Γλώσσα Και Κοινωνία Πολίτης Περικλής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Γλώσσα και Κοινωνία
Περικλής Πολίτης, Αναπληρωτής Καθηγητής

Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ
Σχολή Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών
Ενότητα 1: Εισαγωγικό μάθημα

Οδηγός για τη γλώσσα
Εικόνα 1: Εγκυκλοπαιδικός οδηγός για τη γλώσσα. Κέντρο

Ελληνικής γλώσσας. Οκτώβριος 2011.
http://www.komvos.edu.gr/glwssa/odigos/odigos_n.htm

Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης Τμήμα Δημοσιογραφίας & ΜΜΕ
Στόχος μαθήματος
• Στόχος του μαθήματος είναι η επαφή των
φοιτητών/τριών με την
 κοινωνιο-γλωσσολογία της μαζικής

επικοινωνίας και
 η διαμόρφωση γλωσσικής επίγνωσης γύρω

από θεμελιώδη ζητήματα ανάλυσης της
κοινής νέας ελληνικής.
Στόχος - Περιεχόμενα
• Συγκεκριμένα, μελετάται, στο πλαίσιο της νεοελληνικής
κοινωνίας,
η σχέση της γλώσσας με
 τη μαζική επικοινωνία και ενημέρωση,
 το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης
 την πολιτική και την ιδεολογία,
 την εθνικότητα,
 την κοινωνική τάξη,
 το κοινωνικό φύλο (gender),
 την ηλικία,
 την ταυτότητα.
Στόχος - Περιεχόμενα
• Παράλληλα, αναλύονται όψεις της νέας ελληνικής
που συνδέονται άμεσα με τη δημόσια χρήση της,
όπως, για παράδειγμα,
 οι γραμματικές και τα λεξικά της νέας ελληνικής,

 η ορθογραφία και το γλωσσικό λάθος,
 τα δάνεια και οι νεολογισμοί,
 τα λαϊκά και τα λόγια στοιχεία.

Γλώσσα και μέσα επικοινωνίας
[οπτικό ντοκουμέντο: Bad News Δελτίο]
• Οι λειτουργίες των μέσων ενημέρωσης [ενημέρωση vs/+ «διασκέδαση»]
• Μέσα ενημέρωσης, γλώσσα και εξουσία [κριτική ανάλυση δημοσιογραφικού

λόγου, συστημική-λειτουργική γραμματική και δημοσιογραφικός λόγος]
• Οι πηγές των ειδήσεων [αναφερόμενος λόγος: οι «δημιουργοί ειδήσεων»

(newsmakers) και η γλωσσική μεταχείριση του λόγου τους]
• Οι «φωνές» στα μέσα ενημέρωσης [εκφορά, προφορά, κοινωνιογλωσσική

ποικιλία]
• Η φορμουλαϊκή γλώσσα της μαζικής επικοινωνίας
• Η συμμετοχή του κοινού στα μέσα ενημέρωσης

Γλώσσα και διαδίκτυο

[οπτικό ντοκουμέντο: postings ηλεκτρονικών εφημερίδων]
• Οι ψηφιακές κοινότητες λόγου [κοινωνικές ταυτότητες στον
κυβερνοχώρο, ‘netiquette’]
• Μορφές διαμεσολαβημένης από υπολογιστή επικοινωνίας
[e-mail, weblog, SMS, chat, newsgroup, electronic newspaper,
web advertising, κ.ά.]
• Ο λόγος του διαδικτύου [κυβερνοείδη λόγου, ψηφιακό
επίπεδο ύφους (digital tenor), ψηφιακός τρόπος (digital
mode) – το υπερκείμενο, το ειδικό λεξιλόγιο του διαδικτύου,
η διαδραστικότητα, η πολυτροπικότητα]
• Η ειδησεογραφία στον ηλεκτρονικό τύπο

Γλώσσα, πολιτική και ιδεολογία
[οπτικό ντοκουμέντο: πολιτική διαφήμιση]
• Τι σημαίνει «πολιτική»
• Πολιτική και ιδεολογία
• Η γλώσσα ως μηχανισμός ελέγχου της σκέψης

[Newspeak, Πολιτική ορθότητα]
• Η γλώσσα της πολιτικής και των πολιτικών [προϋποθέσεις, συνεπαγωγές]
• Η γλώσσα της πειθούς – Η δύναμη της ρητορικής
• [Μεταφορές, Ευφημισμοί, Ο ‘κανόνας των τριών’, Παραλληλισμοί,

Αντιθέσεις, Χρήσεις των αντωνυμιών]
• Η «δευτερογενής προφορικότητα» του πολιτικού ρεπορτάζ

Γλώσσα και κοινωνικό φύλο

[οπτικό ντοκουμέντο: σεξιστικές διαφημίσεις]
• Γλωσσικός σεξισμός [το γραμματικό γένος των γυναικών, η

«γενικευτική» χρήση της γλώσσας-η εξαφάνιση της γυναίκας
από τον δημόσιο λόγο-, η υπό όρους ένταξη της γυναίκας
στον δημόσιο λόγο, στερεότυπα φύλου και γλώσσα, κριτικός
γυναικείος -ή υπέρ των γυναικών- λόγος]
• Γλωσσικός σεξισμός στα μέσα ενημέρωσης

[επαναλεξικοποίηση, τροποποίηση (modification), αναγωγική
γλώσσα, παρηχήσεις και λογοπαίγνια, επιδεικτικός vs.
κατατακτήριος λόγος, κ.ά.]
Γλώσσα και ηλικία
[οπτικό ντοκουμέντο: σπουδαστικό φιλμ ‘Αράχωβα’]
• Γλώσσα των νέων [λεξιλόγιο, δημιουργία και ανανέωση λεξιλογίου

–μετασχηματισμοί, δημιουργία συνωνύμων-, μορφολογία,
σύνταξη, συνομιλιακά στοιχεία]
• η κατασκευή κοινωνικών ταυτοτήτων των νέων μέσω της γλώσσας
• το άσεμνο λεξιλόγιο -κοινωνική διαμαρτυρία ή κοινωνική

παθολογία;-
• η γλώσσα των νέων στα μέσα ενημέρωσης

Γλώσσα και εθνικότητα

• Τι είναι εθνικότητα (εθνική ταυτότητα)
• η γλώσσα της προκατάληψης [εμείς vs. αυτοί,

αρνητικός χαρακτηρισμός]
• η χρήση της γλώσσας ως δείκτη εθνικής ταυτότητας
• η γλωσσική αναπαράσταση στα μέσα ενημέρωσης

«εχθρών του έθνους», εθνικών ή θρησκευτικών
μειονοτήτων, γειτονικών λαών
Γλώσσα και κοινωνική τάξη
• Η έννοια της κοινωνικής τάξης
• γλώσσα και κοινωνική διαστρωμάτωση
• περιπτώσεις κοινωνικής και γλωσσικής διαφοροποίησης
• περιορισμένος και επεξεργασμένος γλωσσικός κώδικας, χαμηλή

και υψηλή ποικιλία –λαϊκά και λόγια στοιχεία- στα μέσα
ενημέρωσης
• η προφορικότητα της γλώσσας των μέσων ενημέρωσης
• ο λόγος ισχυρών προσώπων, παρουσιαστών και «απλών

ανθρώπων» στα μέσα ενημέρωσης
Γλώσσα και ατομική ταυτότητα

[οπτικό ντοκουμέντο: διαφημίσεις με στοιχεία γεωγραφικών
διαλέκτων]
• Ατομική και επαγγελματική ταυτότητα
• γλώσσα και κατασκευή ταυτότητας
• γλώσσα και επαγγελματικές ταυτότητες (παρουσιαστή,

ρεπόρτερ, κ.ά.) στα μέσα ενημέρωσης
• γλώσσα και ατομική ταυτότητα στα μέσα ενημέρωσης –

ιδιόλεκτοι προφορικού και γραπτού λόγου)
Άλλες ενότητες
• Γλώσσα και τυποποίηση (οι ποικιλίες της ΝΕ και τα
«σωστά ελληνικά»)
• Κοινωνική διγλωσσία (η επίσημη και η καθημερινή
γλώσσα)
• Γραμματικές και λεξικά της νέας ελληνικής
• Γλώσσα και ορθογραφία
• Το γλωσσικό λάθος
• Λόγια και λαϊκά στοιχεία της νέας ελληνικής
• Ξένοι όροι και νεολογισμοί

Βιβλιογραφία
• Ανδρουτσόπουλος Γ. (1997). “Η γλώσσα των νέων σε συγκριτική προοπτική: ελληνικά, γαλλικά, γερμανικά,
ιταλικά”, ΜΕΓ 17: 562-576.
• Ανδρουτσόπουλος Γ. (1998). “Γλώσσα των νέων και γλωσσική αγορά της νεανικής κουλτούρας”, ΜΕΓ 18: 41-55.
• Βελούδης Γ. (2001). “Άνισες εξισώσεις: Η γλώσσα των νέων”, στο Χάρης Γ. Η. (επιμ.) Δέκα μύθοι για την ελληνική
γλώσσα, 73-82. Αθήνα: Πατάκης.
• Ιορδανίδου Α. & Γ. Ανδρουτσόπουλος (1999). “ «Πήρανε τη γλώσσα στο… κρανίο»: στάσεις των ΜΜΕ απέναντι
στη γλώσσα των νέων”, στο Μόζερ Α. (εκδ.) Πρακτικά του Γ΄ Διεθνούς Γλωσσολογικού Συνεδρίου για την ελληνική
γλώσσα, 586-595. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
• Κατσίκης Ι. & Δ. Σπυρόπουλος (1999). Το αλφαβητάρι της γλώσσας των νέων. Αθήνα: Δίαυλος.
• Μπαμπινιώτης Γ. (1986). “Η γλώσσα των νέων. Μητρική γλώσσα και γλωσσικοί κώδικες”, στο Ελληνικός
Γλωσσικός Όμιλος (επιμ.) Ελληνική Γλώσσα. Αναζητήσεις και συζητήσεις, 96-110. Αθήνα: Καρδαμίτσας.
• Πρασσά Χ. (2005). “Η «γλώσσα των νέων» από τη σκοπιά των ενηλίκων”, Γλώσσα 60: 32-43.
• Τσιτσιπής Λ. (1984). “Εθνογραφική προσέγγιση της γλώσσας των νέων”, Αντί 262:46-47.
• Φραγκουδάκη Α. (1987). “Η κοινωνική αμφισβήτηση στη γλώσσα των νέων και η παρερμηνεία της”, Αντί 354: 42-
44.
• Φραγκουδάκη Α. (2001). “Οι νέοι και η γλώσσα ‘τους’ ”, Τα Νέα 16/6/2001.
• Χάρης Γ. (2000). “ ‘Κανονικά’ ελληνικά και αργκό”, Τα Νέα 18/11/2000.
• Androutsopoulos J. & A. Georgakopoulou (2003). Discourse construction of youth identities. Amsterdam: John
Benjamins.
• Iordanidou A. & I. Androutsopoulos (1997). “Teenage slang in Modern Greek”, στο Drachman G., A. Malikouti-
Drachman, J. Fykias & C. Kleidi (eds) Greek Linguistics ’95: Proceedings of the 2nd International Conference on
Greek Linguistics, vol. 1, 267-276. Graz: Neugebauer.
• Taylor R. L. (1994). “Adolescent Peer Group Language”, στο Asher R.E. & J.M.Y. Simpson (eds) The Encyclopedia of
Language and Linguistics, 35-39. Oxford: Pergamon Press.

Ενότητα 2: Γλώσσα, Πολιτική και Ιδεολογία
Ενότητες μαθήματος
1. Τι σημαίνει «πολιτική»;
2. Πολιτική και ιδεολογία
3. Η (πολιτική) γλώσσα ως μηχανισμός ελέγχου της
σκέψης
4. Η γλώσσα της πολιτικής και των πολιτικών
5. Η γλώσσα της πειθούς – η δύναμη της ρητορικής
6. Αναπαραστάσεις πολιτικού λόγου στα μέσα
ενημέρωσης

1. Τι σημαίνει «πολιτική»; (1)
«Στα χρόνια μας δεν υπάρχει το “κρατιέμαι
έξω από την πολιτική”. Όλα τα ζητήματα
είναι πολιτικά ζητήματα, και η πολιτική η
ίδια είναι ένας σωρός από ψεύδη,
υπεκφυγές, τρέλα, μίσος και σχιζοφρένεια.
Όταν η όλη ατμόσφαιρα είναι κακή, η
γλώσσα δεν μπορεί παρά να πάσχει.»
(George Orwell [1946] Η αγγλική γλώσσα και η
πολιτική)

1. Τι σημαίνει «πολιτική»; (2)

• Η πολιτική συνδέεται με την εξουσία, την κοινωνική
δύναμη, τη δυνατότητα
- να παίρνουμε αποφάσεις
- να ελέγχουμε ανθρώπινους πόρους
- να ελέγχουμε τη συμπεριφορά άλλων ανθρώπων
- (συχνά) να ελέγχουμε τις αξίες τους
• Και οι πιο απλές αποφάσεις μπορούν να θεωρηθούν
πολιτικές πράξεις
• Για παράδειγμα: η αγορά (ή όχι) προϊόντων από χαρτί που
ανακυκλώνεται ή γενετικά μεταλλαγμένων τροφίμων

• Η γλώσσα των επαγγελματιών πολιτικών
(στενή σημασία)
VS
• “Η πολιτική γλώσσα είναι σε χρήση συνεχώς

και παντού” (ευρεία σημασία)

Τμήμα Δημοσιογραφίας & ΜΜΕ
Ορισμένες δραστηριότητες που

Θεσσαλονίκης
στεγάζει η έννοια ‘πολιτική’ (1)

(1) Η διαδικασία χάραξης εθνικής πολιτικής
“Από το «μεταπολιτευτικό» 1974 έως τα μέσα της δεκαετίας του '80, η
πολιτική αντιπαράθεση, κυρίως μεταξύ ΠΑΣΟΚ και Ν.Δ., είχε ως βασικό
πεδίο συγκρούσεως την εξωτερική πολιτική και ειδικότερα τα εθνικά
θέματα”.
(2) Η (μη) ισοτιμία των φύλων
“Πολιτική ισότητας των δύο φύλων”
(3) Η δόλια αναρρίχηση που επιδιώκεται μέσα σε μικρές,
σφιχτοδεμένες ομάδες και συχνά επιτυγχάνεται με σκόπιμη διοχέτευση
και απόκρυψη πληροφοριών
“Οι κυβερνητικές αρχές συμπεριφέρονται κατά τρόπο ενοχικό,
προσπαθούν να κρύψουν άνευ λόγου στοιχεία χρήσιμα για την
κατανόηση των γεγονότων, αναπτύσσουν «επικοινωνιακές» πολιτικές
ατυχέστατες, προκειμένου να καλύψουν κάτι και συχνά οδηγούν την όλη
κατάσταση σε πεδία εσωτερικών ανταγωνισμών μεταξύ υπουργείων και
μεταξύ κρατικών υπηρεσιών”.

Ορισμένες δραστηριότητες που
στεγάζει η έννοια ‘πολιτική’ (2)
(4) Ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι διαπραγματεύονται ρόλους
στην ιδιωτική τους ζωή
“Πολύ περισσότερο που η Νέα Δημοκρατία ως αντιπολίτευση είχε
κατηγορήσει ουκ ολίγες φορές το ΠΑΣΟΚ για υποχωρητικότητα έναντι της
Τουρκίας και είχε αποδοκιμάσει την πολιτική των διαπροσωπικών
σχέσεων και τα ζεϊμπέκικα του κ. Γ. Παπανδρέου”.
(5) Η ιστορία των πολιτικών συστημάτων

“Πέρα από την πολιτική θεωρία και τη φιλοσοφία, ο Σπινόζα μοιάζει να
θέτει την ατζέντα ποικίλων άλλων ζητημάτων που απασχολούν στοχαστές
από διαφορετικές επιστήμες”.
(6) Μια ολόκληρη σειρά δραστηριοτήτων που έχει να κάνει με τις

μεταφορές, το στεγαστικό και την κατανάλωση
“Αδύναμη να ανταποκριθεί στις αυξημένες ανάγκες διύλισης, πυροδοτεί
το πετρελαϊκό ράλι, ενώ κατηγορείται και για εγκληματική
περιβαλλοντική πολιτική”.

2. Πολιτική και ιδεολογία

• Η πολιτική συνδέεται αναπόφευκτα με την εξουσία
Η απόκτηση εξουσίας και η εφαρμογή πολιτικών πεποιθήσεων
μπορούν να υλοποιηθούν με ποικίλους τρόπους
• Ένας από τους πιο προφανείς είναι η άσκηση σωματικής βίας

(πόλεμος, δικτατορία, επιβολή πειθαρχίας σε δράστες ποινικών
πράξεων στη δημοκρατία, κ.ά.)
• Σε μια δημοκρατία η βία έχει τη μορφή περιορισμών που επιβάλλει

το νομικό σύστημα (συνταγματικές υποχρεώσεις, κανόνες οδικής
κυκλοφορίας, κ.ά.)
• Συχνά είναι πιο αποτελεσματικό το να πείθεις τους ανθρώπους να

ενεργούν εκούσια με τον τρόπο που θέλεις («να ασκείς εξουσία μέσα
από την εκμαίευση συγκατάθεσης ή, τουλάχιστον, συναίνεσης
απέναντι σ’ αυτήν» [Fairclough 1989. Language and Power])
Manufacturing consent (Ντοκιμαντέρ)
Περισσότερες πληροφορίες εδώ
Το βίντεο εδώ
Εικόνα 1: Manufacturing Consent:

Noam Chomsky and the Media (1992)

Ιδεολογία
• Για τη διατήρηση της εξουσίας είναι απαραίτητη η εδραίωση μιας
ιδεολογίας.
• Η ιδεολογία αυτή κάνει να φαίνονται ‘αυτονόητες’ οι πεποιθήσεις που ο
ισχυρός θέλει να έχουν οι πολίτες (“φυσικοποίηση”). Έτσι, είναι δύσκολο
να αμφισβητηθεί η «κυρίαρχη ιδεολογία».
• Η (μειωτική) έννοια της ιδεολογίας σύμφωνα με τον Althusser
«Οι φτωχοί έχουν πειστεί ότι η εργασιακή εκμετάλλευση είναι ‘φυσική’
και τίποτε δεν μπορεί να γίνει για να την αλλάξει»
• Σήμερα η έννοια της ιδεολογίας νοείται σε ευρύτερο πλαίσιο
- κάθε σύνολο πεποιθήσεων που θεωρείται λογικό και ‘φυσικό’
- η ιδεολογία δεν είναι υποχρεωτικά μειωτικός όρος
- ενδεχομένως κάθε τι που ξέρουμε και σκεφτόμαστε είναι μια ιδεολογία
• Η αμφισβήτηση της κυρίαρχης ιδεολογίας
- είναι μια ερεθιστική διανοητική στάση ή ενέργεια
- συνεπάγεται πιθανότατα κοινωνικό στιγματισμό
• Ο ρόλος της γλώσσας στην εδραίωση και διατήρηση ιδεολογιών

Ένα παράδειγμα
“Για ποιον λόγο άραγε ένας/μια πολιτικός επιλέγει
τις λέξεις αποκρατικοποίηση, αξιοποίηση δημόσιας
περιουσίας και περικοπές δαπανών και δυναμικού,
ενώ κάποιος/α άλλος/η χρησιμοποιεί αντ’ αυτών τις
λέξεις ιδιωτικοποίηση, ξεπούλημα δημόσιας
περιουσίας και μειώσεις μισθών και απολύσεις;”
(A. Στάμου. [2014] Η κριτική ανάλυση λόγου:
Μελετώντας τον ιδεολογικό ρόλο της γλώσσας)

3. Η γλώσσα ως μηχανισμός ελέγχου

της σκέψης (1)

• Η γλώσσα προσφέρει ένα πλαίσιο για τις σκέψεις μας και
είναι πολύ δύσκολο να σκεφτούμε έξω από αυτό το πλαίσιο
(γλωσσικός ντετερμινισμός ή γλωσσική σχετικότητα [υπόθεση
Sapir-Whorf]).
«Σύμφωνα με αυτή την υπόθεση, ο τρόπος με τον οποίο συνήθως
σκέφτονται και αντιλαμβάνονται τον κόσμο οι άνθρωποι καθορίζεται σε
κάποιον βαθμό από τις κατηγορίες και τις διακρίσεις οι οποίες υπάρχουν
στη μητρική τους γλώσσα. Επομένως, οι ομιλητές/τριες διαφορετικών
γλωσσών μπορεί να έχουν αρκετά διαφορετική αντίληψη του κόσμου
ανάλογα με το πόσο διαφέρουν οι γλώσσες τους σε επίπεδο
σημασιολογικής και γραμματικής δομής» (Trudgill, P. Γλωσσάρι
κοινωνιογλωσσολογίας, ελληνική μετάφραση)
Παραδείγματα
α. Η αντίληψη του χρόνου στους Ινδιάνους Hopi και στους Ευρωπαίους
β. Το λεξιλόγιο των Εσκιμώων για το χιόνι ή των Αράβων για την έρημο
3. Η γλώσσα ως μηχανισμός ελέγχου
της σκέψης (2)
• Άρα, στο πλαίσιο της πολιτικής και της ιδεολογίας, είναι
δυνατό να χρησιμοποιήσουμε τη γλώσσα για να
«κατασκευάσουμε» μια ιδεολογία που θα κατευθύνει τον
τρόπο σκέψης των ανθρώπων.
• Οι πολιτικοί όφειλαν ανέκαθεν μεγάλο μέρος της επιτυχίας
τους στην επιδέξια χρήση της ρητορικής, με την οποία
επιχειρούν να πείσουν το κοινό τους για την εγκυρότητα των
απόψεών τους επιστρατεύοντας κομψή και πειστική γλώσσα
• Η γλώσσα μπορεί να χρησιμοποιηθεί:
- για να κατευθύνει τις σκέψεις των ανθρώπων (θεμιτή
χρήση πειθούς)
- για να ελέγξει τις σκέψεις και τα πιστεύω τους (αθέμιτη
χρήση πειθούς)

3.1 Newspeak
• Αν το είδος της γλώσσας που χρησιμοποιούμε για να αναπαραστήσουμε κάτι μπορεί
να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο αυτό κατανοείται, τότε, ελέγχοντας τον λόγο,
μπορούμε ίσως να ελέγξουμε τον τρόπο σκέψης άλλων ανθρώπων.
• Αυτήν την υπόθεση εξετάζει ο Orwell στο μυθιστόρημά του 1984 (που δημοσιεύτηκε
το 1949)
- μια ολοκληρωτική κοινωνία του μέλλοντος
- κυρίαρχο πολιτικό σύστημα ο Ingsoc (English Socialism)
- υποχρεωτική η χρήση του Newspeak (μια ριζικά αναθεωρημένη εκδοχή της αγγλικής
γλώσσας από την οποία έχουν απαλειφθεί πολλές σημασίες που μας είναι σήμερα
γνωστές)
• [‘Η αρχή του Newspeak’: «ο σκοπός του Newspeak ήταν όχι μόνο να εξασφαλίσει ένα
μέσο έκφρασης για την κοσμοαντίληψη και τις επιθυμητές διανοητικές συνήθειες των
αφοσιωμένων στον Ingsoc αλλά και να καταστήσει αδύνατους όλους τους άλλους
τρόπους σκέψης»]
• Κριτική στον (κακοπροαίρετο) γλωσσικό παρεμβατισμό:
- μπορεί να επιβληθεί η αποκλειστική χρήση μιας τέτοιας γλώσσας;
- η απαλοιφή λέξεων που κωδικοποιούν απαγορευμένες έννοιες είναι ικανή να
αποτρέψει τους ανθρώπους να σκέφτονται αυτές τις έννοιες;

3.2 Πολιτική ορθότητα (1)
• Αν το Newspeak ήταν το προϊόν μιας κακοπροαίρετης δικτατορίας στο μυθιστόρημα
του Orwell, η «πολιτική ορθότητα» θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια καλοπροαίρετη
προσπάθεια για τη βελτίωση του (πραγματικού) κόσμου.
• Ο όρος «πολιτική ορθότητα» προήλθε από αριστερούς πολιτικούς αλλά στη συνέχεια
υιοθετήθηκε ευρύτατα από δεξιούς πολιτικούς.
• Ο όρος χρησιμοποιήθηκε
- ως προσβολή
- ως αστεϊσμός
- με ειλικρίνεια από εκείνους που πιστεύουν στη σπουδαιότητά του.
• Οι τελευταίοι πιστεύουν ότι οι όροι που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν
μειονοτικές ομάδες είναι ιδεολογικά ευαίσθητοι.
Παραδείγματα:
- άτομο με ειδικές ανάγκες / δεξιότητες αντί των καθυστερημένος ή ανάπηρος (πρβλ.
person with a disability ή differently abled αντί των handicapped ή crippled)
- άτομο με νοητική διαταραχή αντί του τρελός
(πρβλ. mentally ill αντί του crazy)
- τσιγγάνος ή ρομ αντί του γύφτος
(πρβλ. Native American αντί του Indian)

3.2 Πολιτική ορθότητα (2)

• Η χρήση πολιτικά ορθής γλώσσας είναι ιδιαίτερα σημαντική σε σχέση με
τη σωματική ή διανοητική υστέρηση, γιατί πολλές αλλαγές μπορούν να
γίνουν στον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι περισσότεροι οργανισμοί,
κάτι που μπορεί να έχει θετικές επιπτώσεις στις ζωές των ανθρώπων με
υστέρηση.
Βλ. την αντίθεση impairment vs. disability
• Αν και η πολιτική ορθότητα δεν είναι μια προσπάθεια ελέγχου της
σκέψης των ανθρώπων με τη μορφή του Newspeak, ωστόσο επιδιώκει να
επηρεάσει τις αντιλήψεις των ανθρώπων πάνω σε ορισμένα
σημαινόμενα (έννοιες) αντικαθιστώντας παλαιά σημαίνοντα
(χαρακτηρισμούς) με καινούργια.
• Κριτική στον (καλοπροαίρετο) γλωσσικό παρεμβατισμό:
- η γλώσσα που χρησιμοποιούμε για να αναφερθούμε σε πρόσωπα με
κάποιας μορφής υστέρηση δεν έχει υποχρεωτικά επίπτωση στον τρόπο
με τον οποίο τα αντιμετωπίζουμε στην πράξη
- πάντως, η πολιτικά ορθή γλώσσα βοηθά στο να μην είμαστε
προσβλητικοί ή αγενείς

4. Η γλώσσα της πολιτικής και των
πολιτικών
• Ο πολιτικός λόγος, προκειμένου να πείσει για την εγκυρότητα βασικών
ισχυρισμών, χρησιμοποιεί κατ’ εξοχήν δύο εργαλεία: την προϋπόθεση και τη
συνεπαγωγή
• α. τα εργαλεία αυτά μπορούν να οδηγήσουν τον ακροατή σε υποθέσεις για
την ύπαρξη πληροφοριών που δεν κατατίθενται σ’ αυτό που λέγεται αλλά
μπορούν να συναχθούν από αυτό που λέχθηκε
• β. η υποδήλωση αντί της κατηγορηματικής δήλωσης μιας ιδέας προσφέρει
στους ομιλητές ένα συγκριτικό πλεονέκτημα, από τη στιγμή που δεν έχουν
υποστηρίξει ρητά αλλά απλώς υπαινίχθηκαν μιαν απόφανση
• γ. η προϋπόθεση και η συνεπαγωγή είναι αναπόσπαστα στοιχεία κάθε
μορφής της ανθρώπινης επικοινωνίας
• δ. ωστόσο, είναι ιδιαίτερα χρήσιμα στη διαφήμιση και τον πολιτικό λόγο,
γιατί δυσχεραίνουν το ακροατήριο στο να αναγνωρίσει και, ενδεχομένως, να
απορρίψει απόψεις που διοχετεύονται υπόρρητα ενώ μπορούν να πείσουν
τους ανθρώπους να θεωρήσουν ως δεδομένο κάτι που είναι ουσιαστικά
μαχητό

4.1 Προϋπόθεση (1)

• Οι προϋποθέσεις είναι κρυμμένες υποθέσεις που ενσωματώνονται σε
μια πρόταση. Οι υποθέσεις αυτές θεωρούνται αληθείς ανεξάρτητα
από το αν η όλη πρόταση είναι αληθής.
Παράδειγμα: «Θέλουμε οι πολίτες να είναι ελεύθεροι, για να έχουν
μεγαλύτερη εξουσία πάνω στις δικές τους ζωές» (προϋπόθεση: οι
πολίτες τη στιγμή αυτή δεν είναι ελεύθεροι και δεν κατευθύνουν όπως
αυτοί θέλουν τις ζωές τους)

4.1 Προϋπόθεση (2)
• Οι προϋποθέσεις υπολανθάνουν μέσα σε μια πρόταση με διάφορους τρόπους:
α. επίθετα, και κυρίως συγκριτικά
Π: «Η κυβέρνηση της ΝΔ θα φέρει ένα δικαιότερο σύστημα οικονομικής στήριξης
των σχολείων»
β. γενική υποκειμενική ή κτητική
Π: «Δεν θα με ακούσετε ποτέ να ζητώ συγγνώμη που υπογράμμισα κατ’ επανάληψη
τις αποτυχίες του ΠΑΣΟΚ»
γ. δευτερεύουσες προτάσεις
Π: «Έχουμε φτάσει σε ένα κρίσιμο σημείο, καθώς βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την
απειλή που συνιστά για το έθνος μας και την ειρήνη ο Σαντάμ Χουσεΐν και το
πυρηνικό του οπλοστάσιο»
δ. (ρητορικές) ερωτήσεις αντί αποφάνσεων
Π: «Δεν ήρθε επιτέλους η ώρα να εγγυηθεί ότι η κυβέρνησή του ελέγχει την
κατάσταση στο μέτωπο της παιδείας;»
Οι προϋποθέσεις χρησιμοποιούνται ευρύτατα όχι μόνο σε πολιτικούς λόγους και
κοινοβουλευτικές αντιπαραθέσεις αλλά και από δημοσιογράφους, για να φέρουν
σε δύσκολη θέση πολιτικούς σε συνεντεύξεις ή σε συνεντεύξεις Τύπου

4.2 Συνεπαγωγή
• Όπως και οι προϋποθέσεις, οι συνεπαγωγές οδηγούν τον ακροατή να συναγάγει κάτι
που δεν δηλώνεται ρητά από τον ομιλητή
• Αντίθετα από τις προϋποθέσεις, οι συνεπαγωγές επενεργούν σε περισσότερες της
μιας προτάσεις και εξαρτώνται σε μεγαλύτερο βαθμό από τη γνώση που μοιράζεται
ο ομιλητής με τον ακροατή και τα συμφραζόμενα του λόγου
Π: αντιπαράθεση Συντηρητικών [Ο1] και Εργατικών [Ο2] στη Βουλή για το σχέδιο της
κυβέρνησης (των Εργατικών) να καθιερώσει ένα σύστημα καρτών (εθνικής) ταυτότητας
O1: Το ζήτημα αυτό είναι ένας τόσο σημαντικός τομέας της εθνικής μας ζωής, τόσο
βασικός για την προστασία της κοινωνίας από την εξαπάτηση και τόσο θεμελιώδης για
τη διαφύλαξη των ελευθεριών μας, ώστε είναι αδύνατο να ανεχτούμε μια τέτοια
σύγχυση και μια τέτοια βιασύνη. Άραγε το Υπουργείο Εσωτερικών θα διαβεβαιώσει τη
Βουλή ότι τις επόμενες μέρες και εβδομάδες θα καταστήσει σαφές πάνω σε τι
πραγματικά μας ζητά να συζητήσουμε;
O2: Η Αντιπολίτευση φαίνεται να θεωρεί ότι αν αναφέρει τη λέξη ‘βιασύνη’, όλος ο
κόσμος θα πιστέψει ότι κάποιος βιάζεται. Παρόλο που συνέστησα ιδιαιτέρως σε όλους
τους συνεργάτες μου να μη βιάζονται, εμφανίστηκαν χωρίς πρόγραμμα –εκτός από τον
αξιότιμο βουλευτή κ. Τάδε. Κύριοι, κατηγορούμαι για βιασύνη. Θα εξηγήσω στη Βουλή
γιατί βιάζομαι. Βιάζομαι για το δικαίωμα των Βρετανών πολιτών να αποφασίσουν μέσα
στους επόμενους έξι μήνες αν θέλουν να διαθέτουν ένα ευαίσθητο μέσο για να
επιβεβαιώνουν την ταυτότητά τους.

5. Η γλώσσα της πειθούς – η δύναμη της
ρητορικής (1)
• Η ρητορική είναι η ικανότητα να μιλάς κομψά και πειστικά, μια τέχνη που
τελειοποίησαν οι αρχαίοι Έλληνες.
• Η πενταμερής μεθοδολογία της αρχαίας ρητορικής

α. Ψυχολογικές τεχνικές απομνημόνευσης λόγων
Υπήρχε η άποψη ότι ο λόγος έχει τη μεγαλύτερη δυνατή επιρροή στο
ακροατήριο όταν εκφωνείται με τρόπο που να μοιάζει απροετοίμαστος,
αυθόρμητος, αδιαμεσολάβητος. Το σύγχρονο ισοδύναμο είναι η χρήση από
τους πολιτικούς του auto-cue (διάφανη οθόνη, αόρατη στο ακροατήριο, πάνω
στην οποία προβάλλεται το κείμενο του λόγου).
β. Εκφορά (Delivery)
Τεχνικές ελέγχου της φωνής, των χειρονομιών και των εκφράσεων του
προσώπου για διαφορετικούς στόχους πειθούς. Οι πολιτικοί του 20ου αιώνα
έχουν σε ορισμένες περιπτώσεις εκπαιδευτεί από ηθοποιούς. Μερικοί, όπως ο
Ronald Reagan, ήταν ηθοποιοί.

5. Η γλώσσα της πειθούς – η δύναμη της

ρητορικής (2)
γ. «Εύρεση» (Invention)
Επιχειρήματα, αποδείξεις και πειστικοί φραστικοί ελιγμοί, όπως οι
λογικοφανείς αποδείξεις ή οι εύλογοι αφορισμοί.
δ. Διάταξη (Disposition)
Διευθέτηση των μερών του λόγου: εισαγωγή, έκθεση των γεγονότων,
αποδείξεις, σύνοψη
ε. Ύφος (Style)
Το ρεπερτόριο των λεκτικών ποικιλμάτων. «Σχήματα διανοίας» και
«σχήματα λόγου».
- Ρητορικές ερωτήσεις (που υποτίθεται ότι έχουν προφανή απάντηση),
ερωτήσεις που απαντώνται από μόνες τους, σειρές ερωτήσεων, οργισμένη
ερώτηση που απευθύνεται σε κάποιο άτομο.
- Επαναλήψεις λέξεων, αντιθέσεις, προτασιακά τμήματα ίσου μήκους,
παρηχήσεις.
- Μεταφορές (και άλλα σχήματα αναλογίας), αλληγορίες, ειρωνεία,
ονοματοποιία.

Ρητορικά σχήματα στον πολιτικό λόγο
Πίνακας 1: Τα συνηθέστερα ρητορικά

σχήματα στον πολιτικό λόγο

5.1 Μεταφορά (1)

• Η μεταφορά είναι ένας τρόπος σύγκρισης δύο διαφορετικών εννοιών
• Μεταφορά: δηλώνει ότι κάτι είναι κάτι άλλο (Το μυαλό είναι εύφορο
έδαφος)
Vs
• Παρομοίωση: δηλώνει ότι κάτι είναι όμοιο με κάτι άλλο
(Το μυαλό είναι σαν εύφορο έδαφος)
• Οι πολιτικοί συχνά πρέπει να μιλούν για αφηρημένες έννοιες με

τέτοιο τρόπο ώστε αυτές να μοιάζουν πιο συγκεκριμένες είτε για να
γίνονται πιο εύκολα κατανοητές είτε για να προλαβαίνουν την ανία
του ακροατηρίου τους
Π: Η οικονομία ως μηχανή
«Αυτή η τεράστια πλουτοπαραγωγική μηχανή της Δύσης άρχισε να
ρετάρει, να αγκομαχεί και κάπου κάπου να δυσλειτουργεί» (M.
Thatcher, 19.4.1983)
• Η προσωποποίηση είναι ένας ειδικός τύπος μεταφοράς που
προσδίδει ανθρώπινα χαρακτηριστικά σε άψυχα αντικείμενα ή
αφηρημένες ιδέες.
• Στον πολιτικό λόγο χρησιμοποιείται συχνά όταν γίνεται αναφορά
σε χώρες.
• Μερικές φορές χρησιμοποιείται για να προκληθεί ποιητική
εντύπωση.
Π: «Για άλλη μια φορά η καρδιά της Αμερικής είναι βαριά» (L.
Johnson)
• Άλλες φορές ο στόχος είναι σαφώς ιδεολογικός.
• Π: «Η Γερμανία είναι ο κυρίαρχος του παιχνιδιού /ο διευθυντής της
ορχήστρας / ο καπετάνιος του πλοίου»


• Πολλές από τις μεταφορές που χρησιμοποιούμε στην καθημερινή
ομιλία (όχι μόνο στον πολιτικό λόγο) είναι κοινοί τόποι (dead
metaphors), δηλαδή τόσο τετριμμένες και διάχυτες ώστε σπάνια
συνειδητοποιούμε ότι πρόκειται για μεταφορές.
Π1: Ο Δυτικός Πολιτισμός παριστάνει μεταφορικά τη σύγκρουση

επιχειρημάτων ως πόλεμο (Lakoff & Johnson, The Metaphors We Live By,
1980)
• Οι ισχυρισμοί σου είναι μαχητοί

• Μου έκανε επίθεση για τις απόψεις μου
• Οι παρατηρήσεις του ήταν απόλυτα εύ-στοχες
• Κατέβαλε κάθε αντίσταση που προέβαλα
• Κέρδισε τη μάχη των εντυπώσεων

Π2: Η γλώσσα που χρησιμοποιείται στο Κοινοβούλιο της Αυστραλίας
(Tony Smith, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Sidney)
«Δεν είναι η γλώσσα στο σύνολό της κυριολεκτική και οι μεταφορές που
περιγράφουν το Κοινοβούλιο είναι κατά κόρον αρσενικές. Στην
Εθνοσυνέλευση τα Μέλη του Σώματος εξακολουθούν να μιλούν κάτω
από τα όπλα του πολέμου, που συμβολικά στολίζουν τον τοίχο, αλλά η
μάχη και ο στρατός υποχωρούν ως πηγές αναλογίας και βαθμιαία
αντικαθίστανται από ομαδικά αθλήματα και ιδιαίτερα το ποδόσφαιρο. Η
εικόνα του ποδοσφαίρου είναι σταθερά παρούσα, με τον συνειρμό τής
διαβατήριας τελετής προς την αρρενωπότητα. Μετά από έναν
διαπολιτειακό αγώνα για το πρωτάθλημα ράγκμπι εναντίον της
Queensland, έναν αγώνα που αναγγέλθηκε ως ‘φίλος εναντίον φίλου,
πολιτεία εναντίον πολιτείας’, ο Πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης
ανακάλεσε κάποιον βουλευτή στην τάξη, λέγοντας ‘Αν το Μέλος του
Σώματος δεν σταματήσει να συνομιλεί, θα του κάνω ό,τι έκανε η New
South Wales στην Queensland χθες βράδυ’. Και αμέσως εμφάνισε ένα
ξύλινο σφυρί με τα χρώματα της New South Wales και το χτύπησε με
δύναμη πάνω στο γραφείο του».
5.2 Ευφημισμός (1)

• Ευφημισμός είναι το σχήμα λόγου που χρησιμοποιεί αβρές, μη
προσβλητικές ή ασαφούς σημασίας λέξεις ως μέσα για να κάνει
κάτι να φαίνεται πιο θετικό από ό,τι θα φαινόταν διαφορετικά.
• Ευφημισμοί χρησιμοποιούνται συνήθως όταν μιλούμε για
θέματα-ταμπού, όπως το σεξ ή ο θάνατος (ερωτική συνεύρεση
vs. πήδημα, αποδημώ vs. πεθαίνω)
• Ο ευφημισμός είναι ένα τέχνασμα που βοηθά να αντιμετωπιστεί
ως πιο ευχάριστο και ‘κανονικό’ ό,τι θα μπορούσε να εκληφθεί
αρχικά ως συζητήσιμη ιδέα ή ζήτημα
• Ειδικά για τους πολιτικούς είναι ένα δυνητικά χρήσιμο εργαλείο,
όταν εμπλέκονται σ’ αυτό που ο Orwell ονόμασε «υπεράσπιση
του μη υπερασπίσιμου»
5.2 Ευφημισμός (2)
• Ο ευφημισμός είναι ιδιαίτερα εκτεταμένος όταν συζητούνται στρατιωτικά
θέματα (πρβλ. «διπλή γλώσσα»)
- Π1: χτυπήματα χειρουργικής ακρίβειας, καθαρές βόμβες (χειρουργική

ακρίβεια> απόλυτη ευστοχία > αποφυγή περιττών ζημιών > αποφυγή
θανάτου αμάχων) (καθαρός > υγιής > χωρίς βλαβερές επιπτώσεις στο
περιβάλλον, την υγεία)
- Π2: παράπλευρες απώλειες (παράπλευρος > ασήμαντος, αμελητέος)
- Π3: εθνική εκκαθάριση (Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς) (εκκαθάριση >
απομάκρυνση σκουπιδιών > νοικοκύρεμα)
Ακόμη πιο αβρές και πιθανόν πιο καλοπροαίρετες χρήσεις του ευφημισμού
συναντούμε συχνά στη γλώσσα των διπλωματικών διαπραγματεύσεων
- Π1: ‘ελεύθερη και ειλικρινής ανταλλαγή απόψεων’ (vs. ‘άγρια κόντρα’)
- Π2: ‘αφοπλισμός’ (vs. ‘παράδοση οπλισμού’)
- Π3: ‘νέα τάξη πραγμάτων’ (vs. ‘αμερικανική ηγεμονία, μονοκρατορία’)

5.3 Ο ‘κανόνας των τριών’ (1)

• Ένα από τα πιο γνωστά δομικά τεχνάσματα της πολιτικής
ρητορικής είναι η χρήση της ‘τριμερούς απόφανσης’. Για
κάποιον λόγο, πράγματα που ομαδοποιούνται σε τριάδες
μάς φαίνονται ιδιαίτερα ευχάριστα από αισθητική σκοπιά.
• Η συχνή εμφάνιση του αριθμού τρία σε μύθους και
παραμύθια
- Τα τρία μικρά γουρουνάκια
- Οι τρεις τυφλοπόντικες
- Goldilocks and the Three Bears
• Η συχνή εμφάνιση ομάδων των τριών σε κινηματογραφικές
ταινίες
- Ο καλός, ο κακός και ο άσχημος
- Σεξ, ψέματα και βιντεοταινίες
• Η σπουδαιότητα της τριμερούς απόφανσης ως ρητορικού
τεχνάσματος διαπιστώνεται ευρύτατα σε πολιτικά κείμενα και
λόγους
Π1 Το σύνθημα της Γαλλικής Επανάστασης: Ελευθερία, Ισότητα,

Αδελφότητα
Π2 Η Αμερικανική Διακήρυξη Ανεξαρτησίας: ‘Θεωρούμε ότι οι
παρακάτω αλήθειες είναι αυταπόδεικτες. Ότι όλοι οι άνθρωποι
έχουν γεννηθεί ίσοι. Ότι έχουν προικιστεί από τον Δημιουργό τους
με ορισμένα αναφαίρετα δικαιώματα. Ότι ανάμεσα σε αυτά
περιλαμβάνονται η ζωή, η ελευθερία και η επιδίωξη ευτυχίας’
Π3 Η ρήση του Αβραάμ Λίνκολν (Gettysburg Address): ‘το ότι η
εξουσία στη δημοκρατία πηγάζει από τον λαό, ασκείται με τα
όργανα που εκλέγει ο λαός και αποβλέπει στο συμφέρον του λαού
είναι κάτι που δεν θα χαθεί από τη γη’


Ακολουθούν δύο ακόμη παραδείγματα από τις βρετανικές
βουλευτικές
εκλογές του 1997:
Π4 «Αυτό είναι το αποτέλεσμα της τετράχρονης διακυβέρνησης
από τους Εργατικούς: σπατάλη, γκρίνια και αδυναμία»
Π5 «Δεν μπορούμε να διασφαλίσουμε την ειρήνη, αν
αποφεύγουμε τον πόλεμο. Δεν μπορούμε να σταματήσουμε τον
κίνδυνο βάζοντας την ασφάλεια πάνω από τους φίλους μας. Δεν
μπορούμε να νικήσουμε τον φόβο, αν φοβόμαστε να
δραστηριοποιηθούμε»
• Η τριμερής απόφανση είναι τόσο αποτελεσματική δομή ώστε οι

πολιτικοί την χρησιμοποιούν ακόμη κι όταν έχουν να
υποστηρίξουν μόνο ένα πράγμα
Π6 ‘εκπαίδευση, εκπαίδευση, εκπαίδευση’ ή ‘ενότητα, ενότητα,
ενότητα’
5.4 Παραλληλισμός
• Όταν οι πολιτικοί θέλουν να τραβήξουν την προσοχή του κοινού τους σε
συγκεκριμένο σημείο τους μηνύματός τους και να το διαφοροποιήσουν από τον
υπόλοιπο λόγο, συχνά χρησιμοποιούν παραλληλισμό, ένα τέχνασμα που εκφράζει
ορισμένες ιδέες σε μια σειρά παρόμοιων δομών.
• Αυτό μπορεί να βοηθήσει ώστε να υπογραμμιστεί ότι οι ιδέες είναι ισότιμες σε
σημασία και, επίσης, μπορεί να προσθέσει μιαν αίσθηση συμμετρίας και ρυθμού,
που κάνει τον λόγο πιο αξιομνημόνευτο.
• Π1 «Θα πολεμήσουμε σε θάλασσες και ωκεανούς, θα πολεμήσουμε με διαρκώς
αυξανόμενη αυτοπεποίθηση και διαρκώς αυξανόμενη δύναμη στον αέρα, θα
υπερασπιστούμε το Νησί μας, όποιο κι αν είναι το τίμημα, θα πολεμήσουμε στις
ακτές, θα πολεμήσουμε στα αεροδρόμια, θα πολεμήσουμε στις πεδιάδες και στους
δρόμους, θα πολεμήσουμε στους λόφους. Δεν θα παραδοθούμε ποτέ» (Winston
Churchill, 4.6.1940)
• Π2 «Αφήστε την ελευθερία να αντιλαλήσει από τους πανέμορφους λόγους του
New Hampshire. Αφήστε την ελευθερία να αντιλαλήσει από τα επιβλητικά βουνά
της Νέας Υόρκης. Αφήστε την ελευθερία να αντιλαλήσει από τα Alleghenies της
Pennsylvania. Αφήστε την ελευθερία να αντιλαλήσει από τα χιονοσκεπή Βραχώδη
Όρη του Colorado” (Martin Luther King, 28.8.1963)

Αντίθεση
• Και η συντακτική αντίθεση εμπεριέχει παραλληλισμό αλλά τον
χρησιμοποιεί για να εδραιώσει μια σχέση σημασιολογικής αντίθεσης
• Η αντίθεση, συμπαραθέτοντας αντίθετες ή σχεδόν αντίθετες αλήθειες,

μπορεί να προσδώσει μιαν αίσθηση πολυπλοκότητας σε ένα πρόσωπο
ή μια ιδέα
• Η αντίθεση, επίσης, μπορεί να αποσαφηνίσει ή να φωτίσει διαφορές

που σε διαφορετική περίπτωση θα περνούσαν απαρατήρητες
• Π «Αποδεικνύεται ότι είμαστε πλούσιοι σε αγαθά αλλά φτωχοί σε

πνεύμα, ότι προσεγγίζουμε με μεγαλειώδη ακρίβεια το φεγγάρι αλλά
πέφτουμε σε οξύτατη διχόνοια πάνω στη γη. Αναζητώντας την ειρήνη,
μπλεχτήκαμε σε πόλεμο» (Richard Nixon, 1969)
5.5 Αντωνυμίες (δείξη προσώπου)
• Οι αντωνυμίες που χρησιμοποιούν οι πολιτικοί για να αναφερθούν στον
εαυτό τους ή το ακροατήριό τους μπορεί να αποτελούν σημαντικό μέρος του
μηνύματος. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε για να φέρουν στο
προσκήνιο είτε για να κρύψουν πρόσωπα που ευθύνονται για κάτι και τις
ενέργειές τους.
• Π1 «Όπως ανακοινώσαμε χθες βράδυ, δεν θα επιτεθούμε σε άοπλους

στρατιώτες που οπισθοχωρούν. Δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να
θεωρούμε ότι ομάδες που οπισθοχωρούν πολεμώντας αποτελούν απειλή και
να αντιδρούμε αναλόγως […] Από την αρχή της αεροπορικής επιχείρησης,
εδώ και έξι εβδομάδες σχεδόν, είπα ότι οι προσπάθειές μας είναι βέβαιο ότι
θα έχουν αίσια έκβαση και μάλιστα στον χρόνο που έχουν προγραμματιστεί.
Τούτο το πρωινό βρίσκομαι στην ευχάριστη θέση να σας πω ότι οι
προσπάθειες των συμμάχων ξεπέρασαν τον αρχικό προγραμματισμό. Η
απελευθέρωση του Κουβέιτ πλησιάζει» (George Bush, 27.2.1991)

5.5 Αντωνυμίες (δείξη προσώπου)

• Π2 «Είτε φέρουμε τους εχθρούς μας ενώπιον της δικαιοσύνης είτε φέρουμε
τη δικαιοσύνη στους εχθρούς μας, δικαιοσύνη θα αποδοθεί… Ζητούμε από
κάθε έθνος να ενωθεί μαζί μας… Έχουμε υποστεί μεγάλη ζημιά. Είχαμε
μεγάλες απώλειες. Και μέσα στη θλίψη μας και την οργή μας βρήκαμε ποια
είναι η αποστολή μας και η αξία μας» (George W. Bush, 20.9.2001)
• Π3 «Πριν από δύο εβδομάδες, στη Νέα Υόρκη, μετά τη Θεία Λειτουργία
συνάντησα μερικές από τις οικογένειες των Βρετανών θυμάτων… Και καθώς
διέσχιζες τον χώρο, αισθανόσουν την απαντοχή και τη θλίψη, χέρια να
σφίγγουν φωτογραφίες των γιων και των θυγατέρων τους, εκλιπαρώντας σε
να τους πιστέψεις όταν λένε ότι υπάρχει ακόμη ελπίδα να βρεθούν ζωντανοί
οι αγαπημένοι τους ενώ ξέρεις ότι στην πραγματικότητα όλες οι ελπίδες
έχουν χαθεί» (Tony Blair, 10.2001)

6. Αναπαραστάσεις πολιτικού λόγου
στα μέσα ενημέρωσης (1)
• Εξιστορήσεις πολιτικών λόγων (ΕΠΛ):
δηλώσεις σε συνεντεύξεις Τύπου, σε ραδιοφωνικές ή
τηλεοπτικές παρεμβάσεις, σε επίσημες συναντήσεις
δηλώσεις πριν ή μετά από εκλογικές αναμετρήσεις
• Πολυφωνικότητα των ειδήσεων και των ρεπορτάζ =
ενσωμάτωση στον δημοσιογραφικό λόγο άλλων «φωνών»
(δηλώσεις αυτοπτών μαρτύρων, γνώμες αναλυτών, διάφορα
παραθέματα) [γενική τάση όλων των δημοσιογραφικών
ειδών]
Vs.
• Στις πολιτικές ειδήσεις και τα ρεπορτάζ είναι οι ίδιες οι
δηλώσεις των πολιτικών που συνιστούν το δημοσιογραφικό
συμβάν [ιδιαιτερότητα ενός υπο-είδους]
6. Αναπαραστάσεις πολιτικού λόγου

στα μέσα ενημέρωσης (2)

• Στις ΕΠΛ τα λόγια των πολιτικών:
- συνοψίζονται ή συντίθενται με τη βοήθεια διαφόρων τρόπων του
αναφερόμενου λόγου (ελεύθερος ευθύς λόγος, ευθύς λόγος, πλάγιος
λόγος, μείξη ευθύ και πλάγιου λόγου (νησίδες ευθύ λόγου), παράφραση,
κ.ά.)
- δεν μεταγράφονται πιστά όπως στις ειδικές περιπτώσεις των πολιτικών
αγορεύσεων (βλ. πρακτικά της Βουλής) ή των προεκλογικών τηλεοπτικών
αναμετρήσεων (debates)
• Οι ΕΠΛ δεν αποτελούν ομοιογενές είδος –συχνά περιλαμβάνουν γεγονότα

ως εξηγήσεις των λόγων-, όπως εξάλλου και εξιστορήσεις πολιτικών
ενεργειών –συχνά περιλαμβάνουν δηλώσεις ως αποσαφηνίσεις των
γεγονότων
• Οι ΕΠΛ υπάγονται, όπως όλα τα μιντιακά είδη, στον διπλό περιορισμό-

στόχευση της ενημέρωσης και της προσέλκυσης του ενδιαφέροντος. Αυτό
συνεπάγεται την τάση επιλογής «προκλητικών» συμβάντων πολιτικού
λόγου: αντιφατικών, χρωματισμένων και ποιητικών !
Ένα μοντέλο για την ανάλυση της δημοσιογραφικής
αναπαράστασης πολιτικού λόγου
Συστατικά του παραθέτοντος λόγου

<1> Περιγραφή των καταστασιακών συμφραζομένων των δηλώσεων
(πρόσωπο που κάνει τη δήλωση, ημερομηνία, περίσταση)
<2> Σύνθεση του τίτλου
<3> Εξιστόρηση ή περιγραφή ενεργειών. Διαφωτιστικές λεπτομέρειες
<4> Ρήματα εισαγωγικά που περιγράφουν τις δηλώσεις. Φράσεις που
αποδίδουν ιδιότητες σε πολιτικούς
<5> Αξιολογικά σχόλια
<6> Σχόλια-επιχειρήματα
<7> Λόγος ενσωματωμένος ή αφομοιωμένος (πλάγιος ή
αφηγηματοποιημένος)
<8> Λόγος δραματοποιημένος-παρατιθέμενος

7. Μελέτη περίπτωσης: η συζήτηση στη Βουλή

σχετικά με τις προσλήψεις στο Δημόσιο
(δημοσιεύματα της 10ης Φεβρουαρίου 2005)
(1) Αποχώρηση με τραύματα (Ελευθεροτυπία) [μεταφορά]

(2) Άτακτη αποχώρηση ΠΑΣΟΚ (Ελεύθερος Τύπος) [μεταφορά] [λογοπαίγνιο]
(3) Ατυχής Παράσταση (Βραδυνή) [μεταφορά]
(4) Βατερλώ του ΠΑΣΟΚ στη Βουλή (Ελεύθερος) [μεταφορά]
(5) Εσωκομματική σύρραξη στο ΠΑΣΟΚ (Αυριανή) [μεταφορά]
(6) Ρήγμα εν όψει συνεδρίου (Απογευματινή) [μεταφορά]
(7) Τραμπουκισμοί ΠΑΣΟΚ στη Βουλή (Η Χώρα)
(8) Άφησαν μόνο στη Βουλή τον Παυλόπουλο (Έθνος)
(9) Η συναίνεση κράτησε μόνο μία μέρα (Το Βήμα) [διακειμενικότητα]
(10) Είπαν «όχι» στον… Μαυρογιαλούρο (Τα Νέα) [διακειμενικότητα]
(11) «Αγωνιζόμαστε να βολέψουμε τα δικά σας [του ΠΑΣΟΚ] παιδιά!..»
(Αδέσμευτος Τύπος - Ρίζος) [μεταφορά] [οξύμωρο] [διακειμενικότητα]
(12) Δικομματικός καυγάς για τις προσλήψεις (Ριζοσπάστης) (Τσάκωνα και Αρχάκης, 2008)
Αναλύοντας την κοινοβουλευτική
(13) Αποχώρησε από τη Βουλή το ΠΑΣΟΚ (Αυγή) ειδησεογραφία στις ελληνικές
εφημερίδες.

