Professional Documents
Culture Documents
01 IDP, Vol-1 KI Singh RM, Doti
01 IDP, Vol-1 KI Singh RM, Doti
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsf
ufpF sfo{kflnsfsf] sfof{no
jfon, 8f]6L, ;'b'/klZrd k|b]z, g]kfn
@)&^
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf]
PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsf
ufpF sfo{kflnsfsf] sfof{no
jfon, 8f]6L, ;'b'/klZrd k|b]z, g]kfn
सामाजिक
विकास
वित्तीय भौतिक
ब्यबस्थापन पि
ू ााधार
िथा सश ु ासन विकास
;d[4
s].cfO{.l;+x
ufpFkflnsf
बािािरण
आर्थक
ा
िथा बबपि
विकास
व्यिस्थापन
संस्थागि
विकास
tof/ ug]{
v}/f OlGhlgol/ª sG;n\6]G;L k|f= ln=
s'kg8f]n, nlntk'/
cfef/
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd th'{dfsf] lglDt ug'{ ePsf] kxn k|lt
;/fxgf ub}{ ;f] of]hgf th'{df ug]{ sfo{ k|bfg ug'{ ePsf]df ;j{k|yd s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfnfO{
xflb{s cfef/ JoQm ub{5f}F. o; ufpFkflnsfsf cWoIf >L nf]s]G› axfb'/ zfxL, pkfWoIf >LdtL ldgf
b]jL lji6 / k|d'v k|zf;sLo clws[t >L ;'lgn 7s'n\nf tyf ;Dk"0f{ j8fWoIfHo"x?, sfo{kflnsf
;b:o Ho"x? ufpF ;efsf ;b:ox? k|lt s[t1tf k|s6 ub{5f}+ . ;fy} zfvf tyf pk zfvf k|d'vx¿,
;fd'bflos kl/rfnsx¿ nufot sfof{nosf ;Dk"0f{ sd{rf/L tyf kbflwsf/Lx¿af6 ;lqmo
;xeflutf tyf k|efjsf/L e"ldsf lgjf{x ug'{ ePsf]df s[t1tf 1fkg ub{5f}F .
ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd th'{dfsf] qmddf ;'?jft b]lv g} cfˆgf ;Nnfx tyf
;'emfjx¿ lbb} o;nfO{ clGtd :j?k k|bfg ug{ ;xof]u ul/lbg'x'g] /fhg}lts bnsf k|ltlglwx¿,
lgb]{zs ;ldlt tyf ljifout pk–;ldltsf ;Dk"0f{ kbflwsf/x¿k|lt klg xflb{s wGojfb 1fkg
ub{5f}F . o;}u/L j8f tyf ;fd'bflos e]nfx¿df pkl:yt eP/ cfˆgf j:tL, ;d'bfosf ;d:ofx¿
cufl8 /fvL ;xof]u ul/lbg'x'g] ;Dk"0f{ j8fjf;L tyf ;d'bfok|lt sfo{bn xflb{s cfef/ JoQm ub{5 .
of]hgf th'{dfsf] qmddf ePsf ljleGg r/0fsf 5nkmnx¿df ;xeflu x'g] ljifout ;ldltsf
kbflwsf/Lx¿ Tfyf cGo cfdlGqt JolQmx¿af6 ePsf] ;xeflutf tyf of]ubfgk|lt klg xflb{s
s[t1tf JoQm ub{5f}F .
cGTodf, o; PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd th'{dfsf] l;nl;nfdf cfjZos tYofÍ tyf ;"rgf
k|bfg u/L ;xof]u ul/lbg'x'g] ufpFkflnsf;Fu ;DalGwt ;Dk"0f{ ljifout sfof{nox¿ Tfyf ljleGg
;+3 ;+:yfsf sd{rf/L nufotsf ;Dk"0f{ dxfg'efjx¿ k|lt xflb{s cfef/ JoQm ub{5f}F .
s'kg8f]n, nlntk'/
ii
cWoIfsf] egfO{
tLvft/, jf;'b]jL, b'u{fdf08f}, /fgfufpF / e"ld/fhdf08f} uf=lj=;= nfO{ ;d]6]/ xfn s].cfO{.l;+x
ufpFkflnsf lgd{f0f eP;+u} :yfgLo ;/sf/sf] ?kdf :yflkt ePsf] s].cfO{.l;+x ufpFkflnsf @)&$
;fnsf] :yfgLo txsf] lgj{frgaf6 xfdLn] % aif{sf nflu of] kflnsfnfO{ hgtfsf] ;/sf/sf ?kdf
;+rfng ug{] lhDd]jf/L kfPsf5f} . o;/L s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] ljsf;df g]t[Tj ug{] lhDd]jf/L
lbg' ePsf]df cfd ufpFkflnsfjfl;df xflb{s s[t1tf tyf cfef/ JoQm ub{5' .
xfdLn] ufpFkflnsfsf] g]t[Tj lnO{ /xFbf g t sfo{fno ejg Aoal:yt lyof] g t sd{rf/L Joj:yfkg
x'g ;s]sf] lyof] / of] cj:yf clxn];Dd klg ljBdfg g} /x]sf] 5 . tyfkL of] cj:yfnfO{ dfq
b]vfP/ xfdL klG5g ;Sg] cj:yf /x]sf] 5}g . ct cfjZostf nfO ;Djf]wg ug{sf nflu xfdLn]
ljsf;sf lqmofsnfkx? ;+rfngnfO{ g} hf]8 lbPsf 5f} . ljsf;sf nflu dfu{ to x'g cltg} h?l/
5 . xfdL lgj{flrt eP/ cfPsf] bf]>f] jif{df cfufdL lbgdf ufpFkflnsfsf] ljsf;sf] dfu{ s] x'g]
eGg] ;DaGwdf ufpF ;efsf ;b:ox?sf] ;lqmo ;xeflutfdf cfufdL cjlwsf] nflu PsLs[t j:tL
ljsf; sfo{qmd lgd{f0f ug{] k|of; u/]sf 5f} . of] lj:t[t u'¿of]hgfn] xfdLn] cfufdL lbgdf s] /
s;l/ sfo{ ug{] k|of; ul//x]sf 5f} eGg] laifodf cfd ufpFkflnsfjf;LnfO{ hfgsf/L lbg] s'/fdf d
ljZj:t /x]sf] 5' .
cfkm\gf hgk|ltlglwx?n] s;/L sfo{ ul//x]sf 5Gf\ eGg] laifo cfd ufpFkflnsf jf;Ln] hfGg kfpg]
clwsf/ /fVg'x'G5 . o;sf nflu :yfgLo ;/sf/n] cfkm\gf sfo{qmdx? hgtf ;dIf /fVg' xfd|f]
bfloTj leq kb{5 . ljsf; Psn k|of;af6 dfq ;Dej x'b}g To;}n] xfdLn] u/]sf] k|of;df oxfFx ?sf]
;d]t ;xof]u cfjZos kb{5 . xfdL of] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd sfo{fGjog ug{] ;jfndf
oxfFx?sf] k"0f{ ;xof]u / ;fysf] ck]Iff ;d]t ub{5f} .
cGTodf of] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd lgd{f0f ug{sf nflu cfkm\gf] ;do ;'emfj nufot cg'ej
;d]t k|:t't ul/ 5nkmndf ;lqmo ;xefuL x'g' x'g] ;a} ufpF ;ef ;b:ox? k|lt xflb{s cfef/
JoQm ub{5' . To;} ul/ of] of]hgf tof/ ug{sf nfuL ;xof]u ug{'x'g] k/fdz{bftf v}/f OlGhlgol/ª
sG;n\6]G;L k|f= ln= k|lt xflb{s cfef/ JoQm ub{5' .
>L nf]s]G› axfb'/ zfxL
cWoIf
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsf
iii
pkfWoIfsf] egfO{
xfd|f] b]z nfdf] ;do b]lv /fhgLlts ;+qmd0fdf u'lh|/x]sf] lyof] . ut aif{ b]z / hgtfn] ;+3Lo
nf]stflGqs u0ftGqfTds ;+ljwfg k|fKt ul/;s]k5L b]z ;+3Lo nf]stflGqs u0ftGqdf ljlwjt
?kdf ?kfGt/0f eO{;s]sf] 5 . gofF ;+ljwfg k|flKt ;Fu} hgtfdf cfzfsf ls/0fx? 5fPsf 5g .
;+ljwfgn] Joj:yf u/] cg'?k tLg} txsf] lgj{frg ;DkGg eO{;s]sf] 5 . :yfgLo txdf xfdL
hgk|ltlwx? lgj{frLt eP/ cfPsf 5f}, nf]stGqsf] cfwf/ :tDesf ?kdf /xg] :yfgLo txx?df
ljut nfdf] ;do b]lv lgj{flrt hgk|ltlglw gxF'bf hgtfsf k|ltlglwd"n s ;+:yfx? sd{rf/LtGqsf]
e/df ;~rfng x'Fb} cfPsf lyP . ca hgtfsf jf:tlas dfu / cfaZostfsf] k"0f{ ljZn]if0f u/L
lasf; lgd{f0fsf sfddf yk k|efjsfl/tf Nofpg xfdLn] cuf8L a9g] k|0f u/]sf 5f} .
o; s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfdf lqmoflzn /fhgLlts bnx?sf] ;xof]u, ;dGjo / ;xeflutfdf
:yfgLo zf;gsf] efjgf / dd{ cg';f/ xfdL] hg;xeflutfd'ns of]hgf th{'df u/L sfo{Gjog ug{
uO{ /x]sf 5f} . o;} ;Gbe{df xfdL lgj{flrt eP/ cfO{;s]kl5 o; If]qsf] 7f]; lasf;sf nflu ]
PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd lgdf{0f u/]/ cl3 a9g] ;f]rsf ;fy of] PsLs[t j:tL ljsf;
sfo{qmd tof/ u/L sfo{Gjogdf NofPsf 5f}F} .
ha ;Dd hgtfn] k|ToIf pkef]u ug{] k'j{fwf/ lasf;sf cfof]hgf tyf kl/of]hgfx?sf] lgd{f0f ug{
;Sb}gf}F ta ;Dd hgtfx?n] /fxt dxz'; ug{ kfpb}gGf\ . o:tf cfof]hgfx? ;~rfng ug{
ufpFkflnsf;F+u ko{fKt dfqfdf ah]6sf] cefa 5 . t/ klg xfdLn] oxFf k"j{fwf/ lasf;sf
cfof]hgfx? ;+rfng ug{' kg{] 68sf/f] cfjZostf 5 . t;y{ o:tf cfof]hgfx? ;+rfng tyf lgd{f0f
ug{sf nfuL xfd|f] s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfn] lghL If]q, cGo ;+3÷;+:yf, k|b]z / ;+l3o ;/sf/nfO{
klg lasf; lgd{f0f sfo{df ;fem]bf/ agfO{ cuf8L a9g' kg{] lgtfGt cfjZos 5 / cfjZostf klg
7flg;s]sf] 5 . t;y{ xfd|f lasf; ;fem]bf/ ;/f]sf/jfnfx?sf] klxrfg u/L sfo{of]hgf agfO{
sfo{Gjog ug{ lgtfGt cfjZos ePsf] 5 . h;sf nfuL ufpF ;efsf ;a} ;b:ox?sf] ;lqmo
;xefuLtfdf PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd v}/f OlGhlgol/ª sG;n\6]G;L k|f= ln= sf] s'zn
;xlhs/0fdf lgd{f0f ul/Psf] 5 . o;/L of]hgf lgd{f0fdf ;lqmo ;xefuLtf hgfpg' x'g] ;Dk'0f{ ufpF
;efsf ;ef;b Ho'x?, tyf s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfdf lqmoflzn /fhgLlts kf6L{ tyf kf6L{ k|ltlgwL
;fy} :yfgLo a'l4lhaLx? clg ufpFkflnsfsf sfd{rf/Lx? k|lt xflb{s cfef/ JoQm ug{ rfxfG5' .
>LdtL ldgf b]jL lji6
pkfWoIf
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsf
iv
k|d'v k|zf;sLo clws[tsf] egfO
g]kfnsf] ;+ljwfgn] tLg txsf] ;/sf/sf] Joj:yf u/] cg'?k :yfgLo txx? :yfgLo ;/sf/sf] ?kdf
:yflkt ePsf 5g\ . :yfgLo txx?sf] u7g;+u} :yfgLo ;/sf/sf] lgjf{rg ;d]t ;DkGg e} ;s]sf]
5 . hgtfsf] ;/sf/ ;Ddsf] kx'Fr ;xh xf];\ eGg] d'Vo p2]Zosf ;fy d'n's ;+3Lotfsf] df]8]ndf
cl3 a9]sf] 5 . ;/sf/ dflysf] kx'Frn] ;du| ljsf; k|lqmofnfO ;d]t cl3 a9fpg ;xof]u ub{5 .
ljsf; d'Vot rf/ vDaf dfgjLo, cfly{s, ef}lts tyf ;fdflhs If]qdf ul/g] ;sf/fTds kl/jt{g
xf] . oL ;a} If]qsf] ljsf; dfly hgtfsf] kx'Fr l;h{gf ug{ ;lsPsf] cj:yfdf dfq ljsf;n]
jf:tljs ?k k|fKt ub{5 . o;l/ ljsf; ug{sf nflu of]hgfj2 9+un] cl3 j9\g' kb{5 . xfdL sxfF
laz]if ul/ :yfgLo txx?n] ;Grfng ug]{ ljsf; lqmofsnfkx? ljgf of]hgf ;Grfng ul/g'n] klg
ljsf;sf] tLj|tfdf gs/fTds c;/ k'of{O{ /x]sf] 5 . o;} ;Gbe{df s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfn] o;
ufpFkflnsfsf] bL3{sflng lasf;sf nfuL of] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd lgdf{0f u/]sf] 5 .
of] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmdsf] k"0f{ sfof{Gjogdf ufpFkflnsfsf] dfq Psn k|of; k|ofKt x'b}g
ctM o;sf] sfof{Gjogsf nflu lj:t[t u'¿of]hgfn] klxrfg u/]sf ;a} ;fem]bf/ lgsfox?sf] klg
plts} ;xof]u / ;em]bfl/tfsf] cfjZostf /xG5 . cfkm' hgk|ltlglwsf] ?kdf lgjf{lrt ePsf] bf]>f]
jif{df g} of PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd lgdf{0f ul/ cl3 a9g] k|of; hgk|ltlglwx?af6 ePsf]
5 . o;n] ufpFkflnsfsf] ljsf;sf nflu ;sf/fTds ;+s]t u/]sf] dx;'; d}n] u/]sf] 5' .
of] of]hgf sfof{Gjogdf ;a}sf] ;xof]usf] ck]Iff ;lxt of]hgf lgdf{0fdf cWoIf, pkfWoIf, j8f
cWoIf, sfo{kflnsf ;b:o tyf ufpF ;ef ;b:oHo"x?sf] ;lqmo ;xefuLtf / ;+nUgtf /x]sf]df
pxFfx? k|lt xflb{s cfef/ JoQm ub{5' . To;} ul/ of] of]hgf tof/ ug{sfnfuL ;xof]u ug{'x'g]
k/fdz{bftf v}/f OlGhlgol/ª sG;n\6]G;L k|f= ln= k|lt xlb{s cfef/ JoQm ub{5' .
v
ljifo;"rL
1 e"ldsf 1
1.1 k[i7e"dL 1
1.2 cf}lrTo / cfjZostf 2
1.3 PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd th{'dfsf] p2]Zo 2
1.4 PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd th'{df k|lqmof 3
1.5 ;Lldttf 3
1.6 ;Gbe{ ;flxTox?sf] cWoog tyf ;ldIff 4
1.6.1 cGt/f{li6«o ;d'bfodf of]hgfsf] cEof; 4
1.6.2 /fli6«o :t/df of]hgfsf] cEof; 7
1.6.3 xfnsf] of]hgf k|j[lQ 9
1.6.4 PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd 10
1.7 P]g, lgod tyf gLltx?sf] ;dLIff 11
1.7.1 gu/ ljsf; P]g 11
1.7.2 gu/ ljsf; P]gsf ;Ldfx? 11
1.7.3 hUuf k|flKt P]g, !(&& 12
1.7.4 e"ld ;j]{If0f tyf dfkg P]g, !(^# 12
1.7.5 jftfj/0f ;+/If0f P]g, @)%% 12
1.7.6 kmf]x/d}nf Joj:yfkg P]g, @)!! 12
1.7.7 ;jf/L tyf oftfoft Joj:yf P]g, !((# 12
1.7.8 ;fj{hlgs ;8s P]g, !(&$ 13
1.7.9 /fli6«o ;8s dfkb08, @)&) 13
1.7.10 g]kfn zx/L ;8s dfkb08 -ejg ljefu, @)&)_ 13
1.7.11 gu/ ljsf; sf]if P]g, @)%# 13
1.7.12 /fli6«o oftfoft gLlt, @))! 13
1.7.13 /fli6«o zx/L gLlt, @)^$ 14
1.7.14 /fli6«o cf}Bf]lus gLlt, @)!! 14
1.7.15 e"–pkof]u gLlt, @)^( 14
1.7.16 /fli6«o zx/L ljsf; /0fgLlt, @)!% 15
1.7.17 ejg lgdf{0f dfkb08 15
1.7.18 of]hgf dfkb08 15
ix
5.8 n}lËs ;dfgtf tyf ;fdflhs ;dj]zLs/0f 68
5.9 dfgj clwsf/sf] k|Tofe"lt, ;+/If0f / k|jw{g 68
5.10 ;|f]t kl/rfngsf nflu elugL ;DaGw :yfkgf 68
5.11 lbuf] ljsf; 68
5.12 /fhZj kl/rfng dfkm{t ufpFkflnsfsf] ;|f]t j[l4 68
5.13 n3' pBd ljsf; sfo{qmd 69
5.14 ax'jifL{o sfo{qmd 69
5.15 pkef]Qmf tyf 7]Ssf k|0ffnLsf] canDag 69
5.16 DPR tyf nfut Ol:6d]6 kZrft dfq jh]6 ljlgof]hg 69
x
7.5.3 :jf:Yo, hg;+Vof tyf kf]if0f 105
7.5.4 n}+lus ;dfgtf, ;fdflhs ;dfj]zLs/0f / ;fdflhs ;]jf, ;+/If0f tyf ;'/Iff 111
7.5.5 k/Dk/f, wd{ Pj+ ;+:s[lt 119
7.5.6 ul/aL Go"gLs/0f 123
7.6 k|If]lkt nufgL 126
xi
10.3 cj;/ / r'gf}tL 162
10.4 p2]Zo 163
10.5 /0fgLlt÷sfo{gLlt 163
10.6 k|d'v sfo{qmd 166
10.7 ;fj{hlgs ejg tyf cGo k"jf{wf/ 168
10.8 zflGt, ;'/Iff Pj+ Gofo Aoa:yf 170
10.9 ;+:yfut ljsf; tyf ;]jf k|jfxdf k|If]lkt nufgL 172
xii
13.1 k[i7e"ld 186
13.2 jt{dfg cj:yf 186
13.3 cj;/ / r'gf}tL 186
13.4 p2]Zo 187
13.5 /0fgLlt 187
13.6 sfo{qmd 188
cg';"rL – ! 189
cg';"rL – @ 190
cg';"rL – #, gS;fx? 191
xiii
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
1 e"ldsf
d'n'sn] ;+ljwfg k|flKt;Fu} :yfgLo txsf] k'gM;+/rgfkZrft\ :yfgLo lgsfox¿ :yfgLo ;/sf/sf]
¿kdf ¿kfGtl/t ePsf 5g\ . o;} qmddf :yfgLo ;/sf/ ;~rfng P]g, @)&$ n] :yfgLo
;/sf/sf] ¿kdf :yfgLo txsf] lhDd]jf/L tyf sfo{k|0ffnL ;'lglZrt u/]sf] 5 .
:yfgLo ;/sf/ ;~rfng P]gn] ;a} :yfgLo txn] cfk\mgf] clwsf/ If]qleqsf ljifodf :yfgLo
:t/sf] ljsf;sf nflu cfjlws, jflif{s / /0fgLltut ljifoIf]qut dWosfnLg tyf bL3{sfnLg
ljsf; of]hgf agfO{ nfu" ug{'kg{] Joj:yf u/sf] 5 . o;} Joj:yf cg';f/ s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf]
a}7ssf] lg0f{oåf/f o; ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd th{'df ug{] c7f]6sf ;fy
cf/De ul/Psf] xf] .
