﻧَظِﻠ ﱡ‬ ‫‪َ - ٢٨‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ ِإ ْ‬
‫ﺳَﺣﺎ ُ‬
‫ﺻﺎِﺣﺑ َُك َﻣِﻠﯾ‪k‬ﺎ ﻓَُﺧْذ َ‬
‫ﻋْﻧﮫ ُ ‪.‬‬ ‫ت ‪ .‬ﻗَﺎَل ِإْن َﻛﺎَن َ‬ ‫َوَﻛْﯾ َ‬
‫ت ِﻟَطﺎُوٍس ِإﱠن‬ ‫ﺳﻰ‪ ،‬ﻗَﺎَل ﻗ ُْﻠ ُ‬
‫ﻋْن ﺳُﻠَْﯾَﻣﺎَن ْﺑِن ُﻣو َ‬ ‫ﻋْﺑِد اْﻟﻌَِزﯾِز‪َ ،‬‬ ‫ﻲ ‪َ -‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ َ‬
‫ﺳِﻌﯾد ُ ْﺑُن َ‬ ‫ﻲ‪ ،‬أَْﺧﺑََرﻧَﺎ َﻣْرَواُن‪ - ،‬ﯾَْﻌﻧِﻲ اْﺑَن ُﻣَﺣﱠﻣٍد اﻟ ِدَّﻣ ْ‬
‫ﺷِﻘ ﱠ‬ ‫‪ْ n‬ﺑُن َ‬
‫ﻋْﺑِد اﻟﱠرْﺣَﻣِن اﻟدﱠاِرِﻣ ﱡ‬ ‫‪َ -٢٩‬وَﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ َ‬
‫ﻋْﺑد ُ ا ﱠ ِ‬
‫ﺻﺎِﺣﺑ َُك َﻣِﻠﯾ‪k‬ﺎ ﻓَُﺧْذ َ‬
‫ﻋْﻧﮫ ُ ‪.‬‬ ‫ﻓ ُﻼَﻧًﺎ َﺣدﱠﺛ َﻧِﻲ ﺑَِﻛذَا‪َ ،‬وَﻛذَا‪ . ،‬ﻗَﺎَل ِإْن َﻛﺎَن َ‬
‫س ِﻣْن‬ ‫ث ﯾ ُﻘَﺎُل ﻟَْﯾ َ‬ ‫ت ﺑِﺎْﻟَﻣِدﯾﻧَِﺔ ِﻣﺎﺋ َﺔً ﻛُﻠﱡُﮭْم َﻣﺄ ُْﻣوٌن ‪َ .‬ﻣﺎ ﯾ ُْؤَﺧذ ُ َ‬
‫ﻋْﻧُﮭُم اْﻟَﺣِدﯾ ُ‬ ‫ﻋْن أَﺑِﯾِﮫ‪ ،‬ﻗَﺎَل أَْدَرْﻛ ُ‬ ‫ﻋِن اْﺑِن أَﺑِﻲ اﻟِّزﻧَﺎِد‪َ ،‬‬ ‫ﻲ‪َ ،‬‬ ‫ﻲ‪َ ،‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ اﻷ َ ْ‬
‫ﺻَﻣِﻌ ﱡ‬ ‫ﺿِﻣ ﱡ‬ ‫ﻲ اْﻟَﺟْﮭ َ‬ ‫‪َ - ٣٠‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ ﻧَ ْ‬
‫ﺻُر ْﺑُن َ‬
‫ﻋِﻠ ٍّ‬
‫أَْھِﻠِﮫ ‪.‬‬
‫ﺳْﻌدَ ْﺑَن‬ ‫ت َ‬ ‫ﺳﻌٍَر‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫ﻋْن ِﻣ ْ‬ ‫ت ﺳُْﻔﯾَﺎَن ْﺑَن ﻋُﯾَْﯾﻧَﺔَ‪َ ،‬‬ ‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫ﻲ‪َ - ،‬واﻟﻠﱠْﻔظُ ﻟَﮫ ُ ‪ -‬ﻗَﺎَل َ‬ ‫ﻲ‪َ ،‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ ﺳُْﻔﯾَﺎُن‪ ،‬ح َوَﺣدﱠﺛ َﻧِﻲ أَﺑ ُو ﺑَْﻛِر ْﺑُن َﺧﻼﱠٍد اْﻟﺑَﺎِھِﻠ ﱡ‬ ‫‪َ - ٣١‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ ُﻣَﺣﱠﻣد ُ ْﺑُن أَﺑِﻲ ﻋَُﻣَر اْﻟَﻣِّﻛ ﱡ‬
‫ت‪.‬‬ ‫‪ n‬ﺻﻠّﻰ اّ‪ n‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ِإﻻ ﱠ اﻟﺛِ ّﻘَﺎ ُ‬ ‫ﻋْن َرﺳُوِل ا ﱠ ِ‬ ‫ث َ‬ ‫ِإْﺑَراِھﯾَم‪ ،‬ﯾَﻘ ُوُل ﻻَ ﯾ َُﺣ ِدّ ُ‬
‫ﺳﻧَﺎد ُ ﻟَﻘَﺎَل‬ ‫‪ْ n‬ﺑَن اْﻟُﻣﺑَﺎَرِك‪ ،‬ﯾَﻘ ُوُل اِﻹ ْ‬
‫ﺳﻧَﺎد ُ ِﻣَن اﻟ ِدّﯾِن َوﻟَْوﻻَ اِﻹ ْ‬ ‫ﻋْﺑدَ ا ﱠ ِ‬
‫ت َ‬ ‫ﻋْﺑدَاَن ْﺑَن ﻋُﺛَْﻣﺎَن‪ ،‬ﯾَﻘ ُوُل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫ت َ‬ ‫‪ْ n‬ﺑِن ﻗ ُْﮭَزاذَ‪ِ - ،‬ﻣْن أَْھِل َﻣْرَو ‪ -‬ﻗَﺎَل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫‪َ - ٣٢‬وَﺣدﱠﺛ َﻧِﻲ ُﻣَﺣﱠﻣد ُ ْﺑُن َ‬
‫ﻋْﺑِد ا ﱠ ِ‬
‫ﺷﺎَء ‪.‬‬ ‫ﺷﺎَء َﻣﺎ َ‬ ‫َﻣْن َ‬
‫‪ ،n‬ﯾَﻘ ُوُل ﺑَْﯾﻧَﻧَﺎ َوﺑَْﯾَن اْﻟﻘَْوِم اْﻟﻘََواﺋُِم ‪ .‬ﯾَْﻌﻧِﻲ اِﻹ ْ‬
‫ﺳﻧَﺎدَ ‪.‬‬ ‫ﻋْﺑدَ ا ﱠ ِ‬
‫ت َ‬ ‫س ْﺑُن أَﺑِﻲ ِرْزَﻣﺔَ‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫‪َ n‬ﺣدﱠﺛ َﻧِﻲ اْﻟﻌَﺑﱠﺎ ُ‬ ‫‪َ - ٣٣‬وﻗَﺎَل ُﻣَﺣﱠﻣد ُ ْﺑُن َ‬
‫ﻋْﺑِد ا ﱠ ِ‬
‫ﻲ‬ ‫ث اﻟﱠِذي َﺟﺎَء ) ِإﱠن ِﻣَن اْﻟﺑِِّر ﺑَْﻌدَ اْﻟﺑِِّر أَْن ﺗ ُ َ‬
‫ﺻ ِﻠّ َ‬ ‫ﻋْﺑِد اﻟﱠرْﺣَﻣِن اْﻟَﺣِدﯾ ُ‬ ‫‪ْ n‬ﺑِن اْﻟُﻣﺑَﺎَرِك ﯾَﺎ أَﺑَﺎ َ‬ ‫ﻲ ﻗَﺎَل ﻗ ُْﻠ ُ‬
‫ت ِﻟﻌَْﺑِد ا ﱠ ِ‬ ‫ﺳﻰ اﻟ ﱠ‬
‫طﺎﻟَﻘَﺎﻧِ ﱠ‬ ‫ق‪ِ ،‬إْﺑَراِھﯾَم ْﺑَن ِﻋﯾ َ‬‫ﺳَﺣﺎ َ‬‫ت أَﺑَﺎ ِإ ْ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬‫‪َ - ٣٤‬وﻗَﺎَل ُﻣَﺣﱠﻣد ٌ َ‬
‫ﻋِن‬ ‫ت َ‬ ‫ﻋﱠﻣْن ﻗَﺎَل ﻗ ُْﻠ ُ‬ ‫ب ْﺑِن ِﺧَراٍش ‪ .‬ﻓَﻘَﺎَل ﺛِﻘَﺔ ٌ َ‬ ‫ﺷَﮭﺎ ِ‬‫ث ِ‬ ‫ت ﻟَﮫ ُ َھذَا ِﻣْن َﺣِدﯾ ِ‬ ‫ﻋﱠﻣْن َھذَا ﻗَﺎَل ﻗ ُْﻠ ُ‬ ‫ق َ‬ ‫ﺳَﺣﺎ َ‬‫‪ n‬ﯾَﺎ أَﺑَﺎ ِإ ْ‬ ‫ﺻْوِﻣَك ( ﻗَﺎَل ﻓَﻘَﺎَل َ‬
‫ﻋْﺑد ُ ا ﱠ ِ‬ ‫ﺻوَم ﻟَُﮭَﻣﺎ َﻣَﻊ َ‬ ‫ﺻﻼَﺗَِك َوﺗ َ ُ‬‫ﻷ َﺑََوْﯾَك َﻣَﻊ َ‬
‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ n‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم َﻣﻔَﺎِوَز‬ ‫ق ِإﱠن ﺑَْﯾَن اْﻟَﺣﱠﺟﺎجِ ْﺑِن ِدﯾﻧَﺎٍر َوﺑَْﯾَن اﻟﻧﱠﺑِ ِّ‬ ‫ﺳَﺣﺎ َ‬ ‫‪ n‬ﺻﻠّﻰ اّ‪ n‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ‪ .‬ﻗَﺎَل ﯾَﺎ أَﺑَﺎ ِإ ْ‬ ‫ت ﻗَﺎَل َرﺳُوُل ا ﱠ ِ‬ ‫اْﻟَﺣﱠﺟﺎجِ ْﺑِن ِدﯾﻧَﺎٍر ‪ .‬ﻗَﺎَل ﺛِﻘَﺔ ٌ َ‬
‫ﻋﱠﻣْن ﻗَﺎَل ﻗ ُْﻠ ُ‬
‫ف ‪ .‬ﻛﯾل‬ ‫ﺻدَﻗَِﺔ اْﺧﺗِﻼَ ٌ‬ ‫س ﻓِﻲ اﻟ ﱠ‬ ‫ﻲ َوﻟَِﻛْن ﻟَْﯾ َ‬ ‫ق اْﻟَﻣِط ِّ‬‫ﺗ َْﻧﻘَِطُﻊ ﻓِﯾَﮭﺎ أَْﻋﻧَﺎ ُ‬
 5- İsnadın Dinden Olduğunu Beyan Bâbı
26- Bize Hasen b. Rabî rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Hammâd b. Zeyd, Eyyûb'la Hişâm'den, onlar da Muhammed'din naklen rivâyet ettiler. Yine bize; Fudayl,
Hişâm'dan naklen rivâyet etti. Dedi ki: Bize de Mahled b. Hüseyin, Hişâm'dan, o da Muhammed b. Sîrîn'den naklen rivâyet etti.
Muhammed Şöyle dedi: «Şüphesiz ki bu ilim dindir. Öyle ise dinînizi kimlerden aldığınıza dikkat edin!...»
27- Bize Ebû Ca'fer Muhammed b. es-Sabbah rivâyet etti. Dedi ki: Bize îsmâîl b. Zekeriyya, Âsım el-Ahvel'den o da İbn Sîrin'den naklen rivâyet etti.
İbn Şîrîn Şöyle dedi: «Eskiden isnadı sormazlardı . Fitne ortaya çıkınca: — Bize râvilerinizin adlarını söyleyin, demeye başladılar. Şimdi ehl-i sünnete
dikkat ediliyor ve onların hadîsleri kabul ediliyor; ehl-i bid'ata bakılıyor; onların hadîsleri kabul edilmiyor:
28- Bize İsbak b. İbrahim el-Hanzalî rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Îsâ —ki İbn Yünus'tur— haber verdi. (Dedi ki): Bize Evzâî , Süleyman b. Mûsa'dan naklen
rivâyet etti. Süleyman Şöyle dedi: — Tâvus'a tesadüf ettim; ve: filân bana şöyle şöyle hadîs rivâyet etti; dedim. Tavus: «Eğer o arkadaşın mu'temed ise
ondan hadîs al» dedi.
29- Bize Abdullah b. Abdirrahman ed-Dârîmî rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Mervân yânî ibn-i Muhammed ed-Dımeşkî haber verdi. (Dedi ki): Bize Saîd b.
Abdilâzîz , Süleyman b. Mûsa'dan naklen rivâyet eyledi. Süleyman Şöyle dedi: — Tâvus'a dedim ki; Gerçekten filân bana şöyle şöyle hadîs rivâyet etti.
Tâvûs: «— Eğer arkadaşın mu'temed ise ondan hadis al!» dedi,
30- Bize Nasr b. Alî el-Cehdamî rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Esmai, İbn Ebi'b-Zinâd'dan , o da babasından naklen rivâyet etti. Babası Şöyle dedi: —
Medine'de hepsi güvenilir yüz kişiye yetiştim ki, onlardan hadîs kabul edilmez; haklarında: «Hadîs ehli değildir.» denilirdi.
31- Bize Muhammed b. Ebî Ömer el-Mekkî rivâyet etti. (Dediki): Bize Süfyân rivâyet etti. Bana Ebû Bekr b. Hallâd el-Bâhilî dahi rivâyet etti; bu lâfız
onundur. Dedi ki: Süfyân b. Uyeyne'den dinledim; o da Mis'ar'dan işitmiş. Mis'ar Şöyle dedi: Sa'd b. İbrâhîmi: «Mevsuk râvîlerden başka hiç bir kimse
Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)’den hadîs rivâyet edemez.» derken işittim.
32- Bana Mervli Muhammed b. Abdillah b. Kuhzaz da rivâyet etti. Dedi ki: — Abdan b. Osman'ı şunu söylerken işittim. «Abdullah b. el-Mübarek’i —
İsnâd dîndendir. Eğer isnâd olmasa idi muhakkak her isteyen istediğini söylerdi; derken işittim,»
33- Muhammed b. Abdillâh dedi ki: Bana el-Abbâs b. Ebî Rizme anlattı. Dedi ki: Abdullah'ı: Bizimle (hadîs nakleden) şu kavim arasında ayaklar yani isnâd
vardır , derken işittim.»
34- Muhammed şunu da söyledi: «Ebû İshak İbrahim b. Îsâ et-Tâlekanî'yi dinledim. Şöyle dedi: — Abdullah b. el-Mübarek'e dedim ki: — Ya Ebâ
Abdirrahman! Kulağımıza gelen şöyle bir hadîs var: — «Hiç şüphe yok ki kendi namazınla beraber anne ve babana da namaz kılman, orucunla beraber
onlara da oruç tutman iyilik üstüne iyilik kabîlindendir.»
Bunun üzerine Abdullah: — Ya Ebâ İshak, bu hadîs kimdendir? dedi. — Bu hadîs Şihâb b. Hirâş'dandır; dedim. — O mevsuktur. Ya o kimden almış? dedi.
— Haccâc b. Dinar'dan; dedim. — O da mevsuktur. O kimden almış?— Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurmuş; dedim,
— Yâ Ebâ İshâk, şüphesiz ki, Haccâc b. Dinar'la Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) arasında öyle (aşılmaz) çöller var ki, o çöllerde binek hayvanlarının
boyunları kopar. Ama sadaka hususunda ihtilâf yoktur; dedi.
 ‫ب‪ُ ،‬رَواِة اْﻟَﺣِدﯾ ِ‬
‫ث َوَﻧﻘََﻠِﺔ اﻷ َْﺧَﺑﺎِر َوَﻗْوِل اﻷ َِﺋﱠﻣِﺔ ِﻓﻲ ذَِﻟَك‬ ‫‪ - ٦‬ﺑﺎب اْﻟَﻛْﺷ ِ‬
‫ف َﻋْن َﻣَﻌﺎِﯾ ِ‬

‫ﺳﻠَف‬ ‫ت ﻓَِﺈﻧﱠﮫُ َﻛﺎَن ﯾَﺳُ ﱡ‬

‫ب اﻟ ﱠ‬ ‫ﻋْﻣِرو ْﺑِن ﺛ َﺎﺑِ ٍ‬
‫ث َ‬ ‫‪ْ A‬ﺑَن اْﻟُﻣﺑَﺎَرِك‪ ،‬ﯾَﻘ ُوُل َ‬
‫ﻋﻠَﻰ ُرُءوِس اﻟﻧﱠﺎِس دَﻋُوا َﺣِدﯾ َ‬ ‫ﻋْﺑدَ ا ﱠ ِ‬
‫ت َ‬ ‫ق‪ ،‬ﯾَﻘُوُل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫ﻲ ْﺑَن َ‬
‫ﺷِﻘﯾ ٍ‬ ‫ﻋِﻠ ﱠ‬
‫ت َ‬ ‫‪َ - ٣٥‬وﻗَﺎَل ُﻣَﺣﱠﻣد ٌ َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬

‫ﺳِﻌﯾٍد ﻓَﻘَﺎَل ﯾَْﺣﯾَﻰ‬

‫‪َ A‬وﯾَْﺣﯾَﻰ ْﺑِن َ‬ ‫ﺳﺎ ِﻋْﻧدَ اْﻟَﻘﺎ ِ‬
‫ﺳِم ْﺑِن ﻋُﺑَْﯾِد ا ﱠ ِ‬ ‫ب ﺑ َُﮭﯾﱠَﺔ ﻗَﺎَل ﻛُْﻧ ُ‬
‫ت َﺟﺎِﻟ ً‬ ‫ﺻﺎِﺣ ُ‬ ‫ﺳِم َﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ أ َﺑ ُو َ‬
‫ﻋِﻘﯾٍل‪َ ،‬‬ ‫ﺷُم ْﺑُن اْﻟﻘَﺎ ِ‬ ‫ﺿِر‪ ،‬ﻗَﺎَل َﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ أ َﺑ ُو اﻟﻧﱠ ْ‬
‫ﺿِر‪َ ،‬ھﺎ ِ‬ ‫ﺿِر ْﺑِن أ َﺑِﻲ اﻟﻧﱠ ْ‬
‫‪َ - ٣٦‬وَﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ أ َﺑ ُو ﺑَْﻛِر ْﺑُن اﻟﻧﱠ ْ‬
‫ﻋﱠم ذَاَك ﻗَﺎَل ﻷ َﻧﱠَك اْﺑُن إَِﻣﺎَﻣْﻰ‬
‫ﺳُم َو َ‬ ‫ج ‪ -‬أ َْو ِﻋْﻠٌم َوﻻَ َﻣْﺧَر ٌ‬
‫ج ‪ -‬ﻓَﻘَﺎَل ﻟَﮫُ اْﻟَﻘﺎ ِ‬ ‫ﺷْﻰٍء ِﻣْن أ َْﻣِر َھذَا اﻟ ِد ّﯾِن ﻓَﻼَ ﯾ ُوَﺟدَ ِﻋْﻧدََك ِﻣْﻧﮫُ ِﻋْﻠٌم َوﻻَ ﻓََر ٌ‬‫ﻋْن َ‬ ‫ﺳﺄ ََل َ‬
‫ﻋِظﯾٌم أ َْن ﺗ ُ ْ‬
‫ﻋﻠَﻰ ِﻣﺛِْﻠَك َ‬ ‫ﺳِم ﯾَﺎ أ َﺑَﺎ ُﻣَﺣﱠﻣٍد إِﻧﱠﮫُ ﻗَﺑِﯾ ٌ‬
‫ﺢ َ‬ ‫ِﻟْﻠﻘَﺎ ِ‬
‫ت ﻓََﻣﺎ أ ََﺟﺎﺑَﮫُ ‪.‬‬ ‫ﻏْﯾِر ﺛَِﻘٍﺔ ‪ .‬ﻗَﺎَل ﻓَ َ‬
‫ﺳَﻛ َ‬ ‫ﻋْن َ‬ ‫‪ A‬أ َْن أ َﻗ ُوَل ﺑِﻐَْﯾِر ِﻋْﻠٍم أ َْو آُﺧذَ َ‬
‫ﻋِن ا ﱠ ِ‬‫ﻋﻘََل َ‬ ‫ﺢ ِﻣْن ذَاَك ِﻋْﻧدَ َﻣْن َ‬ ‫ﺳُم أ َْﻗﺑَ ُ‬
‫ھُدًى اْﺑُن أ َﺑِﻲ ﺑَْﻛٍر َوﻋَُﻣَر ‪ .‬ﻗَﺎَل ﯾَﻘُوُل ﻟَﮫُ اْﻟَﻘﺎ ِ‬
‫ﺷْﻰٍء ﻟَْم ﯾَﻛُْن ِﻋْﻧدَهُ ﻓِﯾِﮫ ِﻋْﻠٌم ﻓَﻘَﺎَل ﻟَﮫُ‬ ‫ﻋْن َ‬ ‫ﺳﺄ َﻟ ُوهُ َ‬
‫‪ْ A‬ﺑِن ﻋَُﻣَر َ‬ ‫ب ﺑ َُﮭﯾﱠَﺔ أ َﱠن أ َْﺑﻧَﺎًء‪ِ ،‬ﻟﻌَْﺑِد ا ﱠ ِ‬
‫ﺻﺎِﺣ ِ‬ ‫ﻋِﻘﯾٍل‪َ ،‬‬ ‫ﻋْن أ َﺑِﻲ َ‬ ‫ت ﺳُْﻔﯾَﺎَن ْﺑَن ﻋُﯾَْﯾﻧََﺔ‪ ،‬ﯾَﻘُوُل أ َْﺧﺑَُروﻧِﻲ َ‬ ‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬‫ي‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬ ‫ﺷُر ْﺑُن اْﻟَﺣَﻛِم اْﻟﻌَْﺑِد ﱡ‬ ‫‪َ - ٣٧‬وَﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ ﺑِ ْ‬
‫ﻋِن‬‫ﻋَﻘَل َ‬ ‫‪َ A‬وِﻋْﻧدَ َﻣْن َ‬ ‫س ِﻋْﻧدََك ﻓِﯾِﮫ ِﻋْﻠٌم ‪ .‬ﻓَﻘَﺎَل أ َْﻋَظُم ِﻣْن ذَِﻟَك َوا ﱠ ِ‬
‫‪ِ A‬ﻋْﻧدَ ا ﱠ ِ‬ ‫ﻋْن أ َْﻣٍر ﻟَْﯾ َ‬ ‫ﺳﺄ َُل َ‬
‫ت اْﺑُن إَِﻣﺎَﻣِﻰ اْﻟُﮭدَى ‪ -‬ﯾَْﻌﻧِﻲ ﻋَُﻣَر َواْﺑَن ﻋَُﻣَر ‪ -‬ﺗ ُ ْ‬ ‫‪ A‬إِﻧِّﻲ ﻷ ُْﻋِظُم أ َْن ﯾَﻛُوَن ِﻣﺛْﻠ َُك َوأ َْﻧ َ‬ ‫ﯾَْﺣﯾَﻰ ْﺑُن َ‬
‫ﺳِﻌﯾٍد َوا ﱠ ِ‬
‫ﻋِﻘﯾٍل ﯾَْﺣﯾَﻰ ْﺑُن اْﻟُﻣﺗ ََوِّﻛِل ِﺣﯾَن ﻗَﺎﻻَ ذَِﻟَك ‪.‬‬ ‫ﺷِﮭدَھَُﻣﺎ أ َﺑ ُو َ‬
‫ﻏْﯾِر ﺛَِﻘٍﺔ ‪ .‬ﻗَﺎَل َو َ‬ ‫ﻋْن َ‬ ‫‪ A‬أ َْن أ َﻗ ُوَل ﺑِﻐَْﯾِر ِﻋْﻠٍم أ َْو أ ُْﺧﺑَِر َ‬
‫ا ﱠِ‬

‫ﻋْﻧﮫُ ‪.‬‬ ‫ث ﻓَﯾَﺄ ْﺗِﯾﻧِﻲ اﻟﱠرُﺟُل ﻓَﯾَ ْ‬

‫ﺳﺄ َﻟ ُﻧِﻲ َ‬ ‫ي َوﺷُْﻌﺑََﺔ َوَﻣﺎِﻟًﻛﺎ َواْﺑَن ﻋُﯾَْﯾﻧََﺔ َ‬
‫ﻋِن اﻟﱠرُﺟِل ﻻَ ﯾَﻛُوُن ﺛ َْﺑﺗ ًﺎ ﻓِﻲ اْﻟَﺣِدﯾ ِ‬ ‫ﺳﺄ َْﻟ ُ‬
‫ت ﺳُْﻔﯾَﺎَن اﻟﺛ ﱠْوِر ﱠ‬ ‫ﺳِﻌﯾٍد‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬
‫ت ﯾَْﺣﯾَﻰ ْﺑَن َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫ﻲ أ َﺑ ُو َﺣْﻔ ٍ‬
‫ص‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬ ‫‪َ - ٣٨‬وَﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ َ‬
‫ﻋْﻣُرو ْﺑُن َ‬
‫ﻋِﻠ ٍّ‬
‫ﻋْﻧﮫُ أ َﻧﱠﮫُ ﻟَْﯾ َ‬
‫س ﺑِﺛ َْﺑ ٍ‬
‫ت‪.‬‬ ‫ﻗَﺎﻟ ُوا أ َْﺧﺑِْر َ‬

‫ﺷْﮭًرا ﻧََزﻛُوهُ ‪ .‬ﻗَﺎَل ُﻣ ْ‬

‫ﺳِﻠٌم َرِﺣَﻣﮫُ اﱠ‪ ُA‬ﯾَﻘ ُوُل‬ ‫ب ﻓَﻘَﺎَل إِﱠن َ‬
‫ﺷْﮭًرا ﻧََزﻛُوهُ إِﱠن َ‬ ‫ﻋﻠَﻰ أ ُ ْ‬
‫ﺳﻛُﻔﱠِﺔ اْﻟﺑَﺎ ِ‬ ‫ﺷْﮭٍر َوھَُو ﻗَﺎﺋٌِم َ‬ ‫ﻋْن َﺣِدﯾ ٍ‬
‫ث‪ِ ،‬ﻟ َ‬ ‫ﺿَر‪ ،‬ﯾَﻘ ُوُل ﺳُﺋَِل اْﺑُن َ‬
‫ﻋْوٍن َ‬ ‫ت ا ﻟﻧ ﱠ ْ‬ ‫ﺳِﻌﯾٍد‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫‪َ - ٣٩‬وَﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ ﻋُﺑَْﯾد ُ ا ﱠ ِ‬
‫‪ْ A‬ﺑُن َ‬
‫ﺳﻧَﺔُ اﻟﻧﱠﺎِس ﺗ ََﻛﻠﱠُﻣوا ﻓِﯾِﮫ ‪.‬‬‫أ ََﺧذَﺗْﮫُ أ َْﻟ ِ‬

‫ﺷْﮭًرا ﻓَﻠَْم أ َْﻋﺗ َد ﱠ ﺑِِﮫ ‪.‬‬ ‫ﺷﺑَﺎﺑَﺔُ‪ ،‬ﻗَﺎَل ﻗَﺎَل ﺷُْﻌﺑَﺔُ َوﻗَْد ﻟَِﻘﯾ ُ‬
‫ت َ‬ ‫ﺷﺎِﻋِر‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ َ‬ ‫‪َ - ٤٠‬وَﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ َﺣﱠﺟﺎ ُ‬
‫ج ْﺑُن اﻟ ﱠ‬

‫ف َﺣﺎﻟَﮫُ ‪َ .‬وإِذَا‬
‫ﻋﺑﱠﺎدَ ْﺑَن َﻛﺛِﯾٍر َﻣْن ﺗ َْﻌِر ُ‬
‫ي ِ إِﱠن َ‬ ‫‪ْ A‬ﺑُن اْﻟُﻣﺑَﺎَرِك ﻗ ُْﻠ ُ‬
‫ت ِﻟﺳُْﻔﯾَﺎَن اﻟﺛ ﱠْوِر ّ‬ ‫ﺳْﯾِن ْﺑِن َواﻗٍِد‪ ،‬ﻗَﺎَل ﻗَﺎَل َ‬
‫ﻋْﺑد ُ ا ﱠ ِ‬ ‫ﻲ ْﺑُن ُﺣ َ‬ ‫‪ْ A‬ﺑِن ﻗ ُْﮭَزاذَ‪ِ - ،‬ﻣْن أ َْھِل َﻣْرَو ‪ -‬ﻗَﺎَل أ َْﺧﺑََرﻧِﻲ َ‬
‫ﻋِﻠ ﱡ‬ ‫‪َ - ٤١‬وَﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ ُﻣَﺣﱠﻣد ُ ْﺑُن َ‬
‫ﻋْﺑِد ا ﱠ ِ‬
‫ﻋﻠَْﯾِﮫ ﻓِﻲ ِدﯾﻧِِﮫ َوأ َﻗ ُوُل ﻻَ ﺗ َﺄ ُْﺧذ ُوا َ‬
‫ﻋْﻧﮫُ ‪.‬‬ ‫ﻋﺑﱠﺎد ٌ أ َﺛْﻧَْﯾ ُ‬
‫ت َ‬ ‫ت ﻓِﻲ َﻣْﺟِﻠٍس ذ ُِﻛَر ﻓِﯾِﮫ َ‬ ‫‪ A‬ﻓَﻛُْﻧ ُ‬
‫ت إِذَا ﻛُْﻧ ُ‬ ‫ﻋِظﯾٍم ﻓَﺗ ََرى أ َْن أ َﻗ ُوَل‪ِ ،‬ﻟﻠﻧﱠﺎِس ﻻَ ﺗ َﺄ ُْﺧذ ُوا َ‬
‫ﻋْﻧﮫُ ﻗَﺎَل ﺳُْﻔﯾَﺎُن ﺑَﻠَﻰ ‪ .‬ﻗَﺎَل َ‬
‫ﻋْﺑد ُ ا ﱠ ِ‬ ‫ث َﺟﺎَء‪ ،‬ﺑِﺄ َْﻣٍر َ‬
‫َﺣد ﱠ َ‬