Ενότητα 3: Γλώσσα και Διαδίκτυο
Η αρχική σελίδα διαδικτυακών

εφημερίδων
Επιλογή ειδήσεων
1 ΕΠΙΛΟΓΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΩΝ ΚΑΙ ΤΟ
ΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΟ ΕΝΤΥΠΩΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ
• Οι ειδήσεις είναι μια κοινωνική διαδικασία επιλογής
• Για να διαπιστώσουμε αν υπάρχουν διαφορές όσον αφορά την κοινωνική

διαδικασία που υπεισέρχεται στην επιλογή ειδήσεων με τους δύο
διαφορετικούς τρόπους, δηλαδή στη μετάδοσή τους μέσω των δύο
διαφορετικών καναλιών, του διαδικτύου και του γραπτού λόγου,
χρειάζεται να γίνει μια περιορισμένη ανάλυση περιεχομένου, με εστίαση
στις ειδήσεις που δημοσιεύονται στην αρχική σελίδα και το αντίστοιχο
πρωτοσέλιδο μιας έκδοσης

1.1 Αριθμός ειδήσεων που επιλέχτηκαν

Ημερομηνία ΕΘΝΟΣ www.ethnos.gr ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ www.e-typos.com ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ www.kathimerini.gr
ΤΥΠΟΣ
25 Μαΐου
26 Μαΐου
26 Μαΐου
28 Μαΐου 6 6 8 8 7 (+8) 3
29 Μαΐου
30 Μαΐου
31 Μαΐου
Πίνακας 1: Αριθμός ειδήσεων που επιλέχτηκαν

1.2 Περιεχόμενο που επιλέχτηκε για αρχική
σελίδα / πρωτοσέλιδο
• Εκτός από τον αριθμό των ειδήσεων που επιλέχτηκαν, πρέπει να
εξετάσουμε και το περιεχόμενό τους.
• Στους πίνακες που ακολουθούν δίνουμε τον τίτλο και την εισαγωγική
παράγραφο (παραπεμπτική περίληψη), που προσφέρει μια σύνοψη του
θέματος της είδησης
• Χρησιμοποιούμε ως κριτήριο ανάλυσης του περιεχομένου των ειδήσεων

που προκρίθηκαν ως πρωτοσέλιδες τις ειδησεογραφικές αξίες που έχουν
προτείνει οι Galtung & Ruge (1965) μαζί με κάποιες νεότερες προσθήκες

1.3 Οι διαδικτυακοί τίτλοι ειδήσεων

• Ο κίνδυνος να περάσουν χωρίς να προσεχτούν (και άρα να διαβαστούν) καλές
ειδήσεις στο διαδίκτυο, επειδή έχουν αδύναμους τίτλους, είναι πραγματικός
πέρα για πέρα. Οι διαδικτυακοί αναγνώστες έχουν ευρύ φάσμα επιλογών και
μπορούν να κινηθούν από τον έναν ιστότοπο στον άλλον με το κλικ ενός
ποντικιού. Το γεγονός ότι υπάρχουν περιορισμοί χρόνου ή άλλοι τους κάνουν
ακόμη πιο εκλεκτικούς όσον αφορά τις ειδήσεις που θέλουν να διαβάσουν.
• Έχουν στη διάθεσή τους μόνο ένα μονοπάτι για να φθάσουν στην είδηση-
αφήγηση και αυτό είναι ο τίτλος. Αυτό βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με την
εφημερίδα, όπου η είδηση ξετυλίγεται κάτω από έναν τίτλο. Οι αναγνώστες
μπορούν να σκανάρουν την είδηση-αφήγηση ακόμη κι αν ο τίτλος δεν είναι
αξιοπρόσεκτος. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο έντυπος Τύπος έχει το δικαίωμα να
γράφει ανούσιους τίτλους. Απλώς, οι γραπτές ειδήσεις έχουν την πιθανότητα
(λόγω της σημειωτικής τους υλικότητας) να διαβαστούν και παρά τον φτωχό
τους τίτλο.

Λειτουργίες των διαδικτυακών τίτλων (1)
• Η πρωταρχική λειτουργία ενός διαδικτυακού τίτλου είναι να ενθαρρύνει τον

αναγνώστη να «ανοίξει» μια είδηση. Οι καλοί τίτλοι μπορούν να
πυροδοτήσουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη και να τον ενθαρρύνουν να
κλικάρει πάνω στον υπερδεσμό του τίτλου, ενώ ανιαροί και ανέμπνευστοι
τίτλοι πιθανόν να τον απομακρύνουν. Να γιατί οι διαδικτυακοί τίτλοι
ονομάζονται ‘virtual gateways’.

• Μερικοί ιστότοποι χρησιμοποιούν παραγράφους-εναύσματα για να

δυναμώσουν τους τίτλους. Αυτό δεν είναι απαραιτήτως κακό τέχνασμα,
επειδή ο αναγνώστης μπορεί να χρησιμοποιήσει την επιπλέον πληροφορία
για πάρει την απόφασή του. Αλλά οι παράγραφοι-εναύσματα καταλαμβάνουν
χώρο και μειώνουν τον αριθμό των ειδήσεων που μπορούν να περιληφθούν
σε μια οθόνη. Γι’ αυτό οι περισσότεροι ιστότοποι προτιμούν να εμφανίζουν
παραγράφους-εναύσματα μόνο για τις πιο σημαντικές ειδήσεις της ημέρας.
Οι υπόλοιποι τίτλοι φιλοξενούνται χωρίς υποστηρικτικό κείμενο.
Απλούστερες οι συναλλαγές με την εφορία

Συναλλαγές με την εφορία και χωρίς ταυτότητα ή διαβατήριο μπορούν να
διεκπεραιώνουν οι φορολογούμενοι πολίτες, εφόσον διαθέτουν βιβλιάριο
ασφάλισης ή δίπλωμα οδήγησης. Παράλληλα, μπορούν να αναθέτουν σε
δικηγόρους τη διεκπεραίωση …
29 Μαΐου 2009 / Χωρίς Σχόλια / Περισσότερα »

• Οι διαδικτυακοί τίτλοι χρησιμοποιούνται επίσης για να δημιουργήσουν

αντίθεση πάνω στην οθόνη του υπολογιστή. Αλλά αυτή η λειτουργία έχει
περιορισμένη χρησιμότητα, επειδή ο μόνος τρόπος να δημιουργηθεί αντίθεση
είναι να φιλοξενηθούν τίτλοι με χρώμα. Η χρήση χαρακτήρων μεγάλου
σχήματος ή μαύρων στοιχείων (bold) και οι χαρακτήρες με ποικίλματα
μειώνουν την οπτική έλξη μιας σελίδας.
• Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι διαδικτυακοί τίτλοι δεν
χρησιμοποιούνται για υποδείξουν ή να επιβάλουν την ειδησεογραφική αξία
μας είδησης, πράγμα που αποτελεί βασική λειτουργία των έντυπων τίτλων. Κι
αυτό, γιατί χρησιμοποιείται ένα σταθερό μέγεθος για να προβληθούν όλοι οι
τίτλοι στην αρχική σελίδα. Ο αναγνώστης δεν έχει οπτικό μετρητή για να
σταθμίσει τη σπουδαιότητα ενός τίτλου μεταξύ πολλών βασισμένων σε
διαφορετικά μεγέθη χαρακτήρων.

• Παρομοίως, όλοι οι διαδικτυακοί τίτλοι είναι του ιδίου πλάτους.

Ο χρήστης δεν έχει τη δυνατότητα να σταθμίσει την
ειδησεογραφική αξία μιας είδησης στη βάση του πλάτους του
τίτλου της ή του αριθμού των στηλών που καλύπτει ένας τίτλος –
όπως συμβαίνει στους έντυπους τίτλους.

Χαρακτηριστικά των διαδικτυακών τίτλων (1)
• Μέγεθος χαρακτήρων
Οι διαδικτυακοί τίτλοι είναι γραμμένοι με μικρό μέγεθος χαρακτήρων.
Γενικά, το μέγεθος των χαρακτήρων τους είναι μια ή δύο κλίμακες πάνω από
το μέγεθος των χαρακτήρων του σώματος του άρθρου. Μερικές φορές είναι
το ίδιο μέγεθος με εκείνο των χαρακτήρων του σώματος του άρθρου.
Χαρακτήρες ευμεγέθεις ή διακοσμητικοί δεν χρησιμοποιούνται. Υπάρχουν
δύο λόγοι γι’ αυτό.
- οι ευμεγέθεις χαρακτήρες είναι ενοχλητικοί στο μάτι του χρήστη, δοθέντος
του μεγέθους της οθόνης του υπολογιστή
- το μικρό μέγεθος χαρακτήρων επιτρέπει στον διαδικτυακό δημοσιογράφο
να χρησιμοποιήσει περισσότερες λέξεις για να γράψει τον τίτλο.
Αυτό είναι μεγάλο πλεονέκτημα, γιατί ο δημοσιογράφος μπορεί να
«πακετάρει» περισσότερες πληροφορίες στον τίτλο και να τον κάνει
σαφέστερο

• Χρώμα χαρακτήρων
Η πλειονότητα των ειδησεογραφικών ιστοτόπων χρησιμοποιεί
μαύρα στοιχεία για να γράψει τους τίτλους, επειδή το μαύρο
δημιουργεί αντίθεση με το λευκό φόντο της οθόνης. Το μαύρο
χρώμα είναι «καθαρό» και κατάλληλο για «σοβαρές ειδήσεις»
Κατά τα πρώτα χρόνια του διαδικτύου, οι τίτλοι, ειδικά εκείνοι

που χρησιμοποιούνταν ως υπερδεσμοί, ήταν μπλε. Αυτό ήταν το
προεπιλεγμένο χρώμα που δημιουργούνταν από το πρόγραμμα
όταν το κείμενο ήταν υπερ-συνδεδεμένο. Σήμερα, είναι δυνατό
να εισαχθεί υπερσυνδεδεμένο κείμενο σε οποιοδήποτε χρώμα.

• Οικογένεια χαρακτήρων
Είναι σημαντικό να επιλέξουμε με προσοχή την οικογένεια χαρακτήρων του
τίτλου. Η πιο δημοφιλής οικογένεια χαρακτήρων στο διαδίκτυο είναι η Arial.
Επιτρέπουν στους χαρακτήρες να προβάλλουν με χαρακτηριστικό, ανάγλυφο
τρόπο στην οθόνη του υπολογιστή. Οι άλλες δύο δημοφιλείς οικογένειες
χαρακτήρων είναι τα Times New Roman και τα Verdana.
Ένας ιστότοπος που επιλέγει οικογένεια χαρακτήρων άλλη από αυτές τις
τρεις διατρέχει μεγάλο κίνδυνο. Κι αυτό γιατί αυτές οι τρεις οικογένειες είναι
οικουμενικά διαθέσιμες. Οι άλλες οικογένειες μπορεί να μην είναι
διαθέσιμες σε κάποια συστήματα χρηστών. Όταν συμβαίνει αυτό, ο χρήστης
βλέπει «κινέζικα» (junk characters) στην οθόνη του υπολογιστή του

Είδη διαδικτυακών τίτλων (1)
• Υπερσυνδεδεμένοι διαδικτυακοί τίτλοι

- Είναι εκείνοι στους οποίους ο κώδικας του υπερδεσμού είναι θαμμένος
μέσα στο κείμενο του διαδικτυακού τίτλου. Ο χρήστης μπορεί να κλικάρει
πάνω σε αυτούς τους τίτλους για να κατεβάσει την είδηση.
- Μερικοί ιστότοποι υπογραμμίζουν τους υπερσυνδεδεμένους

διαδικτυακούς τίτλους. Πρόκειται για χρήσιμο εργαλείο, γιατί ο
αναγνώστης αντιλαμβάνεται ότι ο διαδικτυακός τίτλος είναι υπερδεσμός.
- Οι άλλοι ιστότοποι αποφεύγουν την υπογράμμιση, για να κάνουν τη

σελίδα να φαίνεται καθαρή. Στις περιπτώσεις αυτές ο χρήστης πρέπει να
σύρει τον κέρσορα πάνω από τον διαδικτυακό τίτλο, για να διαπιστώσει
αν είναι υπερδεσμός ή όχι.

Είδη διαδικτυακών τίτλων (2)
• Απλό κείμενο
- Μερικοί ειδησεογραφικοί ιστότοποι προτιμούν να εμφανίζουν τους
τίτλους ως απλό κείμενο, δηλαδή χωρίς υπερδεσμούς. Στις περιπτώσεις
αυτές ο υπερδεσμός χρειάζεται να υποστηρίζεται από μια παράγραφο-
έναυσμα η οποία μπορεί να περιλαμβάνει υπερδεσμό.
- Υπερδεσμοί δεν χρησιμοποιούνται στη σελίδα που περιλαμβάνει την

κυρίως είδηση.
- Εδώ οι τίτλοι λειτουργούν ως τίτλοι μόνο στην κορυφή της σελίδας.

Τοποθετούνται
- στα αριστερά, ή
- στο κέντρο,
ανάλογα με το στιλ που έχει υιοθετήσει ο ιστότοπος.

Η γραφή των διαδικτυακών τίτλων

• Οι καλύτεροι διαδικτυακοί τίτλοι είναι εκείνοι που υπογραμμίζουν με
αποτελεσματικό τρόπο τα σημαντικά σημεία μιας είδησης. Δεν
τσιγκουνεύονται την πληροφορία ούτε παρασιτούν πάνω της αλλά
εκμεταλλεύονται πλήρως το γεγονός ότι έχουν στη διάθεσή τους
περισσότερες λέξεις για να διατυπώσουν έναν τίτλο.
• Οι διαδικτυακοί τίτλοι γενικά δεν χρησιμοποιούν υπότιτλους ή υπέρτιτλους
για να μεταφέρουν την πληροφορία
• Οι διαδικτυακοί τίτλοι δεν χρειάζεται να είναι ευφυείς ή να κάνουν γλωσσικά
παιχνίδια
• Γλωσσικά χαρακτηριστικά των διαδικτυακών τίτλων
 απλές και συγκεκριμένες λέξεις
 ρήματα δράσης
 αποφυγή χρήσης άρθρων και βοηθητικών ρημάτων
 κατάλληλη απόδοση γνωρισμάτων (κατηγόρηση)
 σπάνια χρήση συντμήσεων
 ακριβής αντανάκλαση του τόνου της είδησης
Παραδείγματα (1)
ΕΘΝΟΣ www.ethnos.gr
Ο Καραμανλής καλύπτει μέχρι τέλους τους εμπλεκόμενους υπουργούς
ΣΥΓΧΩΡΟΧΑΡΤΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΒΑΤΟΠΕΔΙΝΟΥΣ Άφεση αμαρτιών
Προανήγγειλε νέους φόρους μετά τις εκλογές
Αυτοκριτική για Σημίτη με… δέκα χρόνια καθυστέρηση Οκτώ μήνες από το ξέσπασμα του σκανδάλου της M.
Bατοπεδίου, ο Κ. Καραμανλής κάλυψε πλήρως τους
Οκτώ μήνες από το ξέσπασμα του σκανδάλου της M. εμπλεκόμενους υπουργούς. Μιλώντας στο Mega,
Bατοπεδίου, ο πρωθυπουργός κάλυψε πλήρως τους προανήγγειλε νέους φόρους
εμπλεκόμενους υπουργούς, δίνοντάς τους μάλιστα
και συγχωροχάρτι. Στη συνέντευξή του χθες στο Mega
ο κ. Καραμανλής προανήγγειλε νέους φόρους μετά τις
ευρωεκλογές.
Μήνυμα Γιώργου «Αλλάζουμε ή βουλιάζουμε»
ΑΛΛΑΖΟΥΜΕ Ή ΒΟΥΛΙΑΖΟΥΜΕ
Κάλεσμα συμμετοχής στις κάλπες από τον Γ.
“Κάλεσμα για συμμετοχή στις ευρωεκλογές. Η χώρα
Παπανδρέου, που τόνισε ότι η χώρα θέλει αξιόπιστη
θέλει αξιόπιστη κυβέρνηση. Δεν αντέχουν έως τον
κυβέρνηση. «Δεν θα αντέξουν έως τον Μάρτιο», «και
Μάρτιο. Θύματα της κυβερνητικής βαρβαρότητας και
οι οπαδοί της ΝΔ είναι θύματα της κυβερνητικής
οι οπαδοί της ΝΔ”
βαρβαρότητας»
Πίνακας 2: Παραδείγματα
(Εφημερίδα «Έθνος»)

ΕΘΝΟΣ www.ethnos.gr
Βαριές ευθύνες
ΘΕΜΑ ΠΑΡΑΓΡΑΦΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΑΚΟ Και θέμα παραγραφής για Χριστοφοράκο
Τα αδικήματα που βαρύνουν τον Μιχ.
Χριστοφοράκο έχουν παραγραφεί στη Γερμανία.
Απίθανη η έκδοση ακόμη και αν συλληφθεί
Προεκλογική δωρεά από τον Γ. Καρατζαφέρη
ΝΕΑ ΓΡΙΠΗ Δύο ελληνικά κρούσματα, συναγερμός σε 4 χώρες

Κινητοποίηση σε 4 χώρες μετά τα απανωτά κρούσματα
(Εφημερίδα «Έθνος»)

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ www.e-typos.com
Οι εκλογές των διλημμάτων

Με το δίλημμα «υπευθυνότητα ή ανευθυνότητα» έκλεισε την
τοποθέτησή του ο πρωθυπουργός στο ντιμπέιτ των πολιτικών
αρχηγών ενώ λίγο νωρίτερα ο Γ. Παπανδρέου είχε επαναλάβει το
δικό του δίλημμα «ή αλλάζουμε ή βουλιάζουμε». Διαφορετική
ανάγνωση στο δίλημμα «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα» έκανε η
Αλέκα Παπαρήγα λέγοντας ότι επιχειρείται να αποκρυβεί ότι ΝΔ
και ΠΑΣΟΚ δεν έχουν διαφορές. Στοιχεία που διαφοροποιούν τον
ΣΥΡΙΖΑ από τα άλλα κόμματα επιχείρησε να αναδείξει ο Αλ.
Αλαβάνος. Το ρόλο της «άλλης δύναμης» διεκδίκησε ο Γ.
Καρατζαφέρης.
Ψηφίστε για το ντιμπέιτ

Ποιος βρήκε κερδισμένος και ποιος χαμένος; Ποιο θέμα είχε
μεγαλύτερο ενδιαφέρον και ποιος δημοσιογράφος έκανε καίριες
ερωτήσεις;
(Εφημερίδα «Ελεύθερος Τύπος»)

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ www.e-typos.com
ΣΕ ΦΟΙΤΗΤΙΚΟ ΠΑΡΤΙ ΚΟΛΛΗΣΑΝ ΤΗ ΓΡΙΠΗ Αρνητικά όλα τα δείγματα

Κι άλλος φοιτητής από τη Θεσσαλονίκη το τρίτο κρούσμα. Υπό Σε καλή κατάσταση νοσηλεύονται στο Σισμανόγλειο και στο
έλεγχο ολόκληρη η παρέα φίλων που ήρθε από το Εδιμβούργο ΑΧΕΠΑ της Θεσσαλονίκης οι δύο φοιτητές που προσβλήθηκαν
από τη νέα γρίπη
«Θα κριθούμε στο τέλος της τετραετίας»

«Κάθε ψήφος στη ΝΔ είναι ψήφος εμπιστοσύνης στον
πρωθυπουργό και την κυβέρνηση», δήλωσε στον City 99,5,
δήλωσε η Ντόρα Μπακογιάννη
ΓΡΙΠΗ
Απομονώθηκε στέλεχος του ιού
Βρετανοί επιστήμονες απομόνωσαν τον ιό ανακοίνωσε η ΗΡΑ
(Εφημερίδα «Ελεύθερος Τύπος»)

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ www.kathimerini.gr
Μάχη εντυπώσεων στην τηλεοπτική αναμέτρηση

Οι πέντε πολιτικοί αρχηγοί έδωσαν ένα κοινό, τηλεοπτικό
αγώνα, ενόψει των ευρωεκλογών της 7ης Ιουνίου
Ευάλωτοι στις αναπάντεχες δαπάνες οι Έλληνες

Ένας στους τρεις Έλληνες δεν άντεχε να σηκώσει το βάρος μιας
αναπάντεχης δαπάνης μέσα στο 2007, εκτιμά η Eurostat
Προ των πυλών η χρεοκοπία στην General Motors GM: προς συμφωνία με τους πιστωτές
Η γερμανική κυβέρνηση δεν έχει επιλέξει ακόμη αγοραστή Το υπουργείο των Οικονομικών έκανε νέα και καλύτερη
για την Opel μεταξύ των 4 μνηστήρων πρόταση η οποία απευθύνεται προς τους πιστωτές της
μεγαλύτερης αμερικανικής αυτοκινητοβιομηχανίας –της
General Motors: να αποδεχθούν το πρόγραμμα ριζικής
αναδιοργάνωσης
(Εφημερίδα «Καθημερινή»)

Διαδικτυακές Ειδήσεις
Εισαγωγή (1)
• Στην αυγή του 21ου αιώνα φαίνεται ότι η μαζική επικοινωνία
εδραιώνει ένα μοντέλο επικοινωνίας «πολλών προς
πολλούς», το οποίο εξυπηρετείται από το διαδίκτυο και
συνδυάζει το «σημείο προς σημείο» μοντέλο του τηλεφώνου
με το «ένας προς πολλούς» μοντέλο της ραδιοτηλεόρασης
• Η λέξη ‘μέσα’ (media) καταλήγει να σημαίνει αφενός τις
τεχνολογίες επικοινωνίας και αφετέρου τους δημόσιους και
ιδιωτικούς οργανισμούς που τις χρησιμοποιούν

• Εξαιτίας του χαμηλού κόστους της ηλεκτρονικής επικοινωνίας αλλάζει ο
τρόπος δημοσιοποίησης περιεχομένων ή μηνυμάτων
- παλαιότερα οι ειδήσεις εξαρτιόνταν από δημοσιογραφικούς
οργανισμούς για να φτάσουν από τις πηγές τους στα ακροατήρια·
σήμερα μπορούν να ακολουθήσουν ευθείες διαδρομές
- εκλείπει βαθμιαία η ανάγκη για τη συνένωση ποικίλων
πληροφοριακών μορφών (ειδήσεων, χρηστικών πληροφοριών, σχολίων,
διαφημίσεων, κ.λπ.) σε προϊόντα-εκδόσεις
- αυτές οι ποικίλες πληροφοριακές μορφές (μπορούν να) κυκλοφορούν
ελεύθερα
- οι πηγές των ειδήσεων αλλάζουν, το ίδιο και τα ακροατήρια
• Ενδεχομένως αλλάζει και αυτό που ως τώρα θεωρούνταν είδηση

• Τον Σεπτέμβριο του 1998 η αναφορά του Kenneth Starr (Starr Report) για
τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Κλίντον διοχετεύθηκε ταυτόχρονα, μέσω
διαδικτύου, στους δημοσιογράφους αλλά και στο κοινό –κι αυτό γινόταν
για πρώτη φορά. Μέσα σε δύο μέρες 25 εκατομμύρια άνθρωποι την
επισκέφτηκαν ως αναγνώστες.
• Την επόμενη χρονιά ζήσαμε αυτό που περιγράφηκε ως ‘ο πρώτος
διαδικτυακός πόλεμος’: η πολεμική σύρραξη στο Κόσσοβο. Η ιστοσελίδα
του CNN εμφάνισε, στη διάρκεια της κρίσης, δεκαπλάσια αύξηση σε
κυκλοφορία πληροφοριών από τα Βαλκάνια. Αλλά οι πληροφορίες δεν
προέρχονταν μόνο από επαγγελματίες δημοσιογράφους. Κυβερνητικές
πηγές, διεθνείς οργανώσεις, ντόπιοι αυτόπτες μάρτυρες, ανεξάρτητοι
(freelance) δημοσιογράφοι, πρακτορεία ειδήσεων, ακαδημαϊκοί και
άλλοι ενδιαφερόμενοι χρησιμοποίησαν το διαδίκτυο για να
δημοσιεύσουν ειδήσεις, αναδρομές και σχόλια για την κρίση.

• Περιπτώσεις όπως οι ανωτέρω απεικονίζουν ένα
μεταβαλλόμενο μοντέλο παραγωγής και διανομής
ειδήσεων
• Επίσης, φανερώνουν μια πιο ενεργητική αναγνωστική
προσέγγιση των ειδήσεων

Γνωρίσματα ηλεκτρονικής
επικοινωνίας (1)
• Τέσσερα γνωρίσματα της ηλεκτρονικής επικοινωνίας έχουν ιδιαίτερη σχέση
με τη διανομή ειδήσεων
 η πολυμεσικότητα (multimediality): ένας ενιαίος μηχανισμός
κωδικοποίησης συνενώνει γραφή, ήχο, εικόνα και βίντεο
 η υπερκειμενικότητα (hypertextuality): μια απεριόριστη ποσότητα
διαφορετικών πληροφοριακών αντικειμένων μπορεί να συσσωρευτεί σε
έναν και μόνο κειμενικό χώρο· η ηλεκτρονική μετάδοση ευνοεί τη
διοχέτευση μικρών πληροφοριακών μονάδων σε τεράστια ποσότητα

Γνωρίσματα ηλεκτρονικής
επικοινωνίας (2)
 η διαδραστικότητα (interactivity): τα νέα μέσα επικοινωνίας
υποστηρίζονται από διαφορετικές δομές διάδρασης και μεταβαλλόμενες
ομάδες συνομιλητών / συμμετεχόντων
 η αμφισημία (ambiguity): ένα διαφορετικό Μέσο όπως είναι το
διαδίκτυο έχει διαφορετικές συνδηλώσεις. Η λέξη ‘ειδήσεις’ μπορεί να
σημαίνει
 ‘σημαντικά και ενδιαφέροντα πρόσφατα συμβάντα’
 ‘πληροφόρηση για τέτοια συμβάντα, όπως στα μαζικά Μέσα’
Οι αλλαγές, λοιπόν, στη μορφή και τη διανομή τους αλλάζουν την αντίληψή
μας για τις ειδήσεις

Ο λόγος των διαδικτυακών ειδήσεων (1)
Κειμενικά είδη ειδήσεων
• Ένα κείμενο ανήκει σε συγκεκριμένο κειμενικό είδος (genre) στον βαθμό

που χαρακτηρίζεται από το περιεχόμενο, τη μορφή (υλική και γλωσσική)
και τη διανομή που συμβατικά συνδέεται με κάποια κοινωνικά
εδραιωμένη δραστηριότητα.
Το νόημα ενός κειμένου συνάγεται από τη μορφή του και τη διανομή του.
Μια απότομη και προφανής αλλαγή στη διανομή δημιουργεί μιαν

αίσθηση ανασφάλειας και ασάφειας: μιαν αίσθηση ότι μέρος του
νοήματος λείπει
(Αυτό εξηγεί και τη βραδεία μετάβαση των πρώιμων διαδικτυακών
ειδήσεων από την παραδοσιακή τους, «μονολογική» δομή στη σημερινή
υπερκειμενική οργάνωση).

• Ο κύκλος της 24ωρης ή εβδομαδιαίας διανομής και οι υλικές ιδιότητες της

εφημερίδας οδήγησαν στο σχήμα της είδησης-αφήγησης (news story), όπου
ένα τυπικό, άξιο δημοσιοποίησης συμβάν μετατρέπεται σε αφήγηση με
αποκλιμάκωση: η ονομαζόμενη ‘ανεστραμμένη πυραμίδα’ του
εφημεριδικού άρθρου.
• Αντίθετα, η ραδιοτηλεοπτική γλώσσα, που πιέζεται από τον χρόνο, ευνοεί:
α. το ύφος της ‘προφορικής παρουσίασης’,
β. τον συνομιλιακό τόνο, και
γ. τις σύντομες δηλώσεις πολιτικών, αξιωματούχων κ.ά. (sound bites)

• Η διαδικτυακή διανομή ειδήσεων στηρίζεται στον συνδυασμό μιας μικρής

οθόνης και μιας δυνατότητας για τεράστια αποθήκευση πληροφοριών.
Συνεπώς, η παρουσίαση είναι τεμαχισμένη, χωρίς ωστόσο να δεσμεύεται
χωρικά ή χρονικά.
• Η αντίθεση μεταξύ της κατάτμησης των πληροφοριών σε μικρές μονάδες και
της συνένωσης τεράστιων πληροφοριακών πόρων δείχνει ένα μοντέλο
βάσης δεδομένων: μια συσχετιστική πληροφοριακή δομή στην οποία κάθε
ειδησεογραφικό στοιχείο μπορεί να συμμετέχει, σε διαφορετικά επίπεδα
συνάφειας, σε ένα φάσμα ειδησεογραφικών δομών.

Η δομή των διαδικτυακών ειδήσεων (1)

• Οι διαδικτυακές ειδήσεις επιτυγχάνουν με ιδεώδη τρόπο μια ισορροπία
ανάμεσα σε μια επικέντρωση στην ελάχιστη πληροφοριακή μονάδα και
μια επισκόπηση του ευρύτερου αποθεματικού υλικού. Συνεπώς, το
περιεχόμενο είναι διαστρωματωμένο έτσι ώστε οι ειδήσεις να
παρουσιάζονται σε αρκετά επίπεδα λεπτομερειών. Η διαστρωμάτωση
αυτή αδυνατίζει την έννοια της ‘είδησης-αφήγησης’ κατά δύο τρόπους.
• Πρώτον, απομακρύνει την ανάγκη ενός ‘βασικού επιπέδου’
εξιστόρησης. Ο παραδοσιακός δημοσιογράφος επιλέγει ένα επίπεδο
λεπτομερειών για να κτίσει πάνω σ’ αυτό μια είδηση-αφήγηση
ανάλογα με το θέμα και μια δεδομένη ιεράρχηση της επικαιρότητας.

• Στις εφημερίδες το επίπεδο αυτής της εξιστόρησης υλοποιείται
συνήθως από το κύριο σώμα του άρθρου πάνω στο οποίο παρασιτούν
οι τίτλοι, οι φωτογραφίες, οι αναδρομές ή τα σχόλια.
• Στο μη γραμμικό κείμενο το περιεχόμενο κατατέμνεται σε κειμενικά
και οπτικά στοιχεία, καθένα από τα οποία πρέπει να αυτο-
υποστηρίζεται ενώ κανένα τους δεν χρειάζεται να αντιστοιχεί στη
γνωστή ‘είδηση-αφήγηση’. Πάντως, ένα νέο ‘βασικό επίπεδο’
πληροφοριακής μονάδας ενδεχομένως αναδύεται: η ‘βέλτιστη μονάδα
δεδομένων’ (the perfect data chunk).


• Δεύτερον, η διαστρωμάτωση αδυνατίζει τα όρια μεταξύ των
εξιστορήσεων. Το υπερκείμενο δεν είναι ιδιαίτερα υποχρεωμένο να
διακρίνει ‘συμβάντα’ ειδησεογραφικού ενδιαφέροντος.
- Τα στοιχεία της είδησης υπάγονται σε και συνδέονται με ένα ευρύτερο
πλαίσιο.
- Η σύνοψη μιας είδησης μπορεί την ίδια στιγμή να είναι μια λεπτομέρεια
για μιαν άλλη είδηση.
- Ένα θέμα δεν αναπτύσσεται πλέον σε μια σειρά στατικών κειμένων που
αποστέλλονται σε κανονικά διαστήματα με υπόρρητους δεσμούς προς
άλλα κείμενα. Αναπτύσσεται ως δέσμη δυναμικών, συσχετιζόμενων,
ιεραρχικά δομημένων κειμένων, όπως οι επικαλυπτόμενες περιοχές
ομόκεντρων κύκλων.

• Αυτές οι δέσμες ειδήσεων φανερώνουν την ανάδυση ενός

κειμενικού είδους ειδήσεων που διαφέρει και από τις έντυπες
αλλά και τις ραδιοτηλεοπτικές ειδήσεις: μια ομάδα
ειδησεογραφικών αντικειμένων (news objects), στηριγμένων σε
ένα θέμα, συνενωμένων γραφιστικά, επικαλυπτόμενων με άλλες
τέτοιες ομάδες, που υφίστανται συνεχή επικαιροποίηση.

Η πλαισίωση των διαδικτυακών

ειδήσεων (1)
• Ο αποχρωματισμός της παραδοσιακής είδησης-αφήγησης δεν σημαίνει
ότι τα ενδιαφέροντα συμβάντα δεν αναπαριστώνται πλέον ως αφηγήσεις.
Οι αφηγήσεις γίνονται συντομότερες και, το σημαντικότερο,
αντιμετωπίζονται ως τμήματα πολύ μεγαλύτερων και συνθετότερων
αφηγήσεων. Η τάση αυτή έχει ονομαστεί ‘σχολιαστική / υπομνηματιστική
δημοσιογραφία’ ή ‘πλαισιωμένη / συμφραστικοποιημένη
δημοσιογραφία’.
• Το βραβευμένο ρεπορτάζ του CNN.com για την πολεμική σύγκρουση στην
Κολομβία (‘War Without End’) παρουσιάζει μια συλλογή αντικειμένων
που περιλαμβάνει
 διαδραστικούς χάρτες,
 επίσημα και ανεπίσημα έγγραφα,
 στατιστικές,
 άρθρα ανταποκριτών,
 αναλύσεις ειδικών και
 υπερδεσμούς σε εκτός ιστοτόπου πηγές, καθώς επίσης και
 διάδραση με τους αναγνώστες και μεταξύ των αναγνωστών.
• Τέτοιου είδους ρεπορτάζ αναμειγνύουν άρθρο και πρόγραμμα
(ακουστικά ρεπορτάζ, γραπτά κείμενα, βίντεο, φωτογραφίες και γραφικά)
• Τέτοιου είδους ρεπορτάζ συσκοτίζουν τη διάκριση μεταξύ είδησης και
πληροφορίας συνδέοντας το παρελθοντικό με το άμεσο: μια σημαντική
είδηση που προστίθεται μόλις γίνεται γνωστή μετατρέπεται σε
υποστηρικτικό υλικό για την ερμηνεία των πιο πρόσφατων συμβάντων.
• Τέτοιου είδους ρεπορτάζ αναμειγνύουν δημοσιογραφική ύλη με υλικό
από ένα ευρύ φάσμα άλλων, δημοσιευμένων και αδημοσίευτων, πηγών,
από κυβερνητικά έγγραφα και νομικά ντοκουμέντα μέχρι σχόλια
αναγνωστών.
• Η συνεκτικότητά τους εξασφαλίζεται από την εστίαση σε ένα
αναγνωρισμένο θέμα (η πολεμική σύγκρουση στην Κολομβία ή στη Μέση
Ανατολή, η αντιπαράθεση για τα γενετικά τροποποιημένα φυτά κ.λπ.).
Τέτοια θέματα συχνά αποκτούν προτεραιότητα και συνεκτικότητα μέσα
από την ατζέντα των παραδοσιακών Μέσων.


• Προβληματισμός για τον εφήμερο χαρακτήρα των διαδικτυακών
ειδήσεων
- η ηλεκτρονική αποθήκευση (αρχειοθέτηση) δεν είναι λιγότερο

σταθερή από την αποθήκευση εφημερίδων (ωστόσο βλ. άρθρο του Eco)
- η αντοχή στη φθορά του χρόνου εξαρτάται από τη διαχείριση
- οι χθεσινές διαδικτυακές ειδήσεις είναι περισσότερο προσβάσιμες σε
πολύ περισσότερους ανθρώπους από τα χθεσινά άρθρα εφημερίδων ή
τα χθεσινά τηλεοπτικά δελτία
- η πλαισιωμένη δημοσιογραφία είναι πιθανότατα μια σημαντική και
πολλά υποσχόμενη εξέλιξη της ειδησεογραφίας

Το ύφος των διαδικτυακών ειδήσεων (1)
• Το ύφος των διαδικτυακών ειδήσεων βρίσκεται σε ένα καθεστώς συνεχούς
ρευστότητας: αφενός παραμένει προσκολλημένο στο κειμενικό είδος του
παραδοσιακού άρθρου ειδήσεων και αφετέρου πειραματίζεται με το
υπερκείμενο.
• Οι ηλεκτρονικές μορφές μετάδοσης ειδήσεων περιλαμβάνουν:
 multimedia ‘webcasts’ (πολυμεσικές διαδικτυακές μεταδόσεις ειδήσεων)
 e-zines (ηλεκτρονικά περιοδικά που δημοσιεύονται στο διαδίκτυο)
 news alert services (υπηρεσίες ενημέρωσης για ειδήσεις)
 news tickers (κυλιόμενες ταινίες ειδήσεων της τελευταίας στιγμής)
 e-journals (ηλεκτρονικά, κυρίως επιστημονικά)
 (we)blogs (ιστολόγια)
 news-groups (διαδικτυακές ομάδες ανταλλαγής ειδήσεων πάνω σε
συγκεκριμένα θέματα)
 personalized news trackers (ιχνηλάτες ‘προσωποποιημένων ειδήσεων)
 email (ηλεκτρονικό ταχυδρομείο)

• Οι υφολογικές συμβάσεις για τις ποικίλες αυτές μορφές είναι υπό
διαμόρφωση. Μπορεί, ωστόσο, να διακρίνει κανείς ορισμένες κοινές
τάσεις.
1 Η (γραμματική ή λεξιλογική) σύμπτυξη (compression) εντείνεται ακόμη
περισσότερο στο διαδίκτυο, κατευθυνόμενη από το μικροσκοπικό
παράθυρο μέσω του οποίου παρατηρούμε το απέραντο τοπίο της
πληροφορίας
2 Οι παράγραφοι συχνά αποτελούνται από μια και μόνη ιδέα διατυπωμένη
σε μια και μόνη πρόταση
3 Οι κυριότερες ιδέες μπορούν να εκφράζονται με λίστες ονοματικών
φράσεων (μαρκαρισμένες με τυπογραφικές βούλες) και όχι με προτάσεις

4 Πίνακες, χάρτες και γραφήματα είναι συνηθισμένα συστατικά των

διαδικτυακών ειδήσεων
5 Οι λεζάντες των φωτογραφιών τείνουν να προσφέρουν τεμάχια ειδήσεων-
κλειδιά (newsbites) για τους αναγνώστες και όχι απλώς να ονομάζουν
αυτό που απεικονίζεται στη φωτογραφία
6 Οι διαφορετικοί τρόποι παρουσίασης της πληροφορίας στοιχίζονται στις
διαφορετικές όψεις της ειδησεογραφίας: το ακουστικό ντοκουμέντο, η
εικόνα, τα γραφικά, το βίντεο και το κείμενο είναι το ίδιο εύκολο να
παρουσιαστούν στο διαδίκτυο  αυξάνει η οπτική έκφραση της
πληροφορίας όσο υποχωρεί η εμπιστοσύνη στη λέξη.

• Η γλώσσα είναι, πάνω απ’ όλα, κομμένη και ραμμένη στα μέτρα του
αναγνωστικού κοινού και οι νέες μορφοποιήσεις ‘ακροατηρίων’ σε
συνδυασμό με τη διαδραστικότητα οδηγούν σε νέα γλωσσικά ύφη.
• Η διαδικτυακή επικοινωνία προωθεί την ανάπτυξη πολλαπλών ‘ασθενών
δεσμών’: δεσμών που ανακύπτουν μεταξύ ανθρώπων βάσει της εργασίας
τους, των ενδιαφερόντων τους ή των ιδιαιτεροτήτων τους και οδηγούν σε
(ασθενείς) κοινότητες κοινωνικά ή επαγγελματικά ισότιμων ατόμων 
αυτός ο τύπος δεσμού δεν επιβάλλει ούτε δημόσια (επίσημα) ούτε
ιδιωτικά (ανεπίσημα) στιλ λόγου αλλά ένα φάσμα υφών που
γεφυρώνει τη διάκριση δημοσιευμένου / αδημοσίευτου

• Αυτό που συχνά μοιάζει να είναι ανεπίσημη και συνομιλιακή γλώσσα

διαδικτύου, εξαιτίας της αμεσότητάς της και του κοινού αποθεματικού
γνώσης και παραδοχών των μετεχόντων, είναι ταυτόχρονα και λιγότερο
εξαρτημένη από τα συμφραζόμενα, από τη στιγμή που λείπει η
διαπροσωπική επαφή.
• Η επιλογή γλώσσας είναι πρωτεύουσας σημασίας για τον σχεδιασμό
ακροατηρίου (audience design). Αυτή τη στιγμή η αγγλική λειτουργεί ως
lingua franca του διαδικτύου αλλά βαθμιαία αυξάνει το μερίδιο
συμμετοχής και άλλων γλωσσών. Οι ειδήσεις γίνονται σιγά σιγά
δίγλωσσες ή πολύγλωσσες (βλ. το παράδειγμα του CNN).

Το μέλλον των ειδήσεων ως κειμενικού

είδους (1)
• Τα κειμενικά είδη ανήκουν σε συγκεκριμένες κοινότητες λόγου και γι’
αυτό αλλάζουν όταν κι αυτές οι κοινότητες αλλάζουν
• Τα όρια του τι είναι ειδήσεις και τι είναι δημοσιογραφία γίνονται ασαφή
στο διαδίκτυο
 α. οι ειδησεογραφικές αξίες αλλάζουν: για παράδειγμα, η απουσία
στο διαδίκτυο περιορισμών προγραμματισμού και γεωγραφικών
περιορισμών σημαίνει ότι οι ειδησεογραφικές αξίες του πρόσφατου
(recency) και της εγγύτητας (proximity) επανερμηνεύονται. Επίσης, οι
ομάδες διαμεσολαβητών (πυλωροί) που όριζαν στο παρελθόν το κοινό
συμφέρον ή ενδιαφέρον διαλύονται ή ανασυγκροτούνται

είδους (2)
 β. ούτε οι πηγές ούτε τα ακροατήρια εξαρτώνται πλέον τεχνικά από
δημοσιογράφους-διαμεσολαβητές (βλ. τα παραδείγματα της αναφοράς
Starr και της κρίσης στο Κόσσοβο). Όποιος έχει να διηγηθεί μια ιστορία
μπορεί να προμηθεύσει ειδήσεις χωρίς άλλο κόστος ή επιπλέον
προσπάθεια πέραν του να είναι / γίνει χρήστης του διαδικτύου.
• Θα ξεπεραστεί, λοιπόν, ο δημοσιογράφος;

• Θα επιβιώσει στο διαδίκτυο η παραδοσιακή δημοσιογραφία;


είδους (3)
• Α΄ άποψη
Η διαδικτυακή δημοσιογραφία θα χρειαστεί να εστιάσει το ενδιαφέρον
της στο να προτείνει μια ερμηνεία της αξίας και της συνάφειας των
πληροφοριών στις οποίες –και μάλιστα στην πηγή τους– έχει πρόσβαση
το κοινό. Ακόμη κι αν όλοι έχουν πρόσβαση σε δελτία τύπου και
αυθεντικά ντοκουμέντα, οι άνθρωποι δεν θα πάψουν να επιζητούν τη
σύνοψη και την ερμηνεία των πηγών από τους δημοσιογράφους.
• Β΄ άποψη
Η διαδικτυακή δημοσιογραφία θα υιοθετήσει το μοντέλο της
‘δημοσιογραφίας των πολιτών’ που αναπτύχθηκε στις ΗΠΑ. Πρόκειται για
δημοσιογραφία που απευθύνεται σε μια κοινότητα μικρής γεωγραφικής
περιοχής. Προσφέρει τοπικές ειδήσεις, fora για τη συζήτηση τοπικών
ζητημάτων και τοπικές πληροφορίες για ό,τι ενδιαφέρει την κοινότητα,
χρηστικές πληροφορίες κ.λπ. Λειτουργεί ως φύλακας των συμφερόντων
του τοπικού απέναντι στο καθολικό.

είδους (4)
• Γ΄ άποψη
Το διαδίκτυο είναι ιδανικό μέσο για την ανάπτυξη κοινοτήτων που
ορίζονται από κοινά συμφέροντα και όχι γεωγραφικά όρια. Όλο και
περισσότερο τα άτομα εντάσσονται σε διαφορετικές κοινότητες ομοίων –
ως προς την κοινωνική τάξη, το επάγγελμα, τις ασχολίες κ.λπ.
Εστιασμένοι ειδησεογραφικοί ιστότοποι μπορούν να αναπτυχθούν πάνω
σε ακροατήρια που θα ήταν ασύμφορο να εξυπηρετηθούν από τον Τύπο.

Κοινωνικές προοπτικές (1)

• Ένας άλλος θεμελιώδης ρόλος της δημοσιογραφίας υπήρξε αυτός του
κοινωνικού ελέγχου. Στις εφημερίδες αποδόθηκε ο ρόλος-κλειδί της
οικοδόμησης του έθνους και της διατήρησής του
• Ο πιο σημαντικός ρόλος της παραδοσιακής δημοσιογραφίας ήταν, μέχρι
τώρα, εκείνος της εισήγησης ατζέντας (agenda-setting). Ο
δημοσιογράφος υπήρξε αφενός ο πυλωρός, που φιλτράρει τον ποταμό
των πληροφοριών και τον μετατρέπει σε ελεγχόμενο ρεύμα ειδήσεων,
και αφετέρου ο ‘μεσίτης της κοινωνικής συναίνεσης’, που διαμορφώνει
τις στάσεις της κοινότητας.
• Αν τα Μέσα χάσουν έδαφος στην ηλεκτρονική επικοινωνία, οι ανωτέρω
ρόλοι των δημοσιογράφων αναπόφευκτα αδυνατίζουν. Θα παίξει άραγε
η διαδικτυακή δημοσιογραφία τους ίδιους ρόλους;
• Υποστηρίζεται ότι οι υπέρμαχοι της ηλεκτρονικής επικοινωνίας
- υπερτονίζουν την αξία των πληροφοριών
- υποβαθμίζουν την αξία των κοινωνικών δικτύων
- υποβαθμίζουν τη διορατικότητα των οργανισμών που παράγουν
ειδήσεις

Κοινωνικές προοπτικές (2)
• Η κοινωνική αξία των κειμένων δεν τίθεται εν αμφιβόλω. Αυτό που

κρίνεται είναι η συνοχή των ακροατηρίων.
• Τα Μέσα λειτούργησαν σαν φρένο πάνω στη φυσική τάση των μεγάλων
κοινωνιών προς εντροπία
• Υπάρχουν σημάδια κατατεμαχισμού και συρρίκνωσης των μεγάλων
ακροατηρίων (μείωση πωλήσεων του Τύπου, καθοδική τάσης της
συνδρομητικής τηλεόρασης κ.ά.)
• Η ελπίδα είναι ότι η παραγωγή και η κυκλοφορία ειδήσεων στο διαδίκτυο
θα σταματήσει την περαιτέρω κατάτμηση των ακροατηρίων μέσα στα
εθνικά σύνορα και την επέκτασή τους πέραν των συνόρων

Ιστολόγια και Διαδικτυακή

δημοσιογραφία
• Η διαδικτυακή δημοσιογραφία θεωρείται από πολλούς αναλυτές ως ένα
πεδίο όπου οι ξεπερασμένες και μη ικανοποιητικές πλέον πρακτικές
καταγραφής και μετάδοσης ειδήσεων θα μπορούσαν να αναθεωρηθούν και
να ανανεωθούν.
- Ο John Pavlik ([2001] Journalism and New Media) κάνει λόγο για τη
δυνατότητα να ‘επανασυνδεθεί (με τη μαζική ενημέρωση) ένα όλο και πιο
δύσπιστο και αποξενωμένο αναγνωστικό κοινό’
- Η Katherine Fulton ([1996] “A Tour of Our Uncertain Future”) περιγράφει το
διαδικτυακό περιβάλλον σαν πρόκληση για τις δημοσιογραφικές πρακτικές:
“The answers will create a new generation of journalistic conventions
that could well affect old media as well. New technologies, therefore, give
journalistic reformers an ideal opening to try new ideas”

• Αυτή η δυνατότητα επαναδιαπραγμάτευσης του τι είναι ‘σύμβαση’
και τι είναι ‘ρύθμιση’ στις πρακτικές της επαγγελματικής
δημοσιογραφίας είναι πολύ ενδιαφέρουσα εξαιτίας του εν γένει
συντηρητισμού και της ακαμψίας πολλών δημοσιογραφικών
πρακτικών. Η καταναγκαστική δύναμη του ‘κανονι(στι)κού’, που
διαμορφώνει τη δημοσιογραφία, επειδή απουσιάζουν ρητά
διατυπωμένοι κώδικες, αδυνατίζει όσο η δημοσιογραφία
προσαρμόζεται σε καινούργιο πλαίσιο.

• Η υλοποίηση των δυνατοτήτων και των προκλήσεων που οραματίστηκαν οι
αναλυτές της διαδικτυακής δημοσιογραφίας γίνεται με βραδείς ρυθμούς.
• Το περιεχόμενο των διαδικτυακών εφημερίδων είναι συχνά ‘shovelware’
(‘μπάζα’), δηλαδή μεταφορά περιεχομένων αυτούσιων από τον έντυπο Τύπο.
- Ο Jay Rosen (ο θεωρούμενος ως πνευματικός ηγέτης της ‘δημοσιογραφίας
των πολιτών’) παρατηρεί προσφυώς:
“There’s plenty of journalism on the internet but very little of it is of the
internet”
ενώ ισχυρίζεται ότι παραμένει ακόμη αδιευκρίνιστο το τι πραγματικά
σημαίνει ‘διαδραστική δημοσιογραφία’
“We don’t know yet what the Net makes possible because we’re still
asking how the journalism we’ve known and loved translates to the new
medium –or doesn’t”

• Η πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι
 η ‘θεσμική’ δημοσιογραφία –σε αντίθεση με τα ανεπίσημα
ειδησεογραφικά δίκτυα– επιμένει να ακολουθεί τις μορφές της
παραδοσιακής έντυπης και ηλεκτρονικής δημοσιογραφίας
 πολλοί δημοσιογράφοι που δουλεύουν στο διαδίκτυο είναι
ενθουσιασμένοι με την προοπτική αναδιάρθρωσης της ειδησεογραφίας η
οποία διατίθεται online αλλά τα κείμενα που αυτοί οι ίδιοι δημοσιογράφοι
παράγουν δεν το επιβεβαιώνουν αυτό

• Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το ιστολόγιο προσφέρει ένα τυπικό παράδειγμα του
πώς μια μορφή διαδικτυακής δημοσιογραφίας αναδιαρθρώνει υφιστάμενες
νόρμες και κυρίως ορισμένα από τα επιστημολογικά θεμέλια της
ειδησεογραφίας
• Στοιχεία βασικά για τη στάση του παραγωγού ειδήσεων απέναντι στην
παραγωγή πληροφοριών τροποποιούνται σ’ αυτό το αναδυόμενο είδος
• Γιατί ιστολόγια και όχι άλλες μορφές με τις οποίες εμφανίζεται η
δημοσιογραφία στο διαδίκτυο;
α. Επειδή τα ιστολόγια αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο του παγκόσμιου ιστού
(πρόκειται για μια μορφή γραφής μοναδική στον ιστό η οποία στηρίζεται εν
πολλοίς στο πιο χαρακτηριστικό ίσως γνώρισμά της, τον ‘υπερδεσμό’). Αυτό
μας επιτρέπει να διερευνήσουμε την προσαρμογή της δημοσιογραφίας σε ένα
νέο πλαίσιο, παίρνοντας αποστάσεις από το ύφος μεγάλου μέρους της
διαδικτυακής ειδησεογραφίας, που εξακολουθεί να αναπαράγεται κάτω από τη
βαριά σκιά της έντυπης δημοσιογραφίας
β. Επειδή πολύ γρήγορα το είδος αυτό έγινε εξαιρετικά δημοφιλές και
περιέλαβε μεγάλο αριθμό δειγμάτων που εστίασαν το ενδιαφέρον τους σε
δημόσια ζητήματα
2. Το φαινόμενο των ιστολογίων (1)

• Μέχρι το 1998 τα ιστολόγια (weblogs ή blogs) αριθμούσαν μερικές
μόνο δεκάδες. Στη συνέχεια σημειώθηκε εκρηκτική αύξησή τους.
• Η μορφή τους καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από το φτηνό ή
ελεύθερης χρήσης λογισμικό, που δημιουργήθηκε για να βοηθήσει
τους χρήστες να κατασκευάζουν και να ενημερώνουν ιστοσελίδες
χωρίς να έχουν ανάγκη ειδικών τεχνικών γνώσεων, εξειδικευμένου
λογισμικού πέραν ενός φυλλομετρητή (web browser) ή του
διαθέσιμου χώρου στον εξυπηρετητή τους.
• Ο χρήστης απλώς μπαίνει στο περιβάλλον του ιστολογίου και
χρησιμοποιεί μια φόρμα για να προσθέσει κείμενο, υπερδεσμούς,
εικόνες, ηχητικά αρχεία και άλλα αντικείμενα. Στη συνέχεια το
λογισμικό μορφοποιεί αυτομάτως το υλικό σε HTML, αναγράφει μια
ημερομηνία στην κορυφή της καταχώρισης και εισάγει το κείμενο
στην κορυφή του ιστολογίου, ωθώντας προς τα κάτω τις
προηγούμενες καταχωρίσεις.
• Το ιστολόγιο μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ένα διαδικτυακό ημερολόγιο, μια
σελίδα με μικρές καταχωρίσεις που οργανώνονται χρονολογικά με
κατεύθυνση από την τελευταία καταχώριση (πάνω) προς τον ‘βυθό’ της
σελίδας
• Είναι χαρακτηριστικά πλούσιο σε υπερκειμενικούς δεσμούς προς άλλους
ιστοτόπους –ο όρος ‘web log’ υποδηλώνει ότι αυτό το είδος ιστοσελίδας
αναπτύχθηκε ως καταγραφή των πιο πρόσφατων ‘φυλλομετρήσεων’ του
χρήστη η οποία ήταν διαθέσιμη για τα ενδιαφέροντα άλλων χρηστών


• Συνεπώς, το ιστολόγιο διαφέρει σημαντικά από μια αρχική σελίδα, η οποία
τείνει να είναι πολύ περισσότερο στατική
• Ωστόσο, τα ιστολόγια δεν είναι μια κατηγορία σαφώς οριοθετημένη. Ακόμη
και στην υποκατηγορία των δημοσιογραφικών ιστολογίων υπάρχει
αξιοσημείωτη ποικιλότητα και πολλά ιστολόγια εμφανίζουν ομοιότητες με
άλλα διαδικτυακά είδη λόγου (electronic newsletters, e-zines –που
απευθύνονται σε συγκεκριμένες κοινότητες–, metapages –στατικές συλλογές
δεσμών– ή προσωπικά σχόλια, που παραπέμπουν ευθέως στην κατηγορία των
ιστολογίων)

• Μπορούν, ωστόσο, να προσδιοριστούν γενικές κατηγορίες ιστολογίων. Η
Blood ([2000] “Weblogs: a History and Perspective”) διαιρεί τα ιστολόγια σε:
α. εκείνα που υπογραμμίζουν την πλευρά του ημερολογίου
β. εκείνα που υπογραμμίζουν τις υπερσυνδέσεις (‘filtering sites’, που ‘προ-
επισκοπούν τον ιστό’ για χάρη των αναγνωστών, προσφέροντας
σχολιασμένους υπερδεσμούς προς ιστοτόπους τους οποίους ο συγγραφέας
βρίσκει καλούς, κακούς ή απλώς ενδιαφέροντες) (βλ. επόμενη διαφάνεια)
• Υπάρχουν επίσης ορισμένες γενικές συμβάσεις για το συγκεκριμένο είδος,
που περιλαμβάνουν
- μια εφήμερη και πληροφοριακή ταυτότητα
- μια προσπάθεια να επιβληθεί ενός είδους ιεραρχία πάνω στο υλικό
- συχνά κάποια τολμηρά σχόλια ή γνώμες που συνοδεύουν τους υπερδεσμούς
• Τα περισσότερα ιστολόγια γράφονται από ένα πρόσωπο
• Επαγγελματικά ιστολόγια αναπτύσσονται ταχύτατα (σε Μέσα και
επιχειρήσεις)
• Υπάρχουν επίσης κοινοτικά ιστολόγια, όπως το Metafilter, και το Newstrolls

• H διαχωριστική γραμμή μεταξύ δημοσιογραφίας και άλλων μορφών
καθίσταται ασαφής από τα πολλά ειδησεογραφικού ενδιαφέροντος
ιστολόγια που διατηρούν άνθρωποι οι οποίοι δεν εργάζονται ως
επαγγελματίες δημοσιογράφοι
• Τα μισά περίπου από τα ιστολόγια ασχολούνται συχνά με δημόσιες

υποθέσεις
• Στο εσωτερικό της δημοσιογραφίας (όπως αυτή ασκείται μέσα στους

εκδοτικούς οργανισμούς) το ενδιαφέρον για ζητήματα που ξεπερνούν την
τεχνολογία χρονολογείται από το 2000 περίπου, όταν έκανε την εμφάνισή
του το ιστολόγιο του Guardian (βλ. επόμενη διαφάνεια) και γνωστοί
δημοσιογράφοι δημιούργησαν προσωπικές ιστοσελίδες.