;+ljwfgn] :yfgLo txnfO{ k|bfg u/]sf] clwsf/sf] ;"rL / :yfgLo ;/sf/ ;~rfng P]gn] lglb{i6
u/]sf sfd, st{Jo, clwsf/ / lhDd]jf/LnfO{ Wofgdf /fvL] cfjZostf, Ifdtf tyf ;Defjgfx¿nfO{
dWogh/ u/L ;xeflutfd"ns / ;dfj]zL k|lqmofaf6 o; ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf;
sfo{qmd th{'df ul/Psf] 5 . k|:t't lj:t[t u'¿of]hgfsf] b:tfj]hnfO{ k|efjsf/L, af]wuDo /
dfu{bz{s of]hgfsf] ¿kdf lnO{ ;+lIfKt ¿kdf tof/ ul/Psf] 5 .
1.1 k[i7e"dL
g]kfn s]lGb|s[t zf;g k|0ffnLaf6 ljs]lGb|s[t Pj+ ;+3Lo zf;g k|0ffnLdf kl/jt{g eP;Fu} :yfgLo
txnfO{ g} cfˆgf] ljsf; ultljlwsf] vfsf tyf of]hgf tof/ u/L sfof{Gjog ug]{ clwsf/ k|bfg
ul/Psf] 5 . If]qsf] k|j[lt, hg;ª\Vof tyf eljiosf] Ifdtfsf] cfwf/df g]kfnnfO{ xfn}sf] /fhgLlts
k'g;+{/rgfn] @(# ufpFkflnsf / $^) ufFpkflnsfx? u/L s"n &%# :yfgLo txx?df ljeflht u/]sf]
5 . k'g;+{/rgfsf] kl/jlt{t cj:yfnfO{ @)^* ;fnsf] hgu0fgf cg';f/ ljZn]if0f ubf{ s"n @ s/f]8
^$ nfv hg;+Vofsf] ^# k|ltzt ufpFkflnsfdf a;f]af; ub{5g\ . If]qLo ;Gbe{df g]kfnsf]
zx/Ls/0f k|s[of lgs} tLj| tyf c;Gt'lnt 5 . o:tf k|j[lt d'VotoM sf7df8f}+ pkTosf, t/fO{ tyf
pAhfp pkTosfx?df s]lGb|t 5 . o;sf] glthf :j?k oL 7"nf ;x/x? ef}lts k"jf{wf/ tyf
;]jfx?sf] dfu k"lt{ ug{ ljz]if s]lGb|t /x]tfklg cem} c;dy{ 5g\ . oL 7"nf zx/pGd'v
ufpFkflnsfx?df kof{j/0fLo u'0f:t/df lu/fj6, clgolGqt eL8, zx/L ul/jL, 5l/Psf j:tLx?,
a]/f]huf/L tyf ckof{Kt ef}lts k"jf{wf/x? h:tf ;d:ofx? b]vf k/]sf 5g\ . o;/L cJojl:yt
zx/Ls/0fn] lgDTofPsf gs/fTds c;/x?n] ubf{ o;sf cfly{s nfe 5fofFdf k/]sf] 5 . s"n u|fx:y{
pTkfbgdf u}/ s[lif If]qn] a9L of]ubfg lbPtfklg g]kfndf cem} klg zx/L s]Gb|x?n] cfly{s
ljsf;df yk phf{ k|bfg u/L zx/L tyf u|fdL0f ul/aL Go"gLs/0f ug'{kg]{ cfjZostf b]lvG5 .
xfn ljsl;t zx/L s]Gb|x?df Plss[t ljsf; of]hgfsf] cEof; z'? ePtf klg b]zdf k|d'v zx/L
s]Gb|sf] xsdf g t cg'df]lbt e"–pkof]usf] of]hgf cl3 a9fOof] g t s'g} 7f]; ef}lts of]hgf
sfof{Gjog k|lqmof g} cuf8L a9fOof] . j8f :t/sf 5l/Psf 6'qm] of]hgfx?n] klg ufpFkflnsfsf]
bL3{sfnLg ljsf; of]hgf tyf ;f]+rnfO{ yk cf]em]ndf kf/]sf] 5 . kl/0ffd :j?k ufpFkflnsfdf
ef}lts k"jf{wf/ ag]sf] cj:yf ePtf klg ;fy{s tyf cy{k"0f{ k|ult eg] Go"g /x]sf] 5 . tyflk, s'g}
klg If]qdf a;f]af; ug]{ dflg;x?nfO{ ;]jf / ;'ljwfx? pknAw u/fpg' /fHosf] k|d'v bfloTj x'G5 .
1
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
ufpFsf] ljleGg efudf a;f]jf; ug]{ ;a} tx / ju{df o:tf ;]jf / ;'ljwfx?sf] kx'FrnfO{ ;xh /
;'ud agfpg Gofof]lrt ljt/0f k|0ffnL ckgfpg' kg]{ x'G5 . pknAw u/fOPsf ;]jf / ;'ljwfx?sf]
clGtd nIo ToxfF a;f]af; ug]{ dflg;x?sf] hLjg:t/df u'0ffTds kl/jt{g Nofpg' x'G5 .
o; k|sf/sf ;d:ofx? o; ufpFkflnsfdf klg oyfjt /x]sf]n] ;f]xL ;Gbe{df PsLs[t ljsf;
of]hgf tyf e"–pkof]u of]hgf tof/ u/L ljsf;nfO{ of]hgfj4, glthfd'vL / k|efjsf/L ug]{
p2]Zon] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd th'{df ug]{ lg0f{o ul/Psf] xf] .
1.2 cf}lrTo / cfjZostf
ljBdfg ;d:ofx?nfO{ ;Daf]wg ug{ :yfgLo txx?n] Plss[t ljsf; of]hgf tof/ ul//x]sf 5g\ .
t/ klg lo of]hgfx?df plrt ef}lts k"jf{wf/ ljsf; vfsf, e"–pkof]u juL{s/0f, ljkb\ Joj:yfkg
tyf kof{j/0fLo k|efj Go"gLs/0fsf pkfox? ;dfj]z ul/Psf] kfOFb}g . o;sf ;fy}cfkm\gf] If]qdf
pknAw ;|f]t / ;fwgx?sf] pkof]u / sfof{Gjog ljlwsf] sdLn] ubf{ clwsf+z of]hgfx? sfof{Gjog
r/0fdf k'Ub}gg\ .
th'{df ul/Psf of]hgfx?n] jt{dfgsf] cfjZostf / eljiosf dfux?nfO{ k"/f u/L :yfgLo txsf]
;Dk"0f{ ljsf;sf kl/k|]IonfO{ ;Daf]wg ug]{ cfzf lnPsf] x'G5 . u|fld0f If]qsf] ;du| ljsf; ug{
ufpFkflnsf If]q;Fu} jl/kl/sf k|efljt If]qx?sf] ljsf; cfjZos x'G5 eg e"–pkof]u of]hgf
ckl/xfo{ x'G5 . oxL sf/0fn] ubf{ e"–pkof]u of]hgf :yfgLo ljsf; of]hgfsf nflu k|f/lDes
dfu{bz{s dflgG5 . ufpFkflnsfaf;Lx?sf] oftfoftsf] ;'ljwfnfO{ yk ;xh agfpg ufpF oftfoft
u'? of]hgf tof/ tyf kl/dfh{g ug{ h?/L 5 . oL b'O{ of]hgfx?nfO{ 6]s]/ ;fdflhs–cfly{s ljsf;,
ef}lts ljsf;, kof{j/0fLo -hnjfo' kl/jt{g ;lxt_ / ljkb\ Joj:yfkg, ;+:yfut ljsf;,
;+;fwgx?sf] ljsf; cflbnfO{ ;d]6]/ ;du| u'?of]hgf agfpg' cfjZos 5 . If]qut ljsf; Ps
csf{sf kl/k'/s / Ps csf{df k|ToIf tyf ck|ToIf ;s/fTds / gs/fTds k|efj kfg]{ ePsf]n] ;a}
If]qx?nfO{ ;d]6]/ ljsf; ubf{ gs/fTds k|efjnfO{ Go"gLs/0f / ;s/fTds k|efjnfO{ cw'lgsLs/0f
ug{ ;xhtf x'g'sf ;fy} ;Gt'lng ljsf; x'g] ePsf]n] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd th'{df h?/L
x'G5 .
g]kfndf PsLs[t ljsf; of]hgf th"{dfsf] yfngL zx/L ljsf; tyf ejg lgdf{0f ljefun] cf=j=
@)&!÷&@ b]lv dWo kxf8L lhNnfx?df kg]{ !) j6f gofF zx/x?sf] ;du| ljsf; ug]{ p2]Zon]
u/]sf] lyof] . kl5 ;f]lx s'/fsf] cg';/0f ub}{ ljleGg gu/kflnsf÷ ufFpkflnsfx?n] o;} cjwf/0ffdf
/xL PsLs[t ljsf; of]hgf lgdf{0f ub}{ cfPsf 5g\ . /fli6«o zx/L gLlt @)^$ n] lglb{i6 u/]sf
nIox? k|fKt ug{, :yfgLo ;/sf/ ;~rfng P]g, @)&$ n] k|bfg u/]sf] clwsf/ tyf lhDd]jf/L k'/f
ug{ Pj+ ufpFkflnsf If]qsf] ;'lgof]lht ljsf; ug{ cTofjZos ePsfn] PsLs[t j:tL ljsf;
sfo{qmd lgdf{0f ug{ pko'Qm b]vL of] of]hgf lgdf{0f ul/Psf] 5 .
1.3 PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd th{'dfsf] p2]Zo
:yfgLo ;/sf/ ;~rfng P]gsf] k|fjwfgadf]lhd ufpFkflnsfsf] cfk\mgf] clwsf/ / lhDd]jf/L
If]qleqsf] ljifodf :yfgLo :t/sf] ;dli6ut / PsLs[t ljsf;sf nflu PsLs[t j:tL ljsf;
sfo{qmd agfpg'kg{] x'G5 . o;} p2]Zon] ufpFkflnsfsf] cfly{s, ;fdflhs, jftfj/0fLo, ef}lts
ljsf; / ;+:yfut ljsf; / k|efjsf/L ljQLo Joj:yfkgsf nflu bL3{sfnLg ;f]rcg';f/ lgwf{/0f
ePsf nIo / p2]Zox¿ k|fKt ug{ cfufdL kG„ jif{sf nflu tof/ ul/Psf] 5 . o; b:tfj]hdf
2
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
lgwf{l/t nIo / p2]Zox¿ xfl;n ug{ l;4fGt, /0fgLlt tyf k|d'v sfo{qmdx¿;d]t klxrfg Pj+
cf};t nufgLsf] k|If]k0f u/LPsf] 5 . o; lj:t[t u'¿of]hgfnfO{ k|To]s jif{ th{'df ul/g]
ufpFkflnsfsf] ;dGjofTds PsLs[t, ;dfj]zL Pj+ ;xeflutfTds of]hgfsf] kyk|bz{ssf ¿kdf
cufl8 a9fpg] p2]Zo /flvPsf] 5 .
o; PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd th'{df ubf{ lgDgfg';f/sf p2]Zox¿ /x]sf 5g\ M
-s_ :yfgLo ;/sf/ ;~rfng P]g, @)&$ sf] bkmf @$ adf]lhd :yfgLo cfjZostf /
k|fyldstfsf cfwf/df s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t ljsf; of]hgf th{'df ug{] .
-v_ ufpFkflnsfsf] ;jf{ËL0f ljsf;sf] nIo lnPsf] o; lj:t[t u'¿of]hgfnfO{ Jojxf/df ptfg{
sfof{Gjog sfo{of]hgf / cg'udg ;"rsx¿;d]t lgwf{/0f u/L tbcg';f/ sfof{Gjog ug{] u/L
vfsf k|:t't ug{] .
-u_ lgwf{l/t nIo / p2]Zox¿ xfl;n ug{, p2]Zo, /0fgLlt / k|d'v sfo{qmdx¿ klxrfg ug{] /
o;/L klxrfg ul/Psf sfo{qmdx¿nfO{ ;xeflutfd"ns k|lqmof cjnDag u/L jflif{s sfo{qmd
tyf ah]6af6 ;Daf]wg ug{] u/L lgb{]lzt k|s[ltsf] -Visionary Plan_ PsLs[t j:tL ljsf;
sfo{qmd tof/ ug{] .
-3_ /fli6«o of]hgf cfof]uaf6 :yfgLo txsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd th{'dfsf ;Gbe{df
tof/ u/]sf] d:of}bf / dGqfnoaf6 tof/ ePsf] j:t'ut ljj/0fsf] 9fFrfnfO{ sfo{:yndf
k/LIf0f ug{] .
-ª_ o; PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd th{'df ubf{ cjnDag ul/Psf k|lqmof / r/0fx¿sf]
l;sfOnfO{ clen]vLs/0f u/L cGo PsLs[t ljsf; of]hgf th{'dfsf nflu k[i7kf]if0f k|fKt ug]{ .
1.4 PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd th'{df k|lqmof
ufpFkflnsfsf] cfly{s, ;fdflhs, ;f+:s[lts, ef}lts, jg, jftfj/0f, ;+:yfut Pj+ ljQLo ljifout
If]q ljsf;sf nflu bL3{sfnLg ;f]rsf ;fy} nIo / p2]Zox¿ k|fKt ug{ ;/f]sf/jfnf ;a}sf]
k|ltlglwTjaf6 ;dfj]zL / ;xeflutfd"ns k|lqmof cjnDag u/L of] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
tof/ ul/Psf] 5 . o; k|of]hgsf nflu ufpFkflnsfn] ufpFkflnsf cWoIfsf] cWoIftfdf ;+:yfut
;+oGq :yfkgf u/L PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd th{'df d"n ;ldlt / k|d'v k|zf;sLo clws[tsf]
g]t[Tjdf k|fljlws ;ldlt / sfo{kflnsfsf ;b:o Pj+ j8f cWoIfsf] ;+of]hsTjdf ljifoIf]qut
;ldltx¿ -cg';"rL ! adf]lhd_ u7g u/L of]hgf th{'df k|lqmof cufl8 a9fOPsf] 5 .
tYofÍ / ;"rgf ;+sngsf nflu j8f ;ldlt tyf sfof{nox¿nfO{ kl/rfng u/L k|f/lDes tYofÍ
Pj+ s]Gb|Lo tYofÍ ljefu, dfgj ljsf; k|ltj]bg / cGo låtLo txsf tYofÍ / ;"rgf ;+sng u/L
ljZn]if0f ul/Psf] 5 . pQm ljZn]if0fnfO{ sfo{zfnfaf6 k'i6Ls/0f u/L kl/:s[t ug{] sfo{;d]t
ul/Psf] 5 . Plss[t zx/L ljsf; of]hgfsf] b"/b[li6, dWosfnLg ;dli6ut nIo / k|d'v p2]Zox¿
tyf /0fgLlt / sfo{qmd If]qdf ;d]t ;/f]sf/jfnf ;+nUg sfo{zfnfaf6 lgwf{/0f ePsf] 5 .
1.5 ;Lldttf
o; PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd th{'dfsf ;Ldfx¿ lgDgadf]lhd /x]sf 5g\ M
3
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
1= ;xeflutfd"ns jflif{s of]hgf th{'df k|0ffnLaf6 sfo{qmd 5gf]6 x'g] Joj:yfnfO{ b[li6ut
u/L d'Vo d'Vo sfo{qmdsf If]qx¿ klxrfgdf dfq s]lGb|t 5, lj:t[t sfo{qmdx¿ ;dfj]z
ul/Psf] 5}g .
2= :yfgLo ;/sf/ ;~rfng P]gcg';f/ ufpFkflnsf If]qdf ;+nUg u}/;/sf/L ;+:yf, ;fd'bflos
;+3–;+:yf / lghL If]qsf sfo{qmdx¿ ufpFkflnsfdf k|:t't eOg;s]sf] cj:yfdf tL
lgsfox¿ ;Da4 ;a} kf6f :ki6tfsf k|:t't x'g g;s]sf] .
3= s]Gb|, lhNnf:t/ tyf j}b]lzs ;|f]taf6 ;~rfng x'g] sfo{qmdsf] k|If]lkt sfo{qmd ah]6,
;DklQ / bfloTj k|fKt eOg;s]sfn] ;fdfGo cfsngsf cfwf/df ufpFkflnsfsf] of]hgfdf
;d]6\g sl7gfO k/]sf] .
4= :yfgLo txsf] k'gM;+/rgfdf o; ufpFkflnsfdf ;dflji6 ufpF ljsf; ;ldltx¿sf] tYofÍ
ljj/0fx¿ pknAw x'g g;Sg' ;fy} lhNnf:t/Lo lgsfox¿;d]t ufpFkflnsfdf :yfgfGt/0f
geO;s]sfn] pknAw ;Lldt tYofÍdf dfq cfwfl/t /x]sf] .
5= tYofÍsf] ;Lldttfn] k|fKt låtLo txsf] tYofÍ, lhNnf txdf ljBdfg / s]Gb|Lo tYofÍ
ljefusf tYofÍx¿ / ;+o'Qm /fi6«;+3sf] g]kfnl:yt lgof]usf ;"rgfx¿;d]tnfO{ cfwf/ dfgL
cWoog k|lqmof cufl8 a9fpg'kg{] cj:yf /x]sf] .
6= rfn" vr{ k|If]k0f oyfy{k/s agfpg sl7g /x]sf] .
7= k|b]z ;/sf/ ev{/}dfq u7g ePsf] / k|fb]lzs P]g sfg'g th{'df tyf k|fb]lzs lhDd]jf/L /
;+3Lo ;/sf/sf ljifoIf]qleqsf sltko sfo{ lhDd]jf/L tLgj6} txdf ;dGjo / ;xfsfo{
jf ljs]G›Ls/0f -k|Tofof]lht jf lgIf]lkt_ ul/g] ljifosf] olsg x'g g;sL o; lj:t[t
u'¿of]hgfsf] sfo{If]qleq ;d]6\g g;lsPsf] .
8= /fli6«o k|fs[lts ;|f]t tyf ljQLo cfof]u u7g x'g g;s]sf] kl/k|]Iodf ;+3Lo / k|fb]lzs
;/sf/af6 k|jflxt x'g] ;dfgLs/0f, ;;t{, ljz]if tyf ;Dk"/s cg'bfg, /fh:j afF8kmfF6sf]
/sdsf] e/kbf]{ / ljZj;gLo k|If]k0f k|fKt eOg;s]sf] / ufpFkflnsfn] p7fpg kfpg] s/ /
u}/s/af6 k|fKt x'g] cfˆgf] cfo;|f]tsf cfwf/ / b/;d]tsf] olsg x'g g;s]sfn] klg lj:t[t
u'¿of]hgfdf nufgL x'g] /sdsf] k|If]k0f ug{ sl7gfO dx;'; ePsf] .
9= ljsf; ;fem]bf/, cGt/fli6{«o, /fli6{«o u}/;/sf/L ;+:yf tyf lghL Pj+ ;xsf/L If]qaf6 k|fKt
x'g] /sdsf] klg oyfy{ nufgL k|If]k0f ug{ g;lsPsf] .
yk 6]jf k'¥ofPsf] 5 ;fy} jfik (Steam) O{lGhgsf] cfljisf/ tyf oftfoftsf dfWodx?sf] ljsf;
x'g'n] ;Dk"0f{ zx/L :j?k g} kl/jt{g u/]sf] 5 . o;/L Psflt/ k]zfsf] kl/j{tg tyf csf]{lt/
oftfoftsf dfWodx?sf] ljsf;n] zx/sf] If]qkmn tyf :j?kdf kl/jt{g cfPsf] lyof], h'g qmd
xfn;Dd klg hf/L 5 . ljB't tyf /]nj]sf] ljsf; kZrft\ oftfoft tyf ljB't k|0ffnLsf] of]hgf
jgfpg] qmd j[l4 ePsf] lyof] .
1.6.1.1 cf}Bf]lus qmflGtsf zx/x?
a]nfotaf6 ;'? ePsf] cf}Bf]lus qmflGt k'/} o"/f]k x'Fb} cd]l/sf;Dd k'Uof] h;n] ubf{ hg;+Vof tyf
zx/Ls/0fdf j[l4 x'g k'Uof] . ;g\ !^(% df cg'dflgt %% nfv hg;+Vof /x]sf] a]nfotdf ;g\
!*)! sf] klxnf] hgu0fgfdf (# nfv k'u]sf] lyof] . h'g !*$! ;Dd cfOk'Ubf ! s/f]8 %( nfv
k'u]sf] lyof] . o;n] s]an $) jif{df ^)Ü hg;+Vof j[l4 ePsf] b]vfpFb5 . ;g\ !&&! b]lv !*#!
