Krzyk Marsjasza

Scenariusz z wykorzystaniem dyskusji wielokrotnej

45 min

■ Cele lekcji
Uczeń:
• wskazuje teksty kultury, które w największym stopniu wpłynęły na jego poglądy i postawę
życiową (IV.1 ZP);
• przywołuje mit, do którego Herbert nawiązuje w wierszu (I.1.8 ZP, I.1.11 ZP, I.1.15 ZP);
• porównuje historię Apollina i Marsjasza ukazaną w utworze i na obrazie (I.2.6 ZP, I.23.4
ZR);
• interpretuje początek tekstu (I.1.14 ZP);
• wyjaśnia znaczenie terminu reinterpretacja (IV.11 ZP);
• formułuje argumenty uzasadniające tezę, że krzyk Marsjasza należy do sfery sztuki lub do
sfery życia (III.1.1 ZP);
• ustala, co symbolizuje Apollo w wierszu i dlaczego pozostawia cierpiącego Marsjasza
(I.1.14 ZP);
• przedstawia wymowę tekstu (I.1.14 ZP);
• wypowiada się na temat języka, którym posłużył się poeta (I.1.4 ZP, II.1.1 ZP).

■ Metody nauczania
• metoda aktywizująca – dyskusja wielokrotna;
• praca w parach;
• praca z tekstem.

■ Środki dydaktyczne
• podręcznik do języka polskiego dla liceum i technikum Ponad słowami 4 (s. 156–158),
• karta pracy,
• tekst.

■ Przebieg lekcji
Omawiane zagadnienia i czynności uczniów

Faza wprowadzająca
1. Podanie przykładów tekstów kultury, które w największym stopniu wpłynęły na poglądy
i postawę życiową uczniów. Uzasadnienie swojego wyboru.
2. Zapoznanie się z mitem opowiadającym o konflikcie Apollina z Marsjaszem (tekst).

Faza realizacyjna
1. Wykonanie zadań z karty pracy – uzupełnienie schematu przedstawiającego podobieństwa
i różnice między dziełami. Praca w parach przez 10 min: lektura tekstu literackiego
(podręcznik, s. 156–157), porównanie ukazania historii Apollina i Marsjasza w wierszu ze
sceną na obrazie zamieszczonym w karcie pracy. Prezentacja wyników pracy metodą
dyskusji wielokrotnej: najpierw czyta ta para, która wypisała najwięcej podobieństw,
później głos zabierają pozostałe pary, wymieniając tylko te podobieństwa, których
zabrakło w poprzednich prezentacjach. I tak do wyczerpania wskazań, po czym uczestnicy
zajęć przechodzą do przedstawienia różnic tą samą metodą. W trakcie prezentacji
 uczniowie uzupełniają swoje notatki. Sformułowanie wniosków wynikających
z porównania dzieł.
2. Interpretacja początku utworu (wiersz będzie opowiadał o wydarzeniach, których nie ma
w micie; poeta w ten sposób nadaje opowiedzianej historii mitologicznej nowe znaczenia –
reinterpretacja).
3. Sformułowanie argumentów uzasadniających tezę, że krzyk Marsjasza należy do sfery
sztuki albo – do sfery życia (np. Warto zauważyć, że zarówno jedna, jak i druga teza ma
swoje uzasadnienie w tekście. Krzyk Marsjasza przede wszystkim jest naturalnym
wyrazem męczarni cielesnych. Odarty ze skóry sylen krzyczy, ponieważ ból jest nie do
zniesienia. Należy jednak również do sfery sztuki, ponieważ tylko z pozoru monotonny
i przeraźliwy dźwięk głoski A razi ucho Apolla „ogromną skalą”).
4. Ustalenie, co symbolizuje Apollo w wierszu i dlaczego pozostawia cierpiącego Marsjasza
(np. Postać boga może oznaczać harmonię, doskonałość, reprezentuje „słuch absolutny”.
Początkowo Apollo wydaje się być obojętny na krzyk sylena, milczy, spokojnie czyści
swój instrument. Jednak z czasem Apollo traci opanowanie i oddala się. Pojmuje, że krzyk
znamionuje nowy rodzaj sztuki. Na końcu utworu Apollo – zwycięzca uznany zostaje za
pokonanego, a Marsjasz – przegrany w pojedynku faktycznie zwycięża).

Faza podsumowująca
Określenie wymowy tekstu. (np. Utwór stawia problem do rozstrzygnięcia: czy tradycyjna
sztuka jest w stanie oddać zbrodnie popełnione na człowieku, czy powinna wyjść poza
konwencje – wyraz cierpienia Marsjasza to nowa sztuka, która umożliwia oddanie bólu).

Praca domowa
Jakim językiem posłużył się poeta? Co decyduje o tym, że utwór ten należy do liryki, a nie
prozy?