• Το ιστολόγιο του Guardian ανήκει στην κατηγορία των filtering websites της
Blood.
Ο ιστότοπος είναι μέρος του Guardian Unlimited, που τον Ιούνιο του 2003 είχε
ένα καταγεγραμμένο αναγνωστικό κοινό 7.2 εκατομμυρίων χρηστών.
Περιλαμβάνει μια βασική σελίδα, με ένα σύντομο τμήμα στην κορυφή (‘Latest
issues in links’) και ένα πολύ πιο εκτεταμένο, χρονολογικά διατεταγμένο (‘The
best journalism from around the world’), που καταχωρίζεται σε αρχείο κάθε
μήνα.
Κάθε τμήμα περιλαμβάνει σχολιασμένους δεσμούς προς την αγγλική
διαδικτυακή δημοσιογραφία, είτε ειδήσεις ή σχόλια.
Μεγάλο μέρος της ύλης αναφέρεται σε διεθνή θέματα.
Υπάρχουν υπερδεσμοί προς ειδικά ρεπορτάζ σε άλλα σημεία του Guardian
Unlimited
Μια στήλη στο κάτω αριστερό μέρος της σελίδας προσφέρει υπερδεσμούς
προς ιστοτόπους εφημερίδων και περιοδικών από όλον τον κόσμο

• Το ιστολόγιο του Guardian, συνεπώς, απαιτεί από το προσωπικό του
περισσότερο ικανότητες δημοσιογραφικής έρευνας και λιγότερο
ικανότητα γραφής, και δεν έχει σχεδόν καθόλου πρωτότυπο περιεχόμενο
• Οι σχολιασμοί των κειμένων (της μιας πρότασης ή των δύο προτάσεων)
είναι σε μεγάλο βαθμό γεγονοτικοί, χωρίς προσωπική ή αναγνωρίσιμη
φωνή και χωρίς υπογραφές συντακτών, αν και συμβάσεις του ιστολογίου
όπως η προκλητικότητα και η έλλειψη τυπικότητας έχουν διακριτική
παρουσία
• Τα γνωρίσματα αυτά τοποθετούν το ιστολόγιο του Guardian στο θεσμικό
ακρότατο ενός συνεχούς: αρκετές άλλες εφημερίδες παράγουν ιστολόγια
που συνοψίζουν και συνδέουν με ειδήσεις αλλά τα περισσότερα
ειδησεογραφικά ιστολόγια φαίνεται να οργανώνονται γύρω από μια
συγκεκριμένη φωνή ή ένα σύνολο φωνών που μιλούν ως σχολιαστές, αν
όχι ως ανώνυμοι ιδιώτες

3. Ιστολόγια και Δημοσιογραφία (1)
• Η έρευνα για τις σχέσεις μεταξύ ιστολογίων και δημοσιογραφίας είναι
περιορισμένη. Περιορισμένη είναι και η έρευνα γενικά για τα ιστολόγια ενώ
το μεγαλύτερο μέρος της περιέργως δεν αφορά την επικοινωνία και τις
μιντιακές σπουδές
• Τα ιστολόγια μπορούν να τοποθετηθούν στο ευρύτερο πλαίσιο της κοινωνικής
ιστορίας των ψηφιακών κειμενικών πρακτικών, που περιλαμβάνουν
προσωπικά και κοινοτικά είδη λόγου όπως τα newsgroups, τα chatrooms, οι
αρχικές σελίδες και τα διαδικτυακά ημερολόγια


• Εμπειρική έρευνα πάνω στο θέμα αυτό διεξάγεται από τη Susan Herring και
τους συνεργάτες της
• Τα ειδησεογραφικά ιστολόγια μπορούν επίσης να τοποθετηθούν στο
ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο των εναλλακτικών απέναντι στις καθιερωμένες
μορφές ειδήσεων, όπως το teletext της δεκαετίας του 1980, τα newsgroups, οι
επί παραγγελία ψηφιακές εφημερίδες και η διαδικτυακή εξιστόρηση
ειδήσεων
• Η 11η Σεπτεμβρίου ως αφετηρία συζήτησης της σχέσης μεταξύ ιστολογίων και
δημοσιογραφίας σε εφημερίδες, περιοδικά και online fora

• Μεγάλο μέρος της γραφής των ιστολογίων έχει εισαγάγει το φαινόμενο αυτό
στους υπάρχοντες, ακόμη και στους παραδοσιακούς, λόγους (discourses) της
δημοσιογραφίας και του δημόσιου διαλόγου.
• Τρία μείζονα θέματα ανακύπτουν:
 τα ιστολόγια ως πεδίο δημοσιογραφικού στοχασμού για το οποίο η
επαγγελματική δημοσιογραφία αφιερώνει πολύ λίγο χώρο
 τα ιστολόγια ως πρόκληση για την επαγγελματική δημοσιογραφία
 τα ιστολόγια ως πεδίο δημοκρατίας και διάδρασης
• Τα θέματα αυτά με κανένα τρόπο δεν είναι καινοφανή σε σχέση με τα
ιστολόγια και γι’ αυτό υπάρχει ο κίνδυνος να υποβαθμιστούν οι
ιδιαιτερότητες της συγκεκριμένης κειμενικής μορφής.
• Από την άλλη πλευρά, αποσαφηνίζουν τη διαδικασία ανάκτησης αυτής της
νέας μορφής δημόσιας επικοινωνίας μέσα από την κυρίαρχη δημοσιογραφική
παράδοση
• Τα τρία αυτά θέματα αναπτύσσονται στη συνέχεια εν συντομία

 Αρκετά από τα διακεκριμένα ειδησεογραφικού προσανατολισμού
ιστολόγια συντηρούνται από επαγγελματίες δημοσιογράφους και ένας από
τους λόγους (discourses) που τα διαπερνά (δείχνοντας πώς
αντιλαμβάνονται το blogging ‘ιστολογείν’) φαίνεται να είναι η έκφραση
εμπειριών που δεν βρίσκουν διέξοδο δημοσίευσης στο παραδοσιακό
ρεπορτάζ
• Για αρκετούς τέτοιους συγγραφείς οι τόποι αυτοί είναι μια ευκαιρία να
πουν αυτό που δεν μπορούν να πουν στη σελίδα των ειδήσεων ή να είναι
δημιουργικοί επέκεινα των περιορισμών που επιβάλλει η αίθουσα
Σύνταξης
- ‘μια στέγη για σύντομες, περαστικές σκέψεις της καθημερινής ζωής’
- ένα βήμα αυθεντικής έκφρασης του προσωπικού, ‘των ανθρώπων που
μιλούν στη φυσική τους διάλεκτο, που γράφουν με την ψυχή τους,
λέγοντας πράγματα που κανονικά δεν θα μπορούσαν πουν μέσα από την
εκδοτική μηχανή της αίθουσας Σύνταξης’

• Σχόλια σαν κι αυτά
- αντανακλούν την αξία που αποδίδει στην ατομικότητα και τον ενστικτώδη
αυθορμητισμό η κουλτούρα της Σύνταξης (όπως φάνηκε και στον τρόπο με
τον οποίο πολλοί αμερικανοί δημοσιογράφοι-σχολιαστές απάντησαν στην
απόφαση του CNN να υποχρεώσει έναν από τους ανταποκριτές του, τον
Kevin Sites, να σταματήσει να γράφει στο ιστολόγιό του κατά τη διάρκεια
του πολέμου στο Ιράκ το 2003)
- αντιπροσωπεύουν μια κατάφαση της αξίας του προσωπικού στοιχείου
στη δημόσια σφαίρα, μια κοινωνική και πολιτισμική αλλαγή με πολύ
ευρύτερες συνέπειες, μια αλλαγή που απηχούσε τον ενθουσιασμό για τις
αρχικές σελίδες στη δεκαετία του 1990 όπως επίσης και τις συζητήσεις για
τη δυνατότητα ηλεκτρονικής δημοκρατίας


 Ο λόγος των ιστολογίων ως δημοσιογραφία οργανώνεται κι αυτός, ιδιαίτερα
στις ΗΠΑ, γύρω από την ιδέα της πρόκλησης απέναντι στην κυρίαρχη
(mainstream) δημοσιογραφία.
• Η δήλωση ενός μπλόγκερ, του Ken Layne, σε μια πολεμική αντιπαράθεση με
τον Βρετανό δημοσιογράφο Robert Fisk ‘It’s 2001, and we can Fact Check
your ass’ (‘Είμαστε στο 2001 και μπορούμε, χρησιμοποιώντας τις μηχανές
αναζήτησης του διαδικτύου να ελέγξουμε την αλήθεια αμφίβολων
ισχυρισμών του Τύπου’) επαναλαμβάνεται σαν σλόγκαν από αρκετούς άλλους
όταν συζητούν τη θέση τους σχετικά με τη δημοσιογραφία
• Αρκετοί συγγραφείς ιστολογίων βλέπουν τους ιστοτόπους των ως τόπο
άμεσης κριτικής στον Τύπο και την τηλεόραση

• Άλλοι υπογραμμίζουν την ταχύτητα με την οποία τα ιστολόγια μεταδίδουν
γεγονότα, καταγράφουν συμβάντα, όπως σεισμούς –γρηγορότερα από τα
πρακτορεία ειδήσεων ή τα τηλεοπτικά δίκτυα–, ή την εμβρίθεια και την
προσοχή με την οποία ένα δίκτυο ιστολόγων παρακολούθησε μια είδηση σε
σύγκριση με έναν επαγγελματία δημοσιογράφο
• Τέτοιες προσεγγίσεις αποτιμούν θετικά το blogging με την ιδέα ότι συνδυάζει:
- καθιερωμένες παραδοχές της ποιοτικής δημοσιογραφίας, εφόσον στηρίζεται
σε γεγονότα, αντιδρά ακαριαία και ψάχνει σε βάθος
- τον φιλελευθερισμό πολλών σχολίων στο διαδίκτυο, που αντιτίθεται στο
Κατεστημένο και την επαγγελματική δημοσιογραφία
• Οι επικριτές των ιστολογίων, στηριζόμενοι σε παρόμοια ποιοτικά κριτήρια,
συχνά ψέγουν τη μεγάλη ποσότητα σχολίων αντί της κυκλοφορίας ειδήσεων
στα δίκτυα των υπερσυνδέσεων από τον έναν ιστολόγο στον άλλον ή σε
άλλους ιστοτόπους


 Πολλοί μπλόγκερς διατυπώνουν μια πιο ριζική κοινοτική άποψη,
στηριζόμενοι σε εξιδανικεύσεις του διαδικτύου ως ενός δημοκρατικού
χώρου μέσα στον οποίο μπορούν να ακουστούν οι φωνές όλων των
κοινωνικών παραγόντων και όπου τα ‘ακροατήρια’ μπορούν να γίνουν
ενεργό κοινό.
• Τα ιστολόγια αντιμετωπίζονται ως οργανωτές της γνώσης και των πόρων
μεγάλου αριθμού ανθρώπων, που αντικαθιστούν τις προνομιούχες πηγές
πληροφόρησης
• Για να περιγραφεί η διάδοση ιδεών πάνω σε δημόσια ζητήματα μέσω
ιστολογίων επιστρατεύονται οιονεί βιολογικές μεταφορές ιστών ή
σύνθετων προσαρμοστικών συστημάτων καθώς και ‘δημοκρατικοί λόγοι’

• Τα θέματα αυτά –εκδοχές ευρύτερων παραδοχών που έχουν διατυπωθεί
για το διαδίκτυο– έχουν γίνει αντικείμενο κριτικής όπως και άλλες όψεις
της ηλεκτρονικής δημοκρατίας –για παράδειγμα, η ασυμμετρία μεταξύ
τέτοιων φωνών όσον αφορά την κοινωνική τους ισχύ ή η μέτρια,
ορισμένες φορές, ποιότητα των επιχειρημάτων τους
• Ένας συναφής λόγος (discourse), σημαντικός για πολλούς
δημοσιογράφους-μπλόγκερς, είναι αυτός που αναφέρεται στην αλλαγή
των ιστολογίων από ένα μαζικό μέσο σε ένα πιο προσωπικό μέσο, όπου
οι ιστολόγοι μπορούν να ακούνε και να απαντούν σε αναγνώστες σε
προσωπικό επίπεδο και όπου η αντίθεση μεταξύ του ‘γράφω ως αυθεντία
για ένα κοινό’ και ‘γράφω σε ένα κοινό’ γίνεται αντικείμενο δημιουργικής
ανα-διαπραγμάτευσης

4. Το ιστολόγιο του Guardian (1)

4.1 Μια διαφορετική διαπροσωπική σχέση
• Το ιστολόγιο του Guardian συμμετέχει στην ανα-διαπραγμάτευση του
επικοινωνιακού χώρου που έχει ανοίξει μεταξύ της δημοσιογραφίας και
των καταναλωτών της –έγινε ήδη λόγος γι’ αυτό– με δυσδιάκριτους, αλλά
σημαντικούς, τρόπους
• Συνιστά μια επικοινωνιακή προσπάθεια διαφορετική από την κυρίαρχη
πρακτική
- διατείνεται (υπόρρητα) σε μικρότερο βαθμό από την παραδοσιακή
ειδησεογραφία ότι γνωρίζει τι θέλουν οι αναγνώστες ή (ότι γνωρίζει) τι
σημαίνουν τα γεγονότα
- εξακολουθεί να κατασκευάζει έναν υποδηλούμενο αναγνώστη (ή ένα
δίκτυο δομών που προσκαλούν σε απόκριση, το οποίο παρακινεί τον
αναγνώστη να κατανοήσει το κείμενο) αλλά ο αναγνώστης αυτός είναι
λιγότερο μαζικοποιημένος και πιο ανοιχτός
- το αποτέλεσμα είναι ο ιστότοπος όπου συγκροτείται η γνώση για
συμβάντα σε όλο τον κόσμο να μετακινείται μέσα στον χώρο που συνδέει
τον δημοσιογράφο με τον χρήστη προς την κατεύθυνση του τελευταίου

• Πάντως, τα σημεία αυτά δεν πρέπει να υπερτονιστούν. Το ιστολόγιο του
Guardian είναι ένα επαγγελματικό προϊόν και γι’ αυτό περιορίζεται από
τις δημοσιογραφικές συμβάσεις της αυθεντίας του επαγγελματία των
ειδήσεων να μιλά και να επιλέγει θέματα. Το ιστολόγιο συνδέει με άλλα,
επαγγελματικά κείμενα ειδήσεων και κατ’ αυτόν τον τρόπο εγκρίνει τις
μορφές της γνώσης που αυτά ενσωματώνουν. Δεν είναι η ριζοσπαστικά
εκδημοκρατισμένη δημοσιογραφία των ιστολογίων για την οποία μιλούν
με ενθουσιασμό ορισμένοι διαδικτυακοί δημοσιογράφοι (‘an any-to-any
system of talking and sharing rather than the traditional “hard journalism”
model of writing that is distributed to the masses’). O Guardian είναι ένας
από πολλούς δημοσιογραφικούς οργανισμούς όπου η διαδραστικότητα
περιορίζεται ως προς το εύρος της και ελέγχεται προσεκτικά.


• Η έρευνα έχει δείξει ότι τα fora για τη συγκέντρωση των γνωμών των
χρηστών (π.χ. διαδικτυακά δημοψηφίσματα) είναι συχνά ‘επιτηρούμενες
παιδικές χαρές’ για αναγνώστες των οποίων η συμβολή ποτέ δεν
επηρεάζει ούτε διαμορφώνει τις ειδήσεις
• Από την άλλη, οι προμηθευτές διαδικτυακών ειδήσεων, φορείς μιας
κληρονομιάς δημοσίευσης ή ραδιοτηλεοπτικής μετάδοσης ειδήσεων σε
εκατομμύρια ανθρώπων, έχουν δυσκολία να φανταστούν –ας αφήσουμε
κατά μέρος το να συνομιλήσουν με– ακροατήρια σε μια αμφίδρομη
επικοινωνία δημοσιογράφων-χρηστών, τέτοια που επιτρέπει η
τεχνολογία του διαδικτύου. Μια τέτοια, αμφίδρομη επικοινωνία έρχεται
σε σύγκρουση με την παραδοσιακή αντίληψη για τους δημοσιογράφους
ως παραγωγούς και τους χρήστες ως καταναλωτές ειδήσεων, και απειλεί
το κοινωνικό στάτους του δημοσιογράφου

• Η σχέση του ιστολογίου του Guardian με τους αναγνώστες του περιορίζεται
από παράγοντες όπως οι ανωτέρω και δεν υπάρχουν ενδείξεις στην ιστοσελίδα
του ότι προσκαλεί τους χρήστες να συνεισφέρουν στα κείμενά του εκτός από το
να στείλουν email με τις απόψεις τους στο προσωπικό της Σύνταξης
• Ωστόσο, οι κειμενικές πρακτικές που το χαρακτηρίζουν (από το διαφημιστικό
σλόγκαν μέχρι τη χρήση υπερδεσμών) απευθύνονται στους χρήστες με τρόπους
που ανα-προσανατολίζουν μερικές από τις συμβάσεις που ρυθμίζουν τη σχέση
μεταξύ ειδήσεων και αναγνωστικού κοινού
• Η ειδησεογραφία σπάνια απευθύνεται άμεσα στο αναγνωστικό της κοινό ή
ζητά συμμετοχή στην αξιολόγηση των ειδήσεων. Συνήθως παρουσιάζει τα
κείμενά της ως αυταπόδεικτα ενδιαφέροντα (αξιωματικά και ανεξάρτητα από
το υλικό που επιλέγει ο δημοσιογράφος).


• Οι δημοσιογράφοι θεωρούν ότι η (υποτιθέμενη) ικανότητά τους να κρίνουν τι
πρέπει ή τι θα ήθελαν να μάθουν οι αναγνώστες είναι ‘η ειδημοσύνη που τους
ξεχωρίζει από τους μη ρεπόρτερ’. Το ίδιο ισχύει και για τον τρόπο παρουσίασης
των ειδήσεων σε ιστοτόπους δημοσιογραφικών οργανισμών.
• Λίγοι ιστότοποι ειδήσεων προσφέρουν εκτεταμένες εξωτερικές υπερσυνδέσεις,
από φόβο μήπως οι χρήστες αποκτήσουν ανεξέλεγκτη διαπιστωτική (της
αξιοπιστίας των πηγών) και ερμηνευτική (της σημασίας των ειδήσεων) ισχύ.
Τέτοιες υπερσυνδέσεις προσφέρουν κάποιας μορφής εξουσία στους χρήστες,
καθώς διευκολύνουν τη συμβουλευτική διαδραστικότητα ή τη δυνατότητα του
‘χρήστη να επιλέγει, ζητώντας το, από μια διαθέσιμη γκάμα
προκατασκευασμένων πληροφοριών μέσα σε ένα διπλής κατεύθυνσης
μιντιακό σύστημα’. Αλλά η είδηση συνεχίζει να εξαρτάται από την έννοια του
δημοσιογράφου ως ενός επαγγελματία-αυθεντίας που επιχειρεί ενστικτώδεις
αξιολογικές κρίσεις όσον αφορά τις ειδήσεις για λογαριασμό του αναγνωστικού
κοινού.

• Το ιστολόγιο του Guardian εμφανίζεται να καταδηλώνει ένα ελαφρώς
διαφορετικό επικοινωνιακό εγχείρημα. Καθιστά σαφή την πράξη της
επιλογής υλικού ειδήσεων και της επιβεβαίωσης της αξίας του υλικού που
περιλαμβάνει. Ο ιστότοπος επιγράφεται ως εξής: ‘Our pick of noteworthy
reads online’. Η αντωνυμία ‘our’ (= της Σύνταξης) είναι σημαντική. Η
επικοινωνιακή διάδραση στην οποία προσκαλείται ο αναγνώστης εδώ
περιλαμβάνει την προσφορά υλικού από την ενσωματωμένη φωνή του
παραγωγού ειδήσεων μάλλον παρά την ύπαρξη πληροφοριών μη
ενσωματωμένων και προφανούς αξίας.
• Σε ένα άρθρο που συνόδευε το ξεκίνημα του ιστολογίου το 2000, ένας
αρχισυντάκτης εξηγούσε ότι ο σκοπός του ήταν να προσφέρει σχολιασμένες
υπερσυνδέσεις προς ‘την πιο γοητευτική και ενδιαφέρουσα δημοσιογραφία
του διαδικτύου’. Αυτή η προβολή των αξιολογικών κρίσεων που εμπλέκονται
στη διαδικασία επιλογής του υλικού, μέσω των επιθέτων ‘γοητευτική’ και
‘ενδιαφέρουσα’, υποδηλώνει έναν ανα-προσανατολισμό της σχέσης
ιστολογίου-χρήστη, στην οποία το αναγνωστικό κοινό προσκαλείται να
συμμετάσχει με την ανάγνωση

• Ενώ ο δημοσιογραφικός οργανισμός συνεχίζει να επιλέγει αυτό
που φαίνεται στην ιστοσελίδα –να είναι, δηλαδή, πυλωρός–, ο
υπόρρητος ισχυρισμός ότι ξέρει τι θέλει ο χρήστης τροποποιείται
σημαντικά, καθώς συνδέεται με έναν ρητό ισχυρισμό ότι (απλώς)
επιλέγει υλικό. Ένα διαφορετικό είδος αυθεντίας κάνει την
εμφάνισή του.

• Το ιστολόγιο του Guardian τροποποιεί επίσης τον παραδοσιακό ισχυρισμό της
ειδησεογραφίας ότι γνωρίζει, για λογαριασμό των αναγνωστών, τι συμβαίνει
σε ολόκληρο τον κόσμο. Η επιλογή δεσμών προς ειδήσεις και σχόλια,
σταχυολογημένων από ένα ευρύ φάσμα δημοσιευμάτων, για να
καταναλωθούν από τους χρήστες, προσεγγίζει από απόσταση τα γεγονότα, με
ένα τρόπο συμπληρωματικό ή και παρασιτικό ακόμη.
• Τα περισσότερα άρθρα ειδήσεων (της παραδοσιακής δημοσιογραφίας) είναι το
αποτέλεσμα επεξεργασίας και δημοσίευσης άλλων κειμένων –συνεντεύξεων
Τύπου, συνεντεύξεων από πολιτικούς, ανταποκρίσεων ή τηλεγραφημάτων από
Πρακτορεία Ειδήσεων, κ.λπ.– και συντάσσονται σύμφωνα με ένα σύνολο
συμβάσεων που στοχεύουν σε ‘ένα ενοποιημένο κείμενο το οποίο συγκαλύπτει
τις παρεμβάσεις της Σύνταξης’.
• Επιπλέον, η ανα-μορφοποίηση του υλικού των ειδήσεων στο υπό δημοσίευση
άρθρο με άξονα μια συγκεκριμένη οπτική γωνία και με μια καθοδική
ιεράρχηση σπουδαιότητας των επιμέρους στοιχείων γίνεται για να δοθεί η
εντύπωση ότι αυτή είναι η φυσική μορφή της είδησης. Η είδηση ως κείμενο
σχεδόν αντικαθιστά το συμβάν (κονστρουκτιβισμός), κερδίζοντας γόητρο μέσω
του υπολανθάνοντος ισχυρισμού ότι ξέρει ‘τι συνέβη’ και επιβάλλοντας τις
εφημερίδες ως ‘επιδιαιτητές συμβάντων μέσα στην κοινωνία’.


• Το ιστολόγιο, αντίθετα, είναι πολύ πιο ‘ωμή’, λιγότερο ‘μαγειρεμένη’, πηγή
πληροφοριών, που επιτρέπει στους χρήστες να παίρνουν μέρος στη
διαμόρφωση της γνώσης για τα συμβάντα του κόσμου.
• Το ιστολόγιο του Guardian περιλαμβάνει υπερδεσμούς προς
- άρθρα από ανταγωνίστριες εφημερίδες,
- κυβερνητικές οργανώσεις και
- εξωτερικά (μη δημοσιογραφικά) κείμενα, όπως επίσης και
- άρθρα από τον έντυπο Guardian, και συχνά υπερδεσμούς προς
- διαφορετικές ερμηνείες του ίδιου υλικού.
• Συνεπώς, απαιτεί περισσότερη δουλειά από τους χρήστες προκειμένου να
νοηματοδοτήσουν τα συμβάντα, δηλαδή εξεύρεση του δικού τους
ερμηνευτικού μονοπατιού μέσω του συγκεκριμένου υλικού.

4.2 Μια διαφορετική αυθεντία
• Πώς λοιπόν ένα κατατεμαχισμένο ‘κείμενο’ είδησης διατηρεί την αυθεντία
της ειδησεογραφίας;
• Η σύνδεση που προτείνει το ιστολόγιο του Guardian προς μια είδηση-
αφήγηση σε άλλον ιστότοπο ολοφάνερα δεν συνιστά ισχυρισμό ότι η
εφημερίδα ξέρει τι ‘πραγματικά συνέβη’, όπως φαίνεται και από το γεγονός
ότι δεν υποτάσσει δηλώσεις πηγών (news sources) και άλλα κείμενα στον
ισχυρισμό αυτό.
• Οι υπερδεσμοί που εισάγονται στο ιστολόγιο εξαρτώνται από ένα άλλο είδος
αυθεντίας: υποδηλώνουν μια δυνατότητα διάκρισης, την ικανότητα να
εντοπίζεις ψύλλους στ’ άχυρα του διαδικτύου και, συνεπώς, διεκδικούν μια
σημαντική διεύρυνση της γνώσης (ίσως και τη μεγαλύτερη δυνατή σάρωσή
της)


• Η επιλογή / συλλογή υπερσυνδέσεων από το ιστολόγιο υποδηλώνει όχι τόσο
τη γνώση της Σύνταξης για τα γεγονότα όσο τη γνώση της για τον κόσμο του
διαδικτύου και τη διαδικτυακή δημοσιογραφία.
• Η ανα-διαπραγμάτευση της αυθεντίας του άρθρου ειδήσεων είναι μια διπλή
διαδικασία:
 αφενός ο (προβληματικός) ισχυρισμός της (παραδοσιακής)
ειδησεογραφίας ότι αυτή και μόνο αυτή γνωρίζει την αλήθεια των γεγονότων
δεν είναι ιδιαίτερα εμφανής στο ιστολόγιο
 αφετέρου διαμορφώνεται ένα πλέγμα αυθεντιών, καθώς η συνδεσμολογία
του ιστολογίου ακολουθεί ένα ορισμένο στάτους ως προς το άρθρο-δεσμό
ενώ ταυτόχρονα η αξία αυτού του υπερδεσμού αντανακλά στο ίδιο το
ιστολόγιο

• Τα σχόλια που συνοδεύουν κάθε δεσμό τον οποίο προτείνει το ιστολόγιο
για ένα δημοσιογραφικό τεμάχιο είναι εξ ορισμού συμπληρωματικά στο
υλικό που βρίσκει κανείς στην κατάληξη του δεσμού.
• Το πιο σημαντικό είναι ότι η συναγωγή μεγάλου αριθμού δεσμών από
διαφορετικά δημοσιεύματα, σε διαφορετικό ύφος και μερικές φορές με
αλληλοσυγκρουόμενους ισχυρισμούς τείνει να ανατρέψει τον (υπόρρητο)
ισχυρισμό οποιουδήποτε από τα κείμενα αυτά ότι κατέχουν την αλήθεια
των γεγονότων. Κάθε κείμενο μπορεί να διαβαστεί μέσα από την οπτική
των άλλων κειμένων.


• Παράδειγμα: Παγκόσμια Διάσκεψη για την Αειφόρο Ανάπτυξη στο
Γιοχάνεσμπουργκ (2002)
Σε ειδικό τμήμα για τα τρόφιμα το ιστολόγιο του Guardian προσφέρει
δεσμούς προς αρκετά άρθρα ειδήσεων. Μεταξύ αυτών,
 μια ανυπόγραφη είδηση της εφημερίδας Post της Lusaka, που
παρουσιάζει μια ομιλία του υπουργού Γεωργίας της Ζάμπια Mundia
Sikatana όπου υποστηρίζεται ότι η Αφρική χρειάζεται περισσότερο
εμπόριο και λιγότερο βοήθεια
 ένα ρεπορτάζ του δημοσιογράφου Jacqui Goddard της εφημερίδας
Scotsman, ένα κείμενο συναισθηματικά λιπαρό και πολιτικά αναιμικό,
που περιγράφει τα δεινά δύο οικογενειών του Malawi, χτυπημένων από
το AIDS και την πείνα
Κάθε ένα από τα δύο κείμενα ‘διαβάζει’ το άλλο.
Ο Guardian δεν προβαίνει σε αυτή τη σύνθεση, υποδηλώνοντας έτσι ότι
δεν κατέχει την αλήθεια για την έλλειψη τροφίμων στη Νότια Αφρική

• Οι διαδικτυακές μορφές ειδήσεων όπως τα ιστολόγια, που χαρακτηρίζονται από
εκτεταμένη χρήση υπερδεσμών, προϋποθέτουν ένα μοντέλο γνώσης σύμφωνα με
το οποίο η αλήθεια για το τι συμβαίνει στον κόσμο δεν μπορεί να διοχετευθεί
αποκλειστικά και μόνο μέσω μιας είδησης
• Οι διαδικτυακές ειδήσεις χρησιμοποιούν δεσμούς για να αυξήσουν την αξιοπιστία
για το προϊόν τους. Ως προς τούτο, διαφέρουν από τον Τύπο ή τις ραδιοτηλεοπτικές
ειδήσεις. Μια εφημερίδα μπορεί να στηριχθεί σε ανταποκρίσεις Πρακτορείων
Ειδήσεων αλλά συνήθως παρουσιάζει τέτοια κείμενα ως έργο δικών της ρεπόρτερ.
Κι αυτό γιατί το να στηρίζεται μια εφημερίδα σε άρθρα άλλων δημοσιογραφικών
οργανισμών υπονομεύει την αυθεντία της.
• Αυτή η λογική της αποκλειστικότητας (scoop) φαίνεται να υποχωρεί στο διαδίκτυο.
Σύμφωνα με ορισμένους κριτικούς, η απουσία χρονικών περιορισμών για τη
σύνταξη διαδικτυακών ειδήσεων έχει ως αποτέλεσμα το ‘πρωτείο’ (‘firstness’) της
είδησης-αφήγησης να έχει ελάχιστη αξία στην αγορά των Νέων Μέσων
• Μια διαφορετική ανταγωνιστική λογική αναδύεται: να γνωρίζω περισσότερα, να
γνωρίζω καλύτερα, να γνωρίζω περιεκτικότερα, να γνωρίζω σε όσο το δυνατό
μεγαλύτερο βάθος και έκταση (πρβλ. ‘annotative journalism’)

4.3 Μια δημοσιογραφία συνδέσεων (1)

• Οι αναδυόμενες πρακτικές που περιγράφτηκαν παραπάνω οδηγούν σε
ένα νέο χαρακτηρισμό της δημοσιογραφίας: πρόκειται για μια
δημοσιογραφία που συνδέει μάλλον παρά καθηλώνει τα πράγματα,
δηλαδή για μια δημοσιογραφία που εντάσσεται στο μοντέλο της γνώσης
ως διαδικασίας περισσότερο και λιγότερο της γνώσης ως προϊόντος.
• Οι αναγνώστες των ιστολογίων κατευθύνονται σε μονοπάτια
εξερεύνησης αντί να τους δίνονται ψήγματα πληροφοριών και, έτσι,
αλλάζει το καθεστώς της ενημέρωσης.
• Ο Pavlik (ό.π.) γράφει για την υπερσυνδετικότητα ως παράγοντα
διαμόρφωσης μιας νέας (και ενδεχομένως καλύτερης) μορφής
δημοσιογραφίας:
“This represents a new form of journalism that places stories in a much
more historical, political and cultural context. The fact that massive
repositories of information are only a few mouse clicks away offers a
richness of hypermedia that sets it apart from traditional media”
• Η υπερσυνδετικότητα συχνά συνεπάγεται την προσθήκη στοιχείων όπως ενός
υπερδεσμού
 προς μια βάση δεδομένων (την οποία οι χρήστες μπορεί να ερευνήσουν)
 προς ένα αρχείο ειδήσεων (που βρίσκεται πίσω από μια συμβατικά γραμμένη
είδηση)
• Το ιστολόγιο προωθεί την πρακτική αυτή πολύ πιο πέρα, προς μια μορφή
δημοσιογραφίας στην οποία οι υπερδεσμοί ενσωματώνονται στον τρόπο με τον οποίο
κατασκευάζεται το νόημα
• Η χαοτική φύση και η έλλειψη ιεραρχίας του διαδικτύου έχει τη δυνατότητα να
εκπλήσσει τους χρήστες με το απρόσμενο και το προηγουμένως άγνωστο (‘targeted
serendipity’)
• Τα ιστολόγια αποτελούν μια ποιοτική στρατηγική για να βρει κανείς έναν δρόμο μέσα
σε αυτόν τον κυκεώνα
• Η εμπιστοσύνη που δείχνουν τα ειδησεογραφικά ιστολόγια στις ιδιοσυγκρασιακές
επιλογές των συγγραφέων και η τάση τους να κατευθύνουν τους χρήστες, μακριά από
τον ιστότοπό τους, σε άλλους ιστοτόπους ειδήσεων τα καθιστά ένα είδος λόγου πολύ
λιγότερο στραμμένο προς το εσωτερικό του από ό,τι οι συμβατικές ειδήσεις.


• Βέβαια, η σύγχρονη έντυπη δημοσιογραφία ενδιαφέρεται πάντοτε να
διακρίνει το σημαντικό και το ενδιαφέρον από το χάος της καθημερινής
αστικής ζωής.
• Αλλά οι συμβατικές μορφές της (έντυπης και ηλεκτρονικής)
δημοσιογραφίας μάς φέρνουν αντιμέτωπους με το νέο μόνο σε αντίστιξη
προς το παλιό και σύμφωνα με τα δεσμευτικά πρότυπα του
ειδησεογραφικού ενδιαφέροντος και της αφήγησης.
• Η ταυτότητα της εφημερίδας ή του δελτίου ειδήσεων και το κειμενικό
είδος των ειδήσεων στηρίζονται πάνω σε μια τέτοια τυπική / μορφική
συνέχεια, παρόλο που οι δημοσιογράφοι έχουν συνείδηση –τραυματική–
του βαθμού στον οποίο τα νέα είναι ‘παλιά’ ή στερεοτυπικά ή ‘η
φόρμουλα την οποία γενιές δημοσιογράφων προσπάθησαν να αλλάξουν
αλλά εις μάτην’
• Η ετερογένεια του υλικού των ειδήσεων που μπορεί κανείς να βρει στο
ιστολόγιο του Guardian βρίσκεται στον αντίποδα αυτής της παράδοσης
• Μπορούμε επίσης να αντιδιαστείλουμε το ιστολόγιο με ένα άλλο νήμα
εξέλιξης της διαδικτυακής δημοσιογραφίας, τις υπηρεσίες
προσωποποιημένων ειδήσεων (‘Daily me’), που έχουν παρόμοια
λειτουργία με αυτή των ιστολογίων, καθώς βοηθούν τους χρήστες να
αντιμετωπίσουν τις τεράστιες και διαρκώς αυξανόμενες ποσότητες
υλικού που διατίθενται στο διαδίκτυο
• Τέτοιες υπηρεσίες έχουν επικριθεί για τη δυνατότητά τους να
επισφραγίζουν τους ορίζοντες κατανόησης των χρηστών, καθώς
κανονίζουν εκ των προτέρων τα είδη των ειδήσεων που αυτοί προτιμούν
• Αν οι κίνδυνοι που συνδέονται με τις στερεοτυπικές ειδησεογραφικές
αξίες των δημοσιογράφων αντικαθίστανται με κάτι σ’ αυτές τις
υπηρεσίες, αυτό το κάτι είναι ο κίνδυνος των ατόμων να μην επεκταθούν
πέρα από προδιαγεγραμμένες κοσμοαντιλήψεις


• Μέρος της γοητείας που ασκούν τα ιστολόγια σε κριτικούς και χρήστες
είναι η δυνατότητά τους να εξαρθρώσουν τέτοιες γνωσιακές δομές
•  Η ιδιόμορφη μείξη, στα ειδησεογραφικά ιστολόγια, μιας βαριάς
εξάρτησης από τους υπερδεσμούς με μια ευρεία γκάμα κειμενικών
ειδών·
 η χρονολογική μάλλον παρά ιεραρχική οργάνωση του υλικού τους
πάνω στη σελίδα, και
 οι όχι και τόσο ορθολογικά κωδικοποιημένες σελίδες τους, που
αναμειγνύουν ειδήσεις και σχόλια, εσωτερικά και διεθνή θέματα,
έχουν τη δυνατότητα να υπερβούν τη φόρμουλα των ειδήσεων.
• Το ιστολόγιο του Guardian δεν τα κάνει όλα αυτά με συνέπεια, τείνοντας
συχνά να υπερσυνδέει προς ελίτ δυτικές εφημερίδες. Σίγουρα όμως το
διαπερνά ένα ήθος, το ήθος τού να ρίχνει μεγαλύτερα δίχτυα για
ειδησεογραφικά ενδιαφέρον υλικό

• Ίσως βρισκόμαστε μπροστά στην επιστροφή της προ-μοντέρνας
εφημερίδας και στο τέλος του μονοπωλίου της επαγγελματικής λογικής
της σύγχρονης εφημερίδας
• Σε έναν αναγνώστη εξοικειωμένο με την πυκνή σελιδοποίηση των
εφημερίδων του 19ου αιώνα οι σελίδες του ιστολογίου ίσως να δίνουν την
εντύπωση ότι επιδεικνύουν μια παρόμοια αντίληψη για τις ειδήσεις, ότι
δηλαδή είναι μια ποικιλία ετερόκλητων αντικειμένων τα οποία
συγκεντρώνει ο εκδότης και, συνεπώς, κάτι τρόπον τινά ουρανοκατέβατο
μάλλον παρά διαμορφωμένο ως καταναλωτικό προϊόν βάσει σχεδίου
• Στο ιστολόγιο οι ειδήσεις δεν ‘συμβαίνουν’, δεν κατασκευάζονται μέσω
της εξιστόρησής τους από την εφημερίδα αλλά μέσω ενός ευρύτερου
φάσματος κειμένων

Ενότητα 4: Γλώσσα των ΜΜΕ

Η κοινή νεοελληνική των ΜΜΕ
Τυποποίηση, μεταβολή και νέα

προφορικότητα
Ο Λόγος και η γλώσσα των ΜΜΕ

Εξειδίκευση και πολλαπλότητα του δημοσιογραφικού λόγου
• Η σύγχρονη νέα ελληνική, αποτυπωμένη στον λόγο των επαγγελματιών της

μαζικής επικοινωνίας, προσφέρεται ιδιαίτερα για τη μελέτη των χρήσεών της:
α. της πρότυπης γλώσσας (standard language) και των μη πρότυπων ποικιλιών
της (γεωγραφικών και κοινωνικών διαλέκτων)
β. της γλώσσας (ή των «γλωσσών») των ΜΜΕ (media discourse)
• Η μαζική (διαμεσολαβημένη, δημόσια) επικοινωνία
α. καλύπτει ένα μεγάλο εύρος περιεχομένων (ενημέρωση, σχολιασμό,
μυθοπλασία, διασκέδαση, συμβουλευτική, διαφήμιση, κ.ά.)
β. πολλαπλασιάζει τα δημοσιογραφικά και μιντιακά κειμενικά είδη,
διαφοροποιώντας το ύφος τους
γ. εξειδικεύει διαρκώς τους (συν)ομιλιακούς ρόλους των επαγγελματιών της
επικοινωνίας

Παραδείγματα (συν)ομιλιακών
δημοσιογραφικών ρόλων (1)
 ο εκφωνητής ραδιοφώνου και τηλεόρασης
(αποκλίσεις από τη νόρμα της προσωδίας της πρότυπης ποικιλίας,
συνομιλιακό ύφος, εκ-λαΐκευση λόγου, κ.λπ.)
 ο παρουσιαστής τηλεοπτικού δελτίου
(βεντετισμός, προσωποποίηση, κ.λπ.)
 ο ρεπόρτερ
(μεγάλες προσωδιακές παρεκκλίσεις, στερεοτυπία και υπερβολή της
γλώσσας της τεκμηρίωσης, αφηγηματοποίηση, κ.λπ.)
 ο τηλεοπτικός σχολιαστής ειδήσεων
(γλωσσική αγένεια, κ.λπ.)

Παραδείγματα (συν)ομιλιακών
δημοσιογραφικών ρόλων (2)

 ο οικοδεσπότης πρωινού μαγκαζίνο
 ο συνεντευκτής
 ο συντονιστής «στρογγυλού τραπεζιού»
(γλωσσική αγένεια, έλλειψη ουδετεροφάνειας, κ.λπ.)
 ο διαιτητής σε τηλεοπτική αναμέτρηση πολιτικών αρχηγών
 ο οικονομικός σχολιαστής
(εκτεχνίκευση λόγου και, ειδικότερα, λεξιλογίου, κ.λπ.)
 ο αθλητικός σχολιαστής
(ειδικό λεξιλόγιο (αγγλικής), λεξιλογική στερεοτυπία, ρητορική
υπερβολή, κ.λπ.)

• Τα Μέσα, ιδιωτικά αλλά και δημόσια, ως επιχειρήσεις και οργανισμοί,
λειτουργούν ανταγωνιστικά, προσπαθώντας να αιχμαλωτίσουν ένα
αστάθμητο, πολύμορφο και κατακερματισμένο κοινό
• Οικονομικός ανταγωνισμός > διαφοροποίηση (αρχή της απόκλισης), με

βάση
α. την «εκδοτική γραμμή» των εντύπων και των καναλιών
(π.χ. ‘ποιοτικές’ vs. ‘λαϊκές’ εφημερίδες)
β. τις ιδιαιτερότητες του λόγου και της γραφής των δημοσιογράφων
(π.χ. δημοσιογράφοι-γραφείς vs. δημοσιογράφοι-συγγραφείς)
• Επιπτώσεις της ‘μωσαϊκής κουλτούρας’ των ΜΜΕ στη γλώσσα μας

- οι γεωγραφικές διάλεκτοι και τα τοπικά ιδιώματα, πρόγονοι της πρότυπης
ποικιλίας, επιβιώνουν στα κράσπεδα της ενημέρωσης ή γίνονται όχημα γλωσσικού
χιούμορ –ιδίως σε διαφημίσεις (παρ. 1)
- η πρότυπη ποικιλία (παρ. 2) κατατέμνεται σε μη πρότυπες
- προβάλλονται κοινωνιόλεκτοι (π.χ. η ‘γλώσσα των νέων’)
- ενισχύεται ο ρόλος, δημοσιογραφικών και μη, λειτουργικών ποικιλιών (π.χ. το
επικοινωνιακό ήθος του συνεντευκτή, η «λογόρροια» των παρουσιαστών μουσικών
εκπομπών ή μεσημβρινών μαγκαζίνο· πρβλ. Montgomery, ‘DJ talk’)
1. Τα ΜΜΕ και η πρότυπη ποικιλία

(κοινή νεοελληνική) 1
• Είναι τα Μέσα ένας ουδέτερος πάροχος, ένας απλός διακομιστής της
πρότυπης γλώσσας (ας πούμε της κοινής νεοελληνικής των δελτίων ειδήσεων
της ΕΤ1 και της ΝΕΤ) και των μη πρότυπων ποικιλιών της (μιας γεωγραφικής
διαλέκτου που ακούγεται σε τηλεοπτική διασκευή μυθιστορήματος όπως
αυτή της Πόλης στη Λωξάντρα (ΕΡΤ) ή μιας κοινωνικής διαλέκτου που
αφθονεί σε τηλεοπτική σειρά όπως η «γλώσσα των νέων» στο σίριαλ Δέκα
λεπτά κήρυγμα του Mega);
• Συμμετέχει η τηλεόραση στην τυποποίηση και εδραίωση της πρότυπης

γλώσσας όπως το σχολείο, η δημόσια διοίκηση ή η καθημερινή διεπίδραση
μεταξύ των φυσικών ομιλητών στις ποικίλες συναλλαγές τους;
• Ευνοεί τη διάδοση μη πρότυπων (προφορικών) ποικιλιών που

αντιπαρατίθενται στη νόρμα της κοινής γλώσσας;
• Έχει μερίδιο στη γλωσσική μεταβολή και άρα επηρεάζει τη γλώσσα;

• Ο Bell (1983) [“Broadcast news as a language standard”]
θεωρεί ότι η ραδιοτηλεοπτική γλώσσα (των ειδήσεων)
συμμετέχει με τρεις τρόπους στη γλωσσική τυποποίηση:
πρώτον, επιλέγοντας μια πρότυπη ποικιλία ως επίσημη

γλώσσα της και εμποδίζοντας ή φιλτράροντας τη χρήση μη
πρότυπων ποικιλιών, υποδηλώνει ότι αποδέχεται την
κοινωνική υπεροχή της πρότυπης·
δεύτερον, κωδικοποιεί γλωσσικές μορφές με την
επαναλαμβανόμενη χρήση τους από τους δημοσιογράφους,
και
τρίτον, διαδίδει την πρότυπη ποικιλία και ενισχύει το
κοινωνικό της γόητρο.

• Η Stuart-Smith (2007) [“The Influence of the Media”] διαπιστώνει
διάσταση απόψεων ανάμεσα στον αγγλόφωνο και τον γερμανόφωνο
κόσμο.
• Οι αγγλόφωνοι μελετητές εκφράζουν σκεπτικισμό απέναντι στη λαϊκή
αντίληψη ότι η πολύωρη έκθεση στην τηλεόραση επηρεάζει συστηματικά
τη γλωσσική συμπεριφορά των τηλεθεατών με το βασικό επιχείρημα ότι
η τηλεόραση απλώς ενεργοποιεί προϋπάρχοντα γλωσσικά/γνωστικά τους
πατρόν και ενδεχομένως επηρεάζει τις στάσεις τους απέναντι στις
υπάρχουσες ποικιλίες ή αυξάνει την επίγνωσή τους απέναντι σε
γλωσσικούς νεοτερισμούς· σίγουρα δεν τους υποχρεώνει σε παθητική
υιοθέτησή τους.
• Αντίθετα, στον γερμανόφωνο κόσμο υπάρχει ομοφωνία ως προς τον
καταλυτικό ρόλο του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης (ιδίως μετά τον
δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο) στην τυποποίηση και τη γλωσσική μεταβολή
της γερμανικής, και άρα στον επηρεασμό του κοινού όσον αφορά το
τρέχον ή νεόκοπο λεξιλόγιο και τις γραμματικές αλλαγές.

2. ΜΜΕ και γλωσσική τυποποίηση (1)
• Η τάση των Μέσων για διαφοροποίηση (φυγόκεντρη
τάση) συνυπάρχει με μιαν αντίρροπη τάση για
κατάργηση των συνόρων που συντηρούν τις
διαφορές (κεντρομόλος τάση)
• Η φυγόκεντρη τάση των ραδιοτηλεοπτικών κυρίως
Μέσων αποτυπώνεται στην «εξειδίκευση και την
πολλαπλότητα του ομιλείν» και υλοποιείται στο
επίπεδο των γλωσσικών χρήσεων μάλλον παρά του
γλωσσικού συστήματος.
• Κεντρομόλο χαρακτηρίζουμε την αναγκαστική
αγκύρωση στην πρότυπη ποικιλία, το συμβολικό
γλωσσικό κέντρο μιας εθνικής κοινότητας.
Το παράδειγμα της τηλεόρασης

Ταυτισμένη με την επίσημη, γραπτή και προφορική, γλώσσα του
κράτους ήδη από την εποχή της παλαιο-τηλεόρασης, η σύγχρονη
τηλεόραση, δημόσια αλλά και ιδιωτική, ακολουθεί
την προφορά,
τη γραμματική και
το λεξιλόγιο της πρότυπης ποικιλίας
σε μεγάλο μέρος του ενημερωτικού της προγράμματος, ιδιαίτερα
όταν ο λόγος (γραπτός αναγιγνωσκόμενος ή προφορικός
εκφερόμενος) είναι προσχεδιασμένος,
αλλά και στις περισσότερες εκπομπές ψυχαγωγικού περιεχομένου,
όπου συνυπάρχουν η προφορικότητα και το συνομιλιακό ύφος με
την πρότυπη γλώσσα.
Μπορούμε, λοιπόν, να μιλάμε σε ενικό αριθμό για ΤΗ νέα
ελληνική της τηλεόρασης.
• Η τυποποίηση και ομοιομορφία που επιβάλλουν στο κοινό τους τα ΜΜΕ
προϋποθέτει και γλωσσική τυποποίηση και ομοιομορφία. Η συμμετοχή
τους στην τυποποίηση, εδραίωση και διάχυση της πρότυπης ποικιλίας
είναι συνυφασμένη με την ίδια την ιστορία τους.
- Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η ομιλούμενη στα αστικά κέντρα

πρότυπη ποικιλία της Νέας Ελληνικής διαδίδεται ταχύτατα, ενώ η χρήση
γεωγραφικών διαλέκτων περιορίζεται σημαντικά
- Η διαδικασία αυτή μπορεί να εξηγηθεί, τουλάχιστον εν μέρει, από τη
διόγκωση των αστικών κέντρων και τη συνεχή αστικοποίηση της
ελληνικής υπαίθρου
- Η πρότυπη ποικιλία γίνεται προοδευτικά το “κανονικό” μέσο της
προφορικής (δημόσιας, αλλά και ιδιωτικής) επικοινωνίας
- Η πρότυπη ποικιλία επιβάλλεται και στους διαλεκτικούς ομιλητές,
κυρίως όταν αυτοί συμμετέχουν σε δημόσιες ή επίσημες περιστάσεις
επικοινωνίας (γραφειοκρατία, εκπαίδευση, στράτευση κ.λπ.). Μαζί με τα
ΜΜΕ να υπολογίσουμε και τον (γλωσσικό) ρόλο του τηλεφώνου αλλά και
του κινηματογράφου.


-Πρώτα το ραδιόφωνο και αργότερα η τηλεόραση αφενός
προωθούν την ανάπτυξη παθητικής ικανότητας των ομιλητών
στην πρότυπη ποικιλία και αφετέρου ενισχύουν και
ενδεχομένως επιταχύνουν το πέρασμα προς την ενεργητική
χρήση της πρότυπης ποικιλίας
-Το πέρασμα από τις διαλέκτους στην πρότυπη ποικιλία είναι
ταυτόχρονα και πέρασμα από ένα προφορικό σε ένα γραπτό
ύφος της ομιλούμενης γλώσσας
-Ένας μεγάλος αριθμός από κείμενα του ραδιοφώνου και της
τηλεόρασης δεν είναι μόνο γραπτά και εκφωνούμενα αλλά είναι
και προσανατολισμένα στην επίσημη, πρότυπη ποικιλία (λόγια
στοιχεία, τεχνικό λεξιλόγιο, κ.ά.)
• Η προοδευτική εγκατάλειψη των γεωγραφικών διαλέκτων
συνοδεύεται από τον στιγματισμό τους ως ποικιλιών που
αποκλίνουν από τη νόρμα η οποία διδάσκεται στα σχολεία
ως η «σωστή» γλώσσα, εγγύηση για τη γραμματική ορθότητα
και την «καθαρή» άρθρωση.
• Οι διάλεκτοι, που αποτέλεσαν τα θεμέλια των πρότυπων
ποικιλιών, ακολουθούν, κατά τη διαδικασία της
προτυποποίησης, τη μοίρα των ομιλητών τους, των
κοινωνικών στρωμάτων που έχουν μειωμένη κοινωνική
δύναμη ή κατοικούν μακριά από αστικά κέντρα.
• Ταυτίζονται με το μη τυπικό ύφος και θεωρούνται
κατάλληλες μόνο για την ιδιωτική επικοινωνία, τις
προσωπικές ή παραμυθικές αφηγήσεις, τα ανέκδοτα, τους
αστεϊσμούς κ.τ.ό.

• Στην προφορά αξίζει να γίνει μια ιδιαίτερη αναφορά. Η τυποποίηση της πρότυπης
προφορικής ποικιλίας προϋπέθετε, εκτός από γραμματική ρύθμιση, και
απομάκρυνση από τις διαλεκτικές προφορές.
• Αυτό δεν επιτεύχθηκε ποτέ σε απόλυτο βαθμό, γιατί η διαλεκτική προφορά
αποτελεί ισχυρότατο στοιχείο της πολιτισμικής ταυτότητας των ομιλητών για να
την αποβάλουν οριστικά.
• Για παράδειγμα, στην Ελλάδα είναι ανεκτή η διαλεκτική προφορά των
ανταποκριτών της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης από επαρχιακές πόλεις (όπως ο
κρητικός τσιτακισμός ή η ουρανική προφορά των νι και λι στην Πάτρα), ακόμη και
το «πολύ υγρό» λ ορισμένων εκφωνητών και παρουσιαστών της ΕΤ3 (παρ. 3).
• Επιπλέον, στην ιδιωτική ραδιοφωνία και τηλεόραση –ιδιαίτερα σε ψυχαγωγικές
εκπομπές ή εκπομπές που απευθύνονται σε νεανικό κοινό– αφθονούν προφορές
(όπως η αποφυγή της προερρινοποίησης στα συμφωνικά συμπλέγματα μπ /b/, ντ
/d/, γκ /g/) που ανήκουν σε μη πρότυπες προφορικές ποικιλίες και συνδέονται με
ένα «λαϊκό» κοινωνιογλωσσικό ύφος (παρ. 4, 5).

ΦΥΣΑΕΙ Ο ΜΠΑΤΗΣ ΤΑ ΜΑΤΟΚΛΑΔΑ ΣΟΥ ΛΑΜΠΟΥΝ
Εφουντάρισε η βαρκούλα στην ακρογιαλιά, Τα ματόκλαδα σου λάμπουν βρε
τώρα γλέντι κι αγκαλίτσες, χάδια και φιλιά. σαν τα λούλουδα του κάμπου
Φυσάει ο μπάτης, φυσάει τ' αγέρι, σαν τα λούλουδα του κάμπου βρε
τρελό μικρό μου γλυκό μου ταίρι. τα ματόκλαδα σου λάμπουν.
Τρελό μικρό μου, γλυκό μου ταίρι,
φυσάει ο μπάτης, φυσάει τ' αγέρι. Τα ματόκλαδα σου γέρνεις βρε
Με φιλάκια, τούτα-κείνα και καλή καρδιά, νου και λογισμό μου παίρνεις
αγαπούλες και ρομάντζα φύκια κι αμμουδιά. νου και λογισμό μου παίρνεις βρε
Φυσάει ο μπάτης, χτυπάει το κύμα, τα ματόκλαδα σου γέρνεις.
τρελό μικρό μου με κάνεις θύμα. Τα ματάκια σου αδελφούλα βρε
Τρελό μικρό μου με κάνεις θύμα, μου ραγίζουν την καρδούλα
φυσάει ο μπάτης, χτυπάει το κύμα. μου ραγίζουν την καρδούλα βρε
Τώρα θάλασσα και πεύκο, τρέλες και φιλιά τα ματάκια σου αδελφούλα.
και του έρωτα φωλίτσα στην ακρογιαλιά.
Φυσάει ο μπάτης προς τ' ακρογιάλι, Τα ματάκια σου να βγούνε βρε
τρελό μικρό μου με πιάνει ζάλη. σαν και μένα δεν θα βρούνε
Τρελό μικρό μου με πιάνει ζάλη, σαν και μένα δεν θα βρούνε βρε
φυσάει ο μπάτης προς τ' ακρογιάλι. τα ματάκια σου να βγούνε.
Τσιτσάνης με τη Γεωργακοπούλου, 1949. Βαμβακάρης, 1960.