;Dd DofGr]:6/ ;x/sf] dfq hg;+Vof ^ u'0ffn] j[l4 ePsf] lyof] . To;}ul/ a|f8kmf]8{ zx/sf] ;g\
!*!! b]lv !*%! ;Dd k|To]s jif{ %) Ü sf b/n] hg;+Vof j[l4 ePsf]df s]jn %)Üsf] dfq ToxL
hGd ePsf] lyof] . of] j[l4sf] k|d'v sf/0f g} cf}Bf]lus qmflGt lyof] .
cf}Bf]lus qmflGtsf zx/x? 3gf cfjf;Lo PsfOn] el/Psf / clwsf+z c:j:y x'Gy] . cfjf;sf] dfu
lg/Gt/ j[l4 eO/x]sf] x'GYof] eg] dfu k'/f ug{ g;Sgfn] zx/x? eL8 / sf]nfxno'Qm x'Gy] . pko'Qm
;8sdfu{, gfnLx? tyf vfg]kfgLsf] cfk"lt{sf] sdLn] pQm zx/x?df bogLo jftfj/0f x'GYof] .
Psflt/ v:sbf] hg:jf:Yo / ul/a hLjg z}nLn] pTkGg ePsf] hghLjg dflysf] uDeL/ vt/f /
csf{lt/ Jofkf/Lx¿ / lan\8/ hf] k};f / gfkmf sdfpFg a9L lrlGtt lyP, ltgn] agfPsf 3/x¿df
cfwf/e"t dgf]/~hgsf ;fwg tyf v'Nnf If]qx? nueu z"Go lyP .
eL8o'Qm / sf]nfxnk"0f{ zx/L jftfj/0fn] dflg;x?nfO{ jf:t'snf / cfbz{ ;d' bfox¿sf] ;fdflhs
b[li6af6 cfbz{ zx/sf] vf]hLdf n}hfG5 . Pshgf k/f]ksf/L JolQm /f]a6{ cf]oG;sf] g]t[Tjdf gofF
>[hgfsf] ;'?jft eof] h;n] *)) b]lv !@)) hgf c6\g] ;fgf] zx/sf] ljsf; u/] . kl5 ;g\
!*$)df ;fj{hlgs :jf:Yo / cfjf; ;DaGwL P]g la|6]gdf nfu" eof], hf] :j:y hLjgsf] nflu
sfg"gL k[i7e"ld / lgb]{lzt hLjgsf] dfgs lgwf{l/t ePsf] lyof] . o;sf] k|efj Oa]g]h/ xf]jf8{sf]
uf8{g l;6L cfGbf]ngdf b]vf kof]{ . pxfFn] ;"Gb/ tyf PsLs[t a:tL agfpg of]hgf agfO{ -^)))
Ps8 hldgdf #@))) JolQmx?_ zx/L tyf u|fdL0f ;'ljwfx?sf] Joj:yf u/]sf lyP . k|foM låtLo
ljZjo'4 kl5 oL zx/x¿ a]nfotdf gofF zx/x¿ lgdf{0fdf km/s k|efj >[h{gf ug{ ;kmn lyP .
O{a]g]h/ xf]jf8{n] cfˆgf k':ts æ;fdflhs ;'wf/sf] nflu Pp6f zfGt kyæ df au}rfsf] zx/ af/]sf]
lj:t[t cjwf/0ff k|:tfj u/], hxfF pgn] au}rf zx/sf] lgdf{0f s;/L ug]{ eg]/ j0f{g u/]sf 5g\ .
xf]jf8{sf] ljrf/x¿ k|of]u u/]/ a]nfotdf lgld{t b'O{ au}+rfzx/x¿ n]r]yjy{ uf8]{g l;6L / j]lNeg
lyP . o;sf] k|efj ;+o'Qm /fHo cd]l/sfdf klg k/]sf] lyof] . /]l;8]lG;on kfs{M Go" /f]r]n, Go"os{;÷
j"8af]g{ Maf]:6g÷ Go"kf]6{ Go"h ÷jlh{lgofh\ lxn6g len]h, Pittsburgh's Chatham Village au}rf
l;6L, Go"of]s{÷Sunnyside, SjLG;; h}S;g xfO6\;, SjLG;; kmf]6{ uf8{g cflb pNn]vlgo
pbfx/0fx¿ lyP .
1.6.1.2 cf}Bf]lus qmflGt kl5sf zx/x?
cf}Bf]lus qmflGt kZrft\ u|fdL0f e]uaf6 zx/L If]q tkm{ a;fO{;/fOsf] qmd lg/Gt/ a9\of] .
cf}Bf]lus/0f tyf a;fO{;/fO{n] hg;+Vof j[l4 tyf cf}Bf]lusLs/0fnfO{ Psbd} k|f]T;fxg lbof] . ;g\
!*)) sf] ;'?jft ;Dd @)Ü hg;+Vof j]nfotsf] !),))) jf al9 hg;+Vof ePsf zx/x?df
5
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
s]lGb|t lyof] . To;sf] ! ztfAbL kl5 ToxfFsf] tLg rf}yfO{ hg;+Vof zx/df s]lGb|t jf sfo{/t lyP .
o:t} lsl;dn] cd]l/sf, hfkfg nufot o"/f]k / aflx/L ljZjsf] hg;+Vof j[l4 e}/x]sf] lyof] . oL
ljsl;t b]zx?df ;g\ !*%) sf] cGTo;Dd %)Ü hg;+Vof zx/df a;f]jf; ug{ yfln;s]sf lyP .
c;dfg ?kdf eP klg cf}Bf]lus qmflGtsf] c;/ ;+;f/ e/L g} b]lvg yfln;s]sf] lyof] / zx/Ls/0f
lj:tf/} j[l4 x'Fb} lyof] .
cf}Bf]lusLs/0fsf s]lx ;s/fTds kIfx? klg lyP, o;n] zx/Ls/0fdf j[l4 u/fof] / dflg;x?nfO{
cfjZos ;'ljwfx? lbnfof] . To; ;dosf] zx/x? kmf]x/L Pj+ cfjZos ;]jf tyf ;'ljwfaf6 jl~rt
ePtfklg dflg;x?sf] ;kmf tyf :jR5 zx/ k|ltsf] ltj| rfxgfn] ubf{ kl5 uP/ a:g of]Uo
zx/x?sf] ljsf; ePsf lyP . Oa]g]h/ xf]jf8{sf] uf8{g l;6L o;}sf] k|ltkmn lyof] . To; ;do
dflg;x? /fd|f] cfjf;Lo jftfj/0fsf] vf]hLdf ef}tfl/g yfln;s]sf lyP / zx/sf] s]Gb|| b]lv 6fl9g
yfn], kmn:j?k s]Gb|x? x|f; x'g k'u] . bf];|f] ljZj o'4n] Wj:t ePsf zx/x? ;g\ !(%) sf] cGTo
b]lv tLj| ?kn] k'gMlg{df{0f Pj+ k'gMl:yflkt x'g yfln;s]sf lyP . oftfoftsf ;fwgx?df e}/x]sf]
cfw'lgsLs/0f, xjfOhxfhsf] cfljisf/, /]nj]sf] ljsf; cflb pRr k|ljlwsf] ljsf;n] ubf{ zx/x?
a:gnfO{ cfsif{s x'Fb} uP . Oa]g]h/ xf]jf8{sf] uf8{g l;6L kZrft\ cfw'lgs zx/L of]hgfsf] klg
lj:tf/} cfjZostf dx;'; xF'b} uof] .
zx/L of]hgfsf] cfjZstf dx;'; eP kZrft\ zx/L of]hgfdf z}lIfs kf7\oqmd klg ;'? x'g yfNof] .
;g\ !()( df zx/L of]hgf ;DaGwL] klxnf] z}lIfs kf7\oqmd OËNof08sf] lne/k'n ljZjljBfnodf
z'? eof] eg] ;+o'Qm /fHo cd]l/sfsf] xfj{8{ ljZjljBfnodf ;g\ !(@$ df zx/L of]hgf ljifodf
klxnf] kN6 sfo{qmd :yfkgf eof] . låtLo ljZjo'4sf] z'?jft;Dd zx/sf] Joj:yfkg g} k|fylds
lrGtfsf] ljifo lyof] . v'nf If]q / dgf]/~hg :ynsf] cfjZostf pRr :t/df dx;'; ePsf] lyof] .
pGgfO;f} ztflAbsf] kl5Nnf] efudf lt/ cfOk'Ubf;Dd dgf]/~hgsf] p2]Zosf] nflu tof/ ul/Psf]
:yfgx? / kl5 ljsf; ug{ /flvg] dgf]/~hg If]qx¿sf] cfjZostf zx/L of]hgfsf] dfgs efusf]
?kdf dx;'; e};s]sf] lyof] . cfls{6]S6\; sNj6{ j}S; / k|m]8l/s n cf]Ndf]:6]n] ;g\ !*%)df
kl/sNkgf ul/Psf] Go"os{sf] s]G›Lo kfs{sf] l8hfOg u/]sf lyP . :jR5 ;f; km]g{ d2t ug]{, Jo:t
zx/aLrdf ;'Gb/ xl/ofnL / v'nf 7fpFsf] If]q pknAw u/fpg] cflb sf/0fn] of] rfF8} cGo
zx/x?sf] nflu klg df]8]n aGof] .
o;/L zx/L of]hgfsf] If]qdf ljleGg k|of]u clg sfo{x? ePsf 5g\ . låtLo ljZjo'4 kl5 zx/sf]
k'gMlg{df{0fdf al9 hf]8 lbOof] eg] To; kl5 ;x/sf] k'g?Tyfg tyf k'ghL{jgdf . Pl;og If]qdf,
rfOgfn] låtLo ljZjo'4 kZrft\ k'8f]ªsf] gofF If]qdf cfjf;, Jofkfl/s If]q tyf pBf]u ;lxtsf]
of]hgfj4 zx/sf] ljsf; u¥of] . o;/L, of] /fd|f];Fu a'‰g ;lsG5 ls cf}Bf]lusLs/0f, zx/L of]hgf
tyf ljsf;sf] lglDt qmlGt lyof] . jt{dfg kl/k|]Iodf of]hgfj4 zx/Ls/0f tyf zx/L ljsf;sf]
;jfn s]Gb|Lo dxTjdf /x]sf] 5 .
cfhsf] lbgdf a;fO{;/fO tyf zx/L If]qsf] hg;+Vof jl4 ;d:ofsf] ¿kdf lnO{b}g a? To;nfO{
cj;/sf] ?kdf lnP/ dflg;x¿sf] p2]Zo cg'?k zx/ Joj:yfkg ug]{ u/L of]hgf agfOG5 . t;y{
zx/L of]hgf o:tf] dfWod xf] h;n] zx/x? hg;+Vof j[l4sf] plrt Joj:yfkg ub}{ cj;/x?n] k"0f{
zx/nfO{ ;'/lIft Pj+ a:g nfos agfpF5 .
6
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
1.6.1.3 ;dsfnLg zx/x¿
;g\ !(^) sf] cGTo lt/ / !(&) sf] z'?jft lt/ cfw'lgsLs/0fn] >[lht cJojl:yt jftfj/0f tyf
7"nf ;+/rgfx?n] ubf{ zx/df ck/fwsf] dfqfdf j[l4 x'g'sf ;fy} w]/} ;fdflhs ;d:ofx? b]vf kg{
yfn] . cfw'lgs of]hgfsf] ktg ;g\ !(&) sf] z'? b]lv g} x'g yfln;s]sf] lyof] hltj]nf ;:tf /
cUnf ejgx?sf] lgdf{0f qmd /f]lsg yfn]sf] lyof] . tt\ kZrft\ tL w]/} 3/x? eTsfpg z'? ul/of] /
To;nfO{ cGo cfjf;Lo OsfO{x?n] k|lt:yfkg ug{ yflnof] . s'g} klg ;fdflhs lj;ËltnfO{ Ps}
k6s cGTo ug{ g;lsg] xF'bf cfhsf] lbgdf JolQmsf] rl/q tyf ljljwtf;lxt cfly{s ljsf;sf]
kf6f]nfO{ a9L dxTj lbg yflnPsf] 5 . h;nfO{ xfdL cfhsf] lbgdf pQ/cfw'lgs o'u klg eGg]
u/sf 5f} .
;dsfnLg of]hgfsf] cEof;n] ;dtfd"ns ;dfhsf] ;[hgf ug{ / Gofodf cfwfl/t zx/sf] ljsf;
ug{ kxn ub{5 . k|f/lDes zx/x? h;df lj;fn cfly{s c;dfgtfx? lyP, To;sf] ljkl/t
;dsfnLg zx/x? cfk\mgf hgtfnfO{ a:g of]Uo jftfj/0f lbnfpg a9L k|oTgzLn x'G5g\ .
;dsfnLg zx/x?sf] cfwf/e"t ;jfnx? lgDgfg';f/ /x]sf 5g\ .
bLuf]kg
;dfj]lztf / Gofo
cfly{s cj;/x?
jftfj/0f d}qL
zx/L ;'zf;g
dgf]/~hgsf ;'ljwfx? tyf v'Nnf If]qx?
kof{Kt zx/L k"jf{wf/x? cflb .
o:t} xfn cfP/ 5l/tf] zx/ (Smart City), ;"rgf k|ljlw zx/, Metro zx/, xl/t zx/ cflb cg]s
cEof;x? e}/x]sf 5g\ . utjif{, ef/t ;/sf/n] !)) j6f Metro zx/lgdf{0f ug]{ 3f]if0ff u/]sf] lyof]
eg] g]kfn ;/sf/sf] )&@÷&# sf] ah]6 efif0fn] # j6f Smart zx/ / # j6f xl/t zx/ lgdf{0f ug]{
3f]if0ff u/]sf] lyof] . OG6/g]6 tyf ;+rf/ dfWodsf] ljsf;n] ubf{ dflg;x?sf] cfjthfjtdf nfUg]
;dodf w]/} sdL cfPsf] 5 eg] cfw'lgs oftfoftsf ;fwgx?n] ubf{ dflg;sf] cfjfudgdf j[l4
ePsf] 5 . o;sf ;fy} ljBdfg kl/k|]Iodf snf, ;+:s[lt, ;+/If0f tyf ;Da4{g klg of]hgfsf] d'Vo
lx:;f x'g k'u]sf] 5 . o;/L ;dsfnLg ;x/x?n] ljsf;sf ax'cfoflds kIfx?nfO{ ;d]6]/ a:g of]Uo
/ d"t{ ;x/sf] ;[hgf ub}{ uPsf 5g\ h'g xfnsf] efiffdf pQ/cfw'lgstf tkm{ pGd'v ePsf] a'lemG5
.
1.6.2 /fli6«o :t/df of]hgfsf] cEof;
g]kfnn] ;g\ !($$ b]lv a:tL ljsf;sf] k|of; u/]sf] lyof] h; cGtu{t xg'dfg gu/sf af9L
kLl8t hgtfnfO{ k'gjf{; ug{ of]hgfa4 ?kdf /fhlj/fhnfO{ ljsf; ul/of] . ;g\ !(%^ df klxnf]
/fli6«o cfjlws of]hgf -cfly{s ljsf; of]hgf_ lgdf{0f ul/ cfjlws ?kdf nfu" ul/of] eg] xfn
To;sf] lg/Gt/tf :j?k !$ cf}+ of]hgf sfof{Gjogdf 5 . !(^) sf] bzs b]lvg} kxf8L tyf lxdfnL
If]qsf w]/} dflg;x¿ -ljz]ifu/L k|fs[lts k|sf]kaf6 lj:yflkt, /fli6«o lgs'~r If]qaf6 lj:yflkt
cflb_ t/fO{sf d}bfgx?df k'g:yf{lkt ul/of]. ;g\ !(^( df ag]sf] sf7df8f}+ pkTosfsf] ef}lts
ljsf; of]hgf zx/L of]hgfsf] If]qdf Ps sf]if]9'Ëf lyof] . To; kl5 sf7df8f} pkTosf s]lGb|t w]/}
7
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
ljsf; of]hgf tof/ kfl/P t/ ;+:yfut, sfg"gL Joj:yf / ljQLo ;|f]tx¿sf] sdLsf sf/0fn]
slxNo} klg sfof{Gjog ul/Pg . &) sf] bzsdf If]qLo ljsf; cjwf/0ff NofOof] / g]kfnnfO{ ;'?df
rf/ ljsf; If]qx?df ljeflht ul/of] h'g kl5 uP/ kfFr ljsf; If]qsf ?kdf /x] / of] cjwf/0ff
s]lx xb;Dd sfof{Gjog klg ul/of] . *) sf] bzssf] cGTo lt/ cfOk'Ubf k|d'v zx/L If]qx?sf]
;+/rgfTds of]hgfx? lgdf{0f ul/of] eg] () sf] bzsdf k'Ubf gu/kflnsfx?df PsLs[t sfo{of]hgf
lgs}g} nf]slk|o eP . o; lsl;dsf] of]hgf lgdf{0f qmd :yfgLo :jfoQ zf;g P]g nfu" geP;Dd
hf/L /x] eg] !((( df :yfgLo :jfoQ zf;g P]g nfu" eP kZrft\ :yfgLo lgsfox?n] cfjlws
of]hgf lgdf{0f ug{ z'?jft u/] . cfjlws of]hgfn] lgoldt x'g] u/]sf cfly{s, ;fdflhs ljsf;
sfo{nfO{ dfq k|fyldstfdf /fVgfn] d'Vo zx/L s]Gb|x?df o;n] ef}lts ljsf; tyf e" –pkof]unfO{
lgb]{lzt ug{ ;s]g . o;sf] k|ToIf c;/ zx/sf] :j?kdf kg{ uof] / cJojl:yt zx/Ls/0fn] k|>o
kfof] . Psflt/ PsLs[t sfo{of]hgf (IAP) / ;+/rgfTds of]hgf (Structure Plan) h;n] s]jn
ljsf;sf ef}lts kIfnfO{ dfq lgb]{lzt uof]{ eg] csf]{lt/ cfjlws of]hgf (Periodic Plan), h;n]
ef}lts ljsf;sf] kIfnfO{ w]/} dxTj lbPg . o;/L s'g}–s'g} zx/n] k"jf{wf/ ljsf;df /fd|f] sfo{x?
ug{ ;kmn eP eg] :jf:Yo, lzIff nufPt cGo If]]qdf k5fl8 g} /x] . ljutsf of]hgf cEof;x?df
zx/L ul/jL, c;dfgtf, ;fdflhs jlx:s/0f, jftfj/0f ;+/If0f, gu/sf] Ifdtf ljsf; cflb w]/}
;jfnx?nfO{ dxTj lbOPg .
oL ;a} s'/fnfO{ Wofgdf /fvL g]kfn ;/sf/n] /fli6«o zx/L gLlt @)^$ nfu" u/L sfof{Gjog u/] sf]
5 . o;n] ;fgf tyf demf}nf zx/x?df nufgL s]lGb|t ug'{kg]{ s'/fdf hf]8 lbPsf] 5 eg] 7"nf
zx/x?sf] If]qLo :t/df ljsf; ug'{kg]{ cjwf/0ff cufl8 ;f/]sf] 5 . o;} cjwf/0ff cg';f/ /fhwfgL
tyf 7"nf zx/L s]Gb|x?df a9\bf] cfGtl/s a;fO{ ;/fO{ /f]Sg dWokxf8L nf]sdfu{df !) j6f gofF
zx/sf] ljsf; ul/b} 5 . o;sf ;fy} ljBdfg zx/L If]qx?df ef}lts k"jf{wf/ tyf cfly{s
cj;/x?sf] j[l4 ub}{ dflg;x? cfsif{0f ug{ ;/sf/n] nufgL a9fPsf] 5 .
1.6.2.1 sf7df8f}+ pkTosfdf zx/L of]hgfsf k|of;x?
