Algorytmy Genetyczne

Projekt

Psychologia ewolucyjna

Dorota Frydecka 3URZDG]FDGU.ZDQLFND

Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

:VW S
....................................................................................................................................2
2. Historia .................................................................................................................................2
3. Definicja psychologii ewolucyjnej ..........................................................................................3
*
 3RGVWDZRZH ]DáR HQLD SV\FKRORJLL HZROXF\MQHM >  @ .........................................................3
 ']LHG]LQ\ EDGD SV\FKRORJLL HZROXF\MQHM ..............................................................................5

7HRULD SV\FKRORJLL HZROXF\MQHM GRW\F]FD HPRFML ....................................................................6

6.1.Definicja emocji [5, 25.1] .................................................................................................6

6.2.Typy emocji. ...................................................................................................................6
6.3. Psychologia ewolucyjna [2] .............................................................................................7
 -DNLH GRNáDGQLH HOHPHQW\ WU]HED Z]Lü SRG XZDJ
 DE\ ]EDGDü L VFKDUDNWHU\]RZDü HPRFM
">@ 11

 6\WXDFMD OXE ZDUXQNL SRZWDU]DMFH VL

QD SU]HVWU]HQL HZROXFML .........................................11

7.2. Problem adaptacyjny .....................................................................................................11

 :VND]yZNL V\JQDOL]XMFH REHFQRü V\WXDFML ...................................................................11

7.4. Algorytmy wykrywania sytuacji.....................................................................................11

 $OJRU\WP\ NWyUH Z\]QDF]DM SULRU\WHW\ .........................................................................12

 6\VWHP NRPXQLNDFML ZHZQ

WU]QHM ..................................................................................12

 $OJRU\WP\ UHJXOXMFH ...................................................................................................12

 -DNLH URG]DMH SURJUDPyZ DNW\ZRZDQH V SU]H] HPRFMH"> @ ................................................13

 3DPL
ü ........................................................................................................................13

8.2. Percepcja. .....................................................................................................................13

8.3. Uwaga. .........................................................................................................................13
8.4. Fizjologia. ....................................................................................................................13
8.5. Wyznaczanie celów. ......................................................................................................13
8.6. Motywacja....................................................................................................................13
8.7. Zbieranie informacji. .....................................................................................................14
8.8. Wyspecjalizowane wnioskowanie. .................................................................................14
 8F]HQLH VL
 ..................................................................................................................14

8.10. Zachowanie. ...............................................................................................................14

 5R]ZyM ]PLHQQ\FK RGSRZLHG]LDOQ\FK ]D UHJXODFM
]DFKRZDQLD L REOLF]H .....................14

8.12. Odruchy......................................................................................................................15
 3R]LRP HQHUJLL SRGHMPRZDQLH Z\VLáNX .......................................................................15

 1DU]XFRQH UDP\ SRVWU]HJDQLD ZLDWD ...........................................................................15

8.15. Komunikacja i ekspresja emocji. ..................................................................................15

9. Emocje a neurobiologia. .......................................................................................................19
9.1. Koncepcja Paula MacLeana (1990) ................................................................................19
 8NáDG OLPELF]Q\ ............................................................................................................22

 8NáDG SDUDOLPELF]Q\ .....................................................................................................22

9.4. Kora mózgowa ..............................................................................................................23

9.5. Ekspresja emocji dowolna i mimowolna .........................................................................23
9.6. Emocje pierwotne .........................................................................................................25
9.6. Emocje wtórne ..............................................................................................................26
=DNRF]HQLH ...................................................................................................................27
Bibilografia: ............................................................................................................................28

Strona 1 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

:VW S

Ä1LF Z ELRORJLL QLH PD VHQVX FK\ED *H Z ZLHWOH HZROXFML´ :\GDMH VL

 *H
'DUZLQRZVND WHRULD HZROXFML Z\MDQLáD ZL
FHM ]DJDGHN ELRORJLL QL* MDNDNROZLHN LQQD WHRULD
SRND]DáD UHODFMH MDNLH ]DFKRG] PL
G]\ ZV]\VWNLPL *\MF\PL RUJDQL]PDPL MDNL L W\PL R
NWyU\FK LVWQLHQLX ZLHP\ MX* W\ONR QD SRGVWDZLH VNDPLHQLDáRFL >@
6NRUR SUDZG MHVW *H QLF Z ELRORJLL QLH PD VHQVX FK\ED *H ] SHUVSHNW\Z\ WHRULL
HZROXFML Z WDNLP UD]LH E\ü PR*H QDOH*DáRE\ VL
]DVWDQRZLü F]\ WD VDPD UHJXáD QLH GRW\F]\
ZLDWD SV\FKRORJLL L ]ZL]DQ\FK ] QLP Z]RUFyZ ]DFKRZD L P\OHQLD /XG]NL Py]J RG
]DZV]H E\á RSLV\ZDQ\ MDNR QDMZ\*HM Z HZROXFML VWRMF\ RUJDQ ± QDMEDUG]LHM VNRPSOLNRZDQ\
QDU]G NLHG\NROZLHN ]DSURMHNWRZDQ\ SU]H] QDWXUDOQ VHOHNFM
 &R ZL
FHM VDP Darwin
Já
ERNR ZLHU]\á *H SRGDQD SU]H] QLHJR WHRULD SHZQHJR GQLD Z\MDQL QLH W\ONR UHJXá\
U]G]FH ZLDWHP ELRORJLL DOH UyZQLH* SV\FKRORJLL >@
3R GáXJLP RNUHVLH F]DVX NLHG\ QLNW QLH ]DVWDQDZLDá VL
QDG WHJR W\SX ]DJDGQLHQLDPL
RVWDWQLR WHRULD HZROXF\MQD ]DF]\QD RGJU\ZDü FRUD] ZL
NV] UROH Z Uy*Q\FK EDGDQLDFK
SURZDG]RQ\FK Z G]LHG]LQLH SV\FKRORJLL 3RGREQLH MDN ELRORG]\ VWDUDM VL
Z\MDQLü
PRUIRORJL
L IL]MRORJL
RUJDQL]PyZ QD ED]LH WHRULL HZROXFML WDN SV\FKRORG]\ FKF Z\MDQLü
OXG]NLH P\OL HPRFMH L ]DFKRZDQLH ]DGDMF VRELH S\WDQLD MDNLH MHVW LFK ]QDF]HQLH
adaptacyjne.[3]

=DáR*HQLD HZROXFML ]RVWDá\ SU]HM

WH SU]H] ZLHOX ZVSyáF]HVQ\FK EDGDF]\ HPRFML PL
G]\
innymi przez: [6.1]
1. Tomkinsa – w koncepcja afektu
2. ,]DUGD ± Z XM FLX HZROXF\MQR ± UR]ZRMRZ\P

3. Ekmana – w teorii neurokulturowej

4. Eibl- (LEHVIHOGD ± Z SRGHM FLH
 etologicznym
5. Bucka  Z SRGHM FLX UR]ZRMRZR  LQWHUDNF\MQ\P


3V\FKRORJLD HZROXF\MQD MHVW WR SV\FKRORJLD X]XSHáQLRQD R GRGDWNRZ ZLHG]

RIHURZDQ SU]H] HZROXF\MQ ELRORJL

Z QDG]LHL *H UR]XPLHQLH SURFHVyZ NWyU\ VSRZRGRZDá
UR]ZyM OXG]NLHJR XP\VáX E
G]LH UR]V]HU]HQLHP L SRJá
ELHQLHP GRW\FKF]DVRZHM ZLHG]\ QD
WHPDW UR]ZRMX ÄDUFKLWHNWXU\´ OXG]NLHJR FLDáD
0LPR *H QD SLHUZV]\ U]XW RND DQDORJLD Z\GDMH VL
E\ü JRGQD XZDJL L EOL*V]HJR
]DLQWHUHVRZDQLD ]H Z]JO
GX QD FDáNLHP UDFMRQDOQLH EU]PLFH DUJXPHQW\ RND]XMH VL
 *H
WHRULD WD VSRWNDáD VL
] GX*\P VSU]HFLZHP L VSRZRGRZDáD SRZVWDQLH QLH]OLF]RQHM LORFL
EXU]OLZ\FK GHEDW Z ZLHFLH QDXNRZ\P 'ODF]HJR"
2. Historia

8 SRGVWDZ SV\FKRORJLL HZROXF\MQHM OH*\ SU]HNRQDQLH *H F]áRZLHN URG]L VL

] SHZQ
ZURG]RQ ZLHG] NWyUD SRPDJD PX Z DGDSWDFML GR URGRZLVND 5HJLRQ\ Py]JX NWyUH V ]D
W ZLHG]
RGSRZLHG]LDOQH V FLOH Z\VSHFMDOL]RZDQH *G\ ]RVWDQ RQH DNW\ZRZDQH
GRVWDUF]DM Py]JRZL DOJRU\WPLF]Q\FK NURN SR NURNX LQVWUXNFML NWyUH SRZVWDá\ QD GURG]H
HZROXFML MDNR Z\UD] SU]\VWRVRZDQLD VL
QDV]\FK SU]RGNyZ GR *\FLD QD ]LHPL >@
3RJOG\ WH SU]H] ZLHOH ODW E\á\ G\VNU\PLQRZDQH ]H Z]JO
GX QD VWDQGDUGRZ\ PRGHO
nauk socjologicznych SSSM (Standard Social 6FLHQFH 0RGHO 0RGHO WHQ ]DNáDGD EUDN
MDNLHMNROZLHN ZURG]RQHM ZLHG]\ 3V\FKRORJLD F]áRZLHND MHVW Z FDáRFL HIHNWHP MHJR LQWHUDNFML
]H URGRZLVNLHP L NXOWXU 0RGHO WHQ SRZVWDá MDNR Z\UD] RSR]\FML ZREHF WDNLFK ]MDZLVN

Strona 2 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

VSRáHF]Q\FK MDN QS UDVL]P G\VNU\PLQDFMD NRELHW HWF L JHQHUDOQLH E\á SU]HFLZQ\
determinizmowi biologicznemu.[3]
Tooby i &RVPLGHV ± JáyZQL EDGDF]H SV\FKRORJLL HZROXF\MQHM ZVND]XM MHGQDN *H
QDMQRZV]D SV\FKRORJLD VWDZLD FRUD] ZL
FHM S\WD F]\ DE\ XP\Vá F]áRZLHND SU]\FKRG]FHJR
QD ZLDW MHVW tabula rasa 7UDG\F\MQLH VWDZLDQH S\WDQLD R (UyGáD R QDWXU
RVRERZRFL
F]áRZLHND  F]\ MHVW RQD ZURG]RQD ]GHWHUPLQRZDQD SU]H] JHQ\ F]\ QDE\WD Z\XF]RQD
Z\NV]WDáFRQD SU]H] VSRáHF]HVWZR SU]HVWDM PLHü VHQV Z ZLHWOH FRUD] EDUG]LHM
UR]EXGRZDQHM ZLHG]\ R QLHUR]HUZDOQRFL LQWHUDNFML PL
G]\ JHQDPL UR]ZRMHP URGRZLVNLHP
L NXOWXU >@
'R QLHSU]\FK\OQ\FK RSLQLL QD WHPDW SV\FKRORJLL HZROXF\MQHM SU]\F]\QLáR VL
SRQDGWR
jej porównanie z VRFMRELRORJL ± UXFKHP NWyU\ SU]HG NLONXG]LHVL
FLRPD ODW\ VWDá VL
EDUG]R
SRSXODUQ\ G]L
NL SUDFRP (2 :LOVRQD 6WDUDá VL
RQ ZUD] ] LQQ\PL SU]HGVWDZLFLHODPL WHJR
NLHUXQNX Z\MDQLü ]DFKRZDQLH OXG]L L ]ZLHU]W ]D SRPRF RGUXFKyZ ELRORJLF]Q\FK 3UDFH WH
E\á\ EDUG]R NRQWURZHUV\MQH SU]H] WR *H PR*QD E\áR RGQLHü ZUD*HQLH *H LFK JáyZQ\P
PRWWHP MHVW Z\MDQLHQLH F]\ PR*H QDZHW UR]JU]HV]HQLH WDNLFK ]DFKRZD MDN
Z\NRU]\VW\ZDQLH JZDáW L LQQH IRUP\ QDGX*\ü L DJUHVML 1DXNRZF\ NWyU]\ ]DMPXM VL

SV\FKRORJLD HZROXF\MQ FKF SURZDG]Lü VZRMH EDGDQLD Z ]XSHáQLH LQQ\P NLHUXQNX %DUG]LHM
QL* ]DFKRZDQLHP ] SXQNWX ZLG]HQLD VRFMRORJLL FKF VL
]DMü XP\VáRZRFL F]áRZLHND>@

3. Definicja psychologii ewolucyjnej

Zacznijmy oG GRNáDGQHM GHILQLFML SV\FKRORJLL HZROXF\MQHM 3V\FKRORJLD HZROXF\MQD MHVW

QRZ\P SRGHMFLHP GR SV\FKRORJLL Z NWyUD áF]\ ZLHOH G]LHG]LQ QDXNL WDNLFK MDN
- biologia ewolucyjna
- kognitywistyka
- antropologia
- neurologia
- psychologia

SR WR E\ RNUHOLü ZáDFLZRFL OXG]NLHM QDWXU\ 3RSU]H] VWZLHUG]HQLH ÄOXG]ND QDWXUD´

SV\FKRORJLD HZROXF\MQD UR]XPLH FDáRNV]WDáW ]MDZLVN ]DFKRG]F\FK OXG]NLP XP\OH 0y]J
QDWRPLDVW UR]XPLDQ\ MHVW MDNR RUJDQ SRZVWDá\ QD GURG]H HZROXFML L VWDOH VL
UR]ZLMDMF\
E
GF\ ]DUD]HP JDWXQNRZR VSHF\ILF]Q\>@
*
 3RGVWDZRZH ]DáR HQLD SV\FKRORJLL HZROXF\MQHM [1, 2, 3]

* .
8P\Vá ]áR*RQ\ MHVW ] PRGXáyZ F]\OL LQDF]HM RUJDQyZ XP\VáRZ\FK  PHQWDOQ\FK ]
=DáR HQLH 

NWyU\FK ND*G\ PD FKDUDNWHU\VW\F]Q Z\VSHFMDOL]RZDQ VWUXNWXU

 NWyUD F]\QL JR HNVSHUWHP
Z MHGQHM G]LHG]LQLH LQWHUDNFML ]H ZLDWHP
*
.D*G\ RUJDQ PHQWDOQ\
=DáR HQLH 

a) MHVW Z\QLNLHP DGDSWDFML NWyUHM FHOHP E\áD ]GROQRü RUJDQL]PX GR SRVLDGDQLD

zdrowego potomstwa
b) ]RVWDá Z\EUDQ\ GURJ VHOHNFML QDWXUDOQHM

Strona 3 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

*
)XQNFMRQDOQRü XP\VáX ]RVWDáD XNV]WDáWRZDQD Z RNUHVLH JG\ QDVL SU]RGNRZLH ZLHGOL
=DáR HQLH 

* \FLH áRZFyZ L ]ELHUDF]\ QD DIU\NDVNLFK VDZDQQDFK

*
$G =DáR HQLH 

/XG]NL XP\Vá VNáDGD VL

] ZLHOX PRGXáyZ RGSRZLHG]LDOQ\FK ]D Uy*Q IXQNFMRQDOQRü
,QWHJUDFMD W\FK IXQNFMRQDOQRFL SURZDG]L GR RNUHORQHJR ]DFKRZDQLD 2G GDZQD ZLDGRPR
E\áR *H ]D Uy*QH W\S\ SHUFHSFML Z]URN VáXFK RGSRZLDGDM Uy*QH F]
FL Py]JX Toolby i
&RVPLGHV XZD*DM QDWRPLDVW *H SR]RVWDáH IXQNFMH XP\VáRZH ± MDN XF]HQLH VL

SRGHMPRZDQLH GHF\]ML PRW\ZDFMD ± UyZQLH* Z\NRQ\ZDQH V SU]H] Z\VSHFMDOL]RZDQH GR
WHJR FHOX PRGXá\
ZLDGRPRü MHVW W\ONR F]XENLHP JyU\ ORGRZHM QDV]HJR XP\VáX ± ZL
NV]Rü
SURFHVyZ NWyUH ]DFKRG] Z Py]JX MHVW SU]HG QDPL XNU\WD 7\P VDP\P PR*H QDP VL

Z\GDZDü SR SLHUZV]H  *H SURFHV\ XP\VáRZH V SURVWV]H DQL*HOL V Z U]HF]\ZLVWRFL SR

GUXJLH ± *H G]LDáDQLH Py]JX WR MHGHQ ZLHORIXQNF\MQ\ SURFHV 7DN QDSUDZG
]GDMHP\ VRELH
W\ONR VSUDZ
] SHZQ\FK NRQNOX]ML Z\VRNLHJR SR]LRPX NWyUH V QDP SU]HND]DQH MDNR HIHNW
G]LDáDQLD W\VL
F\ VNRPSOLNRZDQ\FK SURFHVyZ L PHFKDQL]PyZ GR NWyU\FK QDOH* SURFHV\
]ELHUDMFH LQIRUPDFM
]H ZLDWD ]HZQ
WU]QHJR L ZHZQ
WU]QHJR DQDOL]XMFH WH LQIRUPDFMH
VSUDZG]DMFH QLHVSyMQRFL Z\SHáQLDMFH EUDNXMFH GDQH VFDODMFH LQIRUPDFMH
Z\VQXZDMFH ZQLRVNL HWF
*
$G =DáR HQLH 