‫ت إِﻟَﻰ ﺷُْﻌﺑََﺔ ﻓََﻘﺎَل َھذَا َ‬

‫ﻋﺑﱠﺎد ُ ْﺑُن َﻛﺛِﯾٍر ﻓَﺎْﺣذَُروهُ‬ ‫‪ْ A‬ﺑُن اْﻟُﻣﺑَﺎَرِك اْﻧﺗ ََﮭْﯾ ُ‬ ‫‪ْ A‬ﺑُن ﻋُﺛَْﻣﺎَن‪ ،‬ﻗَﺎَل ﻗَﺎَل أ َﺑِﻲ ﻗَﺎَل َ‬
‫ﻋْﺑد ُ ا ﱠ ِ‬ ‫‪َ - ٤٢‬وﻗَﺎَل ُﻣَﺣﱠﻣد ٌ َﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ َ‬
‫ﻋْﺑد ُ ا ﱠ ِ‬
 6- Hadis Ravilerinin ve nakledilen haberlerin kusurlarının keşfi ve bu hususta İmâmların Görüşleri Bâbı
35- Yine Muhammed (b. Abdillâh) şöyle dedi: «Alî b. Şakîk'den dinledim. Diyordu ki: Abdullah İbn Mübarek halk arasında: «Amr b. Sâbit'in hadîsini bırakın!
Çünkü o selefe söverdi.» derken işittim.
36- Bana Ebû Bekr b. en-Nadr b. Ebi'n-Nadr da rivâyet etti. Dedi ki; bana Ebû'n-Nadr Hâşim b. el-Kâsım rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Büheyye'inin tilmizi Ebû
Akil rivâyet etti. Dedi ki: Ben Kasîm b. Ubeydillâh ile Yahya b. Saîd'in yanında oturuyordum. Bir ara Yahya, el-Kasime: «Yâ Ebâ Muhammed, sana şu dîn
umuruna dair bir şey sorulup da ondan sende bir bilgi ve sadra şifâ bir şey yahud bir ilim ve bir çıkar yol bulunmaması hakikaten senin gibi bir adam için pek
büyük bir kabahattir.» dedi. el-Kâsım hemen: Nedenmiş? diye mukabele etti. Yahya: Çünkü sen ki hidâyet İmâmının, Ebû. Bekir'le Ömer'in oğlusun; dedi. el-
Kasim ona şunu söyledi: «Allah için düşünen bir kimse nazarında benim bilgisiz konuşmam yahud mevsuk olmayan bir kimseden hadîs olmam bundan daha
büyük bir kabahattir.» Râvi (Ebû Akîl): «Bunun üzerine Yahya sustu. Artık ona cevap vermedi» dedi.
37- Bana Bişru'bnü'l-Hakem el-Abdî de rivâyet etti. Dedi ki: «Süfyan b. Uyeyne'yi şöyle derken işittim: Bana Büheyye'nin tilmizi Ebû Akîl'den naklen haber
verdiklerine göre Abdullah b. Ömer'in oğullarından bazıları el-Kâsım'e bilmediği bir şey sormuşlar. Bunun üzerine Yahya b. Saîd ona Ömer'le İbn Ömeri
kastederek: «Vallahi ben senin gibi bir zâtın — ki hidâyet İmâmının oğlu olduğun halde— sorulan bir şey hakkında ma'lûmatsız bulunmam cidden büyük bir
kabahat sayarım» demiş. O da hemen şunları söylemiş: Vallahi, Allah ındinde ve Allah için düşünen bir kimse nazarına benim ilimsiz konuşmam yahud
mevsuk olmayan bir râvîden haber nakletmem bundan daha büyük kabahattir . Râvî diyor ki: Onlar bunu konuşurken Ebû Akîl Yahya b. el-Mütevekkil ikisine
de şâhid olmuştur.
38- Bize Amr b. Ali Ebû Hafs dahi rivâyet etti. Dedi ki: «Yahya b. Saîd'i şunu söylerken işittim: Süfyan-ı Sevrî ile Şu'be'ye, Mâlik'e ve İbn üyeyne'ye sordum: Bir
kimse hadîsde mevsuk olmaz da, birisi onun hakkında bana sual sorarsa ne yapmalıyım? dedim. «Onun mevsuk olmadığım haber ver!» dediler.
39- Bize Ubeydullah b. Saîd de rivâyet etti. Dedi ki: en-Nadr'ı şunu söylerken işittim: İbn Avn kapının eşiği üzerinde ayakta dururken kendisine Şehr'in bir
hadîsi soruldu. Bunun üzerine: «Gerçekten Şehr , ta'nedilmiş bir râvîdir. Gerçekten Şehr ta'nedilmiş bir râvîdir.» dedi. Müslim (rahimehüllah) (İbn Avn'in
sözünü tefsir ederek) der ki: «Halkın diline düşmüştür; hakkında söz edilmiştir: demek istiyor.»
40- Bana Haccâc b. es-Şâir dahi rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Şebâbe rivâyet etti. Dedi ki: «Şu'be: Filhakika ben Şehr’le karşılaştım; ama ona iltifat etmedim,
dedi.
41- Bana Merv halkından Muhammed b. Abdillâh b. Kuhzâz da rivâyet etti. Dedi ki: Bana Adlî b. Hüseyn b. Vâkıd haber verdi. Dedi ki: «Abdullah b. el-
Mubârek şunları söyledi: Süfyan-ı Sevrî'ye- dedim ki: Şüphesiz Abbâd b. Kesîr, hâlini (zayıf olduğunu) bildiğin bir kimsedir. Hadîs rivâyet ettiği zaman
yüksekten atar. Şu halde halka: ondan hadîs almayın, dememi münasib görür müsün?» Süfyan: Hay hay!, cevabını verdi. Abdullah dedi ki: «O zamandan
beri, bulunduğum bir meclisde Abbâd'in sözü geçti mi, dîni hususunda onu över; fakat: ondan hadîs almayın derim.»
42- Yine Muhammed (İbn Kuhzâz) şunları söyledi: Bize Abdullah b. Osman rivâyet etti. Dedi ki: Babam şunu söyledi: Abdullah b. el-Mubârek dedi ki:
«Şu'be'ye vardım da (bana): Şu Abbâd b. Kesir var ya, ondan korunuverin! dedi.»
‫ﻋْﻧﮫُ‬‫ﺳﺄ َْﻟﺗ ُﮫُ َ‬
‫ﻋﻠَﻰ ﺑَﺎﺑِِﮫ َوﺳُْﻔﯾَﺎُن ِﻋْﻧدَهُ ﻓَﻠَﱠﻣﺎ َﺧَرَج َ‬ ‫س‪ ،‬ﻗَﺎَل ﻛُْﻧ ُ‬
‫ت َ‬ ‫ﺳﻰ ْﺑِن ﯾ ُوﻧ ُ َ‬ ‫ﻋﺑﱠﺎد ٌ ﻓَﺄ َْﺧﺑََرﻧِﻲ َ‬
‫ﻋْن ِﻋﯾ َ‬ ‫ﻋْﻧﮫُ‪َ ،‬‬
‫ﺳِﻌﯾٍد اﻟﱠِذي‪َ ،‬رَوى َ‬
‫ﻋْن ُﻣَﺣﱠﻣِد ْﺑِن َ‬ ‫ﺳﺄ َْﻟ ُ‬
‫ت ُﻣﻌَﻠ‪z‬ﻰ اﻟﱠراِز ﱠ‬
‫ي َ‬ ‫ﺳْﮭٍل‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬ ‫‪َ - ٤٣‬وَﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ اْﻟَﻔ ْ‬
‫ﺿُل ْﺑُن َ‬
‫ب‪.‬‬ ‫ﻓَﺄ َْﺧﺑََرﻧِﻲ أ َﻧﱠﮫُ َﻛذ ﱠا ٌ‬
‫ﺷْﻰٍء أ َْﻛذَ َ‬
‫ب ِﻣْﻧُﮭْم ﻓِﻲ اْﻟَﺣِدﯾ ِ‬
‫ث‪.‬‬ ‫ﻋْن أ َﺑِﯾِﮫ‪ ،‬ﻗَﺎَل ﻟَْم ﻧََر اﻟ ﱠ‬
‫ﺻﺎِﻟِﺣﯾَن ﻓِﻲ َ‬ ‫ﺳِﻌﯾٍد اْﻟَﻘ ﱠ‬
‫طﺎِن‪َ ،‬‬ ‫ﻋْن ُﻣَﺣﱠﻣِد ْﺑِن ﯾَْﺣﯾَﻰ ْﺑِن َ‬ ‫ب‪ ،‬ﻗَﺎَل َﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ َ‬
‫ﻋﻔﱠﺎُن‪َ ،‬‬ ‫‪َ - ٤٤‬وَﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ ُﻣَﺣﱠﻣد ُ ْﺑُن أ َﺑِﻲ َ‬
‫ﻋﺗ ﱠﺎ ٍ‬
‫ﻋﻠَﻰ‬‫ب َ‬ ‫ﺳِﻠٌم ﯾَﻘُوُل ﯾَْﺟِري اْﻟَﻛِذ ُ‬ ‫ث ‪ .‬ﻗَﺎَل ُﻣ ْ‬ ‫ﺷْﻰٍء أ َْﻛذَ َ‬
‫ب ِﻣْﻧُﮭْم ﻓِﻲ اْﻟَﺣِدﯾ ِ‬ ‫ﻋْن أ َﺑِﯾِﮫ‪ ،‬ﻟَْم ﺗ ََر أ َْھَل اْﻟَﺧْﯾِر ﻓِﻲ َ‬ ‫ﺳﺄ َْﻟﺗ ُﮫُ َ‬
‫ﻋْﻧﮫُ ﻓََﻘﺎَل َ‬ ‫طﺎِن‪ ،‬ﻓَ َ‬ ‫ت أ َﻧَﺎ ُﻣَﺣﱠﻣدَ ْﺑَن ﯾَْﺣﯾَﻰ ْﺑِن َ‬
‫ﺳِﻌﯾٍد اْﻟَﻘ ﱠ‬ ‫ب ﻓَﻠَِﻘﯾ ُ‬ ‫‪ - ٤٥‬ﻗَﺎَل اْﺑُن أ َﺑِﻲ َ‬
‫ﻋﺗ ﱠﺎ ٍ‬
‫ب‪.‬‬ ‫ﺳﺎﻧِِﮭْم َوﻻَ ﯾَﺗ َﻌَﱠﻣد ُوَن اْﻟَﻛِذ َ‬
‫ِﻟ َ‬
‫ﻰ َﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ َﻣْﻛُﺣوٌل‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ َﻣْﻛُﺣوٌل‪ ،‬ﻓَﺄ ََﺧذَهُ اْﻟﺑَْوُل‬ ‫‪ A‬ﻓََﺟﻌََل ﯾ ُْﻣِﻠﻲ َ‬
‫ﻋﻠَ ﱠ‬ ‫ب ْﺑِن ﻋُﺑَْﯾِد ا ﱠ ِ‬ ‫ﻋﻠَﻰ َ‬
‫ﻏﺎِﻟ ِ‬ ‫ت َ‬ ‫ﺳْﮭٍل‪ ،‬ﻗَﺎَل َﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ ﯾَِزﯾد ُ ْﺑُن َھﺎُروَن‪ ،‬ﻗَﺎَل أ َْﺧﺑََرﻧِﻲ َﺧِﻠﯾَﻔﺔُ ْﺑُن ُﻣو َ‬
‫ﺳﻰ‪ ،‬ﻗَﺎَل دََﺧْﻠ ُ‬ ‫‪َ - ٤٦‬ﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ اْﻟَﻔ ْ‬
‫ﺿُل ْﺑُن َ‬
‫ت‪.‬‬ ‫ﻋْن أ َﻧٍَس َوأ َﺑَﺎٌن َ‬
‫ﻋْن ﻓ ُﻼٍَن ﻓَﺗ ََرْﻛﺗ ُﮫُ َوﻗ ُْﻣ ُ‬ ‫ﺳِﺔ ﻓَِﺈذَا ﻓِﯾَﮭﺎ َﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ أ َﺑَﺎٌن َ‬ ‫ت ﻓِﻲ اْﻟﻛُﱠرا َ‬‫ﻓَﻘَﺎَم ﻓَﻧََظْر ُ‬
‫ﺷﺎٌم َﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ َرُﺟٌل ﯾ َُﻘﺎُل ﻟَﮫُ ﯾَْﺣﯾَﻰ ْﺑُن ﻓ ُﻼٍَن َ‬
‫ﻋْن ُﻣَﺣﱠﻣِد ْﺑِن‬ ‫ﻋْﺑِد اْﻟﻌَِزﯾِز ﻗَﺎَل ِھ َ‬ ‫ث ﻋَُﻣَر ْﺑِن َ‬ ‫ﺷﺎٍم أ َﺑِﻲ اْﻟِﻣْﻘدَاِم َﺣِدﯾ ُ‬ ‫ث ِھ َ‬ ‫ﻋﻔﱠﺎَن َﺣِدﯾ َ‬‫ب َ‬ ‫ﻲ‪ ،‬ﯾَﻘُوُل َرأ َْﯾ ُ‬
‫ت ﻓِﻲ ِﻛﺗ َﺎ ِ‬ ‫ﻲ اْﻟُﺣْﻠَواﻧِ ﱠ‬ ‫ﺳَن ْﺑَن َ‬
‫ﻋِﻠ ٍّ‬ ‫ت اْﻟَﺣ َ‬ ‫‪ -٤٧‬ﻗَﺎَل َو َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬
‫ﻋﻰ ﺑَْﻌد ُ أ َﻧﱠﮫُ َ‬
‫ﺳِﻣﻌَﮫُ ِﻣْن ُﻣَﺣﱠﻣٍد ‪.‬‬ ‫ﻋْن ُﻣَﺣﱠﻣٍد ﺛ ُﱠم اد ﱠ َ‬
‫ث َﻛﺎَن ﯾَﻘُوُل َﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ ﯾَْﺣﯾَﻰ َ‬ ‫ب ‪ .‬ﻓَﻘَﺎَل إِﻧﱠَﻣﺎ اْﺑﺗ ُِﻠ َ‬
‫ﻲ ِﻣْن ﻗِﺑَِل َھذَا اْﻟَﺣِدﯾ ِ‬ ‫ﺳِﻣﻌَﮫُ ِﻣْن ُﻣَﺣﱠﻣِد ْﺑِن َﻛْﻌ ٍ‬
‫ﺷﺎٌم َ‬ ‫ت ِﻟﻌَﻔﱠﺎَن إِﻧﱠُﮭْم ﯾَﻘُوﻟ ُوَن ِھ َ‬ ‫ب ﻗَﺎَل ﻗ ُْﻠ ُ‬
‫َﻛْﻌ ٍ‬
‫ﻋْﻣٍرو ) ﯾَْوُم اْﻟِﻔْطِر‬‫‪ْ A‬ﺑِن َ‬ ‫ﻋْﺑِد ا ﱠ ِ‬ ‫ﻋْﻧﮫُ‪َ ،‬ﺣِدﯾ َ‬
‫ث َ‬ ‫ت َ‬‫‪ْ A‬ﺑِن اْﻟُﻣﺑَﺎَرِك َﻣْن َھذَا اﻟﱠرُﺟُل اﻟﱠِذي َرَوْﯾ َ‬ ‫‪ْ A‬ﺑَن ﻋُﺛَْﻣﺎَن ْﺑِن َﺟﺑَﻠََﺔ‪ ،‬ﯾَﻘُوُل ﻗ ُْﻠ ُ‬
‫ت ِﻟﻌَْﺑِد ا ﱠ ِ‬ ‫ﻋْﺑدَ ا ﱠ ِ‬
‫ت َ‬ ‫‪ْ A‬ﺑِن ﻗ ُْﮭَزاذَ‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫‪َ - ٤٨‬ﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ ُﻣَﺣﱠﻣد ُ ْﺑُن َ‬
‫ﻋْﺑِد ا ﱠ ِ‬
‫ت ﻓِﻲ ﯾَِدَك ِﻣْﻧﮫُ ‪.‬‬‫ﺿْﻌ َ‬‫ﯾَْوُم اْﻟَﺟَواﺋِِز ( ﻗَﺎَل ﺳُﻠَْﯾَﻣﺎُن ْﺑُن اْﻟَﺣﱠﺟﺎجِ ‪ .‬اْﻧظُْر َﻣﺎ َو َ‬

‫ت إِﻟَْﯾِﮫ َﻣْﺟِﻠ ً‬
‫ﺳﺎ‬ ‫ﺳ ُ‬‫ب ) اﻟد ﱠِم ﻗَْدِر اﻟ ِد ّْرَھِم( َوَﺟﻠَ ْ‬‫ﺻﺎِﺣ َ‬‫ف َ‬ ‫ت َرْوَح ْﺑَن ﻏَُطْﯾ ٍ‬ ‫‪ A‬ﯾَْﻌﻧِﻲ اْﺑَن اْﻟُﻣﺑَﺎَرِك َرأ َْﯾ ُ‬ ‫ﻋْﺑِد اْﻟَﻣِﻠِك‪ ،‬ﻗَﺎَل ﻗَﺎَل َ‬
‫ﻋْﺑد ُ ا ﱠ ِ‬ ‫ب ْﺑَن َزْﻣﻌََﺔ‪ ،‬ﯾَْذﻛُُر َ‬
‫ﻋْن ﺳُْﻔﯾَﺎَن ْﺑِن َ‬ ‫ت َوْھ َ‬ ‫‪ -٤٩‬ﻗَﺎَل اْﺑُن ﻗ ُْﮭَزاذَ َو َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬
‫ﺳﺎ َﻣﻌَﮫُ ﻛُْرَه َﺣِدﯾﺛِِﮫ ‪.‬‬‫ﺻَﺣﺎﺑِﻲ أ َْن ﯾََرْوﻧِﻲ َﺟﺎِﻟ ً‬ ‫ﺳﺗ َْﺣﯾِﻲ ِﻣْن أ َ ْ‬
‫ت أَ ْ‬
‫ﻓََﺟﻌَْﻠ ُ‬
‫ﺳﺎِن َوﻟَِﻛﻧﱠﮫُ ﯾَﺄ ُْﺧذ ُ َ‬
‫ﻋﱠﻣْن أ َْﻗﺑََل َوأ َْدﺑََر ‪.‬‬ ‫ق اﻟ ِﻠّ َ‬ ‫ﻋِن اْﺑِن اْﻟُﻣﺑَﺎَرِك‪ ،‬ﻗَﺎَل ﺑَِﻘﯾﱠﺔُ َ‬
‫ﺻد ُو ُ‬ ‫ﻋْن ﺳُْﻔﯾَﺎَن‪َ ،‬‬
‫ت َوْھﺑًﺎ‪ ،‬ﯾَﻘُوُل َ‬ ‫‪َ - ٥٠‬ﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ اْﺑُن ﻗ ُْﮭَزاذَ‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬
‫ﻲ‪َ ،‬وَﻛﺎَن‪َ ،‬ﻛذ ﱠاﺑًﺎ ‪.‬‬
‫ث اﻷ َْﻋَوُر اْﻟَﮭْﻣدَاﻧِ ﱡ‬
‫ﻲ‪ ،‬ﻗَﺎَل َﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ اْﻟَﺣﺎِر ُ‬‫ﺷْﻌﺑِ ِّ‬
‫ﻋِن اﻟ ﱠ‬ ‫‪َ - ٥١‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ ﻗ ُﺗ َْﯾﺑَﺔُ ْﺑُن َ‬
‫ﺳِﻌﯾٍد‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ َﺟِرﯾٌر‪َ ،‬‬
‫ﻋْن ُﻣِﻐﯾَرةَ‪َ ،‬‬
‫ﺷَﮭد ُ أ َﻧﱠﮫُ أ ََﺣد ُ اْﻟَﻛﺎِذﺑِﯾَن ‪.‬‬
‫ث اﻷ َْﻋَوُر‪َ ،‬وھَُو ﯾَ ْ‬
‫ﻲ‪ ،‬ﯾَﻘ ُوُل َﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ اْﻟَﺣﺎِر ُ‬
‫ﺷْﻌﺑِ ﱠ‬
‫ت اﻟ ﱠ‬ ‫ﻋْن ُﻣِﻐﯾَرةَ‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫ﺳﺎَﻣَﺔ‪َ ،‬‬
‫ﻋْن ُﻣَﻔ ﱠ‬
‫ﺿٍل‪َ ،‬‬ ‫ي‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ أ َﺑ ُو أ ُ َ‬ ‫‪ْ A‬ﺑُن ﺑَﱠراٍد اﻷ َ ْ‬
‫ﺷﻌَِر ﱡ‬ ‫ﻋْﺑد ُ ا ﱠ ِ‬ ‫‪َ - ٥٢‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ أ َﺑ ُو َ‬
‫ﻋﺎِﻣٍر َ‬
‫ﻰ أَ َ‬
‫ﺷد ﱡ ‪.‬‬ ‫ﺳﻧَﺗ َْﯾِن ‪ .‬ﻓَﻘَﺎَل اْﻟَﺣﺎِر ُ‬
‫ث اْﻟﻘ ُْرآُن َھﯾٌِّن اْﻟَوْﺣ ُ‬ ‫ﻋْﻠَﻘَﻣﺔُ ﻗََرأْ ُ‬
‫ت اْﻟﻘ ُْرآَن ﻓِﻲ َ‬ ‫ﻋْن إِْﺑَراِھﯾَم‪ ،‬ﻗَﺎَل ﻗَﺎَل َ‬ ‫‪َ -٥٣‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ ﻗ ُﺗ َْﯾﺑَﺔُ ْﺑُن َ‬
‫ﺳِﻌﯾٍد‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ َﺟِرﯾٌر‪َ ،‬‬
‫ﻋْن ُﻣِﻐﯾَرةَ‪َ ،‬‬
‫ﺳﻧَﺗ َْﯾِن ‪ -‬أ َْو ﻗَﺎَل‬
‫ﺳﻧِﯾَن َواْﻟَوْﺣَﻰ ﻓِﻲ َ‬ ‫ث ِ‬‫ت اْﻟﻘُْرآَن ﻓِﻲ ﺛ َﻼَ ِ‬ ‫ﻋْن إِْﺑَراِھﯾَم‪ ،‬أ َﱠن اْﻟَﺣﺎِر َ‬
‫ث‪ ،‬ﻗَﺎَل ﺗ َﻌَﻠﱠْﻣ ُ‬ ‫ﻋِن اﻷ َْﻋَﻣِش‪َ ،‬‬ ‫ﺷﺎِﻋِر‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ أ َْﺣَﻣد ُ‪ - ،‬ﯾَْﻌﻧِﻲ اْﺑَن ﯾ ُوﻧ ُ َ‬
‫س ‪َ -‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ َزاﺋِدَة ُ‪َ ،‬‬ ‫‪َ - ٥٤‬وَﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ َﺣﱠﺟﺎ ُ‬
‫ج ْﺑُن اﻟ ﱠ‬
‫ﺳﻧِﯾَن َواْﻟﻘ ُْرآَن ﻓِﻲ َ‬
‫ﺳﻧَﺗ َْﯾِن ‪.‬‬ ‫ث ِ‬ ‫اْﻟَوْﺣَﻰ ﻓِﻲ ﺛ َﻼَ ِ‬
43- Bana el-Fadl b. Sehl de rivâyet etti. Dedi ki: Muallâ er-Râzı'ye, Abbâd’ın kendisinden hadîs rivâyet ettiği Muhammed b. Saîd'i sordum. O da bana Îsâ b. Yunus'dan naklen haber verdi, Îsâ
Şöyle dedi: «Süfyan'ın onun yanında bulunduğu bir sırada ben de onun kapısında idim. Süfyân çıktığı zaman ona Muhammed'i sordum. Bana onun yalancı olduğunu haber verdi.»
44- Bana Muhammed b. Ebi Attâb dahi rivâyet etti. Dedi ki: Bana Affân, Muhammed b. Yahya b. Saîd el-Kattân'dan o da babasından naklen rivâyet etti. Babası Şöyle dedi: «Salih kimselerin,
hadîsde olduğu kadar hiç bir şeyde yanıldıklarını görmedik.»

45- İbn Ebi Attâb dedi ki: «Bunun üzerine bizzat ben Muhammed b. Yahya b. Saîd el-Kattan'la görüştüm; ve kendisine bunu sordum. Babasından naklen şunları söyledi: «Hayır ehlini, hadîsde
olduğu kadar hiç bir şeyde yanılmış görmezsin.» demiş. Müslim der ki: «Yanlış söylemek istemedikleri hâlde ağızlarından yanlış çıkar, demek istiyor.»

46- Bana el-Fadl b. Sehl rivâyet etti. Dedi ki: Bize Yezîd b. Harun rivâyet etti. Dedi ki: Bana Halîfetü'bnü Mûsa haber verdi. Dedi ki: «Gâlib b. Ubeydillâh'in yanına girdim. Az sonra: Bana
Mekhûl rivâyet etti; bana Mekhûl rivâyet etti.» diye bana imlâ ettirmeye başladı. Derken kendisini idrar sıkıştırdı; ve kalktı. Ben de deftere baktım. Bir de ne göreyim! defterde: «Bana Ebân
Enes'den rivâyet etti. Ebân filândan rivâyet etti.» denilmiş. Bunun üzerine onu terk ederek kalktım gittim.

47- el-Fadl b. Sehl dedi ki: «Ben Hasen b. Alîyyi’l-Hulvârî'yi de şöyle derken işittim: Affan'ın kitabında; «Ebû'l-Mikdâm Hişâmın hadîsi... Ömer b. Abdilâzîz'in hadîsi... Hişâm dediki: Bana Yahya
b. fülân denilen bir adam, Muhammed b. Kâ'b'dan rivâyet etti...» ibarelerini gördüm, Affân'a: «Bazı kimseler: Hişâm bu hadîsi Muhammed b. Kâ'b'den işitmiştir diyorlar dedim. Affân: «Zâten
Hişâm'ın başına ne geldi ise bu hadîsden geldi ya! Evvelce: Bana Muhammed'den naklen Yahya rivâyet etti; derdi. Sonraları onu Muhammed'den işittiğini iddia etmeğe başladı dedi.
48- Bana Muhammed b. Abdillâh b. Kuhzâz rivâyet etti. Dedi ki: «Abdullah b. Osman b. Cebele'yi şöyle derken işittim: Abdullah b. Mübarek’e; kendisinden Abdullah b. Amr’ın Fıtır günü
bahşişler günüdür hadîsini rivâyet ettiğin bu adam kimdir? dedim. Süleyman b. el-Haccâc'tır; ondan hadîs ele geçirmeye bak!» dedi.

49- İbn Kuhzaz dedi ki: «Ben Vehb b. Zem'a'yı da Süfyan b. Abdülmelik'ten naklen şunları söylerken işittim: Dedi ki: «Abdullah yani ibnü'l -Mübarek: Ben (dirhem mikdârı kan) hadîsinin râvîsi
Ravh b. Gutayf'ı gördüm de bir yerde yanına oturdum. Ama arkadaşlarım onun hadîsini beğenmedikleri için, beni onunla beraber otururken görürler diye onlardan utanmaya başladım.»

50- Bana İbn Kuhzâz rivâyet etti. Dedi ki: Vehb'den dinledim, Süfyan'dan o da İbn'l-Mubârek'den naklen şöyle diyordu: İbn'l-Mubârek Dedi ki: Bakıyye , doğru söyleyen bir zattır. Lâkin her
gelenden gidenden (yani sikadan ve zayıftan) hadîs alır.»
51- Bize Kuteybetü İbn Saîd rivâyet etti. (Dedi ki): Bana Cerîr, Mugîra'dan o da Şa'bî'den naklen rivâyet etti. Şa'bî: «Bana el-Hârisü’l-A'ver el-Hemdânî rivâyet eyledi. Ama o bir yalancı idi.»
demiş.
52- Bize Ebû Âmir Abdullah b. Berrâd el-Eş'arî rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Ebû Üsâme , Mufaddıl'dan o da Mugîra'dan naklen rivâyet eyledi. Dedi ki: Şa'biyi: «Bana el-Hârisü'l - A'ver rivâyet
etti.» derken işittim. Halbuki kendisi onun yalancılardan biri olduğuna şehâdet eylerdi.,
53- Bize Kuteybetü'bnü Saîd rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Cerîr, Muğîra’dan o da İbrahim'den naklen rivâyet etti. Şöyle dedi: Alkame: Ben Kur'ânı iki senede okudum, dedi. Bunun üzerine el-
Hâris: Kur'ân kolaydır. Vahîy daha zordur, dedi.