;g\ !(^( df sf7df8f} pkTosfsf] ef}lts ljsf; of]hgf lgdf{0f ePsf] lyof] t/ /fhgLlts
k|ltj4tfsf] sdLn] Tof] nfu" x'g ;s]g . ;g\ !(** df sf7df8f}+ gu/ ljsf; ;ldltsf] u7g
kZrft\ ljleGg r/0fdf of]hgfx? lgdf{0f ePsf 5g\ . sf7df8f}+ tyf cGo zx/L If]qdf hUuf
ljsf; sfo{qmd nfu" u/L Jojl:yt a:tL ljsf; ug]{ o;sf] k|d'v p2]Zo lyof] . ;8s lj:tf/ ug'{,
hUuf PsLs/0f cfof]hgf nfu" ug'{ tyf sf7df8f}+ pkTosdf lgdf{0f dfkb08 nfu" ug{ klg o;}sf]
xft lyof] . kl5 o;nfO{ sf7df8f}+ pkTosf ljsf; k|lws/0fsf] ?kdf ;+/rgfTds kl/jt{g ul/of] .
sf7df8f}+ pkTosf ljsf; ;ldlt tyf k|flws/0fsf] u7g eP kZrft\ ljz]if ul/ hUuf PsLs/0f
cfof]hgfx? a9L nfu" eO/x]sf 5g\ . xfn;Dd sf7df8f}+ pkTosf leq !@ j6f hUuf PsLs/0f
cfof]hgf ;DkGg eO;s]sf] / !! j6f sfof{Gjogsf] ljleGg r/0fdf /x]sf 5g\ . @ j6f ;fO6 P08
;le{;]h of]hgf sfof{Gjog eO{ ;s]sf] 5 eg] #%) ls=dL= eGbf a9L ;8sx? lgb]{lzt hUuf ljsf;
(GLD) dfkm{t\ rf}8f e};s]sf] 5 . ;g\ !(() sf] /fhgLlts kl/jt{g kl5 ;+o'Qm /fi6«;+3Lo ljsf;
sfo{qmd dfkm{t\ xf]Nqmf] kmS;n] sf7df8f}+ pkTosfsf] zx/L ljsf; of]hgf tyf sfo{qmdsf] d:of}bf
tof/ kf/] . pSt sfo{qmd dfkm{t\ of]hgfj4 k"jf{wf/sf] ljsf;åf/f zx/sf] j[l4 lgoGq0f ug]{ ck]Iff
ul/Psf] lyof] . o;n] zx/sf] ;Ldfgf lgb]{lzt ug]{ tyf zx/L 3gTj j[l4 ug]{ gLltx? k|:tfj u/]sf]
lyof] eg] k"jf{wf/sf] cfjZostf tyf To;sf] lbzf af/] j[xt\ cWoog u/]sf] kfOG5 .
8
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
1.6.2.2 sf7df08f}+ pkTosf aflx/sf] of]hgfsf k|of;x?
!((! sf] hgu0fgf cg';f/ kf]v/f g]kfnsf] rf}yf] 7"nf] zx/ / xfn bf];|f] 7"nf] j[l¢b/ -&=$%_ ePsf]
zx/ xf] . kf]v/fdf zx/L ljsf;sf] k|of; g]kfn PsLs/0f x'g' eGbf klxn] b]lv ePsf] kfOG5 .
lrKn]9'Ëf hUuf PsLs/0f of]hgf pkTosf aflx/sf] klxnf] hUuf PsLs/0f of]hgf xf] . sf7df08f}+ /
ef/tsf ljleGg zx/x?df k[YjL /fhdfu{ -!((!_ / l;¢fy{ /fhdfu{ -!(^(_ ag]kl5 kf]v/f jf;Lsf]
kx'Fr a9]sf] kfOG5 . o;n] kf]v/fsf] zx/L ljsf;df tLa| j[l¢ ePsf]] kfOG5 . o;}ul/ xg'dfg
gu/sf af9L kLl8tnfO{ k'gjf{; u/fpg ;g\ !(#* df /fhlj/fh zx/sf] of]hgfj4 tj/n] ljsf;
ul/of] . tr\ kZrft\ ef/t;Fu ;Ldfgf hf]l8Psf k|d'v gfsf If]qx?df hËn km8fgL u/]/ /fli6«o
k'gjf{; sDkgL dfkm{t\ ljleGg zx/x?sf] ljsf; ul/of] . ljutdf ljleGg tl/sf tyf k4lt
ckgfP/ zx/L of]hgfsf] yfngL ePsf] lyof] .
1.6.3 xfnsf] of]hgf k|j[lQ
g]kfndf ljutdf ljleGg of]hgfsf k4ltx?sf] k|of]u ul/of] . ljz]if u/L ;d:ofx?sf] ;dfwfg ug{
ljleGg kl/of]hgfx?sf] Kofs]h lgdf{0f ul/of] h;nfO{ d"ne"t ?kdf ;d:of ;Da4 of]hgf elgb}
cfPsf] 5 . g]kfndf ljleGg r/0fdf ljutsf bzsx?df lgDg of]hgfx? lgdf{0f ePsf 5g\
u'? of]hgf
/0fgLlts of]hgf
PsLs[t sfo{of]hgf
ef}lts ljsf; of]hgf
cfjlws of]hgf
e"–pkof]u of]hgf tyf ejg lgdf{0f dfkb08
o; dWo] cfjlws of]hgf w]/} gu/kflnsf tyf lhNnfx?n] lgdf{0f u/L nfu" klg u/] . ;fy} gu/
tyf lhNnf :t/df oftfoft u'?of]hgfx? agL /x]sf 5g\ . oL ;a} of]hgfsf] Ps dfq p2]Zo eg]sf]
zx/L ljsf; tyf If]qLo ljsf;df ;Gt'ng sfod ug'{ xf] . g]kfndf ePsf of]hgfqmdx?nfO{
qmda4 ?kdf tnsf] tflnsfdf pNn]v ul/Psf] 5 .
;doqmd g]kfndf zx/L of]hgfsf ljsf;qmdx?
!(#* /fhlj/fhdf klxnf] of]hgfa¢ k|zf;lgs zx/sf] lgdf{0f
!(%^ /fli6«o :t/df cfjlwsf of]hgfsf] cf/De -k~rjifL{o of]hgf_
sf7df08f}+ ;f}Gbo{s/0f sfo{qmd M a]nfotL dxf/fgLsf] sf7df08f}+ e|d0fsf] a]nf
!(^@ ;+o'Qm /fi6«;+3sf] k|fljlws ;xof]udf sf7df08f}+sf] ;'Gb/tf j[l4 ug{sf nflu
tof/ kfl/Psf] of]hgf
!(^# gu/ ljsf; ;ldlt P]g, !(^#
t];|f] /fli6«o of]]hgf -!(^%–&)_ h;n] g]kfnnfO{ tLg hnfwf/ If]q -sf]zL, u08sL
!(^%
/ s0ff{nL_ df ljefhg u¥of]
!(^( sf7df08f}+ pkTosfsf] ef}lts ljsf; of]hgf -;+o'Qm /fi6«;+3sf] k|fljlws ;xof]u
9
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
11
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
12
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
16
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
तास्िका 1 : ufpFkflnsfको वडागत स्ववरण
If]qkmn
j8f g+= ;dfj]z uflj; 3/w'/L hg;+Vof dlxnf k'?if 3gTj
-ju{ ls=dL=_
१ tLvft/ -!-$_ ५३१ ३०८७ १५४५ १५४२ १८.६२ १६५.७९
२ tLvft/ -%-(_ ६१६ ४०४८ १९७३ २०७२ १३.७७ २९३.९७
३ jf;'b]jL -!-(_ ७२३ ४५४० २२६१ २२७९ १३.९१ ३२६.३८
४ b'u{fdf08f} -!-(_ ९०५ ५३०९ २६५४ २६५५ २८.२५ १८७.९३
५ /fgfufpF -!-(_ ६३५ ४००५ २०१७ १९८८ १४.०७ २८४.६५
६ e"ld/fhdf08f} -!,@,*,(_ ५१३ ३०५२ १५२६ १५२६ ३०.७३ ९९.३२
७ e"ld/fhdf08f} -#-&_ ४५५ २५९० १३०२ १२८८ ७.६५ ३३८.५६
hDdf ४३७८ २६६२२ १३२७८ १३३५० १२७
17
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
2.5 e'–pkof]u
o; ufpFkflnsfsf] sl/j #)=## k|ltzt e'–efu v]tLkftLn] cf]u6]sf] 5 . To;}u/L %^=%$ k|ltzt
e'–efu h+un If]qn] cf]u6]sf] 5 .
तास्िका 2: भू-उपयोग अवबिा
e'-efu -au{
e' pkof]u e'-efu -k|ltzt_
ls= ld=_
v]ltof]Uo hldg ३८.५३ ३०.३३%
afFemf] hldg ०.०२ ०.०१%
emf8L, jg:ktL १२.५१ ९.८५%
h+un ७१.८१ ५६.५४%
3fF;] hldg १.७२ १.३५%
vf]nf, gbL, ०.८५ ०.६७%
tfn÷tnfp
au/ १.५७ १.२४%
hDdf १२७.०१ १००.००%
19
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
20
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
of]hgf s'nf]sf]
qm= j8f >f]tsf]
of]hgfsf] gfd sf] nDafO{ ;]jf lbg]
;= g+ gfd
k|sf/ -ls=dL_
१ १ efj/vf]nf emfl8v]t u|faLl6 २ efj/vf]nf nf]ln
bn\n, rl/sf]6,
jfzsf]6
२ lemufj:tL l;rfO{ of]hgf u|faLl6 ८ b]psf8f, 5fpsf]6,
३ e]/L3f6
sfk8Lufp, d6]gf
of]hgf s'nf]sf]
qm= j8f >f]tsf]
of]hgfsf] gfd sf] nDafO{ ;]jf lbg]
;= g+ gfd
k|sf/ -ls=dL_
९ ६ lsd'vf]nf l;rfO{ of]hgf u|faLl6 ७ lsd'vf]nf १ ५ la3fdf
gf}t8L, jnfo/ufp,
१० bf]ufp sf]l6ufp l;rfO{ s'nf] u|faLl6 ६ bf]ufp
lji6ufp, sfl6ufp
jnfo/ufp,
११ ;n]gLufp l;rfO{ of]hgf u|faLl6 ५ ;n]gLufp lji6ufp, sfl6ufp,
hf]uLdf]8, rf}8
७
5'g] cgf/L vf]nf l;rfO{
१२ s'nf]
u|faLl6 १.५ ;n]gLufp dxtufp
sfltufp, gf}t8L,
gef/L, s}gjf8f,
sdf/} d'gL ;}g l;rfO{
१३ of]hgf
u|faLl6 ५ ;n]gLufp let6L, v0f]tufp,
l;dfnOsf,
;]tn\jf8, hf]lud8
22
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
qm j8f
lalQo ;+:yfsf] gfd 7]ugf k'Flh ? Nfvdf ;b:o ;+Vof
; g+
!) lqmol6e dfOqmf]kmfOgfG; laTo vf]nf
!! Ogf]dl6d art tyf C0f ;xsf/L ;+:yf ln= /fgfufpF #) $))
%
!@ b'uf{ dlxnf art tyf C0f ;xsf/L ;+:yf ln /fgfufpF #))
>L gjlaxfgL art tyf C0f ;xsf/L ;+:yf
!# e"ld/fhdf08f} !)) ^))
ln=
^ >L ;[hglzn dlxnf ax'p2]ZoLo ;xsf/L
!$ e"ld/fhdf08f} !) @%)
;+:yf
!% l;tf/fd s[lif ;xsf/L ;+:yf ln= e"ld/fhdf08f} !) ^)
23
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
hfthftL
३५००
३०००
२५००
a|fXd0f
If]qL
२०००
sfdL ÷;fls
bdfO{
१ ५०० du/
dfemL
१ ००० afbL
५००
०
jf8{ g+=! jf8{ g+=@ jf8{ g+=# jf8{ g+=$ jf8{ g+=% jf8{ g+=^ jf8{ g+=&
2.8.2 efiff
o; ufpFkflnsfdf j;f]jf; ug]{ hg;+VofnfO{ efiffsf cfwf/df ljZn]if0f ubf{ !))Ü hg;+Vofn]
8f]6]nL efiff af]Ng] u/]sf] kfOof] . o; afx]s o; ufpFkflnsfdf g]kfnL efiff klg af]Ng] ul/Psf] 5 .
2.8.3 ;fIf/tf / z}lIfs cj:Yff
@)^* sf] hgu0fgf cg';f/ ufpFkflnsfsf] ;fIf/tf b/ g]kfnsf] eGbf sd /x]sf] b]lvG5 . ;fIf/tf
b/ sd x'g' o; ufpFkflnsfsf] gs/fTds kIf xf] . t;y{ o;tk{m ufpFkflnsfsf] Wofg s]lGb|t x'g'
h?/L b]lvG5 .
तास्िका 3: शैस्िक अवबिा
24
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
तास्िका 5: ;fIf/tf cj:Yff
;fIf/tf cj:Yff
९०.
८०.
७०.
६०.
१ ०.
०.
१ २ ३ ४ ५ ६ ७
jf8{ g+=
25
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
o; ufpFkflnsfdf /x]sf ljBfnox?sf] laa/0fM
jf8{ qm=;+= ljBfnosf] gfd tx laBfyL{ ;+Vof
१ >L d'x'Gofndf08f} cfwf/e't ljBfno jfnljsf; s]Gb| १७९
२ j:gf ;fd'bflos jfnljsf; s]Gb| jfnljsf; s]Gb| २०
३ >L 8'd|fsf]6 cfwf/e't ljBfno jfnljsf; s]Gb| ४०
४ >L dxfb]j cfwf/e't ljBfno jfnljsf; s]Gb| ३४
१ ५ >L /fd]Zj/ cfwf/e't ljBfno jfnljsf; s]Gb| २०
६ >L d'x'Gofndf08f} cfwf/e't ljBfno cfwf/e't ljBfno ४३०
७ >L 8'd|fsf]6 cfwf/e't ljBfno cfwf/e't ljBfno १७३
८ >L dxfb]j cfwf/e't ljBfno cfwf/e't ljBfno २३०
९ >L /fd]Zj/ cfwf/e't ljBfno cfwf/e't ljBfno १३३
१० >L s'yfsf]6 cfwf/e't ljBfno jfnljsf; s]Gb| १८
११ >L lzjzlQm cfwf/e't ljBfno jfnljsf; s]Gb| २६
१२ >L e}/j cfwf/e't ljBfno jfnljsf; s]Gb| २४
१३ >L OGb| dfWoflds ljBfno jfnljsf; s]Gb| २४
१४ >L hgtf cfwf/e't ljBfno df}8f, 8f]6L jfnljsf; s]Gb| ३५
१५ >L g¥ofn cfwf/e't ljBfno, gf/LbfË jfnljsf; s]Gb| ७४
२
१६ >L s'yfsf]6 cfwf/e't ljBfno cfwf/e't ljBfno ८८
१७ >L lzjzlQm cfwf/e't ljBfno cfwf/e't ljBfno ६६
१८ >L e}/j cfwf/e't ljBfno cfwf/e't ljBfno १८४
१९ hgtf cfwf/e"t ljBfno, df}8f cfwf/e't ljBfno १०२
२० g¥ofn cfwf/e't ljBfno, gf/LbfË cfwf/e't ljBfno ११०
२१ >L OGb| pRr dfWoflds ljBfno dfWoflds ljBfno ४२८
२२ >L jf;'b]j ;fj{hlgs cfwf/e't ljBfno jfnljsf; s]Gb| २३
२३ >L ;/:jtL ;fj{hlgs cfwf/e't ljBfno jfnljsf; s]Gb| ३०
२४ >L uª/ b]j ;fj{hlgs cfwf/e't ljBfno jfnljsf; s]Gb| ४५
२५ >L di6]Zj/ cfwf/e't ljBfno jfnljsf; s]Gb| ३२
२६ >L ;LtfF/fd cfwf/e't ljBfno jfnljsf; s]Gb| २२
२७ >L 5l8b]j cfwf/e't ljBfno jfnljsf; s]Gb| १४
३ २८ >L b]jLdf08f} afn ljsf; s]G› jfnljsf; s]Gb| १५
२९ >L jf;'b]j ;fj{hlgs cfwf/e't ljBfno cfwf/e't ljBfno १३६
३० >L ;/:jtL ;fj{hlgs cfwf/e't ljBfno cfwf/e't ljBfno ९८
३१ >L uª/ b]j ;fj{hlgs cfwf/e't ljBfno cfwf/e't ljBfno १५६
३२ >L di6]Zj/ cfwf/e't ljBfno cfwf/e't ljBfno १४०
३३ >L ;LtfF/fd cfwf/e't ljBfno cfwf/e't ljBfno १०९
३४ >L 5l8b]j cfwf/e't ljBfno cfwf/e't ljBfno १६
26
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
2.8.4 :jf:Yo
o; ufpFkflnsfdf सबै j8fdf :jf:Yo ;+:yf /x]sf 5g\ . lo dWo] % j6f j8fdf :jf:Yo rf}sLdf
aly{Ë ;]G6/ pknJw 5g\ . o; ufpFkflnsfdf :jf:Yo ;+:yfx? /x]tfklg oL :jf:Yo ;+:yfx? plrt
ejg / :jf:YosdL{sf cefjsf sf/0f ck]lIft ;]jf k|jfx ug{ ;ls/x]sf 5}gg\ . To;} u/L,
pks/0fx?sf cefjdf hl6n k|sf/sf lj/fdLx?nfO{ lhNnf ;b/d'sfd jf cGo lhNnf;Dd klg
k'¥ofpg' kg]{ jfWotf /x]sf] 5 . o;sf cnjf :jf:Yo ;+:yfx?n] vfg]kfgL, zf}rfno, tf/af/,
k|of]uzfnf, tyf PDa'n]G; ;]jfsf] cefj h:tf s}of}+ ;d:of em]Ng' k/]sf] 5 . To;}u/L o;
ufpFkflnsfdf c:ktfn ;d]t cfjZostf /x]sf] b]lvG5 .
o; ufpFkflnsfdf /x]sf :jf:Yo ;+:yfx?sf] laa/0fM
sd{rf/L
jf8{ :jf:Yo s]Gb| aly{Ë ;]G6/ Nofa ejg
;+Vof
! ;fd'bflos :jf:Yo s]Gb| cNofjg # gePsf] gePsf] 6«;
ltvft/ :jf:Yo rf}sL # ePsf] gePsf] klSs
@
9f8Ldf6L :jf:Yo OsfO{ @ ePsf] gePsf] ejg gePsf]
# :jf:Yo rf}sL jf;'b]jL % ePsf] gePsf] sRrL
$ pk :jf:Yo rf}sL jfon !@ ePsf] ePsf] klSs
% :jf:Yo rf}sL /fgfufpF * ePsf] gePsf] klSs
^ e"ld/fhdf08f}+ :jf:Yo rf}sL & ePsf] gePsf] sRrL
& cfwf/e't :jf:Yo ;]jf s]G› # gePsf] gePsf] ejg gePsf]
32
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
35
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
s]lx k|sf]kx?sf] lj:t[t ljj/0f M
wgsf]
jf8{ dfglao
qm ; k|sf]k k|sf]ksf] ;fn :yfg Iflt
g+= Iflt
xhf/df
१ २०२९ uf]ug २४ १०
af9L
vf]nf
४ afnf jg
२ af9L २०४० nufot w]/} १३ ३०
vf]nfx?
३ vf]nfsf] $) ;fnb]lv - ६०
d6]nf
s6fg xfn;Dd
५
४ vf]nfsf] $) ;fnb]lv - १००
jtl8;}g
s6fg xfn;Dd
६ ५ af9L २०४० b'uf8, ;8] १ ६०
६ af9L २०४० lj:6ufFp, २ ६०
klx/f] dxtufFp
७
७ af9L २०६० lj:6ufFp,
klx/f] dxtufFp
१ २ ७० ४५९
२ १८ ४४८ १५०
३ ७७ २९९ ३५०
४ ४ ८६ ८१५
५ १३९ ४५२ ४४
६ ४५ ११२ ३५६
७ ३७ २२८ १९०
hDdf ३२२ १६९५ २३६४
3/w'/L ७.२५% ३८.६९% ५३.९६%
k|ltzt
36
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
7%
39%
54%
37
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
2.37%
12.12%
0.37%
85.14%
Ps 3/ Ps wf/fsf] pk|:tfj /x]sf] 5 . To:t} j8fx?df kfgL 6\of+lssf] lgdf{0f ug'kg]{ cfjZostf
/x]sf] 5 . o; ufpFkflnsfsf ljleGg vfg]kfgLsf of]hgf ;DaGwL ljj/0f b]]xfo adf]lhd /x]sf] 5 .