*G\ ]GDP\ VRELH VSUDZ

] IDNWX *H WR VDPR URGRZLVNR GOD Uy*Q\FK JDWXQNyZ
]QDF]\ ]XSHáQLH FR LQQHJR ± FR FR GOD MHGQHJR RVREQLND MHVW HOHPHQWHP SU]\FK\OQ\P GOD
LQQHJR MHVW ]DJUR*HQLHP SRMDZLD VL
S\WDQLH &]\ IDNW\F]QLH NV]WDáWXMH QDV URGRZLVNR"
3UDZGD MHVW WDND *H QDV]H REZRG\ QHUZRZH PRJá\ E\ü ]DSURJUDPRZDQH WDN E\ QD
GRZROQ\ ERG]LHF UHDJRZDü GRZROQ\P ]DFKRZDQLHP VSRUyG FDáHM JDP\ PR*OLZ\FK UHDNFML
-DN WR VL
ZL
F VWDáR *H Z\WZRU]RQH ]RVWDá\ WDNLH SRZL]DQLD D QLH LQQH" 'ODF]HJR QD
RNUHORQH ERG(FH UHDJXMHP\ SR]\W\ZQLH D QD LQQH QHJDW\ZQLH" *G\E\ WR S\WDQLH GRW\F]\áR
NRPSXWHUD RGSRZLHG( PRJáD E\ E\ü QDVW
SXMFD RGSRZLHGQL SURJUDP ]RVWDá QDSLVDQ\
SU]H] SURJUDPLVW
 SR WR E\ UR]ZL]Dü RNUHORQ\ W\S ]DGD MDN QS GRGDZDQLH F]\
RGHMPRZDQLH $QDORJLF]QD RGSRZLHG( PR*H E\ü XG]LHORQD Z SU]\SDGNX Py]JX F]áRZLHND
2Q UyZQLH* ]RVWDá ]DSURJUDPRZDQ\ E\ UDG]Lü VRELH ] RNUHORQ\PL W\SDPL SUREOHPyZ
1DVXZD VL
S\WDQLH NWR OXE FR E\áR SURJUDPLVW OXG]NLHJR Py]JX"
Toolby i &RVPLGHV SRVWXOXM *H RGSRZLHG]L QD WR S\WDQLH MHVW SURFHV HZROXFML
5HDJXMHP\ QD ]GDU]HQLD Z QDV]\P *\FLX Z RNUHORQ\ VSRVyE SRQLHZD* WHQ VSRVyE RND]Dá
VL
E\ü QDMEDUG]LHM VNXWHF]Q\ QD SU]HVWU]HQL ZLHNyZ GOD QDV]\FK SUDSU]RGNyZ :áDQLH
G]L
NL WDNLP D QLH LQQ\P SURFHVRP Py]JX XGDáR LP VL
QDMOHSLHM VSURVWDü WDNLP ]DGDQLRP
MDN UR]SR]QDZDQLH WZDU]\ QDE\ZDQLH ]GROQRFL PyZLHQLD LQWHUSUHWDFMD JUR(Q\FK V\WXDFML
HWF :D*QH MHVW X]P\VáRZLHQLH VRELH *H QLH FKRG]L WX R MDNLNROZLHN W\S ]DGDQLD F]\
SUREOHPX DOH R SUREOHP DGDSWDF\MQ\ 3UREOHP DGDSWDF\MQ\ PD GZLH JáyZQH FHFK\
1. SRZWDU]Dá VL
ZLHORNURWQLH SRGF]DV *\FLD QDV]\FK SUDSU]RGNyZ
2. MHJR UR]ZL]DQLH PD ZSá\Z QD ]GROQRFL UHSURGXNF\MQH RUJDQL]PX D QLH QD SU]H*\FLH
MHGQRVWNL WR JHQ D QLH RVREQLN ] SXQNWX ZLG]HQLD HZROXFML MHVW QLHPLHUWHOQ\
3RMDZLD VL
SHZQD ZWSOLZRü SRGF]DV W\FK UR]ZD*D ± RND]XMH VL
ERZLHP *H
MHVWHP\ ]GROQL GR UR]ZL]\ZDQLD FDáHM PDV\ Uy*QRURGQ\FK ]DGD R NWyU\FK QDVL
SU]RGNRZLH QLH PLHOL SRM
FLD ± UR]ZL]XMHP\ VNRPSOLNRZDQH ]DGDQLD ] PDWHPDW\NL
SURZDG]LP\ VDPRFKRG\ X*\ZDP\ NRPSXWHUyZ 2ND]XMH VL
 *H QDV]D ]GROQRü GR
Strona 4 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

UR]ZL]\ZDQLD W\FK SUREOHPyZ MHVW HIHNWHP XERF]Q\P QDV]HM ]GROQRFL GR UR]ZL]\ZDQLD

SUREOHPyZ DGDSWDF\MQ\FK 3U]\NáDGRZR  IDNW *H QDVL SU]RGNRZLH Z SHZQ\P PRPHQFLH
QDXF]\OL VL
FKRG]Lü QD GZyFK QRJDFK VSUDZLá *H Z\NV]WDáFRQ\ ]RVWDá ]P\Vá UyZQRZDJL ÏZ
]P\Vá UyZQRZDJL SR]ZDOD QDP UyZQLH* Z\NRQ\ZDü ZLHOH LQQ\FK F]\QQRFL MDN QS MH(G]Lü
na GHVNRUROFH PLPR *H WD F]\QQRü MHVW W\ONR ZWyUQ\P HIHNWHP UR]ZL]DQLD SUREOHPX
GZXQR*QRFL
*
$G =DáR HQLH 

8P\Vá MHVW XNáDGHP VáX*F\FK GR Z\NRQ\ZDQLD REOLF]H NWyU\ ]RVWDá Z\EUDQ\ GURJ
QDWXUDOQHM VHOHNFML DE\ UR]ZL]\ZDü SUREOHP\ NWyUH QDSRWNDOL QDVL SU]RGNRZLH Z LFK ZDOFH R
SU]HWUZDQLH ZL
F MHJR ]DGDQLHP E\áD SU]HGH ZV]\VWNLP SUyED ]UR]XPLHQLD L SU]HFK\WU]HQLD
]ZLHU]W UROLQ L LQQ\FK OXG]L
1DVL SU]RGNRZLH VS
G]LOL SRQDG  F]DVX QDV]HM HZROXF\MQHM KLVWRULL Z ZDUXQNDFK
NWyUH Uy*QL VL
]QDF]QLH RG W\FK Z NWyU\FK REHFQLH *\MHP\ 3RQDG  PLOLRQyZ ODW VS
G]LOL
RQL ]ELHUDMF UROLQ\ L SROXMF QD ]ZLHU]
WD ZLDW NWyU\ MHVW QDP ]QDQ\ ± ]H V]NRáDPL
VNOHSDPL VSR*\ZF]\PL IDEU\NDPL ± WUZD  UD]\ NUyFHM QL* ZLDW QDV]\FK SUDSU]RGNyZ
(UD NRPSXWHUyZ QLH MHVW VWDUV]D RG W\SRZHJR VWXGHQWD XQLZHUV\WHWX UHZROXFMD SU]HP\VáRZD
PD  ODW D UROQLFWZR SRMDZLáR VL
QD ]LHPL W\ONR  ODW WHPX
*G\ ]GDP\ VRELH SRQDGWR VSUDZ
 *H VHOHNFMD QDWXUDOQD ± SURFHV NWyU\ RVWDWHF]QLH
XNV]WDáWRZDá QDV] Py]J ± MHVW SURFHVHP QLHVá\FKDQLH ZROQ\P RF]\ZLVW\P SRZLQQR VL

Z\GDZDü *H QLH PLQ

áR Z\VWDUF]DMFR GX*R F]DVX E\ F]áRZLHN PyJá VL
]DDGDSWRZDü GR
ZDUXQNyZ *\FLD NWyUH V QDP ]QDQH 7\P VDP\P ZV]HONLH ]DFKRZDQLD L VWUXNWXU
XP\VáX
OXG]NLHJR QDOH*\ DQDOL]RZDü Z RSDUFLX R ZLHG]
QD WHPDW ZDUXQNyZ *\FLD QDV]\FK
SUDSU]RGNyZ JG\* W\ONR ZWHG\ PR*HP\ MH Z SHáQL ]UR]XPLHü = WHJR SRZRGX SV\FKRORJLD
HZROXF\MQD VNRQFHQWURZDQD MHVW QD SU]HV]áRFL
3HZQ\P GRZRGHP QD SUDZG]LZRü WHJR ]DáR*HQLD MHVW XZLDGRPLHQLH VRELH IDNWX
*H Z\VHOHNFMRQRZDQH Z WRNX HZROXFML UHDNFMH HPRFMRQDOQH L ]ZL]DQH ] QLPL G]LDáDQLD E\á\
IXQNFMRQDOQH Z GDZQ\FK URGRZLVNX F]áRZLHND L QLH V RSW\PDOQH Z QDV]\P REHFQ\P
SU]HVLNQL
W\P F\ZLOL]DFM L WHFKQLN RWRF]HQLX
3URJUDP\ NWyUH XUXFKDPLDQH V SU]H] HPRFMH Z RGSRZLHG]L QD RNUHORQ\ ERG]LHF
V SURJUDPDPL NWyUH ]RVWDá\ Z\VHOHNFMRQRZDQH Z WUDNFLH WUZDMFHM ZLHOH ODW HZROXFML Z
RGSRZLHG]L QD V\WXDFMH ] MDNLPL VSRW\NDOL VL
QDVL SU]RGNRZLH 7\P VDP\P QLHNRQLHF]QLH V
WR ZáDFLZH VFKHPDW\ G]LDáDQLD GOD F]áRZLHND ZVSyáF]HVQHJR
-HOL QD SU]\NáDG SDQLF]Q\ VWUDFK SURZDG]L QLHNLHG\ GR UHDNFML ]DPDUFLD Z EH]UXFKX
WR ]DFKRZDQLH WDNLH PLDáR Já
ERNL ELRORJLF]Q\ VHQV ZyZF]DV JG\ QDV] SU]RGHN VSRWNDá VL
]
GUDSLH*QLNLHP DWDNXMF\P FHO NWyU\ VL
SRUXV]D -HOL MHGQDN G]L SU]HVWUDV]RQ\
SU]HFKRG]LH ]DPLHUD Z EH]UXFKX QD ZLGRN QDGMH*G*DMFHJR Z MHJR NLHUXQNX VDPRFKRGX
WR U]HF] MDVQD WUXGQR Z WDNLP Z\SDGNX PyZLü R IXQNFMRQDOQRFL UHDNFML HPRFMRQDOQHM
= WHJR SRZRGX ZáDQLH LVWRWQHM ZLHG]\ GOD SV\FKRORJLL HZROXF\MQHM GRVWDUF]\ü QDP PRJ
1. EDGDQLD QDV]\FK ÄEOLVNLFK NUHZQ\FK´ ± PDáS F]áHNRNV]WDáWQ\FK *\MF\FK WDN MDN
IXQNFMRQRZDá QDV] SUDSU]RGHN QD SRF]WNX VZRMHM REHFQRFL QD =LHPL
2. EDGDQLD SU\PLW\ZQ\FK VSRáHF]HVWZ ]ELHUDFNR ± P\OLZVNLFK ZFL* *\MF\FK Z
QLH]PLHQLRQ\ VSRVyE RG ZLHOX W\VL
F\ ODW
 ']LHG]LQ\ EDGD  SV\FKRORJLL HZROXF\MQHM

Strona 5 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

*áyZQH ]DVDG\ SV\FKRORJLL HZROXF\MQHM PRJ E\ü SRPRFQH SU]\ UR]ZD*DQLX

SU]HUy*Q\FK DVSHNWyZ ]DFKRZDQLD F]áRZLHND GR NWyU\FK PR*QD ]DOLF]\ü VHNVXDOQRü
DJUHVM
 NRRSHUDFM
 VHQ MHG]HQLH NRQIRUPL]P VSRVyE Z MDNL G]LHFL SRVWU]HJDM ZLDW
UDFMRQDOQRü
3V\FKRORJLD HZROXF\MQD QLH MHVW G]LHG]LQ SV\FKRORJLL ± MHVW MHG\QLH VSRVREHP
P\OHQLD R SV\FKRORJLL NWyUH PR*H E\ü ]DVWRVRZDQH GR NWyUHMNROZLHN MHM G]LHG]LQ\
3U]\NáDGHP PR*H E\ü SV\FKRORJLD HPRFML NWyU VL
WHUD] ]DMPLHP\
7HRULD SV\FKRORJLL HZROXF\MQHM GRW\F] FD HPRFML

6.1.Definicja emocji [5, 25.1]

&]\P ZáDFLZLH MHVW HPRFMD" 2ND]XMH VL

 *H SV\FKRORJLD PLDáD L ZFL* PD NáRSRW\ ]H
]GHILQLRZDQLHP WHJR WHUPLQX &R ZL
FHM XSá\Z F]DVX L LVWRWQ\ Z]URVW OLF]E\ EDGD QLH
SU]\EOL*\á QDV GR UR]ZL]DQLD WHJR SUREOHPX :\GDMH VL
MHGQDN *H IDNW WHQ QLH PXVL QDV
QLHSRNRLü :L
NV]Rü GHILQLFML ZH ZVSyáF]HVQHM QDXFH PD FKDUDNWHU URERF]\ ± SU]\QRV]
RULHQWDFM
Z SU]HGPLRFLH GDQHJR ]DJDGQLHQLD DOH XOHJDM ]PLDQRP ZUD] ] QRZ\PL
odkryciami. Na podstawie pracy holenderskiego badacza, autorytetu w dziedzinie emocji, N.
)ULMG\  SU]HGVWDZLü PR*QD WU]\ WDNLH ZáDQLH URERF]H GHILQLFMH
1. ,VWRW HPRFML MHVW XUXFKRPLHQLH JRWRZRFL GR UHDOL]DFML SURJUDPX G]LDáDQLD (PRFMD
XUXFKDPLD SULRU\WHW GOD RNUHORQHJR G]LDáDQLD OXE NLONX G]LDáD NWyUHPX QDGDMH
VWDWXV SLOQHJR 7\P VDP\P SURJUDP WDNL PR*H SU]HV]NDG]Dü Z UHDOL]DFML LQQ\FK
programów o charakterze poznawczym lub behawioralnym. Poszczególne emocje
XDNW\ZQLDM RGPLHQQH SURJUDP\ G]LDáD
2. (PRFMD MHVW ]Z\NOH Z\QLNLHP ZLDGRPHM OXE QLHZLDGRPHM RFHQ\ ]GDU]HQLD MDNR
LVWRWQLH ZSá\ZDMFHJR QD FHOH OXE LQWHUHV\ SRGPLRWX (PRFMD MHVW RGF]XZDQD MDNR
SR]\W\ZQD MHOL ]GDU]HQLH MHVW ]JRGQH ]H ZVSRPQLDQ\PL FHODPL L LQWHUHVDPL D
QHJDW\ZQD ± MHOL MHVW ] QLPL QLH]JRGQD 7D GHILQLFMD MHVW GRü NRQWURZHUV\MQD ZLHOX
EDGDF]\ ERZLHP QLH ]JDG]D VL
] WH] *H HPRFMD SRMDZLD VL
QDMF]
FLHM ZVNXWHN
oceny zdarzenia przez podmiot.
3. (PRFMD MHVW GRZLDGF]DQD MDNR V]F]HJyOQ\ URG]DM VWDQX SV\FKLF]QHJR &]
VWR
WRZDU]\V] MHM OXE QDVW
SXM SR QLHM
a) zmiany somatyczne
b) ekspresje mimiczne i pantomimiczne
c) reakcje o charakterze behawioralnym
'HILQLFMH WH QDOH*\ WUDNWRZDü MDNR NRPSOHPHQWDUQH Z]JO
GHP VLHELH JG\* ND*GD ] QLFK
NRQFHQWUXMHVL
QDQLHFRLQQ\PDVSHNFLHRPDZLDQHJR]MDZLVND

6.2.Typy emocji.

(PRFMH SRGVWDZRZH ± V WR WDNLH HPRFMH NWyUH

ZHGáXJ Chrlesa Darwina:
a) V GRZLDGF]DQH SU]H] OXG]L L ]ZLHU]
WD
ZHGáXJ 5REHUWD Plutchnik
b) PRJ E\ü REVHUZRZDQH QD Uy*Q\FK SR]LRPDFK ILORJHQHW\F]Q\FK
c) PDM DGDSWDF\MQH ]QDF]HQLH GOD ZDONL MHGQRVWNL L JDWXQNX R SU]HWUZDQLH

Zaliczamy do nich:
- strach
- ]áR ü

- smutek
- UDGR ü

- DNFHSWDFM

Strona 6 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

- ZVWU
W
- DQW\F\SDFM

- zaskoczenie

(PRFMH SRFKRGQH ZHGáXJ 7'.HPSHUD  ÄWR HPRFMH SRGVWDZRZH NWyUH SRZVWDM Z
VSHF\ILF]Q\FK V\WXDFMDFK VSRáHF]Q\FK 3RF]XFLH ZLQ\ MHVW ZL
F ± Z MHJR XM
FLX ± UH]XOWDWHP
VWUDFKX SU]HG NDU ]D SU]HMDZLHQLH ]DEURQLRQHJR G]LDáDQLD :VW\G MHVW QDWRPLDVW SRF]XFLHP
SRF]XFLHP ]áRFL VNLHURZDQHM QD VDPHJR VLHELH MHVW WR ]DWHP ]áRü Z\ZRáDQD Eá
GQ\P OXE
niepotrzebnym zachowaniem)” [5, 26.2.4]

6.3. Psychologia ewolucyjna [2]

= SHUVSHNW\Z\ HZROXF\MQHM XP\Vá MHVW ]ELRUHP SURJUDPyZ NWyUH SRZVWDá\ QD GURG]H

HZROXFML .D*G\ ] QLFK MHVW Z\VSHFMDOL]RZDQ\ GR UR]ZL]\ZDQLD LQQ\FK SUREOHPyZ L V\WXDFML
NWyUH QDSRWNDá Z VZRLP *\FLX KRPLQLG L GR NWyU\FK PXVLDá VL
]DDGRSWRZDü 1DOH* GR QLFK
QD SU]\NáDG UR]SR]QDZDQLH WZDU]\ SRV]XNLZDQLH *\ZQRFL Z\EyU SDUWQHUD RUJDQL]DFMD
F]DVX VQX UHJXODFMD U\WPX VHUFD JRWRZRü GR DWDNX .D*GH ] W\FK ]DGD DNW\ZRZDQH E\áR
SU]H] LQQH SU]HVáDQNL SRFKRG]FH ]H URGRZLVND
Istnienie tycK ZV]\VWNLFK SURJUDPyZ QLH Z\MDQLD MHGQDN MHV]F]H ZV]\VWNLHJR 5RG]
VL
QDVW
SXMFH S\WDQLD 
1. JG\E\ SRG ZSá\ZHP Uy*Q\FK ERG(FyZ ]RVWDáR XDNW\ZQLRQ\FK NLOND SURJUDPyZ NWyUH
]H VZRMHM QDWXU\ SU]\QRVLü PDM Uy*QH HIHNW\ F]
VWR VSU]HF]QH ]H VRE RND]Dü VL

PR*H *H Z UH]XOWDFLH QLH SU]\QLRV *DGQHM RGSRZLHG]L

1D SU]\NáDG SRWU]HED VQX L SRWU]HED XFLHF]NL SU]HG QLHEH]SLHF]HVWZHP Z\PDJD
wzajemnie przeciwstawnych akcji i stanów fizjologicznych.