54- Bana Haccac b. eş-Şâir de rivâyet etti. (Dedi ki) Bize Ahmed yani İbn-i Yûnus rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Zaide, el-A'meş'den o da İbrahim'den naklen rivâyet ettiğine göre el-Hâris şöyle
dedi: -Ben Kur'ân'ı üç sonede, vahyi ise İki senede öğrendim.» Yahut «Vahyi üç senede, Kur'ân'ı iki senede öğrendim.» demiş.
 ‫ﻋْن إِْﺑَراِھﯾَم‪ ،‬أ َﱠن اْﻟَﺣﺎِر َ‬
‫ث‪ ،‬اﺗ ﱡِﮭَم ‪.‬‬ ‫ﺻوٍر‪َ ،‬واْﻟُﻣِﻐﯾَرِة‪َ ،‬‬
‫ﻋْن َﻣْﻧ ُ‬ ‫ج‪ ،‬ﻗَﺎَل َﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ أ َْﺣَﻣد ُ‪َ - ،‬وھَُو اْﺑُن ﯾ ُوﻧ ُ َ‬
‫س ‪َ -‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ َزاﺋِدَة ُ‪َ ،‬‬ ‫‪َ - ٥٥‬وَﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ َﺣﱠﺟﺎ ٌ‬
‫ﺷِّر‬
‫ث ﺑِﺎﻟ ﱠ‬ ‫ﺳْﯾﻔَﮫُ ‪ -‬ﻗَﺎَل ‪َ -‬وأ ََﺣ ﱠ‬
‫س اْﻟَﺣﺎِر ُ‬ ‫ﺷْﯾﺋ ًﺎ ﻓََﻘﺎَل ﻟَﮫُ اْﻗﻌ ُْد ﺑِﺎْﻟﺑَﺎ ِ‬
‫ب ‪ .‬ﻗَﺎَل ﻓَدََﺧَل ُﻣﱠرة ُ َوأ ََﺧذَ َ‬ ‫ت‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬
‫ﺳِﻣَﻊ ُﻣﱠرة ُ اْﻟَﮭْﻣدَاﻧِ ﱡ‬
‫ﻲ‪ِ ،‬ﻣَن اْﻟَﺣﺎِر ِ‬
‫ث َ‬ ‫ﻋْن َﺣْﻣَزةَ اﻟﱠزﯾﱠﺎ ِ‬ ‫‪َ - ٥٦‬وَﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ ﻗ ُﺗ َْﯾﺑَﺔُ ْﺑُن َ‬
‫ﺳِﻌﯾٍد‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ َﺟِرﯾٌر‪َ ،‬‬
‫ب‪.‬‬ ‫ﻓَذََھ َ‬
‫ﺳِﻌﯾٍد َوأ َﺑَﺎ َ‬
‫ﻋْﺑِد اﻟﱠرِﺣﯾِم ﻓَِﺈﻧﱠُﮭَﻣﺎ َﻛذ ﱠاﺑَﺎِن ‪.‬‬ ‫ﻋْوٍن‪ ،‬ﻗَﺎَل ﻗَﺎَل ﻟَﻧَﺎ إِْﺑَراِھﯾُم إِﯾﱠﺎﻛُْم َواْﻟُﻣِﻐﯾَرةَ ْﺑَن َ‬ ‫ي ٍ ‪َ -‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ َﺣﱠﻣﺎد ُ ْﺑُن َزْﯾٍد‪َ ،‬‬
‫ﻋِن اْﺑِن َ‬ ‫ﺳِﻌﯾٍد‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ َ‬
‫ﻋْﺑد ُ اﻟﱠرْﺣَﻣِن‪ - ،‬ﯾَْﻌﻧِﻲ اْﺑَن َﻣْﮭِد ّ‬ ‫‪َ - ٥٧‬وَﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ ﻋُﺑَْﯾد ُ ا ﱠ ِ‬
‫‪ْ A‬ﺑُن َ‬
‫ﻏْﯾَر أ َﺑِﻲ‬
‫ص َ‬ ‫ﺻﺎ َ‬ ‫ﻲ َوﻧَْﺣُن ِﻏْﻠَﻣﺔٌ أ َْﯾَﻔﺎعٌ ﻓََﻛﺎَن ﯾَﻘُوُل ﻟَﻧَﺎ ﻻَ ﺗ َُﺟﺎِﻟﺳُوا اْﻟﻘُ ﱠ‬ ‫ﺳﻠَِﻣ ﱠ‬
‫ﻋْﺑِد اﻟﱠرْﺣَﻣِن اﻟ ﱡ‬‫ﻋﺎِﺻٌم‪ ،‬ﻗَﺎَل ﻛُﻧﱠﺎ ﻧَﺄ ْﺗِﻲ أ َﺑَﺎ َ‬ ‫‪َ - ٥٨‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ أ َﺑ ُو َﻛﺎِﻣٍل اْﻟَﺟْﺣدَِر ﱡ‬
‫ي‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ َﺣﱠﻣﺎد ٌ‪َ - ،‬وھَُو اْﺑُن َزْﯾٍد ‪ -‬ﻗَﺎَل َﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ َ‬
‫س ﺑِﺄ َﺑِﻲ َواﺋٍِل ‪.‬‬
‫ى اْﻟَﺧَواِرجِ َوﻟَْﯾ َ‬ ‫ق َھذَا ﯾََرى َرأْ َ‬ ‫ﺷِﻘﯾ ٌ‬‫ﺷِﻘﯾﻘًﺎ ‪ .‬ﻗَﺎَل َوَﻛﺎَن َ‬ ‫ص َوإِﯾﱠﺎﻛُْم َو َ‬ ‫اﻷ َْﺣَو ِ‬
‫ﻲ ﻓَﻠَْم أ َْﻛﺗ ُْب َ‬
‫ﻋْﻧﮫُ َﻛﺎَن ﯾ ُْؤِﻣُن ﺑِﺎﻟﱠرْﺟﻌَِﺔ‬ ‫ت َﺟﺎﺑَِر ْﺑَن ﯾَِزﯾدَ اْﻟُﺟْﻌِﻔ ﱠ‬
‫ت َﺟِرﯾًرا‪ ،‬ﯾَﻘ ُوُل ﻟَِﻘﯾ ُ‬ ‫ي ﻗَﺎَل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫ﻋْﻣٍرو اﻟﱠراِز ﱡ‬ ‫ﺳﺎَن‪ُ ،‬ﻣَﺣﱠﻣد ُ ْﺑُن َ‬ ‫ﻏ ﱠ‬‫‪َ - ٥٩‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ أ َﺑ ُو َ‬
‫ث‪َ ،‬ﻣﺎ أ َْﺣدَ َ‬
‫ث‪.‬‬ ‫ﺳﻌٌَر‪ ،‬ﻗَﺎَل َﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ َﺟﺎﺑُِر ْﺑُن ﯾَِزﯾدَ‪ ،‬ﻗَْﺑَل أ َْن ﯾ ُْﺣِد َ‬
‫ﻲ‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ ﯾَْﺣﯾَﻰ ْﺑُن آدََم‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ ِﻣ ْ‬ ‫‪َ - ٦٠‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ اْﻟَﺣ َ‬
‫ﺳُن اْﻟُﺣْﻠَواﻧِ ﱡ‬
‫ض اﻟﻧﱠﺎِس‬ ‫س ﻓِﻲ َﺣِدﯾﺛِِﮫ َوﺗ ََرَﻛﮫُ ﺑَْﻌ ُ‬ ‫ﻋْن َﺟﺎﺑٍِر‪ ،‬ﻗَْﺑَل أ َْن ﯾ ُْظِﮭَر‪َ ،‬ﻣﺎ أ َْظَﮭَر ﻓَﻠَﱠﻣﺎ أ َْظَﮭَر َﻣﺎ أ َْظَﮭَر اﺗ ﱠَﮭَﻣﮫُ اﻟﻧﱠﺎ ُ‬ ‫ي‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ ﺳُْﻔﯾَﺎُن‪ ،‬ﻗَﺎَل َﻛﺎَن اﻟﻧﱠﺎ ُ‬
‫س ﯾَْﺣِﻣﻠ ُوَن َ‬ ‫ب‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ اْﻟُﺣَﻣْﯾِد ﱡ‬ ‫ﺳﻠََﻣﺔُ ْﺑُن َ‬
‫ﺷﺑِﯾ ٍ‬ ‫‪َ - ٦١‬وَﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ َ‬
‫ﻓَِﻘﯾَل ﻟَﮫُ َوَﻣﺎ أ َْظَﮭَر ﻗَﺎَل اِﻹﯾَﻣﺎَن ﺑِﺎﻟﱠرْﺟﻌَِﺔ ‪.‬‬
‫ﻲ‬ ‫ﻋْن أ َﺑِﻲ َﺟْﻌﻔٍَر‪َ ،‬‬
‫ﻋِن اﻟﻧﱠﺑِ ِّ‬ ‫ث َ‬ ‫ﺳْﺑﻌ ُوَن أ َْﻟ َ‬
‫ف َﺣِدﯾ ٍ‬ ‫ت َﺟﺎﺑًِرا‪ ،‬ﯾَﻘ ُوُل ِﻋْﻧِدي َ‬ ‫ﺻﺔُ‪َ ،‬وأ َُﺧوهُ‪ ،‬أ َﻧﱠُﮭَﻣﺎ َ‬
‫ﺳِﻣﻌَﺎ اْﻟَﺟﱠراَح ْﺑَن َﻣِﻠﯾﺢٍ‪ ،‬ﯾَﻘُوُل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫ﻲ‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ أ َﺑ ُو ﯾَْﺣﯾَﻰ اْﻟِﺣﱠﻣﺎﻧِ ﱡ‬
‫ﻲ‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ ﻗَﺑِﯾ َ‬ ‫‪َ - ٦٢‬وَﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ َﺣ َ‬
‫ﺳٌن اْﻟُﺣْﻠَواﻧِ ﱡ‬
‫ﺻﻠّﻰ اّ‪ A‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ﻛُﻠﱡَﮭﺎ ‪.‬‬
‫ث‬‫ﺷْﻰٍء ‪ .‬ﻗَﺎَل ﺛ ُﱠم َﺣد ﱠ َ‬ ‫ث َﻣﺎ َﺣد ﱠﺛْ ُ‬
‫ت ِﻣْﻧَﮭﺎ ﺑِ َ‬ ‫ﺳﯾَن أ َْﻟ َ‬
‫ف َﺣِدﯾ ٍ‬ ‫ت َﺟﺎﺑًِرا‪ ،‬ﯾَﻘُوُل ‪ -‬إِﱠن ِﻋْﻧِدي ﻟََﺧْﻣ ِ‬ ‫ت ُزَھْﯾًرا‪ ،‬ﯾَﻘ ُوُل ﻗَﺎَل َﺟﺎﺑٌِر ‪ -‬أ َْو َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫ﺷﺎِﻋِر‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ أ َْﺣَﻣد ُ ْﺑُن ﯾ ُوﻧ ُ َ‬
‫س‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬ ‫‪َ - ٦٣‬وَﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ َﺣﱠﺟﺎ ُ‬
‫ج ْﺑُن اﻟ ﱠ‬
‫ﺳﯾَن أ َْﻟﻔًﺎ ‪.‬‬ ‫ث ﻓَﻘَﺎَل َھذَا ِﻣَن اْﻟَﺧْﻣ ِ‬‫ﯾَْوًﻣﺎ ﺑَِﺣِدﯾ ٍ‬
‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ A‬ﻋﻠﯾﮫ‬‫ﻋِن اﻟﻧﱠﺑِ ِّ‬
‫ث َ‬ ‫ﻲ‪ ،‬ﯾَﻘُوُل ِﻋْﻧِدي َﺧْﻣﺳُوَن أ َْﻟ َ‬
‫ف َﺣِدﯾ ٍ‬ ‫ت َﺟﺎﺑًِرا اْﻟُﺟْﻌِﻔ ﱠ‬ ‫ﺳﻼﱠَم ْﺑَن أ َﺑِﻲ ُﻣِطﯾﻊٍ‪ ،‬ﯾَﻘ ُوُل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫ت َ‬ ‫ت أ َﺑَﺎ اْﻟَوِﻟﯾِد‪ ،‬ﯾَﻘ ُوُل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫ي‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫‪َ - ٦٤‬وَﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ إِْﺑَراِھﯾُم ْﺑُن َﺧﺎِﻟٍد اْﻟﯾَ ْ‬
‫ﺷﻛُِر ﱡ‬
‫وﺳﻠّم ‪.‬‬
‫ض َﺣﺗ ﱠﻰ ﯾَﺄ ْذََن ِﻟﻲ أ َﺑِﻲ أ َْو ﯾَْﺣﻛَُم اﱠ‪ِ ُA‬ﻟﻲ َوھَُو َﺧْﯾُر اْﻟَﺣﺎِﻛِﻣﯾن{‬
‫ﻋﱠز َوَﺟﱠل } ﻓَﻠَْن أ َْﺑَرَح اﻷ َْر َ‬ ‫ﺳﺄ ََل َﺟﺎﺑًِرا َ‬
‫ﻋْن ﻗَْوِﻟِﮫ َ‬ ‫ت َرُﺟﻼً‪َ ،‬‬ ‫ي‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ ﺳُْﻔﯾَﺎُن‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫ب‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ اْﻟُﺣَﻣْﯾِد ﱡ‬ ‫ﺳﻠََﻣﺔُ ْﺑُن َ‬
‫ﺷﺑِﯾ ٍ‬ ‫‪َ - ٦٥‬وَﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ َ‬
‫ﻓَﻘَﺎَل َﺟﺎﺑٌِر ﻟَْم ﯾَِﺟْﺊ ﺗ َﺄ ِْوﯾُل َھِذِه ‪.‬‬
‫ﻋِﻠﯾ‪z‬ﺎ أ َﻧﱠﮫُ ﯾ ُﻧَﺎِدي اْﺧُرُﺟوا َﻣَﻊ‬ ‫ي ُﻣﻧَﺎٍد ِﻣَن اﻟ ﱠ‬
‫ﺳَﻣﺎِء ‪ .‬ﯾ ُِرﯾد ُ َ‬ ‫ج َﻣَﻊ َﻣْن َﺧَرَج ِﻣْن َوﻟَِدِه َﺣﺗ ﱠﻰ ﯾ ُﻧَﺎِد َ‬ ‫ب ﻓَﻼَ ﻧَْﺧُر ُ‬
‫ﺳَﺣﺎ ِ‬ ‫ﺿَﺔ ﺗ َﻘُوُل إِﱠن َ‬
‫ﻋِﻠﯾ‪z‬ﺎ ﻓِﻲ اﻟ ﱠ‬ ‫ب ‪ .‬ﻓَﻘ ُْﻠﻧَﺎ ِﻟﺳُْﻔﯾَﺎَن َوَﻣﺎ أ ََرادَ ﺑَِﮭذَا ﻓََﻘﺎَل إِﱠن اﻟﱠراﻓِ َ‬
‫ﻗَﺎَل ﺳُْﻔﯾَﺎُن َوَﻛذَ َ‬
‫ف ﺻﻠّﻰ اّ‪ A‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ‪.‬‬ ‫ب َﻛﺎﻧَْت ﻓِﻲ إِْﺧَوِة ﯾ ُوﺳُ َ‬ ‫ﻓ ُﻼٍَن ‪ .‬ﯾَﻘُوُل َﺟﺎﺑٌِر ﻓَذَا ﺗ َﺄ ِْوﯾُل َھِذِه اﻵﯾَِﺔ َوَﻛذَ َ‬
55- Bana Haccâc rivâyet etti. Dedi ki, bana Ahmed (ki İbn Yunus’dur) rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Zâide, Mansur'la el-Mugîra'dan onlar da İbrahim'den naklen, el-Hâris'in itham
olunduğunu rivâyet etti.
56- Bize Kuteybetü'bnü Saîd rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Cerîr, Hamze-tü'z Zeyyât'dan naklen rivâyet etti. Şöyle dedi: «Mürratü'l-Hemdanî, el-Hâris'den bir şey işitti. Bunun
üzerine kendisine: şu kapıda otur (da beni bekle) dedi. Mürra hemen içeriye dalarak kılıcını aldı. Fakat el-Hâris işin fenaya varacağını sezerek hemen oradan defoldu.
57- Bana Ubeydullah b. Saîd rivâyel etti. (Dedi ki): Bize Abdurrahman yani İbn Mehdi rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Hammâd b. Zeyd, İbn Avn'dan naklen rivâyet eyledi. İbn Avn
Şöyle dedi: İbrahim bize: «el-Muğiratü'bnü Saîd ile Ebû Abdirrahîm den sakının! Zira bunların ikisi de yalancıdır.» dedi.
58- Bize Ebû Kâmil El-Cahderî rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Hammâd (İbn Zeyd'dir) rivâyet etti. Dedi ki: Bize Âsim rivâyet etti; ve şöyle dedi: Biz yetişkin delikanlılarken Ebû
Abdirrahman es-Sülemî ye gelirdik. Bize Ebû'l-Ahvas'tan başka hikayecilerle düşüp kalkmayın! Hele Şakîk den sakının! derdi. Bu Şakîk haricilerin mezhebinde idi. Ama o Ebû
Vâil değildir.
59- Bize Ebû Gassân Muhammed b. Amr er Râzî rivâyet etti. Dedi ki: Cerîr'i şöyle derken işittim: «Câbir b. Yezîd el-Cu'fî ile görüştüm, fakat ondan hadîs yazmadım. (Zira) o
rac'ata inanırdı.»
60- Bize el-Hasenü'l-Hulvânî rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Yahya b. Âdem rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Mis'ar rivâyet etti. Dedi ki: «Câbir b. Yezîd, ortaya attığı bid'atları çıkarmazdan
önce bize hadîs rivâyet etmiştir.»
61- Bana Selemetü'bnü Şebîb de rivâyet etti. (Dedi ki): Bize el-Humeydi rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Süfyân rivâyet etti. Dedi ki: — Câbir, ortaya attığı şeyi çıkarmazdan evvel
muhaddisler kendisinden hadis alırlardı. Fakat marifetini meydana çıkardıktan sonra artık onu hadîsi hususunda itham etmeye haşladılar. Bazıları da kendisini büsbütün terk
etti. Bunun üzerine Süfyân'a: «O ne gibi şeyler çıkardı?» diyenler oldu. Süfyân: «Rac'ata inanmayı!» dedi.
62- Bize Hasenü'l-Hulvânî dahi rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Ebû Yahya el-Hımmâni rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Kabîsa ile kardeşi rivâyet ettiler. İkisi de: el-Cerrâh b. Melih'i şunu
söylerken işitmiştir: «Câbir'i: Bende hepsini Ebû Ca'ferden duyduğum, onunda Nebî (sallallahü aleyhi ve sellem)’den naklettiği yetmiş bin hadîs vardır; derken işittim."
63- Bana Haccâc b. eş-Şâir de rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Ahmed b. Yûnus rivâyet etti. Dedi ki: Züheyr'i şunu söylerken dinledim: Câbir dedi ki (yahud: Câbiri şunu söylerken
işittim): Gerçekten bende elli bin hadîs vardır ki, bunlardan hiç birini rivâyet etmemişimdir; Bundan sonra Câbir günün birinde bir hadîs rivâyet etti. Ve: Bu hadîs elli binden
biridir; dedi.
64- Buna İbrâhîm b. Hâlid el-Yeşküri dahi rivâyet etti. Dedi ki: «Ebû'l-Velîd'i şunu söylerken işittim: Sellâm b. Ebi Mutî'i dinledim: Câbir el-Cu'fi'yi: Bende Peygamber (sallallahü
aleyhi ve sellem)’den elli bin hadîs vardır, derken işittim; diyordu.»
65- Bana Selemetü'bnü Şebîb de rivâyet etti. (Dedi ki): Bize el-Humeydî rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Süfyân rivâyet etti. Dedi ki: «Cabir'e bir adam, Teâlâ Hazretlerinin: Ya babam
izin verinceye yahud hakkımda Allah hüküm buyuruncaya kadar bu yerden kat'iyyen ayrılmam. O (Allah) hâkimlerin en hayırlısidır.» âyet-i kerîmesini sorarken işittim. Câbir: Bu
âyetin te'vîli gelmemiştir; dedi. Halbuki yalan söyledi. Bunun üzerine biz Süfyân'a: «Peki, Câbir bununla ne demek istedi?» diye sorduk. Cevaben dedi ki: «Râfizîler, muhakkak
Alî bulutların içindedir, İmdi gökyüzünden bir münâdi seslenmedikçe biz onun meydana çıkan oğlu ile birlikte çıkmayız; derler. (Süfyân) bu sözü ile Râfizîlerîn bâtıl i'tikadına
göre Ali’nin: «filânla birlikte çıkın.» diye sesleneceğine işaret etti. Ve: Câbir: bu âyetin te'vîli işte budur; demek istiyor. Ama yalan söylemiştir; âyet Yûsuf (aleyhis-selâm)'ın
kardeşleri hakkındadır.» dedi.
 ‫ﺷْﯾﺋ ًﺎ َوأَﱠن ِﻟﻲ َﻛذَا َوَﻛذَا ‪.‬‬ ‫ﺳﺗ َِﺣﱡل أَْن أَْذﻛَُر ِﻣْﻧَﮭﺎ َ‬ ‫ث َﻣﺎ أَ ْ‬ ‫ف َﺣِدﯾ ٍ‬ ‫ث ﺑِﻧَْﺣٍو ِﻣْن ﺛ َﻼَﺛِﯾَن أَْﻟ َ‬ ‫ت َﺟﺎﺑًِرا‪ ،‬ﯾ َُﺣ ِدّ ُ‬ ‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫ي‪َ ،‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ ﺳُْﻔﯾَﺎُن‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬ ‫ﺳﻠََﻣﺔ ُ‪َ ،‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ اْﻟُﺣَﻣْﯾِد ﱡ‬
‫‪َ - ٦٦‬وَﺣدﱠﺛ َﻧِﻲ َ‬
‫ﻋﻠَﻰ‬ ‫ت ﯾ ُِﺻﱡر َ‬ ‫ﺳﻛُو ِ‬ ‫ﺦ َطِوﯾُل اﻟ ﱡ‬ ‫ﺷْﯾ ٌ‬‫ث ْﺑُن َﺣِﺻﯾَرةَ ﻟَِﻘﯾﺗ َﮫ ُ ﻗَﺎَل ﻧَﻌَْم ‪َ .‬‬ ‫ت اْﻟَﺣﺎِر ُ‬‫ﻋْﺑِد اْﻟَﺣِﻣﯾِد ﻓَﻘ ُْﻠ ُ‬ ‫ت َﺟِرﯾَر ْﺑَن َ‬ ‫ﺳﺄ َْﻟ ُ‬‫ي ﻗَﺎَل َ‬ ‫ﻋْﻣٍرو اﻟﱠراِز ﱠ‬ ‫ﺳﺎَن‪ُ ،‬ﻣَﺣﱠﻣدَ ْﺑَن َ‬ ‫ﻏ ﱠ‬ ‫ت أَﺑَﺎ َ‬ ‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫‪ - ٦٧‬ﻗَﺎَل ُﻣ ْ‬
‫ﺳِﻠٌم َو َ‬
‫ﻋِظﯾٍم ‪.‬‬ ‫أَْﻣٍر َ‬
‫ﺳﺎِن َوذََﻛَر آَﺧَر ﻓَﻘَﺎَل‬ ‫ﺳﺗ َِﻘﯾِم اﻟ ِﻠّ َ‬ ‫ب َرُﺟﻼً ﯾَْوًﻣﺎ ﻓَﻘَﺎَل ﻟَْم ﯾَﻛُْن ﺑُِﻣ ْ‬ ‫ﻋْن َﺣﱠﻣﺎِد ْﺑِن َزْﯾٍد‪ ،‬ﻗَﺎَل ذََﻛَر أَﯾﱡو ُ‬ ‫ي ٍ‪َ ،‬‬ ‫ﻋْﺑد ُ اﻟﱠرْﺣَﻣِن ْﺑُن َﻣْﮭِد ّ‬ ‫ﻲ‪ ،‬ﻗَﺎَل َﺣدﱠﺛ َﻧِﻲ َ‬ ‫‪َ - ٦٨‬ﺣدﱠﺛ َﻧِﻲ أَْﺣَﻣد ُ ْﺑُن ِإْﺑَراِھﯾَم اﻟدﱠْوَرﻗِ ﱡ‬
‫ھَُو ﯾَِزﯾد ُ ﻓِﻲ اﻟﱠرْﻗِم ‪.‬‬
‫ت‬‫ﻋﻠَﻰ ﺗ َْﻣَرﺗ َْﯾِن َﻣﺎ َرأَْﯾ ُ‬ ‫ﺷِﮭدَ ِﻋْﻧِدي َ‬ ‫ﺿِﻠِﮫ ‪َ -‬وﻟَْو َ‬ ‫ب ِإﱠن ِﻟﻲ َﺟﺎًرا ‪ -‬ﺛ ُﱠم ذََﻛَر ِﻣْن ﻓَ ْ‬ ‫ب‪َ ،‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ َﺣﱠﻣﺎد ُ ْﺑُن َزْﯾٍد‪ ،‬ﻗَﺎَل ﻗَﺎَل أَﯾﱡو ُ‬ ‫ﺷﺎِﻋِر‪َ ،‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ ﺳُﻠَْﯾَﻣﺎُن ْﺑُن َﺣْر ٍ‬ ‫ج ْﺑُن اﻟ ﱠ‬ ‫‪َ - ٦٩‬ﺣدﱠﺛ َﻧِﻲ َﺣﱠﺟﺎ ُ‬
‫ﺷَﮭﺎدَﺗ َﮫ ُ َﺟﺎﺋَِزةً ‪.‬‬ ‫َ‬
‫ﻋْﺑدَ اْﻟَﻛِرﯾِم ‪ -‬ﯾَْﻌﻧِﻲ أَﺑَﺎ أ َُﻣﯾﱠﺔَ ‪ -‬ﻓَِﺈﻧﱠﮫ ُ ذََﻛَرهُ ﻓَﻘَﺎَل‬ ‫ط ِإﻻ ﱠ َ‬ ‫ب أََﺣدًا ﻗَ ﱡ‬ ‫ب اْﻏﺗ َﺎ َ‬ ‫ت أَﯾﱡو َ‬‫ق‪ ،‬ﻗَﺎَل ﻗَﺎَل َﻣْﻌَﻣٌر َﻣﺎ َرأَْﯾ ُ‬ ‫ﻋْﺑد ُ اﻟﱠرﱠزا ِ‬ ‫ﺷﺎِﻋِر‪ ،‬ﻗَﺎﻻَ َﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ َ‬ ‫ج ْﺑُن اﻟ ﱠ‬ ‫‪َ - ٧٠‬وَﺣدﱠﺛ َﻧِﻲ ُﻣَﺣﱠﻣد ُ ْﺑُن َراﻓِﻊٍ‪َ ،‬وَﺣﱠﺟﺎ ُ‬
‫ت ِﻋْﻛِرَﻣﺔَ ‪.‬‬ ‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫ث ِﻟِﻌْﻛِرَﻣﺔَ ﺛ ُﱠم ﻗَﺎَل َ‬ ‫ﻋْن َﺣِدﯾ ٍ‬ ‫ﺳﺄ َﻟَﻧِﻲ َ‬ ‫ﻏْﯾَر ﺛِﻘٍَﺔ ﻟَﻘَْد َ‬ ‫َرِﺣَﻣﮫ ُ اﱠ‪َ ُn‬ﻛﺎَن َ‬
‫ﻋﻠَْﯾﻧَﺎ أَﺑ ُو دَاُودَ اﻷ َْﻋَﻣﻰ ﻓََﺟﻌََل ﯾَﻘ ُوُل َﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ اْﻟﺑََراُء‪ ،‬ﻗَﺎَل َوَﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ َزْﯾد ُ ْﺑُن أَْرﻗََم‪ . ،‬ﻓَذََﻛْرﻧَﺎ ذَِﻟَك‬ ‫ﺳِﻠٍم‪َ ،‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ َھﱠﻣﺎٌم‪ ،‬ﻗَﺎَل ﻗَِدَم َ‬ ‫ﻋﻔﱠﺎُن ْﺑُن ُﻣ ْ‬ ‫ﺳْﮭٍل‪ ،‬ﻗَﺎَل َﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ َ‬ ‫ﺿُل ْﺑُن َ‬ ‫‪َ - ٧١‬ﺣدﱠﺛ َﻧِﻲ اْﻟﻔَ ْ‬
‫ف‪.‬‬ ‫س َزَﻣَن َطﺎﻋُوِن اْﻟَﺟﺎِر ِ‬ ‫ف اﻟﻧﱠﺎ َ‬ ‫ﺳِﻣَﻊ ِﻣْﻧُﮭْم ِإﻧﱠَﻣﺎ َﻛﺎَن ذَِﻟَك َ‬
‫ﺳﺎﺋِﻼً ﯾَﺗ ََﻛﻔﱠ ُ‬ ‫ب َﻣﺎ َ‬ ‫ِﻟﻘَﺗ َﺎدَةَ ﻓَﻘَﺎَل َﻛذَ َ‬
‫ﺷَر‬‫ﻋ َ‬ ‫ﻲ ﺛ ََﻣﺎﻧِﯾَﺔَ َ‬‫ﻋﻠَﻰ ﻗَﺗ َﺎدَةَ ﻓَﻠَﱠﻣﺎ ﻗَﺎَم ﻗَﺎﻟ ُوا ِإﱠن َھذَا ﯾَْزﻋُُم أَﻧﱠﮫ ُ ﻟَِﻘ َ‬ ‫ﻲ‪ ،‬ﻗَﺎَل َﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ ﯾَِزﯾد ُ ْﺑُن َھﺎُروَن‪ ،‬أَْﺧﺑََرﻧَﺎ َھﱠﻣﺎٌم‪ ،‬ﻗَﺎَل دََﺧَل أَﺑ ُو دَاُودَ اﻷ َْﻋَﻣﻰ َ‬ ‫ﻲ اْﻟُﺣْﻠَواﻧِ ﱡ‬ ‫ﻋِﻠ ٍّ‬ ‫ﺳُن ْﺑُن َ‬ ‫‪َ - ٧٢‬وَﺣدﱠﺛ َﻧِﻲ َﺣ َ‬
‫ﻋْن‬ ‫ب َ‬ ‫ﺳِﻌﯾد ُ ْﺑُن اْﻟُﻣ َ‬
‫ﺳﯾ ﱠ ِ‬ ‫ﺷﺎﻓََﮭﺔً ‪َ .‬وﻻَ َﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ َ‬ ‫ي ٍ ُﻣ َ‬ ‫ﻋْن ﺑَْدِر ّ‬ ‫ﺳُن َ‬ ‫‪َ n‬ﻣﺎ َﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ اْﻟَﺣ َ‬ ‫ﺷْﻰٍء ِﻣْن َھذَا َوﻻَ ﯾَﺗ ََﻛﻠﱠُم ﻓِﯾِﮫ ‪ .‬ﻓََوا ﱠ ِ‬ ‫ض ﻓِﻲ َ‬ ‫ف ﻻَ ﯾَْﻌِر ُ‬ ‫ﺳﺎﺋِﻼً ﻗَْﺑَل اْﻟَﺟﺎِر ِ‬ ‫ﺑَْدِرﯾ‪k‬ﺎ ‪ .‬ﻓَﻘَﺎَل ﻗَﺗ َﺎدَة ُ َھذَا َﻛﺎَن َ‬
‫ﺳْﻌِد ْﺑِن َﻣﺎِﻟٍك ‪.‬‬ ‫ﻋْن َ‬ ‫ﺷﺎﻓََﮭﺔً ِإﻻ ﱠ َ‬ ‫ي ٍ ُﻣ َ‬ ‫ﺑَْدِر ّ‬
‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ n‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم‬ ‫ث اﻟﻧﱠﺑِ ِّ‬ ‫ﺳْت ِﻣْن أََﺣﺎِدﯾ ِ‬ ‫ق َوﻟَْﯾ َ‬ ‫ث َﻛﻼََم َﺣ ّ ٍ‬ ‫ﺿُﻊ أََﺣﺎِدﯾ َ‬ ‫ﻲ‪َ ،‬ﻛﺎَن ﯾَ َ‬ ‫ﻲ اْﻟَﻣدَﻧِ ﱠ‬ ‫ﺷِﻣ ﱠ‬ ‫ﻋْن َرﻗَﺑَﺔَ‪ ،‬أَﱠن أَﺑَﺎ َﺟْﻌﻔٍَر اْﻟَﮭﺎ ِ‬ ‫ﺷْﯾﺑَﺔَ‪َ ،‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ َﺟِرﯾٌر‪َ ،‬‬ ‫‪َ - ٧٣‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ ﻋُﺛَْﻣﺎُن ْﺑُن أَﺑِﻲ َ‬
‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ n‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ‪.‬‬ ‫ﻋِن اﻟﻧﱠﺑِ ِّ‬ ‫َوَﻛﺎَن ﯾَْرِوﯾَﮭﺎ َ‬
‫ق ِإْﺑَراِھﯾُم ْﺑُن ُﻣَﺣﱠﻣِد ْﺑِن ﺳُْﻔﯾَﺎَن َوَﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ ُﻣَﺣﱠﻣد ُ ْﺑُن ﯾَْﺣﯾَﻰ‪ ،‬ﻗَﺎَل َﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ ﻧ ُﻌَْﯾُم ْﺑُن َﺣﱠﻣﺎٍد‪َ ،‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ أَﺑ ُو دَاُودَ‬ ‫ﺳَﺣﺎ َ‬ ‫ﻲ‪ ،‬ﻗَﺎَل َﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ ﻧ ُﻌَْﯾُم ْﺑُن َﺣﱠﻣﺎٍد‪ ،‬ﻗَﺎَل أَﺑ ُو ِإ ْ‬ ‫ﺳُن اْﻟُﺣْﻠَواﻧِ ﱡ‬ ‫‪َ - ٧٤‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ اْﻟَﺣ َ‬
‫ث‪.‬‬ ‫ب ﻓِﻲ اْﻟَﺣِدﯾ ِ‬ ‫ﻋْﻣُرو ْﺑُن ﻋُﺑَْﯾٍد ﯾَْﻛِذ ُ‬ ‫س ْﺑِن ﻋُﺑَْﯾٍد‪ ،‬ﻗَﺎَل َﻛﺎَن َ‬ ‫ﻋْن ﯾ ُوﻧ ُ َ‬ ‫ﻋْن ﺷُْﻌﺑَﺔَ‪َ ،‬‬ ‫ﻲ‪َ ،‬‬ ‫ﺳ ﱡ‬ ‫طﯾَﺎِﻟ ِ‬‫اﻟ ﱠ‬
‫‪ n‬ﺻﻠّﻰ اّ‪ n‬ﻋﻠﯾﮫ‬ ‫ﺳِن‪ ،‬أَﱠن َرﺳُوَل ا ﱠ ِ‬ ‫ﻋِن اْﻟَﺣ َ‬‫ﻋْﻣَرو ْﺑَن ﻋُﺑَْﯾٍد َﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ َ‬ ‫ف ْﺑِن أَﺑِﻲ َﺟِﻣﯾﻠَﺔَ ِإﱠن َ‬ ‫ت ِﻟﻌَْو ِ‬ ‫ت ُﻣﻌَﺎذَ ْﺑَن ُﻣﻌَﺎٍذ‪ ،‬ﯾَﻘ ُوُل ﻗ ُْﻠ ُ‬ ‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬‫ص‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬ ‫ﻲ أَﺑ ُو َﺣْﻔ ٍ‬ ‫ﻋِﻠ ٍّ‬‫ﻋْﻣُرو ْﺑُن َ‬ ‫‪َ - ٧٥‬ﺣدﱠﺛ َﻧِﻲ َ‬
‫ث‪.‬‬ ‫ﻋْﻣٌرو َوﻟَِﻛﻧﱠﮫ ُ أََرادَ أَْن ﯾَُﺣوَزَھﺎ ِإﻟَﻰ ﻗَْوِﻟِﮫ اْﻟَﺧﺑِﯾ ِ‬ ‫‪َ n‬‬ ‫ب َوا ﱠ ِ‬ ‫س ِﻣﻧﱠﺎ ( ﻗَﺎَل َﻛذَ َ‬ ‫ﺳﻼََح ﻓَﻠَْﯾ َ‬ ‫ﻋﻠَْﯾﻧَﺎ اﻟ ِ ّ‬ ‫وﺳﻠّم ﻗَﺎَل ) َﻣْن َﺣَﻣَل َ‬
66- Bana Seleme dahi rivâyet etti. (Dedi ki): Bize el-Humeydi rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Süfyân rivâyet etti. Dedi ki: «Câbir'i otuz bin kadar hadîs rivâyet ederken dinledim. Fakat
onlardan bir şey anmamı ve: bende şöyle şöyle hadîsler var... dememi helâl addetmiyorum.
67- Müslim der ki; «Ben de Ebû Gassân Muhammed b. Amr er-Râzîden dinledim. Şöyle dedi: Cerîr b. Abdilhamîd'e sordum: Sen el-Hâris b. Hasıra ile görüştün mü? dedim.
Evet, o çok sükûtî bir şeyhtir. Ama pek büyük bir mesele üzerinde ısrar ediyor, dedi.»
68- Bana Ahmed b. İbrahim ed-Devrakî rivâyet etti. Dedi ki: Bana Abdurrahman b. Mehdi, Hammâd b. Zeyd'den naklen rivâyet etti. Şöyle dedi: «Eyyûb bir gün birini andı ve
onun hakkında: "Doğru söylemezdi." dedi. Bir başkasını daha andı. Onun için de: Bu adam rakamda şişirme yapar, dedi.»
69- Bana Haccâc b. eş-Şâir rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Süleyman b. Harb rivâyâet etti. (Dedi ki): Bize Hammâd b. Zeyd rivâyet etti. Dedi ki: Eyyûb: Benim bir komşum var, dedi.
Sonra onun faziletlerinden bahsetti. Ama benim yanımda iki hurma tanesine şahitlik etse ben onun şehâdetini câîz görmem.» dedi.
70- Bana Muhammed b. Râfi' ile Haccâc b. eş-Şâir rivâyet ettiler. Dediler ki: Bize Abdurrezzâk rivâyet etti. Dedi ki: Ma'mar; sunu söyledi: «Ben Eyyûb'un Abdülkerîm yânî Ebû
Ümeyye'den başka hiç bir kimseyi gıybet ettiğini görmedim. Fakat Ebû Ümeyye'yi andı da: Allah ona rahmet eylesin; güvenilir bir adam değildi. Bana İkrime'nin bir hadîsini
sordu. Sonra ben (onu). İkrime'den işittim, dedi.»
71- Bana el-Fadl b. Sehl rivâyet etti. Dedİ ki: Bize Affân b. Müslim rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Hemmâm rivâyet etti ve şunları söyledi: «Yanımıza a'mâ Ebû Dâvûd gelerek: Bize
el-Berra' rivâyet etti. Bize Zeyd b. Ekrem rivâyet etti...» demeye başladı. Biz de bunu Ka tâde'ye anlattık, Katâde: «Yalan söylemiş; o onlardan hadîs dinlemedi. O sadece bir
dilenci idi. (Bir çok hânumanlar) silip süpüren taun hastalığı zamanında âleme avuç açardı.» dedi.
72- Bana Hasen b. Alî el-Hulvâni rivâyet etti. Dedi ki: Bize Yezîd b. Hârûn rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Hemmam haber verdi. Dedi ki: A'mâ Ebû Dâvtud Katâde'nin yanına girdi.
Kalkıp gittiği vakit oradakiler:Bu adam on sekiz Bedir gâzisiyle görüştüğünü iddia ediyor dedi. Bunun Üzerine Katâde: Bu zat, o müthiş taundan Önce bir dilenci idi; böyle
şeylere hiç karışmaz; bu bâbta konuşmazdı. Vallahi bize gerek Hasan gerekse Saîdü'b-nü'l-Müseyyeb, Sa'd b. Malik den başka hiç bir Bedir gazisinden leb be leb ağızından alarak
hadîs rivâyet etmemiştir; dedi.
73- Bize Osman b. Ebi Şeybe rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Cerir'in Rakabe den naklen rivâyetine göre: Ebû Ca'fer el-Hâşimî el-Medenî, manâca doğru, hikmetli fakat Peygamber
(sallallahü aleyhi ve sellem)’in hadîslerinden olmayan bir çok sözleri hadîs diye uydurur; onları Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)’den rivâyet edermiş.
74- Bize el-Hasenü’l-Hulvânî rivâyet etti. Dedi ki: Bize Nuaym b. Hammâd rivâyet etti. Ebû İshâk İbrahim b. Muhammed b. Süfyân dedi ki: Bize de Muhammed b. Yahya rivâyet
etti. Dedi ki: Bize Nuaym b. Hammâd rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Ebû Dâvûd et-Tayâlisî Şu'be'den, o da Yûnus b. übeyd'den naklen rivâyet etti. Yûnus: «Amru'bnü Ubeyd hadîs
hususunda yalan söylerdi.» demiş.
75- Bana Amr b. Alî Ebû Hafs rivâyet etti. Dedi ki: Muâz b. Muâz'ı şöyle derken işittim: Avf b. Ebî Cemîle'ye dedim ki: Amr b. Ubeyd bize Hasan'dan rivâyeten Resûlüllah
(sallallahü aleyhi ve sellem)'in:«Her kim bize karşı silâh çekerse; o bizden değildir.» buyurduğunu rivâyet etti; ne dersin?) Avf: «Bize silâh çeken bizim yolumuzu tutmamış; ilim
ve amelimize uymamış olan demektir». Bu minval üzere gelen bütün hadîslerin te'vîli budur. Müslim'in bu hadîsi burada zikretmekten maksadı: Avf in Amr'ı cerhettiğini
göstermektir. Zira Avf, Hasan-ı Basri'nin en büyük tilmizlerinden ve ondan rivâyet olunan hadîsleri en iyi bilenlerden biridir. Hasan'ın bu hadîsi rivâyet etmediğini yahud Amr'a
ondan işitmediğini bildiği için: «Amr yalan söylemiş.» demiştir. «Vallahi Amr yalan söylemiş; ama o bunu kendi pîs sözlerine katmak istemiştir » dedi.
‫ﻋْﻣَرو ْﺑَن ﻋُﺑَْﯾٍد ‪ .‬ﻗَﺎَل‬ ‫ب ﻓَﻘَﺎﻟ ُوا ﯾَﺎ أَﺑَﺎ ﺑَْﻛٍر ِإﻧﱠﮫ ُ ﻗَْد ﻟَِزَم َ‬‫ﺳِﻣَﻊ ِﻣْﻧﮫ ُ ﻓَﻔَﻘَدَهُ أَﯾﱡو ُ‬ ‫ب َو َ‬ ‫ي‪َ ،‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ َﺣﱠﻣﺎد ُ ْﺑُن َزْﯾٍد‪ ،‬ﻗَﺎَل َﻛﺎَن َرُﺟٌل ﻗَْد ﻟَِزَم أَﯾﱡو َ‬ ‫‪ْ n‬ﺑُن ﻋَُﻣَر اْﻟﻘََواِرﯾِر ﱡ‬ ‫‪َ - ٧٦‬وَﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ ﻋُﺑَْﯾد ُ ا ﱠ ِ‬
‫ﻋْﻣًرا ‪.‬‬‫ﺳﱠﻣﺎهُ ‪ .‬ﯾَْﻌﻧِﻲ َ‬ ‫ت ذَاَك اﻟﱠرُﺟَل ‪ .‬ﻗَﺎَل َﺣﱠﻣﺎد ٌ َ‬ ‫ب ﺑَﻠَﻐَﻧِﻲ أَﻧﱠَك ﻟَِزْﻣ َ‬‫ﺳﺄ َﻟَﮫ ُ ﺛ ُﱠم ﻗَﺎَل ﻟَﮫ ُ أَﯾﱡو ُ‬
‫ب َو َ‬ ‫ﻋﻠَْﯾِﮫ أَﯾﱡو ُ‬‫ﺳﻠﱠَم َ‬ ‫ﺳﺗ َْﻘﺑَﻠَﮫ ُ اﻟﱠرُﺟُل ﻓَ َ‬
‫ق ﻓَﺎ ْ‬ ‫َﺣﱠﻣﺎد ٌ ﻓَﺑَْﯾﻧَﺎ أَﻧَﺎ ﯾَْوًﻣﺎ َﻣَﻊ أَﯾﱡو َ‬
‫ب َوﻗَْد ﺑَﱠﻛْرﻧَﺎ ِإﻟَﻰ اﻟ ﱡ‬
‫ﺳو ِ‬
‫ب‪.‬‬ ‫ق ِﻣْن ﺗِْﻠَك اْﻟﻐََراﺋِ ِ‬‫ب ِإﻧﱠَﻣﺎ ﻧَِﻔﱡر أَْو ﻧَْﻔَر ُ‬
‫ب ‪ .‬ﻗَﺎَل ﯾَﻘ ُوُل ﻟَﮫ ُ أَﯾﱡو ُ‬ ‫ﻏَراﺋِ َ‬‫ﺷﯾَﺎَء َ‬ ‫ﻗَﺎَل ﻧَﻌَْم ﯾَﺎ أَﺑَﺎ ﺑَْﻛٍر ِإﻧﱠﮫ ُ ﯾَِﺟﯾﺋ ُﻧَﺎ ﺑِﺄ َ ْ‬
‫ﺳْﻛَراُن ِﻣَن‬ ‫ﺳِن ﻗَﺎَل ﻻَ ﯾ ُْﺟﻠَد ُ اﻟ ﱠ‬ ‫ﻋِن اْﻟَﺣ َ‬‫ﻋْﻣَرو ْﺑَن ﻋُﺑَْﯾٍد َرَوى َ‬ ‫ب ِإﱠن َ‬ ‫ب‪َ ،‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ اْﺑُن َزْﯾٍد‪ - ،‬ﯾَْﻌﻧِﻲ َﺣﱠﻣﺎدًا ‪ -‬ﻗَﺎَل ﻗِﯾَل ﻷ َﯾﱡو َ‬
‫ﺷﺎِﻋِر‪َ ،‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ ﺳُﻠَْﯾَﻣﺎُن ْﺑُن َﺣْر ٍ‬ ‫‪َ - ٧٧‬وَﺣدﱠﺛ َﻧِﻲ َﺣﱠﺟﺎ ُ‬
‫ج ْﺑُن اﻟ ﱠ‬
‫ﺳْﻛَراُن ِﻣَن اﻟﻧﱠﺑِﯾِذ ‪.‬‬ ‫ت اْﻟَﺣ َ‬
‫ﺳَن ﯾَﻘ ُوُل ﯾ ُْﺟﻠَد ُ اﻟ ﱠ‬ ‫ب أَﻧَﺎ َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫اﻟﻧﱠﺑِﯾِذ ‪ .‬ﻓَﻘَﺎَل َﻛذَ َ‬
‫ف‬‫ﻋﻠَﻰ ِدﯾﻧِِﮫ َﻛْﯾ َ‬ ‫ت َرُﺟﻼً ﻻَ ﺗ َﺄ َْﻣﻧ ُﮫ ُ َ‬
‫ﻰ ﯾَْوًﻣﺎ ﻓَﻘَﺎَل أََرأَْﯾ َ‬ ‫ﻋْﻣًرا ﻓَﺄ َْﻗﺑََل َ‬
‫ﻋﻠ َ ﱠ‬ ‫ب أَﻧِّﻲ آﺗِﻲ َ‬ ‫ﺳﻼﱠَم ْﺑَن أَﺑِﻲ ُﻣِطﯾٍﻊ‪ ،‬ﯾَﻘ ُوُل ﺑَﻠََﻎ أَﯾﱡو َ‬ ‫ت َ‬ ‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫ب‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬ ‫ج‪َ ،‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ ﺳُﻠَْﯾَﻣﺎُن ْﺑُن َﺣْر ٍ‬
‫‪َ - ٧٨‬وَﺣدﱠﺛ َﻧِﻲ َﺣﱠﺟﺎ ٌ‬
‫ﻋﻠَﻰ اْﻟَﺣِدﯾ ِ‬
‫ث‬ ‫ﺗ َﺄ َْﻣﻧ ُﮫ ُ َ‬
‫ث‪. ،‬‬ ‫ﻋْﻣُرو ْﺑُن ﻋُﺑَْﯾٍد‪ ،‬ﻗَْﺑَل أَْن ﯾ ُْﺣِد َ‬ ‫ﺳﻰ‪ ،‬ﯾَﻘ ُوُل َﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ َ‬ ‫ت أَﺑَﺎ ُﻣو َ‬ ‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬‫ي‪َ ،‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ ﺳُْﻔﯾَﺎُن‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬‫ب‪َ ،‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ اْﻟُﺣَﻣْﯾِد ﱡ‬ ‫ﺳﻠََﻣﺔ ُ ْﺑُن َ‬
‫ﺷﺑِﯾ ٍ‬ ‫‪َ - ٧٩‬وَﺣدﱠﺛ َﻧِﻲ َ‬
‫ﻋْﻧﮫ ُ َ‬
‫ﺷْﯾﺋ ًﺎ َوَﻣِّزْق ِﻛﺗ َﺎﺑِﻲ ‪.‬‬ ‫ب ِإﻟَ ﱠ‬
‫ﻰ ﻻَ ﺗ َْﻛﺗ ُْب َ‬ ‫ﺷْﯾﺑَﺔَ‪ ،‬ﻗَﺎِﺿﻲ َوا ِ‬
‫ﺳٍط ﻓََﻛﺗ َ َ‬ ‫ﻋْن أَﺑِﻲ َ‬ ‫ت ِإﻟَﻰ ﺷُْﻌﺑَﺔَ أَ ْ‬
‫ﺳﺄ َﻟ ُﮫ ُ َ‬ ‫ي‪َ ،‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ أَﺑِﻲ ﻗَﺎَل‪َ ،‬ﻛﺗ َْﺑ ُ‬ ‫‪َ - ٨٠‬ﺣدﱠﺛ َﻧِﻲ ﻋُﺑَْﯾد ُ ا ﱠ ِ‬
‫‪ْ n‬ﺑُن ُﻣﻌَﺎٍذ اْﻟﻌَْﻧﺑَِر ﱡ‬
‫ث ﻓَﻘَﺎَل‬ ‫ﺻﺎِﻟﺢٍ اْﻟُﻣِّر ّ‬
‫ي ِ‪ ،‬ﺑَِﺣِدﯾ ٍ‬ ‫ﻋْن َ‬ ‫ت َھﱠﻣﺎًﻣﺎ‪َ ،‬‬ ‫ب ‪َ .‬وَﺣدﱠﺛْ ُ‬ ‫ت‪ ،‬ﻓَﻘَﺎَل َﻛذَ َ‬ ‫ﻋْن ﺛ َﺎﺑِ ٍ‬‫ث َ‬ ‫ي ِ‪ ،‬ﺑَِﺣِدﯾ ٍ‬‫ﺻﺎِﻟﺢٍ اْﻟُﻣِّر ّ‬ ‫ﻋْن َ‬ ‫ﺳﻠََﻣﺔَ‪َ ،‬‬ ‫ت َﺣﱠﻣﺎدَ ْﺑَن َ‬ ‫ﻋﻔﱠﺎَن‪ ،‬ﻗَﺎَل َﺣدﱠﺛْ ُ‬ ‫ت َ‬ ‫ﻲ‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫‪َ - ٨١‬وَﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ اْﻟُﺣْﻠَواﻧِ ﱡ‬
‫ب‪.‬‬ ‫َﻛذَ َ‬
‫ت‬ ‫ب ‪ .‬ﻗَﺎَل أَﺑ ُو دَاُودَ ﻗ ُْﻠ ُ‬ ‫ﺳِن ْﺑِن ﻋَُﻣﺎَرةَ ﻓَِﺈﻧﱠﮫ ُ ﯾَْﻛِذ ُ‬ ‫ﻋِن اْﻟَﺣ َ‬ ‫ي َ‬ ‫ت َﺟِرﯾَر ْﺑَن َﺣﺎِزٍم ﻓَﻘ ُْل ﻟَﮫ ُ ﻻَ ﯾَِﺣﱡل ﻟََك أَْن ﺗ َْرِو َ‬ ‫ﻏْﯾﻼََن‪َ ،‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ أَﺑ ُو دَاُودَ‪ ،‬ﻗَﺎَل ﻗَﺎَل ِﻟﻲ ﺷُْﻌﺑَﺔ ُ اﯾ ِ‬ ‫‪َ - ٨٢‬وَﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ َﻣْﺣُﻣود ُ ْﺑُن َ‬
‫ﺻِّل‬‫ﻋﻠَﻰ ﻗَﺗْﻠَﻰ أ ُُﺣٍد ﻓَﻘَﺎَل ﻟَْم ﯾ ُ َ‬ ‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ n‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم َ‬ ‫ﺻﻠﱠﻰ اﻟﻧﱠﺑِ ﱡ‬ ‫ت ِﻟْﻠَﺣَﻛِم أَ َ‬‫ﺷْﻰٍء ﻗَﺎَل ﻗ ُْﻠ ُ‬ ‫ى َ‬ ‫ت ﻟَﮫ ُ ﺑِﺄ َ ِ ّ‬ ‫ﺻﻼً ‪ .‬ﻗَﺎَل ﻗ ُْﻠ ُ‬ ‫ﺷﯾَﺎَء ﻟَْم أَِﺟْد ﻟََﮭﺎ أَ ْ‬‫ﻋِن اْﻟَﺣَﻛِم ﺑِﺄ َ ْ‬‫ف ذَاَك ﻓَﻘَﺎَل َﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ َ‬ ‫ِﻟﺷُْﻌﺑَﺔَ َوَﻛْﯾ َ‬
‫ﺻﻠﱠﻰ‬ ‫ت ِﻟْﻠَﺣَﻛِم َﻣﺎ ﺗ َﻘ ُوُل ﻓِﻲ أَْوﻻَِد اﻟِّزﻧَﺎ ﻗَﺎَل ﯾ ُ َ‬ ‫ﻋﻠَْﯾِﮭْم َودَﻓَﻧَُﮭْم ‪ .‬ﻗ ُْﻠ ُ‬‫ﺻﻠﱠﻰ َ‬ ‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ n‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم َ‬ ‫ﻋﺑﱠﺎٍس ِإﱠن اﻟﻧﱠﺑِ ﱠ‬ ‫ﻋِن اْﺑِن َ‬ ‫ﺳٍم َ‬ ‫ﻋْن ِﻣْﻘ َ‬ ‫ﻋِن اْﻟَﺣَﻛِم َ‬ ‫ﺳُن ْﺑُن ﻋَُﻣﺎَرةَ َ‬ ‫ﻋﻠَْﯾِﮭْم ‪ .‬ﻓَﻘَﺎَل اْﻟَﺣ َ‬‫َ‬
‫ﻲ‪.‬‬ ‫ﻋْن َ‬
‫ﻋِﻠ ٍّ‬ ‫ﻋْن ﯾَْﺣﯾَﻰ ْﺑِن اْﻟَﺟﱠزاِر َ‬ ‫ﺳُن ْﺑُن ﻋَُﻣﺎَرةَ َﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ اْﻟَﺣَﻛُم َ‬ ‫ي ِ ‪ .‬ﻓَﻘَﺎَل اْﻟَﺣ َ‬ ‫ﺻِر ّ‬ ‫ﺳِن اْﻟﺑَ ْ‬‫ﻋِن اْﻟَﺣ َ‬ ‫ث َﻣْن ﯾ ُْرَوى ﻗَﺎَل ﯾ ُْرَوى َ‬ ‫ت ِﻣْن َﺣِدﯾ ِ‬ ‫ﻋﻠَْﯾِﮭْم ‪ .‬ﻗ ُْﻠ ُ‬ ‫َ‬
‫ت ِزﯾَﺎدَ ْﺑَن‬ ‫ﻋْن َﺧﺎِﻟِد ْﺑِن َﻣْﺣد ُوجٍ ‪َ .‬وﻗَﺎَل ﻟَِﻘﯾ ُ‬ ‫ﺷْﯾﺋ ًﺎ َوﻻَ َ‬‫ﻋْﻧﮫ ُ َ‬
‫ي َ‬ ‫ت أَﻻ ﱠ أَْرِو َ‬‫ت ﯾَِزﯾدَ ْﺑَن َھﺎُروَن‪َ . ،‬وذََﻛَر ِزﯾَﺎدَ ْﺑَن َﻣْﯾُﻣوٍن ﻓَﻘَﺎَل َﺣﻠَْﻔ ُ‬ ‫ﻲ‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫‪َ - ٨٣‬وَﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ اْﻟَﺣ َ‬
‫ﺳُن اْﻟُﺣْﻠَواﻧِ ﱡ‬
‫ب ‪ .‬ﻗَﺎَل‬ ‫ﺳِن ‪َ .‬وَﻛﺎَن ﯾَْﻧﺳُﺑ ُُﮭَﻣﺎ ِإﻟَﻰ اْﻟَﻛِذ ِ‬ ‫ﻋِن اْﻟَﺣ َ‬ ‫ت ِإﻟَْﯾِﮫ ﻓََﺣدﱠﺛ َﻧِﻲ ﺑِِﮫ َ‬
‫ق ﺛ ُﱠم ﻋُْد ُ‬ ‫ت ِإﻟَْﯾِﮫ ﻓََﺣدﱠﺛ َﻧِﻲ ﺑِِﮫ َ‬
‫ﻋْن ُﻣَوِّر ٍ‬ ‫ﻲ ﺛ ُﱠم ﻋُْد ُ‬‫ﻋْن ﺑَْﻛٍر اْﻟُﻣَزﻧِ ِّ‬‫ث ﻓََﺣدﱠﺛ َﻧِﻲ ﺑِِﮫ َ‬ ‫ﻋْن َﺣِدﯾ ٍ‬‫ﺳﺄ َْﻟﺗ ُﮫ ُ َ‬
‫َﻣْﯾُﻣوٍن ﻓَ َ‬
‫ب‪.‬‬ ‫ت ِﻋْﻧدَهُ ِزﯾَﺎدَ ْﺑَن َﻣْﯾُﻣوٍن ﻓَﻧَ َ‬
‫ﺳﺑَﮫ ُ ِإﻟَﻰ اْﻟَﻛِذ ِ‬ ‫ﺻَﻣِد َوذََﻛْر ُ‬‫ﻋْﺑدَ اﻟ ﱠ‬
‫ت َ‬ ‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬‫ﻲ َ‬ ‫اْﻟُﺣْﻠَواﻧِ ﱡ‬
76- Bize Ubeydullah b. Ömer el-Kavâriri de rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Hammâd b. Zeyd rivâyet etti. Dedi ki: «Bir adam Eyyûb'un dersine devam ediyor; ondan hadîs
dinliyordu. Bir ara Eyyûb onu görmez oldu ve soruşturdu. Kendisine: Ya Ebâ Bekr, o şimdi Amr b. Ubey'de devam ediyor, dediler. Hammâd dedi ki: — Bir gün ben
Eyyûb'la beraber bulunuyordum. Erken erken çarşıya çıkmıştık. O adam Eyyûb'un karşısına çıkıverdi. Eyyûb ona selâm verdi; ve hatırını sordu. Sonra ona: «Senin şu
herife devam ettiğini duydum.» dedi. — Hammâd: adım da söyledi yani Amr diye tasrîh etti; diyor.— Adam: «Evet yâ Ebâ Bekr öyle. Çünkü o bize garip garib bir
şeyler getiriyor.» dedi. Eyyûb ona: Biz de ancak ve ancak bu garib şeylerden kaçıyoruz ya! —yahud korkuyoruz ya! — diye mukabele etti.
77- Bana Haccâc b. Şâir dahi rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Süleyman b. Harb rivâyet etti). (Dedi ki): Bize İbn Zeyd yani Hammâd rivâyet etti: Dedi ki: Eyyûba: «Amr b.
Ubeyd, Hasan'ın: Şıradan sarhoş olana dayak vurulmaz, dediğini rivâyet etti.» dediler. Bunun üzerine Eyyûb. -Amr yalan söylemiş. Ben Hasanı: Şıradan sarhoş olana
dayak vurulur, derken) işittim» dedi.
78- Bana Haccâc da rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Süleyman b. Harb rivâyet etti. Dedi ki: Sellâm b. Ebî Mutî'i şunları söylerken işittim: «Benim Amr'a gedirdiğimi Eyyûb
duymuş, da bir gün bana geldi; ve: — Söyle bakalım, dindarlığına emîn olmadığın bir adama hadis hususunda nasıl emniyet edebiliyorsun? dedi.»
79- Bana Selemetü'bnü Şebîb dahi rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Humeydî rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Süfyân rivâyet etti. Dedi ki: «Ebû Mûsa'yı: Bize Amr b. Ubeyd
mu'tezilî olmazdan evvel hadîs rivâyet etmiştir, derken işittim.»
80- Bana Ubeydullah b. Muâz el-Anberî rivâyet etti (Dedi ki): Bize babam rivâyet etti. Dedi ki: «Şu'be'ye bir mektup yazarak Vâsıt kadısı Ebû Şeybe'yi sordum. Bana
şu cevâbı yazdı: Ondan biç bir şey yazma! Benim mektubumu da yırt!
81- Bize El-Hulvâni de rivâyet etti. Dedi ki: Affân'ı dinledim. Şunları söyledi Hammad b. Seleme'ye Salih el-Mürri'nin Sâbit'den rivâyet ettiği bir hadîsi rivâyet ettim:
Yalan söylemiş, dedi. Hemmam'a dahi Salih el-Mürri'den bir hadîs söyledim. (O da): Yalan söylemiş, dedi.
82- Bize Mabmud b. Gaylân dahi rivâyet eti. (Dedi ki): Bize Ebû Dâvûd rivâyet etti. Dedi ki: «Şu'be bana: Cerîr b. Hâzim'e git de ona: Hasan b. Umara dan rivâyette
bulunman sana helâl olmaz; çünkü o yalan söyler; diye anlat, dedi. Ben Şu'be'ye: Bu nasıl olur? dedim. Bize el-Hakem'den, asıllarını bulamadığım bir çok şeyler
rivâyet etti, cevabını verdi. Neler rivâyet etti? dedim. Şunları söyledi: el-Hakem'e: Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) Uhud şehidlerinin üzerine cenaze namazı