3. ΜΜΕ και λεξιλογική στερεοτυπία (1)

• Αν η τυποποίηση μιας πρότυπης ποικιλίας εξαρτάται κυρίως από τη
ρύθμιση της προφοράς και της γραμματικής (δηλαδή της μορφολογίας
και της σύνταξης), απομένει ωστόσο και το λεξιλόγιο, που είναι δύσκολο
να τιθασευτεί με κανόνες
• Στο επίπεδο του λεξιλογίου κρίνεται κατεξοχήν η δημιουργικότητα του
λόγου, άρα και του λόγου των Μέσων
• Η μαζική επικοινωνία προϋποθέτει από το ακροατήριό της ένα ελάχιστο
κοινού αντιληπτικού δυναμικού > επιδιώκει να περιορίσει τη χαοτική
φύση του λεξιλογίου
• Η λεξιλογική στερεοτυπία δεν υιοθετείται απλώς από τα Μέσα· αποτελεί
συστατικό στοιχείο της, καθώς υπηρετεί μοντέλα ευχερούς
πρόσληψης/ερμηνείας των μηνυμάτων της
• Η λεξιλογική στερεοτυπία πρέπει να αντιμετωπίζεται ως «ειδικός τρόπος
επικοινωνίας» και ως «κοινωνικός λόγος», και να μην υποτιμάται με
γνώμονα το κριτήριο της εκφραστικής πρωτοτυπίας

• Οι μορφές λεξιλογικής στερεοτυπίας που προκρίνονται –ιδίως
στην ενημερωτική ύλη–
α. υπαγορεύονται από τον εκλαϊκευτικό ρόλο των Μέσων
β. επιβάλλονται από την επαναληπτική μετάδοση των μηνυμάτων
• Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η τεχνική γλώσσα και τα ειδικά
λεξιλόγια (π.χ. του οικονομικού ρεπορτάζ, των άρθρων
επιστημονικής εκλαΐκευσης αλλά και των εκπομπών μαγειρικής)
• Στη δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνεται η πανταχού παρούσα
φορμουλαϊκή γλώσσα, δηλαδή φραστικές δομές μέσης παγίωσης,
που τείνουν να ταυτίζονται με την πιο κοινή και διαχειριστική
εκδοχή της δημοσιογραφίας (journalese), τον «βαθμό μηδέν» της
δημιουργικής γραφής.
(παρ. 6)


Συνηθισμένες δημοσιογραφικές εκφράσεις (κλισέ)
Πολλά ερωτήματα μένουν αναπάντητα

Η κατάσταση παραμένει συγκεχυμένη / εκτός ελέγχου / δεν περιγράφεται
Η υπόθεση καλύπτεται από πέπλο μυστηρίου
Η Αστυνομία χτενίζει (κυριολεκτικά) (sic!) την περιοχή
Οι αστυνομικοί βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής από τους δράστες
Οι ληστές ήταν οπλισμένοι ως τα δόντια / σαν αστακοί
Το μοιραίο ΙΧ έπεσε με ιλιγγιώδη ταχύτητα πάνω στο προπορευόμενο
φορτηγό
Οι γιατροί καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια / την ύστατη προσπάθεια
Ο ασθενής δίνει μάχη με τον θάνατο / για τη ζωή του
Η κυβέρνηση δίνει μάχη για την πάταξη της γραφειοκρατίας
Ο υπουργός απηύθυνε σκληρή υπενθύμιση στους απεργούς
Αναμένονται σαρωτικές αλλαγές στο Ασφαλιστικό
Η διαδήλωση προκάλεσε τρομερό κυκλοφοριακό χάος / κομφούζιο

Στερεότυπες ονοματικές φράσεις:
ειδησεογραφικό λεξιλόγιο
Άγρια δολοφονία Εύκολη λεία
Άθλιες συνθήκες Θλιβερός απολογισμός
Άμεση επέμβαση Θρίλερ αγωνίας
Αίσιο τέλος Ιστορία τρόμου
Άλυτο μυστήριο Κραυγή αγωνίας
Αγγελικό πρόσωπο Λουτρό αίματος
Αιματηρό επεισόδιο Μακρύς κατάλογος
Αιματηρή συμπλοκή Μοιραία απόφαση
Ανατριχιαστική περιγραφή Ξαφνικός θάνατος
Αστυνομικός κλοιός Ξέπλυμα χρήματος
Βίαιο επεισόδιο Παραδειγματική τιμωρία
Δρακόντεια μέτρα Προσωπικό δράμα
Δραστικά μέτρα Ρίγη συγκίνησης
Δυσάρεστη έκπληξη Σεξουαλική κακοποίηση
Δύσκολες ώρες Στενή παρακολούθηση
Εγκληματική ενέργεια Σφοδρή σύγκρουση
Έντονη ανησυχία Τραγικό θύμα
Εξάρθρωση σπείρας Τραυματική εμπειρία
Ευτυχής συγκυρία Ωμή βία

αθλητικό λεξιλόγιο
Αγωνιστική υποχρέωση Κλασική ευκαιρία
Αθλητικό γεγονός Κλειστή άμυνα
Αιώνιος αντίπαλος Μακρινή μπαλιά
Αμυντικό δίδυμο Μεγάλη απόκρουση
Αυριανό ντέρμπι Μεγάλη ευκαιρία
Βασική ενδεκάδα Μεταγραφική περίοδος
Γρήγορος ρυθμός Μοιραίος παίκτης
Δεινός σκόρερ Πολυπόθητη νίκη
Διεθνής άσος Πολύτιμη νίκη
Δυνατή έδρα Πολύτιμος βαθμός
Δύσκολος αντίπαλος Στημένη φάση
Επίμαχη φάση Σωτήρια απόκρουση
Θεαματική προσπάθεια Ταλαντούχος ποδοσφαιριστής
Κάθετη πάσα Τεχνική ηγεσία
Κακή εμφάνιση Χρυσό γκολ
Καλή απόδοση Ψυχωμένος παίκτης
Καρφωτή κεφαλιά Ώριμος ποδοσφαιριστής
οικονομικό λεξιλόγιο
Αισιόδοξες προβλέψεις Ισόρροπη ανάπτυξη
Αλματώδης ανάπτυξη Κίνητρο ανάπτυξης
Ανοδική πορεία Καθοδική πορεία
Βαθιές αλλαγές Καλάθι της νοικοκυράς
Βασική προτεραιότητα Κατακόρυφη αύξηση
Βασικός στόχος Μαύρη τρύπα
Βιώσιμη ανάπτυξη Μαύρη αγορά
Γενικό ξεπούλημα Μαύρο χρήμα
Γρήγορος ρυθμός Μερική απασχόληση
Δέσμη μέτρων Οικονομική εξαθλίωση
Διαρθρωτικές αλλαγές Πακέτο μέτρων
Δυνατά χαρτιά Παραγωγική επένδυση
Εισοδηματική πολιτική Πλειοψηφικό πακέτο
Επίπεδο ανάπτυξης Πληθωριστικές πιέσεις
Επαναπατρισμός κεφαλαίων Πτωτική πορεία
Επιχειρηματικές δραστηριότητες Ρυθμός ανάπτυξης
Ετήσιος τζίρος Στρογγυλοποίηση τιμών
Ζεστό χρήμα Συνολικός τζίρος
Ιλιγγιώδης αύξηση Υψηλός πληθωρισμός
4. ΜΜΕ και γλωσσική μεταβολή (1)
• Τα Μέσα δεν διαχέουν απλώς πρότυπες και μη πρότυπες γλωσσικές

ποικιλίες· συνεισφέρουν καθοριστικά και στην ανανέωση της γλώσσας.
Η ανανέωση και η εδραίωση νέων στοιχείων ή φαινομένων ελέγχεται:
1. στο λεξιλόγιο
α. ως συνεισφορά, δηλαδή εκτεταμένη χρήση και πιθανή καθιέρωση,
νέων λέξεων και φράσεων, που
- είτε προέρχονται από το τεχνικό λεξιλόγιο διαφόρων πεδίων κοινωνικής
δραστηριότητας όπως, για παράδειγμα, η οικονομία (Αγορές,
διατραπεζική αγορά, αναδιάρθρωση / επιμήκυνση χρέους, κρατικό χρέος,
βιώσιμο χρέος, δυναμική χρέους κ.λπ.
- ή ανήκουν στο επαγγελματικό λεξιλόγιο της τηλεόρασης (πρωινό /
ενημερωτικό / ψυχαγωγικό μαγκαζίνο, πρωινάδικο, ριάλιτι, νούμερα
(τηλεθέασης), τηλεπερσόνα, πανελίστας / -στρια κ.λπ. )

β. ως συνεισφορά νέων λέξεων και φράσεων (ξένων ή μεταφραστικών
δανείων), που
- είτε προσαρμόζονται στο κλιτικό σύστημα της γλώσσας-υποδοχέα (και
μεταγράφονται σε άλλο αλφάβητο, όπως στην περίπτωση της νέας
ελληνικής)
-ή παραμένουν ως έχουν στη γλώσσα-δανειστή.
Τα δάνεια που διοχετεύονται από τα Μέσα προέρχονται πρωτίστως από
την αγγλική και δευτερευόντως από τη γαλλική, και αφορούν,
εκτός από την επιστήμη και την τεχνολογία,
την πολιτισμική βιομηχανία (comeback, κάστινγκ, οντισιόν, κλιπ(άκι),
jingle),
τη μαζική επικοινωνία (μίντια, σποτ(άκι), live, follow-up, reality show /
ριάλιτι σόου, τηλεόραση-σκουπίδια, ζάπινγκ),
την οικονομία (golden boys, blue chips),
τα σπορ και
γενικά τομείς που απασχολούν συνεχώς την επικαιρότητα.

γ. ως συμμετοχή
- στην παραγωγή (π.χ. πλήθος παράγωγων λέξεων σε –ισμός
όπως οι κοινόχρηστες του πολιτικού λεξιλογίου
εκδημοκρατισμός,
κομματισμός,
αρχηγισμός,
αυριανισμός,
παπανδρεϊσμός,
καραμανλισμός,
(αντι)ευρωπαϊσμός,
αντιαμερικανισμός,
φονταμενταλισμός,
χαφιεδισμός
- τη σύνθεση (π.χ. πλήθος σύνθετων λέξεων με α΄ συνθετικό το τηλε– όπως
τηλεαγορά / τηλεμάρκετινγκ,
τηλεθέαση,
τηλεπαιχνίδι,
τηλεταινία,
ή β΄ συνθετικό το –ποίηση όπως
υπουργοποίηση,
παραταξιοποίηση,
υπαλληλοποίηση,
οικοπεδοποίηση,
ποινικοποίηση,
σαλαμοποίηση,
αυστηροποίηση,
φιλελευθεροποίηση
Αντίστροφο λεξικό (παραδείγματα)

• βιντεάδικο O:οε
• βίντεο O:οε
• βίντεο κλαμπ O:οε
• βίντεο κλιπ O:οε
• βίντεο μόνιτορ O:οε
• βίντεο συνεδρίαση O:θε
• βίντεο τζάνκι O:οε
• βιντεογκέιμ O:οε
• βιντεογουόλ O:οε
•
•
βιντεογραφημένος
βιντεογραφία
E:αε
O:θε
Α. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη (2002)
• βιντεογραφούμαι P:OE Αντίστροφο λεξικό της νέας
• βιντεογραφώ
ελληνικής
P:OE
• βιντεοδιαφήμιση O:θε
• βιντεοεγγραφή O:θε
• βιντεοεφημερίδα O:θε
• βιντεοθήκη O:θε
• βιντεοκάμερα O:θε
• βιντεοκασέτα O:θε
• βιντεοκασετάδικο O:οε
• βιντεοκατάστημα O:οε
• βιντεοκλάμπ O:οε
• βιντεοκλαμπάς O:αε
• βίντεοκλιπ O:οε
• βιντεοκλίπ O:οε
• βιντεοκόμικ O:οε
• βιντεολέσχη O:θε

2. στη σύνταξη
α. ως δημιουργία και διάχυση νέων συντακτικών δομών μεταβατικότητας
διαρρέω την είδηση/την πληροφορία,
επικοινωνώ το μήνυμα,
οι εναέριες δυνάμεις πυρόσβεσης επιχειρούν από νωρίς το πρωί
β. ως επινόηση ευφάνταστων μορφοσυντακτικών κατασκευών (συνήθως

δημοσιογραφικά «άγκιστρα» σε τίτλους επί οθόνης, όπως τα πολυλεκτικά
παραθετικά σύνθετα αγορά-σκάνδαλο, τιμές-φωτιά, άνοιγμα-ρεκόρ,
αναφορά-βόμβα, αλλαγή-σοκ, εκλογές-θρίλερ, κ.λπ.)
3. στη ρητορική
ως διακειμενική «σύλληψις», δηλαδή γλωσσικό παιχνίδι με διακειμενική
αναφορά, κυρίως σε τίτλους και πάλι (Εξουσία, αγάπη μου < «Χιροσίμα,
αγάπη μου»).
5 ΜΜΕ και νέα προφορικότητα

• Η διαδικασία τυποποίησης της μιας και μόνης (γραπτής ή
αυστηρά εκφερόμενης) πρότυπης ποικιλίας δεν συνεχίζεται επ’
αόριστον στα Μέσα.
• Κοινωνικοί παράγοντες όπως η δευτερογενής
οικειότητα/εγγύτητα της νεο-τηλεόρασης ανοίγουν τον δρόμο
στην αυθόρμητη (συν)ομιλία και τη φιλική κουβέντα.
• Τα ηλεκτρονικά Μέσα –και μάλιστα τα ιδιωτικά ή, μάλλον, τα
πιο «λαϊκά» εξ αυτών– οδηγούν βαθμιαία σε χαλάρωση των
κανόνων της επίσημης γλώσσας, στη διαμόρφωση μιας
«δημόσιας καθομιλουμένης».
• Η προφορικότητα αποσυνδέεται από την («ορθή») εκφορά
γραπτών κειμένων και μετατρέπεται σε στρατηγική λόγου που
υλοποιείται με το συνομιλιακό ύφος και την ενσωμάτωση
στοιχείων της άτυπης καθημερινής γλώσσας, δηλαδή της
χαμηλής ποικιλίας.
5 ΜΜΕ και νέα προφορικότητα (1)
• Η γλώσσα της ηλεκτρονικής δημοσιογραφίας αναπτύσσει μια δική της
γραμματική του προφορικού λόγου.
• Χαρακτηριστικά φαινόμενα είναι
- η προτασιακή δομή θέμα-σχόλιο αντί της δομής υποκείμενο-
κατηγόρημα όπως «Ο πρωθυπουργός/τον υποδέχτηκαν με επευφημίες οι
κάτοικοι του νησιού» (αντί του «Οι κάτοικοι του νησιού υποδέχτηκαν τον
πρωθυπουργό με επευφημίες»)·
- οι ελλειπτικές (χωρίς ρήμα, βοηθητικό ή επιβοηθητικό συνήθως)
προτάσεις όπως «Στην τηλεφωνική μας γραμμή (είναι) ο ανταποκριτής
μας από τη Μόσχα», «(Περνούμε) σ’ ένα άλλο θέμα τώρα», «Αυτά (ήταν
τα νέα) γι’ απόψε»·
- η χρήση του ενεστώτα στη θέση του μέλλοντα σε ειδήσεις/ρεπορτάζ
που αναφέρονται σε μελλοντικά συμβάντα («Με τον πρόεδρο της
Δημοκρατίας συναντάται αύριο ο πρωθυπουργός»)·
- η εξωφορική δείξη όπως «Βλέπουμε εδώ να εκτυλίσσονται απίστευτες
σκηνές πανικού μετά την εκδήλωση της πυρκαγιάς», καθώς επίσης και
- φαινόμενα που σχετίζονται με την ταχύτητα και το απροσχεδίαστο του
προφορικού λόγου (επαναλήψεις, επανεκκινήσεις, αυτοδιορθώσεις).

• Η νέα αυτή προφορικότητα, επίσης, «παίζει» με τα
συστατικά του προφορικού εκφωνήματος:
- ο εμφατικός τονισμός γραμματικών λέξεων (άρθρων,
συνδέσμων κ.ά.) και συστατικών της πρότασης που δεν
κομίζουν νέα πληροφορία,
- η υψηλή ένταση της φωνής,
- η επιτάχυνση του ρυθμού εκφοράς του λόγου,
- η συρρίκνωση των παύσεων,
- η κατάχρηση του επιτονισμού ειρωνείας
είναι μερικά μόνο από τα προσωδιακά φαινόμενα που
χαρακτηρίζουν πλέον τη μαζική επικοινωνία.

• Σε ορισμένες περιπτώσεις (π.χ. πρωινά και μεσημβρινά
μαγκαζίνο) επιδιώκεται η εκμετάλλευση κοινωνιολέκτων και
επαγγελματικών ιδιωμάτων, όπως «η γλώσσα των νέων» ή
αυτή της μαγειρικής και της γαστρονομίας, που κάποτε –στο
όνομα ενός στοχευόμενου εξπρεσιονισμού της
καταγοήτευσης του κοινού– οδηγείται σε ακρότητες, δηλαδή
σε περίπου ανεμπόδιστη χρήση άσεμνου λεξιλογίου ή
περιθωριακών ιδιωμάτων.
• Έτσι, τα Μέσα –τουλάχιστον ορισμένα– διαδίδουν και μη
πρότυπες ποικιλίες της προφορικής γλώσσας οι οποίες
διεκδικούν πλέον επίμονα μερίδιο από την πρότυπη γλώσσα
στη δημόσια σφαίρα, ακόμη και σε επίσημες περιστάσεις
(π.χ. αγορεύσεις στη Βουλή, «στρογγυλά τραπέζια» ή talk
shows μεγάλης ακροαματικότητας, κ.λπ.).
6 ΜΜΕ και γλωσσική παιδεία: η

περίπτωση της τηλεόρασης (1)

• Η ακαδημαϊκή συζήτηση (στην Ελλάδα και αλλού) για την
επιρροή της τηλεόρασης στο σύστημα της νέας ελληνικής
είναι δοκιμαστικού χαρακτήρα
• Δεν ισχύει το ίδιο για τη δημόσια συζήτηση σχετικά με την

επιρροή της στη γλωσσική παιδεία των νεοελλήνων: εκεί
εκφράζεται μια (παραδοσιακή) απαισιοδοξία, που στηλιτεύει
την ολέθρια -υποτίθεται- επίδραση οποιουδήποτε
καινούργιου μέσου επικοινωνίας, άρα και της τηλεόρασης
• Κριτικές τέτοιου είδους έχουν αποτελέσει το θεμέλιο μιας

ρητορικής της μιντιακής παιδείας

• Μερικές από τις υποθέσεις της ρητορικής αυτής:
- η τηλεόραση, ως κατεξοχήν οπτικό μέσο, υπονομεύει
δραστικά τη σημασία της γλώσσας προς όφελος της εικόνας
και του ήχου
- η τηλεόραση, ως οπτικό μέσο, υπονομεύει τον γλωσσικό
γραμματισμό
- η τηλεόραση, ως ένα όλο και περισσότερο διεθνοποιημένο,
αμερικανοποιημένο μέσο, θέτει σε κίνδυνο την εθνική
γλωσσική παιδεία
- η τηλεόραση, ως μέσο δημόσιας επικοινωνίας, θέτει σε
κίνδυνο την ποιότητα του δημόσιου λόγου
- η τηλεόραση, ως ενδοοικογενειακό μέσο, δυσχεραίνει τους
ιδιωτικούς όρους επικοινωνίας



• Καμιά από τις ανωτέρω εξαιρετικά γενικόλογες αποφάνσεις δεν
μπορεί να επαληθευθεί ούτε να διαψευσθεί
• Τέτοιου είδους αποφάνσεις προκαλούν αντεπιθέσεις εξίσου
σαρωτικού χαρακτήρα
• Η κοινωιογλωσσική έρευνα δεν μπορεί αυτή τη στιγμή να
καταλήξει σε ασφαλή συμπεράσματα όσον αφορά τη γλωσσική
παιδεία του τηλεοπτικού κοινού.
Χρειάζεται προηγουμένως να κατανοήσει λεπτομερέστερα τις
γλωσσικές διαδικασίες ατομικής και ομαδικής πρόσληψης των
τηλεοπτικών μηνυμάτων.
• Μόνο η συγκεκριμένη γλωσσική συμπεριφορά των τηλεθεατών
μπορεί να αποκαλύψει πώς ερμηνεύεται, μετασχηματίζεται και
ενσωματώνεται στη γλωσσική τους παιδεία η τηλεοπτική γλώσσα.

Εννοιακές μεταφορές και λεξικές
συμπαραθέσεις σε τηλεοπτικά
δελτία ειδήσεων
Η γνωσιακή θεωρία της μεταφοράς (1)
Η γνωσιακή θεωρία της μεταφοράς (Lakoff &

Johnson, 1980)
• Μεγάλο μέρος του ανθρώπινου (δια)λόγου
αλλά και της σκέψης και της «ανθρώπινης»
πραγματικότητας είναι μεταφορικά δομημένο

• Οι εννοιακές μεταφορές –αντιστοιχίσεις ενός
πεδίου-πηγής (source domain), όπως τα μέλη
του ανθρώπινου σώματος, σε ένα πεδίο-
στόχο (target domain), όπως τα μέρη ενός
επίπλου, που εξηγούν αναλογικά ένα νέο ή
ανεπαρκώς προσδιορισμένο πεδίο μέσω ενός
γνωστού πεδίου– πραγματώνονται από
αντίστοιχες γλωσσικές μεταφορές.


• Οι εννοιακές μεταφορές διακρίνονται σε:
α. δομικές μεταφορές, που αφορούν την οργάνωση μιας

έννοιας σύμφωνα με μιαν άλλη
(π.χ. η αντιπαράθεση επιχειρημάτων είναι πόλεμος)·
-Υπερασπίζομαι μια θέση/άποψη/γνώμη

-Επιτίθεμαι στον συνομιλητή μου
-Τηλεμαχία / τηλεοπτική αναμέτρηση (debate)
-Διαξιφισμοί

β. προσανατολιστικές μεταφορές, που
συνδέονται με την οργάνωση ενός
συστήματος εννοιών σύμφωνα με κάποιο
άλλο
(π.χ. η λογική είναι επάνω – το συναίσθημα
είναι κάτω), και
-Η συζήτηση ξέπεσε σε συναισθηματισμούς
-Δεν μπορούσε να ξεπεράσει τη θλίψη της


• γ. οντολογικές μεταφορές, που είναι «οι
τρόποι με τους οποίους βλέπουμε συμβάντα,
δραστηριότητες, αισθήματα, ιδέες, κλπ. ως
οντότητες και ουσίες»
(π.χ. το μυαλό είναι μηχανή).
-Το μυαλό μου σήμερα δεν λειτουργεί
-Δεν παίρνεις στροφές!
-Σκουριασμένα μυαλά
Λεξικές συμπαραθέσεις (1)
Οι λεξικές συμπαραθέσεις είναι δομές που:
• καταλαμβάνουν θέσεις πάνω σε ένα συνεχές
του οποίου τα ακρότατα ορίζονται αφενός
από τους ελεύθερους συνδυασμούς λέξεων
και αφετέρου από τους ιδιωτισμούς
• χαρακτηρίζονται από την περιορισμένη
συνδυαστική δυνατότητα των συστατικών
τους (με άλλα λόγια, είναι ήπια
λεξικοποιημένες)
Λεξικές συμπαραθέσεις (2)

• είναι σημασιολογικά διαφανείς –η
σημασιολογική αξία καθενός από τα
συστατικά τους συνεισφέρει στη συνολική
σημασία– και όχι εντελώς παγιωμένες
• όσον αφορά τη χρήση τους, είναι λίγο-πολύ
συμβατικοποιημένοι και επανερχόμενοι
συνδυασμοί
• παραλλάσσουν από γλώσσα σε γλώσσα.

Οι εννοιακές μεταφορές της πυρκαγιάς και το λεξιλόγιό της (1)
Πεδίο-πηγή
Εχθρός / Καταστροφέας Ψυχοπαθής Οργισμένος Άγριο θηρίο
Εισβολέας / Δολοφόνος Θεός
Πεδίο-στόχος
Φωτιά +++ +++ ++ - +
Φλόγες +++ ++ + + -
Πυρκαγιά ++ +++ + + ++
(Πύρινο)(-α) ++ - ++ - ++
μέτωπο(-α)
Πύρινη λαίλαπα ++ ++ + + +
Πύρινος ++ ++ - - -
εφιάλτης
Πύρινες γλώσσες + + - - +
Εστία (-ες) - + + - -
(φωτιάς)
Αναζωπύρωση (- + + - - -
εις)
Πυρ / (η) πυρά + + + - -
Πίνακας 1
Οι εννοιακές μεταφορές της πυρκαγιάς και

το λεξιλόγιό της (2)
Α. Η ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΕΙΝΑΙ ΕΧΘΡΟΣ / ΕΙΣΒΟΛΕΑΣ
• η επέλαση της φωτιάς, η φωτιά ή η πυρκαγιά ή ένα μέτωπο φωτιάς ή ο πύρινος
εφιάλτης κινείται ή πλησίασε απειλητικά / απείλησε σπίτια κ.ά., οι φλόγες ή (τα)
πύρινα μέτωπα πολιορκούν το χωριό, στο έλεος της φωτιάς / της πυρκαγιάς ή
στις φλόγες ή στην πύρινη λαίλαπα ή στην πυρά παραδόθηκαν σπίτια κ.ά. / οι
κάτοικοι εγκατέλειψαν ή άφησαν τα σπίτια τους.
• η φωτιά ή η πυρκαγιά ή μεγάλο μέτωπο έχει ζώσει / (περι)κυκλώσει το χωριό κ.ά.,
οι φλόγες ή οι πύρινες γλώσσες έχουν ζώσει / περικυκλώσει το σπίτι κ.ά., οι
κάτοικοι πασχίζουν να ξεφύγουν από τη λαίλαπα ή έχασαν τη ζωή τους στην
προσπάθειά τους να ξεφύγουν από τη φωτιά.
• η μάχη της φωτιάς ή οι μάχες με τις φλόγες / με τον πύρινο εφιάλτη / με τις
αναζωπυρώσεις, χωριά αντιμέτωπα με τον πύρινο εφιάλτη, οι κάτοικοι παλεύουν
(αβοήθητοι) με τις φλόγες ή τα πύρινα μέτωπα / έχασαν τη μάχη με την πύρινη
λαίλαπα, οι πυροσβέστες έδωσαν (ολονύχτια / άνιση / σκληρή) μάχη με τη φωτιά
/ με τις φλόγες / με την πύρινη λαίλαπα ή ρίχτηκαν στη μάχη με τις φλόγες / στα
μέτωπα των πυρκαγιών, μεγάλη προσπάθεια προκειμένου να αναχαιτισθεί η
φωτιά / για να αντιμετωπιστούν τυχόν αναζωπυρώσεις, η φωτιά ή η πυρκαγιά ή
το μέτωπο είναι / βρίσκεται / παραμένει σε ύφεση, ο δυνατός αέρας ήταν
σύμμαχος με τις φλόγες.

Οι εννοιακές μεταφορές της πυρκαγιάς και το
λεξιλόγιό της (3)
Β. Η ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΑΣ / ΔΟΛΟΦΟΝΟΣ
• τεράστιες καταστροφές ή το μέγεθος της καταστροφής που
προκάλεσε η φωτιά, βιβλική / ανυπολόγιστη καταστροφή από τη
(μεγάλη) φωτιά ή την πύρινη λαίλαπα,
καταστροφική πυρκαγιά, το καταστροφικό έργο της φωτιάς ή της
πύρινης λαίλαπας, η φωτιά συνεχίζει / δεν έχει ολοκληρώσει /
σταμάτησε το καταστροφικό της έργο,
οι φλόγες ή οι πυρκαγιές ή οι συνεχείς αναζωπυρώσεις
κατέστρεψαν τα πάντα / σκόρπισαν την καταστροφή / αφάνισαν
(ολόκληρες) περιουσίες / έσπειραν τον πανικό και την απόγνωση,
μια μικρή εστία ή η πύρινη λαίλαπα σκόρπισε / προκάλεσε τον
όλεθρο,
βρήκαν τραγικό θάνατο / έχασαν τη ζωή τους από τη φωτιά / από
τις πυρκαγιές / από την πύρινη λαίλαπα / από τις πύρινες γλώσσες.


Γ. Η ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΕΙΝΑΙ ΨΥΧΟΠΑΘΗΣ
• η καταστροφική μανία της πυρκαγιάς, η πύρινη λαίλαπα
καταστρέφει με μανία ό,τι βρίσκεται στο πέρασμά της, από
τη μανία της φωτιάς δεν γλύτωσαν ούτε κλπ., σπίτια /
αγροικίες / ζώα παραδόθηκαν στη μανία της πυράς, η φωτιά
ή (μεγάλη) πυρκαγιά ή ένα μεγάλο μέτωπο μαίνεται
(ανεξέλεγκτα), η φωτιά συνεχίζει / εξακολουθεί να μαίνεται,
τα πύρινα μέτωπα ή (μικρές, διάσπαρτες, εκατοντάδες)
εστίες (εξακολουθούν να) μαίνονται, οι φλόγες προχωρούν
λυσσαλέα.

Δ. Η ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΕΙΝΑΙ ΟΡΓΙΣΜΕΝΟΣ ΘΕΟΣ
• θυσία στις φλόγες, θυσία στην πύρινη λαίλαπα
(χιλιάδες στρέμματα), ανθρωποθυσία στο βωμό της
(ανεξέλεγκτης) πυρκαγιάς.
Ε. Η ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΓΡΙΟ ΘΗΡΙΟ

• κατάφεραν / δεν μπορούν να δαμάσουν τη φωτιά ή
τη (μεγάλη) πυρκαγιά ή τις πύρινες γλώσσες, δεν
μπόρεσαν να τιθασεύσουν την πύρινη λαίλαπα.

Το πετρέλαιο (1)
Α. Η ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΕΙΝΑΙ ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ
ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟ
• το (ξέφρενο) ράλι (των τιμών) του πετρελαίου, η (τρελή
/ξέφρενη) κούρσα του μαύρου χρυσού, η εξέλιξη της
πετρελαϊκής κούρσας.
• Με την εικόνα της κούρσας συνδέονται και οι εκφράσεις
τιμή-ρεκόρ, οι τιμές του πετρελαίου έσπασαν νέο
(ιστορικό) ρεκόρ, ιστορικό ρεκόρ κατέγραψε το
πετρέλαιο στις διεθνείς αγορές.
Β. Η ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΕΙΝΑΙ ΑΕΡΟΠΛΑΝΟ /
ΠΥΡΑΥΛΟΣ
• «πτήση»-ρεκόρ για το πετρέλαιο ή «πύραυλος» η
διεθνής τιμή του πετρελαίου.

Το πετρέλαιο (2)
Γ. Η ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΕΙΝΑΙ ΕΚΡΗΚΤΙΚΗ ΥΛΗ
• η (ξαφνική) έκρηξη της τιμής του μαύρου χρυσού ή η
άνοδος στις διεθνείς τιμές του μαύρου χρυσού
χαρακτηρίζεται εκρηκτική.
• Με τη μεταφορά αυτή συνδέονται και εκφράσεις όπως
οι οδηγοί θα πρέπει να οπλιστούν με υπομονή ή οι
οδηγοί αισθάνονται ανυπεράσπιστοι μπροστά στο νέο
κύμα αυξήσεων.
Δ. Η ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΕΙΝΑΙ ΘΑΛΑΣΣΟΤΑΡΑΧΗ

• νέο κύμα αυξήσεων / ακρίβειας ή «φουρτούνες» με το
πετρέλαιο / στην αγορά των πετρελαιοειδών.
Οι εννοιακές μεταφορές του ποδοσφαιρικού αγώνα (1)
Πεδίο-πηγή
Πόλεμος Φιλοξενία Επιτυχής Πορισμός Υπέρβαση
στόχευση κέρδους εμποδίου
Πεδίο-στόχος
Ποδοσφαιρικός +++ ++ - - -
Αγώνας
Νίκη +++ - ++ ++ +
Ήττα +++ - - - -
Ισοπαλία ++ - - - -
Οι εννοιακές μεταφορές του
ποδοσφαιρικού αγώνα (1)
• Ο ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΕΜΟΣ
(μια ομάδα αντιμετωπίζει, αναμετράται με μιαν άλλη ή μια ομάδα εναντίον μιας
άλλης ή η Χ και η Ψ ομάδα βρέθηκαν αντιμέτωπες, διασταύρωσαν τα ξίφη τους)
αλλά, επίσης,
• Ο ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΕΙΝΑΙ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ (της αντίπαλης ομάδας από την
ομάδα που αγωνίζεται εντός έδρας) (μια ομάδα υποδέχεται, φιλοξενεί μιαν
άλλη).
• Η ΝΙΚΗ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΝΙΚΗ (μια ομάδα νικά, υποχρεώνει σε ήττα, συντρίβει,
διαλύει, επικρατεί (επί), επιβάλλεται, κάμπτει την αντίσταση μιας άλλης· πρβλ.
και τις μετωνυμίες της νίκης θρίαμβος και τρόπαιο),
• Η ΝΙΚΗ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΤΥΧΗΣ ΣΤΟΧΕΥΣΗ (μια ομάδα πετυχαίνει νίκη),
• Η ΝΙΚΗ ΕΙΝΑΙ ΠΟΡΙΣΜΟΣ ΚΕΡΔΟΥΣ (μια ομάδα κερδίζει μιαν άλλη) και, τέλος,
• Η ΝΙΚΗ ΕΙΝΑΙ ΥΠΕΡΒΑΣΗ ΕΜΠΟΔΙΟΥ (μια ομάδα περνά ή ξεπερνά το εμπόδιο
μιας άλλης).
Από την άλλη πλευρά,
• Η ΗΤΤΑ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΗΤΤΑ (μια ομάδα ηττάται ή γνωρίζει την ήττα ή
υποχρεώνεται σε ήττα από μιαν άλλη) ενώ
• Η ΙΣΟΠΑΛΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΙΣΟΠΑΛΙΑ (δυο ομάδες αναδεικνύονται ισόπαλες).

Οι εννοιακές μεταφορές του

ποδοσφαιρικού αγώνα (2)

• Όσον αφορά την εξέλιξη του αγώνα, η φάση που κυρίως
εννοιολογείται μεταφορικά στα τηλεοπτικά δελτία είναι η επίτευξη
τέρματος. Η κορυφαία αυτή στιγμή του αγώνα υποστηρίζεται από
τέσσερεις κυρίως μεταφορές:
• α. ΤΟ ΣΚΟΡΑΡΙΣΜΑ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΤΥΧΗΣ ΣΤΟΧΕΥΣΗ (ένας παίκτης
πετυχαίνει γκολ, βρίσκει στόχο· πρβλ. εύστοχο φάουλ ή πέναλτι),
• β. ΤΟ ΣΚΟΡΑΡΙΣΜΑ ΕΙΝΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ / ΜΟΡΦΟΠΟΙΗΣΗ (ένας
παίκτης δημιουργεί γκολ, διαμορφώνει το σκορ),
• γ. ΤΟ ΣΚΟΡΑΡΙΣΜΑ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΣΗ (ένας παίκτης σημειώνει γκολ,
γράφει το τάδε σκορ, βάζει την υπογραφή του ή σφραγίζει τη νίκη),
και
• δ. ΤΟ ΣΚΟΡΑΡΙΣΜΑ ΕΙΝΑΙ ΔΟΧΕΙΟ (container) (ένας παίκτης
ανοίγει/κλείνει το σκορ ή το σκορ ανοίγει/κλείνει).

Δημοσιογραφικός λόγος και
γλωσσική επίγνωση των
δημοσιογράφων
Φωνολογία Μορφολογία Σύνταξη Σημασιολογία Λεξιλόγιο

-Προερρινοποίηση/ -«Θανάτωση του τελικού ν των -«Απουσία συνδετικών -«Αποσύνδεση των λέξεων από -«Περιορισμός του λεξιλογίου
ηχηροποίηση άρθρων» στοιχείων» τα νοήματά τους» στο μικρότερο δυνατό βαθμό»,
(ndedektiv, instindouta) -Λάθη στον σχηματισμό -«Προτάσεις εντελώς -«Νοηματικός εκμηδενισμός «περιστολή του λεξιλογίου»,
-Επιστροφή σε λόγια και την κλίση ονομάτων ασύνδετες μεταξύ τους σε σημαδιακών λέξεων» «δεκατισμός των λέξεων»
συμφωνικά συμπλέγματα π.χ. των θηλυκών επαγγελματικών μια παράγραφο» -«Χάνεται το νόημα των λέξεων -Κατάχρηση κλισέ εκφράσεων,
(χθες / χτες, φθήνεια / -Λάθη στην κλίση των -«Μακροπερίοδος λόγος (…) από την κατάχρηση και τη «κατάχρηση στερεότυπων εκφράσεων»
φτήνια) θηλυκών τριτόκλιτων μετοχών χωρίς αρχή, μέση, τέλος» μεταφορά» (βαθαίνει το ρήγμα, ανεβαίνει ο πυρετός)
(η καταγγέλων μικροεπενδύτρια) -Περίοδοι με αλλεπάλληλες -«Τυποποίηση και -«Χρήση περίεργων ή ασυνήθιστων λέξεων»,
-«Λανθασμένη προφορά» -Λάθη στην κλίση ρημάτων ένθετες φράσεις που δεν κωδικοποίηση των νοημάτων σε «καθιέρωση γλωσσικών ιδιωμάτων (…) που
(υπερεσία αντί υπηρεσία) (υπέγραψε αντί υπόγραψε) ενσωματώνονται στη λέξεις συνθηματικές και κενές κατασκευάζονται σε γραφεία-εργαστήρια»
-«Μάσημα των λέξεων», -Λάθη στη χρήση λόγιων εκφράσεων σύνταξη της κύριας περιεχομένου» -«Διείσδυση λέξεων της αγοράς, της αργκό»
«συντμήσεις» (παν μέτρον άριστον, πρότασης -«Το νόημα των λέξεων -«Νεολογισμοί του συρμού»
-«Σέρνουν τα φωνήεντα (…) οι ασκοί του Αιόλου) -«Χαλαρότητα στη διογκώνεται ως την απόλυτη -«Δημιουργία σλόγκαν»,
σέρνουν τα σύμφωνα» -Κατάχρηση λόγιων τύπων σύνταξη», «εξάρθρωση της εξόντωσή του» «λέξεις-κλειδιά που προορίζονται να γίνουν
-«Παρατονισμοί» π.χ. του αναδιπλασιασμού σύνταξης» -«Θυσιάζεται ο λόγος ως σύνθημα»
-Διπλός τονισμός (προδιαγεγραμμένος, -«Ελλειπτικός- παραγωγός νοήματος μπροστά -«Εντυπωσιακός δανεισμός λέξεων,
πολυσύλλαβων λέξεων εγκαταλελειμμένος) αποσπασματικός λόγος στην απόλυτη ιερότητα του κυρίως από την αγγλική»,
(Κάραμανλής, Πάπανδρέου) -Άναρχη πολυτυπία χωρίς ρήματα», «ημιτελείς προκαθορισμένου θεάματος» «κατά κόρον ξενικά δάνεια»,
-«Δύσαρθρα, κακόφωνα -Ατελής προσαρμογή δανείων προτάσεις» «διεισδύουν όλο και περισσότεροι ξενισμοί,
ομιλούμενη γλώσσα» (της Κορέα, ντέντεκτιβς) -«Ιδιόρρυθμη σύνταξη (…) δηλαδή ξένοι όροι και ξένες λέξεις»,
-«Ατελώς εξελληνισμένοι όροι» κάτι σαν μεταμοντέρνα» «ξενισμοί»,
-«Λανθασμένη προσωδία» -Χρήση «ανύπαρκτων» πληθυντικών -Μίμηση του προφορικού «πεισματική χρήση ξένων όρων»,
-«Αγοραίο στυλ εκφοράς» (οι πολιτικές, οι λογικές) λόγου «πληθώρα ξενικών όρων»,
-«Ιεροφαντική, τελετουργική -Άκριτες ορθογραφικές -«Γλώσσα των ονομάτων «απεριόριστη χρήση ξένων λέξεων»,
εκφώνηση ειδήσεων» απλουστεύσεις και όχι των ρημάτων», «κατάχρηση ξένων όρων»
-Υπερβολικά τραγική εκφορά -«Συντμήσεις» «προτάσεις χωρίς ρήμα» -«Η δημοσίως γραφόμενη γλώσσα (…)
λόγου -«Απώλεια της πρωταρχίας βωμολοχεί όχι μόνο ασύστολα αλλά και με
-«Μη εφαρμογή της στίξης του ρήματος» προπέτεια», «(λεξιλόγιο) χυδαία προκλητικό
σύμφωνα με τους κανόνες», -Κατάχρηση παθητικής πολλές φορές», λεξιλόγιο στα όρια της
«κατάχρηση των σημείων σύνταξης κοσμιότητας
στίξεως» -«Συντακτικές δομές που -«Αρχαιοπρεπισμοί»
επιβάλλονται από την
αμερικανική γλώσσα»
-«Σολοικισμοί»,
«συντακτικά λάθη»
(ο τάδε υπουργός διέρρευσε
την είδηση)
-«Πληθωρισμός επιθετικών
προσδιορισμών»
Πίνακας 2: Η γλώσσα των δημοσιογράφων

Πεδίο του λόγου Ύφος του λόγου Τρόπος του λόγου
- «Ομοιομορφία, πηθικισμός, αντιγραφές» - Η δημοσιογραφική γλώσσα είναι αυταρχική

- «Θέματα “διαβαστερά” και “μασημένα”» - «Οίηση», «έπαρση»
- «Κοινοτοπίες» - Η γλώσσα του ραδιοφώνου είναι «αυτοαναπαραγόμενη και (…)
- «Ακατάσχετη τιποτολογία» αναιδώς πλέον κατεστημένη, κρατούσα και μάλιστα με ισοπεδωτικές,
- «Περιοριζόμαστε στο καθημερινό, αυτό που είναι λίγο χυδαία επεκτατικές διαθέσεις»
προκλητικό πολλές φορές» - Η γλώσσα της ηλεκτρονικής δημοσιογραφίας «επιβάλλει (…)
- Θεματολογία υποταγμένη στις ειδησεογραφικές αξίες δημαγωγικούς εν ευρεία εννοία τόνους»
- «Υπερβολές, δράματα, εκζήτηση, πρόκληση, εξυπνάδες» - «Γλώσσα που η ίδια γενναιόδωρα έχει αναθέσει στον εαυτό της τον
- «Κυνική δημοσιογραφία» ρόλο του μαζικού παιδαγωγού»
- Κυριαρχία της life-style θεματολογίας - «Δυναστεία του μέσου αναγνώστη»
- «Οι εφημερίδες είναι όλες στρατευμένες πολιτικά» - «Υπερβολική, αδόκιμη, αναιτιολόγητη και ανυποστήρικτη οικειότητα
- «Έχουμε χάσει μια στοιχειώδη αφηρημένη σκέψη» προς το εικαζόμενο ακροατήριο»
- «Ναρκισσισμός» και επίδειξη οικειότητας μεταξύ εκφωνητών
Αναπαραστατικές σημασίες Διαπροσωπικές σημασίες Κειμενικές σημασίες
- Λείπει η «απλότητα της σαφήνειας που είναι (…) η ευκρίνεια και - Αξιολογικά επίθετα, μεταφορές, μετωνυμίες - «Αρκετά πιστή μεταφορά του προφορικού λόγου
η διαύγεια των νοημάτων» - Κατάχρηση συγκινησιακής γλώσσας (ορφανά αγγελούδια) (στα γραπτά δημοσιογραφικά κείμενα) »
- «Γλώσσα ακραιφνώς πολιτική» - Φορτισμένες λέξεις για τον χαρακτηρισμό μειονοτήτων - «Υπάρχει στο γραπτό λόγο όλη η αμφισημία της
- Γλώσσα ξύλινη, κενή όπως η γλώσσα της πολιτικής - Κατάχρηση ποιοτικής υπέρθεσης (για πρώτη φορά, δεν έχει ξαναγίνει, κουβέντας του καθημερινού διαλόγου»
- «Η γλώσσα των Μ.Μ.Ε. βασίζεται (…) και στην πολιτική απίστευτο, σάλος, σεισμός, θύελλα, μπαράζ) - «Λογοδιάρροια»
συνθηματολογία» - Η δημοσιογραφική γλώσσα είναι δραματική - «Μακροπερίοδος λόγος»
-Προσαρμογή της ηλεκτρονικής δημοσιογραφίας στον κομματικό - «Στόμφος, μελοδραματισμός» - Η δημοσιογραφική γλώσσα είναι πληθωρική
λόγο - «Γλώσσα ευένδοτη στη ρητορεία και την υπερβολή», «επιβολή - «Αποξήρανση του δημοσιογραφικού λόγου με μικρά
- «Πολιτικοδημοσιογραφικό γλωσσάριο με συνεχείς επαναλήψεις» υπερβολικών τόνων», «υπεραπλούστευση μέσα στην υπερβολή» κείμενα»
- «Η επιτηδευμένα αποπτωχευμένη, αποϊδεολογικοποιημένη - «Υιοθέτηση αγοραίου γλωσσικού λαϊκισμού», «η γλώσσα (των ΜΜΕ) - «Λίγο κείμενο», «τεράστια λακωνικότητα»
(δηλαδή προσκολλημένη στην κυρίαρχη ιδεολογία), στερεότυπη είναι πολύ εύκολο να γλιστρήσει προς το λαϊκίστικο, αγοραίο ύφος» - «Λεκτική πενιχρότητα»
γλώσσα των Μέσων» - «Υιοθέτηση στοιχείων της λεγόμενης γλώσσας των εφήβων» - Γλωσσικός μινιμαλισμός προς όφελος της εικόνας
- Γλώσσα-όχημα «κυνικών αμπελοφιλοσοφικών και - «Βωμολοχία (…) αχρειογλωσσία, απερίφραστη και προκλητικά χυδαία - «Απουσία συνδετικών στοιχείων»
εξυπνακίστικων συλλογισμών» καταδήλωση», «λεξιλόγιο στα όρια της κοσμιότητας»
- «Η γλώσσα των Μ.Μ.Ε. (…) αντλεί στοιχεία (…) και από την - «Λόγος που εκπίπτει σε ύφος, σε στυλ μάλλον»
επιστημονική ορολογία» - «Λεξιλόγιο οικειότητας»
- Προσαγορεύσεις προσκεκλημένων από τους παρουσιαστές στον ενικό
(πες μας, Αλέκο, τι νομίζεις, Ελένη;)
- Γλώσσα ξύλινη και κενή όπως η γλώσσα της πολιτικής
- Προσαρμογή της ηλεκτρονικής δημοσιογραφίας στον κομματικό λόγο
- «Στερεότυπη εκφραστική», «διατυπώσεις κλισέ»
- «Γλώσσα που ασφυκτιά μέσα στα παραδοσιακά συντακτικά,
εκφραστικά και λεκτικά κλισέ»
Πίνακας 3: Η γλώσσα των δημοσιογράφων (2)

Ενότητες 5-6: Η «Γλώσσα των νέων»

1. Ορισμός
• Ο όρος γλώσσα των νέων δηλώνει το σύνολο των γλωσσικών
φαινομένων που χαρακτηρίζουν την επικοινωνία των νέων μεταξύ
τους.
• Παρά τον χαρακτηρισμό "γλώσσα", η γλώσσα των νέων δεν είναι ένα
αυτοτελές γλωσσικό σύστημα, αλλά μια "κοινωνιόλεκτος" [sociolect],
δηλαδή
-ένας τρόπος ομιλίας με λεξιλογικά, πραγματολογικά και δομικά
χαρακτηριστικά
-που χρησιμοποιείται υπό ορισμένες συνθήκες επικοινωνίας και
- είναι μέρος της γλωσσικής συνείδησης μιας κοινότητας.
• Η κοινωνική βάση της γλώσσας των νέων είναι η "παρέα", το δίκτυο
των συνομηλίκων. Κατά συνέπεια, δεν υπάρχει μια ενιαία γλώσσα
των νέων, αλλά ένα σύνολο από επιμέρους τρόπους ομιλίας με κοινές
τάσεις διαμόρφωσης και κοινά γλωσσικά στοιχεία.

2. Χαρακτηριστικά της «γλώσσας των

νέων» (1)
2.1. Το νεανικό λεξιλόγιο περιλαμβάνει τόσο
εκφράσεις χωρίς αντίστοιχο στην κοινή γλώσσα (π.χ. για τα
ιδιαίτερα ενδιαφέροντα μιας νεανικής κουλτούρας) όσο και
εκφράσεις που δηλώνουν μια ιδιαίτερη στάση (οικειότητα,
αξιολόγηση, ειρωνεία) απέναντι σε ένα γνωστό αντικείμενο
αναφοράς
[Κείμενο 1] (π.χ. ο χαρακτηρισμός η ώρα του παιδιού για το
μάθημα των αγγλικών).

νέων» (2)
Κείμενο 1: Eble, C. 1996: Slang & Sociability. In-group Language among College
Students. Τσάπελ Χιλ & Λονδίνο: The University of North Carolina Press, σελ. 49-
50 ©
…Η slang συνήθως παρέχει ένα εναλλακτικό λεξιλόγιο για πράγματα που
ήδη έχουν ένα όνομα. […]
Οι λέξεις της slang δεν έχουν ομοιόμορφη κατανομή στα σημασιολογικά
πεδία του λεξιλογίου.
Ονόματα που δεν χρησιμοποιούνται σε περιστάσεις ανεπίσημης
επικοινωνίας δεν έλκουν slang συνώνυμα, για παράδειγμα αφηρημένες έννοιες
όπως αγία τριάδα, τεχνικοί όροι όπως χρωμόσωμα, φυσικά φαινόμενα όπως
βαρύτητα και έννοιες από ειδικές περιοχές του επιστητού, όπως π.χ. το φώνημα
της γλωσσολογίας. […]
Η slang υπηρετεί τις ανθρώπινες και όχι τις επαγγελματικές εκφραστικές
ανάγκες. […]
Η slang είναι αρκετά προβλέψιμη σε ό,τι αφορά το σημασιολογικό της
εύρος, που κατά κύριο λόγο επικεντρώνεται στις κοινωνικές σχέσεις.


νέων» (3)
Η slang παρέχει στους χρήστες της γλώσσας λέξεις για χαρούμενα και
λυπητερά συναισθήματα, για την επιτυχία και την αποτυχία, για την έκφραση
συμφωνίας και διαφωνίας.
Οι αξιολογικοί όροι είναι πολυάριθμοι, καθώς οι slang λέξεις μάλλον
κρίνουν παρά ορίζουν. Το slang λεξιλόγιο δηλώνει ακραίες κρίσεις (το πολύ
καλό και το πολύ κακό) χωρίς μεγάλη αξιολογική διαβάθμιση.
Η slang σπάνια ακολουθεί τη μέση οδό. Υποτιμητικοί όροι για όσους δεν
ανήκουν στην παρέα ή κουλτούρα του ομιλητή είναι πολύ συχνοί. […] Σχεδόν
όλες οι κοινωνικές ομάδες που χρησιμοποιούν slang, ακόμη και οι φοιτήτριες,
δημιουργούν ή δανείζονται υποτιμητικές λέξεις για τη γυναίκα, παρουσιάζοντάς
την ως αντικείμενο ή ζώο.
Η slang συχνά παραβιάζει τα γλωσσικά ταμπού της γενικής κουλτούρας. Στα
αγγλικά, η περιφρόνηση των κοινωνικών συμβάσεων φαίνεται στην αφθονία
slang λέξεων για τα απόκρυφα μέρη του σώματος, τα σωματικά εκκρίματα και
το σεξ…

Ιδιαίτερα παραγωγικά
σημασιολογικά πεδία είναι
• οι κοινωνικές κατηγορίες (π.χ. φλώρος, τύπισσα),
• οι βιωματικές και κοινωνικές εμπειρίες (π.χ. ξεσαλώνω
'διασκεδάζω'),
• οι ψυχολογικές καταστάσεις (π.χ. τα πήρα στο κρανίο
'εκνευρίστηκα'),
• οι αξιολογικές (π.χ. αστέρι, σούπερ, τζάμι, χάσιμο
'πολύ καλό') και
• επιτατικές εκφράσεις (ψιλο-, χοντρο-, καρα-, με
τρέλα).

Ιδιαίτερα παραγωγικά
σημασιολογικά πεδία
 Ειδικά για την έκφραση αξιολόγησης και
επίτασης έχουν διαπιστωθεί ιδιαίτερα
συντακτικά σχήματα, στα ελληνικά π.χ. "και
γαμώ + Ονοματική Φράση" (και γαμώ τις
φάσεις 'πολύ καλή φάση').

Η νεανική επικοινωνία
Η νεανική επικοινωνία χρησιμοποιεί

πολυάριθμες στερεότυπες εκφράσεις για την
οργάνωση του διαλόγου, όπως
• χαιρετισμούς (έλα ρε, τσα γεια),
• προσφωνήσεις (ρε μεγάλε),
• φιλικές υβριστικές προσφωνήσεις (ρε μαλάκα),
• εκφράσεις συμφωνίας (Μέσα είσαι!),
• άρνησης (Ούτε με σφαίρες!),
• επιδοκιμασίας (Φοβερό! Έγραψε!),
• έναρξης μιας αφήγησης (π.χ. Άκου φάση!).
Το νεανικό λεξιλόγιο (1)

Η δημιουργία και ανανέωση του νεανικού
λεξιλογίου γίνεται με τέσσερις βασικούς
τρόπους:
α) αλλαγή σημασίας (π.χ. κόκαλο 'μεθυσμένος‘,
τζάμι ‘υπέροχο’, δε λέει ‘δεν αξίζει’, Τατιάνα
‘κουτσομπόλα’, παρέδωσα πινακίδες
‘κουράστηκα’)·
β) δανεισμός, κατά κύριο λόγο από τα αγγλικά
(π.χ. χάι ‘κεφάτος, φτιαγμένος’, χαϊχλίδογλου,
μούλιγκαν, σινταουνιάσου, πουρέϊντζερ,
κρεββατάμπλ)·
Το νεανικό λεξιλόγιο (2)
γ) επιλογές προτύπων σχηματισμού λέξεων,
[Κείμενο 2] π.χ. το επίθημα -άς για κατηγορίες
της νεανικής κουλτούρας με αγγλική βάση
(γκραφιτάς, σκινάς, μεταλάς, τσοπεράς κ.ά.) και
δ) τροποποίηση λέξεων χωρίς αλλαγή της
βασικής τους σημασίας, είτε με επιθήματα
(τσιγάρο > τσιγαριά) είτε με σύντμηση
(ματσωμένος > ματσό) είτε με μετάθεση
φθόγγων ή συλλαβών, τα λεγόμενα ποδανά
('ανάποδα', π.χ. μεναγκό 'γκόμενα').
Γλώσσα των Νέων (1)
Κείμενο 2: Iordanidou, A. & I. Androutsopoulos. 1997. Teenage slang in

Modern Greek. Στο Greek Linguistics '95. Proceedings of the 2nd
International Conference on Greek Linguistics, επιμ. G. Drachman et al.,
1ος τόμ., 267-276. Γκρατς: Neugebauer ©
…Πολλές καινούριες λέξεις της γλώσσας των νέων (ΓτΝ) σχηματίζονται με

ένα σχετικά μικρό απόθεμα παραγωγικών τύπων, που από
κοινωνιογλωσσική σκοπιά μπορούν να διακριθούν σε τρεις κατηγορίες.
[…]
Πρώτον, η ΓτΝ χρησιμοποιεί αρκετούς τύπους σχηματισμού λέξεων που

είναι ενεργοί και σε άλλες ποικιλίες της νέας ελληνικής, π.χ. -άς, -άκιας
(κλαμπάκιας), -άτος, -ιάρης, -δικο, -όνι (φοιτητόνι), -άρι (πουλητάρια ‘οι
φίλοι που σε προδίδουν’) -μένος.

Δεύτερον, βρίσκουμε ορισμένους μη πρότυπους τύπους
σχηματισμού που χρησιμοποιούνται στη ΓτΝ, αλλά και στη
λαϊκή γλώσσα και σε διάφορες αργκό. Εδώ ανήκουν:
α) τα παραγωγικά επιθήματα -όβιος και -άνος που
συνδυάζονται τόσο με ελληνικές όσο και με αγγλικές βάσεις,
π.χ. πάρτι > παρτόβιος, μπαρ > μπαρόβιος·
β) το μόρφημα -ς που χρησιμεύει σε ορισμένες
περιπτώσεις ως παραγωγικό επίθημα, π.χ. έπιπλο > έπιπλος
(οπαδός της λαϊκής μουσικής)·
γ) ορισμένες διαδικασίες μορφικής τροποποίησης, όπως
αποκοπή και μετάθεση συλλαβών.