2. ] NROHL ZLHOH ]DGD PR*H E\ü QDMOHSLHM UR]ZL]DQ\FK ZyZF]DV JG\ ZLHOH SURJUDPyZ
]RVWDMH XUXFKRPLRQ\FK MHGQRF]HQLH SU]\ F]\P ZD*QH MHVW E\ ND*G\ GRFKRG]Lá GR
JáRVX Z RGSRZLHGQLP PRPHQFLH
)HE\ UR]ZL]Dü WH SUREOHP\ XP\Vá PXVL E\ü Z\SRVD*RQ\ Z SURJUDP\ NRRUG\QXMFH
SUDF
SURJUDPyZ SRGU]
GQ\FK Toolby i &RVPLGHV SRVWXOXM *H HPRFMH V WDNLPL
SURJUDPDPL QDGU]
GQ\PL 7R RQH VSUDZLDM *H OLF]QH SURJUDP\ OXG]NLHJR XP\VáX
ZVSyáSUDFXM ]H VRE WZRU]F VSyMQ FDáRü D QLH SURZDG] GR VDPR]DJáDG\ RUJDQL]PX
(PRFMH V ZL
F ]QyZ Z\UD]HP DGDSWDFML
: MDNL VSRVyE HPRFMH ]DM
á\ WDN ZD*Q SR]\FM
" :V]\VWNLH V\WXDFMH WDNLH MDN
SRGHMPRZDQLH ZDONL ]DNRFKLZDQLH VL
 XFLHF]ND SU]HG DJUHVRUHP ]GUDGD GRZLDGF]HQLH
XSDGNX Z KLHUDUFKLL VSRáHF]QHM PLHUü RVRE\ EOLVNLHM ± Z\VW
SRZDá\ Z *\FLX hominida na
SU]HVWU]HQL GáXJLHJR F]DVX HZROXFML QLHVNRF]RQ LORü UD]\ ]D ND*G\P UD]HP "
WRZDU]\V]\á\ LP SRGREQH ZDUXQNL ]HZQ
WU]QH SRGREQH FLJL ]GDU]H SRGREQH RNROLF]QRFL
L SRGREQH NRQVHNZHQFMH 3RZWDU]DMFH VL
Z\VWSLHQLD W\FK VDP\FK V\WXDFML SRFLJQ
á\ ]D
VRE VHOHNFM
SU]\VWRVRZDQLD ]DUyZQR Z SRVWDFL RNUHORQ\FK VSRVREyZ SU]HWZDU]DQLD
LQIRUPDFML MDNL L ]DFKRZDQLD 7R PRJáR E\ü PR*OLZH G]L
NL SU]HEXGRZLH SURJUDPyZ
QDGU]
GQ\FK ] NWyU\FK ND*G\ MHGQRF]HQLH PLDá ]D ]DGDQLH XUXFKDPLDü SHZLHQ SRG]ELyU
SRGU]
GQ\FK SURJUDPyZ SV\FKRORJLF]Q\FK Z RGSRZLHGQLHM NRQILJXUDFML .D*GD ] W\FK
NRQILJXUDFML QDWRPLDVW ]RVWDáD QD GURG]H VHOHNFML Z\EUDQD Z WDNL VSRVyE E\ SRZVWDáH G]L
NL
QLHM PHFKDQL]P\ REOLF]HQLRZH L IL]MRORJLF]QH ]DSHZQLá\ UHGQLR MHGQRVWNRP L JHQHUDFMRP
QDMOHSV]\ UR]ZyM L *\FLH
7HQ SURFHV ]DGHF\GRZDá R SRGVWDZDFK DUFKLWHNWXU\ SV\FKRORJLL F]áRZLHND L Z RSDUFLX
R QLHJR PR*QD Z\WáXPDF]\ü ND*G\ VWDQ HPRFMRQDOQ\ .D*GD HPRFMD SRZRGXMH
Strona 7 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

1. DNW\ZDFM
SURJUDPyZ DGDSWDF\MQ\FK RGSRZLHGQLFK GOD V\WXDFML
2. GH]DNW\ZDFM
SURJUDPyZ NWyUH PRJá\E\ SU]HV]NDG]Dü Z UR]ZL]\ZDQLX SUREOHPX
3. PRG\ILNDFM
SDUDPHWUyZ SURJUDPyZ SRSU]H] NRQNUHWQ\ RGFLH HPRFML
Z WDNL VSRVyE *H JG\ RVREQLN ]HWNQLH VL
] NRQNUHWQ V\WXDFM V\VWHP MDNR FDáRü G]LDáD Z
sposób harmonijny i efektywny.

6\WXDFMH NWyUH PLDá\ ZSá\Z QD SRZVWDQLH NRQNUHWQ\FK HPRFML PDM QDVW

SXMFH FHFK\
1. LVWQLDá\ EDUG]R Z\UD(QH SU]HVáDQNL V\JQDOL]XMFH LFK SRMDZLHQLH VL

2. PLDá\ SHZQ\ L SRZWDU]DOQ\ SU]HELHJ

3. SRZWDU]Dá\ VL
F]
VWR Z GDZQ\FK F]DVDFK
4. QLH PRJá\ E\ü UR]ZL]DQH EH] QDGU]
GQHM NRQWUROL
5. QLHSUDZLGáRZH ]DFKRZDQLH Z W\FK V\WXDFMDFK JUR]LáR ZLHONLPL NRV]WDPL

(PRFMH PDM ]D ]DGDQLH QDG]RURZDü SURJUDPHP NWyUHJR IXQNFMD SROHJD QD NLHURZDQLX

DNW\ZQRFL SRGSURJUDPyZ L LQWHUDNFMDPL ]DFKRG]F\PL SRPL
G]\ QLPL 3RGSURJUDP\
NWyUH ]DU]G]DQH V SU]H] HPRFMH PDM ]D ]DGDQLH ]DU]G]Dü G]LHG]LQDPL GR NWyU\FK
QDOH* 
1. percepcja
2. uwaga
3. wnioskowanie
4. uczenie
5. SDPL ü

6. wybór celu
7. priorytety motywacyjne
8. kategoryzacja
9. wzorce P\ OHQLRZH

10. fizjologiczne reakcje
a) IXQNFMH QDU] GyZ endokrynowych,

b) praca serca
c) IXQNFMH XNáDGX LPPXQRORJLF]QHJR
d) SáRGQR ü

11. odruchy
12. XNáDG UXFKRZ\
13. komunikacja
14. SR]LRP HQHUJLL L UR]NáDG ZNáDGDQHJR Z\VLáNX
15. ocena sytuacji
16. ZDUWR FL

17. samoocena
18. RFHQD ZDUWR FL DOWHUQDW\ZQ\FK PR*OLZRFL ]DFKRZDQLD


1LH PR*QD RJUDQLF]\ü ZSá\ZX HPRFML GR MHGQHM W\ONR ] SRZ\*HM Z\PLHQLRQ\FK NDWHJRULL
SRQLHZD* ]DZLHUDM RQH LQVWUXNFMH MDN ZSá\ZDü QD ZV]\VWNLH QDUD] ± Z RJyOQRFL ZV]\VWNLH
G]LHG]LQ\ QD MDNLH ZSá\Z PDM HPRFMH PR*HP\ SRG]LHOLü QD QDVW
SXMFH NDWHJRULH JáyZQH
1. IL]MRORJL

2. ]DFKRZDQLH VNáRQQRFL
3. VIHU
SR]QDZF] RFHQ
]MDZLVN L ]GDU]H
4. stany uczuciowe

1D SRGVWDZLH SRZ\*V]\FK UR]ZD*D SU]HDQDOL]XMP\ SU]\NáDGRZR XF]XFLH VWUDFKX

Strona 8 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

6\WXDFMD ] NWyU EDUG]R F]

VWR GR F]\QLHQLD PLHOL QDVL SU]RGNRZLH E\áR SU]HE\ZDQLH
VDPHPX Z QRF\ :yZF]DV NRQLHF]Q\P E\áR ]DFKRZDQLH V]F]HJyOQHM RVWUR*QRFL L F]XMQRFL
SU]HG QLHRF]HNLZDQ\P DWDNLHP ]H VWURQ\ MDNLHJR ]ZLHU]
FLD OXE LQQHJR F]áRZLHND
'RPLQXMF HPRFM MHVW ZL
F VWUDFK SU]HG E\FLHP QDSDGQL
W\P :yZF]DV QDVW
SXMFH
SURJUDP\ V DNW\ZRZDQH
1. ]ZL
NV]RQD F]XMQRü L XZDJD ± F]HJR HIHNWHP MHVW WR *H QDZHW QDMPQLHMV]H
SRGHMU]HQLH *H NWR VL
VNUDGD MHVW SRZRGHP JZDáWRZQHM UHDNFML
2. ]PLDQD ZD*QRFL PRW\ZyZ L FHOyZ ± Z W\P PRPHQFLH QLF QLH MHVW ZD*QLHMV]H QL*
EH]SLHF]HVWZR JáyG SUDJQLHQLH L EyO SU]HVWDM E\ü RGF]XZDQH QLH SRMDZLDM VL

P\OL GRW\F]FH WUHQRZDQLD QRZHM XPLHM

WQRFL QLH PD FK
FL GR V]XNDQLD SDUWQHUD
OXE SDUWQHUNL *\FLD SODQRZDQLH RJUDQLF]D VL
GR WHUD(QLHMV]RFL ZF]RUDM L MXWUR
SU]HVWDM VL
OLF]\ü
3. SURFHV ]ELHUDQLD LQIRUPDFML MHVW Z\UD(QLH XNLHUXQNRZDQ\ ± SRMDZLDM VL
S\WDQLD W\SX
F]\ NWR PQLH PR*H REURQLü" F]\ PRMH G]LHFL V EH]SLHF]QH" FR PRJ
]URELü *HE\
OHSLHM VL
XNU\ü"
4. VSRVyE NRPXQLNDFML XOHJD ]PLDQLH  PR*H VL
RND]Dü *H WU]HED E
G]LH JáRQR
NU]\F]Hü R SRPRF
5. VSHFMDOQH V\VWHP\ XF]HQLD VL
V DNW\ZRZDQH
6. XUXFKRPLRQH ]RVWDM RGSRZLHGQLH UHDNFMH IL]MRORJLF]QH
a) NUHZ RGSá\ZD ] XNáDGX SRNDUPRZHJR GR PL
QL
b) wzrasta poziom adrenaliny we krwi
c) F]
VWRWOLZRü ELFLD VHUFD URQLH
d) LORü VRNyZ WUDZLHQQ\FK PDOHMH Z *RáGNX L ]PLHQLD VL
LFK VNáDG
biochemiczny
e) URQLH QDSL
FLH PL
QL SRSU]HF]QLH SU*NRZDQ\FK D PDOHMH PL
QL JáDGNLFK
7. GHF\]MH GRW\F]FH ]DFKRZDQLD ]PLHQLDM VL
± Z ]DOH*QRFL RG W\SX ]DJUR*HQLD
Uy*QH DNFMH PRJ E\ü SUHIHURZDQH  XNU\ZDQLH VL
 XFLHF]ND VDPRREURQD OXE
znieruchomienie

= SXQNWX ZLG]HQLD ]DJUR*HQLD WH ZV]\VWNLH ]PLDQ\ V QLH]E

GQH  WR ZáDQLH RQH
SR]ZROLá\ QDMZL
NV]HM OLF]ELH RVREQLNyZ SU]H*\ü WDN V\WXDFM

(PRFMH UR]ZLQ
á\ VL
Z WHQ VSRVyE E\ ELRUF SRG XZDJ
ZV]\VWNLH SU]HVáDQNL L
NRQVHNZHQFMH GDQHM V\WXDFML XUXFKDPLDü SURJUDP\ VNáDGDMFH VL
QD RGSRZLHGQL UHDNFM

7\P VDP\P GDQ\ RVREQLN ÄQDXF]\á VL
´ RGSRZLHGQLR G]LDáDü Z Uy*Q\FK F]
VWR EDUG]R
WUXGQ\FK V\WXDFMDFK QLHZLDGRP\ ZV]\VWNLFK SURJUDPyZ NWyUH MHJR RUJDQL]P GR WHJR FHOX
]EXGRZDá 0R*QD SRZLHG]LHü *H QLH W\ONR SU]HVáDQNL NWyUH ZVND]XM QD GDQ V\WXDFM

Z\ZRáXM HPRFM
 DOH WDN*H ZEXGRZDQ\ Z FDá\ V\VWHP SU]H*\ZDQLD HPRFML VSRVyE
ZLG]HQLD L RGF]XZDQLD ZLDWD ]ZL]DQ\ ]H ]ELRUHP SRZL]DQ\FK ]H VRE HOHPHQWyZ
REHFQ\FK Z *\FLX QDV]\FK SU]RGNyZ :UD] ]H Z]URVWHP LQWHQV\ZQRFL SU]H*\ZDQHJR
XF]XFLD FRUD] PQLHM GRZRGyZ MHVW SRWU]HEQ\FK E\ RVREQLN XZLHU]\á *H ZDUXQNL QD NWyUH
UHDJXMH GRW\F] MHJR RVRELVWHM V\WXDFML : FKZLOL JG\ RVREQLN MHVW ]XSHáQLH RSDQRZDQ\
SU]H] HPRFMH PR*H E\ü ZL
FLH SU]HNRQDQ\ R SUDZG]LZRFL IDNWyZ VSU]HF]Q\FK ]
U]HF]\ZLVWRFL OHF] ]JRGQ\FK ]H VFKHPDWHP NWyU\ MHVW XWUZDORQ\ SU]H] GRZLDGF]HQLD QD
przestrzeni lat ewolucji.

0HFKDQL]P G]LDáDQLD ND*GHM HPRFML PR*QD ]EDGDü ZHGáXJ QDVW

SXMF\FK SXQNWyZ
1. 'RNRQDQLH UHNRQVWUXNFML ]ELRUyZ ZVSyáZ\VW
SXMF\FK ZDUXQNyZ Z MDNLFK GDQD
HPRFMD SRZVWDZDáD ] SXQNWX ZLG]HQLD QDV]HJR SUDSU]RGND
2. .WyUH ]H ]QDQ\FK PHFKDQL]PyZ SV\FKRORJLF]Q\FK PHQWDOQHM DUFKLWHNWXU\ F]áRZLHND
SRZLQQ\ ]RVWDü ]DSURMHNWRZDQH MDNR RGSRZLHG( QD SRZ\*V]H ZDUXQNL V\WXDFMH
:\EyU DQDOL]D L LQWHJUDFMD Z VSyMQ\ PRGHO XUXFKDPLDQ\ SU]H] HPRFM

3. Skonstruowanie i przeprowadzenie eksperymentów i testów w celu dokonania
weryfikacji modelu.

Strona 9 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

Strona 10 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

 -DNLH GRNáDGQLH HOHPHQW\ WU]HED Z]L ü

SRG XZDJ  DE\ ]EDGDü L VFKDUDNWHU\]RZDü

HPRFM
"[2]

 6\WXDFMD OXE ZDUXQNL SRZWDU]DM FH VL

QD SU]HVWU]HQL HZROXFML
SRZWDU]DMFD VL
VWUXNWXUD ZVSyáZ\VW
SXMF\FK ]GDU]H ZDUXQNyZ ]HZQ
WU]Q\FK

L ZHZQ
WU]Q\FK Z MDNLFK ]QDOD]á VL
RVREQLN

SU]\NáDG\

ƒ VWDUDQLH VL
R XZDJ
PDWNL
ƒ JáyG

ƒ E\FLH FLJDQ\P SU]H] ZURJD

ƒ przygotowanie do ataku
ƒ SRVLDGDQLH SU]\MDFLyá

ƒ PLHUü SDUWQHUD
ƒ bycie chorym
ƒ 
GR ZLDGF]HQLH SXEOLF]QHJR VXNFHVX

ƒ 
QLV]F] F\ DWDN ]H VWURQ\ LQQ\FK RVREQLNyZ

ƒ posiadanie dziecka

7.2. Problem adaptacyjny

LGHQW\ILNDFMD VWDQyZ RUJDQLF]Q\FK L VHNZHQFML ]DFKRZD  NWyUH SURZDG]  GR

 * 
QDMOHSV]HM IXQNFMRQDOQR FL Z ]DOH QR FL RG V\WXDFML

ƒ MDN DNFM
QDOH*\ SU]HGVL
Z]Lü JG\ REF\ RVREQLN ]DZáDV]F]D QDV]H

dobra?
ƒ MDN  DNFM
QDOH*\ SU]HGVL
Z]Lü JG\ ZLG]LP\ *H NWR  NU]\ZG]L QDV]H

dziecko?

 :VND]yZNL V\JQDOL]XM FH REHFQRü V\WXDFML

ƒ QLVNL SR]LRP FXNUX ZH NUZL V\JQDOL]XMH QD VWDQ QLHGR \ZLHQLD *
ƒ V]\ENLH * ]EOL DQLH VL
(
JUR QLH  
Z\JO GDM FHJR ]ZLHU] FLD
V\JQDOL]XMH

DWDN GUDSLH*QLND

ƒ E\FLH XQLNDQ\P SU]H] LQQ\FK V\JQDOL]XMH EUDN SRSDUFLD L QLHPR QR ü * 

liczenia na pomoc w razie potrzeby

7.4. Algorytmy wykrywania sytuacji

6   XUXFKDPLDQH explicite DOH NWyUH V
WR ÄIUDJPHQW\ SURJUDPyZ´ NWyUH QLH V


X SLRQH GR F]DVX D *
 VL
RGSRZLHGQLH ZDUXQNL ]HVSyá ZVND]yZHN
SRMDZL

]QDPLRQXMF\FK SRMDZLHQLH VL
RNUHORQHM V\WXDFML *G\ ]RVWDQ ÄREXG]RQH´

Z\V\áDM RQH V\JQDá\ DNW\ZXMFH RGSRZLHGQLH SRZL ]DQH ] QLPL ÄSURJUDP\

emocji”.
=D]Z\F]DM ]áR RQH V *  RQH ] GZyFK SRGSURJUDPyZ

- DOJRU\WP\ GR PRQLWRURZDQLD ZVND]yZHN GHILQLXM F\FK V\WXDFM


1D ZHM FLX SRELHUDM  ZVND]yZNL RSLVDQH Z SXQNFLH  =DZLHUDM PHFKDQL]P\
RGSRZLHG]LDOQH ]D SHUFHSFM
L SURSULRSHUFHSFM
 MDN L SDPL
ü PRGHOXMF

V\WXDFM 

- DOJRU\WP\ Z\NU\ZDM FH V\WXDFM 

1D 
ZHM FLX SRELHUDM  Z\QLNL G]LDáDQLD *
Z\ HM RSLVDQ\FK DOJRU\WPyZ NWyUH

QDVW SQLH 
VFDODM  RFHQLDM  SRG

Z]JO GHP SUDZGRSRGRELH VWZD  L SR

*
SU]HDQDOL]RZDQLX Uy Q\FK NU\WHULyZ GHF\]\MQ\FK RGSRZLDGDM  QD NRQLHF QD

pytanie, czy dana sytuacja ma miejsce czy nie.