पाइपको
वडा क्र. योजनाको सेवा निने बस्तीहरु
खानेपानी योजनाको नाम लम्बाई श्रोतको नाम
न. स. प्रकार (घरधरु ी सख्ं या)
(अनमु ाननत)
धम्काने बृहत खानेपानी
१ ग्राबीनि ३ नक.नम. गैलाखोला ८०
योजना
२ नतखातर खानेपानी योजना ग्राबीनि १.५ नक.नम. ठुलाखोला ६५
नारीतलकोि खानेपानी
३ ग्राबीनि ५ नक.नम. ढोगाड १५०
योजना
जगु ाने खोला खानेपानी
२ ४ ग्राबीनि ३ नक.नम. जगु ाने २४
योजना
नसससना-ढाडीमाती
५ ग्राबीनि ३.५ नक.नम. नसससना ढाडीमािी (४५)
खानेपानी योजना
लामगडा, कोला,
जाररमखेत-सेल्पाखा
६ ग्राबीनि १.५ नक.नम. जररमखेत तलकोि, खतोला,
खानेपानी योजना
(९५)
38
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
पाइपको
वडा क्र. योजनाको सेवा निने बस्तीहरु
खानेपानी योजनाको नाम लम्बाई श्रोतको नाम
न. स. प्रकार (घरधरु ी सख्ं या)
(अनमु ाननत)
ढल्ल, निगावस्ती,
७ वाशिु वे ी खानेपानी योजना ग्राबीनि ७ नक.नम. कापडीगााँउ िेउकाडा, मिेना,
३ चाररकोि
ठुलाखोला खानेपानी
८ ग्राबीनि १.५ नक.नम. ठुलाखोला मिेना, चाररकोि
योजना
९ बाजपरु खानेपानी योजना ग्राबीनि ३ नक.नम. बाजपरु ११५
४ १० नतम्रे खानेपानी योजना ग्राबीनि २ नक.नम. नतम्रे १५०
११ छे डे खानेपानी योजना ग्राबीनि १.५ नक.नम. छे डे १००
कुजेडा महु ान खानेपानी कुजेडा
१२ ग्राबीनि १० नक.नम. वहु ार िेखी रानागााँउ
योजना महु ान
कालापातल खानेपानी कुलाड, जमलकट्टे,
१३ ग्राबीनि १२ नक.नम. कालापातल
योजना तनलगााँउ
५ १४ जोगेणी खानेपानी योजना ग्राबीनि ८ नक.नम. जोगेडी के िारगााँउ, नशरगााँउ
छहरे खोला खानेपानी
१५ ग्राबीनि ४ नक.नम. छहरे खोला रानागााँउ
योजना
ढाक खोला नलनटिङ्ग
१६ नलनटिङ्ग ०.७ नक.नम. ढाकखोला मिेला
खानेपानी योजना
मगं लधारा खानेपानी निताडी, ढनलगााँउ,
१७ ग्राबीनि २ नक.नम. मगं लधारा
योजना िनलत वस्ती, ढागं ा
मल्लोचाका, चाका,
थकाली नसम खानेपानी थकाली
१८ ग्राबीनि ३ नक.नम. नौिारी, िेलेल गााँउ,
योजना नसम
६ कै निाडा
कालढुगं ा,
कालापानी पनु ेिा पातल लेकफलेिी,
१९ ग्राबीनि ८ नक.नम. कालापानी
फलेिी खानेपानी योजना गाउफलेिी, तल्लो
फलेिी
२० पातल खानेपानी योजना ग्राबीनि १० नक.नम. पातल प्राय सबै वस्तीहरु
खडेत गााँउ,
काउला मल
ु खानेपानी नसमलिुक्रा,
७ २१ ग्राबीनि ३ नक.नम. काउलामल
ु
योजना जोगीमठ, सेल्लाड
(१५०)
39
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
पाइपको
वडा क्र. योजनाको सेवा निने बस्तीहरु
खानेपानी योजनाको नाम लम्बाई श्रोतको नाम
न. स. प्रकार (घरधरु ी सख्ं या)
(अनमु ाननत)
२२ िेउधारा खानेपानी योजना ग्राबीनि ३.५ नक.नम. िेउधारा चौरगााँउ (७५)
खेतखोला-कोिी गााँउ कोिी गााँउ, वलायर
२३ ग्राबीनि ५.५ नक.नम. खेतखोला
खानेपानी योजना गााँउ (१६०)
खेतखोला-नवस्ि गााँउ पाउिा, नवस्ि गााँउ
२४ ग्राबीनि ४ नक.नम. खेतखोला
खानेपानी योजना (३०)
अनारी खोला महत गााँउ
२५ ग्राबीनि २ नक.नम. अनारीखोला महत गााँउ (२०)
खानेपानी योजना
बाउन्ने महु ान कलौरे लामडाडा, ठुलागडा
२६ ग्राबीनि २.५ नक.नम. वाउन्ने
आ.नव. खानेपानी योजना (१०)
२७ नौतनड खानेपानी योजना ग्राबीनि ० सेड्डे मल
ु (महु ानमा मात्रै)
खेतखोला थली खानेपानी
२८ ग्राबीनि ४ नक.नम. खेतखोला थली (२०)
योजना
40
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
27.41%
70.81%
2.10.2 phf{
o; If]qdf jQLsf] nflu pkof]u ul/g] OGwgsf] ?kdf ljh'nL, Jofl6«, ;f]nf/ nufot /x]sf 5g\ . h;
dWo] ;a} eGbf al9 $&=(# k|ltzt jf @,!)) 3/kl/jf/n] ;f]nf/ pkof]u ug]{ u/]sf] b]lvG5 . o;
ufFpkflnsfdf ;f]nf/ h:tf j}sln\ks ph{fsf] ;|f]tsf] k|of]un] ph{f jrt ug{'kg{] hgr]tgf dflg;df
/x]sf] o; ljj/0fn] hgfpF5 . o; ;DaGwL cGo ljj/0f b]xfo adf]lhdsf] tflnsfdf k|:t't ul/Psf]
5.
jf8{ g+= ;f]nf/ ljh'nL Jofl6«
1 439 0 92
2 600 16 0
3 618 103 5
4 238 646 21
5 28 572 35
6 112 329 72
7 65 335 55
hDdf 2100 2001 280
3/w'/L 47.93% 45.67% 6.39%
k|ltzt
41
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
6%
48%
46%
42
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
o; ufpFkflnsfdf /x]sf ;8s, emf]nË] k'n, kSsL k'nsf ljj/0f lgDgfg';f/ 5g\ M
jf8{ lgld{t nDafO{ rf}8fO{ nfeflGjt
k|sf/ gfd b]lv ;Dd cj:yf
g+= ;fn ld= ld= hg;+Vof
emf]nË] 1000+
bf]u8] k'n 8'd|fsf]6 sfk8f ltvft/ /fd|f]
k'n
kSsL k'n Wofl8 uff8 k'n 2070 dxfb]j 8'd|fsf]6 ;]nkfvf ltvft/ 30 4 /fd|f] 1000+
cNn]jg bjf8f8f ;]tL 2075 1000 3.5 100
gbL ;8s cNn]jg ;]tLgbL 7Ls}
jf;'b]jL du/sf8f lgdf{0f
1 jf;'b]lj du/sf8f
sRrL 8'd|fsf]6 ;8s cj:yf
;8s nf]nL u0f]zsf8f ;8s 2074 nf]nL u0f]zsf8f 3500 5 7Ls} 350
lgdf{0f
lemd] cNn]jg nf]nL 2074
nf]nL hl/d ef8L 9000 5 1000
lemd] 7Ls}
;8s ;Dd
uf]/]6f] 2074 3000 0.9 1000
nfd s§of af6f] 8'd|fsf]6 ltvfQ/ l7s}
af6f]
2074
n]su8f rf}/fx Ogb| p=df==lj 145 5
kSsL k'n rf}/fxf :s'n ;8s /fd|f]
ahf. b'a} ;Dd
n]su8f eujlt dlGb/ 2074 300 3.5 60
ltvfQ/ ltvfQ/ /fd|f]
;8s
df}8f, 9f8Ldf6L,
t'/;}g gf/L bfª ;8s 2070 n]suh t'/;}gf end'8f, tnsf]6 7000 3.5 l7s} 700
gf/L
2 sRrL
;8s s'yfsf]6 ;8s 2072 vfdf]uf]8 s'yfsf]6 1000 3.5 l7s} 60
n]su8f 3f6nfk 2075 3500 5 400
3f6nfo n]su8f l7s}
u0f]zsf8f ;8s
n]suf8f h]7vf]nf 2074
h]7 vf]nf di6f 2000 3.5 50
n]su8f l7s}
;8s dlGb/
kSsL 2074
n]suh rf}/fxf 14500 5
rf}/fxf :s'n ;8s Ogb| p=df==lj /fd|f
;8s ahf/
s]=cfO=l;+=# s]=cfO=l;+=$ 105 1 15000
e]/Luf8 emf]nË] k'n /fd|f]
jf;'bjL bNn} b'uf{df08f}
j]8v]t emf]nË] k'n 2069 s]=cfO=l;+=!,@/# s]=cfO=l;+=% 110 1 l7s} 50000
emf]nË] /fgfufp
k'n 2046
s]=cfO=l;+=% 90 1 55000
/fp;] emf]nË] k'n s]=cfO=l;+=!,@/# lh0f{
/fgfufp
2044
lb=l; g=kf=, 100 1 55000
gf/Lbfª emf]nË] k'n s]=cfO=l;+=!,@/# k'jL{rf}sL uf=kf l7s}
b]p/8L afpr]n 3f]8]6f] b]p/8L afpr]nf l;dufp 2000 0.5 l7s} 400000
2069
;fljssf] ;fljssf] jf;'b]jL 110 1 50000
j]8v]t emf]n]Ë] k'n l7s}
/fgfufp uflj; uflj;
emf]nË]
k'n ;fljssf] jf;'b]jL
2046
;fljssf] 90 1 55000
/fp;] emf]n]Ë] k'n ltvft/ uh'8f l7s}
/fgfufp uflj; uflj;
;fljssf]
2059
;fljssf] 20000 8 40000
/fhk'/ af]u6fg ;8s b'uf{df08f}, l7s}
sRrL /fgfufp uflj;
af;'b]jL uflj;
;8s
5 jfUg]6] b]p/8L ;8s 2071
;fljssf] ;fljssf] af;'b]jL, 14000 4 l7s} 45000
/fgfufp uflj; ltvfQ/ uflj;
/fgfufp d6]nf /fgfufp d6]nf 3000 1.2 lh0f{ 10000
uf]/]6f] a'xf/ cD;}g a'xf/ufp cd;}g j]8v]t 5000 1.2 lh0f{ 12000
af6f] a'xf/ u8Lufp a'xf/ u8Lufp 6000 1.2 lh0f{ 10000
45
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
46
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
47
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
48
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
50
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
53
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
• ;fdflhs ;'/IffnfO{ cfly{s ;fdflhs ljsf;sf cGo If]qsf gLlt / sfo{qmdx¿;Fu
cfa4 ub}{ n}hfg' r'gf}tLk'0f{,
• 5l/Psf / cJojl:yt ;fdflhs ;'/Iffsf sfo{qmdx¿nfO{ k'g/fjnf]sg tyf PsLs[t
ub}{ ul/aL, jl~rtLs/0f Pjd\ hf]lvddf /x]sf hg;d'bfonfO{ klxrfg u/L pgLx¿sf]
hLjgdf ;sf/fTds kl/jt{g Nofpg' r'gf}tLk'0f{
• ljQLo ¿kn] wfGg ;lsg] ;fdflhs ;'/Iff k|0ffnLsf] ljsf; ug'{ r'gf}tLk'0f{
• ;Dk"0f{ ef}lts ;+/rgfnfO{ ckfËd}qL agfpg' r'gf}tLk'0f{
• ckfËtf;DaGwL sfd ug]{ ;+:yfx¿nfO{ b'u{d If]qdf kl/rfng ug'{ r'gf}tLk'0f{
• dfgl;s Pjd\ af}l4s ckfËtf ePsf JolQmx¿sf] nflu pko'Qm sfo{qmd ;~rfng
ug'{ r'gf}tLk'0f{
• To:t} ckfËtf ePsf JolQmx¿sf] nflu ;Lkd"ns tflnd ;~rfng ug'{ r'gf}tLk'0f{
• ckfËtfk|ltsf] ;fdflhs b[li6sf]0fdf kl/jt{g Nofpg' r'gf}tLk'0f{
• >d ahf/df jif]{gL ylkg] hgzlQmsf] t'ngfdf /f]huf/Lsf cj;/x¿ Go"g x'g'
• >d ahf/df bIf tyf cw{bIf hgzlQmsf] dfu a9L ePsf] t/ >dzlQmsf] Hofb} 7"nf]
lx:;f cbIf ePsf]n] o:tf >dzlQmn] /f]huf/L kfpg] cj:yf ;Lldt x'g'
• /f]huf/Lsf nflu ljb]zdf uP/ ul/g] w]/}h;f] sfo{x¿ :jb]zdf eg] ug{ grfxg]
k|j[lQ pRr x'g'
• ufpFkflnsfdf dWod / pRr lzIff k|fKt o'jf ljb]z knfog x'g] k|j[lt /f]Sg'
r'gf}tLk'0f{,
• ;fdflhs / cfly{s ;]jfx¿df o'jfsf] kx'Fr j[l4 ug{' r'gf}tLk'0f{,
• Jofjxfl/s / Jofj;flos lzIff ;j{;'ne ¿kdf pknAw u/fpg' r'gf}tLk'0f{
• o'jfsf] Ifdtf clej[l4;DaGwL tflnd ;~rfng ug{sf nflu tflnd k|bfos
lgsfox¿aLr ;dGjo ;'b[9 ug{' r'gf}tLk'0f{
• /fli6«o / cGt/f{li6«o :t/sf v]ns'b ultljlwx¿ ;~rfng ug{ ef}lts k"jf{wf/x¿sf]
Joj:yf ug{' r'gf}tLk'0f{,
• v]ns'b ultljlwdf lghL If]qnfO{ kl/rfng ug'{ r'gf}tLk'0f{,
• v]nf8L tyf k|lzIfsx¿sf nflu ;do;fk]If cGt/f{li6«o :t/sf] k|lzIf0f tyf
cEof;sf] Joj:yf ug{ r'gf}tLk'0f{
3.2.3 ef}lts k'jf{wf/ If]q
cj;/ M
• ;]tL /fhdfu{ o;} ufFpkflnsfnfO{ 5'Fb} uPsf]
• k|b]z ;b/d'sfd / lhNnf ;b/d'sfd;+u glhs /x]sf]
• l;rfFO of]hgfx? lgdf{0f ug{ ;lsg]
• vfg]kfgL] of]hgfx? lgdf{0f ug{ ;lsg]
• af]l/Ë u/L vfg]kfgLsf] ;'lawf k|bfg ug{ ;lsg]
• ef/taf6 cfoft lgof{t sfo{ ug{ ;lsg]
• k'jf{wf/ lasf;sf nflu cfjZos lgdf{0f ;fdflu| :yflgo :t/d} pknJw ePsf]
• af]l/Ë u/L vfg]kfgLsf] ;'lawf k|bfg ug{ ;lsg]
54
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
• 7'nf snsf/vfgf :yfkgf ug{ ;lsg]
• df]afOn tyf OG6g]{6 ;]jf lghL If]qx?n] k|bfg ug]{
• lgdf{0f ;fdfu|Lx? ;'ky d'Nodf pknAw x'g]
• ;"rgf tyf ;~rf/sf] dfWodaf6 hgtfsf] ;';"lrt x'g kfpg] ;+j}wflgs xssf]
k|Tofe"lt x'g',
• /fHosf] v'nf gLltsf sf/0f lghL If]qsf ;~rf/ dfWodx¿n] b]zJofkL ¿kdf k|;f/0f
ug'{
• OG6/g]6sf] a9\bf] k|of]un] ljsf; k|lqmof ;xh x'g'
• ;x/L If]qdf klg ;f}o{ pmhf{k|ltsf] cfsif{0f a9\b} hfg', / o; If]qdf ljleGg ljsf;
;fem]bf/x¿sf] ;xeflutf a9\b} hfg',
• gjLs/0fLo pmhf{ k|ljlwsf] k|j4{gdf ljQLo ;+:yf tyf lghL If]qx¿sf] ;xeflutf
a9\b} hfg',
• :jR5 pmhf{ sf] ljsf; / k|of]udf ljZjJofkL nx/ cfpg',
• ufpFkflnsfdf vfg]kfgL, ;8s, 9n k|zf]wgzfnf, a;kfs{ tyf cGo ;fdflhs /
cfly{s k"jf{wf/ lgdf{0f sfo{x¿n] k|fyldstf kfpg',
• dxTjk'0f{ P]ltxfl;s, wfld{s, ;f+:s[lts tyf ko{6sLo :ynx¿sf] dd{t ;Def/ tyf
;+/If0f sfo{x¿ ;~rfngdf x'g',
• ahfl/s/0f geO;s]sf] If]qdf of]hgfa4 9+uaf6 al:t lasf; ug{ ;lsg]
r'gf}tL M
• ;fj{hlgs e"ldsf] cltqmd0f /f]Sg r'gf}tLk'0f{
• dgf]/~hg:yn zf}rfno / v'nf:ynsf] Joj:yf ug'{ r'gf}tLk'0f{,
• PsLs[t ;x/L Joj:yfkg tyf ;x/L ;f}Gbo{sf nflu xl/ofnL / jftfj/0f ;+/If0f ug'{
r'gf}tLk'0f{,
• lbuf] ¿kdf cfwf/e"t ;]jf ;'ljwf pknAw u/fpg' r'gf}tLk'0f{
• k'jf{wf/ lasf;sf lgldQ 7'nf] wg/fzL vr{ ug{' kg]{
• k|;f/0f ;+:yfn] k|;f/0f ug]{ ljifoj:t', To;sf] u'0f:t/, To;df u/]sf] nufgL, k|of]u
ePsf] k|ljlw / hgzlQmsf] af/]df cg'udg ug'{ r'gf}tLk'0f{
• ;fj{hlgs lgsfodf /x]sf] ;"rgfnfO{ l8lh6fOH8 u/L cgnfOgaf6 ;"rgf k|jfx ug'{
r'gf}tLk'0f{
• nlIft ;d"xnfO{ pmhf{sf] kx'Frdf j[l4 ug{' r'gf}tLk'0f{,
• gjLs/0fLo pmhf{sf nflu rflxg] clwsf+z pks/0fx¿ cfoft ug'{kg]{ / dxFuf] x'g'
• o'jf hgzlQm knfog x'Fbf k'jf{wf/ lasf;df 7'nf] c;/ kg]{
• al:tx? 5/LP/ /x]sfn] ;a} al:tx?df ;dfg ?kdf k'jf{wf/ lasf; ug{ sl7g x'g]
• o'jf hgzlQm knfog x'Fbf k'jf{wf/ lasf;df 7'nf] c;/ kg]{
• j8fx?df kfgLsf ;|f]tx? gePsfn] vfg]kfgL tyf l;rFfO{sfsf nflu lnlˆ6Ë cfyjf
af]l/Ë ug{' kg]{
55
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
56
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
57
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
58
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
15,000,000
10,000,000
5,000,000
0
@)%* @)^* @)&^ @)*) @)(%
50,000
40,000
30,000
ufpFkflnsfsf] hg;+Vof
20,000
10,000
0
2068 2074 2080 2095
जनसख्ं या प्रिेपण
59
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
०
१ २ ३ ४ ५ ६ ७
वडा नं
60
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
२८ २७
३०
२१
२० १५
१०
०
१ २ ३ ४ ५ ६ ७
वडा नं
3.4.3 vfg]kfgL
k|f/lDes ;j]{If0fsf] tYof+s x]bf{ glhssf] vfg]kfgLdf k'Ugsf nflu j8f g+= ! sf gful/snfO{
;a}eGbf w]/} -cf};t @# ldg]6_ lxF8\g'kg]]{ / j8f g+= @ / & sf gful/snfO{ ;a}eGbf yf]/} -cf};t %
ldg]6_ lxF8\g'kg]{ b]lvG5 . ;a} j8fdf glhssf] vfg]kfgL cf};tdf kx'Fr tnsf] u|fkmdf k|:t't
u/LPsf] 5 .