Τρίτον, παρατηρείται η καινοτομική χρήση ορισμένων γνωστών
τύπων παραγωγής.
Μία περίπτωση είναι ο συνδυασμός ενός επιθήματος με βάσεις από
ένα επιπρόσθετο μέρος του λόγου, π.χ. το επίθημα -ιά σχηματίζει στη
ΓτΝ αφηρημένα ουσιαστικά από επίθετα και μετοχές (άνετος > ανετιά,
ψαγμένος > ψαγμενιά, χαριτωμένος > χαριτωμενιά).
Μια δεύτερη περίπτωση είναι η αλλαγή σημασιολογικής λειτουργίας
του επιθήματος, π.χ. το υποκοριστικό επίθημα -άκι χρησιμοποιείται και
σαν επίθημα παραγωγής (π.χ. πρέζα > πρεζάκι).
Τέλος, διάφορα επιθήματα μπορούν να συνδυαστούν με ασυνήθιστες
(για την κοινή γλώσσα) βάσεις όπως χαιρετισμούς και ηχομιμητικές
λέξεις, π.χ. καληνύχτα > καληνυχτάκιας (συνοδός, αλλά όχι φίλος μιας
κοπέλας) και μπλι-μπλι (ήχος ηλεκτρονικών παιχνιδιών ή ηλεκτρονικής
μουσικής) > μπλιμπλίκια (ηλεκτρονική μουσική)".

νέων» (4)
2.2.Η έρευνα της νεανικής συνομιλίας ασχολείται με φαινόμενα
της επικοινωνίας όπως π.χ.
-η γλωσσική επιθετικότητα,
-ο διάλογος νέων-ενηλίκων και
-η αλλαγή γλωσσικού κώδικα.
Μελέτες σε διάφορες χώρες δείχνουν ότι οι νέοι
χρησιμοποιούν στη διαλογική τους επικοινωνία το σύνολο των
γλωσσικών πηγών της κοινότητας όπου ζουν.
Εδώ συγκαταλέγονται καταρχήν οι γλώσσες και οι γλωσσικές
ποικιλίες του κοινωνικού περίγυρου, όπως η τοπική διάλεκτος
(έστω και αν οι νέοι δεν τη μιλούν συστηματικά) ή η γλώσσα μιας
εθνικής μειονότητας.


νέων» (5)
Ακόμη, στοιχεία από τα μέσα ενημέρωσης και

ψυχαγωγίας, π.χ. σλόγκαν από διαφημίσεις, ατάκες
από ταινίες και τραγούδια κ.ά.
Στοιχεία από τις παραπάνω πηγές

συνταιριάζονται δημιουργικά στον νεανικό διάλογο,
συγκροτώντας ένα "μωσαϊκό" που μεταβάλλεται
ανάλογα με τις επικοινωνιακές ανάγκες της στιγμής.

νέων» (6)
Υπερκείμενο
Schlobinski, P., G. Kohl & I. Ludewigt. 1993. Jugendsprache. Fiktion und
Wirklichkeit. 'Οπλαντεν: Westdeutscher Verlag, σελ. 114. ©
...Το παιχνιδιάρικο μαστόρεμα με διάφορα γλωσσικά ύφη -η αρχή του
bricolage- είναι ένα ουσιαστικό γνώρισμα της νεανικής επικοινωνίας. Η
σύνδεση διαφόρων τρόπων ομιλίας, η χρήση διαφορετικών πολιτισμικών
πηγών και η μετατροπή τους στη ροή της επικοινωνίας ανήκουν στη
δημιουργική γλωσσική χρήση των νέων. Προκειμένου να εκδιπλωθεί αυτή η
δημιουργικότητα απαιτούνται ορισμένες συνθήκες-πλαίσιο, οι οποίες
επιτρέπουν και ευνοούν μια ελεύθερη γλωσσική διαμόρφωση. 'Έτσι δεν
φαίνεται παράξενο ότι το παιχνίδι με τη γλώσσα γεννιέται και ξεδιπλώνεται
κάτω από σχετικά αδόμητες συνθήκες επικοινωνίας, όπου οι νέοι μπορούν
συχνά να αποφασίσουν οι ίδιοι για το πώς θα τις γεμίσουν και θα τις
διαμορφώσουν. Το διάλειμμα ανάμεσα στις σχολικές ώρες και οι ανεπίσημες
συναντήσεις της παρέας είναι τυπικά παραδείγματα για περιστάσεις όπου η
επιρροή θεσμών και ενηλίκων είναι μικρή. Αν μάλιστα η διάθεση των ίδιων
των νέων είναι χαλαρή και οι συμμετέχοντες γνωρίζονται μεταξύ τους, τότε
δεν υπάρχει πλέον εμπόδιο για την δημιουργική διαμόρφωση της γλώσσας...

νέων» (7)
Ο τρόπος που γίνεται αυτό, δηλαδή ποια

στοιχεία επιλέγουν οι νέοι και πώς τα
χρησιμοποιούν στην επικοινωνία τους,
αντανακλά τις πολιτισμικές επιρροές και την
κοινωνική τοποθέτηση της κάθε νεανικής
παρέας. [Κείμενο 3]

νέων» (8)
Κείμενο 3: Georgakopoulou, A. 1999. Doing youth in and through conversational narratives.
Στο Language and ideology. Selected Papers from the 6th International Pragmatics Conference,
Verschueren, J. επιμ., Antwerp: IPrA, σελ. 125-142, ©.
…Η συνεργατική στάση των συμμετεχόντων στην συγκρότηση της διήγησης συνδέεται στενά
με έναν λόγο-"μωσαϊκό" που περιλαμβάνει μια πλειάδα από φωνές και κείμενα. Αυτή η
πολυφωνία γίνεται φανερή σε συχνές αλλαγές ύφους που χαρακτηρίζονται από τα παρακάτω
γλωσσικά στοιχεία:
α) Φωνολογικά ή λεξιλογικά περάσματα στην τοπική διάλεκτο ή σε άλλες μη πρότυπες
γλωσσικές ποικιλίες, που χρησιμοποιούνται με τρόπο ειρωνικό, για να δημιουργήσουν
διάσταση ανάμεσα σε ορισμένες νοοτροπίες.


νέων» (9)
Κείμενο 3: Georgakopoulou, A. 1999. Doing youth in and through conversational narratives.
Στο Language and ideology. Selected Papers from the 6th International Pragmatics Conference,
Verschueren, J. επιμ., Antwerp: IPrA, σελ. 125-142, ©.
β) Πέρασμα σε επίσημες γλωσσικές ποικιλίες και σε απομιμήσεις καθαρεύουσας. Παρόμοιες
αλλαγές ύφους, που αποτελούν γενικότερα πηγή χιούμορ στην προσωπική επικοινωνία των Ελλήνων,
οφείλουν την εκφραστική τους ισχύ στο γεγονός ότι η χρήση τους δεν αρμόζει στις περιστάσεις
επικοινωνίας. Συνεπώς προσφέρονται για την δημιουργία μιας ειρωνικής απόστασης ανάμεσα στον
αφηγητή και τις φωνές της αφήγησης στις οποίες αποδίδεται η "καθαρεύουσα".
γ) Διακειμενικές αναφορές σε δημοφιλή είδη κειμένου (π.χ. τηλεοπτικά διαφημιστικά, τραγούδια,
κείμενα από περιοδικά, αστεία, κτλ.) καθώς και σε κείμενα της ίδιας της παρέας, όπως π.χ. παλιότερες
αφηγήσεις και ποιήματα καταγραμμένα στο κοινό ημερολόγιο της παρέας. Οι αναφορές αυτές συχνά
είναι σύντομες, π.χ. μια ατάκα ή ένα παράθεμα, για παράδειγμα η επαναλαμβανόμενη φράση Μίλα
του ρε, μίλα του. Αυτά τα κείμενα ανήκουν στο κοινό απόθεμα γνώσης ολόκληρης της παρέας και
αποτελούν γλωσσικό και συμβολικό "κεφάλαιο" για την ομάδα. Συνεπώς χρησιμοποιούνται ως
"προκατασκευασμένες" αξιολογήσεις που προσδίνουν κύρος στο επιχείρημα ή στην στάση της
αφηγήτριας…

νέων» (10)
1 Προφορική κοινή
Έχασες στο τσακ το τελευταίο τρένο και το επόμενο περνάει στις 5.30΄ το πρωί;
2 Λαϊκή (μάγκικη)
Φιλαράκι, μη την ψάχνεις (…) Ανέβα στη Δημοτική Καθαριότητα, για να τη βγάλεις καθαρή.
3 Κοινωνιόλεκτος των μηχανόβιων
Σανιδώστε το για απίθανα δώρα και άλλες μεγάλες εκπλήξεις!
4 Κοινωνιόλεκτος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης
-Νόστιμος!
-Δεν είναι;
-Και πού τον γνώρισες;
-Στο Facebook.
-Στο Facebook! Αα! Να προσέχεις, κόρη μου! Να μην απογοητευθείς. Άκου και μένα που ξέρω πέντε
πράγματα. Ας πούμε. Έχετε mutual friends; Σε ποια groups είναι μέλος; Σε ποια post κάνει like; Και το
βασικότερο! Τα religious use του. Είναι
Χριστιανός Ορθόδοξος; (…)
5 Τεχνική διάλεκτος του διαδικτύου
-Ας μας αφήσουν ήσυχους, ΟΚ; Delete στους μεγάλους! Delete ξερό!
6 Αργκό με στοιχεία της αγγλικής (video game)
-Δε σε χάλασε! Owned!
(Voice over) Respect
-Who’s your daddy!
(Voice over) (…)


νέων» (11)
2.3.Συστηματικές διαφορές μεταξύ νέων και ενήλικων ομιλητών μιας
κοινότητας έχουν μελετηθεί με τις στατιστικές μεθόδους της
κοινωνιογλωσσολογίας.
Εξετάζεται η αναλογία πρότυπης και μη πρότυπης γλώσσας (διαλέκτου, λαϊκής
γλώσσας) κυρίως στη φωνολογία και σε μικρότερο βαθμό στη μορφολογία, τη
σύνταξη και τους συνομιλιακούς δείκτες.
Έχει διαπιστωθεί ότι οι νέοι ομιλητές χρησιμοποιούν στοιχεία μη πρότυπης
γλώσσας συχνότερα από ό,τι ενήλικοι ομιλητές.
Η διαφορά αυτή ερμηνεύεται:
είτε ως ένδειξη γλωσσικής αλλαγής, όταν καινοτομικά φαινόμενα
εμφανίζονται συχνότερα στην ομιλία των νέων,
είτε ως φαινόμενο "ηλικιακής διαβάθμισης", όταν στιγματισμένα φαινόμενα
είναι συχνότερα στη νεότητα απ' ό,τι στην ενήλικη ζωή. [Κείμενο 4]

νέων» (12)
Κείμενο 4: Romaine, S. 1984. The Language of Children and Adolescents,
Oxford, Blackwell, σελ. 104-105 ©.
…Η προσωπική βιογραφία περιλαμβάνει τρόπους συμπεριφοράς που
θεωρούνται κατάλληλοι για κάθε στάδιο ζωής. Όλοι μας συνηθίζουμε να
κρίνουμε, περισσότερο ή λιγότερο συνειδητά, τους ανθρώπους με βάση την
εμφάνισή και τη συμπεριφορά τους. Η ομιλία είναι μόνο ένα από τα διάφορα
στοιχεία της συμπεριφοράς που υπόκεινται σε ηλικιακή διαβάθμιση. Ορισμένοι
πολιτισμοί διαθέτουν πολύπλοκες τελετουργίες μύησης που σημαδεύουν την
είσοδο ενός ατόμου σε ένα νέο στάδιο ζωής ή τη μετάβαση από ένα στάδιο στο
επόμενο. Στις περισσότερες βιομηχανικές κοινωνίες δεν υπάρχουν τέτοιες
τελετουργίες. Ωστόσο, κάποιος που δεν ντύνεται όπως "αρμόζει" στην ηλικία του
θεωρείται γελοίος, το ίδιο και ένας ενήλικος που προσπαθεί να χρησιμοποιήσει
τη νεανική γλώσσα της νέας γενιάς...


νέων» (13)
Κείμενο 4: Romaine, S. 1984. The Language of Children and Adolescents,
Oxford, Blackwell, σελ. 104-105 ©.
…Μιλώντας λοιπόν για γλωσσικούς τύπους ηλικιακής διαβάθμισης, εννοώ την
χαρακτηριστική γλωσσική συμπεριφορά που είναι ταιριαστή σε και τυπική για
διάφορα στάδια ζωής. Μία από τις πιο συνηθισμένες γλωσσικές διαφορές
ανάμεσα σε ηλικιακές ομάδες είναι η "νεανική αργκό". Πρόκειται για μία πολύ
επιφανειακή διαφορά, που ωστόσο επαρκεί για να διακρίνει ηλικιακές ομάδες.
[…] Η χρήση ενός ειδικού λεξιλογίου στα πλαίσια μίας κοινωνικής (ηλικιακής ή και
επαγγελματικής) ομάδας πληροί μία βασική λειτουργία: δείχνει συμμετοχή στην
ομάδα και διευκολύνει την επικοινωνία ανάμεσα σε ανθρώπους με κοινά
ενδιαφέροντα. […] Επιπλέον, πολυάριθμες κοινωνιογλωσσικές έρευνες έχουν
καταδείξει συσχετισμούς ανάμεσα στην ηλικία και σε φωνολογικά ή γραμματικά
στοιχεία. […] Σε γενικές γραμμές, φαίνεται ότι η χρήση κοινωνικά
στιγματισμένων γλωσσικών στοιχείων φτάνει στο αποκορύφωμά της κατά την
εφηβεία."

3. Κοινωνικά χαρακτηριστικά (1)
• Προϋποθέσεις για να αναπτυχθεί μια νεανική γλώσσα είναι:
α) η κοινωνικά θεσμοποιημένη κατηγορία της νεότητας, και
β) κάποια μορφή νεανικής κουλτούρας και "αυτόνομης" νεανικής επικοινωνίας.
• Οι περισσότερες έρευνες περιορίζουν την κατηγορία της νεότητας στην εφηβική

ηλικία (12-18 ετών), άλλες συμπεριλαμβάνουν και τη μετεφηβική ηλικία (έως 25 ή 30
ετών).
• Ιστορικά, μορφές νεανικής γλώσσας υπήρχαν ήδη σε προηγούμενους αιώνες.
[Κείμενο 5]
Ωστόσο, η γλώσσα των νέων έγινε μαζικό φαινόμενο από τα μεταπολεμικά χρόνια και
ιδιαίτερα κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Αυτό ανάγεται στην αυξανόμενη
οικονομική και πολιτισμική ανεξαρτησία των νέων στις σύγχρονες κοινωνίες, αλλά
και στην κοινή επιρροή από νεανικές κουλτούρες αγγλοαμερικανικής προέλευσης.


Κείμενο 5: Eble, C. 1996. Slang & Sociability. In-group Language among College
Students.Τσάπελ Χιλ & Λονδίνο: The University of North Carolina Press, σελ. 38 ©
Πριν από τον 20ό αιώνα, στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν υπήρχε νεανική κουλτούρα
ξέχωρη από το σχολείο. Συνεπώς ό,τι δείγμα νεανικής αργκό έχει καταγραφεί,
είναι σχεδόν αποκλειστικά μαθητική και κολεγιακή αργκό. Παρόλο, λοιπόν, που η
μαθητική αργκό του 19ου αιώνα δεν μπορεί να θεωρηθεί αντιπροσωπευτική για
το σύνολο της νεανικής αργκό της περιόδου αυτής, μας παρέχει τα καλύτερα
διαθέσιμα παραδείγματα για τις γλωσσικές πρακτικές των νέων του περασμένου
αιώνα. […] Συλλογές μαθητικής αργκό του 19ου αιώνα δείχνουν πώς η γλωσσική
δημιουργικότητα τίθεται στην υπηρεσία της καθημερινής αγορίστικης ζωής.
Συλλογές από διάφορα σχολεία περιλαμβάνουν συνώνυμα για την παραμέληση
των σχολικών υποχρεώσεων, για κοινωνικά αποτυχημένους μαθητές, για το ποτό
και τα σπορ, για κορίτσια, αποχωρητήρια και έλλειψη χρημάτων…

Κείμενο 5: Eble, C. 1996. Slang & Sociability. In-group Language among College
Students.Τσάπελ Χιλ & Λονδίνο: The University of North Carolina Press, σελ. 38 ©
…Πρόκειται για σημασιολογικές κατηγορίες που είναι ακόμη παραγωγικές στη
γλώσσα των Αμερικανών μαθητών. Από άλλες σκοπιές, όμως, οι αργκό του 1890
και του 1990 δεν είναι συγκρίσιμες. Οι λέξεις και εκφράσεις του 1890 δείχνουν
μια εσωστρεφή ομάδα χωρίς ενδιαφέρον για μια ευρύτερη κοινωνική σκηνή ή
νεανική κουλτούρα. Πριν το 1900 η μαθητική αργκό δεν αναφερόταν ούτε στη
μουσική ούτε σε μόδες. Τέτοιες αναφορές στη λαϊκή κουλτούρα έρχονται μόνο
κατά τον 20ο αιώνα".

Γιατί οι νέοι αναπτύσσουν δικούς τους

τρόπους έκφρασης; Οι εξηγήσεις της
βιβλιογραφίας συνδυάζουν τρεις
παράγοντες.

Κοινωνιολογικά
Κοινωνιολογικά κάθε ηλικία έχει ιδιαίτερα γλωσσικά
χαρακτηριστικά που συναρτώνται με τυπικές συνθήκες
επικοινωνίας. Τα κοινωνικά δίκτυα των νέων είναι στενότερα
από αυτά των ενηλίκων, γεγονός που εντείνει την πίεση
γλωσσικής συμμόρφωσης με την παρέα.
Ακόμη, οι συμβάσεις γλωσσικής ευγένειας και απόστασης
που απαιτούνται στην ενήλικη ζωή δεν έχουν αναπτυχθεί ακόμη
πλήρως κατά την εφηβεία. Έτσι εξηγείται το ότι η συχνότητα μη
πρότυπης γλώσσας είναι μεγαλύτερη στη νεότητα από ό,τι στην
ενήλικη ζωή.

Ψυχολογικά
Ψυχολογικά, κατά τη νεανική ηλικία διαμορφώνεται η
προσωπική και κοινωνική ταυτότητα.
Η απόρριψη κατεστημένων τρόπων συμπεριφοράς και ο
πειραματισμός με εναλλακτικά μοντέλα, τάσεις που γενικότερα
χαρακτηρίζουν την εφηβεία, εκφράζονται και γλωσσικά.
Με την ιδιαίτερη γλώσσα τους, οι νέοι συμβολίζουν ότι ανήκουν
σε μια ηλικία με δικά της ενδιαφέροντα και αξίες, που διαφέρει
τόσο από τα παιδικά όσο και από τα ενήλικα χρόνια.

Επικοινωνιακά
Επικοινωνιακά, λειτουργίες της γλώσσας όπως

-η εκφραστικότητα,
-η πρωτοτυπία και
-το γλωσσικό παιχνίδι
ίσως είναι ισχυρότερες στη νεανική ηλικία απ'
ό,τι στη μετέπειτα ζωή.

Διαφορές της νεανικής γλώσσας σε σχέση με τον τόπο διαβίωσης, την

κοινωνική προέλευση και το φύλο των νέων έχουν μελετηθεί για τις
αναλογίες πρότυπης και μη πρότυπης γλώσσας (βλ. παραπάνω 2.3).
Σε ό,τι αφορά το νεανικό λεξιλόγιο, η μέχρι τώρα έρευνα δεν επιτρέπει

γενικεύσεις. Φαίνεται πάντως ότι η χρήση υβριστικού λεξιλογίου και
υβριστικών προσφωνήσεων είναι συχνότερη ανάμεσα σε αγόρια.
Σαφέστερη είναι η σχέση της γλωσσικής έκφρασης με τη συμμετοχή σε

μια νεανική κουλτούρα. Οι νεανικές "σκηνές" που συγκροτούνται γύρω
από μουσικά στιλ (π.χ. punk, metal, hip-hop) χαρακτηρίζονται από
ιδιαίτερα λεξιλόγια και τρόπους συνομιλίας που διαμορφώνονται υπό
την επιρροή αγγλόφωνων νεανικών μέσων.

Σε ό,τι αφορά τις περιστάσεις επικοινωνίας, [Κείμενο 6] τα
διάφορα στοιχεία της νεανικής γλώσσας χρησιμοποιούνται
συστηματικά μόνο στο πλαίσιο της ομάδας συνομηλίκων, τόσο
ιδιωτικά όσο και στα διάφορα νεανικά στέκια. Τούτο σημαίνει
ότι η γλωσσική συμπεριφορά των νέων είναι διαφορετική π.χ.
στην αυλή του σχολείου από ό,τι μέσα στην τάξη.
Στοιχεία νεανικής γλώσσας εμφανίζονται επίσης στα διάφορα

νεανικά μέσα ενημέρωσης και ψυχαγωγίας (νεανικά περιοδικά,
νεανικό ραδιόφωνο, στίχοι τραγουδιών κλπ.).


Κείμενο 6: Androutsopoulos, J. K. 1998. Deutsche Jugendsprache:
Untersuchungen zu ihren Strukturen und Funktionen, Frankfurt a.M., Peter Lang, σελ.
45-47 ©
…Η ερευνητική βιβλιογραφία παρέχει πότε σκόρπιες ενδείξεις, πότε βάσιμα
ευρήματα πάνω στις απαραίτητες συνθήκες επικοινωνίας για τη χρήση μιας
ιδιαίτερης νεανικής γλώσσας. Η γενική εικόνα είναι ότι η ιδιαίτερη γλώσσα
ενεργοποιείται μόνο στα πλαίσια της παρέας. Η χρήση της ΓτΝ προϋποθέτει λοιπόν
συνομηλικότητα και συμμετρική κοινωνική σχέση ανάμεσα στους
επικοινωνούντες. […] Οι Schlobinski, Kohl και Ludewigt (1993) παρουσιάζουν την
περιγραφή των περιστάσεων χρήσης ενός παρεΐστικου στιλ ομιλίας ως ένα από τα
σημαντικότερα αποτελέσματα της έρευνάς τους. Διατυπώνουν τρεις παράγοντες με
τις ακόλουθες παραμέτρους:
α) βαθμός οικειότητας της παρέας·
β) βαθμός δόμησης της περίστασης·
γ) βαθμός συναισθηματικής ατμόσφαιρας.

45-47 ©
Έτσι, μια υψηλή οικειότητα, μια μη οργανωμένη περίσταση και μια ζωντανή
ατμόσφαιρα αποτελούν τις ιδανικές συνθήκες για την εμφάνιση δημιουργικών
τρόπων ομιλίας και γλωσσικών παιχνιδιών. […] Ο Γερμανός ερευνητής J. Schwitalla
(1994) ασχολείται εκτενώς με τις περιστάσεις στις οποίες εμφανίζονται τρόποι
ομιλίας χαρακτηριστικοί για μια νεανική παρέα. Τονίζει την σημασία της μη
οργανωμένης περίστασης, διακρίνει συγκεκριμένα γλωσσικά συμβάντα και τύπους
διαλόγου, και θεωρεί τον αριθμό των συνομιλητών ως σημαντικό παράγοντα.

4. Γλωσσική αλλαγή (1)

• Η εξέλιξη της νεανικής γλώσσας δείχνει αντίρροπες τάσεις.
• Μια τάση προς ανομοιογένεια οφείλεται στα επικοινωνιακά κίνητρα του γλωσσικού
πειραματισμού και της εκφραστικής πρωτοτυπίας (βλ. παραπάνω 3). Οι παραγωγικές
κατηγορίες του λεξιλογίου και οι στερεότυπες εκφράσεις (βλ. παραπάνω 2.1)
ανανεώνονται με ταχείς ρυθμούς σε κάθε νεανική παρέα ξεχωριστά.
• Μια αντίρροπη τάση προς ομοιογένεια δημιουργούν τα πολιτισμικά και γλωσσικά πρότυπα
που διαδίδονται από νεανικά μέσα ενημέρωσης και ψυχαγωγίας. Έτσι π.χ. η πολιτισμική
ταυτότητα των νεανικών μουσικών "σκηνών" συμβολίζεται γλωσσικά με τον αγγλόφωνο-
διεθνή τους προσανατολισμό. [Κείμενο 7] Ταυτόχρονα, στοιχεία της νεανικής γλώσσας
περνούν στην κοινή γλώσσα [Κείμενο 8] ως σύμβολα νεανικότητας.
Οι νέοι διατηρούν ορισμένες εκφράσεις τους στην ενήλικη ζωή,

οι γονείς χρησιμοποιούν ένα μέρος από το επίκαιρο λεξιλόγιο των παιδιών τους, ενώ
τα ΜΜΕ προβάλλουν δείγματα νεανικής γλώσσας, π.χ. στη διαφήμιση.
Ωστόσο, η διάδοση του νεανικού λεξιλογίου δεν έχει εξηγηθεί ακόμη ικανοποιητικά.

578-581 ©
…Αν δει κανείς τα γλωσσικά δάνεια ως μέρος ενός "εισαγόμενου" πολιτισμικού
ρεύματος, τότε η κοινωνική-συμβολική αξία των γλωσσικών δάνειων εντάσσεται σε
μια εισαγόμενη κουλτούρα. Αν δεχτούμε ότι οι νεανικές κουλτούρες λειτουργούν
ως πολιτισμικά πρότυπα και ταυτόχρονα ως σημεία διαφοροποίησης από άλλες
κοινωνικές και ηλικιακές ομάδες, τότε και οι αγγλισμοί της νεανικής γλώσσας θα
πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο: ως γνωρίσματα ειδικών
ενδιαφερόντων και τρόπων ζωής από τη μια μεριά, και ως μέσα για τη γλωσσική
διαφοροποίηση μιας ομάδας από την άλλη. Η διαφοροποίηση μέσω αγγλισμών
είναι αποτελεσματική απέναντι σε ενήλικες με περιορισμένες γνώσεις της αγγλικής
γλώσσας, το ίδιο όμως και απέναντι σε συνομηλίκους, στον βαθμό που η
διαφοροποίηση δεν ανάγεται στη γνώση της ξένης γλώσσας, αλλά στη γνώση των
πολιτισμικών στοιχείων που δηλώνονται με την ξένη γλώσσα. […] Ένα μεγάλο μέρος
των αγγλικών στοιχείων στη ΓτΝ δεν κατακτάται μέσα από το μάθημα των αγγλικών
στο σχολείο ούτε με την ανάγνωση αγγλικών εφημερίδων. Αντίθετα, οι πηγές του
είναι τα διάφορα μέσα της νεανικής κουλτούρας: video-clips, μουσικά περιοδικά,
συνοδευτικά φυλλάδια δίσκων κ.ά. […]


578-581 ©
Τα αγγλικά στοιχεία που κατακτώνται με αυτό τον τρόπο χαρακτηρίζονται από
επικαιρότητα: Νεολογισμοί της καθομιλουμένης αγγλικής καθώς και διαφόρων
αγγλικών αργκό αναπαράγονται σε γερμανικά νεανικά κείμενα προτού καν
καταγραφούν σε αγγλικά λεξικά. Αυτή η μη θεσμοποιημένη κατάκτηση παίζει,
εξάλλου, αποφασιστικό ρόλο στην περιορισμένη διάδοση των δανείων αυτών στην
κοινωνία-δέκτη. Αγγλισμοί που προέρχονται από ειδικές πολιτισμικές πηγές
διαδίδονται μεν σε ολόκληρη την επικράτεια, αλλά μόνο στα πλαίσια ειδικών
κοινωνικών ομάδων και σκηνών. Κάθε νεανική σκηνή δανείζεται τις λέξεις και
εκφράσεις που χρησιμοποιούνται στα μέσα της ίδιας κουλτούρας στον αγγλόφωνο
χώρο. […] Ο δανεισμός αργκοτικών αγγλισμών αντικατοπτρίζει μια προσέγγιση
βιωματικών εμπειριών σε διεθνές επίπεδο: Συγκρίσιμες νεανικές ομάδες σε
διάφορες χώρες βασίζονται στις ίδιες πολιτισμικές πηγές. Καθώς τα "ήθη και έθιμα"
μιας νεανικής κουλτούρας (στον χορό, στον τρόπο ντυσίματος, στην κοινωνική
τοποθέτηση κλπ.) ισχύουν ανεξάρτητα από την κάθε χώρα, η νεανική πολιτισμική
γνώση εκφράζεται σε διάφορες γλώσσες με τα ίδια διεθνή δάνεια…

Κείμενο 8: Kotsinas, U.-B. 1997. Young people's language. Norm, variation and
language change. Στο Stockholm Studies in Modern Philology, N.S. 11, 109-132.
Stockholm: Almqvist & Wiksell, σελ. 128-129, ©
…Μια γλωσσική καινοτομία που παράγεται στη ροή της ομιλίας, είτε στ' αστεία είτε ως
δήλωση αντίθεσης σε κοινωνικές νόρμες, μπορεί να εμφανιστεί μία και μόνη φορά και
στη συνέχεια να εξαφανιστεί (1ο στάδιο).
Μπορεί όμως να αναπαραχθεί από τους ίδιους ή διαφορετικούς ομιλητές, στην ίδια ή σε
μια διαφορετική παρέα, ως αποτέλεσμα παρόμοιων περιστάσεων. Αν η καινοτομία
επαναληφθεί συνειδητά, π.χ. από μέλη της ίδιας παρέας, μπορεί να γίνει μέρος του
ειδικού κώδικα επικοινωνίας αυτής της παρέας και σταδιακά να λειτουργήσει ως σινιάλο
οικειότητας και πίστης προς την παρέα (2ο στάδιο).
Αν ένα γλωσσικό στοιχείο χρησιμοποιηθεί με αυτό τον τρόπο για κάμποσο καιρό, η
νεωτεριστική του αξία συνήθως χάνεται. Τότε αυτή η λέξη (ή φωνολογική εναλλακτική
κτλ.) είτε εξαφανίζεται και αντικαθίσταται από μια καινούρια λέξη -πράγμα που συχνά
συμβαίνει με λέξεις της slang- είτε διαδίδεται σε άλλες νεανικές παρέες που πιθανόν να
την υιοθετήσουν είτε για τη νεωτεριστική της αξία είτε χάρη του κύρους που
απολαμβάνει η παρέα που πρωτοκαθιέρωσε τη λέξη. Όπως και παραπάνω, η καινοτομία
είτε θα εξαφανιστεί μετά από λίγο καιρό είτε θα συνδεθεί σταδιακά με ορισμένες
κοινωνικές ταυτότητες, π.χ. την τοπική, εθνική ή σεξουαλική ταυτότητα της παρέας που
χρησιμοποιεί τη γλωσσική καινοτομία (3ο στάδιο).


Κείμενο 8: Kotsinas, U.-B. 1997. Young people's language. Norm, variation and language
change. Στο Stockholm Studies in Modern Philology, N.S. 11, 109-132. Stockholm: Almqvist &
Wiksell, σελ. 128-129, ©
Στη συνέχεια, η καινοτομία μπορεί να περάσει και σε νέες παρέες, και αν διαδοθεί πλατιά ίσως
γίνει σημάδι της νεανικής γλώσσας γενικότερα, έτσι ώστε η χρήση της να σημαδεύει αντίθεση
προς ενήλικες συμβάσεις και ταυτότητες (4ο στάδιο).
Υπάρχουν λέξεις που παραμένουν στη γλώσσα των νέων για πολλές γενεές. Σιγά-σιγά, όμως, η
αρχική νεωτεριστική αξία και εικονοκλαστική εκφραστικότητα της λέξης προφανώς μειώνεται ή
χάνεται εντελώς, και η εναλλακτική μπορεί να εξαφανιστεί.
Όσο η εναλλακτική χρησιμοποιείται κυρίως από νέους, συνήθως στιγματίζεται ως "κακή
προφορά", "απρόσεχτη ομιλία" κλπ. Καμιά φορά όμως η εναλλακτική ακολουθεί τους ομιλητές
στην ενήλικη ζωή τους και γίνεται μέρος της ενήλικης γλώσσας τους (5ο στάδιο).
Ένας άλλος τρόπος εισόδου στην ενήλικη γλώσσα είναι η μίμηση από ενηλίκους λόγω της
νεωτεριστικής αξίας που έχει η λέξη γι' αυτούς. Αν η εναλλακτική υιοθετηθεί από ενήλικες,
μπορεί να καταχωρηθεί σε κάποια τοπική ή κοινωνική διάλεκτο με χαμηλό ή υψηλό κύρος,
ανάλογα με την ομάδα στην οποία ανήκουν οι χρήστες της. […] Τέλος, η νέα εναλλακτική ίσως
χάσει σταδιακά την υφολογική συνδήλωση της "κακής γλώσσας" και περάσει στην κοινή πρότυπη
γλώσσα (6ο στάδιο).
Είναι γεγονός ότι πολλές slang λέξεις περνούν στην κοινή γλώσσα και γίνονται μάλιστα δεκτές
και στη γραπτή γλώσσα, αφότου η εκφραστική τους συνδήλωση χαθεί ως αποτέλεσμα συχνής
χρήσης και οι ομιλητές δεν γνωρίζουν πλέον την αρχική σημασία της λέξης. Οι αγγλικές λέξεις
foolish και idiotic είναι παραδείγματα για την εξέλιξη αυτή…

5. Γλωσσικές στάσεις (1)
• Η γλώσσα των νέων αποτελεί αντικείμενο

συζήτησης και αξιολόγησης τόσο στην
προφορική επικοινωνία όσο και στα μέσα
ενημέρωσης. Νέοι και ενήλικοι ομιλητές
αξιολογούν τη γλώσσα των νέων με διαφορετικό
τρόπο. [Κείμενο 9]


Κείμενο 9: Schlobinski, P., Kohl, G. & I. Ludewigt 1993. Jugendsprache. Fiktion
und Wirklichkeit. Opladen: Westdeutscher Verlag, σελ. 204-205.©
Οι αναλύσεις των συνεντεύξεων για τις γλωσσικές στάσεις δείχνουν ένα
διαφοροποιημένο επίπεδο σκέψης των νέων σε ό,τι αφορά το γλωσσικό τους
στιλ και αυτό των ενηλίκων. Οι νέοι με τους οποίους μιλήσαμε αναφέρθηκαν σε
γλωσσικά γνωρίσματα όχι μόνο του δικού τους τρόπου έκφρασης, αλλά και
αυτού των γονιών και δασκάλων, και αναλογίστηκαν τη γλωσσική τους
συμπεριφορά σε σχέση με την περίσταση της επικοινωνίας και τον συνομιλητή
τους.
Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι οι ίδιοι οι νέοι θεωρούν τη γλώσσα των νέων
ναι μεν ως έναν αυτονόητο τρόπο έκφρασης της νεανικής ομάδας, αλλά όχι
ως το μοναδικό γλωσσικό μέσο επικοινωνίας. Η γλώσσα των νέων φανερώνεται
σε ορισμένες εκφράσεις και σχήματα λόγου που χρησιμοποιούνται στην ομάδα
των συνομηλίκων: ορισμένα συνομιλιακά και ενισχυτικά (επιτατικά) μόρια,
αγγλισμούς, νέους σχηματισμούς ή μεταλλαγές λέξεων. Το νεανικό στιλ ομιλίας
σπάνια χρησιμοποιείται ρητά ως μέσο διαφοροποίησης από τους ενηλίκους.
Αντίθετα, οι νέοι εκμεταλλεύονται τις δυνατότητες που τους παρέχονται για
δημιουργική γλωσσική χρήση και γλωσσικό πειραματισμό. […]

Κείμενο 9: Schlobinski, P., Kohl, G. & I. Ludewigt 1993. Jugendsprache. Fiktion
und Wirklichkeit. Opladen: Westdeutscher Verlag, σελ. 204-205.©
Η εικόνα που έχουν οι ερωτηθέντες μαθητές για την γλώσσα των ενηλίκων
είναι πλατιά. Οι κρίσεις εκτείνονται από εκτιμήσεις αποδοχής όπως εντάξει και
μια χαρά έως την αρνητική στάση, π.χ. ακατανόητη και βαρετή. Πολλοί μαθητές
προσάπτουν στη γλώσσα των μεγάλων ιδιότητες όπως κανονική, ευγενική και
σωστή, καθορίζοντάς την έτσι ως την κανονική γλώσσα της ευρύτερης
κοινωνίας. Ωστόσο οι περισσότεροι μαθητές δυσκολεύτηκαν να δώσουν μια
ακριβέστερη περιγραφή. Καθώς συνδέουν τη γλώσσα των ενηλίκων με
συγκεκριμένα γνωστά τους πρόσωπα, μερικοί νέοι διακρίνουν τόσες ενήλικες
γλώσσες όσοι και οι ενήλικοι που γνωρίζουν. Ακόμη και μέσα στην ίδια
οικογένεια χρησιμοποιούνται διάφορα στιλ ομιλίας. Οι συνομιλητές μας
αναφέρονται σε μητέρες που χρησιμοποιούν "πότε-πότε" νεανικές εκφράσεις,
ενώ ο πατέρας περιγράφεται ως ο "παλιομοδίτης" που "δεν βάζει τέτοια λόγια
στο στόμα του". Έτσι δεν ξενίζει το ότι μερικοί νέοι δεν διαπιστώνουν και τόσο
μεγάλες διαφορές ανάμεσα στη δική τους γλώσσα και αυτή των ενηλίκων…


Η στάση των ενηλίκων είναι συχνά επικριτική και
διορθωτική.
Γονείς και δάσκαλοι αντιδρούν ιδιαίτερα αρνητικά
απέναντι στο υβριστικό και βωμολοχικό λεξιλόγιο, χωρίς ίσως
να αντιλαμβάνονται ότι
το λεξιλόγιο αυτό έχει συγκεκριμένες (διαπροσωπικές,
αξιολογικές) λειτουργίες και ότι
η συχνότητά του μειώνεται με την είσοδο στην ενήλικη ζωή.

Οι νέοι προσάπτουν στη γλώσσα τους αξίες
θετικές όπως π.χ.
ευθύτητα,
αλληλεγγύη,
ταύτιση με μια νεανική κουλτούρα.


Στα μέσα ενημέρωσης, η στάση απέναντι στη νεανική γλώσσα
[Κείμενο 10] κυμαίνεται ανάμεσα στην αποδοχή ("γλωσσική
δημιουργικότητα") και τον στιγματισμό ("γλωσσική πενία").
Στην Ελλάδα, ο ημερήσιος και περιοδικός τύπος προβάλλει κατά

κανόνα μια στρεβλωμένη εικόνα του νεανικού λεξιλογίου,
παρουσιάζει τη γλώσσα των νέων ως κάτι "ακατανόητο" και την
αξιολογεί με στερεότυπα (π.χ. συρρίκνωση του νεανικού
λεξιλογίου σε "150 λέξεις") που δεν έχουν επιστημονική βάση.
Ένα τέτοιο στερεότυπο είναι η μη αναγνώριση του γεγονότος ότι
οι κοινωνικές ομάδες αναπτύσσουν ένα ιδιαίτερο είδος λόγου
που εξυπηρετεί την εσωτερική επικοινωνία της ομάδας, αλλά
ταυτόχρονα ορίζει και την ταυτότητά της.

Κείμενο 10: Iordanidou, A. & J. K. Androutsopoulos 1998. Medieneinstellungen zur Jugendsprache:
Printmedien in Griechenland. Στο Androutsopoulos, J. K. & A. Scholz επιμ., Jugendsprache - langue des
jeunes - youth language. Frankfurt a.M: Peter Lang, 305-325. (Ελληνική δημοσίευση: Πήρανε τη
γλώσσα στο …κρανίο: στάσεις των ΜΜΕ απέναντι στη γλώσσα των νέων. Στο Ελληνική Γλωσσολογία
'97, Πρακτικά του Γ' Διεθνούς Γλωσσολογικού Συνεδρίου για την Ελληνική Γλώσσα, 586-595. Αθήνα:
Ελληνικά Γράμματα, 1999), ©.
…Πολύ καθαρή είναι στο υλικό μας η αντίθεση ανάμεσα σε μέσα γενικού κοινού (δηλ. καθημερινές
εφημερίδες και περιοδικά όπως π.χ. Γυναίκα) και μέσα κυρίως νεανικού κοινού, δηλ. περιοδικά όπως
ΚΛΙΚ και ΜΑΧ.
Τα μέσα γενικού κοινού παρουσιάζουν τη ΓτΝ σαν κάτι ξένο, εξωτικό και ακατανόητο.
Αντίθετα, τα νεανικά περιοδικά υιοθετούν την οπτική γωνία του κοινού τους. Η διαφορά αυτή
φαίνεται τόσο σε ρεπορτάζ εφημερίδων όσο και στα κείμενα που συνοδεύουν γλωσσάρια νεανικής
γλώσσας σε εφημερίδες και περιοδικά.
Σε ένα ρεπορτάζ εφημερίδας, οι νέοι τονίζουν πως οι εκφράσεις τους είναι ακατανόητες για τους
γονείς: Όταν είχα πει για πρώτη φορά στους γονείς μου "τα έχω πάρει στο κρανίο" νόμιζαν ότι είχα
πάθει κάτι κακό. Πού να ήξεραν ότι σημαίνει είμαι νευριασμένη… Μια δεύτερη εφημερίδα παραθέτει
σαν δείγμα της ΓτΝ ένα νεανικό "άγνωστο κείμενο", που συνοδεύεται από ένα γλωσσάρι απαραίτητο
για την "αποκρυπτογράφηση". Μια τρίτη εφημερίδα παραθέτει ένα νεανικό διάλογο και στη συνέχεια
σχολιάζει: Οι νέοι μιλούν σήμερα με τη δική τους γλώσσα. Μια γλώσσα που δεν την έχουν διδαχτεί
από τα σχολικά τους βιβλία ούτε και από τους καθηγητές τους. Για να την κατανοήσει κάποιος, όμως,
χρειάζεται… λεξικό. Η ίδια εφημερίδα έχει λίγο παρακάτω μια λίστα με λέξεις και εκφράσεις που
τιτλοφορείται Λεξικό για να μπορείτε να συνεννοηθείτε.


Αυτή την υποτιθέμενη ανάγκη των ενήλικων αναγνωστών για "αποκρυπτογράφηση"
καλούνται προφανώς να συνδράμουν τα γλωσσάρια των περιοδικών γενικού τύπου, καθώς ο
ρητός τους στόχος είναι η "βοήθεια στην επικοινωνία". Με τίτλους όπως Πώς μιλούν οι νέοι
ή Οδηγός για μητέρες, τα γλωσσάρια αυτά αυτοπαρουσιάζονται σαν βοήθημα στην
κατανόηση των νέων που μιλούν τη δική μας γλώσσα με το δικό τους τρόπο, όπως γράφει
ένας Ταχυδρόμος του 1993.
Όταν τα νεανικά περιοδικά παρουσιάζουν γλωσσάρια της νεανικής γλώσσας, δεν κάνουν
λόγο για προβλήματα κατανόησης του αναγνώστη. Αντίθετα, ο στόχος τους είναι να
παραθέσουν επίκαιρα δείγματα από μια γλώσσα ετερόκλητη και ζωντανή, όπως λέει ένα
ΚΛΙΚ του 1990. Τα νεανικά περιοδικά χαιρετίζουν τη γλωσσική δημιουργικότητα -Οι νέοι
άνθρωποι καταφέρνουν να δίνουν ζωή σε μια από τις πιο παλιές γλώσσες του κόσμου -και
παίρνουν θέση ενάντια σε καθαριστικές αντιλήψεις. Ένα ΜΑΧ αναρωτιέται: Και γιατί
παρακαλώ η γλώσσα της Ακαδημίας Αθηνών είναι καλύτερη από τη γλώσσα του δρόμου;
Βλέπουμε λοιπόν ότι γενικά και νεανικά μέσα ακολουθούν διαφορετικές επικοινωνιακές
στρατηγικές στην παρουσίαση της ΓτΝ. Τα μέσα γενικού κοινού τονίζουν την απόσταση του
(ενήλικου) δέκτη από το αντικείμενο (δηλαδή τη ΓτΝ), ενώ αντίθετα τα νεανικά μέσα
εκφράζουν εγγύτητα και θετική αξιολόγηση του αντικειμένου. Και στις δύο περιπτώσεις, οι
γλωσσικές στάσεις των μέσων αντιστοιχούν προφανώς σε (τυπικές, αναμενόμενες) στάσεις
της πελατείας τους…

Παράδειγμα
Εικόνα 1: Περιοδικό Nitro

(Ιούνιος 2011)

Παράδειγμα
Εικόνα 2: Περιοδικό Nitro

(Απρίλιος 2005)

6. Διδακτικές εφαρμογές (1)
• Στη βιβλιογραφία έχουν προταθεί διδακτικές ενότητες με αντικείμενο τη γλώσσα
των νέων στο μάθημα της γλώσσας [Κείμενο 11] σε επίπεδο λυκείου. Ο στόχος της
διδακτικής εφαρμογής είναι διπλός: Οι μαθητές βλέπουν τα χαρακτηριστικά, τις
λειτουργίες και τις συνθήκες χρήσης του λεξιλογίου τους από μια άλλη οπτική
γωνία. Ταυτόχρονα, η γλώσσα των νέων χρησιμεύει ως αφορμή για να
συζητηθούν στην τάξη θέματα όπως η γλωσσική ποικιλότητα (κοινωνικές
διαφορές στη χρήση της γλώσσας), η γλωσσική νόρμα (τι θεωρείται "σωστό" και
"κατάλληλο" σε διάφορες περιστάσεις), η γλωσσική εξέλιξη και αλλαγή.
Όσο για το υλικό, ο δάσκαλος ζητά από τους μαθητές είτε να γράψουν ένα
διάλογο ανάμεσα σε νέους είτε να συλλέξουν νεανικές λέξεις και εκφράσεις
προφορικά (με ένα απλό ερωτηματολόγιο) ή από γραπτές πηγές. Οι ίδιοι οι
μαθητές παρουσιάζουν στην τάξη π.χ. τη σημασία ή ετυμολογία των λέξεων ή μια
σύγκριση του υλικού με λεξικά της κοινής γλώσσας, ενώ ο δάσκαλος καθοδηγεί τη
συζήτηση στα παραπάνω γενικότερα θέματα. Με παρόμοιο τρόπο, η γλώσσα των
νέων μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη διδασκαλία της ξένης γλώσσας (σε
προχωρημένο επίπεδο), όπου η περιέργεια των νεαρών μαθητών για την
έκφραση των συνομηλίκων τους στην υπό εκμάθηση γλώσσα είναι μεγάλη.


Κείμενο 11: Γ. Ανδρουτσόπουλος. Γλώσσα των νέων και διδακτικοί στόχοι.
Σύμφωνα με άρθρα της γερμανικής βιβλιογραφίας γραμμένα από δασκάλους, η
ενασχόληση με τη ΓτΝ στα πλαίσια του μαθήματος της γλώσσας εξυπηρετεί τους
παρακάτω διδακτικούς στόχους:
-- Οι μαθητές συνειδητοποιούν την ύπαρξη διαφόρων γλωσσικών ποικιλιών.
Μαθαίνουν να βλέπουν τη γλώσσα όχι ως αυτόνομο οργανισμό, αλλά ως μέρος της
κοινωνικο-πολιτισμικής δομής, το οποίο επιτρέπει τον συνεχή εμπλουτισμό των
εκφραστικών δυνατοτήτων.
-- Οι μαθητές κατανοούν ότι η χρήση της γλώσσας εξαρτάται από το ιστορικό και
κοινωνικό πλαίσιο της επικοινωνίας καθώς και από τον στόχο της κάθε γλωσσικής
ενέργειας.
-- Κατανοούν τη δημιουργία επικοινωνιακών παρεξηγήσεων λόγω της χρήσης
διαφορετικών γλωσσικών ποικιλιών.
-- Κατανοούν την σύσταση μιας ειδικής γλώσσας.
-- Κατανοούν τοπικές διαφορές στη γλωσσική χρήση των νέων.
-- Αντιλαμβάνονται τις κοινωνικές λειτουργίες του ιδιαίτερου νεανικού
λεξιλογίου, π.χ. εκδήλωση αλληλεγγύης με τη νεανική παρέα και διαφοροποίηση
από άλλες κοινωνικές ομάδες.

Κείμενο 11: Γ. Ανδρουτσόπουλος. Γλώσσα των νέων και διδακτικοί στόχοι.
-- Οξύνουν την κριτική αντιμετώπιση της προσωπικής τους γλωσσικής χρήσης
(π.χ. καταγράφοντας και ταξινομώντας στοιχεία νεανικής γλώσσας στη γλωσσική
τους έκφραση).
-- Μαθαίνουν να χρησιμοποιούν τις δυνατότητες που μας παρέχει η γλώσσα για
την διεύρυνση της προσωπικής γλωσσικής έκφρασης.
-- Οξύνουν τη δημιουργική τους δύναμη και φαντασία στη διαμόρφωση της
γλωσσικής χρήσης.
-- Μαθαίνουν να χειρίζονται τη γλωσσική ποικιλότητα ανάλογα με την
περίσταση και τον στόχο της επικοινωνίας.
-- Ασκούνται στην αναγνώριση και περιγραφή γλωσσικών τύπων.
-- Μαθαίνουν να χρησιμοποιούν ένα λεξικό.
-- Ασκούνται στην αυτόνομη συλλογή και ταξινόμηση γλωσσικού υλικού.

Ενότητα 7: Γλωσσικός σεξισμός και Μέσα

Εισαγωγικά
• Το (βιολογικό/κοινωνικό) φύλο (sex/gender) καταλαμβάνει,
από την πρώτη στιγμή της ζωής μας, κεντρική θέση στη
διαμόρφωση της ατομικής και κοινωνικής μας ταυτότητας.
• Επιπλέον, σε συνάρτηση με την κοινωνικοοικονομική τάξη,
την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο και την καταγωγή, το φύλο
αποτελεί καθοριστικό παράγοντα της κοινωνιογλωσσικής μας
συμπεριφοράς.
• Επικεντρώνουμε τη σύντομη ανάλυση που ακολουθεί
α) στο επίπεδο της τυποποιημένης γλωσσικής δομής και
β) στο πλαίσιο της επικοινωνιακής ικανότητας των δύο
φύλων.

• Το πρώτο τμήμα της ανάλυσης αυτής αφορά το θέμα
της άνισης αντιπροσώπευσης των δύο φύλων στην
γλώσσα, η οποία έχει χαρακτηριστεί ως γλωσσικός
σεξισμός, και το δεύτερο την ανίχνευση των διαφορών
των δύο φύλων ως προς τη γλωσσική τους
συμπεριφορά.
• Η κατανόηση των διαφορών αυτών είναι σημαντική για
την καλύτερη διαπραγμάτευση των διαπροσωπικών
σχέσεων των δύο φύλων και, κατ' επέκταση, τον
περιορισμό του κοινωνικού αποκλεισμού των γυναικών.

Γλωσσικός σεξισμός
Σεξισμός είναι η πρακτική της διάκρισης ενός ατόμου με
γνώμονα το φύλο του. Στη σύγχρονη κοινωνία, η διάκριση
αυτή γίνεται εις βάρος των γυναικών, γεγονός που
αντικατοπτρίζεται και στη γλωσσική μας χρήση και
συμπεριφορά (γλωσσικός σεξισμός).
1. Η γλωσσική δομή
Παρακάτω περιγράφονται τα βασικά επίπεδα της γλωσσικής
ανάλυσης (μορφολογικό, συντακτικό και σημασιολογικό) υπό
το πρίσμα του γλωσσικού σεξισμού.

Γραμματική
Η ελληνική γλώσσα, όπως και πολλές άλλες, διαθέτει γραμματικό
γένος.
Ο προσδιορισμός "γραμματικό" χρησιμοποιείται, επειδή κατά
κανόνα δεν υπάρχει σύμπτωση γραμματικού και φυσικού γένους.
Σε περιπτώσεις φυσικής, και αναμενόμενης γραμματικής,
συνύπαρξης αρσενικών και θηλυκών οντοτήτων, το αρσενικό
γραμματικό γένος υπερισχύει.
Για παράδειγμα, η φράση όλοι οι καθηγητές και οι μαθητές μπορεί

να αναφέρεται μόνο σε καθηγητές και μαθητές αρσενικού γένους,
αλλά ταυτόχρονα και σε μαθήτριες και καθηγήτριες.

Γραμματική
Άνθρωπος, γονιός, υιοθεσία, ανδραγάθημα, επάνδρωση κτλ
Ο κόσμος έρχεται, οι Αθηναίοι έχουν συνηθίσει να

γιορτάζουν κτλ
Η παραδοσιακή χρήση του αρσενικού γένους για να

εκφράσει και τα δύο γένη, εκτός από το γεγονός ότι
επικαλύπτει το θηλυκό γένος, δημιουργεί και αμφισημία, μια
και μπορεί να σημαίνει μια ομάδα ανδρών ή μια ομάδα από
άντρες και γυναίκες.

1.1 Μορφολογία (1)

• Πολλά λεξιλογικά στοιχεία δεν
σχηματίζουν θηλυκό
(ο/η θεατής [αλλά ακροάτρια,
τηλεθεάτρια], ο/η κάτοχος, ο/η
δικαιούχος)
• Θηλυκά επαγγελματικά
(η εισαγγελέας, η πρωτοδίκης, η
τμηματάρχης, η λέκτορας, η γραμματέας,
η δακτυλογράφος)
η πρόεδρος vs η προεδρίνα -----------------------------------
η βουλευτής vs η βουλευτίνα o φούρναρης / η φουρνάρισσα
η δήμαρχος vs η δημαρχίνα ο μανάβης / η μανάβισσα
η πρύτανης vs η πρυτάνισσα
η γιατρός vs η γιατρίνα
η δικηγόρος vs η δικηγορίνα
η αρχιτέκτων vs η αρχιτεκτόνισσα
η ταξιτζής vs η ταξιτζού
η θυρωρός vs η θυρωρίνα

1.1 Μορφολογία (2)
• Μέχρι πρότινος ήταν συχνές οι καταλήξεις για τη δήλωση του
ανδρώνυμου (Γιώργαινα, Βασίλαινα, Κώσταινα)
• Σύνθετα ανδρώνυμα
Τελαλογιάνναινα
Τσαγκαροχρήσταινα
• Αγγελτήρια κηδειών (Ελένη, χήρα Θάνου Παπαδόπουλου)
• Το θηλυκό ορισμένων ζώων χρησιμοποιείται για χαρακτηρισμό
των γυναικών ιδιαίτερα αρνητικό (σκύλα, αλόγα, φοράδα,
βουβάλα, γουρούνα, σκρόφα [ιταλ.])

1.2. Σύνταξη
• Είναι χαρακτηριστικό ότι στις περισσότερες καθιερωμένες φράσεις
όπου εμφανίζονται και τα δύο φύλα, το αρσενικό προηγείται:
Ο Αδάμ και η Εύα
Ο Αντώνιος κι η Κλεοπάτρα
Ο κύριος και η κυρία Παπαδοπούλου
Το αντρόγυνο
• Οι περιπτώσεις στις οποίες προηγείται ο θηλυκός τύπος είναι

στερεότυπες.
Η νύφη κι ο γαμπρός
Η Χιονάτη κι οι 7 νάνοι
Η έκφραση λ.χ. Κυρίες και κύριοι εκφράζει την αβρότητα προς το
λεγόμενο "αδύναμο" φύλο.

1.3. Σημασιολογία (1)
• Σε επίπεδο σημασιολογίας, ο γλωσσικός σεξισμός στα
ελληνικά γίνεται εύκολα ορατός από μια απλή περιδιάβαση
στα σημασιολογικά πεδία των λημμάτων άντρας και
γυναίκα.
• Οι εκφράσεις που συνδέονται με την έννοια 'γυναίκα' έχουν

συνήθως μειωτική σημασία.
• Επίσης, τα περισσότερα λήμματα με πρώτο συνθετικό το

γυναίκα έχουν και αυτά μειωτική χρήση και ερμηνεία (π.χ., το
γυναικοδουλειά).