Strona 11 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

6WRSLH  *  *
]áR RQR FL W\FK SURJUDPyZ PR H E\ü EDUG]R Uy Q\ ± RG SURJUDPyZ *
PRQLWRUXM F\FK  SRMHG\QF]H ZVND]yZNL QS REHFQR ü  Z
*D GR EDUG]LHM

* 
]áR RQ\FK RFHQLDM F\FK VNRPSOLNRZDQH ]áR RQH SU]HVáDQNL 6XJHUXMH VL  *
*H Z



]HVSyá SRZVWDá\FK QD GURG]H HZROXFML SRGV\VWHPyZ
OXG]NLP XP\ OH ]QDMGXMH VL

NWyUH V ]DSURMHNWRZDQH WDN E\ UHSUH]HQWRZDü ]GDU]HQLD SRMDZLDM FH VL

Z\VWDUF]DMFR F]
VWR QD SU]HVWU]HQL ZLHNyZ 5HSUH]HQWDFMH WH QLH V  NRQLHF]QLH

GRVW
SQH QDV]HM ZLDGRPRFL 7\P VDP\P HZROXF\MQD SU]HV]áRü ÄZG]LHUD VL
´ 

QDNáDGD VL
QD QDV]H GRZLDGF]HQLH WHUD(QLHMV]RFL R F]\P ZLDGF]\ü PR*H

PL
G]\ LQQ\PL LFK SRZV]HFKQRü L SRQDG NXOWXURZ\ FKDUDNWHU UHSUH]HQWDFML

]MDZLVN ]DFKRG]F\FK Z ZLHFLH Z QDV]\FK XP\VáDFK

 $OJRU\WP\ NWyUH Z\]QDF]DM  SULRU\WHW\

&] VWR G]LHMH VL

WDN *H ( 
ERG FH GRFKRG] FH GR QDV PRJ  ZLDGF]\ü R REHFQR FL 
*
ZLHOX Uy Q\FK V\WXDFML QS VWDQ QLHGR \ZLHQLD L E\FLH * FLJDQ\P SU]H] GUDSLH*QLND

$OJRU\WP\ QDGDM FH SULRU\WHW GHF\GXM  R W\P NWyUH ] QLFK V  ]JRGQH QS JáyG L

EH]F]\QQR ü  D NWyUH V  Z]DMHPQLH Z\NOXF]DMFH VL
QS MHG]HQLH L XFLHF]ND SU]HG
*
GUDSLH QLNLHP *  RG U]HWHOQRFL SU]HVáDQHN L Z]JO
GQHJR VWRSQLD
: ]DOH QR FL

ZD*QRFL W\FK V\WXDFML DOJRU\WP\ Z\]QDF]DMFH SULRU\WHW\ GHF\GXM NWyU\ WU\E HPRFML

XUXFKRPLü D NWyU\ GH]DNW\ZRZDü L GR MDNLHJR VWRSQLD 6  WR DOJRU\WP\ NWyUH WZRU]

QDGU]
GQ\ V\VWHP QDG]RUF]\ Z VWRVXQNX GR ZV]\VWNLFK HPRFML =RVWDá\ RQH

Z\NV]WDáFRQH QD GURG]H VHOHNFML QD SRGVWDZLH GR ZLDGF]H SRNROH E

GF\FK

(UyGáHP LQIRUPDFML R NRQVHNZHQFMDFK SRGHMPRZDQ\FK GHF\]ML

 6\VWHP NRPXQLNDFML ZHZQ WU]QHM

3U]\ ]DáR HQLX * *H V\WXDFMD ]RVWDáD Z\NU\WD V\VWHP NRPXQLNDFML ZHZQ

WU]QHM PXVL

Z\VáDü RGSRZLHGQL GOD V\WXDFML V\JQDá GR ZV]\VWNLFK RGSRZLDGDM F\FK ]D GDQ 

V\WXDFM
SURJUDPyZ L XUXFKRPLü 
ZáD FLZH PHFKDQL]P\ 'RGDWNRZR SURJUDP

QDGU] GQ\ HPRFMD GRVWDMH LQIRUPDFMH ]ZURWQH RG LQQ\FK SURJUDPyZ L V\VWHPyZ

NWyUH GRVWDUF]DM  LQIRUPDFML R VWDQLH Z MDNLP ]QDMGXMH VL

FLDáR D W\P VDP\P

GHF\GXM  R LQWHQV\ZQRFL SU]HELHJX L Z\JDVDQLX HPRFML

8UXFKRPLHQLH SURJUDPyZ SU]H] RNUH ORQH HPRFMH SRZRGXMH SRZVWDQLD

FKDUDNWHU\VW\F]Q\FK VWDQyZ XF]XFLRZ\FK FKDUDNWHU\VW\F]Q\FK GR ZLDGF]H   

 *
1D MDNR ü SU]H \FLD HPRFML PD ZSá\Z PL G]\ LQQ\PL

a) ZLDGRPRü SHZQ\FK VWDQyZ IL]MRORJLF]Q\FK ± QS ELFLH VHUFD XGHU]HQLH

NUZL GR JáRZ\ WZDUGR ü EU]XFKD 

b) ZLDGRPRü SHZQ\FK VWDQyZ XP\VáRZ\FK ± QS ZVSRPQLHQLH GDZQ\FK


Z\GDU]H  UR]PDU]HQLH

c) ZHZQ WU]QH
PHFKDQL]P\ RGSRZLHG]LDOQH ]D ]GROQR ü  GR Z\F]XFLD

V\JQDáX NWyU\ DNW\ZXMH L GH]DNW\ZXMH SRGSURJUDP\ ± ÄXP\VáRZD

SURSULRUHFHSFMD´ ± Z\F]XFLH NWyU\ WU\E HPRFMRQDOQ\ ]RVWDá SREXG]RQ\

*
WR PR H PLHü ]QDF]HQLH JG\ LVWQLHMH SRWU]HED ]DKDPRZDQLD GDQHM HPRFML

JG\ ZDUXQNL QLH V  NRU]\VWQH GOD DNFML NWyUH V Z\ZRáDQH SU]H] WH

emocje)

 $OJRU\WP\ UHJXOXM FH 

*
.D G\ SURJUDP L PHFKDQL]P IL]MRORJLF]Q\ Z\ZRáDQ\ SU]H] HPRFM
PXVL PLHü

RGSRZLHGQLH DOJRU\WP\ NWyUH UHJXOXM  Z MDNL VSRVyE UHDJXMH RQ QD ND G\ V\JQDá *

emocjonalny.
7H DOJRU\WP\ GHWHUPLQXM   F]\ GDQ\ PHFKDQL]P PD E\ü Zá F]RQ\ F]\


Z\á F]RQ\ L MDNLH G]LDáDQLH LPSOHPHQWXMH QS Z V\VWHPLH VáXFKRZ\P SRZLQLHQ

Strona 12 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

LVWQLHü DOJRU\WP NWyU\ JG\ ]D SRPRF  V\VWHPX NRPXQLNDFML ZHZQ

WU]QHM RGELHU]H
ERG]LHF LQIRUPXM F\  R XF]XFLX VWUDFKX ZyZF]DV SRZLQLHQ RQ REQL *\ü SUyJ

GHWHNFML V\JQDáyZ WDN E\ Z\RVWU]\ü VáXFK QD HZHQWXDOQH QDZHW QDMFLFKV]H

G ZL NL Z\GDZDQH SU]H] GUDSLH F  *

 -DNLH URG]DMH SURJUDPyZ DNW\ZRZDQH V  SU]H] HPRFMH"[1, 2]

.D G\* kontrolowalny proces biologiczny, który poprzez odpowiednie dostrojenie swojego

G]LDáDQLD SURZDG]L GR OHSV]HM MDNR FL  *\FLD MHVW F]
FLRZR QDG]RURZDQ\ SU]H] VWDQ\

*
HPRFMRQDOQH 1DMZD QLHMV]H SURFHV\ ]RVWDá\ Z\PLHQLRQH SRQL HM *

 3DPL ü

1. (PRFMH ZSá\ZDM 
]DSDPL
W\ZDQLD LQIRUPDFML ± ZD*QH OXE V]RNXMFH
QD VSRVyE

Z\GDU]HQLD ]DSDPL W\ZDQH V

 ] GX* GRNáDGQRFL V]F]HJyáyZ

2. (PRFMH ZSá\ZDM QD ]GROQRü GR SU]\SRPLQDQLD VRELH RGSRZLHGQLFK W\SyZ
LQIRUPDFML ] SDPL
FL GáXJRWHUPLQRZHM 3U]\NáDGRZR NRELHWD NWyUD GRZLHG]LDáD VL
R

]GUDG]LH VZRMHJR P
*D QDJOH ]GDMH VRELH VSUDZ
] W\VLFD GUREQ\FK Z\GDU]H

NWyUH GDZQLHM Z\GDZDá\ VL

EH] ]QDF]HQLD D WHUD] RGNU\ZD LFK XNU\W FHORZRü

8.2. Percepcja.
3RG ZSá\ZHP HPRFML ]PLHQLD VL
VSRVyE SHUFHSFML QS SRG ZSá\ZHP VWUDFKX ]PLHQLD
VL
RVWURü Vá\V]HQLD ZLG]HQLD HWF

8.3. Uwaga.
3RG ZSá\ZHP HPRFML Z\RVWU]RQD MHVW ]GROQR ü GR VNXSLDQLD XZDJL QD ERG FDFK  (
Sá\Q F\FK  ] RNUH ORQ\FK  SURFHVyZ SHUFHSFML MDN L SURFHVyZ LQWHOHNWXDOQ\FK


3U]\NáDGRZR MH OL PDWND PDUWZL VL 
*H G]LHFNR VL
(
VSy QLD GR GRPX ZLHF]RUHP QLH

PR H * VL
VNRQFHQWURZDü VL
QD Z\NRQ\ZDQLX VZRLFK ]DGD DOH ] áDWZR FL  
SU]\FKRG]L MHM VNXSLDQLH VL
QD Uy*Q\FK WUDJLF]Q\FK VFHQDULXV]DFK

8.4. Fizjologia.
(PRFMH PDM  ZSá\Z QD ND G\ RUJDQ WNDQN *
OXE SURFHV Z QLFK ]DFKRG] F\ .D GD  *
HPRFMD Z\V\áD VSHF\ILF]Q\ GOD VLHELH Z]RU]HF LQVWUXNFML SU]\ F]\P Uy QH LQVWUXNFMH *
SU]H]QDF]RQH V  *
GOD Uy Q\FK XNáDGyZ 7R VXJHUXMH *H *
Uy QD NRQVWHODFMD ]MDZLVN

NWyUH RVREQLN GRVWU]HJD F]\ Z\F]XZD PR*H VWDQRZLü R UR]SR]QDQLX VWDQX

HPRFMRQDOQHJR Z MDNLP GDQ\ RVREQLN VL

]QDMGXMH 'R ]MDZLVN W\FK ]DOLF]\ü PR*HP\
]PLDQ\ Z XNáDG]LH NU *HQLD RGGHFKRZ\P SRNDUPRZ\P endokrynowym a nawet
immunologicznym.

8.5. Wyznaczanie celów.

(PRFMH ZSá\ZDM  QD PHFKDQL]P\ XP\VáRZH NWyUH V  RGSRZLHG]LDOQH ]D VWDZLDQLH

VRELH FHOyZ SRGF]DV SURFHVX SODQRZDQLD 3U]\NáDGRZR FK

ü ]HPVW\ ± V]F]HJyOQ\


SU]\SDGHN ]áR FL ± XNLHUXQNRZXMH G]LDáDQLH RVREQLND QD FHO NWyU\P MHVW ]URELHQLH

NU]\ZG\ RVREQLNRZL NWyU\ JR UR]]áR FLá 

8.6. Motywacja.
*
5y QH SRZWDU]DM FH VL 
QD SU]HVWU]HQL HZROXFML V\WXDFMH Z\NV]WDáFLá\ ]GROQR ü GR 
SRGHMPRZDQLD GHF\]ML MDN  DNFM

Z GDQ\P PRPHQFLH SRGM ü QD SRGVWDZLH DQDOL]\

WDNLFK HOHPHQWyZ MDN U\]\NR ]\VN VWUDWD VDW\VIDNFMD (PRFMH NRQWUROXM  ZL F

WZRU]HQLH KLHUDUFKLL FHOyZ GDQHJR RVREQLND 1S XWUDWD SR]\FML SRZLQQD Z]PRFQLü

PRW\ZDFM  E\ Z\NRU]\VW\ZDü V\WXDFMH Z NWyU\FK PR QD E G]LH RG]\VNDü GREUH *


PLDQR D MHGQRF]H QLH ]QLHFK FLü GR ]ZUDFDQLD XZDJL QD NRV]W\

Strona 13 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

8.7. Zbieranie informacji.

8.8. Wyspecjalizowane wnioskowanie.


0\ OHQLH L ZQLRVNRZDQLH QLH MHVW MHGQROLW  NDWHJRUL 

± ZU F] SU]HFLZQLH VNáDGD VL
]
EDUG]R ZLHOX Z\VSHFMDOL]RZDQ\FK PHFKDQL]PyZ 'ODWHJR WH  QLH PR HP\ PyZLü * * *H
HPRFMH ZSá\ZDM  QD 
P\ OHQLH Z RJyOQR FL  DOH UDF]HM R W\P *H  QD
ZSá\ZDM

NRQNUHWQH Z]RUFH L VW\OH UR]XPRZDQLD 1S SRF]XFLH VWUDW\ ]ZL

NV]D 
]GROQR ü GR

Z\NU\FLD RV]XVWZD VWUDFK ZSá\ZD QD SU]H]RUQH RVWUR *QH UR]ZD*DQLD

ZVSyá]DZRGQLFWZR ]ZL NV]D

SUDZGRSRGRELH VWZR  QD Z\NU\FLH EOHIRZDQLD X

przeciwnika.

 8F]HQLH VL 

7R F]HJR QDXF]\ VL

RVREQLN Z GDQHM V\WXDFML ]DOH*\ RG VWDQX HPRFMRQDOQHJR W]Q
od tego, na co skierowana jest uwaga, od jego motywacji, od typu zbieranych
LQIRUPDFML L RG W\SX Z\VSHFMDOL]RZDQHJR ZQLRVNRZDQLD 2ND]XMH VL
 *H WD VDPD

V\WXDFMD QLHVLH ]H VRE  ]XSHáQLH LQQH LQIRUPDFMH Z *

]DOH QR FL  RG VWDQX

emocjonalnego osobnika.

8.10. Zachowanie.
%LRORG]\ SV\FKRORG]\ L HNRQRPL FL V   ]GDQLD *H ZLHOH IRUP VSRáHF]Q\FK ]DFKRZD 
*
PR QD ]DPRGHORZDü *
X \ZDM F  WHRULL JLHU *G\ QDU]XFL VL
] RGSRZLHGQL

F] VWRWOLZR FL   SHZQ  JU 
WR VWUDWHJLD F]\OL LQQ\PL VáRZ\ SRZVWDá\ QD GURG]H

HZROXFML XP\VáRZ\ SURJUDP NWyU\ RGSRZLDGD ]D ]DFKRZDQLH Z GDQ\P NRQWHN FLH 

SRZLQQD Z\HZROXRZDü Z NLHUXQNX W\FK Z\ERUyZ NWyUH GRSURZDG]Lá\ GR QDMZL
NV]HM

LOR FL ]Z\FL VWZ
5y QH * VWUDWHJLH GRW\F]  *
Uy Q\FK JLHU QS JU\ RSDUWH QD

DJUHV\ZQ\P ZVSyá]DZRGQLFWZLH JU\ NRRSHUDFML JG\ ORWHU\MQH :D QH MHVW E\ GR *

RGSRZLHGQLHM JU\ L NRQNUHWQHJR MHM HWDSX ]DVWRVRZDü RGSRZLHGQL  VWUDWHJL


 5R]ZyM ]PLHQQ\FK RGSRZLHG]LDOQ\FK ]D UHJXODFM

]DFKRZDQLD L REOLF]H
/XG]NL XP\Vá ]DZLHUD GX * OLF]E
Z\NV]WDáFRQ\FK ]PLHQQ\FK NWyU\FK IXQNFM  MHVW

SU]HFKRZ\ZDQLH *
Uy Q\FK ZDUWR FL  Z\NRU]\VW\ZDQ\FK Z UHJXODFML REOLF]H 
Z\NRQ\ZDQ\FK SU]H] SURJUDP\ XP\VáRZH L ]DFKRZDQLH 1LH V  WR Z\UD QH (
NRQFHSFMH UHSUH]HQWDFMH F]\ FHOH DOH UDF]HM F]\ ZVND (QLNL NWyUH PDM
UHMHVWU\

]QDF]HQLH GRSLHUR ZWHG\ JG\ Z\NRU]\VW\ZDQH  SU]H] SURJUDP\ NRQWUROXMFH

V

REOLF]HQLRZH IXQNFMH Py]JX L SURJUDP\ NRQWUROXM FH ]DFKRZDQLH 7DNLH ]PLHQQH

PRJ  RNUHODü QDVW

SXMFH ZDUWRFL
ƒ MDN ZD*Q\ MHVW GOD RVREQLND MHJR SDUWQHU G]LHFNR OXE ZáDVQH *\FLH
ƒ MDN VWDELOQD OXE ]PLHQQD MHVW SURGXNW\ZQRü URGRZLVND SRG
Z]JO
GHP GRVWDUF]DQLD SR*\ZLHQLD