२०
१४
१५
१० ९
५ ५ ५ ५
५
०
१ २ ३ ४ ५ ६ ७
वडा नं
3.4.4 ;8s
k|f/lDes ;j]{If0fsf] tYof+s x]bf{ glhssf] ;8s k'Ugsf nflu j8f g+= !, # / ^ sf gful/snfO{
;a}eGbf w]/} -cf};t !$ b]lv !^ ldg]6_ lxF8\g'kg]]{ / c? ;a} j8fsf gful/snfO{ cf};t ^ ldg]6
lxF8\g'kg]{ b]lvG5 . ;a} j8fdf glhssf] ;8s cf};tdf kx'Fr tnsf] u|fkmdf k|:t't u/LPsf] 5 .
61
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
3.4.5 a; la;f}gL
o; j8fdf a; la:of}gL ge]sfn] oxfF a; la:of}gLsf] :yfkgf ug{'kg{] b]lvG5 .
3.4.6 j8f sfof{no
k|f/lDes ;j]{If0fsf] tYof+s x]bf{ j8f sfof{no k'Ugsf nflu j8f g+= ! sf gful/snfO{ ;a}eGbf w]/} -
cf};t ^# ldg]6_ lxF8\g'kg]]{ / j8f g+= & sf gful/snfO{ ;a}eGbf yf]/} -cf};t !! ldg]6_ lxF8\g'kg]{
b]lvG5 . ;a} j8fdf j8f sfof{no cf};tdf kx'Fr tnsf] u|fkmdf k|:t't u/LPsf] 5 .
५०
३९
४०
३१
३० २७ २६
१९
२०
१०
०
१ २ ३ ४ ५ ६ ७
वडा नं
५०
४० ३९
४०
३१
३० २७
१९
२०
१० ६
०
१ २ ३ ४ ५ ६ ७
वडा नं
3.4.8 ufpFkflnsf
k|f/lDes ;j]{If0fsf] tYof+s x]bf{ ufpFkflnsf sfo{fno k'Ugsf nflu j8f g+= & sf gful/snfO{
;a}eGbf w]/} -cf};t !$^ ldg]6_ lxF8\g'kg]]{ / j8f g+= $ sf gful/snfO{ ;a}eGbf yf]/} -cf};t @&
ldg]6_ lxF8\g'kg]{ b]lvG5 . ;a} j8fdf ufpFkflnsf cf};tdf kx'Fr tnsf] u|fkmdf k|:t't u/LPsf] 5 .
63
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
@= ;fdflhs Gofo tyf, u'0f:t/Lo tyf hjfkmb]xL ;fj{hlgs ;]jf / :j:y tyf ;Gt'lnt jftfj/0f
sfod u/L gful/snfO{ kl/is[t / dof{lbt hLjgsf] cg'e"lt lbnfpg' .
एकककृत
क्र. हालको किकास
सूचक सुचनाको स्रोत
सं अवस्था योजना
को लक्ष्य
१ समग्र गाउाँपानलकाको आनथसक वृनििर ५.९ ७ प्रनतशत g]kfnsf] cfly{s ;j]{If0f
प्रनतशत @)!&/!*
२ कृ नि िेत्रको वानिसक औसत वृनििर (प्रनतशत) २.८ ४. g]kfnsf] cfly{s ;j]{If0f
@)!&/!*
३ गैर कृ नि ित्रको वानिसक औसत वृनििर (प्रनतशत) ७.१ १०. g]kfnsf] cfly{s ;j]{If0f
@)!&/!*
64
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
एकककृत
क्र. हालको किकास
सूचक सुचनाको स्रोत
सं अवस्था योजना
को लक्ष्य
४ गररवीको रे खामनु न रहेको जनसङ्ख्या (प्रनतशत) ४८.९ १० त्याङ्क नबिाग, नेपाल
११ ईन्िरनेि सेवामा पहुचाँ पगु ेको जनसंख्या (३ जी र ३०.००% ९९.००% स्थलगत अध्ययन
मानथल्लो गणु स्तरको सेवा)
१४ मानब नवकास सचू ांक (गणु कतरीय मध्यमा) ०.४०७ ०.६ नेपाल मानब नबकास प्रनतवेिन,
२०१४
65
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
66
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
67
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
68
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
69
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
71
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
3= p2]Zo
:yfgLo ;DefJotfsf] cfwf/df s[lif, pBf]u If]qsf] pTkfbg / pTkfbsTj a9fO{ ufpFkflnsfsf]
cfly{s ljsf;df of]ubfg k'of{pg' .
4= /0fgLlt÷sfo{gLlt
1= s[lif If]qsf] ;du| ljsf; ug]{ ul/ ufpFkfnLsfn] # jif]{ /0fgLlts of]hgf tof/ ul/
sfof{Gjog ul/g]5 .
2= Aofj;foLs s[ifsx?sf] klxrfg ul/ kl/rokq lbOg]5 . ;f] kl/rokqsf] cBfjlws ul/
Aofj;fo tkm{ yk k|f]T;fxgsf sfo{s|d nfu' ul/g]5 . o;} aif{ ! nfv ?k}of eGbf a9L
sf/f]af/ ug]{ ls;fgx?nfO{ k|f]T;fxg :j?k gub /sd ls;fgs} a}+s vftfdf hDdf ug] {
sfo{s|d nfu' ul/g]5 .
3= s[lif If]qdf /x]sf >dzlQmsf] cefjnfO{ ;Djf]wg ub}{ cfjZos 1fg ,;Lk ,k|ljlw /
nufgLsf] jftfj/0f l;h{gf ul/ ofGqLs/0fdf ljz]if hf]8 lbO{g] 5 . s[lif pks/0fdf &%
k|ltzt cg'bfg lbOg]5 .
4= …xfd|f] k'vf{ xfd|f] skf;, xfd|f] pTkfbg xfd|f] laZjf;Ú gf/fsf ;fy skf; v]tLdf hf]8 lbOg]5
.
5= d;nf jfnL / Rofpsf] ks]6 If]q ljsf; ul/g]5 .
6= s[lifsf] Joj;foLs/0fdf pGgt aLplahg, dn, l;~rfO, 1fg, ;Lk / k|ljlw cflb h:tf
ljifodf ;/sf/L, u}/;/sf/L, lghL tyf ljsf; ;fem]bf/sf] ;d]t k|fljlws ;xof]u h'6fO{
;d'lrt ;+oGqsf dfWodaf6 s[ifsdf k'¥ofOg] Joj:yf ldnfOg]5 . pQm sfo{ ;~rfngdf
;3L+o / k|b]z ;/sf/;Fu ;d]t cfjZos ;dGjo / ;xsfo{ ul/g]5 .
7= :yfgLo ;DefJotfsf] cfwf/df pTkfbgof]Uo gub] afnL tyf kz'kfngdf cfw'lgs k|ljlwsf]
k|of]u / Joj;foLs/0fnfO{ a9fjf lbFb} pTkfbg tyf pTkfbsTjsf] clej[l4 ul/g]5 .
8= Joj;flostfsf] cfwf/df pTkfbg / pTkfbsTj a9fpg s[ifsx¿sf] ;Lk clej[l4 / k|ljlwdf
kxF'r lj:tf/ ug{ sfo{qmlds / ;+:yfut ;'wf/ ul/g]5 .
9= pTkfbgd"ns s[lif pBf]u tyf ;xsf/L ;+:yfx¿sf] ljsf; u/L pTkfbg, pTkfbsTj,
ahf/Ls/0f, a|flG8ª / ;fd"lxs af}l4s ;DklQ ;[hgfnfO{ k|f]T;fxg ul/g]5 .
10= s[lif yf]s ahf/, v'b|f ahf/, yf]s ;dy{g d"No, zLte08f/, ;x'lnot C0f, pBf]u
u|fddf s[lif pkh k|zf]wg pBf]unfO{ k|yfldstf nufotsf ljlwaf6 s[lif pBd ;[hgf ug{
pko'Qm jftfj/0f tof/ ul/g]5 .
11= k|To]s j8fdf s[lif pkh ;+sng s]Gb| :yfkgf / k/Dk/fut xf6ahf/ s]Gb| Joj:yfkg u/L
:yfgLo s[lif ahf/ / lgof{t k|j4{g ul/g]5 .
12= /}yfg] hftsf] kz" k+lIfx?sf] ;+/If0f / ljsf;sf]nfuL >f]t s]Gb|sf] ljsf; ul/g] 5 .
13= afemf] /x]sf] tyf slan'lgotL agdfkm{t 3fF; v]tL sfo{s|d nfu' ul/ 3fF; kmd{sf] :yfkgfdf
nufgL ul/g]5 .
14= :j:y kz' :j:y pTkfbg cg'?k k|To]s j8fdf kz' :jf:Yo lzla/ tyf cfjZos
cf}ifwL Aoj:yf ul/g]5 .
72
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
15=Ps j8f Ps pTkfbg sfo{qmd nfu' u/L cf}lrTosf] cfwf/df ufO{ e}l;, e]8f, afv|f, a+u'/
;'+u'/, xfF;, s'v'/f tyf df5fkfng ;DaGwL sfo{qmdx? ;+rfng ul/g] 5 .
16= j8fdf ;|f]t s]Gb|x¿ :yfkgf u/L pko'Qm k|fljlws ;xof]uaf6 ;dodf g} aLplahg,
dnnufotsf s[lif ;fdu|L / kz' lrlsT;f ;]jfsf] pknAwtf/ k|;f/af6 s[lifssf] ;xh kx'Fr
:yflkt ul/g]5 .
17= ;fgf, ;LdfGt ls;fg, dlxnf s[ifs / ljkGg ju{nfO{ ;x'lnot cg'bfg, k|ljlw, k|fljlws
1fg / k|;f/df ;xh kx'Fr :yfkgf ul/g'sf ;fy} s[lifof]Uo e"ld o:tf s[ifsnfO{
sa'lnotdf ;d]t pknAw u/fpg] Joj:yf u/L k|fljlws ;]jf / 6]jf lbOg]5 .
18= j}b]lzs /f]huf/af6 kms]{sf s[ifssf] 1fg, ;Lk / cg'ejnfO{ k|of]u ug]{ plrt jftfj/0f
l;h{gf u/L ;x'lnot ¿kdf /fHoaf6 k|bfg ul/g] ;]jf pknAw u/fpg] ;xhLs/0f ul/g]5 .
19= k|f+ufl/s (Organic) s[lif v]tL / s[lif pTkfbgnfO{ k|>o / k|f]T;flxt ul/g]5 .
20= s[lif k|lalws sf] Joj:yf, s[lif ;+sng s]G› :yfkgf tyf Aoa:yfkg, s[lif
cg';Gwfg s]G› :yfkgf, kz' :jf:Yo sfo{qmd ;+rfng, ls6gf;s cf};lw lgz'Ns pknAw
nufotsf sfo{qmddf hf]8 lbOg]5 .
73
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
5= k|d'v sfo{qmdM
;do l;df
qm= xfnsf]
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng lbw{sflng - ;xof]uL lgsfo s}lkmot
;= cj:yf
-)–# aif{_ -#–* aif{_ *–!% aif{_
s[lif
1
s[lif lasf; u'?of]hgf lgdf{0f gePsf] lgdf{0f ug]{ 1,000,000
2
s[lif kf]lnxfp; tyf 3'lDt tflnd s]xL x/]s aif{ Ps 2,250,000
;+3Lo ;/sf/
j8f g+= @ df
3
ljp vl/b s]xL ! 30,000
;+3Lo ;/sf/
ljp vl/b
j8f g+= @ df
4
kmnkm"n lj?jf vl/b s]xL ! 50,000
;+3Lo ;/sf/
vl/b
5
cf}iflw vl/b s]xL !% 2,100,000
;+3Lo ;/sf/ x/]s aif{
6
;'s'daf;L s[ifL sfo{qmd gePsf] !% 1,500,000
;+3Lo ;/sf/ x/]s aif{ Ps
j8f g+= % df #
7
skf; ljsf; ;d"x ks ]6 lgdf{0f gePsf] # 150,000
;+3Lo ;/sf/
aif{
hf} / sf]bf] v ]tL k|jb{g tyf j8f g+= % df
8
s]xL !% 750,000
;+3Lo ;/sf/
ahf/Ls/0f x/]s aif{
;fgf tyf yf]kf l;rfO{ Knfli6s ;a} j8fdf
9
gePsf] & 1,050,000
;+3Lo ;/sf/
3/ tyf Knfli6s kf]v/L lgdf{0f lgd{f0f
74
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
qm= xfnsf]
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng lbw{sflng - ;xof]uL lgsfo s}lkmot
;= cj:yf
-)–# aif{_ -#–* aif{_ *–!% aif{_
11
t/sf/Lsf] ljp ljt/0f tyf bfn /
s]xL !% 750,000
;+3Lo ;/sf/ x/]s aif{
cGgjfnL ljp ljhg k|jb{g
Rofpsf] 8]df] lgdf{0f tyf ljp klxnf] aif{, ;a}
12
s]xL & 210,000
;+3Lo ;/sf/
ljt/0f j8fdf
13 afnL ;+/If0f ;]jf tyf tflnd s]xL !% ;+3Lo ;/sf/ x/]s aif{
300,000
j8f g+= % df #
14
3f+; lap ljt/0f s]xL # 90,000
;+3Lo ;/sf/
aif{
x/]s aif{, ;a}
15
t/sf/L ljp vl/b s]xL !% 2,100,000
;+3Lo ;/sf/
j8fdf
Knfli6s 3/df t/sf/L v]lt klxnf] aif{, j8f
16
gePsf] ! 120,000
;+3Lo ;/sf/
sfo{qmd & df
k|zf;lgs
ljQLo ;+:yfx?sf] ;xsfo{df s[lif -
17
s]xL ;'?jft ug]{ lalQo ;+:yf ;xhtfsf]
C0f
e"ldsf
s[lif pTkfbgsf] laqm]tf ;+u -
18
–– ;'?jft ug]{ lglh If]q
;xsfo{
dn, / ls6gf;s cf};lwsf] ;+3Lo ;/sf/ /
19
s]xL lgoldt 5,000,000
ljt/0f k|b]z ;/sf/
75
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
qm= xfnsf]
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng lbw{sflng - ;xof]uL lgsfo s}lkmot
;= cj:yf
-)–# aif{_ -#–* aif{_ *–!% aif{_
-
x/]s j8fdf !
22
s[lif ;xsf/Lsf] lasf; gePsf] & lglh If]q
j6f
x/]s j8fdf !
23
Ps j8f Ps s[lif k|flalws gePsf] & 10,500,000
;+3Lo ;/sf/
j6f
s[lif pTkfbg ;+sng s]G› -x/]s
24
s]xL & 17,500,000
lglh If]q
j8f s]G›df_
25
df6f] k/LIf0fsf] Joj:yf gePsf] ! 5,040,000
lglh If]q
!)) s[ifs ;+l3o ;/sf/ /
26
s[lif pks/0fsf] lat/0f s]xL 7,000,000
;d'x lglh If]q
s[lifdf lge{/ cf}Bf]lus If]qsf] ;+l3o ;/sf/ /
27
gePsf] lgdf{0f ug]{ 17,500,000
qmdfut
:yfkgf lglh If]q
;+l3o ;/sf/ /
28
lr:ofg s]G›sf] :yfkgf gePsf] ! 11,200,000
qmdfut
lglh If]q
29
s[lif ladf sfo{qmd gePsf] ;'?jft ug]{ 10,000,000
ladf sDkgL
30
s[lif g;{/L :yfkgfsf nfuL cg'bfg gePsf] @)) s[ifs 10,000,000
k|b]z ;/sf/
76
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
qm= xfnsf]
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng lbw{sflng - ;xof]uL lgsfo s}lkmot
;= cj:yf
-)–# aif{_ -#–* aif{_ *–!% aif{_
31
j]df};dL v]tL lasf; tflnd
s]xL !% 750,000
x/]s aif{
sfo{qmd
kz'kfng
kz' ljsf; -cfGtl/s tyf afXo klxnf] aif{, ;a}
1
gePsf] & 350,000
;+l3o ;/sf/
k/lhjL lgoGq0f_ j8fdf
s'v'/f kfng tyf vf]/ lgdf{0f -zt
2
gePsf] ! 70,000
;+l3o ;/sf/ j8f g+= @ df
k|ltzt cg'bfg_
3
kz' cf}ifwL vl/b gePsf] !% 375,000
;+l3o ;/sf/ x/]s aif{
;+l3o, k|b]z
4
pGgt hftsf] afv|f ljt/0f gePsf] !)) j6f 2,000,000 ;/sf/
5
;'+u'/ kfng -/}yfg] hft_ s]xL & 350,000
;+l3o ;/sf/ ;a} j8fdf
6
ufO{ / e}F;Lsf] g:n ;'wf/ s]xL lgoldt 2,500,000
k|b]z ;/sf/
gd'gf kz ' ;d"x u7g tflnd ;a} j8fdf #
7
s]xL lgoldt 210,000
tyf kl/rfng aif{
b'w ;+sng s]G›sf] :yfkgf -x/]s
8
cAoal:yt & 45,000,000
lglh If]q
j8f s]G›df_
aflif{s &
9
Aoa;flos kz'kfng tflnd s]xL 10,500,000
k|b]z ;/sf/
sfo{qmd
10
kz" ladf sfo{qmd gePsf] ;'?jft ug]{ 10,000,000
ladf sDkgL
77
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
qm= xfnsf]
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng lbw{sflng - ;xof]uL lgsfo s}lkmot
;= cj:yf
-)–# aif{_ -#–* aif{_ *–!% aif{_
11
kz"x?sf nfuL kf]if0fo'Qm cfxf/sf ;+l3o, k|b]z
gePsf] %)) lsiffg 5,000,000
lglDt cg'bfg ;/sf/
x/]s j8fdf !
12
kz' ;]jf s]G›sf] la:tf/ –– & 35,000,000
;+l3o ;/sf/
j6f
13 s[lif tflnd s]G› :yfkgf gePsf] ! k|b]z ;/sf/
5,000,000
b'w / df;'df cfTdlge{/ # jif{ leq
14
gePsf] 3,000,000
lglh If]q
ufpFkflnsf 3f]if0ff 3f]if0ff ug]{
15
kz" Sjf/G6fOgsf] :yfkgf gePsf] ! 13,000,000
k|b]z ;/sf/ qmdfut
;+l3o, k|b]z
16
lgz'Ns kz' vf]ksf] Aoa:yf s]xL %))) 2,000,000 ;/sf/
Psn dlxnf kz'kfng ;jlns/0f @)) Psn
17 10,000,000
k|b]z ;/sf/
sfo{qmd dlxnf
78
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
6.4.2 ;xsf/L
1= k[i7e"ldM
g]kfnsf] ;+ljwfgn] d'n'ssf] ;du| cfly{s tyf ;fdflhs ljsf;df ;/sf/L, ;xsf/L / lghL If]qn]
dxTjk"0f{ of]ubfg k'¥ofpg] ck]Iff u/]sf] 5 . o;sf ;fy} ;xsf/LnfO{ :yfgLo txsf] Psn
lhDd]jf/Ldf ;d]t /fvL :yfgLo ;/sf/ ;~rfng P]gaf6 ;xsf/L If]qcGtut{ ul/g] sfo{sf]
lj:t[tLs/0f ;d]t u/L :yfgLo :t/df ;xsf/L If]qsf] k|j4{g ug{sf nflu :yfgLo ;/sf/nfO{
cu|0fL e"ldsf lbOPsf] 5 . :yfgLo >d, ;Lk, k|fljlws, k|ljlw / k'FhLnfO{ clwstd ¿kdf
kl/rfng u/L ;xsf/LnfO{ ufpFkflnsfsf] cy{tGqsf] Ps ;an :tDesf ¿kdf ljsl;t ub}{ cfly{s
tyf ;fdflhs ljsf;sf] of]ubfg k'of{pg'kg]{ cfjZostf 5 .
2= r'gf}tL / cj;/
o; ufpFkflnsfdf ;xsf/L ;+:yfx¿sf] ;d'lrt ljsf;sf nflu ;xsf/Lsf] d"No tyf dfGotfaf/]
cgle1tf, ;xsf/L Joj:yfkgdf ;Lksf] sdL / cfod"ns cj;/x¿sf] Go"gtf h:tf r'gf}tLx¿
ljBdfg /x]sf 5g\ . o; l:yltdf ;'wf/ u/L ;j{;fwf/0fdf ;xsf/Lk|ltsf] cfsif{0fnfO{ k|j4{g ub}{
ufpFkflnsfsf] rf}tkmL{ ljsf;df ;xsf/Lsf] of]ubfgnfO{ qmdzM j[l4 ub}{ n}hfg ;lsg] ;Defjgfx¿
ljBdfg /x]sf 5g\ .