kıldı mı? diye sordum: Onların üzerine namaz kılmadı, diye cevap verdi, Arkasından el-Hasen b. Umara: el-Hakem'den, o da Mîksem'den, o da İbn Abbâs'dan naklen
Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) onların üzerine cenaze namazı kılmış; ve kendilerini defnetmiştir, dedi. el-Hakem'e: Zinadan doğan çocuklar hakkında ne
dersin? diye sordum: «Onların üzerine cenaze namazı kılınır.» dedi. (Bu) kimin hadîsinden rivâyet olunuyor? dedim. «Hasan-ı Basrî'den rivâyet olunuyor.» dedi. el-
Hasen b. Umara ise: «Bize el-Hakem, Yahya b. el-Cezzâr' dan, o da Alî'den naklen rivâyet etti.» dedi.
83- Bize el-Hasen el-Hulvâni de rivâyet etti. Dedi ki: «Yezîd b. Harun'u dinledim. Ziyâd b. Meymun'u anarak: ondan ve Hâlid b. Mahdûc dan hiç bir şey rivâyet
etmeyeceğime yemin verdim; dedi. Ve şunu ilâve etti: Ziyâd b. Meymun'la görüştüm. Kendisine bir hadîs de sordum. O, hadîsi bana Bekr el-Müzeni den rivâyet etti.
Sonra kendisine tekrar müracaat eyledim. Bu sefer onu bana Müverrik dan rivâyet etti. Bilâhare yine müracaatta bulundum. Bu sefer de onu bana el-Hasen'den
rivâyet etti. Yezîd b. Hârûn (Halid b. Mahdûc ile Ziyâd b. Meymun'un) ikisini de yalancılığa nisbet ederdi. el-Hulvânî dedi ki Ben Abdüssamed’i dinledim: Ve yanında
Ziyad b. Meymun'u andım da onu yalancılığa nisbet eyledi.»
 ‫ﺿُر ْﺑُن ﺷَُﻣْﯾٍل ﻗَﺎَل‬ ‫طﺎَرِة اﻟﱠِذي َرَوى ﻟَﻧَﺎ اﻟﻧﱠ ْ‬ ‫ث اْﻟﻌَ ﱠ‬ ‫ﺳَﻣْﻊ ِﻣْﻧﮫ ُ َﺣِدﯾ َ‬ ‫ﺻوٍر ﻓََﻣﺎ ﻟََك ﻟَْم ﺗ َ ْ‬ ‫ﻋﺑﱠﺎِد ْﺑِن َﻣْﻧ ُ‬ ‫ﻋْن َ‬ ‫ت َ‬ ‫ﻲ ﻗَْد أَْﻛﺛ َْر َ‬ ‫ﺳ ِّ‬ ‫ت ﻷ َﺑِﻲ دَاُودَ اﻟ ﱠ‬
‫طﯾَﺎِﻟ ِ‬ ‫ﻏْﯾﻼََن‪ ،‬ﻗَﺎَل ﻗ ُْﻠ ُ‬ ‫‪َ - ٨٤‬وَﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ َﻣْﺣُﻣود ُ ْﺑُن َ‬
‫ﻋﻠَْﯾِﮫ‬‫ب اﱠ‪َ ُn‬‬ ‫س ﯾَﺗ ُو ُ‬ ‫ب أَﻟَْﯾ َ‬ ‫ﻋْن أَﻧٍَس ﻓَﻘَﺎَل أََرأَْﯾﺗ َُﻣﺎ َرُﺟﻼً ﯾ ُْذﻧِ ُ‬
‫ب ﻓَﯾَﺗ ُو ُ‬ ‫ث اﻟﱠﺗِﻲ ﺗ َْرِوﯾَﮭﺎ َ‬ ‫ﺳﺄ َْﻟﻧَﺎهُ ﻓَﻘ ُْﻠﻧَﺎ ﻟَﮫ ُ َھِذِه اﻷ ََﺣﺎِدﯾ ُ‬‫ي ٍ ﻓَ َ‬ ‫ﻋْﺑد ُ اﻟﱠرْﺣَﻣِن ْﺑُن َﻣْﮭِد ّ‬ ‫ت ِزﯾَﺎدَ ْﺑَن َﻣْﯾُﻣوٍن َو َ‬ ‫ﺳﻛُْت ﻓَﺄ َﻧَﺎ ﻟَِﻘﯾ ُ‬
‫ﻲا ْ‬‫ِﻟ َ‬
‫ﻋْﺑد ُ‬ ‫ﺳﺎ ‪ .‬ﻗَﺎَل أَﺑ ُو دَاُودَ ﻓَﺑَﻠَﻐَﻧَﺎ ﺑَْﻌد ُ أَﻧﱠﮫ ُ ﯾَْرِوي ﻓَﺄ َﺗ َْﯾﻧَﺎهُ أَﻧَﺎ َو َ‬ ‫ق أَﻧَ ً‬‫س ﻓَﺄ َْﻧﺗ َُﻣﺎ ﻻَ ﺗ َْﻌﻠََﻣﺎِن أَﻧِّﻲ ﻟَْم أَْﻟ َ‬
‫ت ِﻣْن أَﻧٍَس ِﻣْن ذَا ﻗَِﻠﯾﻼً َوﻻَ َﻛﺛِﯾًرا ِإْن َﻛﺎَن ﻻَ ﯾَْﻌﻠَُم اﻟﻧﱠﺎ ُ‬ ‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬‫ﻗَﺎَل ﻗ ُْﻠﻧَﺎ ﻧَﻌَْم ‪ .‬ﻗَﺎَل َﻣﺎ َ‬
‫ث ‪ .‬ﻓَﺗ ََرْﻛﻧَﺎهُ ‪.‬‬ ‫ب ‪ .‬ﺛ ُﱠم َﻛﺎَن ﺑَْﻌد ُ ﯾ َُﺣ ِدّ ُ‬‫اﻟﱠرْﺣَﻣِن ﻓَﻘَﺎَل أَﺗ ُو ُ‬
‫‪ n‬ﺻﻠّﻰ اّ‪n‬‬ ‫ﻋْﺑدَ اْﻟﻘ ُدﱡوِس ﯾَﻘ ُوُل ﻧََﮭﻰ َرﺳُوُل ا ﱠ ِ‬ ‫ت َ‬ ‫ﺷﺑَﺎﺑَﺔ ُ َو َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫ﻋﻘَﻠَﺔَ ‪ .‬ﻗَﺎَل َ‬ ‫ﻋْﺑد ُ اْﻟﻘ ُدﱡوِس ﯾ َُﺣ ِدّﺛ ُﻧَﺎ ﻓَﯾَﻘ ُوُل ﺳَُوْﯾد ُ ْﺑُن َ‬ ‫ﺷﺑَﺎﺑَﺔَ‪ ،‬ﻗَﺎَل َﻛﺎَن َ‬ ‫ت َ‬ ‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫ﻲ‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬ ‫ﺳٌن اْﻟُﺣْﻠَواﻧِ ﱡ‬‫‪َ - ٨٥‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ َﺣ َ‬
‫ح‪.‬‬ ‫ﻋﻠَْﯾِﮫ اﻟﱠرْو ُ‬ ‫ﺷْﻰٍء َھذَا ﻗَﺎَل ﯾَْﻌﻧِﻲ ﺗ ُﺗ ﱠَﺧذ ُ ﻛُﱠوة ٌ ﻓِﻲ َﺣﺎﺋٍِط ِﻟﯾَْدُﺧَل َ‬ ‫ى َ‬ ‫ﺿﺎ ‪ .‬ﻗَﺎَل ﻓَِﻘﯾَل ﻟَﮫ ُ أَ ﱡ‬‫ﻋْر ً‬ ‫ح َ‬‫ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم أَﱠن ﯾ ُﺗ ﱠَﺧذَ اﻟﱠرْو ُ‬
‫ي ْﺑُن ِھﻼٍَل ﺑِﺄ َﯾﱠﺎٍم َﻣﺎ َھِذِه اْﻟﻌَْﯾُن اْﻟَﻣﺎِﻟَﺣﺔ ُ اﻟﱠﺗِﻲ ﻧَﺑَﻌَْت ﻗِﺑَﻠَﻛُْم‬ ‫س َﻣْﮭِد ﱡ‬ ‫ت َﺣﱠﻣﺎدَ ْﺑَن َزْﯾٍد‪ ،‬ﯾَﻘ ُوُل ِﻟَرُﺟٍل ﺑَْﻌدَ َﻣﺎ َﺟﻠَ َ‬ ‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫ي‪ ،‬ﯾَﻘ ُوُل َ‬ ‫‪ْ n‬ﺑَن ﻋَُﻣَر اْﻟﻘََواِرﯾِر ﱠ‬ ‫ت ﻋُﺑَْﯾدَ ا ﱠ ِ‬‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬‫ﺳِﻠٌم َو َ‬‫‪ - ٨٦‬ﻗَﺎَل ُﻣ ْ‬
‫ﺳَﻣﺎِﻋﯾَل ‪.‬‬ ‫ﻗَﺎَل ﻧَﻌَْم ﯾَﺎ أَﺑَﺎ ِإ ْ‬
‫ﻋﯾﱠﺎٍش ﻓَﻘََرأَهُ َ‬
‫ﻋﻠ َ ﱠ‬
‫ﻰ‪.‬‬ ‫ت ﺑِِﮫ أَﺑَﺎَن ْﺑَن أَﺑِﻲ َ‬
‫ث ِإﻻ ﱠ أَﺗ َْﯾ ُ‬ ‫ﻋَواﻧَﺔَ‪ ،‬ﻗَﺎَل َﻣﺎ ﺑَﻠَﻐَﻧِﻲ َ‬
‫ﻋِن اْﻟَﺣ َ‬
‫ﺳِن‪َ ،‬ﺣِدﯾ ٌ‬ ‫ت أَﺑَﺎ َ‬ ‫ﻋﻔﱠﺎَن‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫ت َ‬ ‫ﻲ‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫‪َ - ٨٧‬وَﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ اْﻟَﺣ َ‬
‫ﺳُن اْﻟُﺣْﻠَواﻧِ ﱡ‬
‫ت َﺣْﻣَزةَ ﻓَﺄ َْﺧﺑََرﻧِﻲ أَﻧﱠﮫ ُ‬‫ﻲ ﻓَﻠَِﻘﯾ ُ‬ ‫ﻋِﻠ ﱞ‬‫ث ‪ .‬ﻗَﺎَل َ‬ ‫ف َﺣِدﯾ ٍ‬ ‫ﻋﯾﱠﺎٍش ﻧَْﺣًوا ِﻣْن أَْﻟ ِ‬ ‫ت‪ِ ،‬ﻣْن أَﺑَﺎَن ْﺑِن أَﺑِﻲ َ‬ ‫ت أَﻧَﺎ َوَﺣْﻣَزة ُ اﻟﱠزﯾﱠﺎ ُ‬ ‫ﺳِﮭٍر‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫ﻲ ْﺑُن ُﻣ ْ‬ ‫ﺳِﻌﯾٍد‪َ ،‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ َ‬
‫ﻋِﻠ ﱡ‬ ‫‪َ - ٨٨‬وَﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ ﺳَُوْﯾد ُ ْﺑُن َ‬
‫ﺳﺗ ﱠﺔً ‪.‬‬
‫ﺳﺔً أَْو ِ‬ ‫ﺳﯾًرا َﺧْﻣ َ‬ ‫ﺷْﯾﺋ ًﺎ ﯾَ ِ‬‫ف ِﻣْﻧَﮭﺎ ِإﻻ ﱠ َ‬ ‫ﻋَر َ‬ ‫ﺳِﻣَﻊ ِﻣْن أَﺑَﺎَن ﻓََﻣﺎ َ‬ ‫ﻋﻠَْﯾِﮫ َﻣﺎ َ‬‫ض َ‬ ‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ n‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ﻓِﻲ اْﻟَﻣﻧَﺎِم ﻓَﻌََر َ‬ ‫َرأَى اﻟﻧﱠﺑِ ﱠ‬
‫ﻋْﻧﮫ ُ َﻣﺎ‬
‫ﻋِن اْﻟَﻣْﻌُروﻓِﯾَن‪َ ،‬وﻻَ ﺗ َْﻛﺗ ُْب َ‬ ‫ﻋْن ﺑَِﻘﯾﱠﺔَ‪َ ،‬ﻣﺎ َرَوى َ‬ ‫ي اْﻛﺗ ُْب َ‬ ‫ق اْﻟﻔََزاِر ﱡ‬
‫ﺳَﺣﺎ َ‬‫ي ٍ‪ ،‬ﻗَﺎَل ﻗَﺎَل ِﻟﻲ أَﺑ ُو ِإ ْ‬ ‫ﻲ‪ ،‬أَْﺧﺑََرﻧَﺎ َزَﻛِرﯾﱠﺎُء ْﺑُن َ‬
‫ﻋِد ّ‬ ‫ﻋْﺑِد اﻟﱠرْﺣَﻣِن اﻟدﱠاِرِﻣ ﱡ‬ ‫‪ْ n‬ﺑُن َ‬ ‫‪َ - ٨٩‬ﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ َ‬
‫ﻋْﺑد ُ ا ﱠ ِ‬
‫ﻋْن َ‬
‫ﻏْﯾِرِھْم‪. ،‬‬ ‫ﻋِن اْﻟَﻣْﻌُروﻓِﯾَن‪َ ،‬وﻻَ َ‬ ‫ﻋﯾﱠﺎٍش‪َ ،‬ﻣﺎ َرَوى َ‬ ‫ﺳَﻣﺎِﻋﯾَل ْﺑِن َ‬ ‫ﻏْﯾِر اْﻟَﻣْﻌُروﻓِﯾَن‪َ ،‬وﻻَ ﺗ َْﻛﺗ ُْب َ‬
‫ﻋْن ِإ ْ‬ ‫ﻋْن َ‬ ‫َرَوى َ‬
‫ﺳِّﻣﻲ اْﻟﻛُﻧَﻰ َﻛﺎَن دَْھًرا‬ ‫ﻲ َوﯾ ُ َ‬ ‫ﺳﺎِﻣ َ‬ ‫‪ n‬ﻗَﺎَل ﻗَﺎَل اْﺑُن اْﻟُﻣﺑَﺎَرِك ﻧِْﻌَم اﻟﱠرُﺟُل ﺑَِﻘﯾﱠﺔ ُ ﻟَْوﻻَ أَﻧﱠﮫ ُ َﻛﺎَن ﯾَْﻛﻧِﻲ اﻷ َ َ‬ ‫ﻋْﺑِد ا ﱠ ِ‬
‫ب َ‬ ‫ﺻَﺣﺎ ِ‬ ‫ض‪ ،‬أَ ْ‬‫ت ﺑَْﻌ َ‬ ‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬‫ﻲ‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬ ‫ق ْﺑُن ِإْﺑَراِھﯾَم اْﻟَﺣْﻧَظِﻠ ﱡ‬ ‫ﺳَﺣﺎ ُ‬ ‫‪َ - ٩٠‬وَﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ ِإ ْ‬
‫ﻋْﺑد ُ اْﻟﻘ ُدﱡوِس ‪.‬‬ ‫ﻲ ﻓَﻧََظْرﻧَﺎ ﻓَِﺈذَا ھَُو َ‬ ‫ﻋْن أَﺑِﻲ َ‬
‫ﺳِﻌﯾٍد اْﻟُوَﺣﺎِظ ِّ‬ ‫ﯾ َُﺣ ِدّﺛ ُﻧَﺎ َ‬
‫ﺳِﻣْﻌﺗ ُﮫ ُ ﯾَﻘ ُوُل ﻟَﮫ ُ َﻛذﱠا ٌ‬
‫ب‪.‬‬ ‫ﺢ ﺑِﻘَْوِﻟِﮫ َﻛذﱠا ٌ‬
‫ب ِإﻻ ﱠ ِﻟﻌَْﺑِد اْﻟﻘ ُدﱡوِس ﻓَِﺈﻧِّﻲ َ‬ ‫ق‪ ،‬ﯾَﻘ ُوُل َﻣﺎ َرأَْﯾ ُ‬
‫ت اْﺑَن اْﻟُﻣﺑَﺎَرِك ﯾ ُْﻔِﺻ ُ‬ ‫ﻋْﺑدَ اﻟﱠرﱠزا ِ‬
‫ت َ‬ ‫ي‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫‪َ - ٩١‬وَﺣدﱠﺛ َﻧِﻲ أَْﺣَﻣد ُ ْﺑُن ﯾ ُوﺳُ َ‬
‫ف اﻷ َْزِد ﱡ‬
‫ﺳﻌ ُوٍد ﺑِِﺻ ِﻔّﯾَن ‪ .‬ﻓَﻘَﺎَل أَﺑ ُو‬ ‫ﻋﻠَْﯾﻧَﺎ اْﺑُن َﻣ ْ‬ ‫ت أَﺑَﺎ ﻧ ُﻌَْﯾٍم‪َ . ،‬وذََﻛَر اْﻟُﻣﻌَﻠﱠﻰ ْﺑَن ﻋُْرﻓَﺎَن ﻓَﻘَﺎَل ﻗَﺎَل َﺣدﱠﺛ َﻧَﺎ أَﺑ ُو َواﺋٍِل‪ ،‬ﻗَﺎَل َﺧَرَج َ‬ ‫ﻲ‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫‪ْ n‬ﺑُن َ‬
‫ﻋْﺑِد اﻟﱠرْﺣَﻣِن اﻟدﱠاِرِﻣ ﱡ‬ ‫‪َ - ٩٢‬وَﺣدﱠﺛ َﻧِﻲ َ‬
‫ﻋْﺑد ُ ا ﱠ ِ‬
‫ت‬‫ث ﺑَْﻌدَ اْﻟَﻣْو ِ‬ ‫ﻧ ُﻌَْﯾٍم أَﺗ َُراهُ ﺑ ُِﻌ َ‬
‫ت ‪ .‬ﻗَﺎَل ﻓَﻘَﺎَل‬ ‫س ﺑِﺛ َْﺑ ٍ‬ ‫ت ِإﱠن َھذَا ﻟَْﯾ َ‬ ‫ﻋْن َرُﺟٍل‪ ،‬ﻓَﻘ ُْﻠ ُ‬
‫ث َرُﺟٌل‪َ ،‬‬ ‫ﺳَﻣﺎِﻋﯾَل اْﺑِن ﻋُﻠَﯾﱠﺔَ ﻓََﺣدﱠ َ‬ ‫ﺳِﻠٍم‪ ،‬ﻗَﺎَل ﻛُﻧﱠﺎ ِﻋْﻧدَ ِإ ْ‬
‫ﻋﻔﱠﺎَن ْﺑِن ُﻣ ْ‬‫ﻋْن َ‬ ‫ﻲ‪ِ ،‬ﻛﻼَھَُﻣﺎ َ‬‫ﺳٌن اْﻟُﺣْﻠَواﻧِ ﱡ‬
‫ﻲ‪َ ،‬وَﺣ َ‬ ‫ﻋْﻣُرو ْﺑُن َ‬
‫ﻋِﻠ ٍّ‬ ‫‪َ - ٩٣‬ﺣدﱠﺛ َﻧِﻲ َ‬
‫ت‪.‬‬ ‫ﺳَﻣﺎِﻋﯾُل َﻣﺎ اْﻏﺗ َﺎﺑَﮫ ُ ‪َ .‬وﻟَِﻛﻧﱠﮫ ُ َﺣَﻛَم أَﻧﱠﮫ ُ ﻟَْﯾ َ‬
‫س ﺑِﺛ َْﺑ ٍ‬ ‫اﻟﱠرُﺟُل اْﻏﺗ َْﺑﺗ َﮫ ُ ‪ .‬ﻗَﺎَل ِإ ْ‬
84- Bize Mahmûd b. Gaylân da rivâyet etti. Dedi ki: «Ebû Dâvûd et-Tayâlisî'ye şunu söyledim: Abbâd b. Mansur'dan çok hadîs rivâyet ettin. Acaba bize Nadr b. Şümeyl'in rivâyet
ettiği Attâre hadîsini ondan niçin dinlemedin? Bana şu cevabı verdi: «Sus! Zîra ben ve Abdurrahman b. Mehdi, Ziyâd b. Meymun'la görüştük de kendisine sorduk: Bu rivâyet
ettiğin hadîsler hep Enes'den midir? dedik. Bize cevaben; Ne dersiniz, bir adam günah işler de arkasından tevbe ederse Allah onun tevbesini kabul etmez mi? dedi. Evet, eder;
dedik. Ben Enes'den hadîs namına az veya çok hiç bir şey işitmedim. Benim Enes'e yetişmediğimi başkaları bilmiyorsa siz de mi bilmiyorsunuz?» dedi. Ebu Dâvud Dedi ki
Bundan bir müddet sonra onun yine Enes'den hadîs rivâyet etmekde olduğunu duyduk. Ve yine Abdurrahman'la ikimiz ona gittik. (Bize) yine: Tevbe ediyorum, dedi. Fakat bir
müddet sonra tekrar rivâyet etmeğe başladı. Artık biz de kendisini terk ettik.
85- Bize Hasen el- Hulvânî rivâyet etti. Dedi ki: Şebâbe'yi dinledim. Şunları söyledi: Abdülkuddüs bize hadîs rivâyet eder ve (râvînin ismini) Süveyd b. Akale diye telâffuz eylerdi.
Şebâbe: Ben de Abdülkuddûs'ü: «Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) rüzgârın mal edinilmesini yasak etti; derken işittim.» dedi. Kendisine: «Bu nasıl şey?» dediler. «Yani
rüzgâr girsin diye duvarda bir delik açılır... dedi.
86- Müslim der ki: «Ben de Ubeydullah b. Ömer el-Kavârirî'yi Şöyle derken işittim: — Hammâd b. Zeyd'den dinledim. Mehdî b. Hilâl ders okutmağa oturduktan bir kaç gün
sonra Hammâd bir adama: «Sizin taraftan kaynayan bu tuzlu kaynak nedir?» diyordu. O zât: «Evet yâ Ebâ İsmâîl» diye cevap verdi.
87- Bize el-Hasen el-Hulvânî de rivâyet etti Dedi ki: Ben Affândan dinledim dedi ki. Ben Ebû Avâne'nin şunu söylediğini işittim: Bana Hasan'dan hiç bir hadîs ulaşmamıştır ki,
onu Ebân b. Ebî Ayyâş'a arzetmiş olmayayım. Ebân hemen o hadîsi bana okuyuverirdi.
88- Bize Süveyd b. Saîd rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Alî b. Müshir rivâyet etti. Dedi ki: Ben ve Hamzetü-z-Zeyyât, Ebân b. Ebî Ayyaş'dan bin kadar hadîs dinledik: Alî Dedi ki: «Az
sonra Hamza'ya rastladım. Bana rü'yasında Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'i gördüğünü ve Ebân'dan işittiklerini kendisine arzettiğini fakat bunlardan ancak pek azını,
beş veya altı hadîsi tanıdığını haber verdi.
89- Bize Abdullah b. Abdirrahman ed-Dârimî rivâyet etti: (Dedi ki): — Bize Zekeriyyâ b. Adiy haber verdi. Şöyle dedi: Bana Ebû İshâk El-Fezârî: «Bakiyye'nin ma'ruf zevattan
rivâyet ettiği hadîslerini yaz; ma'ruf olmayanlardan rivâyet ettiklerini yazma'. İsmail b. Ayyâş'ın ise ma'ruflardan olsun olmasın hiç bir rivâyetini yazma!» dedi.
90- Bize İshak b. İbrahim el. Hanzalî dahi rivâyet etti. Dedi ki: Abdullah (İbn'l-Mubârek)’in bir arkadaşından işitim. Şunları söyledi: Abdullahi'bnü'l-Mubârek: «Bakıyye, ne iyi
adamdır, ama isimleri künye, künyeleri de isim yerine kullanması olmasa! Bir zamanlar bize Ebû Saîd el-Vuhâzî'den hadîs rivâyet ediyordu. (Bu zatın sika olduğunu) tahkik ettik.
Bir de baktık ki Abdülkuddûs imiş.» dedi.
91- Bana Ahmed b. Yusuf el-Ezdi de. rivâyet etti. Dedi ki: Abdürrazzak'i şunları söylerken işittim: Ben İbnü'l-Mubârek'in Abdülkuddûs'den başkası için açıktan açığa yalancıdır
dediğini görmedim. Ama onun için «yalancıdır.» derken işittim.
92- Bana Abdullah b. Abdirrahman ed- Dârimî dahi rivâyet etti. Dedi ki: Ebû Nuaym'ı dinledim. el-Muallâ b. Urfan'i da anarak şunları söyledi: el-Muallâ dedi ki: Bize Ebû Vâil
rivâyet etti ve: Sıffîn'de iken yanımıza İbn Mes'ud çıkageldi; dedi. Bunun Üzerine Ebû Nuaym: «İbn Mes'ud Öldükten sonra dirildi mi dersin? şeklinde mukabelede bulundu.
93- Bana Amr b. Alî ile Hasen el-Hulvâni, ikisi birden Affân b. Müslim'den rivâyet ettiler: Affân Şöyle dedi: İsmail b. Uleyye'nin yanında idik. Derken bir zât birinden hadîs
rivâyet etti. Ben hemen: «Bu adam mevsuk değildir.» dedim. O zât: «Adamı gıybet ettin.» dedi. İsmail: «Hayır, onu gıybet etmedi, ancak mevsuk olmadığına hüküm verdi»
dedi.
‫ﺻﺎِﻟﺢٍ‪َ ،‬ﻣْوﻟَﻰ‬ ‫ﻋْن َ‬ ‫ﺳﺄ َْﻟﺗ ُﮫُ َ‬ ‫ب‪ ،‬ﻓََﻘﺎَل ﻟَْﯾ َ‬
‫س ﺑِﺛَِﻘٍﺔ ‪َ .‬و َ‬ ‫ﺳﯾ ﱠ ِ‬‫ﺳِﻌﯾِد ْﺑِن اْﻟُﻣ َ‬ ‫ﻋْن َ‬ ‫ﻋْﺑِد اﻟﱠرْﺣَﻣِن اﻟﱠِذي‪ ،‬ﯾَْرِوي َ‬ ‫ﻋْن ُﻣَﺣﱠﻣِد ْﺑِن َ‬ ‫ت َﻣﺎِﻟَك ْﺑَن أ َﻧٍَس َ‬ ‫ﺳﺄ َْﻟ ُ‬
‫ﺷُر ْﺑُن ﻋَُﻣَر‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬ ‫ﻲ‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ ﺑِ ْ‬‫‪َ - ٩٤‬وَﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ أ َﺑ ُو َﺟْﻌﻔٍَر اﻟد ﱠاِرِﻣ ﱡ‬
‫ﺳﺄ َْﻟ ُ‬
‫ت‬ ‫س ﺑِﺛَِﻘٍﺔ ‪َ .‬و َ‬ ‫ﻋْن َﺣَراِم ْﺑِن ﻋُﺛَْﻣﺎَن ﻓَﻘَﺎَل ﻟَْﯾ َ‬ ‫ﺳﺄ َْﻟﺗ ُﮫُ َ‬
‫س ﺑِﺛِﻘٍَﺔ ‪َ .‬و َ‬ ‫ب ﻓَﻘَﺎَل ﻟَْﯾ َ‬ ‫ﻋْن ﺷُْﻌﺑََﺔ اﻟﱠِذي َرَوى َ‬
‫ﻋْﻧﮫُ اْﺑُن أ َﺑِﻲ ِذﺋْ ٍ‬ ‫ﺳﺄ َْﻟﺗ ُﮫُ َ‬
‫س ﺑِﺛِﻘٍَﺔ ‪َ .‬و َ‬ ‫ﻋْن أ َﺑِﻲ اْﻟُﺣَوْﯾِر ِ‬
‫ث ﻓَﻘَﺎَل ﻟَْﯾ َ‬ ‫ﺳﺄ َْﻟﺗ ُﮫُ َ‬ ‫اﻟﺗ ﱠْوأ ََﻣِﺔ ﻓَﻘَﺎَل ﻟَْﯾ َ‬
‫س ﺑِﺛِﻘٍَﺔ ‪َ .‬و َ‬
‫ت ﻻَ ‪ .‬ﻗَﺎَل ﻟَْو َﻛﺎَن ﺛَِﻘﺔً ﻟََرأ َْﯾﺗ َﮫُ ﻓِﻲ ﻛُﺗ ُﺑِﻲ ‪.‬‬ ‫ﺳَﻣﮫُ ﻓََﻘﺎَل َھْل َرأ َْﯾﺗ َﮫُ ﻓِﻲ ﻛُﺗ ُﺑِﻲ ﻗ ُْﻠ ُ‬ ‫تا ْ‬ ‫ﺳﯾ ُ‬‫ﻋْن َرُﺟٍل آَﺧَر ﻧَ ِ‬‫ﺳﺄ َْﻟﺗ ُﮫُ َ‬
‫ﺳِﺔ ﻓََﻘﺎَل ﻟَْﯾﺳُوا ﺑِﺛَِﻘٍﺔ ﻓِﻲ َﺣِدﯾﺛِِﮭْم ‪َ .‬و َ‬ ‫ﻋْن َھُؤﻻَِء اْﻟَﺧْﻣ َ‬ ‫َﻣﺎِﻟًﻛﺎ َ‬
‫ﺳْﻌٍد‪َ ،‬وَﻛﺎَن‪ُ ،‬ﻣﺗ ﱠَﮭًﻣﺎ ‪.‬‬
‫ﻋْن ﺷَُرْﺣﺑِﯾَل ْﺑِن َ‬ ‫ج‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ اْﺑُن أ َﺑِﻲ ِذﺋْ ٍ‬
‫ب‪َ ،‬‬ ‫ﺳْﮭٍل‪ ،‬ﻗَﺎَل َﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ ﯾَْﺣﯾَﻰ ْﺑُن َﻣِﻌﯾٍن‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ َﺣﱠﺟﺎ ٌ‬ ‫‪َ - ٩٥‬وَﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ اْﻟَﻔ ْ‬
‫ﺿُل ْﺑُن َ‬
‫ت أ َْن‬
‫‪ْ A‬ﺑَن ُﻣَﺣﱠرٍر ﻻَْﺧﺗ َْر ُ‬ ‫ت ﺑَْﯾَن أ َْن أ َْدُﺧَل اْﻟَﺟﻧﱠَﺔ َوﺑَْﯾَن أ َْن أ َْﻟَﻘﻰ َ‬
‫ﻋْﺑدَ ا ﱠ ِ‬ ‫ت اْﺑَن اْﻟُﻣﺑَﺎَرِك‪ ،‬ﯾَﻘ ُوُل ﻟَْو ُﺧﯾِّْر ُ‬ ‫ﻲ‪ ،‬ﯾَﻘُوُل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫ق اﻟ ﱠ‬
‫طﺎﻟََﻘﺎﻧِ ﱠ‬ ‫ت أ َﺑَﺎ إِ ْ‬
‫ﺳَﺣﺎ َ‬ ‫‪ْ A‬ﺑِن ﻗ ُْﮭَزاذَ‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫‪َ - ٩٦‬وَﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ ُﻣَﺣﱠﻣد ُ ْﺑُن َ‬
‫ﻋْﺑِد ا ﱠ ِ‬
‫ﻰ ِﻣْﻧﮫُ ‪.‬‬ ‫أ َْﻟَﻘﺎهُ ﺛ ُﱠم أ َْدُﺧَل اْﻟَﺟﻧﱠَﺔ ﻓَﻠَﱠﻣﺎ َرأ َْﯾﺗ ُﮫُ َﻛﺎﻧَْت ﺑَْﻌَرة ٌ أ ََﺣ ﱠ‬
‫ب إِﻟَ ﱠ‬
‫ﺳَﺔ ﻻَ ﺗ َﺄ ُْﺧذ ُوا َ‬
‫ﻋْن أ َِﺧﻲ‪. ،‬‬ ‫ﻋْﻣٍرو ﻗَﺎَل َزْﯾد ٌ ﯾَْﻌﻧِﻲ اْﺑَن أ َﺑِﻲ أ ُﻧَْﯾ َ‬ ‫ﺻﺎِﻟﺢٍ‪ ،‬ﻗَﺎَل ﻗَﺎَل ﻋُﺑَْﯾد ُ ا ﱠ ِ‬
‫‪ْ A‬ﺑُن َ‬ ‫ﺳْﮭٍل‪َ ،‬ﺣد ﱠﺛ َﻧَﺎ َوِﻟﯾد ُ ْﺑُن َ‬ ‫‪َ - ٩٧‬وَﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ اْﻟَﻔ ْ‬
‫ﺿُل ْﺑُن َ‬
‫ﺳَﺔ َﻛذ ﱠاﺑًﺎ ‪.‬‬
‫ﻋْﻣٍرو‪ ،‬ﻗَﺎَل َﻛﺎَن ﯾَْﺣﯾَﻰ ْﺑُن أ َﺑِﻲ أ ُﻧَْﯾ َ‬ ‫ﻋْن ﻋُﺑَْﯾِد ا ﱠ ِ‬
‫‪ْ A‬ﺑِن َ‬ ‫‪ْ A‬ﺑُن َﺟْﻌَﻔٍر اﻟﱠرﻗِّ ﱡ‬
‫ﻲ‪َ ،‬‬ ‫ﻲ‪ ،‬ﻗَﺎَل َﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ َ‬
‫ﻋْﺑد ُ ا ﱠ ِ‬ ‫ﺳﻼَِم اْﻟَواﺑِِﺻ ﱡ‬
‫ﻋْﺑد ُ اﻟ ﱠ‬ ‫‪َ - ٩٨‬ﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ أ َْﺣَﻣد ُ ْﺑُن إِْﺑَراِھﯾَم اﻟد ﱠْوَرﻗِ ﱡ‬
‫ﻲ‪ ،‬ﻗَﺎَل َﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ َ‬
‫ث‪.‬‬
‫ب َﺣِدﯾ ٍ‬
‫ﺻﺎِﺣ َ‬
‫س َ‬ ‫ﻋْن َﺣﱠﻣﺎِد ْﺑِن َزْﯾٍد‪ ،‬ﻗَﺎَل ذ ُِﻛَر ﻓَْرﻗَد ٌ ِﻋْﻧدَ أ َﯾﱡو َ‬
‫ب ﻓََﻘﺎَل إِﱠن ﻓَْرﻗَدًا ﻟَْﯾ َ‬ ‫‪َ - ٩٩‬ﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ أ َْﺣَﻣد ُ ْﺑُن إِْﺑَراِھﯾَم‪ ،‬ﻗَﺎَل َﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ ﺳُﻠَْﯾَﻣﺎُن ْﺑُن َﺣْر ٍ‬
‫ب‪َ ،‬‬
‫ب ْﺑِن‬ ‫ف ِﻣْن ﯾَْﻌﻘ ُو َ‬
‫ﺿ ﻌَ ُ‬‫ﺿﻌﱠﻔَﮫُ ِﺟد ‪z‬ا ‪ .‬ﻓَِﻘﯾَل ِﻟﯾَْﺣﯾَﻰ أ َ ْ‬
‫ﻲ ﻓَ َ‬
‫‪ْ A‬ﺑِن ﻋُﺑَْﯾِد ْﺑِن ﻋَُﻣْﯾٍر اﻟﻠﱠْﯾﺛِ ﱡ‬ ‫طﺎَن‪ ،‬ذ ُِﻛَر ِﻋْﻧدَهُ ُﻣَﺣﱠﻣد ُ ْﺑُن َ‬
‫ﻋْﺑِد ا ﱠ ِ‬ ‫ﺳِﻌﯾٍد اْﻟﻘَ ﱠ‬