• Α. Τα συνώνυμα του λήμματος "γυναίκα" είναι: η
γυναίκα του δρόμου, του πεζοδρομίου, η τιποτένια, η
γυναικάρα, η αλόγα, η αντρογυναίκα, η αρκούδα, η
βουβάλα κλπ.
• Τα αντίστοιχα συνώνυμα του λήμματος "άντρας" είναι:
αντρείος, αντρειωμένος, αντρόκαρδος, γενναιόκαρδος,
γενναίος, γενναιόψυχος, παλικάρι κλπ.
Δαγκίτσης, Κ. 1986. Λεξικό Συνωνύμων. Αθήνα: Ι. Γ.
Βασιλείου.

• Β. γυναικοδουλειά: 1. (για άντρα) ερωτική υπόθεση, ερωτοδουλειά:
Αιτία του καβγά τους ήταν μια ~. 2. (πληθ.) κακολογίες, κουτσομπολιά,
μικρότητες που, σύμφωνα με την αντίληψη που επικρατεί, προσιδιάζουν
σε γυναίκες [γυναικο- + δουλειά]
Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής 1998. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών
['Iδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη].
• γυναικοδουλειά: 1. (μειωτ.) ασχολία που ταιριάζει σε γυναίκα και

θεωρείται χαμηλού επιπέδου και ανάξια λόγου: θεωρούσε το σκούπισμα
και το σφουγγάρισμα γυναικοδουλειές. 2. ερωτική περιπέτεια με
γυναίκα: υποψιάστηκε ότι κάποια ~ ήταν στη μέση ΣΥΝ.
τσιλημπούρδισμα.
Μπαμπινιώτης, Γ. 1998. Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα:
Κέντρο Λεξικολογίας.


• Εκφράσεις, εξάλλου, όπως γύναιο, γυνή της απωλείας, η γυναίκα
του δρόμου, η γυναίκα του πεζοδρομίου παραπέμπουν στην ηθική
και μας προκαταλαμβάνουν σε βάρος της γυναικείας
σεξουαλικότητας.
• Γενικά, οι λέξεις και οι εκφράσεις αυτές αποτελούν τους
σημαδεμένους τύπους αντίστοιχων ουδέτερων, γεγονός που
δηλώνει ότι η γυναικεία συμπεριφορά και οι γυναικείες
δραστηριότητες ορίζονται με βάση ένα ανδρικό πρότυπο που
θεωρείται ο κανόνας. Για παράδειγμα, η λέξη γυναικοκουβέντες
σημαδεύεται αρνητικά σε σχέση με το κουβέντες, που
χρησιμοποιείται για την ανάλογη ανδρική δραστηριότητα,
ελλείψει μάλιστα του *ανδροκουβέντες.
• Η διαπίστωση αυτή ενισχύεται και από το ότι οι καταγραμμένες
στα λεξικά λέξεις και εκφράσεις που έχουν ως αντικείμενο
αναφοράς τη γυναίκα υπερτερούν ποσοτικά σε σχέση με τις
αντίστοιχες για τους άντρες.

• αντραγάθημα, αντραγαθία, αντράκι, άντρακλας, αντρεία, αντριεύω,
αντρειοσύνη, αντρειωμένος, -η, -ο, αντρίκειος, αντρικός, άντρο,
αντρόγενο (ή αντρόγυνο), αντρογυναίκα, αντρογυνοχωρίστρα,
αντροχωρίστρα.
• γυναικάκι, γυναικάκιας, γυναικάρα, γυναικαριό, γυναικάς, γυναικείος,
γυναικίσιος, -ια, -ιο, γυναικίστικος, γυναικοδουλειά, γυναικοθέμι,
γυναικοκαβγάς, γυναικοκατακτητής, γυναικόκοσμος, γυναικοκουβέντα,
γυναικοκρατία, γυναικοκρατούμαι, γυναικολόι, γυναικολόγια,
γυναικολογικός, -ή, -ό, γυναικολόγος, γυναικομάνι, γυναικομανία,
γυναικόμορφος, -η, -ο, γυναικόπαιδα, γυναικούλα, γυναικοφοβία,
γυναικωνίτης, γυναικωτός, -ή, -ό, γύναιο, γυνή της απωλείας.
Λεξικό Εμμανουήλ Κριαρά, 1995.
• Για την αντιμετώπιση του γλωσσικού σεξισμού στο επίπεδο της
γλωσσικής δομής, απαιτείται μια ευρύτερα κριτική αντιμετώπιση των
γλωσσικών μας δεδομένων. Προς αυτή την κατεύθυνση έχουν προταθεί
εναλλακτικές προτάσεις από τη σχετική βιβλιογραφία.

Εκπαίδευση-ΜΜΕ-Πολιτική (1)
Κείμενο 1: Τσοκαλίδου, Ρ. 1996. Το φύλο της γλώσσας. Οδηγός μη-σεξιστικής
γλώσσας για τον δημόσιο ελληνικό λόγο. Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνίδων
Επιστημόνων-Βιβλιοπωλείο της Εστίας, σελ. 50.
Σύνοψη εναλλακτικών πρακτικών στους δημόσιους χώρους της

εκπαίδευσης, των Μ.Μ.Ε. και της πολιτικής
• 1) Κριτική προσέγγιση της γλώσσας στα επίπεδα της γραμματικής, της
σύνταξης και της σημασιολογίας [...].
• 2) Χρήση διπλών (αρσενικών και θηλυκών) τύπων στις γενικές αναφορές
(μαθητής/τρια).
• 3) Κατάργηση ή ανακύκλωση σεξιστικών όρων (π.χ. γεροντοκόρη, δεσποινίς).
• 4) Καθιέρωση καινούριων όρων που εκφράζουν τη γυναικεία
πραγματικότητα (π.χ. σεξουαλική παρενόχληση, τεκνοθεσία αντί του όρου
υιοθεσία).
• 5) Ευαισθητοποίηση στο θέμα του γλωσσικού σεξισμού στην εκπαίδευση, τα
Μ.Μ.Ε. και τις πολιτικές οργανώσεις (μέσα από συζητήσεις και σεμινάρια).

Εκπαίδευση-ΜΜΕ-Πολιτική (2)
• 6) Συμμετοχή γυναικών/φεμινιστριών γλωσσολόγων στις διαδικασίες
καθορισμού της γλώσσας.
• 7) Χρήση εναλλακτικών ρόλων/προτύπων για τα δύο φύλα στην
εκπαίδευση (π.χ. η πυροσβεστίνα, η ψυχαναλύτρια, ο πατέρας, ο
νηπιαγωγός).
• 8) Χρήση γυναικείων μορφών στα Μ.Μ.Ε. ως αντιπροσωπευτικών της
ανθρώπινης ύπαρξης (π.χ. στις γελοιογραφίες).
• 9) Παρουσίαση των γυναικών ως έξυπνων, δυναμικών και
αποφασιστικών και όχι, απαραιτήτως, υστερικών, άβουλων και
σεξομανών ατόμων στα τηλεοπτικά σήριαλ.
• 10) Συχνή χρήση του θηλυκού γένους με σκοπό την κριτική των
στερεοτύπων στον δημόσιο και ιδιωτικό χώρο (π.χ. η από μηχανής θεά, η
διευθύντρια).

2. Η επικοινωνιακή ικανότητα και τα

δύο φύλα (1)

• Η επικοινωνιακή ικανότητα αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για
την επιτυχή διεξαγωγή της επικοινωνίας.
• Η ικανότητα αυτή αναφέρεται στα κοινωνικά και πολιτισμικά
στοιχεία που απαιτούνται από τους χρήστες μιας γλώσσας, όπως
είναι, για παράδειγμα,
η γνώση του πότε θα πρέπει να σωπαίνουμε ή
τα θέματα για τα οποία μπορούμε να συζητάμε κάτω από
συγκεκριμένες περιστάσεις.
• Οι διαφορές των δύο φύλων στη χρήση της γλώσσας και κυρίως
στις επικοινωνιακές στρατηγικές έχουν μελετηθεί συστηματικά
κυρίως στον αγγλοσαξονικό χώρο.

Χαρακτηριστικό Γυναίκες Άντρες
Χρήση Ερμηνεία Χρήση Ερμηνεία
1. Υποστήριξη του λόγου + Προσοχή - Συμφωνία

με εκφράσεις (ναι, μμ)
2. Χρήση ερωτηματικών + Ενδιαφέρον - Απορία

προτάσεων
3. Ταυτόχρονη ομιλία + Συμμετοχή - Διακοπή
4. Αλλαγή θέματος σταδιακά Περισσότερη απότομα Περιττή

ανάλυση
5. Προσωπικά θέματα + Μοίρασμα - Συμβουλή

εμπειριών
6. Γλωσσική επιθετικότητα - Προσωπική + Πρόκληση

επίθεση
7. Ικανότητα της ακρόασης Ενεργός Παθητικός
ρόλος ρόλος
Πίνακας 1: Χαρακτηριστικά (Γυναίκες Άνδρες)

δύο φύλα (2)
• Με βάση αυτές τις μελέτες έχει διαπιστωθεί ότι οι διαφορές αυτές
αφενός παρεμποδίζουν την αποτελεσματική επικοινωνία ανάμεσα στα
δύο φύλα και αφετέρου συντελούν στον κοινωνικό αποκλεισμό των
γυναικών. Σύμφωνα με την Coates (1993)
(1) η χρήση π.χ. υποστηρικτικών εκφράσεων (ναι, μάλιστα, μμ) από τις
γυναίκες παρερμηνεύεται συχνά ως συμφωνία με τα λεγόμενα του
συνομιλητή, ενώ η έλλειψη αυτών από τον λόγο των αντρών
εκλαμβάνεται ως έλλειψη προσοχής για τις συνομιλήτριές τους.
(2) Η συχνή χρήση ερωτήσεων και αιτήσεων από τις γυναίκες
ερμηνεύεται από τους συνομιλητές τους μόνο ως επιθυμία για
περισσότερες πληροφορίες, ενώ στόχος των γυναικών μπορεί να είναι η
εγκαθίδρυση ενός δίαυλου επικοινωνίας. Επίσης,
(3) οι γυναίκες συχνά μιλάνε ταυτόχρονα με τον συνομιλητή τους, για να
δείξουν τη συμμετοχή και το ενδιαφέρον τους για το θέμα της συζήτησης,
κάτι που οι άντρες θεωρούν διακοπή και αγένεια.

δύο φύλα (3)
(4) Η μετάβαση από ένα θέμα συζήτησης προς ένα άλλο γίνεται από τις
γυναίκες βαθμιαία και βάσει των προηγούμενων λεγομένων των
συνομιλητριών τους, αφού έχει προηγηθεί αρκετός χρόνος συζήτησης για
το κάθε θέμα. Οι άντρες, από την άλλη μεριά, δεν αφιερώνουν παρά λίγο
χρόνο στο κάθε θέμα και αλλάζουν θέματα γρήγορα, με συνέπεια οι
συνομιλήτριές τους να νιώθουν ότι δεν ενδιαφέρονται αρκετά.
(5) Οι γυναίκες συζητούν ανοιχτά προσωπικές τους εμπειρίες και θέματα
με σκοπό να τις μοιραστούν και να αποσπάσουν κάποια διαβεβαίωση ή
παρηγοριά, σε αντίθεση με τους άντρες που συχνά θεωρούν τις
προσωπικές συζητήσεις επικίνδυνες ή περιττές και όταν συμμετέχουν σε
αυτές αναλαμβάνουν συμβουλευτικό κυρίως ρόλο.
(6) Οι γυναίκες ως ακροάτριες σε μια συνομιλία υιοθετούν ενεργό ρόλο
με τη χρήση υποστηρικτικών εκφράσεων, όπως είπαμε παραπάνω, την
ενθάρρυνση των άλλων συνομιλητών και συνομιλητριών τους να πάρουν
μέρος στη συζήτηση και με το να έχουν διαρκή οπτική επαφή με το άτομο
που έχει τον λόγο.


δύο φύλα (4)

• Τα παραπάνω χαρακτηριστικά διαμορφώνουν μια αντίληψη ότι ο
γυναικείος λόγος είναι ανίσχυρος, γιατί είναι περισσότερο
έμμεσος σε σχέση με τον αντρικό.
• Αυτός, όμως, ο "ανίσχυρος" γυναικείος λόγος παρέχει τις

δυνατότητες επικοινωνίας στους συνομιλητές και τις
συνομιλήτριες των γυναικών χωρίς να επιβάλλει τους δικούς του
προκαθορισμένους κανόνες επικοινωνίας.
• Ο χαρακτηρισμός, λοιπόν, ανίσχυρος δεν έχει υπόσταση, αφού η

επιτυχής επικοινωνία πραγματοποιείται μέσα από μια
ισορροπημένη διαδικασία χρήσης ερωτήσεων, καταφάσεων αλλά
και αναμονής για τη λήψη του λόγου από τους συνομιλητές ή
συνομιλήτριες.

δύο φύλα (5)
• Οι διαφορές αυτές έχουν ερμηνευτεί, μέσα από διάφορες
οπτικές, κυρίως με βάση τη διαφορετική κοινωνικοποίηση
των δύο φύλων σε ρόλους και συμπεριφορές, και
εντάσσονται πάντα σε ένα ευρύτερο κοινωνικοπολιτικό
πλαίσιο άνισου καταμερισμού της εξουσίας.
• Η κατανόηση των διαφορών αυτών είναι απαραίτητη για την

καλύτερη διαπραγμάτευση των διαπροσωπικών μας
σχέσεων, αλλά και για τη δικαιότερη κατανομή της
κοινωνικής και πολιτικής ισχύος στα δύο φύλα.

Μοντέλα ανάλυσης και κατανόησης των

διαφορών των φύλων στη χρήση της γλώσσας (1)
• Έχουν προταθεί πολλά μοντέλα για να κατανοηθούν και να
εξηγηθούν οι διαφορές των δύο φύλων στη γλωσσική τους
συμπεριφορά. Ένα από τα σημαντικότερα είναι το μοντέλο της
διαφοράς και κυριαρχίας [difference /dominance]. Σύμφωνα με το
μοντέλο αυτό οι διαφορές των δύο φύλων μπορεί να βασίζονται:
• α) στις διαφορετικές υποκουλτούρες όπου ανήκουν και

• β) στον καταμερισμό της εξουσίας που ισχύει στην κοινωνία και που
οδηγεί σε λιγότερη απόδοση εξουσίας στις γυναίκες.
• Οι διαφορετικές, όμως, υποκουλτούρες εντάσσονται και πάλι σε ένα

κοινωνικο-πολιτικό πλαίσιο αναφοράς που προσδίδει θέσεις
διαφορετικής ισχύος και εξουσίας στους άντρες και τις γυναίκες.
Δηλαδή, οι δύο απόψεις, για να αποκτήσουν ολοκληρωμένο νόημα,
θα πρέπει να συγκλίνουν και να ενσωματωθούν σε μία προσέγγιση
διαφοράς στην εξουσία.
• Παράλληλα με το παραπάνω μοντέλο, έχουν προταθεί
και άλλες αναλύσεις από κοινωνιογλωσσολόγους, όπως
το κύρος και η αλληλεγγύη [status and solidarity]. Μέσα
από αυτή την οπτική γωνία, οι γυναίκες στην
προσπάθειά τους να κατακτήσουν μια καλύτερη θέση
στην κοινωνία (κύρος) είναι περισσότερο προσεκτικές
στη γλωσσική τους συμπεριφορά, ενώ η πιο
"απελευθερωμένη" χρήση της γλώσσας από τους άντρες
δηλώνει την επιθυμία τους για αλληλεγγύη και ταύτιση
με τους ομοφύλους τους.


• Ένα από τα ισχυρότερα μοντέλα ανάλυσης των
διαφορετικών κοινωνιογλωσσικών συμπεριφορών είναι
αυτό των κοινωνικών δικτύων, το οποίο αντιμετωπίζει
τους άντρες και τις γυναίκες ως μέλη κοινωνικών
ομάδων συσχετισμένα με άλλα άτομα, οι οποίοι έτσι
δημιουργούν κλειστά ή ανοικτά δίκτυα, που, κατ'
επέκταση, καθορίζουν και την κοινωνιογλωσσική τους
συμπεριφορά.

• Μια άλλη διάσταση στο θέμα των διαφορών των δύο φύλων πρότεινε η
ερευνήτρια-γλωσσολόγος Deborah Tannen (1990). Χαρακτηριστικά η
Tannen αναφέρθηκε στις ισότιμα σημαντικές ανάγκες του κάθε ατόμου
για ανεξαρτησία και συντροφικότητα.
• Οι άντρες κι οι γυναίκες διαφέρουν ως προς την προτεραιότητα που
δίνουν στην κάθε μία από τις παραπάνω αξίες. Ενώ λοιπόν οι γυναίκες
συμπεριφέρονται με γνώμονα τη συντροφικότητα και έπειτα την
ανεξαρτησία, οι άντρες συχνά δίνουν την πρώτη θέση στην ανεξαρτησία.
• Αυτή η διαφορά δημιουργεί παρεξηγήσεις και προστριβές στις σχέσεις
των δύο φύλων (για παράδειγμα, σε ένα ζευγάρι η γυναίκα θα
συμβουλευτεί τον σύντροφό της πριν πάρει μια απόφαση περισσότερο
από ό,τι ο άντρας), ενώ στην ουσία και οι δύο ανάγκες (ανεξαρτησία και
συντροφικότητα) είναι απαραίτητες για όλους και όλες μας.


• Οι διαφορές των δύο φύλων, όπως έχουν συζητηθεί παραπάνω, δεν
μπορούν παρά να είναι το αποτέλεσμα της διαφορετικής
κοινωνικοποίησης στην οποία υποβάλλονται τα κορίτσια και τα αγόρια
από την αρχή της ζωής τους και η οποία τους οδηγεί σε μια γλωσσική
συμπεριφορά που αποκρυσταλλώνεται μέσα από την ένταξή τους σε
ομόφυλες ομάδες/ κοινωνικά δίκτυα.
• H προκαθορισμένη αυτή συμπεριφορά ενδυναμώνεται, ακόμη

περισσότερο, κατά τη διάρκεια της σχολικής ζωής, όπου, άμεσα ή
έμμεσα, δίνονται διαφορετικά μέσα και προσβάσεις στα αγόρια και τα
κορίτσια. Τα αγόρια, που συνήθως είναι ζωηρότερα, απαιτούν και
κερδίζουν περισσότερη προσοχή από τον/τη δάσκαλο/α, με συνέπεια τα
κορίτσια να καταλαμβάνουν ευκολότερα μια παθητική θέση στα
δρώμενα της τάξης. Επίσης, τα θέματα που προτιμούνται από τα αγόρια
καταλαμβάνουν καλύτερη συχνά θέση στο αναλυτικό πρόγραμμα ή
θεωρούνται σημαντικότερα, όπως οι θετικές επιστήμες και η
πληροφορική.

Ο Γλωσσικός Σεξισμός Στον
Τύπο
1. Επαναλεξικοποίηση
(relexicalisation) 1
- Κανονικά, ένα σεξιστικό άρθρο (που περιλαμβάνει δύο ή
περισσότερα γλωσσικά τεμάχια δηλωτικά προκαταλήψεων σε βάρος
των γυναικών) περιέχει ελάχιστη ή καθόλου δράση αλλά μεγάλο
περιγραφικό πλούτο.
Αρκετά επίθετα, ίσως και ορισμένα ουσιαστικά, χρησιμοποιούνται
για να απεικονιστεί μία και η αυτή γυναίκα, η οποία
‘επαναλεξικοποιείται’ με ποικίλους τρόπους μέσα στα στενά όρια
ενός σύντομου άρθρου.
(1) Sandra. Η σέξι Sandra Jane. Μια ντράμερ. Η 25άρα κουκλάρα.

Αυτή. Το κύμβαλο/σύμβολο του σεξ [sex cymbal → sex symbol]
(2) Η στριπτιζέζ με το πληθωρικό στήθος. Η Lita Lara, 34 χρονών.
Αυτή. Η Lita, με περιφέρεια στήθους 44 ίντσες. Η πιπεράτη
στριπτιζέζ. Η χωρισμένη μαμά.

-Στη ρητορική παράδοση η υψηλή λεξική συχνότητα αυτού του
είδους είναι σημάδι είτε απλόχερου επαίνου ή δυσφήμισης.
Στο πλαίσιο της σεξιστικής επαναλεξικοποίησης η υψηλή λεξική
συχνότητα είναι αμφίσημη: συχνά, σε πρώτη ματιά, μοιάζει
θετική αλλά, σε τελική ανάλυση, συγκαλύπτει ή υποδηλώνει
καταδίκη.
-Η επαναλεξικοποίηση είναι πιο μετριασμένη (ως προς τη

συχνότητα, την ποσότητα και το είδος) σε ‘ποιοτικές’ εφημερίδες
(3) Φινετσάτη. Η Corina Price-Rodgerson. Μια αριστοκράτισσα
ξανθή καλλονή. Μια νόστιμη μεγαλοαστή. Η Corina.
(4) Όμορφη πωλήτρια. Φευγάτη παρέα. Η Caroline Munro. Αυτή.
Το γνήσιο κεφάτο κορίτσι στη διαφήμιση για το μαύρο ρούμι. Η
πωλήτρια.

Λαϊκές εφημερίδες:
-ρητή σεξουαλική γλώσσα,
-συχνές αναφορές στο γυναικείο στήθος (και το μέγεθός του) και γενικά στη
σωματική εμφάνιση,
-πλήθος αναφορών στην ηλικία των γυναικών,
-εκμετάλλευση της διχοτομίας ‘γυναίκα-πόστερ vs. γυναίκα-σύζυγος’,
-χαρακτηρισμός των γυναικών με λέξεις που δηλώνουν ανωριμότητα ή
παιδιάστικη συμπεριφορά (κορίτσι, τσαχπίνα, ζουζούνα)
‘Ποιοτικές εφημερίδες’:
-λιγότερο ρητή σεξουαλική γλώσσα,
-αποφυγή αναφορών σε μέλη του γυναικείου σώματος,
-λίγες αναφορές στη σωματική εμφάνιση,
-σποραδικές αναφορές στην ηλικία των γυναικών,
- αποφυγή της διχοτομικής ταξινόμησης των γυναικών σε διαθέσιμες και μη,
-αποφυγή του χαρακτηρισμού των γυναικών ως ανώριμων και στερημένων
σοβαρότητας προσωπικοτήτων

2. Τροποποίηση (modification) -1
- Τροποποίηση είναι ο χαρακτηρισμός δρώντων προσώπων, ανεξαρτήτως του
ποια είναι αυτά, και δεν πρέπει να συγχέεται με την επαναλεξικοποίηση
- Οι λαϊκές εφημερίδες χαρακτηρίζουν γυναίκες περισσότερο παρά άνδρες
- Οι γυναίκες χαρακτηρίζονται συνήθως με λέξεις που περιγράφουν τη σωματική
τους εμφάνιση ενώ οι άνδρες χαρακτηρίζονται με εργασιακές ετικέτες
- Ο χαρακτηρισμός των ανδρών γενικά ποικίλλει ανάλογα με το επάγγελμά τους,
και γι’ αυτό είναι εξατομικευμένος, ενώ των γυναικών είναι στερεοτυπικός
Π1: σπάνια αναφέρεται το χρώμα των μαλλιών ενός άντρα αλλά τα γυναικεία
μαλλιά περιγράφονται ως ζωτικό στοιχείο του χαρακτήρα της
Π2: μόνο περιστασιακά αναφέρεται ότι ένας άνδρας είναι όμορφος αλλά η
ομορφιά θεωρείται βασικό γνώρισμα μιας γυναίκας (χαριτωμένη, όμορφη,
κούκλα)
(5) Ο Bill των Rolling Stones και η όμορφη ξανθιά Mandy στις 2 Ιουνίου
(6) α. Ο Alex. Αυτός. Ο άντρας (για έναν σταρ)
β. Το κορίτσι του. Η όμορφη ξανθιά Siobhan Kidd. Η πανέμορφη 26χρονη
υπάλληλος της γκαλερί (για τη φίλη του)

2. Τροποποίηση (modification) -2
- Ο χαρακτηρισμός των γυναικών ως εμπορευμάτων, σε λαϊκές
εφημερίδες, είναι τυποποιημένος: ένα πλήθος από συνώνυμα του
όμορφη (εκτός από το σέξι) χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν
γυναίκες
- Οι γυναικείοι χαρακτηρισμοί δεν αναφέρονται στη γυναίκα ως άτομο.

Ανήκουν σε ένα λεξιλογικό απόθεμα και οδηγούν σε σχηματοποιημένες
περιγραφές προσώπων.
Το αποδεικνύει η κατάχρηση λέξεων όπως σέξι, πανέμορφη, γλυκειά κ.λπ.
και το γεγονός ότι η μορφή τους τείνει να ακολουθεί συγκεκριμένους
τύπους λεξικής παραγωγής και σύνθεσης (πρβλ. curvy, pretty, dishy,
busty, tasty, racy).
- Στα περισσότερα σεξιστικά άρθρα οι γυναίκες δεν κάνουν ουσιαστικά

τίποτε. Αυτό που καταγράφεται είναι ένα μη-συμβάν ενώ η γυναικεία
εμφάνιση συνιστά το μόνο θέμα ενασχόλησης του άρθρου, δηλαδή ένα
μη-θέμα.

3. Αναγωγική γλώσσα (reductive
language) -1
- Η αναγωγική γλώσσα περιορίζει ένα πρόσωπο σε ένα και μοναδικό
κατηγόρημα και αγνοεί οτιδήποτε άλλο.
- Οι περισσότεροι χαρακτηρισμοί που περιγράφουν σωματική εμφάνιση
είναι αναγωγικοί, εκτός αν συνοδεύονται από άλλες περιγραφές.
- Συχνά, στη σεξιστική γλώσσα, ο χαρακτηρισμός περιλαμβάνει μια
μετωνυμία ή συνεκδοχή, η οποία επιλέγει ένα μέρος στη θέση του όλου
(π.χ. το πέταλο αντί ολόκληρου του άνθους ή τα γυναικεία πόδια αντί
ολόκληρου του σώματος της γυναίκας)
- Τα πιο αναγωγικά επίθετα που χρησιμοποιούνται σε βάρος των γυναικών
είναι εκείνα που αναφέρονται σε μέρος ή μέρη του σώματος. Από αυτά τα
ηπιότερα αναφέρονται στο χρώμα των μαλλιών, τα σκληρότερα στα πόδια,
στα οπίσθια, στα στήθη, ακόμη και στα γεννητικά όργανα.
(7) Ένα κορίτσι με πλούσιο στήθος, η καλλίγραμμη Karen. Με αναλογίες 36-

29-37. Η Katie με τις ωραίες καμπύλες. Μια ζουμερή στριπτιζέζ. Η Maria
Rowe με τα ατέλειωτες γάμπες. Χυμώδης ηθοποιός.

3. Αναγωγική γλώσσα (reductive

language) -2
- Περισσότερο δυνατά και αναγωγικά είναι τα ονοματικοποιημένα ισοδύναμα
των παραπάνω επιθέτων.
Π1: η ξανθιά μαθήτρια, η ξανθιά Siobhan Kidd

Π2: η ξανθιά, η μυστηριώδης ξανθιά, η πανέμορφη ξανθιά → “η γυναίκα είναι
ξανθιά, τα υπόλοιπα δεν μας ενδιαφέρουν”
(8) Πρόσωπα ημερολογίων. Νέα πρόσωπα. Ολοκαίνουργιο πρόσωπο. Η Rachel.
- Αντίστροφα, κάποια ονόματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν παιγνιωδώς ως
ρήματα
(9) …Found easy to bust (= ‘εισβάλλω’) into the big time. June will be busting
out all over (= ‘θα κατακλύσει τα πάντα’)
(10) Do not boob (= ‘διαπράττω σφάλμα’) over your bra
- Όλες οι μορφές αναγωγικής γλώσσας είναι επικρατέστερες σε λαϊκές παρά σε
‘ποιοτικές’ εφημερίδες και ιδιαίτερα η εμφανώς σεξουαλική αναγωγική
τροποποίηση. Γλώσσα με αναγωγική στόχευση (λέξεις που δεν είναι από τη
φύση τους αναγωγικές αλλά χρησιμοποιούνται για να μεταφέρουν ένα
αναγωγικό μήνυμα) αφθονεί και στις δύο κατηγορίες εφημερίδων.
4. Παρήχηση και λογοπαίγνιο
(alliteration and pun)
- Η παρήχηση και το λογοπαίγνιο είναι συνηθέστατα στα περισσότερα σεξιστικά
άρθρα λαϊκών εφημερίδων. Καθώς χρησιμοποιούνται με περιπαικτική ποιητική
διάθεση, χαμηλώνουν τον τόνο αυτών των κειμένων και υποδηλώνουν ότι οι γυναίκες
αποτελούν ένα κατώτερο στρώμα της κοινωνίας με το οποίο μπορεί κανείς να
αστειεύεται.
Παρηχήσεις
(11) Sexy Sandra
(12) Dishy Donna
(13) Curvy Karen
Λογοπαίγνια (υπαινίσσονται το σώμα και τη σεξουαλικότητα των γυναικών)
(14) CARRON busts (= ‘στήθος’ / ‘εισβάλλω’) into business
(15) She has a good head for figures to match her own 34-22-34 statistics
(= ‘στατιστική’ / ‘αναλογίες μελών του σώματος’)
- Το λογοπαίγνιο είναι ένα ισχυρό ρητορικό όπλο, που χρησιμοποιείται ιδιαίτερα από
λαϊκές εφημερίδες όταν περιγράφονται οι γυναίκες ως ομάδα με την οποία μπορεί
κανείς να αστειευτεί υπονοώντας ότι οι γυναίκες είναι κατώτερες από τους άνδρες.
- Η κυριαρχία σεξουαλικών λογοπαιγνίων σε σεξιστικές στήλες λαϊκών εφημερίδων
είναι εμφανέστατη και η αντιστοιχία μεταξύ λογοπαιγνίων και σεξιστικών άρθρων κάθε
άλλο παρά συμπτωματική είναι.
Εικόνα 1: Εξώφυλλο περιοδικού

Cosmopolitan (τεύχος 177) Cosmopolitan (τεύχος 176)
http://www.cosmopolitan.gr/

Cosmopolitan (τεύχος 175)
Cosmopolitan (τεύχος 174)

5. Επιδεικτικός λόγος (pin-up discourse) vs

κατατακτήριος λόγος (annex discourse) -1
- Ο επιδεικτικός λόγος αντιμετωπίζει τις γυναίκες ως σεξουαλικά
αντικείμενα (εμπορεύματα) που μπορούν να διατεθούν στην αγορά, για
να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των ανδρών
- Ο κατατακτήριος λόγος είναι η άλλη όψη του σεξιστικού νομίσματος:
αντί να ‘εξυψώνει’ τις γυναίκες για τα σεξουαλικά τους χαρίσματα, τις
τοποθετεί στη θέση τους σχεδόν χωρίς περιστροφές και αναφέρεται σε
αυτές σαν να είναι ιδιοκτησία των συζύγων, φίλων και γενικά των
ανδρών ή υπογραμμίζει την κατώτερη κοινωνική τους θέση (ως
νοικοκυρών, υπηρετριών κ.λπ.) απέναντι στο κυρίαρχο αρσενικό.
Παραδείγματα επιδεικτικού λόγου (ολοφάνερα στοχεύει σε διέγερση):

(16) Η σέξι Sandra Jane…
(17) Ήταν το σεξουαλικό μας κύμβαλο / σύμβολο για χρόνια…
(18) Η εκρηκτική Debee Ashby επιδεικνύει το σέξι φόρεμά της…

- Ο κατατακτήριος λόγος, από την άλλη πλευρά, είναι όσο γίνεται
λιγότερο διεγερτικός, από τη στιγμή που η συντηρητική ιδεολογία
επιτάσσει ότι ‘η γυναίκα ενός άλλου άνδρα’ δεν θα πρέπει να
παρουσιάζει σεξουαλικό ενδιαφέρον. Όχι μόνο δεν είναι διαθέσιμη
(είναι ένα εμπόρευμα που έχει πουληθεί) αλλά, καθώς επισκιάζεται
πλήρως από το αρσενικό, κατατάσσεται προσφωνούμενη με το δικό
του όνομα.
Παραδείγματα κατατακτήριου λόγου:

(19) Τώρα ο Alex χάνει τη φιλενάδα του
(20) Η πρώην ερωμένη του Ted, η πρώην φιλενάδα του


- Συνήθως, ο κατατακτήριος λόγος περιορίζει τη γυναίκα σε
ρόλο ιδιοκτησίας ενός συγκεκριμένου αρσενικού και γι’ αυτό
χρησιμοποιεί τη γενική κτητική. Στα παραδείγματα που
ακολουθούν η προσάρτηση των γυναικών (νικητριών σε δύο
μπίνγκο) ως νοικοκυρών σε έναν εργαζόμενο αρσενικό
εξωραΐζεται με ειρωνικό τρόπο:
(21) Η περήφανη νοικοκυρά Mabel Howick

(22) Η οικοδέσποινα από το Warwickshire Mary Robinson

- Το άκρον άωτον της κοινωνικής υποβάθμισης της γυναίκας
συμβαίνει όταν οι γυναίκες ‘στεγάζονται’ κάτω από τα
επώνυμα και τα αρχικά των συζύγων τους, όπως στο Κος και
Κα Γεωργίου, και ίσως ακόμη περισσότερο όταν υπάγονται
σε αρσενικούς (επαγγελματικούς) όρους, όπως στο Η
εκπρόσωπος τύπου του υπουργείου.
- Τέτοιες διατυπώσεις ενισχύουν τη σεξιστική αντίληψη ότι οι

γυναίκες θα πρέπει να είναι υπηρέτριες και τροφοί,
αφήνοντας στους άνδρες τα δημόσια πράγματα και τις
ισχυρές κοινωνικές θέσεις.

Ενότητα 8: Γλώσσα και Εθνικισμός

1 Τι είναι εθνική ταυτότητα
Εφόσον ο καθένας μας έχει πολιτισμικούς, ιστορικούς
και γλωσσικούς δεσμούς, έχει και μια εθνική
ταυτότητα σύμφωνα με την οποία μπορεί να
χαρακτηρίζεται (και συχνά όντως χαρακτηρίζεται).
Πάντως, ένα άτομο μπορεί να έχει περισσότερες από
μία εθνικές ετικέτες (που άλλοτε τις επιλέγει και
άλλοτε του επιβάλλονται)

Εθνοτική πλειονότητα-μειονότητα (1)

• Εθνοτική πλειονότητα (ethnic majority)
Η ομάδα της οποίας τα μέλη μοιράζονται μια κοινωνικά
κυρίαρχη κουλτούρα
• Εθνοτική μειονότητα (ethnic minority)

Η ομάδα της οποίας τα μέλη συνδέονται με εθνοτικούς
δεσμούς κοινωνικά περιθωριοποιημένους
(όχι περιθωριακούς)

• Σε πολλές περιπτώσεις η
εθνοτική πλειονότητα είναι
εδραιωμένη σε μια επικράτεια
για μεγάλο χρονικό διάστημα
ενώ οι μειονοτικές ομάδες είναι
τα πιο πρόσφατα προϊόντα της
μετανάστευσης, αν και αυτό δεν
ισχύει πάντοτε
• Π1 Οι Αβορίγινες στην Εικόνα 1
Αυστραλία, οι Ινδιάνοι στις

Ηνωμένες Πολιτείες, οι Κέλτες
στη Βρετανία

• Η σχέση μιας πλειονότητας και
μιας μειονότητας δεν σημαίνει
αναγκαστικά και μεγάλη
αριθμητική διαφορά μεταξύ τους
• Π2 Η περίπτωση του αποικισμού

νησιών των Δ. Ινδιών από
ευρωπαϊκές δυνάμεις: στα νησιά
Barbados, που αποικίστηκαν από
τη Μ. Βρετανία, το 1684 υπήρχαν
19.508 Βρετανοί και 62.136 Εικόνα 2
Αφρικανοί σκλάβοι

• Σε όλες τις περιπτώσεις συνύπαρξης πλειονότητας και
μειονότητας, η κοινωνική και πολιτισμική κυριαρχία της
πρώτης ομάδας εδραιώνει τις ιδεολογίες της (τα πιστεύω
και τα αξιακά της συστήματα) ως νόρμες με τις οποίες, όπως
συνήθως πιστεύεται, συμφωνεί ‘ο καθένας’.
Π3 ‘Η Ελλάδα είναι χώρα Ορθοδόξων Χριστιανών ’

Π4 ‘England is a White Anglo-Saxon Protestant (WASP)
country’
Π5 ‘Everybody speaks English here [in Britain]’


• Οι εθνοτικοί δεσμοί μειονοτικών ομάδων καθίστανται αόρατοι
(επειδή δεν γίνεται λόγος γι’ αυτούς) ή, στην καλύτερη περίπτωση,
μαρκάρονται ως ‘διαφορετικοί’, ή, στη χειρότερη περίπτωση, ως
‘αποκλίνοντες’, όταν συγκρίνονται με τους δεσμούς της
πλειονότητας
Εικόνα 3

• Η σχέση ορισμένων εθνοτικών χαρακτηριστικών μεταξύ τους
και η διαφορά τους από τη νόρμα σημαίνει ότι όροι όπως
εθνοτικός (ethnic) κατέληξαν να δηλώνουν οτιδήποτε
εκλαμβάνεται ως φυλετικά και / ή πολιτισμικά διαφορετικό
από το κύριο ρεύμα, αν όχι γραφικό
• Π6 ‘We know it was a very ethnic flight’
(δήλωση εκπροσώπου Τύπου ενός αμερικανικού αεροδρομίου, όταν ένα αεροπλάνο
αεροπορικής εταιρείας που ταξίδευε με προορισμό τη Δομινικανή Δημοκρατία συνετρίβη)
• Π7 ‘ethnic sauce’
• Π8 ‘spicy ethnic food’

Εθνικότητα
• Η εθνικότητα, επειδή περιλαμβάνει πολλά διαφορετικά
χαρακτηριστικά, μπορεί μερικές φορές να είναι
πολυεπίπεδη
Π9 ‘Βρετανική εθνική ταυτότητα’

- Άγγλοι
- Ουαλοί
- Σκοτσέζοι
- Β. Ιρλανδοί

Εθνική ταυτότητα-χαρακτηριστικά
• Το γεγονός ότι η εθνική ταυτότητα μπορεί να
ενσωματώσει πολλά διαφορετικά χαρακτηριστικά
σημαίνει ότι ο ορισμός της δεν είναι ούτε
ξεκάθαρος ούτε ομοιογενής
• Στη διαμόρφωση εθνοτικών χαρακτηρισμών μπορεί

να δοθεί προτεραιότητα σε ορισμένα και όχι σε
κάποια άλλα (θεωρούμενα εθνικά) χαρακτηριστικά

Πλειονοτικές-μειονοτικές ομάδες
• Οι οπτικές που υιοθετούνται από πλειονοτικές
ομάδες σε σχέση με εθνικές μειονοτικές ομάδες
(μπορούν να) έχουν ισχυρή επίδραση στον τρόπο
που αντιμετωπίζονται οι τελευταίες, γιατί οι οπτικές
αυτές διαχέονται μέσα από τμήματα οργανισμών
του κυρίαρχου ρεύματος, που διαφυλάσσουν την
εθνική νόρμα, όπως είναι τα Μέσα ενημέρωσης και
τα εκπαιδευτικά συστήματα

2. Η γλώσσα της προκατάληψης-1
2.1 (Φυλετικό) Εμείς vs. Αυτοί
Σε τοποθετήσεις πάνω στο ζήτημα της εθνικής
ταυτότητας γίνεται συχνά ένας διαχωρισμός ανάμεσα
στο εμείς και το αυτοί
• Π1 Εμείς οι Έλληνες τους μισούμε (π.χ. τους
Τούρκους)
• Οι ομάδες του εμείς και του αυτοί αλλάζουν στον
βαθμό που εισάγονται διαφορετικά εθνικά
χαρακτηριστικά και διαφορετικοί δεσμοί

Περιπτώσεις ιδεολογικής διαίρεσης

• Χαρακτηριστικές περιπτώσεις της ιδεολογικής
διαίρεσης αυτού του είδους μπορεί να παρατηρήσει
κανείς στους λόγους πολιτικών ομάδων που
αυτοπροβάλλονται ως γνήσιοι εκπρόσωποι μιας
εθνοτικής πλειονότητας

Εθνικιστικός λόγος (1)
• Ο εθνικιστικός λόγος εκφράζει την αντίθεσή του στη
μετανάστευση ορισμένων εθνικών ομάδων από
χώρες του Τρίτου Κόσμου στη Δύση: οι εν λόγω
εθνοτικές μειονοτικές ομάδες περιγράφονται ως ο
επικίνδυνος ‘άλλος’, ένα αυτοί που απειλεί την
ευταξία και την ασφάλεια του εμείς
Π2 ‘το αίσθημα εθνικής και πολιτισμικής ενότητας

των συμπατριωτών μας’, ‘οι πρόγονοί μας’, ‘η χώρα
μας’, ‘η πατρίδα μας’, ‘η ιστορία μας’

Εθνικιστικός λόγος (2)

• Το κοινό του εθνικιστικού λόγου προσφωνείται ως εσύ /
εσείς και θεωρείται δεδομένο ότι συμμερίζεται τα πιστεύω
του εμείς
- Π3 ‘Δεν είναι πλέον καιρός να ενδιαφερθούμε για τον λαό
μας, για τους εαυτούς μας;’ Όπως κι εσείς έτσι κι εμείς λέμε
‘ναι’.

Εθνικιστικός λόγος και μετανάστες
• Ο εθνικιστικός μεταναστευτικός
λόγος (της πολιτικής ρητορείας
και των Μέσων) συχνά πλέον
συνδέει τους μετανάστες με την
τρομοκρατία. Η απόδοση στο
αυτοί χαρακτηρισμών όπως
‘τρομοκράτες’ ή ‘εξτρεμιστές’
(που έχουν ιδιαίτερα αρνητικές
συνδηλώσεις) κατασκευάζει και
ενισχύει την εικόνα του Εικόνα 4
επικίνδυνου εισβολέα.

Χρήση αρνητικών συμπαραθέσεων

• Η επίμονη χρήση τέτοιων
αρνητικών συμπαραθέσεων
(Αλβανός κακοποιός,
Άραβες τρομοκράτες,
φονταμενταλιστές
μουσουλμάνοι κ.λπ.) μπορεί
να παίξει καθοριστικό ρόλο
στην οπτική που υιοθετεί η
κοινή γνώμη για μια
εθνοτική μειονοτική ομάδα Εικόνα 5

2. Η γλώσσα της προκατάληψης-2
2.2 Αρνητικός χαρακτηρισμός
• Εθνοτικές μειονοτικές ομάδες μπορούν να μετατραπούν, μέσα
από ορισμένες μορφές λόγου, σε απειλητικά κοινωνικά
στερεότυπα, αν συσχετιστούν με έννοιες οι οποίες μεταφέρουν
την αίσθηση της άμεσης επιρροής ή απειλής για πολλούς
ανθρώπους
Π1 ‘Αυτοί καρπώνονται τα οφέλη από τους φόρους μας και

θέτουν σε κίνδυνο όχι μόνο την εργασιακή μας ασφάλεια αλλά
ακόμη και τις ζωές μας’
• Τέτοιες αρνητικές κατασκευές υποβοηθούνται ή

πραγματώνονται μέσα από τη χρήση ‘χαρακτηρισμών
πρωταρχικής ισχύος’ (‘labels of primary potency’)

Χαρακτηριστικά και αναγνωριστική

δυνατότητα (1)
• Υπάρχουν ορισμένα χαρακτηριστικά (χρώμα, βάρος, προφορά,
κ.λπ.) που
- φαίνεται να μεταφέρουν περισσότερη αναγνωριστική
δυνατότητα από άλλα
- είναι εκείνα τα οποία σημαδεύουν τη διαφορά από αυτό που
θεωρείται κύριο ρεύμα
• Π2 Αν ένα πρόσωπο εκληφθεί ως εθνοφυλετικά αποκλίνον ή ως
σωματικά ανάπηρο, τότε αυτά είναι τα χαρακτηριστικά που
επιβάλλεται να προσέξουμε και να αναφέρουμε πρώτα
• ‘Οι χαρακτηρισμοί πρωταρχικής ισχύος εμποδίζουν
εναλλακτικές ταξινομήσεις’ (Allport), δηλαδή μας κατευθύνουν
στο πώς θα εκλάβουμε το περιγραφόμενο πρόσωπο ή ομάδα

Χαρακτηριστικά και αναγνωριστική
δυνατότητα (2)
• Με την πάροδο των χρόνων οι κοινωνίες υιοθετούν πιο φιλελεύθερες
οπτικές οι οποίες εμποδίζουν τέτοιες διακρίσεις, χωρίς αυτό να σημαίνει
ότι ορισμένα χαρακτηριστικά έχουν χάσει την αναγνωριστική
‘δυνατότητά’ τους (και κυρίως τα χαρακτηριστικά που έχουν σχέση με την
εθνική ταυτότητα).
• Ωστόσο, είναι πιο δύσκολο σήμερα, σε ορισμένους δημόσιους χώρους,
να μιλήσει κανείς ρητά και απαξιωτικά για ένα γνώρισμα που
εκλαμβάνεται ως διαφορά από το κύριο ρεύμα.
• Π3 Η χρήση ρατσιστικής ορολογίας (π.χ. νέγρος, γύφτος), μιας μορφής
ρητά αρνητικού εθνοτικού χαρακτηρισμού, μαρκάρει την ετερότητα
(otherness) της ομάδας που περιγράφεται και εμποδίζει την κοινωνική
αποδοχή των στιγματιζόμενων ως ατομικοτήτων, δηλαδή ως προσώπων

Χρήση όρων ταυτότητας

• Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο κάποιες ομάδες μπορούν να χαρακτηριστούν
αρνητικά είναι μέσα από τη επίμονη χρήση όρων ταυτότητας (identity terms)
οι οποίοι κατέληξαν να κωδικοποιούν αρνητικά κοινωνικά στερεότυπα
- Π4 Στα βρετανικά Μέσα ο χαρακτηρισμός ‘Black’ συνδέεται συχνά με

αρνητικά λεξήματα όπως hate, fight, riot
- Π5 Επίσης, όπως έχει παρατηρήσει ο van Dijk [(1987) Communicating
Racism: Ethnic Prejudice in Talk and Thought], στον συντηρητικό και
λαϊκίστικο βρετανικό Τύπο η αναφορά σε αρνητικά θέματα που σχετίζονται
με μειονοτικές ομάδες (π.χ. εγκλήματα) ‘υπερ-εθν(οτ)ικοποιείται’ ενώ η
αναφορά σε ιστορίες που θεωρούνται θετικές ‘απο-εθν(οτ)ικοποιείται’
«Can you explain why black Englishmen and women who win Olympic medals
or excel at games are described as ‘English’ while those who riot and throw
petrol bombs are almost inevitably ‘West Indian’?»
(επιστολή αναγνώστη στον Τύπο που αναπαράγεται από τον van Dijk)
- Π6 Jamaican > διακίνηση ναρκωτικών
Muslim > ισλαμική τρομοκρατία

• Η επίμονη χρήση εθνοτικών χαρακτηρισμών που
κατέληξαν να έχουν απαξιωτικές συνδηλώσεις
ασκούν την ίδια επιρροή με τους ρατσιστικούς
χαρακτηρισμούς: ενισχύουν αρνητικά στερεότυπα
και αποδυναμώνουν κοινωνικά τις ομάδες που
μαρκάρονται
• Μέλη μειονοτικών ομάδων επιχειρούν να
υποβιβάσουν την ισχύ απαξιωτικών εθνοτικών
χαρακτηρισμών χρησιμοποιώντας αυτούς τους
όρους μεταξύ τους ως θετικούς δείκτες
αναγνωρισμού της ομάδας. Βλ. τη χρήση του nigger
μεταξύ Μαύρων
Π7 Η ταινία του Κ. Ταραντίνο Jackie Brown (1997)
έδειξε την πολυπλοκότητα του προβλήματος
• Εν τέλει, είναι δύσκολο να περιοριστεί η

κοινωνική δύναμη αρνητικών εθνοτικών
χαρακτηρισμών, ώστε να μετατραπούν σε
θετικούς δείκτες εθνοτικής ταυτότητας, γιατί
οι εθνοτικές προκαταλήψεις συνεχίζουν να
υφίστανται και να επιβάλλουν αρνητική
αναγνωριστική δυνατότητα.

3. Η χρήση της γλώσσας ως δείκτη
εθνικής ταυτότητας (1)
• Μια συγκεκριμένη οπτική πάνω στην
ετερότητα μιας εθνοτικής ομάδας
δημιουργεί, σε κάποια μέλη αυτής της
ομάδας, την επιθυμία συμμόρφωσης προς
αυτό που θεωρείται κύριο ρεύμα
• Αυτή η επιθυμία συχνά τροφοδοτείται από
έναν συσχετισμό των πολιτισμικών κανόνων
του κύριου ρεύματος με την κοινωνική
επιτυχία
3. Η χρήση της γλώσσας ως δείκτη

εθνικής ταυτότητας (2)

• Ωστόσο, για πολλά μέλη αυτής της ομάδας, η
ώθηση του κύριου ρεύματος δεν είναι απλή
υπόθεση: υπάρχει συχνά μια ένταση ανάμεσα στη
συμμόρφωση σε ευρύτερες νόρμες (πολιτισμικά και
γλωσσικά) και τη διατήρηση της ατομικής εθνοτικής
ταυτότητας
• Έτσι, μέλη εθνοτικών μειονοτήτων συνεχίζουν να
συμμετέχουν σε πολιτισμικές, θρησκευτικές και
γλωσσικές πρακτικές οι οποίες τα σημαδεύουν ως
διαφορετικά σε σχέση με εθνοτικές πλειονότητες

Η περίπτωση της Γλώσσας
• Όσον αφορά τη γλώσσα, αυτό μπορεί να σημαίνει
διατήρηση ή αναβίωση μιας μητρικής γλώσσας
διαφορετικής από εκείνη πού χρησιμοποιείται και έχει
καθιερωθεί ως επίσημη από την εθνική πλειονότητα
• Τέτοιες επιλογές δεν αντιμετωπίζονται με ευνοϊκή ματιά

από μέλη της πλειονότητας τα οποία έχουν τη δύναμη
να τις περιορίσουν και να τις παρεμποδίσουν

Ενότητα 9: Γλώσσα και κοινωνική τάξη

1. Η έννοια της κοινωνικής τάξης (1)
• Η κοινωνική τάξη είναι μια από τις πλέον
επεξεργασμένες και μελετημένες έννοιες στον χώρο
των κοινωνικών επιστημών
• Ωστόσο, παρατηρείται εκτεταμένη διαφωνία ως
προς το
- πώς πρέπει να κωδικοποιηθεί
- πώς πρέπει να μελετηθεί


• Η μαρξιστική έννοια της κοινωνικής τάξης < διάκριση της
κοινωνίας σε αστική τάξη και προλεταριάτο
• Η εξαμερής διάκριση των κοινωνικών τάξεων του W.

Lloyd Warner
- lower-lower class
- upper-lower class
- lower-middle class
- upper-middle class
- lower-upper class
- upper-upper class
• Κοινωνικο-οικονομικές κλίμακες, που
α. υπογραμμίζουν κυρίως παράγοντες όπως

- εκπαίδευση
- απασχόληση (επάγγελμα)
- εισόδημα, κ.ά.
β. επιμερίζουν μια κοινότητα ή κοινωνία σε τάξεις ή

ομάδες με βάση το κοινωνικό τους γόητρο


• Η συλλογιστική τέτοιων ομαδοποιήσεων δεν είναι
πάντοτε σαφής ούτε εμπειρικά θεμελιωμένη
• Επιπλέον, διάφορα κοινωνικά εξαγόμενα φαίνεται
να έχουν συνάφεια με άλλες μεταβλητές, ιδιαίτερα
με γλωσσικές μεταβλητές
• Η σχέση κοινωνικών μεγεθών και γλωσσικών
μεταβλητών είναι το αντικείμενο του
ενδιαφέροντος των κοινωνιογλωσσολόγων, αν και
η σχέση αυτή απέχει πολύ από το να έχει
περιγραφεί με ακρίβεια
2. Γλώσσα και κοινωνική
διαστρωμάτωση (1)
• Μέχρι το 1960 οι περισσότερες μελέτες της
γλωσσικής ποικιλότητας ασχολούνταν
πρωτίστως με τη γεωγραφική ποικιλότητα ή
διαλεκτολογία, ακολουθώντας μια παράδοση
που εδραιώθηκε κατά τον 19ο αιώνα. Αυτές
οι μελέτες συγκέντρωσαν τις προσπάθειές
τους στην καταγραφή των αγροτικών
διαλέκτων οι οποίες θεωρούνταν ότι σύντομα
θα εξαφανίζονταν.

• Μόνο στη διάρκεια του δεύτερου μισού του εικοστού
αιώνα θα γινόταν οι γλωσσικές διαφορές που
βασίζονται στην κοινωνική θέση (κοινωνική
διαλεκτολογία) πρωταρχικός ερευνητικός στόχος, όταν
δηλαδή οι κοινωνιογλωσσολόγοι έστρεψαν την προσοχή
τους στη γλώσσα των πόλεων, όπου μια συνεχώς
αυξανόμενη αναλογία του παγκόσμιου πληθυσμού ζει
στις μέρες μας.
• Η άνοδος της αστικοποίησης συνδέεται με μια αύξηση

στην κοινωνική διαστρωμάτωση που αντανακλάται στη
γλωσσική ποικιλότητα.

• Όσο πιο διαστρωματωμένη είναι μια κοινωνία τόσο
πιο εκτεταμένη είναι και η γλωσσική της
διαφοροποίηση
πρβλ. Superdiversity ‘(γλωσσική) υπερποικιλότητα’)
Π1 Στην Ινδία, μεταξύ των ομιλητών Hindi, οι γλωσσικές

διαφορές που διακρίνουν μια κάστα από μιαν άλλη
είναι πολύ μεγαλύτερες από τις γλωσσικές διαφορές
μεταξύ Μουσουλμάνων και Ινδουιστών


• Στις σύγχρονες, ανοιχτές κοινωνίες, που χαρακτηρίζονται από
υψηλή κινητικότητα (πάνω στην κοινωνικο-οικονομική κλίμακα),
γνωρίσματα του τρόπου ομιλίας των κατώτερων τάξεων μπορούν
να εμφανιστούν κανονικά τόσο στην εργατική όσο και στην
κατώτερη μεσαία τάξη, αν και όχι τόσο συχνά
Π2 he don’t / he doesn’t
runnin’ / running [American English]
• Οι γλωσσικοί κώδικες τους οποίους ο κοινωνιολόγος Basil

Bernstein ονόμασε περιορισμένο (restricted) και επεξεργασμένο
(elaborated) απαντούν σε όλα τα κοινωνικά επίπεδα (βλ.
παρακάτω)

• Τα μέλη των ανώτερων και των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων
έχουν την ικανότητα να χρησιμοποιούν και τους δύο κώδικες,
ανάλογα με την περίσταση, σε αντίθεση με τα μέλη των
κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων (δηλαδή, της εργατικής
τάξης), που χρησιμοποιούν σχεδόν αποκλειστικά τον
περιορισμένο κώδικα
• Αν και τα ανώτερα στρώματα έχουν μεγαλύτερη ικανότητα να

χρησιμοποιούν επεξεργασμένους κώδικες σε ευρύτατο φάσμα
περιστάσεων, χρησιμοποιούν περιορισμένους κώδικες σε ειδικές
περιστάσεις, όπως κλειστές κοινωνικές συναναστροφές (π.χ.
κοκτέιλ πάρτι) και θρησκευτικές τελετές


• Το φάσμα του ρεπερτορίου ομιλίας είναι ευρύτερο στα
ανώτερα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα ενώ οι
μεταβλητές που χαρακτηρίζουν την ομιλία των
κατώτερων τάξεων χαρακτηρίζουν και την ανεπίσημη
χρήση του λόγου των υψηλότερων στρωμάτων.
Με άλλα λόγια, αν ένα γλωσσικό χαρακτηριστικό
εμφανίζεται πιο συχνά στην ομιλία της εργατικής τάξης,
τείνει να εμφανίζεται όλο και πιο συχνά στην ανεπίσημη
ομιλία όλων των ομιλητών.