Autorka scenariusza: Joanna Kuchta

■ Materiały dla nauczyciela

Tekst
Następnie zabił Apollo satyra Marsjasza, ucznia bogini Kybele. A oto, jak do tego doszło.
Pewnego dnia Atena zrobiła sobie podwójny flet z kości rogacza i grała na nim podczas uczty
bogów. Początkowo nie mogła zrozumieć, dlaczego Hera i Afrodyta śmieją się cicho,
zasłaniając twarze dłońmi, chociaż wyglądało na to, że jej gra sprawia przyjemność
pozostałym bóstwom. Poszła więc sama do lasu frygijskiego, stanęła nad strumieniem
i zagrała na flecie, przypatrując się swemu wizerunkowi w wodzie. Gdy sobie uprzytomniła,
jak śmiesznie wygląda z sinymi i nabrzmiałymi policzkami, rzuciła flet i obłożyła klątwą
każdego, kto instrument weźmie do ręki.
Niewinną ofiarą klątwy został Marsjasz. Znalazł flet i ledwo przyłożył go do warg, flet
sam zagrał natchniony wspomnieniem muzyki Ateny. Marsjasz chodził po Frygii w orszaku
Kybele, radując muzyką chłopów, którzy o niczym nie wiedzieli. Wołali, że sam Apollo na
swej lirze nie potrafiłby piękniej muzykować, a Marsjasz zachował się niemądrze, nie
zaprzeczając. Wywołało to oczywiście gniew Apollina, który wyzwał go na zawody.
Zwycięzca miał prawo ustalić dowolną karę dla pokonanego, Marsjasz się zgodził, Apollo zaś
na sędziów powołał muzy. Zdawało się, że zawody nie będą rozstrzygnięte, oba bowiem
instrumenty spodobały się muzom, gdy Apollo zawołał do Marsjasza:
 – Rzucam ci wyzwanie. Zrób ze swoim instrumentem to, co ja zrobię ze swoim. Obróć
go, grając i śpiewając równocześnie.
Tego oczywiście z fletem zrobić nie można, i oto Marsjasz został pokonany. Apollo
natomiast obrócił swą lirę i śpiewał tak piękne hymny ku czci bogów olimpijskich, że muzom
nie pozostało nic innego, jak wydać wyrok na rzecz Apollina. Wówczas pozornie łagodny
Apollo okrutnie zemścił się na Marsjaszu, zdzierając z niego żywcem skórę i przybijając ją do
sosny (niektórzy mówią, że do platanu). Skóra ta wisi teraz w jaskini, z której wypływa rzeka
Marsjasz.

Robert Graves, Mity greckie, przeł. Henryk Krzeczkowski, wstępem opatrzył Aleksander
Krawczuk, PIW, Warszawa 1992, s. 81.

Propozycje odpowiedzi do zadań z karty pracy

Podobieństwa między wierszem Zbigniewa Herberta a obrazem Tycjana:
• tytuł utworu;
• mitologiczna inspiracja – scena egzekucji sylena;
• pomysł kompozycyjny – kontrast (w wierszu konfrontacja dwóch sposobów pojmowania
sztuki; na obrazie: Apollo zwycięzca (sfera boska), Marsjasz – przegrany (świat doczesny);
• dyskursywny charakter dzieł – refleksja dotycząca artysty i jego dzieła.

Różnice między wierszem Zbigniewa Herberta a obrazem Tycjana:

• inne środki wyrazu – wiersz – język (symboliczne potraktowanie mitu); obraz – środki
ekspresji, np. plamy barwne;
• wiersz – akt konfrontacji dwóch sposobów pojmowania sztuki (można go uznać za
reinterpretację), obraz – interpretacja mitu.

Wnioski:
Zbigniew Herbert opisał scenę finału pojedynku Apollina z Marsjaszem za pomocą słów, ale
oddał grozę i symbolikę tego wydarzenia równie dobitnie, jak zrobił to Tycjan na obrazie. W
odczytaniu obu tekstów kultury na plan pierwszy wysuwają się bezwzględne okrucieństwo i
obojętność boga zapatrzonego w swoją sztukę oraz niesprawiedliwe cierpienie sylena, które w
wierszu staje się zaczątkiem nowego nurtu w sztuce.
Karta pracy

O zwycięstwo imię i nazwisko

klasa data

Przeczytaj wiersz Zbigniewa Herberta Apollo i Marsjasz (podręcznik. s. 156–157),

a następnie przyjrzyj się obrazowi Tycjana pod tym samym tytułem i uzupełnij schemat.
Podobieństwa między wierszem
Zbigniewa Herberta a obrazem
Tycjana

PhotoPower/The Bridgeman Art

Tycjan Apollo i Marsjasz, ok. 1570–1576

Różnice między wierszem Zbigniewa Herberta a obrazem Tycjana

Wnioski