‫ت ﯾَْﺣﯾَﻰ ْﺑَن َ‬ ‫ي‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫ﺷٍر اْﻟﻌَْﺑِد ﱡ‬ ‫‪َ - ١٠٠‬وَﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ َ‬
‫ﻋْﺑد ُ اﻟﱠرْﺣَﻣِن ْﺑُن ﺑِ ْ‬
‫‪ْ A‬ﺑِن ﻋُﺑَْﯾِد ْﺑِن ﻋَُﻣْﯾٍر‬ ‫ﻋْن ُﻣَﺣﱠﻣِد ْﺑِن َ‬
‫ﻋْﺑِد ا ﱠ ِ‬ ‫ت أ َُرى أ َﱠن أ ََﺣدًا ﯾَْرِوي َ‬‫ﻋَطﺎٍء ﻗَﺎَل ﻧَﻌَْم ‪ .‬ﺛ ُﱠم ﻗَﺎَل َﻣﺎ ﻛُْﻧ ُ‬‫َ‬
‫ﺳﻰ ْﺑَن‬ ‫ﺳﻰ ْﺑَن ِدْھَﻘﺎَن َوِﻋﯾ َ‬ ‫ف ُﻣو َ‬ ‫ﺿﻌ ﱠ َ‬‫ﺢ ‪َ .‬و َ‬ ‫ﺳﻰ ْﺑَن ِدﯾﻧَﺎٍر ﻗَﺎَل َﺣِدﯾﺛ ُﮫُ ِرﯾ ٌ‬ ‫ف ﯾَْﺣﯾَﻰ ُﻣو َ‬ ‫ﻋْﺑدَ اﻷ َْﻋﻠَﻰ َو َ‬
‫ﺿﻌ ﱠ َ‬ ‫ف َﺣِﻛﯾَم ْﺑَن ُﺟﺑَْﯾٍر َو َ‬ ‫طﺎَن‪َ ،‬‬
‫ﺿﻌ ﱠ َ‬ ‫ﺳِﻌﯾٍد اْﻟﻘَ ﱠ‬ ‫ت ﯾَْﺣﯾَﻰ ْﺑَن َ‬ ‫ﺷُر ْﺑُن اْﻟَﺣَﻛِم‪ ،‬ﻗَﺎَل َ‬
‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫‪َ - ١٠١‬ﺣد ﱠﺛ َﻧِﻲ ﺑِ ْ‬
‫ﺳَﻣﺎِﻋﯾَل‬ ‫ي ِ ْﺑِن إِ ْ‬‫ﺳِر ّ‬ ‫ب َواﻟ ﱠ‬ ‫ث ﻋُﺑَْﯾدَةَ ْﺑِن ُﻣﻌَﺗِ ّ ٍ‬ ‫ث ﺛ َﻼَﺛ ٍَﺔ ﻻَ ﺗ َْﻛﺗ ُْب َﺣِدﯾ َ‬ ‫ﻋﻠَﻰ َﺟِرﯾٍر ﻓَﺎْﻛﺗ ُْب ِﻋْﻠَﻣﮫُ ﻛُﻠﱠﮫُ إِﻻ ﱠ َﺣِدﯾ َ‬ ‫ت َ‬ ‫ﻲ اْﺑُن اْﻟُﻣﺑَﺎَرِك إِذَا ﻗَِدْﻣ َ‬ ‫ﺳﻰ‪ ،‬ﯾَﻘ ُوُل ﻗَﺎَل ِﻟ َ‬ ‫ﺳَن ْﺑَن ِﻋﯾ َ‬ ‫ت اْﻟَﺣ َ‬ ‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫ﻲ ‪ .‬ﻗَﺎَل َو َ‬ ‫ﺳﻰ اْﻟَﻣدَﻧِ ﱠ‬ ‫أ َﺑِﻲ ِﻋﯾ َ‬
‫ﻋَﻘَل‬ ‫ﺻﺎﺋِِﮫ َوﻓِﯾَﻣﺎ ذََﻛْرﻧَﺎ ِﻛَﻔﺎﯾَﺔٌ ِﻟَﻣْن ﺗ َﻔَﱠﮭَم َو َ‬ ‫ﺳﺗِْﻘ َ‬ ‫ﻋﻠَﻰ ا ْ‬ ‫ب ﺑِِذْﻛِرِه َ‬ ‫ﻋْن َﻣﻌَﺎﯾِﺑِِﮭْم َﻛﺛِﯾٌر ﯾَطُوُل اْﻟِﻛﺗ َﺎ ُ‬ ‫ث َوإِْﺧﺑَﺎِرِھْم َ‬ ‫ﺷﺑَﺎهُ َﻣﺎ ذََﻛْرﻧَﺎ ِﻣْن َﻛﻼَِم أ َْھِل اْﻟِﻌْﻠِم ﻓِﻲ ُﻣﺗ ﱠَﮭِﻣﻲ ُرَواِة اْﻟَﺣِدﯾ ِ‬ ‫ﺳِﻠٌم َوأ َ ْ‬‫ﺳﺎِﻟٍم ‪ .‬ﻗَﺎَل ُﻣ ْ‬ ‫َوُﻣَﺣﱠﻣِد ْﺑِن َ‬
‫ﻋِظﯾِم اْﻟَﺧَطِر إِِذ اﻷ َْﺧﺑَﺎُر ﻓِﻲ أ َْﻣِر اﻟ ِد ّﯾِن إِﻧﱠَﻣﺎ‬ ‫ث َوﻧَﺎﻗِِﻠﻲ اﻷ َْﺧﺑَﺎِر َوأ َْﻓﺗ َْوا ﺑِذَِﻟَك ِﺣﯾَن ﺳُﺋِﻠ ُوا ِﻟَﻣﺎ ﻓِﯾِﮫ ِﻣْن َ‬ ‫ب ُرَواِة اْﻟَﺣِدﯾ ِ‬ ‫ﻋْن َﻣﻌَﺎﯾِ ِ‬ ‫ف َ‬ ‫ﺷ َ‬ ‫ﺳُﮭُم اْﻟَﻛ ْ‬‫ب اْﻟَﻘْوِم ﻓِﯾَﻣﺎ ﻗَﺎﻟ ُوا ِﻣْن ذَِﻟَك َوﺑَﯾﱠﻧ ُوا َوإِﻧﱠَﻣﺎ أ َْﻟَزُﻣوا أ َْﻧﻔُ َ‬ ‫َﻣْذَھ َ‬
‫ﻋَرﻓَﮫُ َوﻟَْم ﯾ ُﺑَﯾِّْن َﻣﺎ ﻓِﯾِﮫ ِﻟﻐَْﯾِرِه ِﻣﱠﻣْن َﺟِﮭَل َﻣْﻌِرﻓَﺗ َﮫُ‬ ‫ﻋْﻧﮫُ َﻣْن ﻗَْد َ‬ ‫ﻋﻠَﻰ اﻟِّرَواﯾَِﺔ َ‬ ‫ق َواﻷ ََﻣﺎﻧَِﺔ ﺛ ُﱠم أ َْﻗدََم َ‬ ‫ﺻْد ِ‬ ‫س ﺑَِﻣْﻌِدٍن ِﻟﻠ ِ ّ‬ ‫ب ﻓَِﺈذَا َﻛﺎَن اﻟﱠراِوي ﻟََﮭﺎ ﻟَْﯾ َ‬ ‫ب أ َْو ﺗ َْرِھﯾ ٍ‬ ‫ﺗ َﺄ ْﺗِﻲ ﺑِﺗ َْﺣِﻠﯾٍل أ َْو ﺗ َْﺣِرﯾٍم أ َْو أ َْﻣٍر أ َْو ﻧَْﮭٍﻰ أ َْو ﺗ َْرِﻏﯾ ٍ‬
‫ﺻَﺣﺎَح ِﻣْن‬ ‫ﺻَل ﻟََﮭﺎ َﻣَﻊ أ َﱠن اﻷ َْﺧﺑَﺎَر اﻟ ِ ّ‬ ‫ب ﻻَ أ َ ْ‬ ‫ﺿَﮭﺎ َوﻟَﻌَﻠﱠَﮭﺎ أ َْو أ َْﻛﺛ ََرَھﺎ أ ََﻛﺎِذﯾ ُ‬‫ﺳﺗ َْﻌِﻣَل ﺑَْﻌ َ‬‫ﺳﺗ َْﻌِﻣﻠََﮭﺎ أ َْو ﯾَ ْ‬ ‫ﺳِﻣَﻊ ﺗِْﻠَك اﻷ َْﺧﺑَﺎَر أ َْن ﯾَ ْ‬ ‫ض َﻣْن َ‬ ‫ﻋﻠَﻰ ﺑَْﻌ ِ‬ ‫ﺳِﻠِﻣﯾَن إِْذ ﻻَ ﯾ ُْؤَﻣُن َ‬ ‫ﺷﺎ ِﻟﻌََواِّم اْﻟُﻣ ْ‬‫ﻏﺎ ‪z‬‬‫َﻛﺎَن آﺛًِﻣﺎ ﺑِِﻔْﻌِﻠِﮫ ذَِﻟَك َ‬
‫ﺳﺎﻧِﯾِد اْﻟَﻣْﺟُﮭوﻟَِﺔ َوﯾَْﻌﺗ َد ﱡ‬ ‫ف َواﻷ َ َ‬ ‫ﺿﻌَﺎ ِ‬‫ث اﻟ ِ ّ‬ ‫ﺻْﻔﻧَﺎ ِﻣْن َھِذِه اﻷ ََﺣﺎِدﯾ ِ‬ ‫ﻋﻠَﻰ َﻣﺎ َو َ‬ ‫ج ِﻣَن اﻟﻧﱠﺎِس َ‬ ‫ب َﻛﺛِﯾًرا ِﻣﱠﻣْن ﯾ ُﻌَِّر ُ‬ ‫ﺳ ُ‬‫س ﺑِﺛِﻘٍَﺔ َوﻻَ َﻣْﻘﻧَﻊٍ َوﻻَ أ َْﺣ ِ‬ ‫ﺿَطﱠر إِﻟَﻰ ﻧَْﻘِل َﻣْن ﻟَْﯾ َ‬ ‫ﻋِﺔ أ َْﻛﺛ َُر ِﻣْن أ َْن ﯾ ُ ْ‬‫ت َوأ َْھِل اْﻟﻘَﻧَﺎ َ‬‫ِرَواﯾَِﺔ اﻟﺛِ ّﻘَﺎ ِ‬
‫ف ِﻣَن اْﻟﻌَدَِد ‪.‬‬ ‫ث َوأ َﻟﱠ َ‬‫ﻋﻠَﻰ ِرَواﯾَﺗَِﮭﺎ َواِﻻْﻋﺗِدَاِد ﺑَِﮭﺎ إَِرادَة ُ اﻟﺗ ﱠَﻛﺛ ﱡِر ﺑِذَِﻟَك ِﻋْﻧدَ اْﻟﻌََواِّم َوﻷ َْن ﯾ ُﻘَﺎَل َﻣﺎ أ َْﻛﺛ ََر َﻣﺎ َﺟَﻣَﻊ ﻓ ُﻼٌَن ِﻣَن اْﻟَﺣِدﯾ ِ‬ ‫ف إِﻻ ﱠ أ َﱠن اﻟﱠِذي ﯾَْﺣِﻣﻠ ُﮫُ َ‬ ‫ﺿْﻌ ِ‬ ‫ﺑِِرَواﯾَﺗَِﮭﺎ ﺑَْﻌدَ َﻣْﻌِرﻓَﺗِِﮫ ﺑَِﻣﺎ ﻓِﯾَﮭﺎ ِﻣَن اﻟﺗ ﱠَوﱡھِن َواﻟ ﱠ‬
‫ب إِﻟَﻰ ِﻋْﻠٍم‬ ‫ﺳﱠﻣﻰ َﺟﺎِھﻼً أ َْوﻟَﻰ ِﻣْن أ َْن ﯾ ُْﻧ َ‬
‫ﺳ َ‬ ‫ب ﻟَﮫُ ﻓِﯾِﮫ َوَﻛﺎَن ﺑِﺄ َْن ﯾ ُ َ‬ ‫ق ﻓَﻼَ ﻧَِﺻﯾ َ‬ ‫ﺳﻠََك َھذَا اﻟ ﱠ‬
‫طِرﯾ َ‬ ‫ب َو َ‬ ‫ب ﻓِﻲ اْﻟِﻌْﻠِم َھذَا اْﻟَﻣْذَھ َ‬ ‫َوَﻣْن ذََھ َ‬
94- Bize Ebû Ca'fer ed-Dârimî de rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Bişr b. Ömer rivâyet etti. Dedi ki: Mâlik b. Enes'e Saîd b. el-Müseyyeb’den hadîs rivâyet eden Muhammed b.
Abdirramân'ı sordum. «Sika değildir.» dedi. Ona Tev'eme'nin azadlısı Salih'i sordum: «Sika değildir.» dedi. Ebû’l-Huveyris'i sordum: «Sika değildir.» dedi. Kendisinden İbn Ebî
Zi'b'in rivâyette bulunduğu Şu'be'yi sordum: «Sika değildir...» cevabını verdi. Haram b. Osman'ı sordum, Yine «Sika değildir» cevabını verdi. Hasılı, bu beş kişiyi Mâlik'e hep
sordum o da: «Bunlar hadîslerinde sika değildirler» diye cevap verdi. Ona ismini unuttuğum diğer bir zâtı da sordum: «Onu benim kitaplarımda gördün mü?» dedi. «Hayır!»
dedim. «Sika olmuş olsa onu mutlaka benim kitaplarımda görürdün.» dedi.
95- Bana el-Fadl b. Sehl'de rivâyet etti. Dedi ki: Bana Yahya b. Maîn rivâyet etti. (Dedi ki): Bize Haccâc rivâyet etti. (Dedi ki): Bize İbn Ebî Zi'b, Şurahbîl b. Sa'd'dan rivâyet etti;
ama şurahbîl müttehem (bir râvî) idi.
96- Bana Muhammed b. Abdillâh b. Kuhzâz da rivâyet etti. Dedi ki: Ebû İshâk et-Tâlekaanî'yi şöyle derken işittim: İbn'l-Mübârek'i dinledim. Şunları söylüyordu: «Eğer Cennete
girmekle Abdullah b. Muharrerle görüşmek arasında muhayyer bırakılsam, mutlaka onunla görüşüp sonra Cennete girmeyi ihtîyar ederdim. Fakat kendisini gördüğümde bir
tezek benim için ondan daha makbul oldu.»
97- Bana el-Fadl b. Sehl dahi rivâyet etti. (Dedi ki); Bize Velîd b. Sâlih rivâyet etti. Dedi ki: Ubeydullah b. Amr şunları söyledi: Zeyd yani İbn Ebî Üneyse: «Kardeşimden hadîs
almayın!» dedi.
98- Bana Ahraed b. İbrahim ed-Devraki rivâyet etti. Dedi ki: Bana Abdüsselâm el-Vâbisi rivâyet etti. Dedi ki: Bana Abdullah b. Ca'fer er-Rakkî, Ubeydullah b. Amr'dan naklen
rivâyet eyledi: Ubeydullah: «Yahya b. Ebî Üneyse yalancı idi» demiş.
99- Bana Ahmed b. İbrahim rivâyet etti. Dedi ki: Bana Süleyman b. Harb, Hammâd b. Zeyd'den naklen rivâyet etti. Hammâd Şöyle dedi: «Eyyûb'un yanında Ferkad' ın zikri geçti
de Eyyûb: — Gerçekten Ferkad hadîs âlimi değildir, dedi.
100- Bana Abdurrahman b. Bişr el-Abdî de rivâyet etti. Dedi ki: «Yahya b. Saîd el-Kattân'ı dinledim. Yanında Muhammed b. Abdillâh b. Umeyr el-Leysî'nin lâfı oldu da onu son
derece zayıf buldu. Bunun üzerine Yahya'ya: Ya'kub b. Atâ'dan da mı zayıf? dediler. «Evet» dedi. Sonra: «Ben hiçbir kimsenin Muhammed b. Abdillâh b. Ubeyd b. Umeyr'den
hadîs rivâyet edeceğini zannetmezdim.» dedi.
101- Bana Bişrü'bnü'l-Hakem rivâyet etti. Dedi ki: Yahya b. el-Kattân'ı dinledim. Hâkim b. Cübeyr ile Abdül'A'lâ'yı zaif buldu. Yahya, Mûsa b. Dinar'ı da zayıf buldu: »Onun hadîsi
havadır.» dedi. Mûsa b. Dihkan île Îsâ b. Ebî Îsâ el-Medenîyi dahi zayıf çıkardı. Dedi ki: Ben Hasen b. İsa'yı şöyle derken işittim: «İbn’l-Mubârek bana: Ceririn yanına geldiğim
zaman onun bütün ilmini yaz; yalnız üç kişinin hadîsi müstesna! Ubeydetü'bnü Muattib, Seriy b. İsmâîl ve Muhammed b. Sâlim'in hadîslerini yazma! Dedi.» Müslim der ki: Ehl-i
ilmin, müttehem hadîs râvîleri ile onların nakiselerine dair, bize benzer sözleri pek çoktur. Bunları bire varıncaya kadar kitabı uzatır. Muhaddislerin bu bâbta söyleyip îzâh
ettikleri ve arayıp dinleyenler için bu kadarı kâfidir. Onların hadîs râvîleri nâkillerinin kusurlarını keşfetmeyi kendilerine vazife ve sorulduğu zaman buna fetva vereneleri, bu işin
ehemmiyeti büyük olduğu içindir. Çünkü dîn batındaki haberler ancak bir şeyi helâl veya haram kılmak yahud emir veya nehiy, terhîb için gelirler. Eğer onları rivâyet eden râvî
doğruluk mahal olmaz da sonra onu tanıyan biri ondan rivâyete kalkışır onu tanımayanlara beyan etmezse, bu yaptığından dolayı günahkar ve Müslümanların halk tabakasını
aldatmış olur. Zira bu haberler bazı kimselerin onlarla yahud onların bir kısmıyla amel etmeye endîşe olunur. İhtimâl mezkûr haberlerin cümlesi veya ekserisi, aslı faslı olmayan
bir takım yalanlardır. Mu'temed ve kanâatbahş râvîlerden gelen sahih haberler, kanaatbahş olmayan râvîlerin rivâyetlerine ihtiyaç bırakmayacak derecede çoktur.
Zannetmiyorum ki, tehlikesini belittiğimiz bu zayıf hadîslerle, meçhul isnadlara ve bu tür rivâyetlere ehemmiyet verilsin ve buna devam edilsin. Ancak bu zayıf hadîs rivâyetine
devam etmek: Halkın "çok hadîs biliyormuş, çok hadîs toplamış ve çok te'lîfatı varmış" demesi içindir. Genelde her kim bu yolla ilme gider ve buna tevessül ederse, o kimsenin
ilimden nasîbi yoktur. Böyle kimseye câhil demek, ona ilmi nisbet etmekten daha hayırlıdır.
‫ﻏِﻠَط‬
َ ‫ﻋَﻠﻰ َﻣْن‬
َ ‫ض َواﻟﺗ ﱠْﻧِﺑﯾِﮫ‬ َ ‫ ﺑﺎب َﻣﺎ ﺗَِﺻﱡﺢ ِﺑِﮫ ِرَواَﯾﺔُ اﻟﱡرَواِة َﺑْﻌِﺿِﮭْم‬- ٧
ٍ ‫ﻋْن َﺑْﻌ‬ 7- Bazı Ravilerin Başka Ravilerin Rivâyetlerini Tashih Ve Bu Hususta Yanlış
yapanlara Karşı Uyanık Olma Bâbı.
‫ﻓِﻲ ذَِﻟَك‬ Asrımızın muhaddis geçinenlerinden bir zât, isnadları sağlama ve çürütme
hususunda bir söz söylemiştir ki, biz bu sözü ve çürüklüğünden söz etmekten
‫ﺳﺎِﻧﯾِد‬ َ َ ‫ﺻِﺣﯾﺢِ اﻷ‬ ْ َ‫ﺻِرَﻧﺎ ﻓِﻲ ﺗ‬ ْ ‫ﻋ‬ َ ‫ث ِﻣْن أ َْھِل‬ ِ ‫ض ُﻣْﻧﺗَِﺣِﻠﻲ اْﻟَﺣِدﯾ‬ ُ ‫َوﻗَْد ﺗََﻛﻠﱠَم َﺑْﻌ‬ vazgeçsek çok akıllılık etmiş ve doğru bir yol tutmuş olacağız.
‫ﺻْﻔًﺣﺎ ﻟََﻛﺎَن َرأْﯾًﺎ َﻣِﺗﯾﻧًﺎ‬ َ ‫ﺳﺎِدِه‬ َ َ‫ﻋْن ِﺣَﻛﺎَﯾِﺗِﮫ َوِذْﻛِر ﻓ‬ َ ‫ﺿَرْﺑَﻧﺎ‬ َ ‫ﺳِﻘﯾِﻣَﮭﺎ ِﺑﻘَْوٍل ﻟَْو‬ ْ َ‫َوﺗ‬ Çünkü yabana atılmış bir sözü öldürmek ve kailinin nâmını red için o sözden
‫طَرحِ أ َْﺣَرى ِﻹَﻣﺎﺗَِﺗِﮫ َوإِْﺧَﻣﺎِل ِذْﻛِر‬ ‫ﻋِن اْﻟﻘَْوِل اْﻟُﻣ ﱠ‬ َ ‫ض‬ ُ ‫ﺻِﺣﯾًﺣﺎ إِِذ اِﻹْﻋَرا‬ َ ‫َوَﻣْذَھﺑًﺎ‬ yüz çevirmek daha muvafık olur; câhilleri ona Yandırma olmaması için daha
münasip düşerdi. Şu var ki, biz kötüye varacağından ve cahillerin bid'atlara
‫ﻏْﯾَر أ َﻧﱠﺎ ﻟَﱠﻣﺎ ﺗََﺧﱠوْﻓَﻧﺎ ِﻣْن‬ َ ‫ﻋَﻠْﯾِﮫ‬ َ ‫ﻗَﺎِﺋِﻠِﮫ َوأ َْﺟدَُر أ َْن ﻻَ َﯾﻛُوَن ذَِﻟَك ﺗَْﻧِﺑﯾًﮭﺎ ِﻟْﻠُﺟﱠﮭﺎِل‬ aldanarak hatâlı inanış i'tikadlanma ve ulema nazarında bir kıymeti olmayan
‫ﺳَراِﻋِﮭْم إَِﻟﻰ اْﻋِﺗﻘَﺎِد‬ ْ ِ‫ت اﻷ ُُﻣوِر َوإ‬ ِ ‫ب َواْﻏِﺗَراِر اْﻟَﺟَﮭَﻠِﺔ ِﺑُﻣْﺣدَﺛَﺎ‬ ِ ِ‫ﺷُُروِر اْﻟﻌََواﻗ‬ düşük çabucak kapılmalarından endişeye düşünce, bu zâtın kavlinin fâsid
olduğunu meydana çıkarmanın ve sözünü lâyık olduğu derecede red etmenin
‫ﺳﺎِد ﻗَْوِﻟِﮫ‬ َ َ‫ﻋْن ﻓ‬َ ‫ف‬ َ ‫ﺷ‬ ْ ‫ﺳﺎﻗَِطِﺔ ِﻋْﻧدَ اْﻟﻌ ُﻠََﻣﺎِء َرأ َْﯾَﻧﺎ اْﻟَﻛ‬ ‫َﺧَطِﺈ اْﻟُﻣْﺧِطِﺋﯾَن َواﻷ َْﻗَواِل اﻟ ﱠ‬ halk için daha faydalı ve inşaallah akıbet için daha iyi olacağına kanâat getirdik.
‫ﻋَﻠﻰ اﻷ ََﻧﺎِم َوأ َْﺣَﻣدَ ِﻟْﻠﻌَﺎﻗَِﺑِﺔ إِْن‬ َ ‫ق ِﺑَﮭﺎ ِﻣَن اﻟﱠر ِد ّ أ َْﺟدَى‬ ُ ‫َوَرد ﱠ َﻣﻘَﺎﻟَِﺗِﮫ ِﺑﻘَْدِر َﻣﺎ َﯾِﻠﯾ‬ Kavlini anlatmaktan ve çürük fikrini haber vermekten söz açtığımız bu kailin
‫ﻋْن ﻗَْوِﻟِﮫ َواِﻹْﺧَﺑﺎِر‬ َ ‫ﻋَﻠﻰ اْﻟِﺣَﻛﺎَﯾِﺔ‬ َ ‫ﻋَم اْﻟﻘَﺎِﺋُل اﻟﱠِذي اْﻓﺗَﺗَْﺣَﻧﺎ اْﻟَﻛﻼََم‬ َ ‫ُ َوَز‬h‫ﺷﺎَء اﱠ‬ َ zulmuna göre: senedinde «Fulânün an fulânin» ibaresi bulunan her isnadın
râvilerinin —aynı asırda yaşadıkları ilmen sabit ve râvînin hadîsi, şeyhinin
‫ﻋْن ﻓ ُﻼٍَن َوﻗَْد أ ََﺣﺎَط اْﻟِﻌْﻠُم‬ َ ‫ث ﻓِﯾِﮫ ﻓ ُﻼٌَن‬ ٍ ‫ﺳَﻧﺎٍد ِﻟَﺣِدﯾ‬ ْ ِ‫ﻋْن ﺳُوِء َرِوﯾﱠِﺗِﮫ أ َﱠن ﻛُﱠل إ‬ َ ağızından işitmiş olması pek a'lâ mümkün olduğu halde yalnız ondan işittiğini
biz bilmiyor; ve rivâyetlerin hiç birinde bu iki râvînin— buluştukları veya bir
‫ث اﻟﱠِذي َرَوى اﻟﱠراِوي‬ ُ ‫ﺻٍر َواِﺣٍد َوَﺟﺎِﺋٌز أ َْن َﯾﻛُوَن اْﻟَﺣِدﯾ‬ ْ ‫ﻋ‬ َ ‫ِﺑﺄ َﻧﱠُﮭَﻣﺎ ﻗَْد َﻛﺎَﻧﺎ ﻓِﻲ‬ hadîs söyleştikleri zikredilmiyorsa, bu şekilde gelen hiç bir haberden hüccet
‫ﻋﺎ‬ً ‫ﺳَﻣﺎ‬ َ ُ‫ﻏْﯾَر أ َﻧﱠﮫُ ﻻَ َﻧْﻌَﻠُم َﻟﮫُ ِﻣْﻧﮫ‬ َ ‫ﺷﺎﻓََﮭﮫُ ِﺑِﮫ‬ َ ‫ﺳِﻣﻌَﮫُ ِﻣْﻧﮫُ َو‬ َ ‫ﻋْﻧﮫُ ﻗَْد‬ َ ‫ﻋﱠﻣْن َرَوى‬ َ olamaz. Meğer ki bu iki râvînin yaşadıkları asırda bir veya bir kaç defa
buluştukları yahud bir hadîsi aralarında söyleştikleri ve yahud yaşadıkları
‫ أ َﱠن‬- ‫ث‬ ٍ ‫ﺷﺎﻓََﮭﺎ ِﺑَﺣِدﯾ‬ َ َ‫ط أ َْو ﺗ‬‫ت أ َﻧﱠُﮭَﻣﺎ اْﻟﺗَﻘََﯾﺎ ﻗَ ﱡ‬ ِ ‫ﺷْﻰٍء ِﻣَن اﻟِّرَواَﯾﺎ‬ َ ‫َوَﻟْم َﻧِﺟْد ﻓِﻲ‬ asırda bir veya bir kaç defa bir araya gelerek buluştuklarını gösteren bir haber
- ‫اْﻟُﺣﱠﺟَﺔ ﻻَ ﺗَﻘ ُوُم ِﻋْﻧدَهُ ِﺑﻛُِّل َﺧَﺑٍر َﺟﺎَء َھذَا اْﻟَﻣِﺟﻲَء َﺣﺗ ﱠﻰ َﯾﻛُوَن ِﻋْﻧدَهُ اْﻟِﻌْﻠُم‬ vârid olduğu —zikri geçen kaile göre— ma'lûm ola!.. Ona göre, eğer bu cihet
bilinmez ve râvînin, kendisinden hadîs rivâyet ettiği zâtla bir defa buluşarak
‫ث َﺑْﯾَﻧُﮭَﻣﺎ أ َْو‬ِ ‫ﺷﺎﻓََﮭﺎ ِﺑﺎْﻟَﺣِدﯾ‬ َ َ‫ﺻﺎِﻋدًا أ َْو ﺗ‬ َ َ‫ِﺑﺄ َﻧﱠُﮭَﻣﺎ ﻗَِد اْﺟﺗََﻣﻌَﺎ ِﻣْن دَْھِرِھَﻣﺎ َﻣﱠرةً ﻓ‬ ondan bir şey işittiğini haber veren sahih bir rivâyet de gelmezse kendisinden
rivâyette bulunduğu zâttan ,bu haberi nakletmesinde — mesele arzettiğimiz
‫ ﻓَِﺈْن َﻟْم‬. ‫َﯾِردَ َﺧَﺑٌر ﻓِﯾِﮫ َﺑَﯾﺎُن اْﺟِﺗَﻣﺎِﻋِﮭَﻣﺎ َوﺗَﻼَﻗِﯾِﮭَﻣﺎ َﻣﱠرةً ِﻣْن دَْھِرِھَﻣﺎ ﻓََﻣﺎ ﻓَْوﻗََﮭﺎ‬ gibi olunca — bir hüccet yoktur.
‫ﻋْن‬ َ ‫ي‬ َ ‫ﺻِﺣﯾَﺣﺔٌ ﺗ ُْﺧِﺑُر أ َﱠن َھذَا اﻟﱠراِو‬ َ ٌ‫ت ِرَواَﯾﺔ‬ ِ ْ ‫َﯾﻛُْن ِﻋْﻧدَهُ ِﻋْﻠُم ذَِﻟَك َوﻟَْم ﺗَﺄ‬ Adı geçen kaile göre yeni gelen rivâyete benzeyen başka bir rivâyet hususunda
‫ﻋﱠﻣْن َرَوى‬ َ ‫ َﻟْم َﯾﻛُْن ﻓِﻲ َﻧْﻘِﻠِﮫ اْﻟَﺧَﺑَر‬- ‫ﺷْﯾﺋ ًﺎ‬ َ ُ‫ﺳِﻣَﻊ ِﻣْﻧﮫ‬ َ ‫ﺻﺎِﺣِﺑِﮫ ﻗَْد َﻟِﻘَﯾﮫُ َﻣﱠرةً َو‬ َ ondan az çok bir parça hadîs dinlediğini duymadıkça böyle bir haber mevkuf
olur.
َ َ‫ﺻْﻔَﻧﺎ ُﺣﱠﺟﺔٌ َوَﻛﺎَن اْﻟَﺧَﺑُر ِﻋْﻧدَهُ َﻣْوﻗ ُوﻓًﺎ َﺣﺗ ﱠﻰ َﯾِرد‬
‫ﻋﻠَْﯾِﮫ‬ َ ‫ﻋْﻧﮫُ ذَِﻟَك َواﻷ َْﻣُر َﻛَﻣﺎ َو‬ َ
. َ‫ ﻗَﱠل أ َْو َﻛﺛ َُر ﻓِﻲ ِرَواَﯾٍﺔ ِﻣﺛِْل َﻣﺎ َوَرد‬. ‫ث‬ ِ ‫ﺷْﻰٍء ِﻣَن اْﻟَﺣِدﯾ‬ َ ‫ﺳَﻣﺎﻋُﮫُ ِﻣْﻧﮫُ ِﻟ‬ َ
 ‫ث اْﻟُﻣﻌَْﻧﻌَِن‬ ‫ج ِﺑﺎْﻟَﺣِدﯾ ِ‬ ‫ﺻﱠﺣِﺔ اِﻻْﺣِﺗَﺟﺎ ِ‬ ‫‪ - ٨‬ﺑﺎب ِ‬
‫ﻋﻠَْﯾِﮫ ﺑَْﯾَن‬ ‫ﺷﺎِﺋَﻊ اْﻟُﻣﺗ ﱠﻔََق َ‬ ‫ﻋﻠَْﯾِﮫ َوذَِﻟَك أ َﱠن اْﻟﻘَْوَل اﻟ ﱠ‬ ‫ﺳﺎِﻋدَ ﻟَﮫ ُ ِﻣْن أ َْھِل اْﻟِﻌْﻠِم َ‬ ‫ﺻﺎِﺣﺑ ُﮫ ُ ِإﻟَْﯾِﮫ َوﻻَ ُﻣ َ‬ ‫ق َ‬ ‫ﻏْﯾُر َﻣْﺳﺑ ُو ٍ‬ ‫ث َ‬ ‫ﺳﺎِﻧﯾِد ﻗَْوٌل ُﻣْﺧﺗََرعٌ ُﻣْﺳﺗَْﺣدَ ٌ‬ ‫طْﻌِن ﻓِﻲ اﻷ َ َ‬ ‫َوَھذَا اْﻟﻘَْوُل ‪ -‬ﯾَْرَﺣُﻣَك اﱠ‪ - ُD‬ﻓِﻲ اﻟ ﱠ‬
‫ت ﻓِ ﻲ‬ ‫ﺻٍر َواِﺣٍد َوِإْن ﻟَْم ﯾَﺄ ْ ِ‬ ‫ﻋ ْ‬ ‫ﺳَﻣﺎعُ ِﻣْﻧﮫ ُ ِﻟَﻛْوِﻧِﮭَﻣﺎ َﺟِﻣﯾﻌًﺎ َﻛﺎﻧَﺎ ﻓِﻲ َ‬ ‫ﻋْن ِﻣﺛِْﻠِﮫ َﺣِدﯾﺛ ًﺎ َوَﺟﺎِﺋٌز ُﻣْﻣِﻛٌن ﻟَﮫ ُ ِﻟﻘَﺎُؤه ُ َواﻟ ﱠ‬ ‫ت ﻗَِدﯾًﻣﺎ َوَﺣِدﯾﺛ ًﺎ أ َﱠن ﻛُﱠل َرُﺟٍل ِﺛﻘٍَﺔ َرَوى َ‬ ‫أ َْھِل اْﻟِﻌْﻠِم ِﺑﺎﻷ َْﺧﺑَﺎِر َواﻟِّرَواﯾَﺎ ِ‬
‫ﺷْﯾﺋ ًﺎ ﻓَﺄ َﱠﻣﺎ َواﻷ َْﻣُر‬ ‫ﻋْﻧﮫ ُ أ َْو ﻟَْم ﯾَْﺳَﻣْﻊ ِﻣْﻧﮫ ُ َ‬ ‫ي ﻟَْم ﯾَْﻠَق َﻣْن َرَوى َ‬ ‫ﺷﺎﻓََﮭﺎ ِﺑَﻛﻼٍَم ﻓَﺎﻟِّرَواﯾَﺔ ُ ﺛَﺎِﺑﺗَﺔ ٌ َواْﻟُﺣﱠﺟﺔ ُ ِﺑَﮭﺎ ﻻَِزَﻣﺔ ٌ ِإﻻﱠ أ َْن ﯾَﻛُوَن ھُﻧَﺎَك دَﻻَﻟَﺔ ٌ ﺑَ ِﯾّﻧَﺔ ٌ أ َﱠن َھذَا اﻟﱠراِو َ‬ ‫ط أ َﻧﱠُﮭَﻣﺎ اْﺟﺗََﻣﻌَﺎ َوﻻَ ﺗَ َ‬ ‫َﺧﺑٍَر ﻗَ ﱡ‬
‫ت ﻓِﻲ ُﺟْﻣﻠَِﺔ ﻗَْوِﻟَك‬ ‫طْﯾ َ‬‫ﻋْﻧﮫ ُ ﻗَْد أ َْﻋ َ‬ ‫ب َ‬ ‫ﺻْﻔﻧَﺎ َﻣﻘَﺎﻟَﺗَﮫ ُ أ َْو ِﻟﻠذ ﱠا ّ ِ‬ ‫ﺳَﻣﺎعِ أ َﺑَدًا َﺣﺗ ﱠﻰ ﺗَﻛُوَن اﻟد ﱠﻻَﻟَﺔ ُ اﻟﱠِﺗﻲ ﺑَﯾﱠﻧﱠﺎ ‪ .‬ﻓَﯾ ُﻘَﺎُل ِﻟُﻣْﺧﺗَِرعِ َھذَا اْﻟﻘَْوِل اﻟﱠِذي َو َ‬ ‫ﻋﻠَﻰ اﻟ ﱠ‬ ‫ﺳْرﻧَﺎ ﻓَﺎﻟِّرَواﯾَﺔ ُ َ‬ ‫ﻋﻠَﻰ اِﻹْﻣَﻛﺎِن اﻟﱠِذي ﻓَ ﱠ‬ ‫ُﻣْﺑَﮭٌم َ‬
‫ط‬‫ﺷْر َ‬ ‫ﺷْﯾﺋ ًﺎ ﻓََﮭْل ﺗَِﺟد ُ َھذَا اﻟ ﱠ‬ ‫ﺳِﻣَﻊ ِﻣْﻧﮫ ُ َ‬ ‫ﺻﺎِﻋدًا أ َْو َ‬ ‫ت َﺣﺗ ﱠﻰ ﻧَْﻌﻠََم أ َﻧﱠُﮭَﻣﺎ ﻗَْد َﻛﺎﻧَﺎ اْﻟﺗَﻘَﯾَﺎ َﻣﱠرة ً ﻓَ َ‬ ‫ط ﺑَْﻌد ُ ﻓَﻘ ُْﻠ َ‬ ‫ﺷْر َ‬ ‫ت ﻓِﯾِﮫ اﻟ ﱠ‬ ‫ﻋِن اْﻟَواِﺣِد اﻟ ِﺛ ّﻘَِﺔ ُﺣﱠﺟﺔ ٌ ﯾَْﻠَزُم ِﺑِﮫ اْﻟﻌََﻣُل ﺛ ُﱠم أ َْدَﺧْﻠ َ‬ ‫أ َﱠن َﺧﺑََر اْﻟَواِﺣِد اﻟ ِﺛ ّﻘَِﺔ َ‬
‫ب ِﺑِﮫ َوﻟَْن ﯾَِﺟدَ ھَُو‬ ‫ت اْﻟَﺧﺑَِر طُوِﻟ َ‬ ‫طِﺔ ﻓِﻲ ﺗَﺛِْﺑﯾ ِ‬ ‫ﺷِرﯾ َ‬ ‫ﻋَم ِﻣْن ِإْدَﺧﺎِل اﻟ ﱠ‬ ‫ف ِﺑَﻣﺎ َز َ‬ ‫ﺳﻠَ ِ‬ ‫ﻋﻰ ﻗَْوَل أ ََﺣٍد ِﻣْن ﻋُﻠََﻣﺎِء اﻟ ﱠ‬ ‫ت ﻓَﺈِِن اد ﱠ َ‬ ‫ﻋْﻣ َ‬‫ﻋﻠَﻰ َﻣﺎ َز َ‬ ‫ﻋْن أ ََﺣٍد ﯾَْﻠَزُم ﻗَْوﻟ ُﮫ ُ َوِإﻻﱠ ﻓََﮭﻠ ُﱠم دَِﻟﯾﻼً َ‬ ‫طﺗَﮫ ُ َ‬ ‫اﻟﱠِذي اْﺷﺗََر ْ‬