3= ;f]r
:yfgLo ;|f]t, >d, ;Lk / k'FhLsf] clwstd kl/rfngdfkm{t cfly{s–;fdflhs ¿kfGt/0f .
4= p2]Zo
;xsf/L If]qdf pBdzLntf tyf ;Lksf] ljsf; / /f]huf/L Pj+ cfocfh{gsf cj;/x¿ a[l4 u/]/
:yfgLo cy{tGqnfO{ ;Ifd, ;jn, ;dfj]zL, lbuf] / km/flsnf] t'NofO{ ufpFkflnsfsf] cfly{s ;d[l4
xfl;n ug{df of]ubfg k'¥ofpg' .
5= /0fgLlt÷sfo{gLltM
1= ;xsf/Lsf ;ft l;4fGtsf] dd{nfO{ cfTd;fy ub}{ Uffpkflnsf leq /x]sf ;xsf/Lx?sf]
:t/Ls/0f tyf ;anLs/0fsf sfo{s|dx?nfO{ lg/Gt/tf lbOg]5 . t/ ;xsf/Ltfsf] dfGotf
cg'?k grNg] ;xsf/L ;+:yfnfO{{ lgodg ul/g]5 .
2= s[lif tyf u}/s[lif ;xsf/L ;+:yfx¿sf] k|j4{g u/L pTkfbg a9fOg]5 . s[lifnfO{ k|fydLstf
lbg] ljQLo ;+:yfx?sf] la:tfl/s/0fsf nflu ufpFkflnsfn] ;dGjo tyf ;xhLs/0f ul/g]5 .
3= :yfgLo pTkfbg tyf cTofjZos j:t'x¿sf] cfk"lt{ tyf ahf/Ls/0fdf ;xsf/L
;+:yfx¿nfO{ lqmofzLn t'NofOg]5 .
4= ufpFkflnsfdf pBf]u Joj;fosf] k|j4{gdf ;xsf/L ;+:yfx¿jf6 ;xh Pj+ ;x'lnotk"0f{ shf{
k|jfxsf] Joj:yf ul/g]5 .
5= …Ps ufpF Ps ;xsf/L, Go"g kf/f} j]/f]huf/LÚ gf/f cGtu{t s[lif ;xsf/L :yfkgfdf hf]8 lbb}
To;nfO{ JojzfoLs/0f ;Fu cfj4 t'NofO{g] 5 .
79
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
6= k|d'v sfo{qmd
;do l;df
1
;'?jft 2,000,000
x/]s jif{ vr{
;xsf/L btf{÷gjLs/0f / lgodg, lgoldt
ePsf] ug{'kg]{
x/]s jif{ Ps 750,000
;xsf/L ;fIf/tf sIff ;+rfng gePsf] ;+3Lo ;/sf/ "
2 sfo{qmd
3
;xsf/L pTkfbg, ahf/Ls/0f / 3,500,000
gePsf] clgjfo{ ug]{ lglh If]q "
art kl/rfng
k"jf{wf/ ljsf;df ;xsf/L tyf
4
x/]s jif{ Ps
ufFpkflnsf ;fem]bf/L sfo{qmd gePsf]
sfo{qmd 7,500,000
;~rfng
;[hgzLn dlxnf ;xsf/L lzIff x/]s jif{ Ps 1,500,000
gePsf] ;+3Lo ;/sf/
5 sfo{qmd sfo{qmd
;xsf/L Joj:yfkg tyf ul/jL x/]s jif{ Ps 750,000
gePsf] ;+3Lo ;/sf/
6 Go"gLs/0f tflnd sfo{qmd
gj ljxfgL ;xsf/L lzIff sfo{qmd gePsf] 100,000 ;+3Lo ;/sf/
7 j8f g+= ^, & j8f g+= ^, &
80
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
4= /0fgLlt÷sfo{gLlt
1= ufpFkflnsfdf :yfgLo ;|f]t ;fwgx¿df cfwfl/t n3', 3/]n' tyf ;fgf :t/sf pBf]ux¿sf]
k|j4{g ul/g]5 .
2= ufpFkflnsfdf cf}Bf]lus ljsf;sf nflu lghL If]q;Fusf] ;xsfo{df pBf]u u|fdx¿sf] ljsf;
ul/g]5 .
3= s[lif pkh k|zf]wg pBf]u, s[lif ;fdu|L pBf]u, pTkfbgd"ns pBf]u / ko{6g pBf]usf]
ljsf;u/L pTkfbg, pTkfbsTj j[l4 ul/ /f]huf/ / cfocfh{gnfO{ k|f]T;fxg ul/g]5 .
4= ufpFkflnsfdf pBdzLntfsf] ljsf; / k|j4{g ug{ k|f]T;flxt ul/g]5 .
5= :yfgLo k/Dk/fut 1fg tyf k|ljlwsf] j}1flgs cg';Gwfg clen]vg k|sfzg tyf af}l4s
;DklQ btf{ ug{ ;xof]u clej[l4 ul/g]5 .
6= :yfgLo pTkfbgsf] ahf/Ls/0fdf ;xhLs/0f ug]{ / pkef]Uo j:t'x¿sf] cfk"lt{nfO{ ;xh
t'NofOg]5 .
7= ;]jf ;Da4 cfod"ns lqmofsnfkx¿, h:t}M ;~rf/ ;]jf, :jf:Yo ;]jf, k/fdz{ ;]jf xf]6n
Joj;fo, cflbsf] lj:tf/af6 ufpFkflnsfsf] cfly{s ljsf;df yk 6]jf k'¥ofOg]5 .
8= pBdzLntf lj:tf/ tyf ;Lk ljsf;sf nflu :yfgLo pTkfbg k|bz{gL sIf, sf];]nL 3/,
k|lzIf0f s]Gb|sf] Joj:yf ul/g]5 .
9= ufpFkflnsfsf] vfgL If]qx?sf] ;DefJotf cWoog u/L lghL If]qx?;Fu ;dGjo u/L pBf]usf]
:yfkgf u/L /f]huf/Lsf] cj;/ ;[hgf u/Lg] 5 .
10= ;fem]bf/Ldf cfwfl/t C0f hf]lvd ladf sfo{qmd, ;~rfng sfo{ljlw lgdf{0f u/L
sfof{Gjog, cg'udg / lgodg ul/g]5 .
11= k'FhL / nufgLdf gj pBdL, o'jf pBdL, dlxnf pBdL, j}b]lzs /f]huf/af6 kms]{sf o'jfsf]
kx'Fr a9fpg ;x'lnot Aofhdf C0f, PGhn nufgLstf{ (Angel Investor) ;Fusf] kx'Fr,
81
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
Jofj;flos hf]lvdsf] ;fem]bf/L ladf nufotsf gLltut / ljQLo ;]jf;DaGwL sfo{qmd
sfof{Gjog ul/g]5 .
12= ufpFkflnsfsf pBdLx¿sf] k|ljlw :t/f]Gglt, k|ljlw cg';Gwfg, k|ljlw x:tfGt/0f, cf}Bf]lus
af}l4s ;DklQsf] ljsf;, btf{, lgodg sfo{df ;xof]u / ;xsfo{ cl3 a9fpg] .
13= ufpFkflnsfdf ;~rflnt Joj;fosf] lgodg / k|j4{g ug{ sfg'gL Joj:yf / ;"rgf k|ljlwdf
cfwfl/t btf{, gjLs/0f, gfd;f/L, s/f/f]k0f, ljQLo ;xof]u k|0ffnLsf] ljsf; / sfof{Gjog
ul/g]5 .
14= n3', 3/]n' tyf ;fgf pBf]uLsf] k'FhLdf kx'Fr a9fpg tyf ljQLo If]q tyf PGhn
nufgLstf{sf] n3', 3/]n' tyf ;fgf pBf]uL If]qdf x'g] nufgL hf]lvd Go"gLs/0f
ug{ ";fem]bf/Ldf cfwfl/t C0f hf]lvd ladf sfo{qmd" ;~rfng ul/g]5 .
82
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
5= k|d'v sfo{qmdM
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng ;xof]uL lgsfo s}lkmot
;= cj:yf -*–!%
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
1
k|fs[lts >f]t ;fwgsf] k|of]u tyf 100,000
gePsf] lgdf{0f ug]{ k|b]z ;/sf/
pTvgg gLlt lgdf{0f
ufpFkflnsfsf] cf}Bf]lus gLlt 1,000,000
gePsf] lgdf{0f ug]{
2 lgdf{0f
3
s]= cfO{= l;+x pBf]u afl0fHo ;+3 1,500,000
gePsf] Joj:yfkg
Joj:yfkg
4
x:tsnfsf ;dfg pTkfbg tyf Aoa;foLs 5,000,000
s]xL lglh If]q
lgof{t ?kdf
Aoa;foLs 10,000,000
3/]n' pBf]usf] lasf; s]xL lglh If]q
5 ?kdf
6 2,000,000
kfFr jif{df !
nufgL ;Dd]ng gePsf] ! k|b]z ;/sf/
j6f
jflif{s !))– @)) hgfnfO{
;Lkd"ns tfnLd -KnDa/, 3,000,000
gePsf] !))) hgf lglh If]q
7 On]lS6«l;og, j]lN8ª, d]sflgs
cflb_
8
ahf/Ls/0f ;DaGwL tfnLd tyf x/]s jif{ Ps 3,750,000
gePsf]
;xhLs/0f sfo{qmd
83
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng ;xof]uL lgsfo s}lkmot
;= cj:yf -*–!%
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
o'jf pBdzLntf ljsf; ;DaGwL
9
;+3Lo ;/sf/sf] sfo{qmddf 500,000
gePsf] ! x]Nk 8]:s k|b]z ;/sf/
;xefuL clej[l4 ug{ o'jf
:j/f]huf/ ;xfotf 8]:s :yfkgf
k/Dk/fut ;Lk ljsf; tfnLd -
10
x/]s jif{ Ps 5,250,000
l;nfO{ a'gfO{, 5fnf k|zf]wg, s]xL k|b]z ;/sf/
sfo{qmd
sf];]nL tfnLd cflb_
11
s[lifhGo, pTkfbg k|zf]wg 10,000,000
–– !) k|b]z ;/sf/
pBf]unfO{ ;x'lnot
12
gbL hGo kbfy{df cfwfl/t pBf]u 4,000,000
–– $ lglh If]q
:yfkgf
13
:yfgLo pTkfbg k|bz{gL sIf tyf 2,000,000
5}g @ lglh If]q
sf];]nL 3/sf] :yfkgf / ;~rfng
14
3/]n' tyf ;fgf pBf]u k|lzIf0f 5,000,000
;+3Lo ;/sf/,
–– !
s]Gb|sf] :yfkgf / ;~rfng k|b]z ;/sf/
15
;x'lnot C0f / nufgLdf kx'Fr 7,500,000
–– !%) hgf æ
clej[l4
16
dlxnf pBdzLntf k|j4{g tyf 1,000,000
–– !)) hgf æ
ljQLo kx'Fr clej[l4
17
cf}Bf]lus af}l4s ;DklQsf] ljsf;, 5,000,000
–– z'? ug]{ æ
btf{ / lgodg
84
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng ;xof]uL lgsfo s}lkmot
;= cj:yf -*–!%
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
18
Joj;fo ;xhLs/0f PsLs[t ;]jf 8,000,000
–– ! æ
s]Gb| ;~rfng
19
;fem]bf/Ldf cfwfl/t C0f hf]lvd 10,000,000
–– z'? ug]{ ladf sDkgL
aLdf sfo{qmd
20 xf6ahf/ lgdf{0f –– & 35,000,000 k|b]z ;/sf/
85
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
87
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
&= k|d'v sfo{qmd
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng ;xof]uL lgsfo s}lkmot
;= cj:yf -*–!%
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
1
ko{6g u'?of]hgf lgdf{0f gePsf] lgdf{0f ug]{ 1,000,000
2
xf]d:6] ljsf; gLlt lgdf{0f gePsf] lgdf{0f ug]{ 100,000
k|b]z ;/sf/
3
xf]6n tyf /]:6'/]G6 gLlt lgdf{0f gePsf] lgdf{0f ug]{ 100,000
k|b]z ;/sf/
ko{6g k|ab{\wg Pj+ ;"rgf
4
gePsf] ;'?jft ug]{ 500,000
lglh If]q
k|0ffnLsf] ljsf;
ko{6g Aoa:yfkg ;ldltsf]
5
gePsf] Joj:yfkg 100,000
Joj:yfkg
s]G› ;/sf/, k|b]z ;/sf/, u}/
;/sf/L ;+:yf / cGt/fl{\i6«o u}/ s]xL lgoldt -
6
;/sf/L ;+:yf ;+u ;dGjo
lglh ;/sf/L ;fem]bf/Lsf] gLlt -
7
gePsf] lgdf{0f ug]{ lglh If]q
lgdf{0f
s[lif cg';Gwfg Pj+ z}lIfs ;+3Lo ;/sf/,
8
gePsf] ;'?jft ug]{ 1,500,000
ko{6gsf] lasf; k|b]z ;/sf/
8f8f dB dlGb/df lkl;l; km'6kfy
9
gePsf] lgdf{0f ug]{ 100,000
lgd{f0f
5l8tfn em/gf;Dd k'Ug
10
gePsf] lgdf{0f ug]{ 1,000,000
km'6kfysf] lgd{f0f
88
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng ;xof]uL lgsfo s}lkmot
;= cj:yf -*–!%
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
11 jf;'b]j dlGb/ Joj:yfkg gePsf] Joj:yfkg ug]{ 1,000,000
j'xf/ d:6f] v8fot hfqfsf nflu
12
gePsf] lgdf{0f ug]{ 10,000,000
;8s lgd{f0f
13 5q]Zj/ lkslgs :k6 Joj:yfkg gePsf] Joj:yfkg ug]{ 1,000,000
14
#) dlGb/df ljif]z Joj:yfkg gePsf] Joj:yfkg ug]{ 30,000,000
x/]s j8fdf !
15
laafx d08kx?sf] lgdf{0f s]xL & 7,000,000
k|b]z ;/sf/
j6f
16 xf]6n tyf l/;f]6{x?sf] Aoa:yf gePsf] # lglh If]q
300,000,000
;a} dGbL/x? -
17
dlGb/ If]qdf a[Iff/f]k0f gePsf] 129,000
k|b]z ;/sf/
!@(_
x/]s j8fdf @
18
ko{6lso kf]v/Lx?sf] lgdf{0f s]xL !$ 7,000,000
k|b]z ;/sf/
j6f
19
Ps j8f Ps kfs{ lgdf{0f cAoal:yt & 35,000,000
k|b]z ;/sf/ qmdfut
ufpFkflnsf :tl/o afn pBfg
20
gePsf] ! 10,000,000
k|b]z ;/sf/ qmdfut
lgdf{0f
Ps j8f Ps lkslgs :k6sf]
21
cAoal:yt & 10,500,000
k|b]z ;/sf/
lgdf{0f
ko{6ssf nfuL ;fj{hlgs -
22
gePsf] Aoa:yf ug]{ lglh If]q
oftfoftsf] Aoa:yf
89
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng ;xof]uL lgsfo s}lkmot
;= cj:yf -*–!%
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
ko{6g If]qsf] lj:t[t k|f]kmfOn gu/ ko{6g
23
–– 1,000,000
k|b]z ;/sf/
lgdf{0f k|f]kmfOn
31
ko{6g If]qdf nufgL ug{ ;fem]bf/L
gePsf] ! 10,000,000
lglh If]q
sf]if
90
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
91
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
93
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
4= /0fgLltx¿
1= :yflgo efiff, laifoa:t', ;+:s[lt, k/Dk/f / Oltxf; ;d]6]/ laBfnosf] :yflgo kf7\os|d
lgdf{0f ul/g]5 .
2= s] cfO{ l;+x ufpkflnsf leqsf % j6f laBfnox?nfO{ gd'gf laBfnosf ?kdf 5gf]6 ul/
tkl;n adf]hLdsf sfo{s|d nfu' ul/g]5 .
laBfyL{sf] l;sfO pknAwL ;'wf/sf nflu …lstfa;+u afnsÚ sfo{s|d nfu' ul/g]5 .
;f] sfo{s|daf6 x/]s aif{ slDtdf % c+ssf b/n] l;sfO pknAwL a[l4 x'g] ck]Iff
ul/Psf] 5 .
laBfnosf] z}lIfs u'0f:t/ k|lt laBfno Aoj:yfkg ;ldlt / cleefjsx?nfO{
lhDd]jf/ agfpg …Joj:yfkg / ;DjGjo d]/f] lhDd]jf/LÚ tyf …ljBfno;Fu
cleefjsÚ sfo{s|d nfu' ul/g]5 .
laBfnonfO{ xl/ofnL, dgdf]xs / z}lIfs aftfa/0fo'Qm agfO{g] 5 . To;sf nflu
…kf7zfnf Ps au}+rfÚ sfo{s|d laBfnodf ;+rfng ul/g]5 .
laBfyL{nfO{ k9fO{k|lt ;[hglzn agfpg'k5{ . To;sf nflu laBfno / sIffsf]7f
cfs{ifs, lrl6Ss / ;kmf x'g h?/L 5 . o; cfly{s aif{df laBfnox?nfO{ …;[hgfsf]
;|f]t sIffsf]7fÚ cleofg rnfOg]5 .
3= ufpFkflnsf If]qdf lgMz'Ns tyf clgjfo{ cfwf/e"t tyf lgMz'Ns u'0f:t/Lo dfWolds
lzIffdf afnaflnsfx¿sf] ;dtfd"ns / ;xh kx'Fr tyf lg/Gt/tf ;'lglZrt ul/g]5,
4= lzIffdf ;a}sf] ;dtfd"ns / ;xh kx'Fr ;'lglZrt ul/g]5 .
5= s ]cfO{ l;+x 5fqa[lt o; aif{ klg lg/Gt/tf lbOg]5 .
6= u'0f:t/Lo k|fljlws tyf Jofj;flos ;Lkd"ns lzIffdf nufgL / kx'Fr lj:tf/ ul/g]5 .
utaif{ lnOPsf] lglt cg';f/ o; cfly{s aif{df lemd]dflnsf dfWolds ljBfnodf s[lif
la1fg tkm{sf] k|flawLs laifo k9fOsf nflu cfjZos Aoj:yfkg ul/g]5 .
7= km/s Ifdtf ePsf JolQmx¿sf] nflu cfjZostf / Ifdtfsf cfwf/df ;xh, lgMz'Ns kx'Fr
;'lglZrt u/L ;Lkd"ns lzIff / /f]huf/Lsf cj;/;Fu cfa4 ul/g]5 .
8= ljBfyL{x¿sf] ;+Vofsf] cfwf/df k|ljlwd}qL, afnaflnsfd}qL, ckfËd}qL sIffsf]7f, k':tsfno,
tyf k|of]uzfnf lgdf{0f, ljsf; / :t/f]Gglt ul/g]5 .
9= lzIff k|zf;gdf lg/Gt/ ;'wf/sf ;fy} Joj:yfksLo Ifdtf clej[l4 u/L z}lIfs k4ltdf
gjk|jt{g -Innovation_ / ;'zf;gnfO{ pTk|]l/t / ;+:yfut ul/g]5 .
10= lzIff k|zf;gdf k|efjsfl/tf Nofpg /fli6«o / :yfgLo gLlt / dfgssf cfwf/df
ljBfno ;+Vof, lzIfs ljBfyL{ cg'kft, lzIfs b/aGbL ldnfg ul/g]5 .
11= cgf}krfl/s tyf lzIffsf dfWodaf6 hLjgkof]uL Jofj;flos ;Lk pknAw u/fpg] cj;/
h'6fO{ /f]huf/L l;h{gf ul/g]5 .
12= h]x]gbf/ ljBfyL{nfO{ 5fqj[QL Pj+ k'/:sf/ ;lxt ;Ddfg u/L ljBfyL{sf] xf};nf a9fpg] /
hgtfnfO{ lzIfftkm{ cfslif{t agfpg] sfo{qmdx? NofOg] 5 .