ƒ MDN GREU\P SU]\MDFLHOHP NWR VL

RND]Dá E\ü
ƒ MDN GáXJL MHVW RNUHV UHSURGXNF\MQ\

ƒ *
MDN GX H SRSDUFLH RVREQLN PD Z VZRLP VSRáHF]H VWZLH
ƒ MDN EDUG]R RVREQLN MHVW DWUDNF\MQ\ GOD SáFL SU]HFLZQHM

ƒ MDN Z\VRNLH MHVW SRF]XFLH ZáDVQHM ZDUWR FL RVREQLND 

ƒ jaki jest obecny stan zdrowia osobnika
ƒ MDNL MHVW VWDWXV ZVSyOQRW\ GR NWyUHM QDOH \ RVREQLN *

6\WXDFMH NWyUH Z\VW SRZDá\ F] VWR QD SU]HVWU]HQL HZROXFML L NWyU\FK ]DGDQLHP E\áD

VHOHNFMD RGSRZLHGQLFK
GQ\FK RGSRZLDGDMF\FK RNUHORQ\P
SURJUDPyZ SRGU]

HPRFMRP UyZQLH * ZSá\ZDá\ QD ]PLDQ

ZDUWRFL SRV]F]HJyOQ\FK ]PLHQQ\FK =PLDQ

ZDUWRFL W\FK ]PLHQQ\FK QD]\ZDP\ UHNDOLEUDFM -HVW RQD IXQNFMRQDOQ F]

FL

QLHPDO ZV]\VWNLFK QDGU]

GQ\FK SURJUDPyZ HPRFMRQDOQ\FK

1S =D]GURü SRZRGXMH UHNDOLEUDFM

V]HUHJX ]PLHQQ\FK ± W]Q ZDUWRFL SDUWQHUD

ZDUWRFL ]DXIDQLD HWF

Strona 14 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

%DUG]R GX*H ]QDF]HQLH PD SURFHV rekalibracji w takich emocjach jak: poczucie winy,

*DO GHSUHVMD ZVW\G ZG]L

F]QRü FR ZL
FHM ZáDQLH UHNDOLEUDFMD SHZQ\FK ZDUWRFL D
QLH UHJXODFMD NUyWNRWHUPLQRZHJR ]DFKRZDQLD MHVW WR LFK JáyZQ\P FHOHP Z\ *HM

Z\PLHQLRQ\FK HPRFML 5R]ZD *DQLD QD WHPDW W\FK XF]Xü EXG]Lá\ ZLHOH NRQWURZHUVML

SRQLHZD* LFK IXQNFMRQDOQRü Z SHUVSHNW\ZLH NUyWNRWHUPLQRZHM MHVW ]QLNRPD D QDZHW

SU]HV]NDG]D Z SRGM
FLX DNW\ZQRFL NWyUD PRJáDE\ VL
Z\GDZDü RGSRZLHGQLD Z

GDQ\P PRPHQFLH 'RSLHUR JG\ ZH(PLH VL

SRG XZDJ
LFK IXQNFM

ÄSU]HZDUWRFLRZXMF´ RND]XMH VL
 *H PDM RQH Já
ERNL VHQV

1S 3RF]XFLH ZLQ\ VáX*\ GR UHNDOLEUDFML ZDUWRFL ]PLHQQ\FK RGSRZLHG]LDOQ\FK ]D

SRGHMPRZDQLH GHF\]ML SRPL

G]\ GREUHP ZáDVQ\P D GREUHP LQQ\FK

'HSUHVMD VNáDQLD QDV GR SRZWyUQHJR SU]HDQDOL]RZDQLD V\WXDFML ] SU]HV]áR FL Z NWyUHM

SRSHáQLOLP\ EáG (OH ]DLQZHVWRZDOLP\ VZyM Z\VLáHN SR WR E\ GRNRQDü rekalibracji

ZDUWRFL L Z SU]\V]áRFL GRNRQ\ZDü LQQ\FK GHF\]ML

8.12. Odruchy.
.RRUG\QDFMD PL
QLRZD *

Z\PLRWRZDQLH GU HQLH FLDáD PUXJQL FLH L LQQH RGUXFK\ V 

UHJXORZDQH SU]H] SURJUDP\ HPRFMRQDOQH DE\ VSHáQLü Z\PDJDQLD V\WXDFML

 3R]LRP HQHUJLL SRGHMPRZDQLH Z\VLáNX


&DáR FLRZ\ *
EXG HW MHVW NRQWURORZDQ\ SU]H] QDGU]
GQ\ SURJUDP
HQHUJHW\F]Q\

GOD QLHNWyU\FK SURFHVyZ SRGF]DV JG\ ]DELHUD M
HPRFMRQDOQ\ NWyU\ ÄDORNXMH´ HQHUJL

RG LQQ\FK 7R RQ GHF\GXMH NLHG\ MDNLHPX SURFHVRZL MDN  ÄGDZN

HQHUJLL´ SU]\G]LHOLü

1S (PRFMD VWUDFKX MHVW ÄQLVNRHQHUJHW\F]QD´ L XWUXGQLD DWDN QD DQWDJRQLVW

 SRGF]DV

JG\ HPRFMD JQLHZX MHVW ÄZ\VRNRHQHUJHW\F]QD´ L JR XáDWZLD

3RQDGWR VWRSLH  
SHZQR FL ] MDN  
V\WXDFMD ]RVWDáD Z\NU\WD ÄSHZQR ü HPRFMRQDOQD´


UHJXOXMH LOR ü Z\VLáNX ZNáDGDQHJR Z DNW\ZQR FL  ] QL  ]ZL ]DQH *G\ QLH PDP\


FDáNRZLWHM MDVQR FL FR GR V\WXDFML L W\P VDP\P QLH ZLHP\ MDNL HPRFMRQDOQ\ SURJUDP

*
QDOH \ XUXFKRPLü ZyZF]DV HQHUJLD ]DPLDVW Z NRV]WRZQH HQHUJHW\F]QLH ]DFKRZDQLD

SRZLQQD E\ü Z\NRU]\VWDQD GR ]ELHUDQLD LQIRUPDFML QD WHPDW QDSRWNDQHM V\WXDFML L LFK

analizy.

 1DU]XFRQH UDP\ SRVWU]HJDQLD ZLDWD

(PRFMH ZSá\ZDM  QD VSRVyE Z MDNL SRVWU]HJDP\ ZLDW W]Q QDU]XFDM NRQVWUXRZDQLH
ZLDWD NWyUD XSUDV]F]D Z GDQ\P PRPHQFLH SRGM
FLH V]\ENLHM GHF\]ML 1S
WDNLHM ZL]ML

=DJUR*HQLH Z\ZRáXMH NDWHJRU\]DFM

]H Z]JO
GX QD EH]SLHF]HVWZR =áRü SRZRGXMH

*H ZV]\VWNR L ZV]\VWNLFK ZRNyá RFHQLDP\ ] SHUVSHNW\Z\ ZLQ\ RGSRZLHG]LDOQRFL

NDU\ *áyG URG]L NDWHJRU\]DFM
ZLDWD QD GZLH F]
FL ± U]HF]\ MDGDOQH L QLHMDGDOQH

8.15. Komunikacja i ekspresja emocji.

8.15.1.Definicja ekspresji emocji.

3RQLHZD * HNVSUHVMD HPRFML MHVW EDUG]R ZD*Q\P L FLHNDZ\P HOHPHQWHP EDGD ZLHOX

SV\FKRORJyZ FKFLDáDE\P ] ZL
NV] GRNáDGQRFL SU]\MU]Hü VL
MHM PHFKDQL]PRP ]ZáDV]F]D
z perspektywy psychologii ewolucyjnej.

Co to jest ekspresja emocji?

Ä(NVSUHVMD HPRFML WR ZV]HONLH V\JQDá\ ]PLDQ\ Z Z\JO G]LH RUJDQL]PX UXFK\

G ZL NL HPLWRZDQH SU]H] MHGQRVWN  E G FH GOD NRJR

  LQQHJR ZVND]yZN  *
SU]H \ZDQLD

SU]H] W
RVRE
RNUHORQHM HPRFML´ > @

Strona 15 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

8.15.2. Schemat ewolucji ekspresji emocji

*

&KURQRORJLF]QLH PR QD Z QDVW SXM F\ VSRVyE SU]HGVWDZLü HZROXFM
HNVSUHVML HPRFML
[5, 26.1.1, 9 str. 28-29]:

a) HNVSUHVMD HPRFML MDNR SU]\VWRVRZDZF]\ RGUXFK RSW\PDOL]XM F\

funkcjonowanie osobnika

-X * Charles 'DUZLQ ]ZUyFLá XZDJ

QD SRGRELHVWZR HNVSUHVML QLHNWyU\FK HPRFML X OXG]L L


]ZLHU] W RUD] LFK SU]\VWRVRZDZF]  IXQNFM

3U]\NáDG\ SRWZLHUG]DM FH W   WH]
WR

ƒ FRIDQLH JáRZ\ Z SU]\SDGNX VWUDFKX W\SRZH GOD ZLHOX RUJDQL]PyZ

*\Z\FK ]PQLHMV]D QLHEH]SLHF]HVWZR XV]NRG]HQLD WHM WDN ZD*QHM

F]
FL FLDáD JG\ MHVW VL
SU]HGPLRWHP DWDNX

ƒ RGVáDQLDQLH ]
EyZ L Z\VXQL
FLH JáRZ\ GR SU]RGX Z Z\SDGNX ]áRFL

PR*H XáDWZLü SURZDG]HQLH DWDNX

:\PLHQLRQH HNVSUHVMH Z\SU]HG]DM  Z F]DVLH RGPLHQQH UHDNFMH EHKDZLRUDOQH ± XFLHF]N

lub atak.
'RGDWNRZH SU]\NáDG\ SRWZLHUG]DM FH SRZ\*V] WH]
WR

ƒ JU\PDV RGUD]\ ± FLJQL

WD JyUQD ZDUJD L OHNNR ]PDUV]F]RQ\ QRV ±
ZLDGF] MDN ]DXZD*\á 'DUZLQ R SLHUZRWQ\P RGUXFKX ]DPNQL
FLD
QR]GU]\ SU]HG REU]\GOLZ\P ]DSDFKHP DOER Z\SOXFLD WUXM FHJR

pokarmu.

ƒ XQLHVLHQLH EUZL Z FKZLOL ]DVNRF]HQLD SR]ZDOD QD V]HUV]H RJDUQL

FLH
VSRMU]HQLHP SU]HGSROD D MHGQRF]H QLH ]ZL NV]D GRSá\Z 
ZLDWáD GR

VLDWNyZNL ']L NL WHPX GRFLHUD GR QDV ZL FHM LQIRUPDFML ZL]XDOQHM R

QLHVSRG]LHZDQ\P Z\GDU]HQLX L SR]ZDOD V]\EFLHM ]RULHQWRZDü VL

 FR

VL
G]LHMH L RSUDFRZDü OHSV]\ SODQ G]LDáDQLD

b) HNVSUHVMD HPRFML MDNR V\JQDá\ ZLDGF]FH R LQWHQFMDFK RVREQLND

7R *H 
HPRFMH L LFK HNVSUHVMD Z\SU]HG]Dá\ RNUH ORQH UHDNFMH EHKDZLRUDOQH MDN Z

*
SRZ\ V]\P SU]\NáDG]LH XFLHF]N
OXE DWDN *H LQQH RVREQLNL WHJR VDPHJR
VSUDZLáR

*
JDWXQNX D WDN H LQQH JDWXQNL QDXF]\á\ VL
F]HUSDü ] W\FK V\JQDáyZ ZLHG]
R LQWHQFMDFK
GDQHJR RVREQLND (PRFMH ]DF]
á\ E\ü VSRáHF]QLH UR]SR]QDZDOQH

&]\OL WR FR SLHUZRWQLH E\áR RGUXFKHP ]DF]

áR QDELHUDü VWRSQLRZR ]QDF]HQLD

NRPXQLNDF\MQHJR  VWDáR VL
SU]HGM
]\NRZ\PL IRUPDPL V\JQDOL]RZDQLD LQWHQFML

'RZRGHP WHJR MHVW 

GR ZLDGF]HQLH SU]HSURZDG]RQH SU]H] Hansena i
+DQVHQD Ä'RV]OL RQL GR ZQLRVNX *H ZLGRN F]\MHM UR]]áRV]F]RQHM WZDU]\ VWDQRZLü
SRZLQLHQ GOD GUXJLHJR F]áRZLHND V\JQDá RVRELVWHJR ]DJUR *HQLD :LGRN QDWRPLDVW

WZDU]\ Z\UD*DMFHM LQQH HPRFMH WDN*H SU]\QRVLá Uy*QH LQIRUPDFMH DOH QLH ZL]DáR VL
WR ]

SRWU]HE V]\ENLHM L ]GHF\GRZDQHM UHDNFML : FHOX VSUDZG]HQLD F]\ WDN MHVW LVWRWQLH

autorzy pokazywali badanym fotografie:

- QD MHGQ\FK E\áR  RVyE UR]UDGRZDQ\FK L  UR]]áRV]F]RQD
- QD GUXJLFK E\áR  RVyE UR]]áRV]F]RQ\FK L  UR]UDGRZDQD
=DGDQLHP EDGDQ\FK E\áR MDN QDMV]\EFLHM ]QDOH ü RVRE (
E
GF Z LQQ\P QDVWURMX QL *
SR]RVWDáH 2ND]XMH VL 
*H Z SLHUZV]\P SU]\SDGNX ]DMPRZDáR LP WR   VHNXQG\ D Z

GUXJLP   VHNXQG\ 3RQDGWR JG\ SRZL

NV]DQR OLF]E
RVyE QD IRWRJUDILDFK ZyZF]DV

Strona 16 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

( *
Z\UD QLH Z\GáX DáR WR F]DV SRWU]HEQ\ EDGDQ\P QD ]QDOH]LHQLH UDGRVQHJR F]áRZLHND D

QLH ZSá\ZDáR Z LVWRWQ\ VSRVyE QD ]QDOH]LHQLH UR]]áRV]F]RQHM WZDU]\´  

c) HNVSUHVMD HPRFML MDNR IRUPD LQWHUDNFML PL

G]\ RVREQLNDPL WHJR VDPHJR

gatunku

%DGDF]H HNVSUHVML HPRFML Z\VXQ

OL

WH]  L * Z]DMHPQH NRPXQLNRZDQLH VRELH

SR]\W\ZQHJR XVWRVXQNRZDQLD PRJáR VWDü VL

SRGVWDZ  IRUPRZDQLD

ZL ]L VSRáHF]Q\FK D

*
HNVSUHVMD HPRFML ]DF] áD XPR OLZLDü Z\ZRá\ZDQLH DQDORJLF]QHM OXE LQQHM HNVSUHVML X MHM

odbiorców.

'RZRG]  WHJR PyZL F L  * ÄG]L  

V]F] WNL WHM GZXVWURQQHM NRPXQLNDFML SU]HGM
]\NRZHM
*
PR HP\ ]DREVHUZRZDü QD SU]\NáDG ZWHG\ JG\ QD ZLGRN RVRE\ NWyUD VL
GR QDV

X PLHFKD QDW\FKPLDVW DXWRPDW\F]QLH RGZ]DMHPQLDP\ X PLHFK F]\ ZWHG\ JG\ QDV]D 
twarz przybiera smutny lub przestraszony wyraz, kiedy wchodzimy do pomieszczenia
SHáQHJR OXG]L R ]DWURVNDQ\FK REOLF]DFK´ > @

&LHNDZ\P * 
VSRVWU]H HQLHP SRWZLHUG]DM F\P QLHMDNR ]QDF]HQLH HNVSUHVML HPRFML MDNR

IRUP\ LQWHUDNFML RVREQLNyZ Z VSRáHF]H VWZLH *

PR H E\ü SRUyZQDQLH HNVSUHVMD HPRFML

wstydu i poczucia winy. W obu przypadkach mamy do czynienia z przekroczeniem

SHZQ\FK QRUP F]\ SU]HSLVyZ DNFHSWRZDQ\FK SU]H] MHGQRVWN
OXE VSRáHF]HVWZR

: SLHUZV]\P SU]\SDGNX MHGQDN PR HP\ SRZLHG]LHü * *H MHVW WR „emocja

publiczna” D Z GUXJLP *H MHVW WR ”emocja prywatna”.

=DF]QLMP\ *
UR]ZD DQLD RG HPRFML ZVW\GX Ä:V]\VF\ ZLHP\ ] ZáDVQHJR


GR ZLDGF]HQLD F]\P MHVW REOHZDM F\ QDV UXPLHQLHF &R FLHNDZH SU]HZD*QLH ]GDMHP\
VRELH VSUDZ
] WHJR *H XND*H VL
RQ QD QDV]HM WZDU]\ QD FKZLO
SU]HG W\P ]DQLP WR

U]HF]\ZLFLH QDVWSL 0/HZLV  VXJHUXMH *H UXPLHQLHF ZVW\GX MHVW V\JQDáHP GOD

QDV]HJR RWRF]HQLD VSRáHF]QHJR *H ]GDMHP\ VRELH VSUDZ

] WHJR L* SU]HNURF]\OLP\

QRUP
 NWyU VDPL DNFHSWXMHP\ -HVW WR ZL
F V\JQDá NWyU\ QD M
]\N VáyZ PR*QD

SU]HWáXPDF]\ü )DáXMH WHJR FR ]URELáHP L MHOL E

G
PLDá RND]M
 VSUyEXM
WR

QDSUDZLü!! &KDUDNWHU\VW\F]QH MHVW WR *H UXPLHQLHF SRMDZLD VL

ZáDQLH QD twarzy, czyli

QD F]
FL FLDáD NWyUHM ZLGRN MHVW GRVW
SQ\ GOD LQQ\FK 8 NRELHW UXPLHQLHF WHQ UR]OHZD VL

QLHNLHG\ QD WDN*H QD GHNROW F]

VWR SU]HFLH* RGVáRQL
W\ D X ZLHOX OXGyZ SLHUZRWQ\FK

REVHUZRZDQ\ E\ü PR*H X P

*F]\]Q QLH W\ONR QD WZDU]\ DOH L QD RGVáRQL
W\P WRUVLH

(Izard, 1977).” [5, 26.1.3]


1DWRPLDVW MH OL FKRG]L R SRF]XFLH ZLQ\ HNVSUHVMD MHVW ]XSHáQLH LQQD Ä5XPLHQLHQLH VL

E\ZD WX U]DGV]H D MH OL MX  *

SRMDZLD VL  MHVW PQLHM LQWHQV\ZQH 1DWRPLDVW F]DV HNVSUHVML

HPRFML SRF]XFLD ZLQ\ MHVW GáX V]\ QL * * LQQ\FK HPRFML Izard, 1977)” [5, 26.1.3]

6NRUR ]DNáDGDP\ *H HNVSUHVMD HPRFML MHVW Z\WZRUHP HZROXFML SRZLQQD E\ü IHQRPHQHP
NWyUHJR ZVSyáF]HVQ\ F]áRZLHN SRZLQLHQ QLH PXVLHü VL
XF]\ü

&]\ ]DWHP F]áRZLHN URG]L VL

Z\SRVD RQ\ * Z *
Uy QH Z]RUFH HNVSUHVML HPRFML

 *
RGSRZLDGDM FH Uy Q\P GR]QDQLRP"

2GSRZLHG ( QD WR S\WDQLH ]DOH*\ RG GZyFK NZHVWLL

&R QD WR ZV]\VWNR ZVSyáF]HVQD SV\FKRORJLD"

.ZHVWLD HNVSUHVML HPRFML SRUXV]RQD

F]QLNX SV\FKRORJLL
]RVWDáD Z SRGU > @

3RV]XNLZDQD MHVW RGSRZLHG( QD QDVW

SXMFH QDV UyZQLH* LQWU\JXMFH S\WDQLD

Strona 17 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

Ä:V]\VF\ ZLHP\ *H QDV]D WZDU] D F]

VWR WDN*H L LQQH F]
FL QDV]HJR FLDáD QD SU]\NáDG

U FH OXE SOHF\   ]XSHáQLH RGPLHQQLH SRGF]DV SU]H*\ZDQLD SU]H] QDV

Z\JO GDM

poszczególnych emocji. (...) Dlaczego jednak QD]VH FLDáR SU]\ELHUD WDNL ZáDQLH Z\JOG" 'R
MDNLHJR VWRSQLD OXG]LH Uy*QL VL
Z HNVSUHVM SRV]F]HJyOQ\FK HPRFML" &]\ ZD *QH MHVW WR Z

MDNLP NUDMX L Z MDNLHM DWPRVIHU]H URG]LQQHM VL

Z\FKRZDOL" &]\ F]áRZLHN PXVL XF]\ü VL
PLDü

F]\ ]áRFLü F]\ WH* MHVW WR XPLHM

WQRü ZURG]RQD"´

$ MDN Z\JO GDM  RGSRZLHG]L QD QLH" &]\ SRGZD DM *  F]\ WH * SRWZLHUG]DM 

WH]\ Z\VXQL WH

SU]H] SV\FKRORJL
HZROXF\MQD"

'RZRG\ QD HZROXFM
HNVSUHVML HPRFML.