‫ﻋِن اﻵَﺧِر‬ ‫ت ُرَواة َ اﻷ َْﺧﺑَﺎِر ﻗَِدﯾًﻣﺎ َوَﺣِدﯾﺛ ًﺎ ﯾَْرِوي أ ََﺣد ُھُْم َ‬ ‫ﻋَم دَِﻟﯾﻼً ﯾَْﺣﺗَﱡﺞ ِﺑِﮫ ﻗِﯾَل ﻟَﮫ ُ َوَﻣﺎ ذَاَك اﻟد ﱠِﻟﯾُل ﻓَﺈِْن ﻗَﺎَل ﻗ ُْﻠﺗ ُﮫ ُ ﻷ َ ِﻧّﻲ َوَﺟْد ُ‬ ‫ﻋﻰ ﻓِﯾَﻣﺎ َز َ‬ ‫ﺳِﺑﯾﻼً َوِإْن ھَُو اد ﱠ َ‬ ‫ﻏْﯾُره ُ ِإﻟَﻰ ِإﯾَﺟﺎِدِه َ‬ ‫َوﻻَ َ‬
‫ﺻِل ﻗَْوِﻟﻧَﺎ َوﻗَْوِل أ َْھِل‬ ‫ت ﻓِ ﻲ أ َ ْ‬ ‫ﺳُل ِﻣَن اﻟِّرَواﯾَﺎ ِ‬ ‫ﺳَﻣﺎعٍ ‪َ -‬واْﻟُﻣْر َ‬ ‫ﻏْﯾِر َ‬ ‫ﺳﺎِل ِﻣْن َ‬ ‫ﻋﻠَﻰ اِﻹْر َ‬ ‫ث ﺑَْﯾﻧَُﮭْم َھَﻛذَا َ‬ ‫ط ﻓَﻠَﱠﻣﺎ َرأ َْﯾﺗ ُُﮭُم اْﺳﺗََﺟﺎُزوا ِرَواﯾَﺔَ اْﻟَﺣِدﯾ ِ‬ ‫ﺷْﯾﺋ ًﺎ ﻗَ ﱡ‬ ‫ﺳِﻣَﻊ ِﻣْﻧﮫ ُ َ‬ ‫ث َوﻟَﱠﻣﺎ ﯾ ُﻌَﺎِﯾْﻧﮫ ُ َوﻻَ َ‬ ‫اْﻟَﺣِدﯾ َ‬
‫ت ِﻋْﻧِدي ِﺑذَِﻟَك‬ ‫ﺷْﻰٍء ﺛَﺑَ َ‬ ‫ﺳَﻣﺎِﻋِﮫ ِﻣْﻧﮫ ُ ﻷ َْدﻧَﻰ َ‬ ‫ﻋﻠَﻰ َ‬ ‫ت َ‬ ‫ﻋْن َراِوﯾِﮫ ﻓَﺈِذَا أ َﻧَﺎ َھَﺟْﻣ ُ‬ ‫ﺳَﻣﺎعِ َراِوي ﻛُِّل َﺧﺑٍَر َ‬ ‫ﻋْن َ‬ ‫ث َ‬ ‫ت ِﻣَن اْﻟِﻌﻠﱠِﺔ ِإﻟَﻰ اْﻟﺑَْﺣ ِ‬ ‫ﺻْﻔ ُ‬ ‫ت ِﻟَﻣﺎ َو َ‬ ‫س ِﺑُﺣﱠﺟٍﺔ ‪ -‬اْﺣﺗَْﺟ ُ‬ ‫اْﻟِﻌْﻠِم ِﺑﺎﻷ َْﺧﺑَﺎِر ﻟَْﯾ َ‬
‫ﺿِﻌﯾِﻔَك اْﻟَﺧﺑََر َوﺗَْرِﻛَك‬ ‫ت اْﻟِﻌﻠﱠﺔ ُ ﻓِﻲ ﺗَ ْ‬ ‫ﺳﺎِل ﻓِﯾِﮫ ﻓَﯾ ُﻘَﺎُل ﻟَﮫ ُ ﻓَﺈِْن َﻛﺎﻧَ ِ‬ ‫ﺿَﻊ ُﺣﱠﺟٍﺔ ِﻹْﻣَﻛﺎِن اِﻹْر َ‬ ‫ت اْﻟَﺧﺑََر َوﻟَْم ﯾَﻛُْن ِﻋْﻧِدي َﻣْو ِ‬ ‫ﻋ ِﻧّﻲ َﻣْﻌِرﻓَﺔ ُ ذَِﻟَك أ َْوﻗَْﻔ ُ‬ ‫ب َ‬ ‫ﻋَز َ‬ ‫ﻋْﻧﮫ ُ ﺑَْﻌد ُ ﻓَﺈِْن َ‬ ‫َﺟِﻣﯾُﻊ َﻣﺎ ﯾَْرِوي َ‬
‫ﻋْن‬ ‫ﻋْن أ َِﺑﯾِﮫ َ‬ ‫ﺷﺎِم ْﺑِن ﻋُْرَوة َ َ‬ ‫ﻋﻠَْﯾﻧَﺎ ِﺑﺈِْﺳﻧَﺎِد ِھ َ‬ ‫ث اْﻟَواِردَ َ‬ ‫ع ِﻣْن أ َﱠوِﻟِﮫ ِإﻟَﻰ آِﺧِرِه َوذَِﻟَك أ َﱠن اْﻟَﺣِدﯾ َ‬ ‫ﺳَﻣﺎ َ‬ ‫ت ِإْﺳﻧَﺎدًا ُﻣﻌَْﻧﻌَﻧًﺎ َﺣﺗ ﱠﻰ ﺗََرى ﻓِﯾِﮫ اﻟ ﱠ‬ ‫ﺳﺎِل ﻓِﯾِﮫ ﻟَِزَﻣَك أ َْن ﻻَ ﺗ ُﺛِْﺑ َ‬ ‫اِﻻْﺣِﺗَﺟﺎَج ِﺑِﮫ ِإْﻣَﻛﺎَن اِﻹْر َ‬
‫ﺷﺎٌم ﻓِﻲ ِرَواﯾٍَﺔ‬ ‫ﻲ ِ ﺻﻠّﻰ اّ‪ D‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم َوﻗَْد ﯾَُﺟوُز ِإذَا ﻟَْم ﯾَﻘ ُْل ِھ َ‬ ‫ت ِﻣَن اﻟﻧﱠِﺑ ّ‬ ‫ﺳِﻣﻌَ ْ‬ ‫ﺷﺔَ ﻗَْد َ‬ ‫ﻋﺎِﺋ َ‬ ‫ﺷﺔَ َﻛَﻣﺎ ﻧَْﻌﻠَُم أ َﱠن َ‬ ‫ﻋﺎِﺋ َ‬‫ﺳِﻣَﻊ ِﻣْن َ‬ ‫ﺳِﻣَﻊ ِﻣْن أ َِﺑﯾِﮫ َوأ َﱠن أ َﺑَﺎه ُ ﻗَْد َ‬ ‫ﺷﺎًﻣﺎ ﻗَْد َ‬ ‫ﺷﺔَ ﻓَِﺑﯾَِﻘﯾٍن ﻧَْﻌﻠَُم أ َﱠن ِھ َ‬ ‫ﻋﺎِﺋ َ‬
‫َ‬
‫ﺳﻼ َوﻻَ ﯾ ُْﺳِﻧدََھﺎ‬ ‫ً‬ ‫ب أْن ﯾَْرِوﯾََﮭﺎ ُﻣْر َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻋْن أِﺑﯾِﮫ َوﻟْم ﯾَْﺳَﻣْﻌَﮭﺎ ھَُو ِﻣْن أِﺑﯾِﮫ ﻟﱠﻣﺎ أَﺣ ﱠ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺳﺎٌن آَﺧُر أْﺧﺑََره ُ ِﺑَﮭﺎ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ت أْو أْﺧﺑََرِﻧﻲ أْن ﯾَﻛوَن ﺑَْﯾﻧَﮫ ُ َوﺑَْﯾَن أِﺑﯾِﮫ ﻓِﻲ ِﺗﻠَك اﻟِّرَواﯾَِﺔ ِإْﻧ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﺳِﻣْﻌ ُ‬ ‫ﻋْن أِﺑﯾِﮫ َ‬ ‫َ‬ ‫ﯾَْرِوﯾَﮭﺎ َ‬
‫ض ‪َ .‬وِإْن َﻛﺎَن ﻗَْد‬ ‫ﺿِﮭْم ِﻣْن ﺑَْﻌ ٍ‬ ‫ﺳَﻣﺎعِ ﺑَْﻌ ِ‬ ‫س ﻓِﯾِﮫ ِذْﻛُر َ‬ ‫ث ﻟَْﯾ َ‬ ‫ﺷﺔَ َوَﻛذَِﻟَك ﻛُﱡل ِإْﺳﻧَﺎٍد ِﻟَﺣِدﯾ ٍ‬ ‫ﻋﺎِﺋ َ‬ ‫ﻋْن َ‬ ‫ﺿﺎ ُﻣْﻣِﻛٌن ﻓِﻲ أ َِﺑﯾِﮫ َ‬ ‫ﻋْن أ َِﺑﯾِﮫ ﻓَُﮭَو أ َْﯾ ً‬ ‫ﺷﺎٍم َ‬ ‫ﺳِﻣﻌََﮭﺎ ِﻣْﻧﮫ ُ َوَﻛَﻣﺎ ﯾ ُْﻣِﻛُن ذَِﻟَك ﻓِﻲ ِھ َ‬ ‫ِإﻟَﻰ َﻣْن َ‬
‫ﻋْﻧﮫ ُ‬ ‫ض أ ََﺣﺎِدﯾِﺛِﮫ ﺛ ُﱠم ﯾ ُْرِﺳﻠَﮫ ُ َ‬ ‫ﻋْﻧﮫ ُ ﺑَْﻌ َ‬ ‫ﻏْﯾِرِه َ‬ ‫ض اﻟِّرَواﯾَِﺔ ﻓَﯾَْﺳَﻣَﻊ ِﻣْن َ‬ ‫ﻋﺎ َﻛِﺛﯾًرا ﻓََﺟﺎِﺋٌز ِﻟﻛُِّل َواِﺣٍد ِﻣْﻧُﮭْم أ َْن ﯾَْﻧِزَل ﻓِﻲ ﺑَْﻌ ِ‬ ‫ﺳَﻣﺎ ً‬ ‫ﺻﺎِﺣِﺑِﮫ َ‬ ‫ﺳِﻣَﻊ ِﻣْن َ‬ ‫ف ﻓِﻲ اْﻟُﺟْﻣﻠَِﺔ أ َﱠن ﻛُﱠل َواِﺣٍد ِﻣْﻧُﮭْم ﻗَْد َ‬ ‫ﻋُِر َ‬
‫ْ‬
‫ت اﻟُﻣَﺣ ِد ِّﺛﯾَن‬ ‫ض ِﻣْن ﻓِْﻌِل ِﺛﻘَﺎ ِ‬ ‫ث ُﻣْﺳﺗَِﻔﯾ ٌ‬ ‫ْ‬
‫ﺳﺎَل َوَﻣﺎ ﻗ ُﻠﻧَﺎ ِﻣْن َھذَا َﻣْوُﺟود ٌ ﻓِﻲ اﻟَﺣِدﯾ ِ‬ ‫ْ‬ ‫ث َوﯾَﺗُْرَك اِﻹْر َ‬ ‫ْ‬
‫ﻋْﻧﮫ ُ اﻟَﺣِدﯾ َ‬ ‫ﻲ اﻟﱠرُﺟَل اﻟﱠِذي َﺣَﻣَل َ‬ ‫ط أ َْﺣﯾَﺎﻧًﺎ ﻓَﯾ ُ َ‬
‫ﺳِّﻣ َ‬ ‫ﺷ َ‬ ‫ﺳِﻣَﻊ ِﻣْﻧﮫ ُ َوﯾَْﻧ َ‬ ‫ﻲ َﻣْن َ‬ ‫أ َْﺣﯾَﺎﻧًﺎ َوﻻَ ﯾ ُ َ‬
‫ﺳِّﻣ َ‬
‫ﻲ َواْﺑَن اْﻟُﻣﺑَﺎَرِك َوَوِﻛﯾﻌًﺎ َواْﺑَن‬ ‫ﺳْﺧِﺗﯾَﺎِﻧ ﱠ‬ ‫ب اﻟ ﱠ‬ ‫ﺷﺎَء اﱠ‪ ُD‬ﺗَﻌَﺎﻟَﻰ ﻓَِﻣْن ذَِﻟَك أ َﱠن أ َﯾﱡو َ‬ ‫ﻋﻠَﻰ أ َْﻛﺛََر ِﻣْﻧَﮭﺎ ِإْن َ‬ ‫ﻋدَدًا ﯾ ُْﺳﺗَدَﱡل ِﺑَﮭﺎ َ‬ ‫ﻋﻠَﻰ اْﻟِﺟَﮭِﺔ اﻟﱠِﺗﻲ ذََﻛْرﻧَﺎ َ‬ ‫ﺳﻧَْذﻛُُر ِﻣْن ِرَواﯾَﺎِﺗِﮭْم َ‬ ‫َوأ َِﺋﱠﻣِﺔ أ َْھِل اْﻟِﻌْﻠِم ‪َ .‬و َ‬
‫ب َﻣﺎ أ َِﺟد ُ ‪.‬‬ ‫ط ﯾَ ِ‬ ‫‪ D‬ﺻﻠّﻰ اّ‪ D‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ِﻟِﺣ ِﻠِّﮫ َوِﻟُﺣْرِﻣِﮫ ِﺑﺄ َ ْ‬ ‫ب َرﺳُوَل ا ﱠ ِ‬ ‫ت أُ َ‬
‫ط ِﯾّ ُ‬ ‫ت ﻛُْﻧ ُ‬ ‫ﺷﺔَ ‪ -‬رﺿﻰ اّ‪ D‬ﻋﻧﮭﺎ ‪ -‬ﻗَﺎﻟَ ْ‬ ‫ﻋﺎِﺋ َ‬ ‫ﻋْن َ‬ ‫ﻋْن أ َِﺑﯾِﮫ َ‬ ‫ﺷﺎِم ْﺑِن ﻋُْرَوة َ َ‬ ‫ﻋْن ِھ َ‬ ‫ﻏْﯾَرھُْم َرَوْوا َ‬ ‫ﻋﺔ ً َ‬ ‫ﻧ َُﻣْﯾٍر َوَﺟَﻣﺎ َ‬
‫ﻋِن‬ ‫ﺷﺔَ َ‬ ‫ﻋﺎِﺋ َ‬ ‫ﻋْن َ‬ ‫ﻋْن ﻋُْرَوة َ َ‬ ‫ﺷﺎٍم ﻗَﺎَل أ َْﺧﺑََرِﻧﻲ ﻋُﺛَْﻣﺎُن ْﺑُن ﻋُْرَوة َ َ‬ ‫ﻋْن ِھ َ‬ ‫ﺳﺎَﻣﺔَ َ‬ ‫ب ْﺑُن َﺧﺎِﻟٍد َوأ َﺑ ُو أ ُ َ‬ ‫طﺎُر َوُﺣَﻣْﯾد ُ ْﺑُن اﻷ َْﺳَوِد َوُوَھْﯾ ُ‬ ‫ﺳْﻌٍد َودَاُود ُ اْﻟﻌَ ﱠ‬ ‫ث ْﺑُن َ‬ ‫ﻓََرَوى َھِذِه اﻟِّرَواﯾَﺔَ ِﺑﻌَْﯾِﻧَﮭﺎ اﻟﻠﱠْﯾ ُ‬
‫ﻲ ِ ﺻﻠّﻰ اّ‪ D‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ‪.‬‬ ‫اﻟﻧﱠِﺑ ّ‬
‫ﻋْن ﻋُْرَوة َ‬ ‫يِ َ‬ ‫ﻋِن اﻟﱡزْھِر ّ‬ ‫ض ‪ .‬ﻓََرَواَھﺎ ِﺑﻌَْﯾِﻧَﮭﺎ َﻣﺎِﻟُك ْﺑُن أ َﻧٍَس َ‬ ‫ﺳﮫ ُ ﻓَﺄ َُرِّﺟﻠ ُﮫ ُ َوأ َﻧَﺎ َﺣﺎِﺋ ٌ‬ ‫ﻰ َرأْ َ‬ ‫ف ﯾ ُْدِﻧﻲ ِإﻟَ ﱠ‬ ‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ D‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ِإذَا اْﻋﺗََﻛ َ‬ ‫ت َﻛﺎَن اﻟﻧﱠِﺑ ﱡ‬ ‫ﺷﺔَ ﻗَﺎﻟَ ْ‬ ‫ﻋﺎِﺋ َ‬ ‫ﻋْن َ‬ ‫ﻋْن أ َِﺑﯾِﮫ َ‬ ‫ﺷﺎٌم َ‬ ‫َوَرَوى ِھ َ‬
‫ﻲ ِ ﺻﻠّﻰ اّ‪ D‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ‪.‬‬ ‫ﻋِن اﻟﻧﱠِﺑ ّ‬ ‫ﺷﺔَ َ‬ ‫ﻋﺎِﺋ َ‬ ‫ﻋْن َ‬ ‫ﻋْﻣَرة َ َ‬ ‫ﻋْن َ‬ ‫َ‬
‫ﺻﺎِﺋٌم ‪ .‬ﻓَﻘَﺎَل ﯾَْﺣﯾَﻰ ْﺑُن أ َِﺑﻲ َﻛِﺛﯾٍر ﻓِﻲ َھذَا اْﻟَﺧﺑَِر ﻓِﻲ اْﻟﻘ ُْﺑﻠَِﺔ أ َْﺧﺑََرِﻧﻲ‬ ‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ D‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ﯾ ُﻘَ ِﺑُّل َوھَُو َ‬ ‫ﺷﺔَ َﻛﺎَن اﻟﻧﱠِﺑ ﱡ‬ ‫ﻋﺎِﺋ َ‬‫ﻋْن َ‬ ‫ﺳﻠََﻣﺔَ َ‬ ‫ﻋْن أ َِﺑﻲ َ‬ ‫ﺳﺎَن َ‬ ‫ﺻﺎِﻟُﺢ ْﺑُن أ َِﺑﻲ َﺣ ﱠ‬ ‫ي َو َ‬ ‫َوَرَوى اﻟﱡزْھِر ﱡ‬
‫ﺻﺎِﺋٌم ‪.‬‬ ‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ D‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم َﻛﺎَن ﯾ ُﻘَ ِﺑّﻠ َُﮭﺎ َوھَُو َ‬ ‫ﺷﺔَ أ َْﺧﺑََرﺗْﮫ ُ أ َﱠن اﻟﻧﱠِﺑ ﱠ‬ ‫ﻋﺎِﺋ َ‬ ‫ﻋْﺑِد اْﻟﻌَِزﯾِز أ َْﺧﺑََره ُ أ َﱠن ﻋُْرَوة َ أ َْﺧﺑََره ُ أ َﱠن َ‬ ‫ﻋْﺑِد اﻟﱠرْﺣَﻣِن أ َﱠن ﻋَُﻣَر ْﺑَن َ‬ ‫ﺳﻠََﻣﺔَ ْﺑُن َ‬ ‫أ َﺑ ُو َ‬
 8- Muan'an hadîsle ihticacın sahîh oluşu Bâbı
İsnâdlara ta'n hususundaki bu kavil —Allah sana rahmet buyursun — uydurma yeni çıkma, sahibinden önce kimse tarafından söylenmemiş ve ehl-i ilmden hiç bir taraftarı bulunmayan bir sözdür. Çünkü eski ve yeni
bütün hadîs ve rivâyet âlimleri arasında ittifakla şayi' olan söz şudur: mevsuk olan her râvî kendi gibisinden bir hadîs rivâyet eder; ve her ikisi bir asırda bulunmakla onunla görüşmek ve kendisinden hadîs dinlemek
caiz ve mümkün olursa, bir araya geldikleri ve şifahen görüştükleri hiç bir haberde bulunmasa bile o rivâyet sabit ve hucciyyeti lâzımdır. Ancak ortada bu râvînin rivâyette bulunduğu zâtla görüşmediğine yahud
ondan bir şey işitmediğine ap açık delâlet eder bir delîl bulunursa o başka. Ama mesele îzâh ettiğimiz şekildeki imkân üzerinde müphem kalırsa o rivâyet — beyan ettiğimiz kat'î delâlet bulunmadıkça— daima
semâ'a hamledilir.
Binaenaleyh anlattığımız bu kavlin mucidine yahud onun mudâfiine şöyle denilir:
«Sen, sözün arasında: sika olan bir kişinin sika bir kimseden verdiği haber hüccettir, onunla amel vâcib olur» dedin. Sonra ona şart koşarak:
«Tâ ki biz bu iki râvînin bir defa veya daha fazla görüştüklerini, yahud ondan bir şey işittiğini bilelim.» dedin. Acaba koştuğun bu şartın, sözü hüccet sayılan tek bir zâttan rivâyet edildiğini bulabilir misin? Aksi halde
iddiana delil getir.
* Eğer bu — mûçid— hadisi tesbît hususunda ortaya koyduğu şartın selef ulemâdan birinin kavli olduğunu iddia ederse. Kendisinden bu kavli göstermesi istenir ki, ne o, ne de başkası böyle bir kavil göstermeye asla
imkân bulamayacaktır.
Yok, da'vasını isbât için hüccet olabilecek bir delili bulunduğunu iddia ederse kendisine:
«Bu delil nedir?» diye sorulur. Bu sefer.
«Ben onu söyledim. Çünkü ben, yeni ve eski bütün haber râvîlerinin — biri diğerini hiç görmeden ve ondan bir şey işitmeden— bir birlerinden hadîs rivâyet ettiklerini gördüm. Onların bu suretle kendi aralarında
semâ* bulunmaksızın mürsel olarak hadîs rivâyetine cevaz verdiklerini görünce — ki bizim asıl kavlimize ve ilm-i ahbâr ulemasına göre mürsel rivâyetler hüccet değildir— ben de arzettiğim sebepten dolayı her
haber râvîsinin, rivâyet ettiği zâttan işitmiş olmasını araştırmaya ihtiyâç hissettim. Şayet bir râvînin rivâyet ettiği zâttan en ufak bir şey işittiğine vâkıf olursam, bunun sebebiyle benim nazarımda artık ondan rivâyet
ettiği her şey sabit olur. İşittiğine muttali' olamazsam o haberi mevkuf addederim. Ve haberde mürsel olmak ihtimâli bulunduğu için bence artık hüccet yerine de geçemez.» derse kendisine şöyle mukabele edilir:
«Eğer senin bir haberi zayıf kabul ederek onunla ihticaci terk etmek ne sebep, ondaki irsal ihtimali ise bu takdirde, başından sonuna kadar semâ' bulunduğunu görmedikçe hiç bir muan'an isnadı isbât etmemen
lâzım gelir. Çünkü bize Hişâm b. Urve den babası tarikiyle gelen, onun da Âişe'den işittiği bir hadîsi yakînen biliriz ki Hişam muhakkak babasından, babası da Âişe'den işitmiştir. Nitekim, Âişe'nin dahi Nebî (sallallahü
aleyhi ve sellem)'den işittiğini biliriz. Ama Hişâm babasından rivâyet ederken, işittim» veya «bana haber verdi» dememişse, bu rivâyette kendisi ile babası arasında bazen başka bir insan da olabilir. O rivâyeti
babasından Hişam'a haber vermiş. Hişam onu babasından işitmemiş olur. Hadisi mürsel olarak rivâyet ederek, işittiği kimseye isnadda bulunmak istemediği zaman bu pek a'lâ mümkündür.
Bu, Hişâm'in babasından rivâyet ettiği surette mumlun olduğu gibi, babasının Âişe'den rivâyetinde de mümkündür. Râvilerinin bir birlerinden işittikleri zikredilmeyen bir hadîsin her isnadı böyledir. Vâkıâ bazen her
râvînin bir birinden bir çok defalar hadîs dinlediği bilinirse de, bazı rivâyetlerde bu râvîlerin her birinin daha aşağıdaki râviye inerek, yukarıki râvinin bazı hadîslerini ondan dinlemesi; sonra bazan hadîsi irsal ederek,
dinlediği zâtın ismini söylememesi, bazen da gayrete gevrek hadîsini aldığı zâtın adını söylemesi ve irsali terk etmesi de caizdir.
Bu söylediklerimiz mevsuk muhaddislerle ilim ehli olan İmâmların yapmış oldukları işler olup hadîsde mevcûd ve yaygındır. Biz onların söylediğimiz şekilde rivâyetlerinden bir kaçını zikredeceğiz. Bunlarla daha
çoğuna istidlal olunur inşâallah. Mezkûr rivâyetlerden bazıları şunlardır:
Eyyûb Sahtiyanı, İbn Mübarek, Vekî', İbn Numeyr ve bunlardan başka bir cemâat, Hişâm b. Urve'den o da babasından o da Âişe (radıyallahü anha)'dan şunu rivâyet etmişlerdir. Âişe demiştir ki:
«Ben Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)'e gerek hıl’i gerekse ihramı için bulabildiğim en güzel kokuyu sürerdim.»
Bu rivâyeti aynen Leys b. Sa'd, Dâvûd el-Attâr, Humeyd b. el-Esved, Vüheyb b. Hâlid ve Ebû Üsâme, Hişâm' dan rivâyet etmişlerdir. Hişâm demiştir ki:
«Bana Osman b. Urve, Urve'den o da Âişe'den o da Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'den haber verdi.
Yine Hişâm babasından o da Âişe'den rivâyet etmiştir. Âişe (radıyallahü anha) demiştir ki:
«Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) i'tikâfa girdiği zaman başını bana yaklaştırır; ben de hayızlı olduğum hâlde onu tarardım.»
Yine aynen bu rivâyeti Mâlik b. Enes Zührî'den o da Urve'den O da Amre'den o da Âişeden o da Nebiy (sallallahü aleyhi ve sellem)’den rivâyet etmişlerdir.
Zühri ile Salih b. Ebi Hassan, Ebû Seleme’den o da Âişe'den rivâyet etmişlerdir ki, Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) oruçlu iken Öpermiş. Yahya b. Ebi Kesir, bu haberdeki öpüş hakkında şöyle deditir: Bana
Ebû Selemete'bnü Abdirrahman haber verdi; ona Ömer b. Abdilazîz haber vermiş; ona da Urve haber vermiş; ona da Âişe haber vermiş ki, Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) oruçlu olduğu halde kendisini
öpermiş.
 ‫ﻲ‬ ‫ﻋِﻠ ٍّ‬ ‫ﻋْن ُﻣَﺣﱠﻣِد ْﺑِن َ‬ ‫ﻋْﻣٍرو َ‬ ‫ﻋْن َ‬ ‫ﻋْن ﻟ ُُﺣوِم اْﻟُﺣُﻣِر ‪ .‬ﻓََرَواهُ َﺣﱠﻣﺎد ُ ْﺑُن َزْﯾٍد َ‬ ‫‪ A‬ﺻﻠّﻰ اّ‪ A‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ﻟ ُُﺣوَم اْﻟَﺧْﯾِل َوﻧََﮭﺎﻧَﺎ َ‬ ‫ﻋْن َﺟﺎﺑٍِر ﻗَﺎَل أ َْطﻌََﻣﻧَﺎ َرﺳُوُل ا ﱠ ِ‬ ‫ﻋْﻣِرو ْﺑِن ِدﯾﻧَﺎٍر َ‬ ‫ﻋْن َ‬ ‫ﻏْﯾُرهُ َ‬ ‫وَرَوى اْﺑُن ﻋُﯾَْﯾﻧََﺔ َو َ‬
‫ث‬‫ﺳﺎِد اْﻟَﺣِدﯾ ِ‬ ‫ﺻْﻔﻧَﺎ ﻗَْوﻟَﮫُ ِﻣْن ﻗَْﺑُل ﻓِﻲ ﻓَ َ‬ ‫ت اْﻟِﻌﻠﱠﺔُ ِﻋْﻧدَ َﻣْن َو َ‬ ‫ت َﻛﺛِﯾٌر ﯾَْﻛﺛ ُُر ﺗ َْﻌدَاد ُهُ َوﻓِﯾَﻣﺎ ذََﻛْرﻧَﺎ ِﻣْﻧَﮭﺎ ِﻛﻔَﺎﯾَﺔٌ ِﻟذَِوي اْﻟَﻔْﮭِم ‪ .‬ﻓَِﺈذَا َﻛﺎﻧَ ِ‬ ‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ A‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ‪َ .‬وَھذَا اﻟﻧﱠْﺣُو ﻓِﻲ اﻟِّرَواﯾَﺎ ِ‬ ‫ﻋِن اﻟﻧﱠﺑِ ِّ‬ ‫ﻋْن َﺟﺎﺑٍِر َ‬ ‫َ‬
‫ﻋْﻧﮫُ إِﻻ ﱠ ﻓِﻲ ﻧَْﻔِس اْﻟَﺧﺑَِر اﻟﱠِذي ﻓِﯾِﮫ‬ ‫ﺳِﻣَﻊ ِﻣﱠﻣْن َرَوى َ‬ ‫ﺳﺎِل ﻓِﯾِﮫ ﻟَِزَﻣﮫُ ﺗ َْرُك اِﻻْﺣﺗَِﺟﺎجِ ﻓِﻲ ﻗِﯾَﺎِد ﻗَْوِﻟِﮫ ﺑِِرَواﯾَِﺔ َﻣْن ﯾ ُْﻌﻠَُم أ َﻧﱠﮫُ ﻗَْد َ‬ ‫ﺷْﯾﺋ ًﺎ إِْﻣَﻛﺎَن اِﻹْر َ‬ ‫ﻋْﻧﮫُ َ‬ ‫ﺳِﻣَﻊ ِﻣﱠﻣْن َرَوى َ‬ ‫ي ﻗَْد َ‬ ‫َوﺗ َْوِھﯾﻧِِﮫ إِذَا ﻟَْم ﯾ ُْﻌﻠَْم أ َﱠن اﻟﱠراِو َ‬
‫ﻋﻠَﻰ َھْﯾﺋ َِﺔ‬ ‫ﺳﻧِد ُوَن اْﻟَﺧﺑََر َ‬ ‫ﺷطُوَن ﻓِﯾَﮭﺎ ﻓَﯾ ُ ْ‬ ‫ت ﯾَْﻧ َ‬ ‫ﺳِﻣﻌ ُوهُ ِﻣْﻧﮫُ َوﺗ َﺎَرا ٌ‬ ‫ﺳﺎﻻً َوﻻَ ﯾَْذﻛُُروَن َﻣْن َ‬ ‫ث إِْر َ‬ ‫ﺳﻠ ُوَن ﻓِﯾَﮭﺎ اْﻟَﺣِدﯾ َ‬ ‫ت ﯾ ُْر ِ‬ ‫ﻋِن اﻷ َﺋِﱠﻣِﺔ اﻟﱠِذﯾَن ﻧَﻘَﻠ ُوا اﻷ َْﺧﺑَﺎَر أ َﻧﱠُﮭْم َﻛﺎﻧَْت ﻟَُﮭْم ﺗ َﺎَرا ٌ‬ ‫ﺳَﻣﺎعِ ِﻟَﻣﺎ ﺑَﯾﱠﻧﱠﺎ ِﻣْن ﻗَْﺑُل َ‬ ‫ِذْﻛُر اﻟ ﱠ‬
‫ب‬ ‫ﺳَﻘَﻣَﮭﺎ ِﻣﺛَْل أ َﯾﱡو َ‬ ‫ﺳﺎﻧِﯾِد َو َ‬ ‫َ‬
‫ﺳﺗ َْﻌِﻣُل اﻷ َْﺧﺑَﺎَر َوﯾَﺗ ََﻔﻘﱠد ُ ِﺻﱠﺣﺔ اﻷ َ َ‬ ‫ف ِﻣﱠﻣْن ﯾَ ْ‬ ‫ﺳﻠَ ِ‬ ‫ﻋِﻠْﻣﻧَﺎ أ ََﺣدًا ِﻣْن أ َﺋِﱠﻣِﺔ اﻟ ﱠ‬ ‫ﻋْﻧُﮭْم َوَﻣﺎ َ‬ ‫ﺷَرْﺣﻧَﺎ ذَِﻟَك َ‬ ‫ﺻِﻌد ُوا َﻛَﻣﺎ َ‬ ‫ﺻﻌ ُوِد إِْن َ‬ ‫ﺳِﻣﻌ ُوا ﻓَﯾ ُْﺧﺑُِروَن ﺑِﺎﻟﻧﱡُزوِل ﻓِﯾِﮫ إِْن ﻧََزﻟ ُوا َوﺑِﺎﻟ ﱡ‬ ‫َﻣﺎ َ‬
‫ﻋﺎهُ‬ ‫ﺳﺎﻧِﯾِد َﻛَﻣﺎ اد ﱠ َ‬ ‫ﺳَﻣﺎعِ ﻓِﻲ اﻷ َ َ‬ ‫ﻋْن َﻣْوِﺿِﻊ اﻟ ﱠ‬ ‫ث ﻓَﺗ ﱠﺷُوا َ‬ ‫ي ٍ َوَﻣْن ﺑَْﻌدَھُْم ِﻣْن أ َْھِل اْﻟَﺣِدﯾ ِ‬ ‫ﻋْﺑِد اﻟﱠرْﺣَﻣِن ْﺑِن َﻣْﮭِد ّ‬ ‫طﺎِن َو َ‬ ‫ﺳِﻌﯾٍد اْﻟﻘَ ﱠ‬ ‫ﻋْوٍن َوَﻣﺎِﻟِك ْﺑِن أ َﻧٍَس َوﺷُْﻌﺑََﺔ ْﺑِن اْﻟَﺣﱠﺟﺎجِ َوﯾَْﺣﯾَﻰ ْﺑِن َ‬ ‫ﻲ َواْﺑِن َ‬ ‫ﺳْﺧﺗِﯾَﺎﻧِ ِّ‬ ‫اﻟ ﱠ‬
‫ﺳَﻣﺎِﻋِﮫ ﻓِﻲ‬ ‫ﻋْن َ‬ ‫ث َوﺷُِﮭَر ﺑِِﮫ ﻓَِﺣﯾﻧَﺋٍِذ ﯾَْﺑَﺣﺛ ُوَن َ‬ ‫ف ﺑِﺎﻟﺗ ﱠْدِﻟﯾِس ﻓِﻲ اْﻟَﺣِدﯾ ِ‬ ‫ﻋْﻧُﮭْم إِذَا َﻛﺎَن اﻟﱠراِوي ِﻣﱠﻣْن ﻋُِر َ‬ ‫ث ِﻣﱠﻣْن َرَوى َ‬ ‫ع ُرَواِة اْﻟَﺣِدﯾ ِ‬ ‫ﺳَﻣﺎ َ‬ ‫ﺻْﻔﻧَﺎ ﻗَْوﻟَﮫُ ِﻣْن ﻗَْﺑُل َوإِﻧﱠَﻣﺎ َﻛﺎَن ﺗ ََﻔﻘﱡد ُ َﻣْن ﺗ ََﻔﻘﱠدَ ِﻣْﻧُﮭْم َ‬ ‫اﻟﱠِذي َو َ‬
‫ﺳِّم ِﻣَن اﻷ َﺋِﱠﻣِﺔ ﻓَِﻣْن‬ ‫ﺳﱠﻣْﯾﻧَﺎ َوﻟَْم ﻧ ُ َ‬ ‫ﻋْن أ ََﺣٍد ِﻣﱠﻣْن َ‬ ‫ﺳِﻣْﻌﻧَﺎ ذَِﻟَك َ‬ ‫ﻋَم َﻣْن َﺣَﻛْﯾﻧَﺎ ﻗَْوﻟَﮫُ ﻓََﻣﺎ َ‬ ‫ﻋﻠَﻰ اْﻟَوْﺟِﮫ اﻟﱠِذي َز َ‬ ‫ﻏْﯾِر ُﻣدَ ِﻟٍّس َ‬ ‫ﻋْﻧُﮭْم ِﻋﻠﱠﺔُ اﻟﺗ ﱠْدِﻟﯾِس ﻓََﻣِن اْﺑﺗ َﻐَﻰ ذَِﻟَك ِﻣْن َ‬ ‫ِرَواﯾَﺗِِﮫ َوﯾَﺗ ََﻔﻘﱠد ُوَن ذَِﻟَك ِﻣْﻧﮫُ َﻛْﻰ ﺗ َْﻧَزاَح َ‬
‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ A‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم‬ ‫ﺳﻧِد ُهُ إِﻟَﻰ اﻟﻧﱠﺑِ ِّ‬ ‫ﻋْن ﻛُِّل َواِﺣٍد ِﻣْﻧُﮭَﻣﺎ َﺣِدﯾﺛ ًﺎ ﯾ ُ ْ‬ ‫ي ِ َو َ‬ ‫ﺻﺎِر ّ‬ ‫ﺳﻌ ُوٍد اﻷ َْﻧ َ‬ ‫ﻋْن أ َﺑِﻲ َﻣ ْ‬ ‫ﻋْن ُﺣذَْﯾَﻔَﺔ َو َ‬ ‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ A‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ﻗَْد َرَوى َ‬ ‫ي َوﻗَْد َرأ َى اﻟﻧﱠﺑِ ﱠ‬ ‫ﺻﺎِر ﱠ‬ ‫‪ْ A‬ﺑَن ﯾَِزﯾدَ اﻷ َْﻧ َ‬ ‫ذَِﻟَك أ َﱠن َ‬