• Η ομιλία των πιο προνομιούχων τάξεων κανονικά εμφανίζει
μικρότερη περιοχική (= διαλεκτική) διαφοροποίηση από
αυτή των κατώτερων τάξεων, οι οποίες είναι απίθανο να
επικοινωνούν μεταξύ τους σε μεγάλες αποστάσεις
Π3 Παρατηρείται μεγαλύτερη γεωγραφική ποικιλία στο

εσωτερικό μιας αραβικής χώρας (του Λιβάνου ή της Συρίας)
από ό,τι μεταξύ των ελίτ ομιλητών της αραβικής γλώσσας σε
Ιερουσαλήμ, Δαμασκό και Βηρυτό
Π4 Η ομιλία των ελίτ σε μεγάλες αμερικανικές πόλεις
εμφανίζει μικρότερη ποικιλία από ό,τι οι γεωγραφικές ή
κοινωνικές διάλεκτοι των κατώτερων τάξεων μιας περιοχής


• Υπάρχει μια αξιοπαρατήρητη και κοινωνικά μαρκαρισμένη
διάκριση ανάμεσα στον τρόπο ομιλίας της μεσαίας τάξης και της
μη μεσαίας (“κατώτερης” ή “εργατικής”) τάξης σε πολλές
κοινωνίες.
• Η «γλώσσα» της μεσαίας τάξης δεν είναι μια άλλη γλώσσα ή
διάλεκτος· είναι μια διαφορετική χρήση της γραμματικής και του
λεξιλογίου.
• Οι άνθρωποι έχουν συνείδηση των διαφορών αυτών, ιδιαίτερα

εκείνοι που έχουν αβεβαιότητα για το κοινωνικό τους στάτους ή
αποβλέπουν σε υψηλότερο κοινωνικό στάτους

• Γλώσσα – κοινωνική τάξη – κοινωνική περίσταση και φύλο
Γυναίκα vs. Άντρας

Μεσαία τάξη vs. Εργατική τάξη
Επίσημη περίσταση (συν)ομιλίας
vs.
Ανεπίσημη περίσταση (συν)ομιλίας
Πρότυπη γλώσσα vs. Μη πρότυπη γλώσσα (κοινωνιόλεκτος)
---------------------------------------------------------
Υψηλή ποικιλία vs. χαμηλή ποικιλία

3 Δύο περιπτώσεις κοινωνικής και

γλωσσικής διαφοροποίησης (1)

• Η αγγλική ανώτερη τάξη διαφοροποιείται έντονα από τις υπόλοιπες μέσω
της γλώσσας.
Οι διαφορές (προφανώς το αποτέλεσμα οικογενειακής και σχολικής
κοινωνικοποίησης της ανώτερης τάξης) είναι λεξικές και φωνολογικές
μάλλον παρά μορφολογικές και συντακτικές.
Π5 α. medicine, venison (προφέρονται ως τρισύλλαβα από την ανώτερη
τάξη, δισύλλαβα από τις άλλες)
β. to take a bath (ανώτερη) vs. to have one’s bath (άλλες)
γ. rich (ανώτερη) vs. wealthy (άλλες)
δ. table-napkin (ανώτερη) vs. serviette (άλλες)
ε. What? Sorry! (ανώτερη) vs. Pardon! (άλλες)
[Ross A. S. C. (1954) “Linguistic class indicators in present-day English”.

Neuephilologische Mitteilungen 16: 171-85]

• Το διαλεκτικό συνεχές δείχνει ότι υπάρχει τομή
ανάμεσα στον τρόπο ομιλίας της μεσαίας τάξης και της
εργατικής τάξης, γεγονός που μαρτυρεί την ύπαρξη
κοινωνικού διαχωρισμού
• Π6 Η (μη) χρήση του –s για το τρίτο ενικό πρόσωπο

ενεστώτα (he doesn’t vs. he don’t) συνδέεται άμεσα με
την κοινωνική τάξη, όπως έδειξαν μελέτες πάνω σε
μαύρους ομιλητές του Detroit, του Michigan και του
Norwich (Αγγλία)



• Η περίπτωση της προφοράς του –r στη Νέα Υόρκη
• Μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η πιο κοινωνικά διακεκριμένη προφορά
απέβαλε τον ήχο (φθόγγο) αυτό, εκτός αν βρισκόταν πριν από φωνήεν. Αλλά
από τότε και στο εξής αντιστράφηκε αυτή η νόρμα και η σίγηση του –r
άρχισε να θεωρείται στιγματισμένη μορφή, ίσως ως αποτέλεσμα της
ανάδυσης ενός νέου εθνικού κανόνα που διαφοροποιούσε την αμερικανική
από την αγγλική προφορά του συγκεκριμένου ήχου (φθόγγου).
• Στη Βρετανία οι προφορές (accents) που έχουν χάσει το μετα-φωνηεντικό /r/
ως αποτέλεσμα γλωσσικής μεταβολής γενικά απολαμβάνουν υψηλότερο
γόητρο από εκείνες, όπως των αγγλικών της Σκωτίας, που το διατηρούν.
• Οι μελέτες του κοινωνιογλωσσολόγου William Labov έδειξαν ότι στη Νέα
Υόρκη σε άτυπη, καθημερινή ομιλία μόνο η ανώτερη μεσαία τάξη πρόφερε
με χαρακτηριστικό τρόπο το –r. Αλλά σε πιο τυπικά στιλ (π.χ. δημόσια
ανάγνωση, όπως στις ειδήσεις) η προφορά του –r ήταν χαρακτηριστικά
υψηλή και από άλλες κοινωνικές ομάδες.

• Ο Labov εισήγαγε τον όρο «γλωσσική ανασφάλεια»:
είναι ο βαθμός απόκλισης ανάμεσα σε αυτό που ένας
ομιλητής πιστεύει ότι είναι οι «σωστές» γλωσσικές μορφές
και τις γλωσσικές μορφές που πιστεύει ο ίδιος ότι
χρησιμοποιεί
• Οι ομιλητές της κατώτερης-μεσαίας τάξης έχουν την
ισχυρότερη τάση για γλωσσική ανασφάλεια και γι’ αυτό
εμφανίζουν ένα ευρύτατο φάσμα υφολογικής ποικιλίας στη
(συνειδητή) προσπάθειά τους για γλωσσική ορθότητα.
• Χαρακτηριστική είναι:
α. η τάση τους για υπερδιόρθωση (π.χ. ‘θα μου πάρεις
τηλέφωνο;’)
β. η επίδειξη έντονα αρνητικής στάσης απέναντι σε ομιλιακές
δομές της μητρικής τους γλώσσας
4. Περιορισμένος και επεξεργασμένος

γλωσσικός κώδικας
• Ο Bernstein (βλ. παραπάνω) μελέτησε ταξικά συσχετισμένες
ομιλιακές διαφορές στη Βρετανία ανάμεσα σε μαθητές, τις οποίες
χαρακτηρίζει ως προς τη χρήση της γλώσσας (κοινωνιογλωσσικοί ή
ομιλιακοί κώδικες) και όχι ως προς τις διαλέκτους (γλωσσικοί
κώδικες)
• Αυτό που ονομάζει περιορισμένοι και επεξεργασμένοι ομιλιακοί
κώδικες προκύπτουν από συστήματα κοινωνικών σχέσεων
• Ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούν τη γλώσσα τα μέλη μιας
κοινωνικής ομάδας επηρεάζεται από τη δομή της κοινωνικής
ομάδας και την αναπαράγει
• Διαφορετικές γλωσσικές μορφές παράγουν διαφορετική
κοινωνική εμπειρία
α. Οι Sapir & Whorf υπογράμμισαν τις διαφορές μεταξύ

πολιτισμών
β. Ο Bernstein τις διαφορές μεταξύ κοινωνικών τάξεων
Η βασική θέση των Sapir & Whorf
• Η γλώσσα προσφέρει ένα πλαίσιο για τις σκέψεις μας και είναι πολύ
δύσκολο να σκεφτούμε έξω από αυτό το πλαίσιο (γλωσσικός
ντετερμινισμός ή γλωσσική σχετικότητα [υπόθεση Sapir-Whorf]).
«Σύμφωνα με αυτή την υπόθεση, ο τρόπος με τον οποίο συνήθως
σκέφτονται και αντιλαμβάνονται τον κόσμο οι άνθρωποι καθορίζεται σε
κάποιον βαθμό από τις κατηγορίες και τις διακρίσεις οι οποίες υπάρχουν
στη μητρική τους γλώσσα. Επομένως, οι ομιλητές/τριες διαφορετικών
γλωσσών μπορεί να έχουν αρκετά διαφορετική αντίληψη του κόσμου
ανάλογα με το πόσο διαφέρουν οι γλώσσες τους σε επίπεδο
σημασιολογικής και γραμματικής δομής» (Trudgill, P. Γλωσσάρι
κοινωνιογλωσσολογίας, ελληνική μετάφραση)
Παραδείγματα
α. Η αντίληψη του χρόνου στους Ινδιάνους Hopi και στους Ευρωπαίους
β. Το λεξιλόγιο των Εσκιμώων για το χιόνι ή των Αράβων για την έρημο

Βασικές θέσεις του Bernstein

- οι επεξεργασμένοι κώδικες προσανατολίζουν τους χρήστες σε καθολικές
σημασίες (=σημασίες στις οποίες αρχές και λειτουργίες καθίστανται γλωσσικά
ρητές)
- οι περιορισμένοι κώδικες προσανατολίζουν τους χρήστες τους σε επιμέρους
σημασίες (=σημασίες στις οποίες αρχές και λειτουργίες παραμένουν
υπόρρητες)
- τα δύο είδη κωδίκων πραγματώνονται διαφορετικά και χρησιμοποιούνται σε
διαφορετικές περιστάσεις:
οι περιορισμένοι κώδικες συνδέονται στενότερα με συγκεκριμένα
συμφραζόμενα, όπου οι συνομιλητές μοιράζονται μεταξύ τους μια
περιορισμένη βάση εμπειρίας και προϋποθέσεων, ενώ
οι επεξεργασμένες γλωσσικές ποικιλίες είναι χαλαρότερα συνδεδεμένες με
τα συμφραζόμενα και η ομιλία εκφέρεται με τρόπο που να γίνεται κατανοητή
από εκείνους που δεν μοιράζονται αναγκαστικά το ίδιο υπόβαθρο και τις ίδιες
προϋποθέσεις
- η ταξική διαστρωμάτωση της κοινωνίας περιορίζει την πρόσβαση στην
απόκτηση επεξεργασμένων κωδίκων (είναι δυσκολότερο για την εργατική
τάξη να τους αποκτήσει)
Γλωσσικά χαρακτηριστικά του
περιορισμένου κώδικα (1)
1. Η σειρά των όρων και η σύνταξη των προτάσεων
αντιμετωπίζονται με χαλαρότητα
2. Οι προτάσεις είναι σύντομες και έχουν περιορισμένο
λεξιλόγιο (πολλά κλισέ)
3. Η σύνταξη των προτάσεων είναι απλή: λίγες δευτερεύουσες
προτάσεις, πολλές ατελείς προτάσεις.
4. Παρατηρείται προτίμηση στην ενεργητική φωνή
5. Επαναληπτική, στενού φάσματος, χρήση –παρατακτικών
κυρίως- συνδέσμων και συνδετών (και, αλλά, γιατί, έτσι, κ.ά.)
6. Δυσκολία διατήρησης του συντακτικού υποκειμένου στη
ροή του λόγου
7. Σπάνια χρήση των μη προσωπικών αντωνυμιών (ιδιαίτερη
προτίμηση στο εσύ και το αυτοί), επειδή η αναφορά
(reference) είναι συνήθως υπόρρητη

περιορισμένου κώδικα (2)

8. Περιορισμένη χρήση επιθέτων και επιρρημάτων
9. Συχνή χρήση ιδιωτισμικών εκφράσεων, παροιμιών κ.λπ. («λαϊκή σοφία»)
10. Διεπιδραστικές εκφράσεις (Δεν το ’ξερες; Έτσι δεν είναι;) που ζητούν από
τον ακροατή να ενεργοποιήσει το πληροφοριακό του αποθεματικό.
Πολλά πράγματα παραμένουν υπονοούμενα. (Σε λαϊκές κοινότητες με
ελάχιστο καταμερισμό εργασίας και πυκνά δίκτυα σχέσεων πιθανότατα
όλοι μοιράζονται τις ίδιες εμπειρίες, οπότε ο περιορισμένος κώδικας
επαρκεί)
11. Συχνή χρήση αποφάνσεων όπου η αιτία και το αποτέλεσμα εύκολα
συγχέονται
12. Η εκφορά του λόγου είναι σχετικά γρήγορη και πρόχειρη
13. Ο περιορισμένος κώδικας είναι μέσο έκφρασης στάσεων και
συναισθημάτων
14. Αντιστοιχεί στο λεγόμενο ανεπίσημο επίπεδο ύφους, γιατί συνδέεται με
άτυπες, καθημερινές περιστάσεις επικοινωνίας

επεξεργασμένου κώδικα (1)
1. Η σειρά των όρων και η σύνταξη των προτάσεων
αντιμετωπίζονται με όρους τυπικής ορθότητας (‘γραμματικά
σωστό’)
2. Οι προτάσεις είναι επιμήκεις και έχουν ευρηματικό λεξιλόγιο
3. Η σύνταξη των προτάσεων είναι σύνθετη: πολλές
δευτερεύουσες προτάσεις, ελάχιστες ατελείς.
4. Παρατηρείται εκτεταμένη χρήση παθητικής σύνταξης
5. Εκτεταμένη χρήση λογικών συνδέσμων (αν, εκτός αν κ.ά)
6. Συχνή χρήση μη προσωπικών αντωνυμιών, επειδή η
αναφορά (reference) είναι συνήθως ρητή
7. Συχνή χρήση προθέσεων που δηλώνουν είτε λογικές σχέσεις
είτε συνάφεια στον χρόνο και τον χώρο


επεξεργασμένου κώδικα (2)

8. Χρήση ασυνήθιστων επιρρημάτων και επιθέτων
9. Ο ακροατής δεν αφήνεται να αναπληρώσει μόνος το πληροφοριακό κενό
της πρότασης. Τα πράγματα «λέγονται με το όνομά τους» (Επειδή οι
σύγχρονες κοινωνίες παρουσιάζουν μεγάλη συνθετότητα και
διαφοροποίηση, καθίσταται όλο και πιο αναγκαίο να είναι κανείς σαφής
όταν μιλά με πρόσωπα με τα οποία τον συνδέουν λίγες κοινές εμπειρίες)
10. Ο επεξεργασμένος κώδικας είναι «αυτόνομος», δηλαδή εξαρτάται
ελάχιστα από παραγλωσσικά χαρακτηριστικά ή από το πληροφοριακό
αποθεματικό του ακροατή, άρα επωμίζεται όλο το βάρος της
επικοινωνίας (η επίσημη εκπαίδευση και η ακαδημαϊκή γλώσσα
αποτελούν αντιπροσωπευτικά παραδείγματα αυτής της γενικής τάσης)
11. Η εκφορά του λόγου είναι σχετικά αργή και προσεγμένη
12. Είναι μέσο αναπαράστασης γεγονότων και αφηρημένης σκέψης
13. Αντιστοιχεί στο λεγόμενο επίσημο επίπεδο ύφους, γιατί συνδέεται με
τυπικές περιστάσεις επικοινωνίας

Προφορικός και Γραπτός λόγος
1. Η Φύση τους (1)
• Η ομιλία /ακρόαση και το γράψιμο

/ανάγνωση αποτελούν τους δυο θεμελιώδεις
τρόπους παραγωγής και πρόσληψης του
λόγου, οι οποίοι διακρίνονται για την
αμοιβαιότητά τους, αφού μπορεί ο ένας να
μεταγραφεί στον κώδικα του άλλου χωρίς
μεγάλες απώλειες νοήματος.

• Ωστόσο, η ομιλία και το γράψιμο συνδέονται
με διαφορετικές περιστάσεις επικοινωνίας
και, άρα, υπηρετούν διαφορετικούς στόχους
- ο προφορικός λόγος είναι γενικά
αυθόρμητος και ικανοποιεί τρέχουσες
ανάγκες της καθημερινής ζωής,
- συχνά ‘δεν φοράει τα καλά του’ και
- ευδοκιμεί σε περιβάλλον οικειότητας μεταξύ
των συνομιλητών
• ενώ ο γραπτός λόγος τις περισσότερες φορές

είναι δίαυλος συμβατικής ή επίσημης
επικοινωνίας, όπως εξάλλου υπήρξε σε όλη τη
διαδρομή του ιστορικού χρόνου και,
επιπλέον, έχουν διαφορετικά γλωσσικά
χαρακτηριστικά, εν μέρει τουλάχιστον.

• Ας συγκρίνουμε, για παράδειγμα, μια

τηλεφωνική συνομιλία με φιλικό πρόσωπο με
μιαν επιστολή σε φίλο ως προς τα γραμματικά
και παραγλωσσικά τους γνωρίσματα ή την
προφορική επιχειρηματολογία ενός πωλητή
με τη γραπτή επιχειρηματολογία μιας
συστατικής επιστολής –‘κείμενα’ πειθούς και
τα δυο τους.


Ο προφορικός και ο γραπτός λόγος διαφέρουν πολύ ως
επικοινωνιακές δραστηριότητες:
α. ο πρώτος έχει στο δυναμικό του το πλούσιο φορτίο της ομιλίας
για τη μετάδοση των πληροφοριών, ενώ ο δεύτερος μόνο τη
σύνταξη, το λεξιλόγιο και τη στίξη.
Ο επιτονισμός και το ύψος της φωνής του ομιλητή κάνουν ένα
εκφώνημα να υπερβαίνει την ‘ονομαστική αξία’ του νοήματός του.
Και όταν οι συνομιλητές έχουν οπτική επαφή και βρίσκονται σε
μικρή απόσταση μεταξύ τους, όπως συμβαίνει κατά κανόνα, οι
εκφράσεις του προσώπου, οι κινήσεις του σώματος, τα βλέμματα,
ακόμη και οι σιωπές συστήνουν ένα ολόκληρο δίκτυο
παράλληλων σημασιών δίπλα στις εκφρασμένες, που βοηθά και
τους συνομιλητές ή ακροατές να ερμηνεύσουν κατάλληλα το
περιεχόμενο των λόγων του τρέχοντος ομιλητή.
Μάλιστα είναι φορές που το κύριο βάρος της σημασίας ενός
εκφωνήματος φέρουν τα παραγλωσσικά του στοιχεία και όχι
το προτασιακό του περιεχόμενο.
Αυτό είναι αδύνατο να συμβεί με τον γραπτό λόγο, όπου όλα
πρέπει να λέγονται ‘ανοιχτά’, με την εξαίρεση της ‘μουσικής’
στίξης (αποσιωπητικά, θαυμαστικό, εισαγωγικά,
ερωτηματικό), η οποία εισάγει, με τρόπο μάλλον συμβατικό,
σημασίες δευτέρου επιπέδου (υπονοήματα, ειρωνεία,
συναισθηματικές σημασίες κ.ά.).


β. Αν η ιδιοσυστασία της ομιλίας εξασφαλίζει στον προφορικό λόγο
υπεροχή έναντι του γραπτού σε ό,τι αφορά τον τρόπο μετάδοσης των
πληροφοριών, ο χρόνος παραγωγής του λόγου είναι αντίπαλος του ομιλητή.
Ο τελευταίος, εξαιτίας της ταχείας εκφοράς του λόγου και των
περιορισμένων δυνατοτήτων της βραχυπρόθεσμης μνήμης του ανθρώπου,
υποχρεώνεται τη στιγμή ακριβώς της εκφοράς να ελέγχει προς τα πίσω τον
λόγο του, αν οι προθέσεις του εκπληρώθηκαν στη συνέχεια των λεγομένων,
και ταυτόχρονα να τον οργανώνει προς τα μπρος, εν σειρά προς ό,τι έχει
προηγηθεί αλλά και σε σχέση με το οργανωτικό σχέδιο όλου του λόγου.
Παράλληλα, ο ομιλητής αγωνιά όχι μόνο για τη συγκρότηση του μηνύματός
του αλλά και για το αν αυτό φθάνει με τον κατάλληλο τρόπο στον αποδέκτη
του.
Επιπλέον, ελλοχεύει και η πιθανότητα απώλειας του δικαιώματος του
λόγου.

• Αντίθετα, ο συγγραφέας παράγει τον λόγο του μέσα σε αφθονία
χρόνου. Γι αυτό και το γράψιμο είναι μια χρονοβόρα
διαδικασία, που δυσκολεύεται να παρακολουθήσει τους
ρυθμούς της καθημερινής ζωής. Συχνά παρακολουθεί τους
χρόνους της ‘μεγάλης διάρκειας’, τον χρόνο των νόμων και των
κανονισμών, των θρησκευτικών κειμένων, της επιστημονικής
σκέψης και της λογοτεχνίας.
Ο γραπτός λόγος έχει την ιδιότητα να αποκρύπτει τα διαδοχικά

στάδια της συγκρότησής του και έτσι ο αναγνώστης έρχεται σε
επαφή με το τελειωμένο προϊόν, ενώ ο προφορικός λόγος αυτά
ακριβώς τα στάδια αποκαλύπτει.


Τα δύο ‘είδη’ λόγου, δηλαδή, έχουν ‘διαφορά φάσης’ μεταξύ τους.
Η εντέλεια του γραπτού λόγου σε αντιδιαστολή προς την
κατάτμηση του προφορικού είναι συνέπεια της περίσσειας
χρόνου.
Ο συγγραφέας, απαλλαγμένος από τον φόβο της διακοπής ή
άλλων ‘παρασίτων’ που χαρακτηρίζουν την προφορική συνομιλία,
έχει όλη την άνεση
-να συγκεντρώσει πληροφορίες, για να τις ‘αποθηκεύσει’ στο
κείμενό του,
-να το σχεδιάσει με προσοχή, ώστε να είναι συνεκτικό, να το
αναθεωρεί σε όλες τις φάσεις της παραγωγής του, ώστε να πετύχει
την ολοκλήρωσή του στον επιθυμητό βαθμό,
-να προσφεύγει σε λεξικά για την καταλληλότερη λέξη και
-να δοκιμάζει περίπλοκες συντακτικές δομές, με στόχο ένα κείμενο
πυκνής διατύπωσης και εκφραστικής στιλπνότητας.
γ. Ο τρίτος παράγοντας που διαφοροποιεί τις δύο
επικοινωνιακές δραστηριότητες είναι η παρουσία του
συνομιλητή (απουσία στην περίπτωση του γραπτού λόγου)
στην πλειονότητα των χρήσεων του προφορικού λόγου.
Ο ομιλητής, σε αντίθεση με τον συγγραφέα (ο οποίος πρέπει να
μαντεύει τις αντιδράσεις του αναγνωστικού του κοινού, καθώς
στερείται άμεσης ανατροφοδότησης) είναι υποχρεωμένος
-να ελέγχει διαρκώς τις αντιδράσεις των συνομιλητών του,
-να μοιράζεται μαζί τους τα ίδια συνομιλιακά συμφραζόμενα και
-να τροποποιεί ‘on-line’ τον λόγο του, όταν χρειάζεται, για να
γίνει πιο κατανοητός και αποτελεσματικός.

Αν η παρουσία του συνομιλητή ‘απειλεί’ την

απρόσκοπτη ροή του λόγου του τρέχοντος ομιλητή,
αφού κάθε συνομιλία είναι και μια διαπραγμάτευση
με απρόβλεπτη έκβαση, ωστόσο αποτελεί
ταυτόχρονα και εγγύηση για την κατανόηση του
λόγου, εγγύηση που ποτέ δεν έχει ένας συγγραφέας,
όσο καλά κι αν γνωρίζει το κοινό του.

2. Οι Λειτουργίες τους (1)
• Από το γεγονός ότι ο γραπτός λόγος είναι λόγος μονής
κατεύθυνσης, ενώ ο προφορικός λόγος αμφίδρομος
προκύπτει και η διαφορετική κοινωνική λειτουργία τους.
• Ο προφορικός λόγος είναι ο λόγος μέσω του οποίου οι
ομιλητές συγκροτούν την κοινωνική τους ταυτότητα και
παίζουν τους κοινωνικούς τους ρόλους στο πλαίσιο κάθε
συνομιλιακής διεπίδρασης, με αποτέλεσμα να θεμελιώνονται
και να διατηρούνται (ή να υπονομεύονται) οι διανθρώπινες
σχέσεις.
• Ο προφορικός λόγος δεν είναι μόνον ο λόγος των διακοπών,
των επικαλύψεων, των (αυτο/ετερο)διορθώσεων, των
δισταγμών και των παύσεων, των επαναλήψεων και των
υστερόχρονων προσθηκών, των στερεότυπων και χωρίς
συγκεκριμένη σημασία φράσεων που ‘καλύπτουν τα κενά της
αμηχανίας του ομιλητή’.

• Δεν είναι μόνον ο λόγος της συντακτικής ακαταστασίας και
έλλειψης, του πλήθους των υπονοημάτων, της χαλαρής
συμπαράθεσης νοημάτων και της ‘απλοϊκής’ δείξης των
προσώπων και των πραγμάτων που ανήκουν στο πλαίσιο των
συμφραζομένων.
• Είναι και ο λόγος της φατικής επικοινωνίας, δηλαδή της
επικοινωνίας όπου υποχωρεί το κυριολεκτικό νόημά του, για
να διευκολυνθεί η γνωριμία των συνομιλητών και να
διευρυνθεί η μεταξύ τους οικειότητα.
• Πάνω απ’ όλα, όμως, ο προφορικός λόγος είναι ο κατ’ εξοχήν
λόγος της διατύπωσης και διαπραγμάτευσης γνωμών, και της
έκφρασης και ανταλλαγής συναισθημάτων, που αποτελούν
το θεμέλιο κάθε επικοινωνιακής πράξης.
• Ο γραπτός λόγος, αντίθετα, έχει κατ’ εξοχήν ‘αποθηκευτική’
λειτουργία, στηρίζεται δηλαδή στην προγραμματισμένη
καταχώριση πληροφοριών μέσα στο κείμενο, πράγμα που
διαστέλλει την ανθρώπινη επικοινωνία έξω από τους
περιορισμούς του χώρου και του χρόνου.
• Αυτό έχει ως συνέπεια να μπορεί ο γραπτός λόγος να
αποσπάται από τα χωροχρονικά συμφραζόμενα της
παραγωγής του και να αποκτά ένα χαρακτήρα αυτονομίας
μέσα στη διαδρομή του ιστορικού χρόνου.


• Θα λέγαμε, λοιπόν, ότι
- ο γραπτός λόγος είναι ο λόγος της διανομής πληροφοριών,
που καταξιώνεται κοινωνικά, επειδή ξεπερνά το ‘εδώ και
τώρα’ και γίνεται λόγος της ‘μεγάλης διάρκειας’, ενώ
- ο προφορικός λόγος είναι ο λόγος της συνομιλιακής
διεπίδρασης, ο λόγος του ‘εδώ και τώρα’, λόγος φευγαλέος,
λόγος της ‘μικρής διάρκειας’.
• Εξάλλου, αν ο προφορικός λόγος είναι ο λόγος της διαπροσωπικής

επικοινωνίας, ο γραπτός λόγος είναι ο λόγος της κοινωνικής
χρησιμότητας. Επιτρέπει στους ακροατές και τους αναγνώστες να
βοηθούν τη μνήμη τους καταγράφοντας τις πιο χρήσιμες από τις
πληροφορίες που δέχονται και, επιπλέον, επιτρέπει στην κοινωνία
ή το έθνος να μην ξεχνούν κείμενα καταστατικού χαρακτήρα και
ιστορικής σημασίας (συντάγματα, νόμους, συνθήκες κλπ) (Stubbs
1980 / Halliday 1985).
3. Οι διαφορές τους στη χρήση της γλώσσας
Παρ’ όλο που οι έρευνες για το ύφος του

προφορικού και γραπτού λόγου δεν έχουν
καταλήξει σε καθολικά συμπεράσματα για τις
γλωσσικές παραμέτρους που το καθορίζουν,
μπορούμε να προτείνουμε μια δοκιμαστική
περιγραφή των δύο ποικιλιών:

Προφορικός λόγος (1)

• περιλαμβάνει πολλές συντακτικά ατελείς
προτάσεις ή ακολουθίες ανολοκλήρωτων
φράσεων: κυρία Μ., θα ’θελα/ εεσείς τη γνώμη
σας
• χρησιμοποιεί ευρύτατα την παράταξη και την
ασύνδετη συμπαράθεση προτάσεων
• βρίθει από επαναλήψεις συντακτικών δομών:
Ντάξει, όχι καταλαβαίνω ε καταλαβαίνω και τη
συγκίνησή σας, γιατί ειν’ ένα βιβλίο συ-
συγκινητικό
• προτιμά την ενεργητική σύνταξη και αποφεύγει
την παθητική
Προφορικός λόγος (2)
• προτιμά πολλές φορές την προτασιακή δομή θέμα-σχόλιο (‘θέμα’ μιας
πρότασης είναι το αντικείμενο του ενδιαφέροντός της και το σημείο
εκκίνησής της σε αντιδιαστολή προς το ‘σχόλιο’, που είναι το συστατικό
της πρότασης που ‘λέει κάτι’ για το ‘θέμα’) και όχι τη δομή υποκείμενο-
κατηγόρημα: η καρέκλα/ να την βάλεις στη θέση της (αντί την καρέκλα
να την βάλεις στη θέση της ή να βάλεις την καρέκλα στη θέση της)
• περιλαμβάνει πολλές επανεκκινήσεις, που βελτιώνουν προηγούμενες
διατυπώσεις: Την/ δε/ την/ τα τέλη του ’50 και τ- τα ’60 είναι είναι μια
εποχή που δεν τη γνωρίζετε καθόλου
• χαρακτηρίζεται από αφθονία λέξεων ασαφούς σημασίας (γενικευτικών
όρων): πράγμα, μέρος, κάποια, κάτι, διάφορα, πολύ κ.α.
• είναι διάσπαρτος από ‘πραγματολογικά μόρια’: λίγο, λιγάκι, έτσι, ας
πούμε, που λένε, ξέρω ’γω, νομίζω, εε, αα κ.α.

Γραπτός λόγος
• περιλαμβάνει μεγάλη ποικιλία υποτακτικών συνδέσμων και
συνδετών (πάντως, βέβαια, φυσικά, επίσης, λοιπόν, συνεπώς
κλπ)
• περιλαμβάνει μετακειμενικούς δείκτες, δηλαδή λέξεις που
δείχνουν τα μέρη της οργάνωσης του κειμένου, όπως οι όροι
μιας απαρίθμησης (πρώτο, δεύτερο, τρίτο... )
• προτιμά ονοματικές φράσεις, όπου αφθονούν οι
προσδιοριστικοί όροι: της προϊσταμένης αρχής, που δεν είναι
πάντα πολύ ανοιχτόμυαλη
• αρέσκεται στην παθητική σύνταξη
• αρέσκεται στην πρόταξη και την εστίαση σε συστατικά του
κατηγορήματος
• επιλέγει κανονικά την προτασιακή δομή υποκείμενο-
κατηγόρημα
4. Οι συγκλίσεις τους (1)
• Από όσα προηγήθηκαν ασφαλώς μένει η
εντύπωση ότι ο προφορικός και ο γραπτός
λόγος συνιστούν τα αποκλίνοντα μέλη μιας
διχοτομίας. Αυτό όμως δεν αληθεύει, όπως
εύκολα μπορεί να δειχθεί από την εξέταση
ειδών προφορικού και γραπτού λόγου. Οι
περιγραφές που προηγήθηκαν στόχο είχαν να
αποτυπώσουν τα βασικά χαρακτηριστικά της
προφορικότητας και της ‘γραπτότητας’
μάλλον, παρά τα γνωρίσματα συγκεκριμένων
ειδών λόγου.

• Είναι, λοιπόν, προτιμότερο να
αντιμετωπίσουμε τις δύο μορφές λόγου ως
ακρότατα ενός συνεχούς, πάνω στο οποίο
μπορεί να τοποθετήσει κανείς ‘πιο
προφορικά’ ή ‘πιο γραπτά’ αλλά και ‘πιο
διαλογικά’ ή ‘πιο μονολογικά’ είδη λόγου.

• Αν, δηλαδή, τμήσουμε κάθετα τον άξονα ‘προφορικός/
γραπτός λόγος’ με τον άξονα ‘διάλογος/ μονόλογος’,
θα οδηγηθούμε πλέον σε μιαν εμπράγματη (όχι
αφηρημένη) περιγραφή συγκεκριμένων ειδών λόγου
στη βάση δύο κριτηρίων: της προφορικότητας και της
διαλογικότητας. Έτσι, προκύπτουν τέσσερις μήτρες
ειδών λόγου:
• α) ο προφορικός διάλογος,
• β) ο προφορικός μονόλογος,
• γ) ο γραπτός διάλογος και
• δ) ο γραπτός μονόλογος.

• Αν, επιπλέον, εισαγάγουμε και τα θεμελιώδη
για την ανάλυση του λόγου κριτήρια της
κοινωνικής ισχύος του πομπού και του
αποδέκτη και της κοινωνικής/ ψυχολογικής
απόστασης πομπού-δέκτη, τότε μπορούμε
στο εσωτερικό κάθε μήτρας να διακρίνουμε
είδη περισσότερο ή λιγότερο διαλογικά/
μονολογικά, αλλά και να σταθμίσουμε τη
συχνότητα χρήσης τους στην ανθρώπινη
επικοινωνία.

• Από τις τέσσερις μήτρες ο προφορικός
διάλογος και ο γραπτός μονόλογος είναι οι πιο
‘καθαρές’ περιοχές του συνεχούς, γιατί εκεί
απαντά κανείς τα βασικά γνωρίσματα του
προφορικού και του γραπτού λόγου.
• Ο προφορικός μονόλογος και ο γραπτός
διάλογος είναι υβριδικές περιοχές, όπου
διαπιστώνουμε ότι η προφορικότητα και η
‘γραπτότητα’ συνιστούν μάλλον τάσεις παρά
καταστάσεις του λόγου.
Ενότητα 10: Γλώσσα και Ταυτότητα

ΙΔΙΟΛΕΚΤΟ(Σ) 1
• Ο όρος ιδιόλεκτο(ς) αναφέρεται στη γλώσσα ενός ατόμου και
σημαίνει
– το ολικό σύνολο της γλώσσας ενός προσώπου, που
περιλαμβάνει όλα τα πιθανά εκφωνήματα
– τη γλωσσική παραγωγή ενός προσώπου, δηλαδή μόνον ό,τι
λέει το πρόσωπο αυτό και όχι την εσωτερική γνώση του
μυαλού του
• Για μερικούς ερευνητές, η έμφαση εδώ είναι στον αστερισμό των
επιλογών γλωσσικής ποικιλότητας που διαφοροποιούν ένα άτομο
από άλλους ομιλητές της ίδιας διαλέκτου

• Ο επιπλέον περιορισμός στον ανωτέρω ορισμό είναι ο
χρόνος: το ιδιόλεκτο ενός ατόμου μπορεί να περιοριστεί σε
έναν συγκεκριμένο χρόνο, γεγονός που εξισώνει εν μέρει το
ιδιόλεκτο με το ύφος.
• Μερικοί υποστηρίζουν ότι τα ιδιόλεκτα είναι τα μόνα

πραγματικά γλωσσικά αντικείμενα, ενώ άλλοι αποκρούουν
τον ισχυρισμό αυτόν αντιτείνοντας ότι η κανονικότητα της
γραμματικής εμφανίζεται στο επίπεδο της διαλέκτου και της
γλώσσας.

• Είναι πλούσια η προϊστορία του όρου ιδιόλεκτο/ς
– ο τόπος της γλώσσας είναι τα μυαλά των ατόμων
– “η επιτέλεση της γλώσσας δεν γίνεται ποτέ από το
πλήθος… είναι πάντοτε ατομική, και το άτομο είναι
πάντοτε ο κύριός της. Θα την αποκαλούμε parole
(‘ατομική γλωσσική επιτέλεση’)
– “Αν παρατηρήσουμε προσεκτικά, θα διαπιστώσουμε ότι
δεν υπάρχουν δύο άτομα –ή μάλλον ούτε ένα άτομο σε
διαφορετικούς χρόνους- που να μιλούν ακριβώς το ίδιο

– “Το σύνολο των δυνατών εκφωνημάτων ενός ομιλητή σε
συγκεκριμένο χρόνο που χρησιμοποιεί μια γλώσσα για να
αποκριθεί σε έναν άλλο ομιλητή είναι ένα ιδιόλεκτο… Ο
ορισμός μας υποδηλώνει:
(α) ότι ένα ιδιόλεκτο είναι ιδιαίτερο για κάθε ομιλητή,
(β) ότι ένας δεδομένος ομιλητής μπορεί να έχει διαφορετικά
ιδιόλεκτα σε διαδοχικά στάδια της ζωής του, και
(γ) ότι μπορεί να έχει δύο ή περισσότερα διαφορετικά
ιδιόλεκτα την ίδια στιγμή”

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ
Ορισμοί του ύφους
Θεωρίες
• Επισημότητα vs. Οικειότητα
• Βαθμός προσοχής
• Επιλογή και συμπαράθεση που παράγει κοινωνικό νόημα
• Λειτουργική ποικιλία
• Ποσοτικοποίηση λειτουργικής ποικιλίας
• Ακροαματικός σχεδιασμός

ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΥΦΟΣ ΚΑΙ
ΥΦΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ
Το ύφος
• Το ύφος παίζει καθοριστικό ρόλο στη γλωσσική

ποικιλότητα
• Αλλά τι ακριβώς είναι το (προσωπικό) ‘ύφος’;
• Έχουν γίνει πολλές σχετικές (θεωρητικές)

προσεγγίσεις για να εξηγηθεί ο ρόλος του ύφους στο
πλαίσιο ποικίλων επικοινωνιακών περιστάσεων

LABOV -attention to speech model 1
• Μια από τις πρώτες προσεγγίσεις (Labov [1966] The social

stratification of English in New York City / [1972]
Sociolinguistic patterns) είναι το μοντέλο ‘attention to speech’
• Η προσέγγιση αυτή αντιμετωπίζει το ύφος ως μια λειτουργία
του βαθμού επίγνωσης ή συνειδητότητας που έχουν τα
υποκείμενα για τον λόγο τους μέσα σε συγκεκριμένο πλαίσιο
ή περιβάλλον
• Ο Labov μελέτησε ορισμένες κοινωνιο-γλωσσικές μεταβλητές
στη Νέα Υόρκη και σχεδίασε με τέτοιο τρόπο τις συνεντεύξεις
του ώστε να περιλάβει διαφορετικές μορφές
συμφραζομένων (συνομιλίες, ανάγνωση αποσπασμάτων,
ανάγνωση καταλόγων λέξεων) που περιείχαν αυτές τις
μεταβλητές.

• Ο Labov διαπίστωσε ότι
 όταν οι ομιλητές είχαν μεγαλύτερη επίγνωση της ομιλίας τους

(όπως όταν διάβαζαν καταλόγους λέξεων), χρησιμοποιούσαν
περισσότερο και συστηματικά τις ποικιλίες υψηλού κοινωνικού
γοήτρου (prestige variants), για παράδειγμα την “ηχηρή” προφορά
του μεταφωνηεντικού –r
όταν οι ομιλητές ήταν πιο χαλαροί, σε ανεπίσημες, καθημερινές

συνομιλίες (γεγονός που αναγνωριζόταν από το θέμα του λόγου ή
ορισμένα παραγλωσσικά χαρακτηριστικά όπως το γέλιο ή το
αυξανόμενο τέμπο), χρησιμοποιούσαν τις ποικιλίες χαμηλότερου
κοινωνικού γοήτρου (lower-prestige variants)
• Τα συμπεράσματα του Labov ενίσχυσαν την ανωτέρω υπόθεση

• Και άλλες παρατηρήσεις για το ύφος προέκυψαν από αυτή την προδρομική
έρευνα
-Οι επιπτώσεις του ύφους στην ποικιλότητα τείνουν να είναι αντίστοιχες

με τις επιπτώσεις της κοινωνικής τάξης: μια μεταβλητή που εμφανίζεται
περισσότερο σε ανεπίσημα στιλ τείνει να εμφανίζεται περισσότερο και
στην ομιλία ατόμων που προέρχονται από την κατώτερη ή την εργατική
τάξη
-ορισμένοι μελετητές έδειξαν ότι ο βαθμός ποικιλότητας που αντιστοιχεί
σε κοινωνικούς παράγοντες είναι μεγαλύτερος από αυτόν που αντιστοιχεί
σε υφολογικούς παράγοντες
- από όλα τα στιλ το πιο ανεπίσημο (‘casual’) είναι και το πιο κανονικό:
υπόκειται λιγότερο από όλα τα άλλα σε υπερδιορθώσεις και άλλα
φαινόμενα που τείνουν να εμφανίζονται στα πιο επίσημα στιλ. Γι’ αυτό,
πολλοί νεότεροι μελετητές εστίασαν την προσοχή τους στο να
αιχμαλωτίσουν όσο περισσότερο μπορούσαν το «λαϊκό» ύφος στις
συνεντεύξεις τους.
• Παρά τη σπουδαιότητα αυτών των πρώιμων

παρατηρήσεων, το μοντέλο ‘attention to speech’ δέχθηκε
αρκετή κριτική
- το μονοδιάστατο αυτού του μοντέλου είναι
προβληματικό
- το μοντέλο δέχεται ότι η προσοχή στην ομιλία και η
τυπικότητα ποικίλλουν μεταξύ τους, με τάση να
αυξάνεται η χρήση ποικιλιών υψηλού κοινωνικού
γοήτρου, ωστόσο

- Οι Wolfram & Schilling-Estes ([1998] American English) εντόπισαν ένα
στιλ που ονόμασαν ‘επιτελεστική ομιλία’ (performative speech). Το στιλ
αυτό αναγνωρίστηκε σε κατοίκους του Ocracoke Island (Βόρεια
Καρολίνα) μερικοί από τους οποίους ‘φορούσαν’ μια έντονη τοπική
διάλεκτο (σε αντίθεση με το φυσικό συνομιλιακό τους στιλ) απέναντι
στους τουρίστες ως ένα είδος επιτέλεσης. Στις περιπτώσεις αυτές
έχουμε να κάνουμε με ένα στιλ που χαρακτηρίζεται από υψηλότερο
βαθμό προσοχής στην ομιλία αλλά και από συχνότερη εμφάνιση των
μεταβλητών χαμηλότερου κοινωνικού γοήτρου ή λιγότερο τυπικής
γλώσσας, που σχετίζονται με την τοπική διάλεκτο
- Ένα άλλο πρόβλημα είναι η δυσκολία να μετρηθεί ο βαθμός
προσοχής που δίνεται στην ομιλία: σε παλαιότερες μελέτες αυτός ο
παράγοντας ή θεωρούνταν αυταπόδεικτος ή μετριούνταν με
παραγλωσσικά χαρακτηριστικά αμφίβολης σημασίας, όπως το γέλιο

SPEECH ACCOMMODATION
MODEL 1
• Μεταγενέστερα μοντέλα επιχείρησαν να αντιμετωπίσουν αυτές
τις ελλείψεις και να προσφέρουν μια πληρέστερη πραγμάτευση
της υφολογικής μεταβολής
– Ένα από αυτά είναι το μοντέλο ‘προσαρμογής της ομιλίας’
(speech accommodation model). Η προσέγγιση αυτή, που
αναπτύχθηκε αρχικά από κοινωνικούς ψυχολόγους, εστιάζει
πρωτίστως στα κοινωνικά συμφραζόμενα, σε ό,τι υπάρχει και
συμβαίνει έξω από τον ομιλητή.
– Το κεντρικό ζήτημα στον καθορισμό του ύφους δεν είναι
πόση προσοχή δίνει ο ομιλητής στην ομιλία του / της αλλά η
σχέση του ομιλητή με τους άλλους συμμετέχοντες στο
συνομιλιακό συμβάν

SPEECH ACCOMMODATION
MODEL 2
– Ο Giles και οι συνεργάτες του ([1991] Context of
accommodation: developments in applied sociolinguistics)
έδειξαν ότι τα υποκείμενα τείνουν να συγκλίνουν με την
ομιλία του προσώπου στο οποίο απευθύνονται, ιδιαίτερα
όταν θέλουν να είναι κοινωνικά αποδεκτοί από τους
αποδέκτες τους
– Σε άλλες περιπτώσεις, τα υποκείμενα αποκλίνουν από την
ομιλία του αποδέκτη τους με στόχο να υπογραμμίσουν μια
ξεχωριστή ταυτότητα
– Το μοντέλο προσαρμογής της ομιλίας αντιμετωπίζει με
επιτυχία ορισμένα από τα ζητήματα που έθεσε το μοντέλο
προσοχής στην ομιλία αλλά είναι κάπως μονοδιάστατο
εστιάζοντας ιδιαίτερα στον αποδέκτη

BELL (audience design model) 1

• Ένα παρόμοιο αλλά πιο επεξεργασμένο μοντέλο είναι το μοντέλο
‘σχεδιασμού ακροατηρίου’ (audience design model), που
προτάθηκε αρχικά από τον Bell ([1984] “Language style as audience
design”).
– To μοντέλο του Bell στηρίζεται και αυτό σε ένα κοινωνικό
πλαίσιο αναφοράς στο οποίο οι σχέσεις μεταξύ των
συμμετεχόντων έχουν πρωταρχική σημασία
– Ο Bell επεξέτεινε την έννοια του αποδέκτη, για να συμπεριλάβει
και άλλα υποκείμενα που ενδεχομένως ακούν τη συνομιλία ή
ακόμη «αφηρημένα» υποκείμενα που δεν είναι παρόντα (και
ονομάζονται ‘διαιτητές’), όπως είναι ένας τύπος προσώπου με
τον οποίον επιθυμεί να ταυτισθεί ο ομιλητής
– Κατ’ αυτόν τον τρόπο το μοντέλο μπορεί να αιτιολογήσει
μεταβολές ύφους που προκαλούνται από θεματικές αλλαγές

BELL (audience design model) 2
– Μερικά θέματα σχετίζονται με ένα καλλιεργημένο, μεσοαστικό
ακροατήριο ενώ κάποια πιο συνηθισμένα θέματα σχετίζονται με
κοινωνικά συμμετρικές ομάδες που τείνουν να μιλούν τη «λαϊκή»
γλώσσα
– Γενικά, η έμφαση δίδεται στη σύγκλιση με (ή την απόκλιση από)
τον συγκεκριμένο αποδέκτη ή το ακροατήριο που είναι παρόν στη
διάδραση
– Σε μεταγενέστερη μελέτη του Bell χρησιμοποιήθηκε ένα
ασυνήθιστο ερευνητικό σχέδιο, στο οποίο οι ταυτότητες φύλου και
εθνικότητας του συνεντευκτή και του συνεντευξιαζόμενου
επιλέχθηκαν έτσι ώστε να ελεγχθεί η διαδικασία προσαρμογής
– Η μελέτη ενίσχυσε τις προβλέψεις του μοντέλου του σχεδιασμού
ακροατηρίου: τα κοινωνιο-γλωσσικά χαρακτηριστικά που
χρησιμοποιήθηκαν ήταν ευαίσθητα στο φύλο και την εθνοτική
ταυτότητα του αποδέκτη, πέρα από τους άλλους παράγοντες
Άλλες μελέτες (1)

• Αρκετές άλλες σημαντικές μελέτες έχουν ως αφετηρία τους παρόμοιες
προοπτικές αλλά κατά κάποιον τρόπο επεκτείνουν τις πρώιμες θεωρίες
- Ο Coupland ([1980] “Style-shifting in a Cardiff work-setting”) εστίασε

στην ‘παρουσίαση του εαυτού’ από τον ομιλητή, ενσωματώνοντας
έννοιες από την κοινωνιολογική θεωρία.
- Σε αντίθεση με κάποιες παλαιότερες μελέτες, ο Coupland έδωσε

μεγαλύτερη έμφαση στις λειτουργίες των μεταβολών ύφους, ιδιαίτερα τη
στρατηγική χρήση υφολογικών μεταβλητών στον λόγο.
- Η μελέτη αυτή προετοίμασε κάποιες πρόσφατες προσεγγίσεις που

συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον τους στην κατασκευή ταυτότητας.

• Οι Finegan & Biber ([1994] “Register and social dialect variation: an
integrated approach”) προσπάθησαν να εξηγήσουν τις ειδικές
συσχετίσεις συγκεκριμένων γλωσσικών μεταβλητών με μεταβολές στο
καταστασιακό πλαίσιο.
• Υποστήριξαν ότι διάφορες επικοινωνιακές καταστάσεις εμπεριέχουν

εγγενώς λειτουργική ποικιλότητα και ότι οι πιο ‘επεξεργασμένες’
γλωσσικές μεταβλητές (όπως, για παράδειγμα, οι αναφορικές
προτάσεις) συνδέονται με πιο ‘γραμματισμένα’ και αποπλαισιωμένα
περιβάλλοντα και λειτουργικές ποικιλίες.
• Έτσι, οι Finegan & Biber συσχετίζουν τις κοινωνικο-οικονομικές,

υφολογικές και γλωσσικές παραμέτρους της γλωσσικής ποικιλότητας.


- Πάντως, το μοντέλο αυτό, υποστηρίζοντας τη γραμμική σχέση
μεταξύ επεξεργασίας στις γλωσσικές δομές, υψηλού κοινωνικο-
οικονομικού επιπέδου και τυπικότητας, εκτίθεται στην ίδια κριτική
που διατυπώθηκε για το μοντέλο της προσοχής στην ομιλία
(Labov), γιατί δεν μπορεί να εξηγήσει συνθετότερες υφολογικές
σχέσεις, όπως, για παράδειγμα, ορισμένες μορφές επιτέλεσης που
τονίζουν «λαϊκά» χαρακτηριστικά
- Επίσης, όπως επισημάνθηκε, προβλήματα του μοντέλου

αποτελούν η ασάφεια του όρου ‘επεξεργασία’ (ποια ακριβώς είναι
τα γνωρίσματά του) και η δυσκολία προσδιορισμού κεντρικών
όρων όπως η ‘ευκολία’ και η ‘σαφήνεια’

• Νεότερες έρευνες πάνω στο κοινωνιο-γλωσσικό ύφος επιδίωξαν να εντάξουν
το ύφος σε μοντέλα που αντιμετωπίζουν την ποικιλότητα στη γλώσσα ως μέρος
των σύνθετων γλωσσικών πρακτικών μέσα από τις οποίες οι ομιλητές
κατασκευάζουν την κοινωνική τους ταυτότητα
-Οι Rickford & McNair-Knox ([1994] “Addressee- and topic-influenced style
shift: a quantitative sociolinguistic study”) ερεύνησαν τις υφολογικές
μεταβολές μιας Αφρο-Αμερικάνας εφήβου (της Foxy) στην Καλιφόρνια. Η
Foxy, σύμφωνα με τους δύο ερευνητές, άλλαζε ύφος εκμεταλλευόμενη
γνωρίσματα της αφρο-αμερικάνικης λαϊκής αγγλικής σε σχέση πρωτίστως με
τη φυλετική ταυτότητα και τον βαθμό οικειότητας που είχε με τον
συνεντευκτή, και δευτερευόντως σε σχέση με ορισμένες θεματικές αλλαγές.
- Η μελέτη των Rickford & McNair-Knox, αν και θεωρήθηκε ότι υποστηρίζει το
μοντέλο του σχεδιασμού ακροατηρίου, τονίζει εξίσου τη σπουδαιότητα των
τρόπων με τους οποίους οι ομιλητές ως προσωπικότητες χρησιμοποιούν τη
γλώσσα για συγκροτήσουν τις ταυτότητές τους σε διαφορετικά περιβάλλοντα
αντί να ρίχνει το βάρος στις υφολογικές επιλογές που προκρίνει μια ολόκληρη
κοινότητα, όπως έκαναν παλαιότερες μελέτες

- Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εξήγηση της (φαινομενικά
ανώμαλης) προσωπικής γλωσσικής ιστορίας της Foxy που έδωσαν
οι δύο ερευνητές: σε παλαιότερη συνέντευξή της σε Αφρο-
Αμερικάνα συνεντεύκτρια η Foxy είχε χρησιμοποιήσει λιγότερα
διαλεκτικά στοιχεία από όσα χρησιμοποίησε σε μεταγενέστερες
συνεντεύξεις με την ίδια συνεντεύκτρια. Αυτό οφειλόταν στο
γεγονός ότι κατά το χρονικό διάστημα της πρώτης συνέντευξης η
Foxy είχε τελειώσει τον πρώτο χρόνο της φοίτησής της σε ένα
«λευκό» γυμνάσιο, υφιστάμενη την πίεση της πρότυπης ποικιλίας
της αγγλικής
- Για τους Rickford & McNair-Knox το γλωσσικό ύφος είναι «ένας

πόρος…, μια διαδραστική και δυναμική διαδικασία» στην οποία
βλέπουμε την ταυτόχρονη επιρροή πολυάριθμων συμφραστικών
και διαπροσωπικών παραγόντων

• Eckert & Rickford (eds) (2001) Style and sociolinguistic

variation.
• Σημαντική συλλογή άρθρων που επισκοπούν την ιστορία

των συζητήσεων για το (κοινωνιογλωσσικό) ύφος και
ταυτόχρονα επιχειρούν προβλέψεις για το μέλλον αυτής της
ερευνητικής περιοχής


• Η Irvine διαφοροποιεί τους όρους register (‘λειτουργική
ποικιλία’), dialect (‘διαλεκτική ποικιλία’) και style (‘ύφος’),
θεωρώντας ότι το ύφος είναι η υπερκείμενη κατηγορία για
τη λειτουργική ποικιλία, η οποία τείνει να σχετίζεται με πιο
εδραιωμένες (συχνά ονοματισμένες) καταστάσεις.

- Η Macaulay συζητά την έννοια genre (‘κειμενικό

είδος’), που χρησιμοποιείται συχνά στις συζητήσεις για
το ύφος αλλά δεν προσδιορίζεται πάντοτε με ακρίβεια


- Η Eckert κριτικάρει το μοντέλο του Labov, υπογραμμίζοντας
την ανάγκη να ενταχθεί το ύφος μέσα στις πρακτικές που
διαμορφώνουν την προσωπική και κοινωνική ταυτότητα του
ατόμου.
- Επίσης, συζητά πώς οι γλωσσικές και άλλες συμπεριφορές

μικρών ομάδων ή ατόμων αποκτούν υπεροχή μέσα σε
ευρύτερες κοινωνικές ομάδες. Στη συνέχεια αυτές οι
συμπεριφορές μας προσφέρουν ένα παράθυρο για να
παρατηρήσουμε τη διαδικασία μέσω της οποίας
συγκεκριμένες γλωσσικές μεταβλητές αποκτούν κοινωνικό
νόημα.

- Η Ervin-Tripp αναλύει το ρητορικό ύφος δύο Αφρο-
Αμερικανών πολιτικών ηγετών, δείχνοντας ότι η
στρατηγική χρήση διαλεκτικών γλωσσικών
χαρακτηριστικών αποκαλύπτει περίπλοκες (σ)τάσεις
χειραγώγησης των εδραιωμένων γλωσσικών ιδεολογιών
για συγκεκριμένους σκοπούς και αποτελέσματα.

- Ο Coupland μελέτησε έναν DJ του Cardiff και την

περίπλοκη κοινωνική και ιδεολογική δυναμική που
ανακαλεί η εκ μέρους του χρήση πρότυπων / μη
πρότυπων και τοπικών / μη τοπικών γλωσσικών
χαρακτηριστικών.
- Συμπεραίνει ότι γενικά οι ομιλητές συγκροτούν τα
στοιχεία μιας σύνθετης γλωσσικής επιτέλεσης, δεν
αποκρίνονται απλώς σε συγκεκριμένους παράγοντες
μιας επικοινωνιακής περίστασης

- «Καθώς κινούμαστε προς μια αντιμετώπιση της
κοινωνικής ζωής ως συνεχούς διαδικασίας
κατασκευής… κατηγοριών και ταυτοτήτων, το ύφος
γίνεται κι αυτό ένας πόρος για τη διαδικασία
κατασκευής»

ΛΟΓΟΣ, ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ

ΕΑΥΤΟΣ (ΜΑΣ)
Πόροι ταυτότητας
• Ο διαδραστικός εαυτός (μας) μπορεί να τοποθετηθεί στην κάτω
κορυφή του ανεστραμμένου τριγώνου, που περιγράφει
διαφορετικού μεγέθους (πολιτισμικούς και γλωσσικούς) πόρους
ταυτότητας.
Εικόνα 1: Διαφορετικού
μεγέθους πόροι ταυτότητας

Λόγος, ταυτότητα και εαυτός (1)

• Στην περίπτωση αυτή αναφερόμαστε στην ταυτότητα του
ατόμου όπως αυτή διαμορφώνεται και τροποποιείται από
καθημερινές και συνηθισμένες συνομιλιακές διαδράσεις.
• Οι συνομιλητές «επανευθυγραμμίζουν» συνεχώς τον

συνομιλιακό τους ρόλο και είτε επιδεικνύουν ρητά την ταυτότητά
τους ή διαπραγματεύονται μια σχεσιακή ταυτότητα με τους
άλλους και μέσω των άλλων.
• Συνεπώς, οι τρέχουσες και παρελθούσες συνομιλιακές

ανταλλαγές ενός ατόμου διαμορφώνουν και επηρεάζουν τη
σχέση μεταξύ συμμετεχόντων και την σχεσιακή ταυτότητα του
ομιλητή.