1. &]\ G]LHFL NWyUH V  OHSH L JáXFKH RG XURG]HQLD V ]GROQH GR HNVSUHVML HPRFML"

Ä2GSRZLHG]L QD WR S\WDQLH XG]LHOLü PRJ  EDGDQLD I.Eibl-Eibesfeldta(1973).

2EVHUZRZDá G]LHFLRQRGFL
WH RG Z]URNRZ\FK L DNXVW\F]Q\FK LQIRUPDFML


SRFKRG] F\FK ]H ZLDWD ]HZQ
WU]QHJR L SU]H] WR QLH PRJ VL
QDXF]\ü RG RVREQLNyZ
GRURVá\FK HNVSUHVML SRV]F]HJyOQ\FK HPRFML 2ND]DáR VL
 *H WDNLH G]LHFL XPLHFKDM

VL
 PDUV]F] EUZL SáDF] RSXV]F]DM UDPLRQD JG\ V VPXWQH L ]DFLVNDM SL
FL

JG\ SU]H*\ZDM ]áRü :\GDM WDN*H G(ZL

NL EU]PLFH ZURJR OXE UDGRQLH´ > @

2. &]\ OXG]LH *\MF\ Z Uy*Q\FK NXOWXUDFK E

G Z VWDQLH WUDIQLH RGF]\W\ZDü HPRFMH


PDOXM FH VL
QD WZDU]DFK OXG]L NWyU]\ *\M Z ]XSHáQLH LQQ\FK NXOWXUDFK"

=H Z]JO GX
QD ÄJOREDOL]DFM
ZVSyáF]HVQHJR ZLDWD OXG]LH PDM  EDUG]R ZLHOH

NRQWDNWyZ ] RVREDPL ] NXOWXU LQQ\FK QL * LFK ZáDVQH´ GODWHJR WH * ÄWU]HED E\ ]QDOH ü (


VSRáHF]QR ü FDáNRZLFLH RGVHSDURZDQ  RG LQQ\FK OXGyZ L QDURGyZ Ekman i Friesen
 ]QDOH OL ( 
ZáD QLH WDN  SRSXODFM 
'RWDUOL GR SOHPLHQLD Fore – ludu

]DPLHV]NXM FHJR JyU\ 1RZHM *ZLQHL =ELRURZR ü WD ZFL  * *\áD Z HSRFH NDPLHQQHM D


ZL NV]R ü MHM F]áRQNyZ QLJG\ QLH VSRWNDáD ELDáHJR F]áRZLHND ´ : EDGDQLDFK


Z\NRU]\VWDQR IRWRJUDILH ELDá\FK OXG]L R WZDU]DFK Z\UD DM F\FK QDVW SXM FH V]H ü * 

  F

HPRFML UDGR ü VPXWHN ]áR ü ]DVNRF]HQLH ZVWU W L VWUDFK Ä$XWRU]\ SRGVXPRZXM

VZRMH EDGDQLD NRQNOXGXM *H LFK Z\QLNL MHGQR]QDF]QLH SRWZLHUG]DM KLSRWH]

 L*

SRV]F]HJyOQH HNVSUHVMH WZDU]\ V Z VSRVyE XQLZHUVDOQ\ SRZL]DQH ] RGSRZLHGQLPL

emocjami.(...)” [5, 26.1.2]

*
3RZ\ V]H SXQNW\ PRJ  E\ü ]DWHP WUDNWRZDQH MDNR GRZyG QD U]HF] HZROXF\MQ\FK

(UyGHá HPRFML

3R]RVWDMH QDP VSRMU]Hü QD SUREOHP HPRFML ] SXQNWX ZLG]HQLD neurobiologii. Czy

UyZQLH * WD G]LHG]LQD MHVW Z VWDQLH SRPyF ]ZHU\ILNRZDü WH]
R HZROXF\MQ\P SRGáR*X HPRFML"

Strona 18 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

9. Emocje a neurobiologia.

9.1. Koncepcja Paula MacLeana (1990)

MacLean [5.25.2.1 i 10, 2.3] ]DNáDGD *H Z Py]JX OXG]NLP PR QD *

Z\RGU EQLü

* *
]Uy QLFRZDQH V\VWHP\ .D G\ ] QLFK UR]ZLQ á VL
Z LQQHM ID]LH HZROXFML SU]\ F]\P V\VWHP\

VWDUV]H HZROXRZDá\ GDOHM WRZDU]\V] F UR]ZRMRZL V\VWHPyZ PáRGV]\FK ']L

NL WHPX VWDUV]H
VWUXNWXU\ UR]ZLMDá\ 
SRá F]HQLD ]H VWUXNWXUDPL SRMDZLDMF\PL VL
Sy(QLHM GRVNRQDOF


MHGQRF]H QLH Z\SHáQLDQLH ZáDVQ\FK VSHF\ILF]Q\FK IXQNFML

*
: Z\SDGNX NU JRZFyZ PR QD PyZLü R WU]HFK JáyZQ\FK ID]DFK HZROXFML .D GD ] *
nich :
- jest oparta na odmiennej pracy sieci neuronowej
- GRGDáD FKDUDNWHU\VW\F]Q\ GOD GDQHJR JDWXQNX UHSHUWXDU QRZ\FK IXQNFML

3RQL HM * ]DPLHV]F]RQD WDEHOD SU]HGVWDZLD ]HVWDZLHQLH W\FK WU]HFK F]

FL Py]JX


XV]HUHJRZDQH RG QDMZF]H QLHMV]HJR HWDSX RG SUDZHM VWURQ\ 

mózg neossaków mózg limbiczny mózg gadzi

co kora nowa XNáDG limbiczny SLH  Py]JX
zawiera (neocortex) (systema limbicum)
QDMEDUG]LHM UR]EXGRZDQH V  SU *NRZLH
SáDW\ F]RáRZH PD UR]EXGRZDQH 
SRá F]HQLD (corpus striatum)
*
IXQNFMRQDOQH ]Uy QLFRZDQLH z podwzgórzem
SyáNXO Py]JRZ\FK G]LDáD QD XNáDG

autonomiczny)
NWyUH MHVW 
SRá F]RQH ]

SU]\VDGN 
G]LDáD QD XNáDG KRUPRQDOQ\

u kogo F]áRZLHN ssaki gady

istnieje

 REM WR FL Py]JX ptaki
ssaki
za co XF]HQLH VL
1. tworzenie struktury 1.zachowania
od-  SDPL
ü rodzinnej) *
XPR OLZLDM FH  FRG]LHQQH

powiada 3.ocena (opieka rodzicielska *\FLH

4.mowa ZUD] ] SU]\ZL ]DQLHP G]LHFL

a) UR]XPLHQLH VáyZ do rodziców) UHDJRZDQLH QD G]LDáDQLD

mówionych i pisanych 2. tworzenie struktury innych osobników

b) Z\UD*DQLH P\OL Z VSRáHF]QHM ZáDVQHJR JDWXQNX

PRZLH L Z SLPLH 3. wokalne porozumiewanie

5.klasyfikacja i symbolizacja VL
3.przetrwanie i ochrona
6.procesy analityczne 4.potrzeby uznania SU]HVWU]HQL *\FLRZHM
7.planowanie osobistego
przy- RSLHND QDG G]LHüPL -oznaczanie terytorium i
NáDG\ GRVWDUF]DQLH LP R*\ZLHQLD jego obrona
u PHFKDQL]P SU]\ZL]DQLD -polowanie

]ZLHU] W  G]LHFL
FHJR -formowanie grup
-zachowania altruistyczne VSRáHF]Q\FK ZUD] ]

KLHUDUFKL 
-rywalizowanie z innymi -zachowania agresywne
RVREQLNDPL R Uy*QHJR -regulacje temperatury
rodzaju zasoby FLDáD SRSU]H] Z\VWDZLDQLH

VL
QD SURPLHQLH

VáRQHF]QH OXE LFK

unikanie

Strona 19 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

*
&LHNDZ\P VSRVWU]H HQLHP MHVW IDNW *H ZUD] ]H Z]URVWHP OLF]HEQRFL VSRáHF]QRFL
*
Uy Q\FK RVREQLNyZ PDáS OXG]L SRZL
NV]HQLX XOHJDá\ VWUXNWXU\ Py]JX RGSRZLHG]LDOQH ]D
HPRFMH 6XJHURZDáRE\ WR *H HPRFMH V VNRPSOLNRZDQ\PL SURJUDPDPL QDGU]
GQ\PL NWyUH

XPR*OLZLDá\ IXQNFMRQRZDQLH Z OLF]QLHMV]\FK JUXSDFK R F]\P ZLDGF]\ SRQL*V]\ IUDJPHQW

„R. 'XQEDU  VXJHUXMH *H QLH]Z\Ná\ Z]URVW OXG]NLHJR Py]JX SRGF]DV RVWDWQLFK

GX  GR  QLH ]RVWDáR
 PLOLRQyZ ODW HZROXFML L X]\VNDQLH SURSRUFML NRU\ GR UHV]W\ Py]JX U]



]DGDQLRP WHFKQLF]Q\P MDN Z\NRQ\ZDQLH QDU]
G]L L X*\ZDQLH LFK DOH
RVL JQL WH G]L NL

ZáDQLH G]L
NL EDUG]R ]áR*RQ\P L UR]EXGRZDQ\P ]ZL]NRP VSRáHF]Q\P 6]\PSDQV ZFKRG]L

Z LQWHUDNFM
] QDMZ\*HM  SU]HGVWDZLFLHODPL VZRMHJR JDWXQNX -HOL JUXSD V]\PSDQVyZ

SU]HNUDF]D WHQ SUyJ ZLHONRFL ZyZF]DV G]LHOL VL

 D ND*GD ] QRZR SRZVWDá\FK JUXS ]DF]\QD

VDPRG]LHOQH IXQNFMRQRZDQLH :L
NV]Rü ZVL ]DNáDGDQ\FK SU]H] SOHPLRQD SU\PLW\ZQH

VNáDGD VL
] RNRáR  RVyE /LF]ED WD MHVW VWDáD EH] Z]JO
GX QD UHJLRQ JHRJUDILF]Q\ F]\

warunki klimatyczne.” [5, 25.2.1.2]

Strona 20 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

3RQDGWR R IXQNFMRQDOQRFL HPRFML QDZHW Z GR ü  SU\PLW\ZQ\FK 

VSRáHF]H VWZDFK

GRZRG]  QDVW
SXMFH EDGDQLD>  L  @

1. Obserwacje szympansów dokonywane przez Jane *RRGDO  Z 7DQ]DQLL Z\ND]Dá\

*H HPRFMH L XUXFKDPLDQH SU]H] QLH UHDNFMH EHKDZLRUDOQH W\FK ]ZLHU]W V QLHE\ZDOH
IXQNFMRQDOQH 8PR*OLZLDM RQH 

ƒ NRQWDNW\ VSRáHF]QH

ƒ REURQ
SU]HG ]DJUR*HQLHP
ƒ *
]GRE\ZDQLH SR \ZLHQLD

ƒ RSLHN
QDG SRWRPVWZHP

ƒ XU]G]DM JUXSRZH SRORZDQLD

ƒ SRUR]XPLHZDM VL
PL
G]\ VRE Z WUDNFLH SRORZD L SRG]LDáX áXSyZ

ƒ PDM XVWDORQ KLHUDUFKL

Z VWDG]LH

ƒ SRG]LDá UyO SRGREQ\ MDN X OXG]L  SRORZDQLH L RFKURQD WHU\WRULXP WR

GRPHQD VDPFyZ ]ELHUDQLH RZDGyZ L Z\FKRZDQLH G]LHFL WR ]DM

FLD
samic;

ƒ G]LHFL SU]HE\ZDM   ODW SRG RSLHN PDWNL XF]F VL

]DFKRZD
VSRáHF]Q\FK Z QLHZROL *\M GR  ODW
ƒ ]QDM  UDGRü RGNU\FLD UHDNFM
(XUHND
ƒ SRWUDIL  VL
QDXF]\ü URELü SU\PLW\ZQH QDU]
G]LD NDPLHQQH
ƒ SURZDG]  ZRMQ\ SOHPLHQQH
ƒ PLPLND PDáS QDF]HOQ\FK MHVW EDUG]R ERJDWD FKRü QLH SRWUDIL  XNU\ü
VZRLFK SUDZG]LZ\FK XF]Xü

Zdaniem *RRGDO HPRFMH WH PDM SU]HGH ZV]\VWNLP FKDUDNWHU VSRáHF]Q\ ±

*
XPR OLZLDM  NRPXQLNDFM
L LQQHJR URG]DMX LQWHUDNFMH PL
G]\ SRV]F]HJyOQ\PL
osobnikami.

2. %DGDQLD DQWURSRORJLF]QH SURZDG]RQH E\á\ Z NRWOLQLH .DODKDUL Z SRáXGQLRZHM $IU\FH SU]H]

/RUQ
0DUVKDOO  3URZDG]LáD RQD SU]H] NLOND ODW *\FLH %XV]PHQyZ .XQJ 5yZQLH*
Z LFK Z\SDGNX HPRFMH RND]Dá\ VL
PLHü FKDUDNWHU Z\UD(QLH VSRáHF]Q\ Marshall
VWZLHUG]D *H XPR*OLZLDM RQH ZVSRPQLDQ\P OXG]LRP ZLHOH ]DFKRZD NRRSHUDF\MQ\FK

ƒ SRG]LDá SUDF\

ƒ SRORZDQLH ]ELHUDQLH *\ZQRFL

ƒ przygotowanie i dzielenie jedzenia
ƒ wychowywanie dzieci
,QQH QDWRPLDVW HPRFMH XUXFKDPLDM  ]DFKRZDQLD U\ZDOL]DF\MQH L DJUHVM

VNLHURZDQD QD OXG]L QLH QDOH*F\FK GR JUXS\ ZáDVQHM Stringer i Gamble (1993)

XZD*DM *H WDNLH ZáDQLH HPRFMH XPR*OLZLá\ QDV]\P SU]RGNRP FDáNRZLWH

Z\HOLPLQRZDQLH QHDQGHUWDOF]\NyZ ± SRGREQ\FK GR QDV DOH QLH QDOH *F\FK GR

grupy.

&]áRZLHN *\MH * 
Z QDMEDUG]LHM ]áR RQ\FK VSRáHF]QR FLDFK PR QD ZL F VSHNXORZDü *
*H
MHVW WR MHGQD ] SU]\F]\Q IDNWX L * MHJR Py]J MHVW QDMEDUG]LHM rozbudowny i najbardziej
VNRPSOLNRZDQ\ &LHNDZ  NZHVWL  SR]RVWDMH MHGQDN *H Py]J F]áRZLHND QLH MHVW ]XSHáQLH

QRZ  
NRQVWUXNFM  DOH ]ZLHUD ZV]\VWNLH Z\PLHQLRQH Z WDEHOL SRZ\ HM F] *
FL  Py]J JDG]L

mózg OLPELF]Q\ L QD NRQLHF FKDUDNWHU\VW\F]Q\ W\ONR GOD F]áRZLHND  Py]J neossaków.