‫ﻋْﺑدَ ا ﱠ ِ‬
‫ط َوﻻَ َوَﺟْدﻧَﺎ ِذْﻛَر ُرْؤﯾَﺗِِﮫ إِﯾﱠﺎھَُﻣﺎ ﻓِﻲ ِرَواﯾٍَﺔ ﺑِﻌَْﯾﻧَِﮭﺎ َوﻟَْم‬ ‫ث ﻗَ ﱡ‬ ‫ﺳﻌ ُوٍد ﺑَِﺣِدﯾ ٍ‬ ‫ﺷﺎﻓََﮫ ُﺣذَْﯾَﻔَﺔ َوأ َﺑَﺎ َﻣ ْ‬ ‫‪ْ A‬ﺑَن ﯾَِزﯾدَ َ‬ ‫ﻋْﺑدَ ا ﱠ ِ‬ ‫ت أ َﱠن َ‬ ‫ﺷْﻰٍء ِﻣَن اﻟِّرَواﯾَﺎ ِ‬ ‫ﺳَﻣﺎعِ ِﻣْﻧُﮭَﻣﺎ َوﻻَ َﺣِﻔْظﻧَﺎ ﻓِﻲ َ‬ ‫ﻋْﻧُﮭَﻣﺎ ِذْﻛُر اﻟ ﱠ‬ ‫س ﻓِﻲ ِرَواﯾَﺗِِﮫ َ‬ ‫َوﻟَْﯾ َ‬
‫ﺷﺑََﮭُﮭَﻣﺎ ِﻋْﻧدَ َﻣْن‬ ‫ف ﻓِﯾِﮭَﻣﺎ ﺑَْل ھَُﻣﺎ َوَﻣﺎ أ َ ْ‬ ‫ﺿْﻌ ٍ‬ ‫ﺳﻌ ُوٍد ﺑِ َ‬ ‫ﻋْن ُﺣذَْﯾﻔََﺔ َوأ َﺑِﻲ َﻣ ْ‬ ‫‪ْ A‬ﺑُن ﯾَِزﯾدَ َ‬ ‫ﻋْﺑد ُ ا ﱠ ِ‬ ‫ﺿﻰ َوﻻَ ِﻣﱠﻣْن أ َْدَرْﻛﻧَﺎ أ َﻧﱠﮫُ َطﻌََن ﻓِﻲ َھذَْﯾِن اْﻟَﺧﺑََرْﯾِن اﻟﻠﱠذَْﯾِن َرَواھَُﻣﺎ َ‬ ‫ﻋْن أ ََﺣٍد ِﻣْن أ َْھِل اْﻟِﻌْﻠِم ِﻣﱠﻣْن َﻣ َ‬ ‫ﺳَﻣْﻊ َ‬ ‫ﻧَ ْ‬
‫ب‬ ‫ﻲ ﻓِﻲ َزْﻋِم َﻣْن َﺣَﻛْﯾﻧَﺎ ﻗَْوﻟَﮫُ ِﻣْن ﻗَْﺑُل َواِھﯾَﺔٌ ُﻣْﮭَﻣﻠَﺔٌ َﺣﺗ ﱠﻰ ﯾ ُِﺻﯾ َ‬ ‫ﺳﺗِْﻌَﻣﺎَل َﻣﺎ ﻧ ُِﻘَل ﺑَِﮭﺎ َواِﻻْﺣﺗَِﺟﺎَج ﺑَِﻣﺎ أ َﺗ َْت ِﻣْن ﺳُﻧٍَن َوآﺛ َﺎٍر َوِھ َ‬ ‫ﺳﺎﻧِﯾِد َوﻗَِوﯾَِّﮭﺎ ﯾََرْوَن ا ْ‬ ‫ث ِﻣْن ِﺻَﺣﺎحِ اﻷ َ َ‬ ‫ﻻَﻗَْﯾﻧَﺎ ِﻣْن أ َْھِل اْﻟِﻌْﻠِم ﺑِﺎْﻟَﺣِدﯾ ِ‬
‫ﻋدَدًا‬ ‫ب ِﻣْﻧَﮭﺎ َ‬ ‫ﺻﺎﺋَِﮭﺎ ﻛُ ِﻠَّﮭﺎ َوﻟَِﻛﻧﱠﺎ أ َْﺣﺑَْﺑﻧَﺎ أ َْن ﻧَْﻧِﺻ َ‬ ‫ﺻﻲ ِذْﻛِرَھﺎ َوإِْﺣ َ‬ ‫ﻋْن ﺗ ََﻘ ِ ّ‬ ‫ﺻَﺣﺎَح ِﻋْﻧدَ أ َْھِل اْﻟِﻌْﻠِم ِﻣﱠﻣْن ﯾَِﮭُن ﺑَِزْﻋِم َھذَا اْﻟﻘَﺎﺋِِل َوﻧ ُْﺣِﺻﯾَﮭﺎ ﻟَﻌََﺟْزﻧَﺎ َ‬ ‫ﻋﱠﻣْن َرَوى َوﻟَْو ذََھْﺑﻧَﺎ ﻧ ُﻌَ ِد ّد ُ اﻷ َْﺧﺑَﺎَر اﻟ ِ ّ‬ ‫ع اﻟﱠراِوي َ‬ ‫ﺳَﻣﺎ َ‬ ‫َ‬
‫ﻋْﻧُﮭُم‬ ‫‪ A‬ﺻﻠّﻰ اّ‪ A‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ِﻣَن اْﻟﺑَْدِرﯾِّﯾَن َھﻠ ُﱠم َﺟ‪z‬را َوﻧَﻘَﻼَ َ‬ ‫ب َرﺳُوِل ا ﱠ ِ‬ ‫ﺻَﺣﺎ َ‬‫ﺻِﺣﺑَﺎ أ َ ْ‬ ‫ﺻﺎﺋُِﻎ َوھَُﻣﺎ ِﻣﱠﻣْن أ َْدَرَك اْﻟَﺟﺎِھِﻠﯾﱠَﺔ َو َ‬ ‫ي َوأ َﺑ ُو َراﻓِﻊٍ اﻟ ﱠ‬ ‫ﻋْﻧﮫُ ِﻣْﻧَﮭﺎ َوَھذَا أ َﺑ ُو ﻋُﺛَْﻣﺎَن اﻟﻧﱠْﮭِد ﱡ‬ ‫ﺳَﻛﺗْﻧَﺎ َ‬ ‫ﺳَﻣﺔً ِﻟَﻣﺎ َ‬ ‫ﯾَﻛُوُن ِ‬
‫ﻋﺎﯾَﻧَﺎ أ ُﺑَﯾ‪z‬ﺎ أ َْو‬ ‫ﺳَﻣْﻊ ﻓِﻲ ِرَواﯾٍَﺔ ﺑِﻌَْﯾﻧَِﮭﺎ أ َﻧﱠُﮭَﻣﺎ َ‬ ‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ A‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم َﺣِدﯾﺛ ًﺎ َوﻟَْم ﻧَ ْ‬ ‫ﻋِن اﻟﻧﱠﺑِ ِّ‬ ‫ب َ‬ ‫ﻰ ْﺑِن َﻛْﻌ ٍ‬ ‫ﻋْن أ ُﺑَ ِ ّ‬ ‫ﺳﻧَدَ ﻛُﱡل َواِﺣٍد ِﻣْﻧُﮭَﻣﺎ َ‬ ‫اﻷ َْﺧﺑَﺎَر َﺣﺗ ﱠﻰ ﻧََزﻻَ إِﻟَﻰ ِﻣﺛِْل أ َﺑِﻲ ھَُرْﯾَرةَ َواْﺑِن ﻋَُﻣَر َوذَِوﯾِﮭَﻣﺎ ﻗَْد أ َ ْ‬
‫ﺳﻌ ُوٍد‬ ‫ﻋْن أ َﺑِﻲ َﻣ ْ‬ ‫ﺳْﺧﺑََرةَ ﻛُﱡل َواِﺣٍد ِﻣْﻧُﮭَﻣﺎ َ‬ ‫‪ْ A‬ﺑُن َ‬ ‫ﻋْﺑد ُ ا ﱠ ِ‬ ‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ A‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم َرُﺟﻼً َوأ َﺑ ُو َﻣْﻌَﻣٍر َ‬ ‫ﻲ َوھَُو ِﻣﱠﻣْن أ َْدَرَك اْﻟَﺟﺎِھِﻠﯾﱠَﺔ َوَﻛﺎَن ﻓِﻲ َزَﻣِن اﻟﻧﱠﺑِ ِّ‬ ‫ﺷْﯾﺑَﺎﻧِ ﱡ‬ ‫ﻋْﻣٍرو اﻟ ﱠ‬ ‫ﺳﻧَدَ أ َﺑ ُو َ‬ ‫ﺷْﯾﺋ ًﺎ َوأ َ ْ‬ ‫ﺳِﻣﻌَﺎ ِﻣْﻧﮫُ َ‬ ‫َ‬
‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ A‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم َﺣِدﯾﺛ ًﺎ َوﻋُﺑَْﯾد ُ ْﺑُن ﻋَُﻣْﯾٍر ُوِﻟدَ ﻓِﻲ َزَﻣِن‬ ‫ﻋِن اﻟﻧﱠﺑِ ِّ‬ ‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ A‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم َ‬ ‫ﺳﻠََﻣﺔ َزْوجِ اﻟﻧﱠﺑِ ِّ‬ ‫َ‬ ‫ﻋْن أِّم َ‬ ‫ُ‬ ‫ﺳﻧَدَ ﻋُﺑَْﯾد ُ ْﺑُن ﻋَُﻣْﯾٍر َ‬ ‫َ‬
‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ A‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم َﺧﺑََرْﯾِن َوأ ْ‬ ‫ﻋِن اﻟﻧﱠﺑِ ِّ‬ ‫يِ َ‬ ‫ﺻﺎِر ّ‬ ‫اﻷْﻧ َ‬ ‫َ‬
‫ﻋْﺑد ُ اﻟﱠرْﺣَﻣِن‬ ‫ﺳﻧَدَ َ‬ ‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ A‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم ﺛ َﻼَﺛ ََﺔ أ َْﺧﺑَﺎٍر َوأ َ ْ‬ ‫ﻋِن اﻟﻧﱠﺑِ ِّ‬ ‫يِ َ‬ ‫ﺻﺎِر ّ‬ ‫ﺳﻌ ُوٍد اﻷ َْﻧ َ‬ ‫ﻋْن أ َﺑِﻲ َﻣ ْ‬ ‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ A‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم َ‬ ‫س ْﺑُن أ َﺑِﻲ َﺣﺎِزٍم َوﻗَْد أ َْدَرَك َزَﻣَن اﻟﻧﱠﺑِ ِّ‬ ‫ﺳﻧَدَ ﻗَْﯾ ُ‬ ‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ A‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم َوأ َ ْ‬ ‫اﻟﻧﱠﺑِ ِّ‬
‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ A‬ﻋﻠﯾﮫ‬ ‫ﻋِن اﻟﻧﱠﺑِ ِّ‬ ‫ﺻْﯾٍن َ‬ ‫ﻋْن ِﻋْﻣَراَن ْﺑِن ُﺣ َ‬ ‫ﻲ ْﺑُن ِﺣَراٍش َ‬ ‫ﺳﻧَدَ ِرْﺑِﻌ ﱡ‬ ‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ A‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم َﺣِدﯾﺛ ًﺎ َوأ َ ْ‬ ‫ﻋِن اﻟﻧﱠﺑِ ِّ‬ ‫ﻋْن أ َﻧَِس ْﺑِن َﻣﺎِﻟٍك َ‬ ‫ﻋِﻠﯾ‪z‬ﺎ َ‬ ‫ب َ‬ ‫ﺻِﺣ َ‬ ‫ب َو َ‬ ‫طﺎ ِ‬ ‫ﻋْن ﻋَُﻣَر ْﺑِن اْﻟَﺧ ﱠ‬ ‫ْﺑُن أ َﺑِﻲ ﻟَْﯾﻠَﻰ َوﻗَْد َﺣِﻔَظ َ‬
‫ﻲ‬ ‫ﻋِن اﻟﻧﱠﺑِ ِّ‬ ‫ﻲ َ‬ ‫ﻋْن أ َﺑِﻲ ﺷَُرْﯾﺢٍ اْﻟُﺧَزاِﻋ ِّ‬ ‫ﺳﻧَدَ ﻧَﺎﻓُِﻊ ْﺑُن ُﺟﺑَْﯾِر ْﺑِن ُﻣْطِﻌٍم َ‬ ‫ﻋْﻧﮫُ َوأ َ ْ‬ ‫ب َوَرَوى َ‬ ‫ﻲ ْﺑِن أ َﺑِﻲ َطﺎِﻟ ٍ‬ ‫ﻋِﻠ ِّ‬ ‫ﻲ ِﻣْن َ‬ ‫ﺳِﻣَﻊ ِرْﺑِﻌ ﱞ‬ ‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ A‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم َﺣِدﯾﺛ ًﺎ َوﻗَْد َ‬ ‫ﻋِن اﻟﻧﱠﺑِ ِّ‬‫ﻋْن أ َﺑِﻲ ﺑَْﻛَرةَ َ‬ ‫وﺳﻠّم َﺣِدﯾﺛ َْﯾِن َو َ‬
‫ﻲ ﺻﻠّﻰ‬ ‫ﻋِن اﻟﻧﱠﺑِ ِّ‬ ‫يِ َ‬ ‫ﻋْن ﺗ َِﻣﯾٍم اﻟد ﱠاِر ّ‬ ‫ﻲ َ‬ ‫ﻋَطﺎُء ْﺑُن ﯾَِزﯾدَ اﻟﻠﱠْﯾﺛِ ﱡ‬ ‫ﺳﻧَدَ َ‬ ‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ A‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم َوأ َ ْ‬ ‫ﻋِن اﻟﻧﱠﺑِ ِّ‬ ‫ث َ‬ ‫ي ِ ﺛ َﻼَﺛ ََﺔ أ ََﺣﺎِدﯾ َ‬ ‫ﺳِﻌﯾٍد اْﻟُﺧْدِر ّ‬ ‫ﻋْن أ َﺑِﻲ َ‬ ‫ﻋﯾﱠﺎٍش َ‬ ‫ﺳﻧَدَ اﻟﻧﱡْﻌَﻣﺎُن ْﺑُن أ َﺑِﻲ َ‬ ‫ﺻﻠّﻰ اّ‪ A‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم َﺣِدﯾﺛ ًﺎ َوأ َ ْ‬
‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ A‬ﻋﻠﯾﮫ‬ ‫ﻋِن اﻟﻧﱠﺑِ ِّ‬ ‫ﻋْن أ َﺑِﻲ ھَُرْﯾَرةَ َ‬ ‫ي َ‬ ‫ﻋْﺑِد اﻟﱠرْﺣَﻣِن اْﻟِﺣْﻣﯾَِر ﱡ‬ ‫ﺳﻧَدَ ُﺣَﻣْﯾد ُ ْﺑُن َ‬ ‫ﻲ ﺻﻠّﻰ اّ‪ A‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم َﺣِدﯾﺛ ًﺎ َوأ َ ْ‬ ‫ﻋِن اﻟﻧﱠﺑِ ِّ‬ ‫ﻋْن َراﻓِِﻊ ْﺑِن َﺧِدﯾﺞٍ َ‬ ‫ﺳﺎٍر َ‬ ‫ﺳﻧَدَ ﺳُﻠَْﯾَﻣﺎُن ْﺑُن ﯾَ َ‬ ‫اّ‪ A‬ﻋﻠﯾﮫ وﺳﻠّم َﺣِدﯾﺛ ًﺎ َوأ َ ْ‬
‫ﺳﺎﻧِﯾد ُ‬ ‫ﻲ أَ َ‬‫ﻋِﻠْﻣﻧَﺎهُ ِﻣْﻧُﮭْم ﻓِﻲ ِرَواﯾٍَﺔ ﺑِﻌَْﯾﻧَِﮭﺎ َوﻻَ أ َﻧﱠُﮭْم ﻟَﻘ ُوھُْم ﻓِﻲ ﻧَْﻔِس َﺧﺑٍَر ﺑِﻌَْﯾﻧِِﮫ َوِھ َ‬ ‫ﺳَﻣﺎعٌ َ‬ ‫ﻋْﻧُﮭْم َ‬ ‫ﺳﱠﻣْﯾﻧَﺎھُْم ﻟَْم ﯾ ُْﺣﻔَْظ َ‬ ‫ﺻَﺣﺎﺑَِﺔ اﻟﱠِذﯾَن َ‬ ‫ﻋِن اﻟ ﱠ‬ ‫ﺻْﺑﻧَﺎ ِرَواﯾَﺗ َُﮭْم َ‬ ‫ث ﻓَﻛُﱡل َھُؤﻻَِء اﻟﺗ ﱠﺎﺑِِﻌﯾَن اﻟﱠِذﯾَن ﻧَ َ‬ ‫وﺳﻠّم أ ََﺣﺎِدﯾ َ‬
‫ﻏْﯾُر‬ ‫ﺻﺎِﺣﺑِِﮫ َ‬ ‫ﺳَﻣﺎعُ ِﻟﻛُِّل َواِﺣٍد ِﻣْﻧُﮭْم ُﻣْﻣِﻛٌن ِﻣْن َ‬ ‫ض إِِذ اﻟ ﱠ‬ ‫ع ﺑَْﻌِﺿِﮭْم ِﻣْن ﺑَْﻌ ٍ‬ ‫ﺳَﻣﺎ َ‬ ‫ط َوﻻَ اْﻟﺗ ََﻣﺳُوا ﻓِﯾَﮭﺎ َ‬ ‫ﺷْﯾﺋ ًﺎ ﻗَ ﱡ‬ ‫ﺳﺎﻧِﯾِد ﻻَ ﻧَْﻌﻠَُﻣُﮭْم َوﱠھﻧ ُوا ِﻣْﻧَﮭﺎ َ‬ ‫ت ِﻣْن ِﺻَﺣﺎحِ اﻷ َ َ‬ ‫ِﻋْﻧدَ ذَِوي اْﻟَﻣْﻌِرﻓَِﺔ ﺑِﺎﻷ َْﺧﺑَﺎِر َواﻟِّرَواﯾَﺎ ِ‬
‫ﻋﻠَْﯾِﮫ َوﯾ ُﺛ َﺎَر ِذْﻛُرهُ إِْذ َﻛﺎَن ﻗَْوﻻً‬ ‫ف أ َﻗَﱠل ِﻣْن أ َْن ﯾ ُﻌَﱠرَج َ‬ ‫ﺻ َ‬ ‫ث ﺑِﺎْﻟِﻌﻠﱠِﺔ اﻟﱠﺗِﻲ َو َ‬ ‫ﺻِر اﻟﱠِذي اﺗ ﱠَﻔﻘ ُوا ﻓِﯾِﮫ َوَﻛﺎَن َھذَا اْﻟَﻘْوُل اﻟﱠِذي أ َْﺣدَﺛ َﮫُ اْﻟَﻘﺎﺋُِل اﻟﱠِذي َﺣَﻛْﯾﻧَﺎهُ ﻓِﻲ ﺗ َْوِھﯾِن اْﻟَﺣِدﯾ ِ‬ ‫ﺳﺗ َْﻧَﻛٍر ِﻟَﻛْوﻧِِﮭْم َﺟِﻣﯾﻌًﺎ َﻛﺎﻧ ُوا ﻓِﻲ اْﻟﻌَ ْ‬ ‫ُﻣ ْ‬
‫ﻋﻠَﻰ‬ ‫ﺳﺗ َﻌَﺎُن َ‬ ‫ﺻْﻔﻧَﺎهُ ‪َ .‬واﱠ‪ ُA‬اْﻟُﻣ ْ‬ ‫ﺷَرْﺣﻧَﺎ ‪ .‬إِْذ َﻛﺎَن ﻗَْدُر اْﻟَﻣﻘَﺎﻟَِﺔ َوﻗَﺎﺋِِﻠَﮭﺎ اْﻟﻘَْدَر اﻟﱠِذي َو َ‬ ‫ف ﻓَﻼَ َﺣﺎَﺟَﺔ ﺑِﻧَﺎ ﻓِﻲ َر ِد ِّه ﺑِﺄ َْﻛﺛ ََر ِﻣﱠﻣﺎ َ‬ ‫ﺳﺗ َْﻧِﻛُرهُ َﻣْن ﺑَْﻌدَھُْم َﺧﻠَ َ‬ ‫ف َوﯾَ ْ‬ ‫ﺳﻠَ َ‬‫ُﻣْﺣدَﺛ ًﺎ َوَﻛﻼًَﻣﺎ َﺧْﻠﻔًﺎ ﻟَْم ﯾَﻘُْﻠﮫُ أ ََﺣد ٌ ِﻣْن أ َْھِل اْﻟِﻌْﻠِم َ‬
‫ﻋﻠَْﯾِﮫ اﻟﺗ ﱡْﻛﻼَُن ‪.‬‬ ‫ب اْﻟﻌ ُﻠََﻣﺎِء َو َ‬ ‫ف َﻣْذَھ َ‬ ‫دَْﻓِﻊ َﻣﺎ َﺧﺎﻟَ َ‬
 İbn Uyeyne ve başkaları Amr b. Dinar’ dan o da Câbir'den rivâyet etmişlerdir. Câbir demiştir ki: «Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) bize at etlerini yedirdi ama eşek etlerini yasak etti.»
Ayni hadîsi Hammâd b. Zeyd , Amr'dan, o da Muhammed b. Alî'den, o da Câbir'den, o da Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)’den rivâyet etmişlerdir. Rivâyetler içinde bu gibileri pek
çoktur. Bunları saymak uzun sürer. Anlayanlara, bizim zikrettiklerimiz kâfidir. Az evvel kavlim tavsif ettiğimiz zâta göre eğer —râvînin kendisinden rivâyet ettiği kimseden bir şey işittiği
bilinmediği zaman hadisin bozuk ve çürüğe çıkarılması îçin— illet, sadece hadîsin mürsel olması ihtimali ise, o takdirde kendisine — kendi sözünün muktezası olarak — rivâyet ettiği zâttan
işittiği ma'lûrn olan râvînin rivâyetiyle ihticâc etmemek lâzım gelir. Ancak kendisinde semâ' zikredilen haber müstesnadır. Çünkü az evvel beyan ettiğimiz vecihle haberleri nakleden İmâmlar
bazen bir hadîsi irsal ederek kendisinden hadîs dinledikleri zâtın ismini hiç anmazlar; bazen da gayrete gelerek, haberi işittikleri şekilde isnâd ederler; ve bir hadîsde aşağı inmişlerse inişi,
yukarıya çıkmışlarsa çıkışı haber verirler. Nitekim bu ciheti onlardan naklen îzâh etmiştik. Haberlerle meşgul olan ve isnâdların sağlamını çürüğünü araştırma, Eyyûb Sahtiyanı, İbn Avn, Mâlik
b. Enes, Şu'betü'bnü'l-Haccâc, Yahya b. Saîd -el-Kattân, Abdurrahman b. Mehdî gibi selef İmâmlarından ve onlardan sonraki hadîs âlimlerinden hiç birinin, az evvel sözünü açıkladığımız zâtın
iddia ettiği gibi isnâdlardaki işitme vaziyetini araştırdığını bilmiyoruz. Bunlardan araştırma yapanlar, hadîs râvilerinin, kendilerinden rivâyette bulundukları kimselerden işitmeleri vaki' olup
olmadığını sadece râvî hadîste tedlîs yapmakla ma'ruf ve bununla şöhret bulmuş kimselerden olduğu zaman yapmışlardır. İşte o zaman bu gibi râvîlerden tedlîs illeti bertaraf edilmesi için
rivâyetlerinde semâ' olup olmadığın, araştırır soruştururlar. Ama kavlini hikâye ettiğimiz zâtın iddiası vecihle ortada müdellis yokken böyle bir şart arayan varsa biz bunu isimlerini
söylediğimiz ve söylemediğim hiç bir İmâmdan işitmedik. İsimlerini işitmediğimiz İmâmlardan biri Abdullah b. Yezîd el-Ensârî'dir. Bu zât Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'i gördüğü
halde Huzeyfe ile Ebû Mes'ud el-Ensârî den rivâyette bulunmuş ve bunların her birinden Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'e isnâd ettiği birer hadîs rivâyet etmiştir. Halbu ki Abdullâh'ın
bu iki zâttan yaptığı rivâyetinde onlardan işittiği zikredilmediği gibi biz de rivâyetlerin hiç birinde Abdullah b. Yezîd'in Huzeyfe ve Ebû Mes'ud'la hiç bir hadîsi yüz yüze konuştuğunu
bilmiyoruz. Onları gördüğünden bahsedildiğini dahi muayyen bir rivâyette bulamadık. Bununla beraber ne geçmişlerden ne de eriştiklerimizden hiç bir ehl-i ilmin Abdullah b. Yezîd'in Huzeyfe
ile İbn Mes'ûd'dan rivâyet ettiği bu iki habere zayıftırlar diye ta'nettiğini duymadık. Bilâkis bu iki haber ve benzerleri görüştüğümüz hadîs uleması nazarında sahih ve kuvvetli isnâdlardandır.
Bu isnadlarla nakledilen hadîslerin isti'malini ve bunların getirdiği sünnet ve eserlerle ihticâc etmeyi caiz görmektedirler. Halbuki mezkûr isnadlar biraz evvel kavlini hikâye ettiğimiz
zâtın,iddiasına göre, râvînin rivâyet ettiği kimseden semâma tesadüf edilmedikçe boş ve mühmeldirler. Bu kailin züm'unca zaif sayılan râvîler tarafından nakledilen fakat ulemaya göre sahîh
olan haberleri sayıp dökmeye kalkarsak onları sonuna kadar sayıp bitirmekten âciz kalırız. Lâkin biz söylemediklerimize alâmet olmak üzere bunların yalnız bir miktarını arzetmek istedik. İşte
Ebû Osman en-Nehdî ile Ebû Râfi' Es-Sâiğ! Bunların ikisi de hem câhiliyye devrine yetişmiş hem de Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)'in maiyyetinde Bedir ve daha nice gazalara iştirak
eden ashabı ile sohbette bulunmuş; onlardan haberler naklederek tâ Ebû Hüreyre ile İbn Ömer gibi zevata ve onların arkadaşlarına kadar inmişlerdir. Mezkûr iki zâttan her biri Übey b.
Kâ'b'dan o da Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'den işitmiş olarak birer hadîs rivâyet etmişlerdir. Fakat biz hiç bir muayyen rivâyette onların Ubey'i gördüklerini yahud ondan bir şey
işittiklerini duymadık. Ebû Amr eş-Şeybâni — ki câhiliyyet devrine erişenlerden olup Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) zamanında basbayağı bir adamdı — ile Ebû Mâ'mer Abdullah b.
Sahbera'dan her biri Ebû Mes'ud el-Ensârî'den, oda Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)' den ikişer haber rivâyet etmişlerdir. Ubeyd b. Umeyr, Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'in
zevcesi Ümmü Seleme'den o da Nebiy (sallallahü aleyhi ve sellem)'den bir müsned hadîs rivâyet etmiştir. Ubeyd b. Umeyr Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) zamanında doğmuştur. Kays
b. Ebî Hâzim Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) zamanına yetişdiği hâlde Ebû Mes'ud el-Ensârî'den o da Nebiy (sallallahü aleyhi ve sellem)'den üç hadîs rivâyet etmiştir. Abdurrahman b.
Ebî Leylâ — ki Ömeru'bnü'l-Hattâ b'dan hadîs bellemiş; Alî ile de sohbette bulunmuştur — Enes b. Mâlik'den o da Nebiy (sallallahü aleyhi ve sellem)'den müsned bir hadîs rivâyet etmiştir.
Rib'î b. Hırâş, İmrân b. Husayn'dan o da Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'den iki hadîs; Ebû Bekre'den, o da Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)’den bir müsned hadîs rivâyet
etmiştir. Halbuki Rib'î Aliy b. Ebî Tâlib'den hadîs dinlemiş ve rivâyet etmiş bir zâttır. Nâfi, b. Cübeyr b. Mut'im, Ebû Şüreyh el-Huzâî'den, o da, Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'den bit
müsned hadîs rivâyet etmiştir. Nu'man b. Ebî Ayyaş, Ebû Saîd-i Hudrî'den o da. Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'den üç müsned hadîs rivâyet etmiştir. Atâ’ b. Yezîd el-Leysi, Temim ed-
Dârî’den o da Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'den bir müsned hadîs rivâyet etmiştir. Süleyman b. Yesâr, Râfi'b. Hadîc'den o da Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'den bir müsned
hadîs rivâyet etmiştir. Humeyd b. Abdirrahman El-Hımyeri, Ebû Hüreyre'den oda Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'den bir çok müsned hadîsler rivâyet etmiştir. İsimlerini söylediğimiz
sahabeden rivâyette bulunduklarım arzettiğimiz bütün bu tabiinin ne onlardan olduğunu bildiğimiz hiç bir muayyen rivâyette semâ'a riâyet ettikleri işitilmiş; ne de onlarla muayyen bir haber
hususunda görüştükleri mâlûm olmuştur. Halbuki bu isnadlar, haberlerle rivâyetleri bilenlerce sahih isnadlardandır. Bunlardan hiç birini çürüttüklerini ve râvîlerinin birbirinden se-mâ-ı olup
olmadığım araştırdıklarını bilmiyoruz, Zîra onların herbirinin hadîsi arkadaşından işitmesi mümkündür; kabul edilmez bir şey değildir. Çünkü hepsi ayni asırda bulunmuşlardır. Binaenaleyh
hikâye eylediğimiz kailin hadîsi, ta'rif ettiği illetle çürütmek için ortaya attığı bu söz, üzerinde durmaya ve lâfını etmeye değmez. Çünkü uydurma bir kavil ve sakat bir sözdür. Selefin
ulemâsından ona hiç bir kimse kail olmamıştır. Onlardan sonra gelenler de onu münker addetmektedirler. Bu sebeple onu red için verdiğimiz izahattan fazlasına ihtiyacımız yoktur. Zîra sözün
de, onu söyleyenin de kıymeti tasvir ettiğimiz kadardır.
Âlimlerin mezhebine muhalefet edenleri defi' etmek için yardım dilenilecek zât ancak Allah'dır. Ancak ona' tevekkül olunur.