• Η ανάλυση του εαυτού (μας) όπως αναπτύσσεται και

επιβεβαιώνεται μέσα από τις καθημερινές διαδράσεις ξεκινά από
τη δεκαετία του 1950, με αναλύσεις από ερευνητές των
κοινωνικών χαρακτηριστικών των ανταλλαγών, τους λεγόμενους
διαδραστικούς κοινωνιογλωσσολόγους από τους οποίους ο
Goffman είναι ο κυριότερος εκπρόσωπος της τάσης αυτής.


• Ο Goffman υποστηρίζει ότι ο εαυτός (μας) είναι μια κοινωνική
κατασκευή (και συγκεκριμένα μια διαδραστική κατασκευή).
Αυτό αποσαφηνίζεται από τη σχετιζόμενη με την ταυτότητα
έννοια του προσώπου (face) (= η κοινωνική αξία που οι ομιλητές
διεκδικούν για τον εαυτό τους στη διαδρομή μιας συνομιλιακής
διάδρασης).
• Ο Goffman εστιάζει στην κοινωνική αξία της συνομιλιακής
εμπλοκής, τον τρόπο με τον οποίο διαφορετικά κοινωνικά και
συνομιλιακά περιβάλλοντα εμπλέκουν συγκεκριμένες
προσδοκίες και επιδεικνύουν αυτή την εμπλοκή, η οποία
κανονικά συνεπάγεται τη χρήση ορισμένων τελεστικών μορφών
προσαγόρευσης.

• Στην τάση αυτή της διαδραστικής κοινωνιογλωσσολογίας
περιλαμβάνεται και ο Gumperz, γιατί αντιμετωπίζει τη γλώσσα
ως ένα πολιτισμικά δομημένο σύστημα το οποίο μπορεί να
χρησιμοποιηθεί είτε για να απεικονίσει κοινωνικές σημασίες
μακροεπιπέδου ή για να δημιουργήσει μικροκοινωνικές
σημασίες στο επίπεδο των συνήθων συνομιλιακών ανταλλαγών.


• Μια άλλη ερευνητική τάση που εστιάζει το ενδιαφέρον της στις κοινωνικές
επιπτώσεις των καθημερινών συνομιλιακών διαδράσεων είναι η
εθνομεθοδολογία, της οποίας ο κυριότερος εκπρόσωπος είναι ο Garfinkel.
• Η τάση αυτή εστιάζει το ενδιαφέρον της στους γνωστικούς κανόνες με τους

οποίους τα μέλη μιας κοινωνίας αξιολογούν τη σημασία των ενεργειών και
δραστηριοτήτων στην καθημερινή ζωή.
Η προηγούμενη εμπειρία των ανθρώπων και η γνώση τους για τους θεσμούς
και τις πρακτικές του κόσμου που τους περιβάλλει θέτουν περιορισμούς στις
ερμηνείες αυτών που βλέπουν και ακούν περίπου όπως οι γραμματικοί
κανόνες θέτουν περιορισμούς στον τρόπο που αντιλαμβάνονται τις ηχητικές
ακολουθίες.
Είναι προφανές ότι οι καθημερινές διαδράσεις παίζουν έναν σημαντικό ρόλο

στη διαμόρφωση προσωπικών ταυτοτήτων μέσα σε ένα συγκεκριμένο
κοινωνικό πλαίσιο.
• Στο φως της εθνομεθοδολογίας οι συνομιλιακές
σκηνές αποκτούν ουσιαστική σημασία όσον αφορά την
επίδειξη και διαμόρφωση ταυτοτήτων του εαυτού
(self-identities) οι οποίες μπορούν να γίνουν γνωστές
μόνο μέσα από την «κατανόηση» που επιδεικνύουν οι
ίδιοι οι συνομιλητές:
‘η ιδιότητα του μέλους μιας κοινωνικής κατηγορίας αποδίδεται
(ή απορρίπτεται), ομολογείται (ή δεν ομολογείται), επιδεικνύεται
(ή αγνοείται) σε τοπικά πλαίσια και σε συγκεκριμένους χρόνους,
και αυτό γίνεται ως τμήμα μιας διαδραστικής διαδικασίας που
συνιστά τις ζωές των ανθρώπων’.

• Το βασικό συμπέρασμα αυτής της έρευνας είναι ότι η
ταυτότητα του εαυτού των ανθρώπων δεν είναι ένα
σταθερό γνώρισμα της ζωής τους αλλά μια δυναμική
ιδιότητα υπό συνεχή διαπραγμάτευση, αναμόρφωση,
μετασχηματισμό, καθώς οι άνθρωποι εμπλέκονται στην
καθημερινή συνήθη επικοινωνία με άλλους ανθρώπους.
• Όταν ορισμένες κοινωνικές ή πολιτισμικές όψεις

εισάγονται συνεχώς μέσα στις συνομιλίες, τείνουν να
συνάπτονται στην ταυτότητα των συνομιλητών ως μέρος
του υπόβαθρου της ιδιότητας του μέλους μιας ομάδας.

• Για παράδειγμα, η Georgakopoulou ([1999] “Doing youth in and
through conversational narratives”) εστιάζει σε ταυτότητες των
νέων και πώς δημιουργούνται δίκτυα ισότιμων συνομιλητών
(peer networks) καθώς επαναλαμβάνονται σε συνομιλίες
συγκεκριμένα στοιχεία που ανήκουν στη συνομιλιακή
(υπο)κουλτούρα των νέων.
• Για τους νέους ανθρώπους συμβολικές πολιτισμικές συνδέσεις
με τα στιλ ένδυσης ή τις μουσικές προτιμήσεις και τις επιλογές
δραστηριοτήτων εισάγονται επίμονα στις συνομιλιακές τους
διαδράσεις, και ιδιαίτερα όταν ξετυλίγονται συνομιλιακές
αφηγήσεις.

• Από την άλλη πλευρά, η ταυτότητα του εαυτού μας

συγκροτείται όχι μόνο μέσα από την ανάμειξη (blending) με
άλλους μέσω συνομιλιακών διαδράσεων αλλά και μέσω του
συναισθήματος της προσωπικής ιδιαιτερότητας, όταν
αντιπαρατιθέμεθα με άλλους κατά τη διαδρομή μιας συνομιλίας.
Στην περίπτωση αυτή, ο όρος τοποθέτηση ή ανάληψη θέσης
(positioning) ως ‘παραγωγή εαυτών μέσω του (δια)λόγου’ είναι
πολύ ενδιαφέρων.

• Οι Davies & Harre ([1990] “Positioning: The discursive
production of selves”) συμφωνούν πάνω στη διαδραστική
διαμόρφωση της ταυτότητας του εαυτού μας και στο γεγονός ότι
η ταυτότητα του εαυτού δεν είναι σταθερή αλλά συστήνεται και
ανασυστήνεται μέσα από ποικίλες (συν)ομιλιακές πρακτικές στις
οποίες συμμετέχουν οι άνθρωποι.
• Οι δύο ερευνητές συμβολίζουν τη διαδικασία αυτή λέγοντας ότι
το ανθρώπινο ον είναι ένα ανοιχτό ερώτημα με μεταβαλλόμενη
απάντηση η οποία εξαρτάται από τις θέσεις που είναι διαθέσιμες
από τις (συν)ομιλιακές πρακτικές του ιδίου και των άλλων, και
μέσα σε αυτές τις πρακτικές.


• Η ανάληψη θέσης είναι η (συν)ομιλιακή διαδικασία μέσω της ή
μέσα στην οποία οι εαυτοί των ανθρώπων βγαίνουν στο
προσκήνιο συνομιλιών ως παρατηρήσιμοι και υποκειμενικά
συνεκτικοί συμμετέχοντες σε αφηγηματικές ακολουθίες που
παράγονται από κοινού με άλλους συνομιλητές.
• Μπορεί, λοιπόν, να υπάρχει διαδραστική ανάληψη θέσης
(interactive positioning) με την έννοια ότι κάθε τι που λέει ένα
πρόσωπο προσφέρει θέση σε ένα άλλο, και μπορεί επίσης να
υπάρχει ανακλαστική ανάληψη θέσης (reflexive positioning)
όταν κάποιος απλώς αναλαμβάνει ο ίδιος θέση.

• Η θεωρία των δυνατών εαυτών (possible selves) των Markus &
Nurius ([1986] “Possible selves”) ασχολείται και αυτή με το πώς οι
άνθρωποι αποκτούν αίσθηση της ταυτότητας του εαυτού των
μέσα από τις συνομιλιακές διαδράσεις στις οποίες συμμετέχουν.
Αυτοί οι δυνατοί εαυτοί αντιπροσωπεύουν την εικόνα που έχουν
όλοι οι διαδράστες για το τι είναι και το τι θα ήθελαν να γίνουν.
Υπ’ αυτή την έννοια, οι δυνατοί εαυτοί επηρεάζουν τη
μελλοντική συμπεριφορά των ανθρώπων και είναι μια σταθερή
αξιολόγηση της τρέχουσας κατάστασης της ταυτότητας εαυτού
των ανθρώπων.


• Τα κοινωνικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα των ανθρώπων
παίζουν έναν σημαντικό ρόλο σε αυτή τη διαμόρφωση, από τη
στιγμή που η γκάμα των δυνατών εαυτών παράγεται όχι μόνο
από τις προσωπικές εμπειρίες των ανθρώπων (π.χ. πρότερες
συνομιλιακές διαδράσεις) αλλά και από κατηγορίες που
αποκτούν υπεροχή μέσα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνιο-
πολιτισμικό και ιστορικό πλαίσιο, μαζί με εικόνες και σύμβολα
που προμηθεύουν οι (υψηλής επιρροής) μιντιακοί λόγοι καθώς
περιορίζουν τις προσωπικές επιλογές της ταυτότητας του εαυτού
μας.

Ενότητα 11: Το γλωσσικό λάθος
1. Ορισμός και προβλήματα (1)

Ως γλωσσικό λάθος θα μπορούσε να οριστεί κάθε
απόκλιση από τη γλωσσική νόρμα, την οποία μια
κοινότητα θέτει ως πρότυπο και την περιβάλλει με το
κύρος του κανόνα.
Ήδη από αυτό τον ορισμό προκύπτουν μια σειρά

ζητημάτων που καθιστούν εμφανές ότι, παρά την απόλυτη
αξιολογική στάση που παίρνουμε σε σχέση με τα γλωσσικά
λάθη, τα πράγματα είναι σχετικά.

Καταρχάς, η νόρμα εξ ορισμού σημαίνει την επικράτηση μιας έναντι
των υπολοίπων γλωσσικών ποικιλιών που υπάρχουν σε ένα κράτος.
Με αυτή την έννοια, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως λάθη οι

αποκλίσεις από τη νόρμα που εμφανίζει μια οποιαδήποτε ποικιλία ή
διάλεκτός της.
Έπειτα, η νόρμα αποτελεί μια τυποποιημένη γλωσσική μορφή (βλ. 2.4)

η οποία έχει αποκρυσταλλωθεί μέσα από τις διαδικασίες της
κωδικοποίησης στις γραμματικές και στα λεξικά μιας γλώσσας. Ωστόσο,
ακόμη και αυτή η τυποποίηση παρουσιάζει διαφοροποιήσεις, αφού το τί
περιλαμβάνεται στα εγχειρίδια αυτά είναι θέμα των στόχων και των
προδιαγραφών που θέτουν. Π.χ. είναι διαφορετικό το αποτέλεσμα
ανάλογα με το αν ο στόχος τους είναι η ρύθμιση ή η περιγραφή.


Εξάλλου, η μορφή της γλώσσας που παρουσιάζεται μέσα από τις
γραμματικές και τα λεξικά αντιστοιχεί στη συγκεκριμένη χρονική περίοδο
κατά την οποία αυτά συντάχθηκαν και, κατά συνέπεια, αδυνατούν να
καταγράψουν τη γλωσσική αλλαγή που συμβαίνει διαρκώς και σε όλα τα
γλωσσικά επίπεδα.
Παρουσιάζεται έτσι μια διάσταση ανάμεσα σε αυτό που χρησιμοποιεί

η γλωσσική κοινότητα "ζωντανά" και σε μια στατική εικόνα της γλώσσας
που προβάλλεται μέσα από αυτά τα εγχειρίδια, εικόνα στην οποία ούτως
ή άλλως δεν μπορεί να περιληφθεί η ζωτικότητα, η ποικιλία και οι
ασυνέχειες του προφορικού λόγου (Σετάτος 1991, 30-31).
Κατά συνέπεια, μεγάλος αριθμός μορφών και εκφορών που
"λέγονται", εάν κριθούν μέσα από την οπτική των επίσημων
εγχειριδίων, θα αξιολογηθούν ως λάθη.

Η σχετικότητα όμως αυτή, που γίνεται εμφανής από τη στιγμή που θα
αναρωτηθούμε σε σχέση με τις παραμέτρους που ορίζουν το γλωσσικό
λάθος αλλά και από το τί εμείς ως φυσικοί ομιλητές κρίνουμε ως λάθη
στην καθημερινή μας ζωή, συχνά απολυτοποιείται.
Ο λόγος είναι ότι η νόρμα, καθώς επενδύεται με το κύρος του κανόνα
και την ισχύ του προτύπου, εμφανίζεται ως η μόνη ορθή γλωσσική
μορφή. Γι' αυτό και είναι κοινή η αίσθηση ότι τα λεξικά και οι γραμματικές
καταγράφουν τη σωστή χρήση της γλώσσας.
Είναι ευνόητο λοιπόν ότι οι απόλυτες αυτές οριοθετήσεις δημιουργούν
και απόλυτες στάσεις σε σχέση με τη γλώσσα:
• αφενός, στιγματίζουν κοινωνικά αυτούς που δεν ταυτίζονται ως προς τη
χρήση με την επίσημη γλώσσα·
• αφετέρου, προκαλούν κινήσεις καθαρισμού από τη στιγμή που οι
παρεκκλίσεις από τη νόρμα παίρνουν εκτεταμένο χαρακτήρα, κινήσεις που
συνήθως συνοδεύονται από το ιδεολογικό επίχρισμα του κινδύνου
αφανισμού ή αλλοίωσης της συγκεκριμένης γλώσσας.


Βέβαια, όσα αναφέρθηκαν θα μπορούσαν να προκαλέσουν
διλήμματα, όταν σχετιστούν με τη γλωσσική διδασκαλία. Γιατί σε αυτό το
θέμα παρουσιάζεται ακόμη μια διάσταση, στον βαθμό που για τον
γλωσσολόγο -που στόχο έχει να περιγράψει και να ερμηνεύσει τη
γλώσσα- δεν υφίστανται αξιολογικές κρίσεις· ενώ για τον εκπαιδευτικό -ο
οποίος καλείται να διδάξει τη νόρμα, που ούτως ή άλλως είναι
απαραίτητος παράγων κοινωνικής συνοχής- το γλωσσικό λάθος οφείλει
να διορθωθεί.
Το θέμα όμως είναι να γίνει κατανοητό ότι ένας μεγάλος αριθμός

γλωσσικών λαθών κινητοποιούνται από μηχανισμούς του ίδιου του
γλωσσικού συστήματος, διαπίστωση που μπορεί και να οδηγήσει σε
ένα εναλλακτικό τρόπο διδακτικής προσέγγισης των λαθών, αλλά και
να μετριάσει τις απόλυτες αξιολογικές στάσεις απέναντι σε αυτό.
Γλώσσα
Τίτλος Μαθήματος
και Κοινωνία
Θεσσαλονίκης Τμήμα Δημοσιογραφίας
Τμήμα & ΜΜΕ
2. Κατηγορίες γλωσσικών λαθών και
η ερμηνεία τους
Ένας τρόπος να εξετάσουμε τα γλωσσικά
λάθη είναι τα εντάξουμε στις ακόλουθες
γενικές κατηγορίες:

2.1 Λάθη που αφορούν το γλωσσικό

σύστημα (1)
Ανάλογα με το επίπεδο ανάλυσης της γλώσσας τα λάθη μπορούν να
καταταχθούν ως εξής:
• α) λάθη στο φωνητικό/φωνολογικό επίπεδο: π.χ. η προφορά της
λέξης διάρρηξη ως ['δjαriksi] αντί του κανονικού [δi'αriksi],
προφορά που αποτελεί προσαρμογή στις υπόλοιπες λέξεις που
προφέρονται ως [δja]: π.χ. διαβάζω [δja'vαzo].
• β) λάθη στο μορφολογικό επίπεδο: π.χ. η διατήρηση της
εσωτερικής αύξησης στον τύπο της προστακτικής διέγραψε, αντί
του κανονικού διάγραψε, υπό την επίδραση του τρίτου προσώπου
του αορίστου διέγραψε· ή, στο επίθετο διεθνής, η δημιουργία
τύπου γενικής του διεθνή αντί του κανονικού του διεθνούς, υπό
την επίδραση της γενικής ουσιαστικών όπως ο μαθητής/του
μαθητή.

2.1 Λάθη που αφορούν το γλωσσικό
σύστημα (2)
• γ) λάθη στο συντακτικό επίπεδο: π.χ. η εκφορά μετά Χριστού αντί
του κανονικού μετά Χριστόν υπό την επίδραση της εκφοράς προ
Χριστού· ως λάθη θα μπορούσαν επίσης να εκληφθούν και οι
εκφορές πιο ανώτερος, πιο καλύτερος -που ανήκουν στο
μορφοσυντακτικό επίπεδο-, όπου συνυπάρχουν πλεοναστικά δύο
μορφήματα (πιο, -τερος) για τη δήλωση του συγκριτικού βαθμού.
• δ) λάθη στο σημασιολογικό επίπεδο: π.χ. η χρήση της λέξης
ευάριθμος με τη σημασία 'πολυάριθμος', "πολύς στον αριθμό"
αντί της κανονικής σημασίας 'ολιγάριθμος', "εύκολος να
αριθμηθεί".
• ε) λάθη στο λεξιλογικό επίπεδο: π.χ. η χρήση της λέξης
ανθηρόστομη στη θέση του αθυρόστομη· η χρήση του
αποθανατίζω αντί του απαθανατίζω.

Φαινόμενο της αναλογίας

Στην προσπάθειά μας να ερμηνεύσουμε τους βασικούς μηχανισμούς παραγωγής
των γλωσσικών λαθών ερχόμαστε αντιμέτωποι, πρώτα πρώτα, με το φαινόμενο
της αναλογίας.
Αναλογία ονομάζεται το φαινόμενο κατά το οποίο ένα στοιχείο της γλώσσας
τροποποιείται με βάση γλωσσικά σχήματα που προϋπάρχουν σε αυτή.
Έτσι, λοιπόν, όταν στο φωνητικό/φωνολογικό επίπεδο δικαιολογούμε τη μη
κανονική προφορά του διάρρηξη ως ['δjαriksi] με βάση την κανονική προφορά
του διαβάζω ως [δja'vαzo], στην ουσία δεχόμαστε την αναλογική επίδραση της
συνιζημένης προφοράς [δja] σε λέξεις που κανονικά προφέρονται ασυνίζητα.
Στο μορφολογικό επίπεδο, επίσης, αναγνωρίζουμε την αναλογική επίδραση του
αορίστου διέγραψε στον τύπο της προστακτικής διάγραψε, ή του τύπου του
μαθητή στον τύπο του διεθνούς για τη δημιουργία του τύπου του διεθνή.
Παρόμοια μπορούν να ερμηνευθούν και συντακτικές αποκλίσεις του τύπου μετά
Χριστού, μετά μεσημβρίας.

Φαινόμενο της ενίσχυσης
Ένας άλλος μηχανισμός παραγωγής λαθών είναι το φαινόμενο της

ενίσχυσης [reinforcement], το οποίο είναι υπεύθυνο για την
προσθήκη μορφημάτων ή λέξεων για την κατάκτηση
περισσότερης εκφραστικότητας ή την ενίσχυση της σημασίας.
Στο φαινόμενο αυτό οφείλεται η συνύπαρξη, συνήθως στον

προφορικό λόγο, του πιο και του -ότερος στις εκφορές πιο
ανώτερος, πιο καλύτερος.

Η παρετυμολογία (1)
Η παρετυμολογία ή λαϊκή ετυμολογία ευθύνεται επίσης για λάθη

που εμφανίζονται στο λεξιλόγιο.
Παρετυμολογία είναι το φαινόμενο κατά το οποίο ο ομιλητής,

προσπαθώντας να φέρει στα μέτρα του μια "ανοίκεια" λέξη, την
ετυμολογεί εσφαλμένα προσαρμόζοντάς την σε μορφές που του
είναι ήδη γνωστές, έτσι ώστε να προκύψει γι' αυτόν
σημασιολογική διαφάνεια.

Η παρετυμολογία (2)
Γι' αυτό τον λόγο στην πρώτη περίπτωση χρησιμοποιεί το ανθηρόστομη
(παρετυμολογώντας ως < ανθηρός + στόμα η 'βωμολόχος') αντί του
αθυρόστομη (άθυρος + στόμα ''αυτή που δεν έχει πόρτα στο στόμα
της''), επειδή του είναι σημασιολογικά σκοτεινό το άθυρος.
Στο αποθανατίζω, τέλος, γίνεται επανεισαγωγή ολόκληρου του
προθήματος από για να δηλωθεί η έννοια της απομάκρυνσης: από +
θάνατος + -ίζω 'απομακρύνω από τον θάνατο' και έτσι 'κάνω κάτι
αθάνατο', ενώ το δεύτερο ετυμολογείται σωστά από το από + αθάνατος
+ -ίζω 'κάνω κάτι αθάνατο' -το από όμως σε αυτή την περίπτωση έχει
επιτατική σημασία.
Παρετυμολογική επίδραση υπάρχει και στην περίπτωση της χρήσης του
ευάριθμος με τη σημασία 'πολυάριθμος'. Εδώ το πρώτο συνθετικό ευ-
γίνεται αντιληπτό με τη σημασία 'πολύς' και το σύνθετο ερμηνεύεται ως
"ικανός στον αριθμό" αντί του σωστού 'εύκολος να αριθμηθεί'.

2.2 Λάθη που αφορούν τη χρήση της

γλώσσας (1)
• Στην κατηγορία αυτή μπορούν να ενταχθούν λάθη που εμφανίζονται
κυρίως στον προφορικό λόγο (και σπανιότερα στον γραπτό, π.χ. σε μια
επιστολή), για την κατανόηση των οποίων είναι απαραίτητη η εμπλοκή
κοινωνικών παραγόντων, με την έννοια της αλληλεπίδρασης πομπού και
δέκτη.
• Λάθη στις περιπτώσεις αυτές θα μπορούσαν να θεωρηθούν
-η από άγνοια ανάμειξη στοιχείων ενός γένους/είδους με ένα άλλο (π.χ.
αφήγηση-επιχειρηματολογία),
-η ανάμειξη διαφόρων επιπέδων ύφους (λαϊκός λόγος σε επιστημονικό
κείμενο),
-η παραβίαση των κανόνων γλωσσικής συμπεριφοράς σε συγκεκριμένα
κοινωνικά συμφραζόμενα (η χρήση ενικού π.χ. όταν απευθυνόμαστε σε
ανώτερο σε περιβάλλον εργασίας).

2.2 Λάθη που αφορούν τη χρήση της
γλώσσας (2)
• Η εμπλοκή του κοινωνικού παράγοντα μπορεί να ανιχνευθεί και σε
κάποια λάθη υπερδιόρθωσης (όταν αυτά δεν γίνονται σκόπιμα,
προκειμένου να συστήσουν προσωπικό ύφος): π.χ. εξ επί τούτου, λεπτά
αντί για λεφτά 'χρήματα'.
• Οι εκφορές αυτές αποτελούν προσπάθεια του ομιλητή να παρουσιάσει
τον λόγο του και τον ίδιο ως "μορφωμένο", "λόγιο", να τον ντύσει
δηλαδή με ένα "ανώτερο" κοινωνικό στίγμα. Αλλά και τα ηθελημένα
λάθη της γλώσσας των νέων [βλ. 2.9], π.χ. το καλυτερότερο, αποτελούν
τεκμήριο εμπλοκής του κοινωνικού παράγοντα: στη συγκεκριμένη
περίπτωση, η προσπάθεια διαφοροποίησης μιας ιδιαίτερης κοινωνικής
κατηγορίας, των νέων, από τις υπόλοιπες.

2.3 Λάθη που αφορούν τη γραπτή

μορφή της γλώσσας (1)

• Πρόκειται κατά κύριο λόγο για τα ορθογραφικά λάθη, στα
οποία έχει επικεντρωθεί ένα μεγάλο μέρος της γλωσσικής
διδασκαλίας και των οποίων ο χαρακτήρας υπερτονίζεται
συχνά. Αυτό δεν αναιρεί, βέβαια, το γεγονός ότι η
ορθογραφία αποτελεί ένα πεδίο στο οποίο ο χρήστης της
γλώσσας πρέπει να ασκηθεί.
• Τα ορθογραφικά λάθη οφείλονται στη λεγόμενη "ιστορική
ορθογραφία" και είναι θέμα ατελούς εκμάθησης ή και
συνειδητοποίησης των κανόνων που τη διέπουν (λύνετε αντί
του λύνεται και αντιστρόφως· αμφισβητείστε αντί
αμφισβητήστε).

2.3 Λάθη που αφορούν τη γραπτή
μορφή της γλώσσας (2)
• Άλλα λάθη που μπορούν να ενταχθούν σε αυτή την κατηγορία
οφείλονται στο ότι αυτός που γράφει δεν "περνάει" από την
αμεσότητα του προφορικού στην εμμεσότητα και
αποστασιοποίηση του γραπτού λόγου. Δεν κάνει, δηλαδή, την
αναγκαία αφαίρεση των χαρακτηριστικών που συστήνουν τον
προφορικό λόγο, ώστε να μεταβεί στα ανάλογα χαρακτηριστικά
του γραπτού.
• Υπό αυτό το πρίσμα θα μπορούσαν να ιδωθούν τα προβλήματα

στη στίξη, η έλλειψη υπόταξης, αλλά και η κατασκευή μη
αυτόνομων πληροφοριακά κειμένων, που θεωρούν τον αποδέκτη
παρόντα και σαν να ξέρει περί τίνος πρόκειται [βλ. 1.10· 1.11]

3. Συμπεράσματα (1)
• Με βάση την κατηγοριοποίηση των λαθών που προηγήθηκε

μπορεί να οδηγηθεί κανείς σε συμπεράσματα ερμηνευτικά
της δημιουργίας τους και να κατευθυνθεί ανάλογα στη
διδακτική αντιμετώπισή τους.
• Αν για τη δεύτερη, και εν μέρει για την τρίτη, κατηγορία
γίνεται εμφανές ότι τα λάθη οφείλονται σε ανεπαρκή
επικοινωνιακή και -αν μπορούσε να ειπωθεί, με μια
ευρύτερη έννοια- "κειμενική" ικανότητα, η διδακτική θα
πρέπει να κινηθεί με στόχο τη συμπλήρωση αυτής της
ανεπάρκειας.

• Ωστόσο, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα λάθη που
αφορούν το γλωσσικό σύστημα. Από την παραπάνω ενδεικτική
παρουσίαση γίνεται αντιληπτό ότι τέτοιου είδους λάθη
οφείλονται σε συγκεκριμένους μηχανισμούς της γλώσσας, π.χ.
στην αναλογία, την ενίσχυση, την παρετυμολογία κλπ., στους
ίδιους δηλαδή μηχανισμούς που κατά την ιστορική γλωσσολογία
προκαλούν τη γλωσσική αλλαγή και, κατά συνέπεια, την εξέλιξη
των γλωσσικών συστημάτων [βλ. 1.6].
• Με αυτή την έννοια, τα λάθη όχι μόνο δεν προκύπτουν

αναιτιολόγητα, αλλά ίσα ίσα βρίσκονται στη βάση του
μηχανισμού που προκαλεί τη γλωσσική εξέλιξη.

• Επιπροσθέτως, τα λάθη είναι οι πρώιμοι μάρτυρες της γλωσσικής
αλλαγής και ως τέτοιους τους χρησιμοποιεί η ιστορική γλωσσολογία,
αφού είναι πλέον γνωστό ότι η ποικιλία -και το λάθος αποτελεί το
πρώιμο ίχνος γλωσσικής ποικιλίας- αποτελεί προϋπόθεση της
γλωσσικής αλλαγής.
• Το μεγαλύτερο μέρος των γλωσσικών μορφών που αποτελούν σε

μια περίοδο τη νόρμα, ξεκίνησαν ως γλωσσικά λάθη, συνυπήρξαν
στη συνέχεια με τις παλιότερες παγιωμένες μορφές και τελικά
υπερίσχυσαν.
• Με αυτή την έννοια, θα μπορούσαμε πολλά λάθη που

διαπιστώνονται ευρέως σήμερα να τα δούμε ως πρώιμους μάρτυρες
επερχόμενων γλωσσικών αλλαγών (Νικηφορίδου 2001).

• Για τον λόγο αυτό και υπό αυτό το πρίσμα πρέπει να γίνει κατανοητό
ότι είναι αθέμιτη η κινδυνολογία που συχνά αναπτύσσεται σχετικά με
το γλωσσικό λάθος και που συχνά φτάνει στην καταστροφολογία. Η
τάση ορισμένων να θεωρούν ότι η γλώσσα καταστρέφεται εξαιτίας
των λαθών που γίνονται στα πλαίσια του γλωσσικού συστήματος
δηλώνει μια ανιστόρητη στάση απέναντι στη γλώσσα(Χριστίδης
1987).
• Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι στην εκπαιδευτική διαδικασία τα λάθη

δεν πρέπει να εντοπίζονται και να διορθώνονται.
• Αν όμως η διδασκαλία εμπλουτιστεί από ένα ερμηνευτικό -και όχι

αφοριστικό- πνεύμα, μπορεί να οδηγήσει σε εναλλακτικούς
εκπαιδευτικούς τρόπους προσέγγισης του γλωσσικού λάθους.

Ενότητα 12: Γλωσσικός δανεισμός

• Το λεξιλόγιο μιας γλώσσας είναι η περιοχή όπου το
φαινόμενο του δανεισμού είναι ιδιαίτερα εμφανές και πιο
άμεσα παρατηρήσιμο. Στον λεξιλογικό δανεισμό, λοιπόν, θα
αφιερώσουμε το μεγαλύτερο μέρος του άρθρου και μόνο
προς το τέλος θα αναφερθούμε σε ορισμένες άλλες
κατηγορίες δανεισμού.

1. Λεξιλογικός δανεισμός (1)

• Στο λεξιλόγιο κάθε γλώσσας μπορούμε να διακρίνουμε δύο
κατηγορίες λέξεων όσον αφορά την προέλευσή τους, την
ετυμολογία τους:
• α) τις λέξεις που έχει κληρονομήσει από την παλαιότερη
μορφή της,
• β) τις λέξεις που έχει δανειστεί από άλλη γλώσσα (ή
διάλεκτο) σε κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή.

• Κληρονομημένες λέξεις μιας γλώσσας ονομάζονται αυτές που περνούν με
τον προφορικό λόγο από γενιά σε γενιά και ανάγονται απευθείας στη
γλώσσα από την οποία αυτή προέρχεται. Καθώς οι λέξεις της κατηγορίας
αυτής βρίσκονται συνεχώς στο στόμα των ομιλητών, ακολουθούν όλες τις
φωνητικές, μορφολογικές κλπ. εξελίξεις της γλώσσας αυτής κατά τη διάρκεια
της ιστορίας της.
• Έτσι, για παράδειγμα, για την ιταλική γλώσσα η λέξη luna 'φεγγάρι' είναι
κληρονομημένη από το λατινικό luna, που είχε την ίδια σημασία. Για τη νέα
ελληνική η λέξη πατέρας είναι κληρονομημένη από το αρχαίο ελληνικό
πατήρ και μάλιστα προήλθε από την αιτιατική αυτής της λέξης (πατέρα) με
βάση μια συγκεκριμένη παραγωγική διαδικασία, που ονομάζεται
μεταπλασμός. Στις κληρονομημένες λέξεις υπολογίζουμε και αυτές που
σχηματίζονται με τους μηχανισμούς της παραγωγής και της σύνθεσης.


• Οι δάνειες λέξεις, αντίθετα, είναι λέξεις που εισέρχονται σε μια γλώσσα
από μια άλλη γλώσσα (ή διάλεκτο) μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή.
Συχνά η στιγμή αυτή δεν μπορεί να προσδιοριστεί με απόλυτη ακρίβεια·
ιδιαίτερα για παλαιότερες περιόδους της ιστορίας μιας γλώσσας, για τις
οποίες οι μαρτυρίες μας είναι ανεπαρκείς, είμαστε ικανοποιημένοι αν
μπορούμε να προσδιορίσουμε έστω τον αιώνα κατά τον οποίο έγινε ο
δανεισμός. Αντίθετα, για πρόσφατα δάνεια των σημερινών ευρωπαϊκών
γλωσσών είναι πολύ πιο εύκολο να εντοπίσουμε τη χρονική στιγμή του
δανεισμού, καθώς οι πηγές που διαθέτουμε είναι πολύ περισσότερες και
οι μαρτυρίες πιο άμεσες.

1.1. Πηγές και τρόποι δανεισμού (1)
• Όσον αφορά το κανάλι μέσω του οποίου γίνεται ο δανεισμός,

μπορούμε να διακρίνουμε τον λαϊκό από τον λόγιο δανεισμό.
• O λαϊκός δανεισμός αφορά λέξεις γλωσσών με τις οποίες
έρχονται σε επαφή τα ευρύτερα λαϊκά στρώματα. Οι λέξεις
αυτές περνούν από τη μια γλώσσα στην άλλη με τον
προφορικό λόγο. Συνέπεια αυτού του γεγονότος είναι ότι οι
ομιλητές της γλώσσας που δέχεται το δάνειο προσπαθούν να
αποδώσουν αυτό που ακούνε σύμφωνα με ό,τι ισχύει στη
δική τους γλώσσα, να το προσαρμόσουν δηλαδή στη
φωνητική και τη μορφολογία της.


• O λόγιος δανεισμός αφορά λέξεις που εισέρχονται στη γλώσσα από μια
μερίδα μορφωμένων, οι οποίοι κατέχουν τη γλώσσα που αποτελεί την
πηγή του δανεισμού και καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο με τον
οποίο θα εμφανίζεται η λέξη αυτή στη δική τους γλώσσα. Πολλές φορές
η λέξη προσαρμόζεται στη νέα γλώσσα, όπως συμβαίνει και με τον λαϊκό
δανεισμό. Συχνά όμως, επειδή οι μορφωμένοι έρχονται σε επαφή με τις
ξένες λέξεις κυρίως μέσω γραπτών κειμένων, επιλέγεται κατά τη
διαδικασία του δανεισμού η γραπτή μορφή της λέξης. Είναι η περίπτωση
του ορθογραφικού δανεισμού, για την οποία θα μιλήσουμε στη
συνέχεια.

• Όσον αφορά την πηγή, μπορούμε να κατηγοριοποιήσουμε τον δανεισμό

σε εξωτερικό, εσωτερικό και διαχρονικό δανεισμό.
• Εξωτερικός δανεισμός είναι το φαινόμενο κατά το οποίο μια γλώσσα

δανείζεται λέξεις από μια άλλη, μια "ξένη" γλώσσα. Οι περιπτώσεις
εξωτερικού δανεισμού είναι πολύ συνηθισμένες σε όλες τις γλώσσες.
Μπορούμε μάλιστα να διακρίνουμε τον λόγιο εξωτερικό δανεισμό από τον
λαϊκό εξωτερικό δανεισμό. H νεοελληνική λέξη βαπόρι (< ιταλικό vapore),
για παράδειγμα, είναι προϊόν λαϊκού εξωτερικού δανεισμού, ενώ η λέξη
γκαλερί (< γαλλικό gallerie) προϊόν λόγιου εξωτερικού δανεισμού. Πρόκειται
μάλιστα για δανεισμό που βασίζεται στη φωνητική και όχι στη γραπτή
μορφή της λέξης, σε αντίθεση με τη λέξη ακετόνη (<γαλλικό acétone
[ace'ton]), όπου το γαλλικό [s] αποδόθηκε με [k] στα ελληνικά με βάση την
αντιστοιχία μεταξύ των δύο αλφαβήτων: λατινικό <c> : ελληνικό <κ>.

• Εσωτερικός δανεισμός είναι το φαινόμενο κατά το οποίο μια

γλώσσα δανείζεται λέξεις από μία διάλεκτό της. Στην περίπτωση
αυτή μπορούμε να μιλήσουμε και για επικράτηση ενός
διαλεκτικού τύπου στην κοινή γλώσσα, π.χ. το νεοελληνικό κοπελιά
που επικράτησε στην κοινή μάλλον από το ροδίτικο ιδίωμα.

• Ο διαχρονικός δανεισμός είναι μία κατηγορία λόγιου δανεισμού

και αφορά λέξεις που οι λόγιοι τις δανείζονται από μια παλαιότερη
μορφή της ίδιας γλώσσας. Πολλές λέξεις της νεοελληνικής, όπως
δραπέτης (< αρχ. δραπέτης), παρατάσσω (< αρχ. παρατάσσω),
συγχρωτίζομαι (< ελνστ. συγχρωτίζομαι), δάνεια από την αρχαία ή
την ελληνιστική, ανήκουν σε αυτή την κατηγορία.


Όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο γίνεται ο δανεισμός μπορούμε να
διακρίνουμε το άμεσο δάνειο, που γίνεται με βάση τη φωνητική του υπόσταση -
όπως περιγράφηκε πιο πάνω-, από το μεταφραστικό δάνειο. H διαδικασία του
μεταφραστικού δανείου είναι πιο περίπλοκη και αφορά κυρίως τον λόγιο δανεισμό.
Οι μορφωμένοι, όταν δανείζονται μια λέξη από μια γλώσσα συχνά δεν την εισάγουν
στη δική τους με βάση τη φωνητική της ουσία αλλά τη μεταφράζουν,
χρησιμοποιώντας ήδη υπαρκτά γλωσσικά της στοιχεία. Έτσι, για παράδειγμα, η λέξη
ουρανοξύστης, ενώ αναλύεται μορφολογικά σε ελληνικά στοιχεία (< ουραν(ός) -ο- +
ξυσ- (ξύνω) -της), είναι στην ουσία μεταφραστικό δάνειο από το αγγλικό sky-scraper,
καθώς μεταφράζει στα ελληνικά κάθε στοιχείο της αγγλικής λέξης: sky 'ουρανός',
scrap(e) 'ξύνω', -er ~ -της (μόρφημα που δηλώνει όργανο). H μετάφραση μπορεί να
είναι απόλυτα πιστή ή όχι. Στη δεύτερη περίπτωση μπορούμε να μιλήσουμε για
ελεύθερα μεταφραστικά δάνεια. H απόδοση του γαλλικού sensualisme στα νέα
ελληνικά ως αισθησιοκρατία δείχνει αυτήν ακριβώς την ελευθερία στην απόδοση: το
δεύτερο συνθετικό -κρατία χρησιμοποιήθηκε για να αποδώσει το γαλλικό -isme,
χωρίς να πρόκειται για ακριβή μετάφρασή του.

• Στην κατηγορία των μεταφραστικών δανείων πρέπει να
εντάξουμε και τον σημασιολογικό δανεισμό. Στην περίπτωση αυτή
η γλώσσα που δέχεται το δάνειο μεταφράζει την ξένη λέξη και το
αποτέλεσμα της μετάφρασης είναι μια λέξη που ήδη προϋπάρχει
στη γλώσσα αλλά αποκτά μια νέα σημασία υπό την επίδραση της
ξένης λέξης. Έτσι, π.χ. η νεοελληνική λέξη ποντίκι χρησιμοποιείται
σήμερα και με τη σημασία 'μικρή συσκευή συνδεδεμένη σε
ηλεκτρονικό υπολογιστή' μεταφράζοντας την αγγλική λέξη mouse
'1. γκρίζο τρωκτικό, 2. μικρή συσκευή συνδεδεμένη σε ηλεκτρονικό
υπολογιστή'.


Mια ξένη λέξη μπορεί να περάσει σε μια γλώσσα και ως άμεσο και ως μεταφραστικό
δάνειο. Έτσι, για παράδειγμα, όποιος σήμερα στη νέα ελληνική χρησιμοποιεί τη λέξη
μάους (< αγγλ. mouse), για να δηλώσει το εξάρτημα του υπολογιστή στο οποίο
αναφερθήκαμε, χρησιμοποιεί ένα άμεσο δάνειο το οποίο βασίζεται στη φωνητική
μορφή της αγγλικής λέξης. Αντίθετα, όποιος για το ίδιο αντικείμενο χρησιμοποιεί τη
λέξη ποντίκι χρησιμοποιεί ένα μεταφραστικό (και στη συγκεκριμένη περίπτωση
σημασιολογικό) δάνειο από την ίδια αγγλική λέξη.
Προϊόν μεταφραστικού δανεισμού μπορεί να είναι επίσης μια ολόκληρη έκφραση.
Χιλιάδες είναι τα παραδείγματα στις ευρωπαϊκές γλώσσες όπου μια συγκεκριμένη
έκφραση μεταφράζεται και χρησιμοποιείται με τον ίδιο τρόπο σε πολλές γλώσσες.
Ας δώσουμε μερικά παραδείγματα: βιβλίο τσέπης, αγγλικά pocket book, γαλλικά
livre de poche, ιταλικά libro tascabile, γερμανικά Taschenbuch· θέση κλειδί, αγγλικά
key position, γαλλικά position clι, ιταλικά posizione chiave, γερμανικά
Schlusselposition· φαύλος κύκλος, αγγλικά vicious circle, γαλλικά cercle vicieux,
ιταλικά circolo vizioso.

1.2. Προσαρμογή των δανείων (1)
• Χαρακτηριστικό κάθε γλώσσας είναι ότι προσαρμόζει σιγά σιγά τις
δάνειες λέξεις στο δικό της φωνητικό και μορφολογικό σύστημα.
Πολύ πιο εύκολα προσαρμόζονται τα δάνεια λαϊκής προέλευσης,
ιδιαίτερα μάλιστα αν πρόκειται για λέξεις που προέρχονται από
γλώσσα με φωνητικό σύστημα παρόμοιο με το σύστημα της
γλώσσας που τα δέχεται. Τέτοια είναι η περίπτωση του
νεοελληνικού βαπόρι που αναφέρθηκε πιο πάνω. H λέξη
προέρχεται, όπως είδαμε, από τα ιταλικά (< vapore [va΄pore]),
γλώσσα με φωνητικό σύστημα παρόμοιο με αυτό της νέας
ελληνικής. Προσαρμόστηκε μάλιστα στο μορφολογικό σύστημα της
νέας ελληνικής, καθώς εντάχθηκε στην κατηγορία των ουδέτερων
ουσιαστικών σε -ι και κλίνεται σύμφωνα με τις υπόλοιπες λέξεις
αυτής της κατηγορίας (του βαποριού, τα βαπόρια, των βαποριών).

1.2. Προσαρμογή των δανείων (2)

Όσο παλαιότερο είναι ένα δάνειο λαϊκής προέλευσης τόσο περισσότερες
είναι οι ευκαιρίες που του δίνονται για να προσαρμοστεί πλήρως στο
φωνητικό και μορφολογικό σύστημα μιας γλώσσας, χωρίς αυτό να σημαίνει
ότι η προσαρμογή του είναι συνάρτηση μόνο του χρόνου. Αντίθετα, δάνεια
λόγιας προέλευσης προσαρμόζονται δυσκολότερα. Έτσι, το νεοελληνικό
σαλέ (< γαλλικό chalet) έχει μεν προσαρμοστεί στο φωνητικό σύστημα της
νέας ελληνικής (προφορά [sa΄le]), ενώ η γαλλική λέξη προφέρεται [Sa΄lε]),
δεν έχει όμως προσαρμοστεί στο μορφολογικό της σύστημα, με αποτέλεσμα
να είναι άκλιτο (του σαλέ, τα σαλέ, των σαλέ). Σπανιότερα εμφανίζεται το
φαινόμενο της μη προσαρμογής στο φωνητικό σύστημα: θεωρείται
εξεζητημένη (και σήμερα πλέον συχνά υποκριτική) η προφορά της λέξης
σαμπάνια ως ["Sam΄paña] από ορισμένους γαλλομαθείς ομιλητές που
θέλουν να παραμείνουν πιο κοντά στην προφορά της γαλλικής λέξης
champagne.

1.3. O λεξιλογικός δανεισμός στη νέα
ελληνική
• Όσον αφορά τη νέα ελληνική, γνωρίζουμε ότι προέρχεται από την κοινή
ελληνιστική γλώσσα, η οποία διαμορφώθηκε με βάση κυρίως την αρχαία
αττική διάλεκτο, όταν αυτή επικράτησε των άλλων αρχαίων ελληνικών
διαλέκτων και διαδόθηκε στον ευρύτερο χώρο της ανατολικής Μεσογείου.
Συνεπώς, όσες λέξεις προέρχονται από την αρχαία ελληνική και, μέσω της
ελληνιστικής κοινής, χρησιμοποιούνταν συνεχώς από τους ομιλητές από τότε
μέχρι σήμερα, θεωρούνται για τη νέα ελληνική λέξεις κληρονομημένες.
Δάνειες λέξεις είχε βέβαια ήδη και η αρχαία ελληνική. Πολλές από τις λέξεις
της αρχαίας ελληνικής είναι δάνεια είτε από προελληνικές γλώσσες είτε από
γλώσσες που αποτελούσαν το γλωσσικό της περιβάλλον (όπως τα αιγυπτιακά,
τα αρχαία περσικά κλπ.). Καθώς όμως η αρχαία και η νέα ελληνική είναι δύο
διαφορετικές γλώσσες ως προς τη δομή (φωνολογία, μορφολογία, σύνταξη,
λεξιλόγιο κλπ.), μπορούμε να αντιληφθούμε γιατί η λέξη χρυσός, για
παράδειγμα, είναι κληρονομημένη για τη νέα ελληνική αλλά δάνεια για την
αρχαία ελληνική.

1.4. Ειδικές κατηγορίες δανείων (1)
• Δύο κατηγορίες δανείων παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την

ιστορία της ελληνικής γλώσσας.
• H πρώτη είναι τα αντιδάνεια. Ως τέτοια χαρακτηρίζονται τα δάνεια που
δέχτηκε η ελληνική από κάποια γλώσσα σε μια δεδομένη χρονική στιγμή,
τα οποία όμως είχε επίσης δανειστεί από παλαιότερη μορφή της ελληνικής
η γλώσσα από την οποία έγινε ο δανεισμός. Οι λέξεις αυτές, δηλαδή,
"ξαναγύρισαν" (και μάλιστα εντελώς τυχαία) στην ελληνική γλώσσα, αφού
προηγουμένως αποτέλεσαν λεξικό στοιχείο μιας άλλης γλώσσας. Λυτό είχε
ως αποτέλεσμα να ακολουθήσουν τις φωνητικές κλπ. εξελίξεις της και, κατά
συνέπεια, να επιστρέψουν με αλλαγμένη μορφή και, συχνά, σημασία.
Αντιδάνειο είναι για παράδειγμα η λέξη μπράτσο, αφού προέρχεται από το
ιταλικό braccio (ή το βενετσιάνικο brazzo), το οποίο ανάγεται στο λατινικό
bracchium, που με τη σειρά του είναι δάνειο από το αρχαίο ελληνικό
βραχίων. Ως αντιδάνεια χαρακτηρίζονται κυρίως λέξεις λαϊκής προέλευσης.

1.4. Ειδικές κατηγορίες δανείων (2)
H δεύτερη κατηγορία αφορά λέξεις αποκλειστικά λόγιας προέλευσης. Είναι

λέξεις που δημιουργήθηκαν στις νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες ως
επιστημονικοί κυρίως όροι με βάση αρχαία ελληνικά (ή λατινικά) γλωσσικά
στοιχεία, τα οποία ονομάζονται συμφύματα. Οι λέξεις αυτές πέρασαν στη
συνέχεια και στη νέα ελληνική. Το γεγονός όμως ότι σχηματίστηκαν με βάση
αρχαία ελληνικά γλωσσικά στοιχεία δίνει στον ομιλητή της νέας ελληνικής
την εντύπωση ότι πρόκειται για αυθεντικές αρχαίες ελληνικές λέξεις (του
δίνει δηλαδή την εντύπωση διαχρονικού δανεισμού), ενώ πρόκειται για
λόγιο εξωτερικό δανεισμό. Λέξεις όπως γεωλογία, καρδιολογία, υδρόμετρο
δίνουν την εντύπωση αρχαίων ελληνικών λέξεων αλλά ανήκουν σε αυτή την
κατηγορία, καθώς προέρχονται αντίστοιχα από τα γαλλικά géologie,
cardiologie, hydromètre, τα οποία με τη σειρά τους σχηματίστηκαν με βάση
τα αρχαία ελληνικά γεω-, -λογία, καρδιο-, υδρο-, -μετρον.

2. Άλλα προϊόντα δανεισμού (1)

• Οι λέξεις, ωστόσο, δεν είναι τα μόνα προϊόντα γλωσσικού δανεισμού. Οι
ίδιες είναι φορείς και άλλων γλωσσικών στοιχείων, τα οποία μπορούν
επίσης να καταστούν ενεργά και δημιουργικά στοιχεία στη γλώσσα που τα
δανείζεται. Ένα πρώτο τέτοιο στοιχείο είναι οι φθόγγοι. Υπάρχουν
περιπτώσεις (αν και αρκετά σπάνιες) κατά τις οποίες ο δανεισμός ενός
σχετικά μεγάλου αριθμού λέξεων από μια γλώσσα προσθέτει στο φωνητικό
σύστημα της γλώσσας που δέχεται τα δάνεια αυτά έναν καινούριο φθόγγο.
Τέτοια είναι η περίπτωση της λατινικής που δανείστηκε το φθόγγο [y] μέσω
των δανείων που δέχτηκε από τα ελληνικά, φθόγγο που δεν υπήρχε μέχρι
τότε στο φωνητικό της σύστημα.

2. Άλλα προϊόντα δανεισμού (2)
Προϊόν δανεισμού μπορεί να είναι επίσης ένα μορφολογικό στοιχείο:
ένα πρόθημα ή επίθημα. Το ελληνικό επίθημα -άρης, μαρτυρημένο
ήδη στη μεσαιωνική ελληνική, προέρχεται από το ελληνιστικό -άριος,
που με τη σειρά του μπήκε στη γλώσσα μέσω των πολλών λατινικών
λέξεων σε -arius που πέρασαν στην ελληνική κατά την ελληνιστική
εποχή. Τα νεότερα χρόνια η ελληνική δανείστηκε από την τουρκική το
επίθημα -ί και σχηματίζει σήμερα επίθετα δηλωτικά χρώματος, π.χ.
κεραμιδί, με βάση το επίθημα αυτό. Τέλος, εντελώς πρόσφατα, η νέα
ελληνική δανείστηκε από τη γαλλική το επίθημα -έ για τη δημιουργία
άκλιτων λέξεων που δηλώνουν τρόπο, κατάσταση, συμπεριφορά κλπ.,
π.χ. κουρελέ.


Γλώσσα Και Κοινωνία Πολίτης Περικλής ΑΠΘ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Γλώσσα Και Κοινωνία Πολίτης Περικλής ΑΠΘ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ

Γλώσσα και Κοινωνία

Περικλής Πολίτης, Αναπληρωτής Καθηγητής

Ενότητα 1: Εισαγωγικό μάθημα

Εικόνα 1: Εγκυκλοπαιδικός οδηγός για τη γλώσσα. Κέντρο

Γλώσσα και Κοινωνία

 κοινωνιο-γλωσσολογία της μαζικής

 η διαμόρφωση γλωσσικής επίγνωσης γύρω

 οι γραμματικές και τα λεξικά της νέας ελληνικής,

Γλώσσα και Κοινωνία

• Οι λειτουργίες των μέσων ενημέρωσης [ενημέρωση vs/+ «διασκέδαση»]

• Μέσα ενημέρωσης, γλώσσα και εξουσία [κριτική ανάλυση δημοσιογραφικού

• Οι πηγές των ειδήσεων [αναφερόμενος λόγος: οι «δημιουργοί ειδήσεων»

• Οι «φωνές» στα μέσα ενημέρωσης [εκφορά, προφορά, κοινωνιογλωσσική

• Η φορμουλαϊκή γλώσσα της μαζικής επικοινωνίας

• Η συμμετοχή του κοινού στα μέσα ενημέρωσης

Γλώσσα και διαδίκτυο

Γλώσσα και Κοινωνία

• Πολιτική και ιδεολογία

• Η γλώσσα ως μηχανισμός ελέγχου της σκέψης

• Η γλώσσα της πολιτικής και των πολιτικών [προϋποθέσεις, συνεπαγωγές]

• Η γλώσσα της πειθούς – Η δύναμη της ρητορικής

• [Μεταφορές, Ευφημισμοί, Ο ‘κανόνας των τριών’, Παραλληλισμοί,

• Η «δευτερογενής προφορικότητα» του πολιτικού ρεπορτάζ

Γλώσσα και κοινωνικό φύλο

• Γλωσσικός σεξισμός [το γραμματικό γένος των γυναικών, η

• Γλωσσικός σεξισμός στα μέσα ενημέρωσης

• Γλώσσα των νέων [λεξιλόγιο, δημιουργία και ανανέωση λεξιλογίου

• η κατασκευή κοινωνικών ταυτοτήτων των νέων μέσω της γλώσσας

• το άσεμνο λεξιλόγιο -κοινωνική διαμαρτυρία ή κοινωνική

• η γλώσσα των νέων στα μέσα ενημέρωσης

Γλώσσα και εθνικότητα

• η γλώσσα της προκατάληψης [εμείς vs. αυτοί,

• η χρήση της γλώσσας ως δείκτη εθνικής ταυτότητας

• η γλωσσική αναπαράσταση στα μέσα ενημέρωσης

• γλώσσα και κοινωνική διαστρωμάτωση

• περιπτώσεις κοινωνικής και γλωσσικής διαφοροποίησης

• περιορισμένος και επεξεργασμένος γλωσσικός κώδικας, χαμηλή

• η προφορικότητα της γλώσσας των μέσων ενημέρωσης

• ο λόγος ισχυρών προσώπων, παρουσιαστών και «απλών

Γλώσσα και ατομική ταυτότητα

• Ατομική και επαγγελματική ταυτότητα

• γλώσσα και κατασκευή ταυτότητας

• γλώσσα και επαγγελματικές ταυτότητες (παρουσιαστή,

• γλώσσα και ατομική ταυτότητα στα μέσα ενημέρωσης –

Γλώσσα και Κοινωνία

Γλώσσα και Κοινωνία

Γλώσσα και Κοινωνία

Γλώσσα και Κοινωνία

1. Τι σημαίνει «πολιτική»; (2)

Γλώσσα και Κοινωνία

• “Η πολιτική γλώσσα είναι σε χρήση συνεχώς

Γλώσσα και Κοινωνία

Ορισμένες δραστηριότητες που

στεγάζει η έννοια ‘πολιτική’ (1)

Γλώσσα και Κοινωνία

(5) Η ιστορία των πολιτικών συστημάτων

(6) Μια ολόκληρη σειρά δραστηριοτήτων που έχει να κάνει με τις

Γλώσσα και Κοινωνία

2. Πολιτική και ιδεολογία

• Ένας από τους πιο προφανείς είναι η άσκηση σωματικής βίας

• Σε μια δημοκρατία η βία έχει τη μορφή περιορισμών που επιβάλλει

• Συχνά είναι πιο αποτελεσματικό το να πείθεις τους ανθρώπους να

Περισσότερες πληροφορίες εδώ