1D WHQ IDNW ]ZUDFDáR XZDJ

ZLHOX EDGDF]\ QLH W\ONR ELRORJyZ :HGáXJ 3ODWRQD ±

 
Py]J JDG]L WR F]DUQ\ NR  Py]J OLPELF]Q\ WR ELDá\ NR  D NRUD Py]JRZD WR ZR QLFD :HGáXJ (

Strona 21 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

)UHXGD SRG]LDá MHVW EDUG]R SRGREQ\ ± ,G WR QDWXUD ]ZLHU]

FD (JR WR VWUXNWXUD RVRERZRFL L
HPRFMH D 6XSHUHJR WR ZLDGRPRü VSRáHF]QD RGSRZLHG]LDOQRü FHFK\ DEVWUDNF\MQH [10, 2.3]

*
'RNáDGQ\ RSLV QDMZD QLHMV]\FK ] SXQNWX ZLG]HQLD HPRFMRQDOQHJR F]
FL Py]JX X
F]áRZLHND ]QDMGXMH VL
*
SRQL HM 3RV]F]HJyOQH VWUXNWXU\ XV]HUHJRZDQH V RG F]
FL
QDMVWDUV]\FK GR QDMPáRGV]\FK

 8NáDG limbiczny

„J.Papez w 1937 r. na podstawie danych uzyskanych z zakresu anatomii
SRUyZQDZF]HM Z\VXQ  NRQFHSFM
FHQWUDOQHJR PHFKDQL]PX HPRFMRQDOQHJR =GDQLHP


3DSH]D SRGZ]JyU]H M GUD SU]HGQLH Z]JyU]D L LFK SRá F]HQLD WZRU]   KDUPRQLMQ\ PHFKDQL]P
NWyU\ PR H * VWDQRZLü DQDWRPLF]Q  SRGVWDZ
IXQNFML HPRFMRQDOQ\FK L XF]HVWQLF]\ü Z

emocjonalnej ekspresji (za: /LYLQJVWRQ  :  URNX ]RVWDáR ZSURZDG]RQH SRM
FLH
XNáDGX OLPELF]QHJR QD R]QDF]HQLH VWDU\FK VWUXNWXU Py]JRZ\FK SRáR RQ\FK QD VW\NX SyáNXO *
Py]JRZ\FK L SQLD Py]JX 0LDá\ RQH VSHáQLDü ]DVDGQLF]  URO
Z *\FLX HPRFMRQDOQ\P
F]áRZLHND = F]DVHP RND]DáR VL
 *H GR VWUXNWXU W\FK QDOH * UyZQLH* ]QDMGXMFH VL
GDOHNR

RG QLFK QLHNWyUH M GUD SRGNRURZH ± Z UyG QLFK M GUD   FLDáD PLJGDáRZDWHJR L MGUD SU]HJURG\

(za: 6DGRZVNL ´ >@ 2 XG]LDOH VWUXNWXU XNáDGX limbicznego w zachowaniach

HPRFMRQDOQ\FK X F]áRZLHND ZLDGF] UyZQLH * SU]\SDGNL ]DFKRZD  DJUHV\ZQ\FK DWDNyZ

SDQLNL ]DEXU]H  VHNVXDOQ\FK REVHUZRZDQ\FK SU]\ XV]NRG]HQLX W\FK RNROLF Py]JX 'DOV]H

EDGDQLD SRND]Dá\ ]D FR GRNáDGQLH RGSRZLDGDM  SRV]F]HJyOQH F]

FL XNáDGX

limbicznego:[7.1 i 6.1]
- FLDáR PLJGDáRZDWH corpus amygdaloideum, amygdala)
a) odpowiedzialne za przebieg oceny poznawczej, tzn. pierwszego etapu procesu
emocjonalnego
b) Z\*V]H RURGNL

ƒ strachu (i relaksacji) – ucieczka

XV]NRG]HQLH FLDáD PLJGDáRZDWHJR ± UHDNFMD VWUDFKX ZUD] ] MHM SU]HMDZDPL

KRUPRQDOQ\PL L DXWRQRPLF]Q\PL QLH Z\VW

SXMH QDZHW Z V\WXDFMDFK Z NWyU\FK

]Z\NOH Z\VW SXMH SDQLF]Q\ VWUDFK PDáS QD ZLGRN Z

*\ ]DQLND PDáS\ ]EOL*DM
VL
GR QLFK OL* MH L MHG]

ƒ JQLHZX L áDJRGQRFL DWDN

c) HNVSUHVMD HPRFML ZUD] ] ]DNU
WHP REU
F]\ RGSRZLDGD ]D Z\G]LHODQLH áH]

- przegroda (septum)

D R URGHN SU]\MHPQR FL 
- hipokamp (hipokampus) odpowiedzialny za
a) VXELHNW\ZQH GRZLDGF]DQLH HPRFML
b) ZDUXQNRZDQLH HPRFML NRQWHNVWRZHM QS ZDUXQNRZDQLH NRQWHNVWRZH O
NX
* *
XPR OLZLD RUJDQL]PRZL Uy QLFRZDQLH V\WXDFML Z NWyUHM WHQ VDP ERG]LHF PR H E\ü *
*
]DJUR HQLHP OXE QLH QS VSRWNDQLH QLHG ZLHG]LD Z ( zoo i w lesie) (LeDoux, 1995)

 8NáDG paralimbiczny

Ä1DVW SQLH ZSURZDG]RQR SRM FLH REV]DUyZ

paralimbicznych, do których zaliczono :
W\OQ\ REV]DU SRGVWDZQR ± F]RáRZHM NRU\ Py]JRZHM Z\VS
 ELHJXQ SáDWD VNURQLRZHJR ]DNU
W

SDUDKLSRNDPSDOQ\ ]DNU W REU F]\ 6WUXNWXU\ SDUDOLPELF]QH Z XNáDG]LH QHUZRZ\P REHMPXM 

styk dwóch obszarów :
- REV]DUX UHJXOXMFHJR SU]HVWU]H  
ZHZQ WU]RVREQLF]  VWUXNWXU\ podwzgórzowe –
RSLVDQH SRZ\ HM *
- REV]DUX RGSRZLHG]LDOQHJR ]D SU]HVWU]H  
]HZQ WU]RVREQLF]  VWUXNWXU\ QRZHM NRU\ ±

RSLVDQH SRQL HM *
0RJ  ]DWHP ZSá\ZDü SREXG]DM FR  OXE KDPXM FR  QD SRWU]HE\

ZHZQ WU]QH F]áRZLHND

QDGDZDü RGFLH  HPRFMRQDOQ\ SU]H \FLRP * L XNLHUXQNRZDü QD SRGVWDZLH VZHJR

GR ZLDGF]HQLD ZHZQ WU]QH SRWU]HE\ NX FHORP URGRZLVNRZ\P´ >@

Strona 22 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

9.4. Kora mózgowa

*

Ä:HGáXJ 1DXW\  QDMZ\ V]\P SL WUHP LQWHJUXM F\P ]DFKRZDQLH F]áRZLHND V 
  RQH Z VRELH HOHPHQW\ VSU]
*HQLD ]ZURWQHJR SRPL
G]\ GZRPD ZLHONLPL
SáDW\ F]RáRZH à F]

V\VWHPDPL IXQNFMRQDOQ\PL :L* NRU

SRW\OLF]Q FLHPLHQLRZ VNURQLRZ ] NWyU\FK Sá\Q

LQIRUPDFMH ]H ZLDWD ]HZQ

WU]QHJR ± RGSRZLHGQLR Z]URNRZH GRW\NRZH L VáXFKRZH ]

XNáDGHP OLPELF]Q\P 3áDW\ F]RáRZH WZRU]F QHRNRUW\NDOQ UHSUH]HQWDFM

XNáGX

OLPELF]QHJR PRGXOXM L PRQLWRUXM OLPELF]QH PHFKDQL]P\ RUD] V\VWHP\ DIHNWX L QDS

GX´

[7.1]

- SU]HGQLD F]
ü SUDZHJR SáDWD F]RáRZHJR
MHVW VLHGOLVNLHP XF]Xü QHJDW\ZQ\FK WDNLFK MDN VWUDFK F]\ DJUHVMD

XV]NRG]HQLH SRZRGXMH X SDFMHQWyZ SU]HVDGQ  ZHVRáNRZDWR ü QDZHW Z WUXGQ\FK 

*\FLRZ\FK V\WXDFMDFK
- SU]HGQLD F]
ü OHZHJR SáDWD F]RáRZHJR

XWU]\PXMH KDPXMH G]LDáDQLH SUDZHJR SáDWD F]RáRZHJR XWU]\PXM  W\P VDP\P

negatywne emocje w ryzach


XV]NRG]HQLH SRZRGXMH X SDFMHQWyZ FL JáH ]DPDUWZLDQLH VL
L á]\ > VWU @

%DGDQLD QDG UHJXODFM ELRORJLF]Q SRND]XM   L * GRNRQ\ZDQH SU]H] RUJDQL]P


QLH ZLDGRPH D ]DWHP QLHXP\OQH Z\ERU\ UHDNFML GRNRQXM  VL
Z HZROXF\MQLH VWDUV]\FK

F]
FLDFK Py]JX .LHG\ RUJDQL]P\ VSRáHF]QH QDSRW\NDM  WUXGQH V\WXDFMH L VWDM  SU]HG

NRQLHF]QR FL  

SRGM FLD GHF\]ML Z REOLF]X QLHSHZQR FL  PXV]  ]DF] ü  NRU]\VWDü ] NRU\

QRZHM HZROXF\MQLH PáRGV]HJR UHMRQX Py]JX

Antonio 'DPDVLR SU]HFLZQ\ MHVW MHGQDN GHILQLW\ZQHPX UR]G]LHODQLX Py]JX F]áRZLHND

QD F]
FL VWDUH L QRZH 8ZD*D RQ *H
Ä5R]ELH*QRü SRPL
G]\ ]GROQRFL GR SU]HWZDU]DQLD GDQ\FK SU]H] ÄJá
ERNLH L VWDUH´
RUD] ÄSá\WNLH L QRZH´ VWUXNWXU\ Py]JX MHVW WDN GRELWQD *H GRSURZDG]LáD NLHG\  GR SU]\M
FLD
 
SR]RUQLH RF]\ZLVWHJR L UR]V GQHJR SRJO GX QD ]DNUHV RGSRZLHG]LDOQR FL W\FK VHNWRUyZ ÏZ 
*
SXQNW ZLG]HQLD Z SHZQ\P XSURV]F]HQLX PR QD SU]HGVWDZLü QDVW SXM FR 6WDUH M GUR Py]JX
 
]DMPXMH VL
Z VZ\FK ÄNDWDNXPEDFK´ SRGVWDZRZ  UHJXODFM  
ELRORJLF]Q  SRGF]DV JG\ ÄQD

SL WU]H´ NRUD QRZD WR VLHGOLVNR ZLHG]\ L XP\VáRZHM VXEWHOQR FL  8 JyU\ UH]\GXM  ]DWHP

UR]XP L VLáD ZROL SRGF]DV JG\ Z ÄSRG]LHPLDFK´ F]\OL RNROLFDFK SRGNRURZ\FK MHVW PLHMVFH QD

WR FR VáDEH L FLHOHVQH

 MHGQDN GRZRG\ *H GáXJRZLHF]QRü NWyUD SRZLQQD VWDQRZLü RG]ZLHUFLHGOHQLH

,VWQLHM


MDNR FL UR]XPRZDQLD ]ZL ]DQD MHVW QLH W\ONR MDN PR*QD E\áR RF]HNLZDü ]H ]ZL
NV]RQ\P
UR]PLDUHP NRU\ QRZHM OHF] UyZQLH* ] ZL
NV]\P UR]PLDUHP SRGZ]JyU]D JáyZQHJR

NRPSRQHQWX Py]JRZ\FK ÄNDWDNXPE´ =GDMH VL

 *H DSDUDW UDFMRQDOQRFL WUDG\F\MQLH

NRMDU]RQ\ ] NRU QRZ QLH PR*H IXQNFMRQRZDü EH] UHJXODFML ELRORJLF]QHM WUDG\F\MQLH

XZD*DQ ]D F]\QQRü SRGNRURZ :LHOH ZVND]XMH QD WR *H QDWXUD EXGRZDáD DSDUDW

UDFMRQDOQRFL QLH SRQDG DSDUDWHP ELRORJLF]QHM UHJXODFML OHF] UD]HP ] QLP´ > @

Antonio 'DPDVLR SRVWXOXMH L* PHFKDQL]P\ ]DFKRZD Z\NUDF]DMFH SR]D SRS

G\ L
LQVW\QNW\ Z\NRU]\VWXM ]DUyZQR ´NDWDNXPE\´ MDN L Z\ *V]H SL
WUD Py]JX 6XJHUXMH RQ *H

SRPRVWHP SRPL
G]\ VWUXNWXUDPL NRURZ\PL L SRGNRURZ\PL SRPL
G]\ SURFHVDPL

UDFMRQDOQ\PL L QLHUDFMRQDOQ\PL V HPRFMH L XF]XFLD

9.5. Ekspresja emocji dowolna i mimowolna

'RüFLHNDZ\PQLHMDNRGRZRGHPSRWZLHUG]DMF\PIDNW*HHPRFMDPL]DZLDGXM
]DUyZQRVWDUV]HMDNLQRZV]HVWUXNWXU\Py]JXPR*HE\üNRQWURODHNVSUHVMLWZDU]\2ND]XMH
VL
ERZLHPL*>VWUL@

Strona 23 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

- ]D HNVSUHVM
WZDU]\ PLPRZROQ VSRQWDQLF]Q RGSRZLDGD VWDUD F]
ü Py]JX
XNáDG limbiczny i drogi pozapiramidowe
- ]D HNVSUHVM
WZDU]\ GRZROQ XGDZDQ RGSRZLDGD QRZD F]
ü Py]JX
-kora ruchowa i drogi piramidowe

*G\ XV]NRG]RQH ]RVWDQ  GURJL SR]DSLUDPLGRZH ZyZF]DV F]áRZLHN GRWNQL

W\ WDNLP
QLHV]F]
FLHP XPLHFKD VL
W\ONR ZWHG\ JG\ MHVW R WR SRSURV]RQ\ DOH QLH E
G]LH VL
PLDá
spontanicznie. (Tschiassny, 1953)

*G\ XV]NRG]RQH ]RVWDQ QDWRPLDVW GURJL piramidowe wówczas mamy do czynienia z

V\WXDFM RGZURWQ ± F]áRZLHN QLH SRWUDIL Z\NRQDü SROHFHQLD XPLHFKQL

FLD VL
 DOH PLHMH
VL
ZWHG\ JG\ RJOGD ]DEDZQ\ ILOP OXE Vá\V]\ GRVNRQDá\ GRZFLS

Ekman, Hager i )ULHVHQ  ]DVXJHURZDOL *H MHOL HNVSUHVMD WZDU]\ PD FKDUDNWHU

PLPRZROQ\ ZyZF]DV DV\PHWULD HNVSUHVML MHVW VáDER ]D]QDF]RQD DOER ZU
F] QLHREHFQD
Natomiast gdy ekspresja ma charakter intencjonalny wówczas asymetria jest Z\UD(PQLH
REHFQD 3RZV]HFKQLH ]QDQ\P IDNWHP MHVW *H NRUD Py]JRZD Z\ND]XMH DV\PHWUL

IXQNFMRQDOQ  GRW\F]F Uy*Q\FK VSHFMDOL]DFML W]Q OHZD SyáNXOD RGSRZLDGD ]D PRZ

L
procesy analityczne, podczas gdy prawa za wzrokowo – przestrzenne rozpoznawanie
URGRZLVND 1DXNRZF\ Z\NRQDOL VHUL
HNVSHU\PHQWyZ E\ VSUDZG]Lü F]\ UyZQLH* Z VIHU]H
HPRFML LVWQLHMH VSHFMDOL]DFMD NWyUHM ] SyáNXO 1D SRGVWDZLH QL*HM Z\PLHQLRQ\FK EDGD

Z\ND]DQR *H WR SUDZD SyáNXOD Py]JRZD RGSRZLHG]LDOQD MHVW ]D HPRFMH X F]áRZLHND 

[6 str. 31]
a)

8 RVyE SUDZRU F]Q\FK REVHUZXMH VL

ZL
NV] DNW\ZDFM
SyáNXOL

SUDZHM Z V\WXDFML RGSRZLDGDQLD QD S\WDQLD R WUH FLDFK

emocjonalnych.
b) : SU]\SDGNX KLVWHULL REMDZ\ NRQZXOVML V  F]
VWV]H SR OHZHM VWURQLH
FLDáD

c) 3U]\ XV]NRG]HQLX SUDZHM SyáNXOL Z\VW

SXM WUXGQRFL Z
i. rozpoznawaniu emocjonalnej intonacji wypowiedzi.
ii. Uy*QLFRZDQLX PLPLNL JHVW\NXODFML L WUHFL

HPRFMRQDOQ\FK Z WHNVWDFK M ]\NRZ\FK OXE

obrazkach.
d) 3U]\ XV]NRG]HQLX SUDZHM SyáNXOL REVHUZXMH VL
HPRFMRQDOQ


RERM WQR ü SDFMHQWyZ

)XQNFMRQDOQH Uy QLFH PL G]\SyáNXORZH Py]JX QLH PDM  ZL

F SRZD*QLHMV]\FK
konsekwencji dla spontanicznej ekspresji emocji, a znajduje odzwierciedlenie w ekspresji
XGDZDQHM 7\P VDP\P GRZLHG]LRQR *H ]D VSRQWDQLF]Q HNVSUHVM
HPRFML RGSRZLHG]LDOQ\

MHVW XNáDG OLPELF]Q\ NWyU\ QLH Z\ND]XMH DV\PHWULL IXQNFMRQDOQHM QDWRPLDVW ]D HNVSUHVM

GRZROQ RGSRZLDGD QRZ\ Py]J D Z V]F]HJyOQRFL NRUD Py]JRZD

* 
=DZLDGRZDQLH VSRQWDQLF]Q\PL L XGDZDQ\PL HNVSUHVMDPL SU]H] Uy QH R URGNL

Py]JRZH SRZRGXMH *H PRJ VL

RZH HNVSUHVMH RG VLHELH Uy*QLü 7HQ IDNW PR*H SRPyF
]UR]XPLHü GODF]HJR F]DVHP F]\M XPLHFK XZD*DP\ ]D V]F]HU\ LQQ\P ]D UD]HP ]D

XGDZDQ\ 2Wy* 'XFKHQQH VWZLHUG]Lá L* XPLHFK SUDZG]LZHM UDGRFL Z\PDJD MHGQRF]HVQHJR

VNXUF]X GZyFK PL
QL  MDU]PRZHJR ZL
NV]HJR L RNU
*QHJR RND 2GNU\á RQ UyZQLH * *H

GUXJL ] W\FK PL
QL PR*H ]RVWDü QDSL
W\ MHG\QLH EH]ZROQLH QLH PD PR*OLZRFL DNW\ZRZDQLD

JR VLá ZROL -HOL FKRG]L R PL

VLH MDU]PRZ\ ZL
NV]\ PR*H RQ ]RVWDü SREXG]RQ\ ]DUyZQR ]

XG]LDáHP ZROL MDN L EH] QLHJR 7DN ZL

F ]DZV]H VWDü QDV FKRü QD ÄXPLHFK XSU]HMPRFL´

3R]D QLHNWyU\PL PL
QLDPL WZDU]\ EDUG]R QLHZLHONL ZSá\Z PDP\ QD EDUZ
WZDU]\
(EOHGQL
FLH F]HUZLHQLHQLH VL
 D SUDZLH QLHPR*OLZH MHVW NRQWURORZDQLH ZLHONRFL (UHQLF
* 


0R H WR E\ü Z\MD QLHQLHP GODF]HJR ZL NV]R ü OXG]L QLH OXEL VZRLFK ]GM ü 2ND]XMH VL 
*H
E
GF X IRWRJUDID XPLHFKDP\ VL
 DE\ XMDZQLü *H MHVWHP\ PLOL L V\PSDW\F]QL

Strona 24 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27


-HGQRF]H QLH ]D ZV]HON FHQ
VWDUDP\ VL
PLHü RF]\ RWZDUWH DE\ QLH ]RVWDü

VIRWRJUDIRZDQ\P ] ]DPNQL W\PL : UH]XOWDFLH QDV]H (UHQLFH VWDM VL

FRUD] PQLHMV]H
=PQLHMV]RQH (UHQLFH NRQWUDVWXM ] XPLHFKHP NWyU\ Z W\P NRQWHNFLH RGELHUDQ\ MHVW SU]H]

QDV VDP\FK MDNR V\JQDá IDáV]\Z\ $XWRU DUW\NXáX GRUDG]D DE\ WDNLHJR ]GM
FLD QLH GRáF]Dü

GR SRGDQLD R SUDF


1D NRQLHF FKFLDáDE\P SU]HGVWDZLü Z MDNL VSRVyE SRG]LDá QD VWDUH L QRZH F]

FL
Py]JX PD VZRMH RG]ZLHUFLHGOHQLH Z LFK IXQNFMRQDOQR FL 

9.6. Emocje pierwotne

Ä3LHUZRWQH SURFHV\ HPRFMRQDOQH ZURG]RQH ZVW

SQLH ]DNRGRZDQH Jamesowskie)
RSLHUDM  VL
SU]HGH ZV]\VWNLP QD REZRGDFK XNáDGX limbicznego. (...) Centralnym jego
HOHPHQWHP MHVW FLDáR PLJGDáRZDWH 'RZRG\ QD WR SRFKRG]  ]DUyZQR ] EDGD QD OXG]LDFK

MDN L QD ]ZLHU] WDFK ´ > VWU@ %DGDF]DPL NWyU]\ ]DMPXM  VL

W\PL EDGDQLDPL V  Pribram,
Weiskrantz, Aggleton, Passingham, Davis, Squire, Penfield, Gloore, a ostatnio, i chyba w
QDMJá
EV]\P XM
FLX LeDoux.

6FKHPDW HPRFML SLHUZRWQ\FK Z\JO GD


QDVW SXM FR> VWU   str 180]
3LHUZV]\P RGELRUF  ERG(FD VHQVRU\F]QHJR Z\VáDQHJR SU]H] RNR F]\ XFKR MHVW Z]JyU]H

1DVW SQLH GURJ  krótkich, szybkich, R RJUDQLF]RQHM ]GROQRFL SU]HWZDU]DQLH LQIRUPDFML

DNW\ZRZDQH MHVW FLDáR PLJGDáRZDWH 5RG]L WR FDá  ZL]N
UHDNFML  DNW\ZRZDQH ]RVWDM


QDVW SXM FH VWUXNWXU\

1. istota szara RNRáRZRGRFLJRZD

a) SRZRGXMH XUXFKRPLHQLH ]DFKRZD HPRFMRQDOQ\FK 
- reakcje unikania
- reakcje zastygania
2. podwzgórze
a) SRZRGXMH XUXFKRPLHQLH UHDNFML XNáDGX DXWRQRPLF]QHJR
LQIRUPDFMH SU]HQRV]RQH SU]H] XNáDG QHUZRZ\ ± ERF]QR ± EU]XV]QD

F]
ü UG]HQLD
- RURGHN QDF]\QLRUXFKRZ\ WHPSR DNFML VHUFD FLQLHQLD
W
WQLF]HJR NUZL VLáD VNXUF]X

- RURGHN RGGHFKRZ\ V]\ENRü RGGHFKX V]HURNRü RVNU]HOL

- RURGHN Z\PLRWQ\ RGUXFK Z\PLRWQ\
- RURGHN U]
VNRZR ± UG]HQLRZ\ PL
QLH JDáHN RF]Q\FK L
SRZLHN V]HURNRü (UHQLF\

- RURGNL ZáRVRUXFKRZH
- RURGNL potowydzielnicze
- RURGNL HUHNFML HMDNXODFML
- RURGNL mikcji, defekacji
b) powoduje uruchomienie reakcji neuroendokrynne
LQIRUPDFMH SU]HQRV]RQH SU]H] NUHZ ± KRUPRQ\ SREXG]DM FH RUJDQ\

*
ZUD OLZH QD LFK VW
*HQLH ZH NUZL SU]H] XNáDG podwzgórzowo -
przysadkowy)
- adrenalina
- kortyzol
- KRUPRQ\ SáFLRZH  Z\]ZDODM F RGSRZLHGQLH

SRS G\

]DFKRZDQLD P VNLHJR OXE NRELHFHJR

- SURODNW\QD ± ]DFKRZDQLD ]ZL ]DQH ] UR]WDF]DQLHP RSLHNL QDG

potomstwem

Strona 25 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

0HFKDQL]P\ HPRFML SLHUZRWQ\FK QLH SR]ZDODM  MHGQDN 

Z\MD QLü FDáHM JDP\ ]DFKRZD 
HPRFMRQDOQ\FK 6  RQH ] SHZQR FL   PHFKDQL]PDPL SRGVWDZRZ\PL 6  RQH DXWRPDW\F]QH


QLH ZLDGRPH L EH]ZROQH

Ä8F]XFLD NWyUH RELHUDM  RZ  

EH]SR UHGQL  GURJ
SURZDG] F   GR FLDáD

PLJGDáRZDWHJR REHMPXM  QDV]H QDMEDUG]LHM SU\PLW\ZQH L QDMVLOQLHMV]H HPRFMH 2GNU\FLH WHJR

 * 
SRá F]HQLD Z GX \P VWRSQLX Z\MD QLD GODF]HJR HPRFMH ELRU  F]
VWR JyU
QDG UR]VGNLHP´
> VWU@ 'URJD WD QD]\ZDQD MHVW F]
VWR ÄZ\GHSWDQ QD VNUyW\ FLH*N´

3R]ZDODM MHGQDN QD UR]SRF]

FLH UHDNFML QD LPSXOV\ F]XFLRZH SU]HG ZNURF]HQLHP GR DNFML

nowej kory.

9.6. Emocje wtórne

(PRFMH ZWyUQH QDNáDGDM  VL

QD HPRFMH SLHUZRWQH Ä3RMDZLDM  VL
RQH JG\


]DF]\QDP\ GR ZLDGF]Dü XF]Xü L WZRU]\ü V\VWHPDW\F]QH SRZL ]DQLD

SRPL G]\ NDWHJRULDPL

obiektów oraz sytuacji z jednej strony a emocjami pierwotnymi z drugiej strony. Struktury
XNáDGX OLPELF]QHJR QLH Z\VWDUF]DM  E\ PRJá\ SRZVWDZDü HPRFMH ZWyUQH 6LHü XNáDGyZ PXVL
]RVWDü

SRZL NV]RQD  Z\PDJD RQD WHUD] ZVSyáG]LDáDQLD NRU\ SU]HGF]RáRZHM L

sonatosensorycznej.” [4 str. 158]

 ERG(FyZ MHVW Z]JyU]H 7\P UD]HP
3RGREQLH MDN SRSU]HGQLR SLHUZV]\P RGELRUF

(
MHGQDN ERG FH QLH V EH]SRUHGQLR WUDQVPLWRZDQH GR FLDáD PLJGDáRZDWHJR DOH GRFKRG] GR
NRU\ Py]JRZHM L GRSLHUR GURJDPL SURMHNF\MQ\PL GRFLHUDM  ] QLHM GR FLDáD PLJGDáRZDWHJR

'URJD GR FLDáD PLJGDáRZDWHJR MHVW Z W\P SU]\SDGNX wolniejsza, GáX*V]D, ale R SHáQLHMV]HM

]GROQRFL GR SU]HWZDU]DQLD ERG(FyZ.

: NRU]H Py]JRZHM ]DFKRG] GRGDWNRZH SURFHV\ SU]HWZDU]DQLD L Uy*QLFRZDQLD

ERG(FyZ´>@

Ä.RUD Py]JRZD SU]HSXV]F]D X]\VNDQH ] QDU]GyZ ]P\VáyZ LQIRUPDFMH SU]H] NLOND

SR]LRPyZ SRáF]H Py]JRZ\FK ]DQLP Z SHáQL MH SRMPLH L QD NRQLHF SU]\VW SL GR OHSLHM

REP\ODQHM L SU]\JRWRZDQHM UHDNFML´ > VWU @

Ä3URFHV ]DF]\QD VL
RG ZLDGRPHJR FHORZHJR UR]ZD*HQLD GDQHM RVRE\ OXE V\WXDFML

*
5R]ZD DQLD WH ]QDMGXM  Z\UD] Z SRVWDFL REUD]yZ XP\VáRZ\FK ]RUJDQL]RZDQ\FK Z SURFHV


P\ ORZ\ 2EUD]\ WH GRW\F]  QLH]OLF]RQ\FK DVSHNWyZ ]ZL ]NX ] GDQ  RVRE NRQVHNZHQFML

GDQHM V\WXDFML -HVW WR RFHQD SR]QDZF]D 3U]\ZRá\ZDQH REUD]\ PRJ  E\ü

- niewerbalne (np. sympatia do danej osoby)
- ZHUEDOQH QS VáRZD ]GDQLD RGQRV] FH VL
GR FHFK GDQHM

RVRE\ G]LDáD  LPLRQ

1D SR]LRPLH QHXURQRZ\P ]D SRZVWDZDQLH W\FK REUD]yZ RGSRZLDGDM  ]ELRU\ RGU EQ\FK

WRSRJUDILF]QLH ]RULHQWRZDQ\FK UHSUH]HQWDFML ]JURPDG]RQH Z Uy Q\FK UHMRQDFK ZF]HVQHM *

NRU\ F]XFLRZHM Z]URNRZHM VáXFKRZHM

7\S W\FK UHSUH]HQWDFML ]DOH \ RG * UHSUH]HQWDFML G\VSR]\F\MQ\FK SU]HFKRZ\ZDQ\FK Z

SRVWDFL UR]SURV]RQHM Z ZLHOX RNROLFDFK NRU\ NRMDU]HQLRZHM Z\ V]HJR U] GX *

: Z\QLNX SU]HWZDU]DQLD W\FK REUD]yZ QD SR]LRPLH 

QLH ZLDGRP\P UHDJXM 
samorzutnie i automatycznie sieci neuronowe kory SU]HGF]RáRZHM

Typ reakcji kory *

SU]HGF]RáRZHM QDWRPLDVW ]DOH \ RG UHSUH]HQWDFML G\VSR]\F\MQ\FK


 ZLHG]
GRW\F]F VWDQGDUGRZ\FK SRZL]D SRPL
G]\ SHZQ\PL V\WXDFMDPL
NWyUH XFLHOH QLDM

   RQH QDV]H
L RNUH ORQ\PL VWDQDPL HPRFMRQDOQ\PL Z GR ZLDGF]HQLX MHGQRVWNL 2G]ZLHUFLHGODM

MHGQRVWNRZH QLHSRZWDU]DOQH GRZLDGF]HQLH Uy*Q\FK W\SyZ UHODFML ] RWRF]HQLHP Z MDNLH

ZFKRG]LOLP\ Z QDV]\P *\FLX &KRFLD* UHODFML SRPL

G]\ RNUHORQ\PL W\SDPL V\WXDFML L

emocjami VD ZUyG OXG]L Z ]QDF]Q\P VWRSQLX SRGREQH WR Z\MWNRZH GRZLDGF]HQLH

RVRELVWH PRG\ILNXMH SURFHV\ HPRFMRQDOQH X ND *GHJR ] QDV

Strona 26 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

7H UHSUH]HQWDFMH G\VSR]\F\MQH V  QDE\WH DOH SRZVWDá\ SRG ZSá\ZHP UHSUH]HQWDFML

wrodzonych.” [4 str. 160 - 161]

Ä1DWXUD ]H VZ  VNáRQQRFL GR RV]F]

GQRFL

QLH VWZRU]\áD RGU EQ\FK PHFKDQL]PyZ

GOD *
Z\UD DQLD SLHUZRWQ\FK L ZWyUQ\FK HPRFML =H]ZROLáD E\ HPRFMH ZWyUQH PRJá\ VL

*
Z\UD Dü SU]H] NDQDá MX *  *
ZF]H QLHM SU]\JRWRZDQ\ GOD Z\UD DQLD HPRFML SLHUZRWQ\FK´ > VWU

163 ]

=DNRF]HQLH

Ä*G\ Z  URNX *RQD SURWHVWDQFNLHJR ELVNXSD :RUHFHVWHUX XVá\V]DáD *H F]áRZLHN

SRFKRG]L RG PDáS\ SRZLHG]LDáD *

SU]HUD RQD GR VZRMHJR P
*  2G PDáS\ 0LHMP\

QDG]LHM 
*H 

WR QLHSUDZGD $OH MH OL WR SUDZGD PyGOP\ VL  E\ QLH SU]HGRVWDáD VL

RQD GR

SRZV]HFKQHM ZLDGRPR FL!!   Leakey i /HZLQ  -DN ZLDGRPR QDG]LHMH WH RND]Dá\ VL

SáRQQH WHRULD 'DUZLQD ]D  QLH W\ONR SU]HGRZVWDáD VL

GR SRZV]HFKQHM ZLDGRPR FL DOH WH  *
Z\ZDUáD RJURPQ\ ZSá\Z QD UR]ZyM ZLHOX G\VF\SOLQ ZLHG]\ ']L  ZLHP\ ZSUDZG]LH *H QLH

SRFKRG]LP\ ZSURVW RG PDáS D MHG\QLH PDP\ ZVSyOQ\FK ] QLPL SU]RGNyZ DOH VWRSLH 

QDV]HJR SRNUHZLH VWZD ] PDáSDPL F]áHNRNV]WDáWQ\PL ZFL * GOD ZLHOX OXG]L MHVW V]RNXM F\´ 
[5, 25.1]

Teoria 
'DUZLQD SR]ZROLáD Z\MD QLü ZLHOH ]DJDGHN QLH W\ONR ELRORJLL DOH L SV\FKRORJLL

-DN WR VL
G]LHMH *H PDáS\ UHDJXM  O
NLHP L XFLHF]N  QD ZLGRN Z
*D PLPR ]H Z ZLHOX


FLD *DGQHM V]NRG\" -DN WR VL

SU]\SDGNDFK QLJG\ ZF]H QLHM QLH GR]QDá\ RG WDNLHJR ]ZLHU]

G]LHMH *H
XPLHFKD VL
QD ZLGRN OXG]NLHM WZDU]\ D SL
ü W\JRGQL
WU]\W\JRGQLRZH QLHPRZO

Sy(QLHM GHPRQVWUXMH HNVSUHVM

]áRFL" > @ 1D WH L ZLHOH LQQ\FK S\WD RGSRZLDGD

SV\FKRORJLD HZROXF\MQD :D*QH MHVW MHGQDN E\ QLH SR]ZROLü QD QDGX*\ZDQLH SRGHMFLD

HZROXFMRQLVW\F]QHJR E\ QLH VWDáR VL

NOXF]HP D UDF]HM Z\WU\FKHP GR Z\MDQLDQLD

ZV]\VWNLFK OXG]NLFK ]DFKRZD

Strona 27 z 29
Dorota Frydecka Psychologia ewolucyjna 01-07-27

Bibilografia:

[1] „Evolutionary psychology: A Primer.”

Leda Cosmides, John Tooby
http://www.psych.ucsb.edu/research/cep/primer.html

[2] „Evolutionary psychology and Emotions.”

Leda Cosmides, John Tooby
Handbook of Emotions, 2nd Edition
M.Lewis &J.M. Haviland – Jones, Editors.
NY: Guilford
http://doug-pc.itp.ucsb.edu/online/colloq/cosmides1/

[3] „Can Evolution Explain How the Mind Works? A Review of the Evolutionary Psychology
Debates.”
Melanie Mitchell, Complexity, Santa Fe Institute
http://alife.santafe.edu/~mm/paper-abstracts.html#ep-essay


>@ Ä%á G .DUWH]MXV]D (PRFMH UR]XP L OXG]NL Py]J´

Antonio R. 'DPDVLR 1RZH +RU\]RQW\ 3R]QD  

>@ Ä3V\FKRORJLD 3RGU F]QLN DNDGHPLFNL 3V\FKRORJLD RJyOQD´ 7RP

redaktor naukowy Jan 6WUHODX *GDVNLH :\GDZQLFWZR 3V\FKRORJLF]QH 6RSRW 

']LDá 9,  (PRFMH L PRW\ZDFMH

5R]G]LDá  0HFKDQL]P\ Z]EXG]DQLD HPRFML

5R]G]LDá  (NVSUHVMD HPRFML (PRFMH SRGVWDZRZH L SRFKRGQH

>@ Ä1HXURSV\FKRORJLD HPRFML 3RJO G\ %DGDQLD .OLQLND´

:\GDZQLFWZR 8QLZHUV\WHWX 0DULL &XULH6NáRGRZVNLHM /XEOLQ 

Redakcja : Anna Herzyk, Aneta Borkowska

>@ Ä=ZL ]HN Py]J ± ]DFKRZDQLH Z XM FLX QHXURSV\FKRORJLL NOLQLF]QHM´

:\GDZQLFWZR 8QLZHUV\WHWX 0DULL &XULH6NáRGRZVNLHM /XEOLQ , 1998

Redakcja : Anna Herzyk, Aneta Borkowska

 
>@ Ä$QDWRPLD F]\QQR FLRZD R URGNRZHJR XNáDGX QHUZRZHJR´


3D VWZRZ\ =DNáDG :\GDZQLFWZ /HNDUVNLFK :DUV]DZD 

3URI GU KDE PHG %RJXVáDZ . *Rá E

[9] „Inteligencja emocjonalna.”

0HGLD 5RG]LQD 3R]QD  
Daniel Goleman

[10]  Ä8P\Vá L (ZROXFMD´

2.3. * 
Ä0R OLZR FL XP\VáRZH QDF]HOQ\FK´

 Ä']LDáDQLH Py]JX 1DMSURVWV]H WHRULH´

1.3. „Trzy mózgi w jednym.”

:áRG]LPLHU] 'XFK

http://phys.uni.torun.pl/~duch/Wyklady

Strona 28 z 29