94
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
13= nlIft ;d"xsf ljBfyL{x¿nfO{ 5fqj[lQnufot k|f]T;fxgd"ns sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 /
pgLx¿sf] z}lIfs IfdtfnfO{ phfu/ / ;xof]u ug{ cltl/Qm sIffx¿ ;~rfng ug]{ Joj:yf
ldnfOg]5 .
14= cgf}krfl/s lzIffdfkm{t ;fIf/tf, ;fIf/f]Q/ lzIff tyf Jofj;flos ;Lk pknAw
u/fOg]5 ;fy} cgf}krfl/s lzIffnfO{ cf}krfl/s lzIff;Fu ;DaGw :yflkt ul/g]5 .
15=ljBfno–ljBfnoaLr ;xeflutfTds lg/LIf0f / l;sfO -Horizontal learning_ k|0ffnLsf]
cfbfgk|bfg, k|lt:kwf{Tds jftfj/0f / l;sfOsf] Joj:yf ul/g]5 .
16= ;+:yfut ljBfnosf] z'Ns / ;'ljwf;DaGwL dfkb08 agfO{ nfu" ul/g]5 .
17= ljBfyL{sf] l;sfO pknlAwsf cfwf/df lzIfsx¿sf] d"Nof+sg, k'/:sf/ / b08 Joj:yf
sfof{Gjog ul/g]5 .
18= ljBfyL{ ;+Vofsf] cg'kftdf lzIfsx¿sf] b/aGbL ldnfg ul/g]5 . o;/L ldnfg ubf{
ljifout / dlxnf lzIfs sd ePsf ljBfnodf ljifoot / dlxnf lzIfssf] pknAwtfnfO{
;'lglZrt ul/g]5 .
19= tf]lsPsf] lhDd]jf/L u'0f:t/o'Qm agfpg ljBfno k|zf;gsf] sfo{ ;DkfbgnfO{
k|f]T;flxt ul/g]5 .
20= lzIfs tyf ;/f]sf/jfnfx?sf] Ifdtf ljsf; ul/g] 5 .
21= k|To]s laBfnosf k|wfgcWofks;+u lglb{i6 ;"rssf cfwf/df sfo{ ;Dkfbg ;Demf}tf
ul/g]5 .
22= k|To]s ljBfnosf laifo lzIfsnfO{ lglb{i6 ;"rssf cfwf/df ljBfno;Fu sfo{;Dkfbg
;Demf}tf ug]{ Aoa:yf ldnfOg] 5 .
23= kof{Kt sIffsf]7f, vfg]kfgL, v]ns'b d}bfg, zf}rfno, k':tsfno, vfg]kfgL, ejg nufotsf
cefj h:tf ;d:ofsf] ;dfwfgdf hf]8 lbOg]5 .
24= lzIfs b/aGbLsf] Joj:yf, sDKo'6/ k|of]Ufzfnf :yfkgf, k':tsfno Aoa:yfkg ul/g]
5.
95
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
5= d'Vo sfo{qmdx¿M
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng ;xof]uL lgsfo s}lkmot
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng
;= cj:yf -*–!%
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
1 10,000,000
;+lwo ;/sf/
j8f g+ !df df=lj= lgd{f0f cfjZos lgdf{0f ug]{
/ k|b]z ;/sf/
2 100,000
;+lwo ;/sf/
dxfb]j cf= lj=df vfhf3/ lgd{f0f gePsf] lgdf{0f ug]{
/ k|b]z ;/sf/
3 1,000,000
;+lwo ;/sf/
O{G› df lj df :gfts txsf] Joj:yf gePsf] Joj:yf ug]{
/ k|b]z ;/sf/
a:gf afn ljsf; s]Gb| z}lIfs ;fdu|fL
4 50,000
;+lwo ;/sf/
vl/b, gePsf] vl/b ug]{
/ k|b]z ;/sf/
k'8]vftL
5
8'd|fsf]6 cf= lj= kmflg{r/ tyf zf}rfno 85,000
;+lwo ;/sf/
gePsf] dd{t ug{]
dd{t / k|b]z ;/sf/
6
df]xGofndf08f} cf= lj= kmlg{r/ dd{t 150,000
;+lwo ;/sf/
gePsf] dd{t ug{]
tyf /+u/f]ug / k|b]z ;/sf/
7 300,000
;+lwo ;/sf/
/fd]Zj/ cf= lj= 3]/jf/ Go'g /x]sf] 3]/af/ ug{]
/ k|b]z ;/sf/
8 50,000
;+lwo ;/sf/
o'jfd}qL v]ns"b ;fdu|L vl/b Go'g /x]sf] vl/b ug]{
/ k|b]z ;/sf/
9 100,000
;+lwo ;/sf/
lzjzlQm cf= lj= 5fgf dd{t gePsf] dd{t ug{]
/ k|b]z ;/sf/
96
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng ;xof]uL lgsfo s}lkmot
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng
;= cj:yf -*–!%
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
200,000
;+lwo ;/sf/
s'yfsf]6 cf= lj= 3]/jf/ Go'g /x]sf] 3]/af/ ug{]
10 / k|b]z ;/sf/
11 1,500,000
;+lwo ;/sf/
ljBfyL{x?sf] z}lIfs e|d0f x/]s aif{ x/]s aif{
/ k|b]z ;/sf/
12
af;'b]j ;fj {hlgs cfwf/e "t ljBfno 250,000
;+lwo ;/sf/
gePsf] dd{t ug{]
vfg ]kfgL tyf 5fgf dd{t, sfk8Lufp / k|b]z ;/sf/
13
u+u/b]j cfwf/e "t ljBfno t6aGwg, 100,000
;+lwo ;/sf/
Go'g /x]sf] lgdf{0f ug]{
b]psf+8f / k|b]z ;/sf/
14
di6]Zj/ cfwf/e "t ljBfno t6aGwg, 150,000
;+lwo ;/sf/
Go'g /x]sf] lgdf{0f ug]{
lemufal:t / k|b]z ;/sf/
15 150,000
;+lwo ;/sf/
;Ltf/fd cfwf/e "t ljBfno dd{t gePsf] dd{t ug{]
/ k|b]z ;/sf/
16 150,000
;+lwo ;/sf/
zf]ef cf lj 3 ]/jf/, jfnfjg Go'g /x]sf] 3]/af/ ug{]
/ k|b]z ;/sf/
17 150,000
;+lwo ;/sf/
e 'jg ]Zj/L cf lj 3 ]/jf/, rGs ];}g Go'g /x]sf] 3]/af/ ug{]
/ k|b]z ;/sf/
18 150,000
;+lwo ;/sf/
b'uf{ cf lj dd{t, sfkmnL gePsf] dd{t ug{]
/ k|b]z ;/sf/
d06]Zj/L z }lIfs tflnd tyf ;fdu|L 1,500,000
;+lwo ;/sf/
gePsf] vl/b ug]{ x/]s aif{
19 vl/b / k|b]z ;/sf/
20 150,000
;+lwo ;/sf/
;/:jlt df lj dlGb/ tyf rf}tf/f] lgdf{0f gePsf] lgdf{0f ug]{
/ k|b]z ;/sf/
97
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng ;xof]uL lgsfo s}lkmot
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng
;= cj:yf -*–!%
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
21 150,000
;+lwo ;/sf/
afnljsf; s ]Gb| dd{t, ;/:jtL 6f]n gePsf] dd{t ug{]
/ k|b]z ;/sf/
22 150,000
;+lwo ;/sf/
b]j:yn df= lj= ejg dd{t gePsf] dd{t ug{]
/ k|b]z ;/sf/
23 150,000
;+lwo ;/sf/
5q]Zj/ df= lj ejg dd{t gePsf] dd{t ug{]
/ k|b]z ;/sf/
24 150,000
;+lwo ;/sf/
sflnsf cfwf/e "t ljBfno ejg dd{t gePsf] dd{t ug{]
/ k|b]z ;/sf/
150,000
;+lwo ;/sf/
snf/} cfwf/e "t ljBfno 3 ]/jf/ Go'g /x]sf] 3]/af/ ug{]
25 / k|b]z ;/sf/
26 150,000
;+lwo ;/sf/
nf6f snf/} cfwf/e "t ljBfno 3 ]/jf/ Go'g /x]sf] 3]/af/ ug{]
/ k|b]z ;/sf/
100,000
;+lwo ;/sf/
r08]Zj/L cfwf/e 't ljBfno 3 ]/jf/ Go'g /x]sf] 3]/af/ ug{]
27 / k|b]z ;/sf/
28
ljBfnosf] vfg]kfgL, zf}rfno, ejg 75,000,000
;+lwo ;/sf/
Go'g /x]sf] !% ljBfno
h:tf Joj:yfkg sfo{ / k|b]z ;/sf/
29 2,000,000
k|b]z ;/sf/
k|f}9 lzIff lgis[o ;'?jft ug]{
/ u}=;=;
cfly{s ?kn] sdhf]/ ljBfyL{x?sf] nflu aflif{s %) 15,000,000
–– lglh If]q
30 ;xof]u laBfyL{
31
k|fylds / dfWoflds :y/df ;a{pTs[i6 ! 5fqf, ! 1,500,000
–– lglh If]q
ljBfyL{nfO ;Ddfg tyf k'/:sf/ ljt/0f 5fq
98
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng ;xof]uL lgsfo s}lkmot
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng
;= cj:yf -*–!%
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
32 ljBfno k|zf;g cg'dug Pj+ d"Nof+sg –– lgoldt 1,000,000
33
x/s jif{ b'O 6,000,000
lzIfs lzlIfsfnfO{ k'gtf{huL tfnLd s]lx lz=lj=
k6s
34 ljBfno lgodg / u'0f:t/ kl/If0f s]lx lgoldt 2,000,000 Æ
df]8n ljBfno 5gf}6 tyf k'/:sf/
35
pTs[i6 lzIfs÷lzlIfsf 5gf}6 tyf 1,500,000
gePsf] aflif{s ! Æ
k'/:sf/
pTs[i6 5fq÷5fqf 5gf}6 tyf k'/:sf/
36
cf}ifwL pkrf/sf] nflu lzIfs sd{rf/Lsf] 50,000,000
gePsf] ! Æ
sNof0f sf]if
ljBfnosf c;n l;sfO{ Practice nfO{ x/]s jif{ b'O{
37 –– 6,000,000 Æ
cfbfg k|bfg k6s
ljBfno merge, Inactive grade 36fpg] dh{ x'g]
38 lgoldt –– Æ
u/L sfo{qmd lgdf{0f u/]sf]
;a}
39
Internet ;lxtsf] ICT lzIff, web- dfWoflds 2,000,000
;fem]bf/ ;+3
––
portal, website, e-library laBfno - $ ;+:yf
_
40 ufpFkflnsf :t/Lo kf7\oqmd lgdf{0f ug]{ gePsf] lgdf{0f ug]{ 1,000,000
;a}
41
k|ofKt 1,000,000
laBfnodf laifo lzIfssf] Aoa:yf dfWoflds lz=lj=
gePsf]
laBfno
42 k|flalws laBfnosf] :yfkgf ! 40,000,000 lz=lj= qmdfut
99
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng ;xof]uL lgsfo s}lkmot
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng
;= cj:yf -*–!%
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
43 ;a} laBfnodf ljw'tLo xflh/Lsf] Joj:yf – – & 350,000 u}=;=;
44
k|yflds ljwfyL{sf nflu v]nf}gf tyf 4,000,000
lz= lj=/
gePsf]
vfhf u}=;=;
45
jfnd}qL / ckfËd}qL kSsL zf}rfno ejg 35,000,000
lz= lj=/
–– &
lgdf{0f u}=;=;
46
ljBfnox?df Go"gtd k7gkf7g ;fdu|L 1,400,000
;+lwo ;/sf/
–– &
ljt/0f / k|b]z ;/sf/
47
dfWoflds ljBfnodf lj1fg k|of]uzfnf 2,000,000
lz= lj=/
–– $
:yfkgf u}=;=;
48 1,400,000
lz= lj=/
ljBfnodf k':tsfno Joj:yfkg cJojl:yt &
u}=;=;
49 1,400,000
lz= lj=/
v]nd}bfg Joj:yfkg tyf ljsf; cJojl:yt &
u}=;=;
100
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
2= ;f]r
ljsf;df o'jf ;xeflutfaf6 ;d[4 ufpFkflnsf lgdf{0f / v]ns'bsf dfWodaf6 ufpFkflnsf Pstfsf]
;'b[9Ls/0f Pjd\ /fli6«o If]qdf ufpFkflnsf ;Ddfg clej[l4 .
3= p2]Zox¿
• lzlIft, ;Eo ;';+:s[t / cg'zfl;t o'jf zlQmsf] kl/rfngaf6 ufpFkflnsf ljsf;df
of]ubfg k'of{pg' .
• lszf]/lszf]/L tyf o'jfx¿nfO{ v]ns'bsf] dfWodaf6 pgLx¿df ePsf ljlzi6 Ifdtfsf]
k|:km'6g, :j:y hLjgz}nLsf] cEof;sf] ljsf;, ;fdflhs ;b\efj, ufpFkflnsfsf] k|lti7f /
klxrfgdf j[l4 ePsf] x'g' .
• o'jf pBdzLntf, o'jf :j/f]huf/, o'jf ;[hgzLntfnfO{ k|j4{g u/L cfly{s ;d[l4, k|ljlw
cfljisf/ u/L ufpFkflnsfsf] klxrfg lj:tf/ ug{' .
4= /0fgLltx¿
1= æo'jf;Fu :yfgLo ;/sf/ ljz]if sfo{qmdÆ ;~rfng u/L pgLx¿sf] ;Lk, 1fg / IfdtfnfO{
k|of]u ub{] :yfgLo ;/sf/sf] sfo{bIftfsf] clej[l4 ug{ k|of]u ul/g]5,
2= o'jf hut\nfO{ pgLx¿sf] rfxgfcg';f/ ;flxTo, snf, ;+uLtsf] ;[hgf / df}lns ;+:s[ltsf]
hu]gf{df k|f]T;flxt ul/g]5,
101
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
3= Jofj;flos ;Lk tyf pBdzLntfsf] ljsf; tyf >dnfO{ ;Ddfg ug{] jftfj/0fsf] ljsf;sf
;fy} j}b]lzs /f]huf/tkm{sf] cfsif{0f 36fpg] u/L o'jf pBdzLntf sfo{qmd ;~rfng
ul/g]5,
4= o'jfnfO{ ;xh shf{ / Joj;fo ug]{ cj;/ ;[hgfaf6 :j/f]huf/ k|j4{g u/L :jfjnDaL,
;Ddfghgs Pj+ pTkfbgd"ns agfOg]5,
5= s[lifnfO{ dof{lbt k];fsf] ¿kdf :yflkt u/fO{ o'jfnfO{ Jofj;flos s[lif sfo{df ;+nUg x'g
pTk|]/0ff k|bfg ul/g'sf ;fy} ljQLo ;+:yfx¿sf] s[lif sfo{ nufgL tyf ;x'lnot k"0f{ shf{df
cfa4 x'g ;xof]u ul/g]5,
6= j}b]lzs /f]huf/df hfg] tyf kms]{sf o'jf nlIft sfo{qmd ;~rfng ul/g] 5g\,
7= cfjZos ljifo h:t} hLjgpkof]uL k/fdz{ (Career counseling) ug]{, nfu"cf}ifwsf] k|of]ustf{
jf dfgf];dflhs k/fdz{ ljz]if1x¿åf/f lbg] Joj:yf ul/g]5,
8= k|To]s j8fdf sDtLdf Ps Jojl:yt v]n d}bfg lgdf{0f / :t/f]Ggltaf6 v]ns'b ljsf;sf]
jftfj/0f ;[hgf ul/g]5,
9= ufpkflnsf:t/Lo elnan k|ltof]lutf lg/Gttf lbOg]5 . …k'?if ;/x dlxnfÚ gf/fsf ;fy
cGt/ laBfno :t/Lo dlxnf elnan k|ltof]uLtf ;+rfng ul/g]5 . dlxnfx?nfO{ cGo
v]ns'b lawfdf cfs{if0f ug{ laleGg s[ofsnfk ;+rfng ul/g]5 .
10= ljBfno lzIff;Fu v]ns'b cfa4 u/fO{ ufpFkflnsf :t/Lo, v]ns'b sfo{qmd sDtLdf
jflif{s ! k6s cfof]hgf ul/g]5,
11= o'jf tyf lszf]/lszf]/Lsf] af}l4s Ifdtf ljsf;, ;fdflhs ;Lksf] cEof; tyf g]t[Tj
snfsf] ljsf; Pj+ k|j4{g u/L pgLx¿nfO{ gjLgtd / ;[hgzLn agfOg]5 .
12= o'jfx¿nfO{ ;fdflhs / cfly{s ljsf;df cfa4 u/fpg ;Lkd"ns, :j/f]huf/ pGd'v ljleGg
v]ns'b sfo{qmdx¿ cfof]hgf ul/g]5,
13= ;Eo, ;';+:s[t / cg'zfl;t o'jf zlQm pTkfbg / ljsf;sf nflu kl/jf/ / ljBfnodf
cfwfl/t sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 / ljBfnodf ;sf/fTds ;f]rsf] ljsf;sf nflu k|jrg
tyf g}lts lzIff sIff ;~rfng ul/g]5 .
14= ufpFkflnsf :t/Lo /+uzfnf lgdf{0f ul/g] 5 .
15=zfxl;s v]ns'bsf] ljsf;sf nflu cfj:os k|lzIf0fsf] Aoa:yf ul/g] 5 o;sf ;fy} æ:j:y
hLjgsf nflu of]uæ eGg] gf/fsf ;fy of]uf k|lzIf0f k|bfg ul/g] 5 .
102
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
5= k|d'v sfo{qmd
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng ;xof]uL lgsfo s}lkmot
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng
;= cj:yf -*–!%
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
s]lG›o
1
;/sf/af6 150,000,000
;+l3o / k|b]z
o'jf :j/f]huf/ sfo{qmd !%) o'jf
;+rfng ;/sf/
eO/x]sf]
2
j}b]lzs /f]hufl/df hfg]x?sf] nflu l;k aflif{s % 2,500,000
gePsf] lglh If]q
ljsf; tyf dgf]j}1flgs tflnd/ k|lzIf0f sfo{qmd
3
elnjn tyf t]sjfGbf] v ]n k|lzIf0f 6,000,000
–– x/]s aif{
sfo{qmd
4
ufpFkflnsfnfO{ k|ltlglwTj ul/ lalaw 1,000,000
gePsf] !) lglh If]q
v]ns'bdf ;xefuL x'gsf] nflu cg'bfg
5 v]ns'b lasf;sf] nflu k|lzIfssf] Aoa:yf gePsf] ;'?aft ug]{ 2,500,000 lglh If]q
6
:j:y hLjgsf] nflu of]uf k|lzIf0fsf] 1,000,000
gePsf] ;'?aft ug]{ u}=;=;
Aoa:yf
7 zfxl;s v]ns'bsf] k|lzIf0f gePsf] ;'?aft ug]{ 1,000,000 lglh If]q
8
aflif{s ! 15,000,000
v]n dxf]T;jsf] cfof]hgf gePsf] lglh If]q
sfo{qmd
9
& -x/]s 5,250,000
v ]ns "b sfo{qmd ––
j8fdf_
& -x/]s 7,000,000
;+l3o / k|b]z
v]nd}bfgsf] lgdf{0f cJoal:yt
10 j8fdf_ ;/sf/
103
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng ;xof]uL lgsfo s}lkmot
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng
;= cj:yf -*–!%
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
;+l3o, k|b]z
11
x/]s laBfnodf v]nd}bfgsf] lgdf{0f / v]n 3,500,000
cJoal:yt & ;/sf/ / qmdfut
;fdu|Lsf] Joj:yf
u}=;=;
;+l3o, k|b]z
12 ufpFkflnsf :t/sf] /+uzfnf lgdf{0f gePsf] ! 500,000,000 ;/sf/ / lglh qmdfut
If]q
104
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
105
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
11= :jf:Yo ;+:yfx¿af6 lgMz'Ns pknAw u/fpg] ;a} k|sf/sf cf}iflw tyf ;]jfnfO{ lgoldt
tyf ;'lglZrt u/fOg]5 / cf}iflw pknAwtfsf] ;+:yfut ¿kdf cg'udgsf] Joj:Yff ul/g]5 .
12= lgMz'Ns / ;'/lIft k|;"lt ;]jf lj:tf/ u/L k|;"lt cl3 / kl5 :jf:Yo ;]jf lng k|f]T;fxg
ul/g]5 .
13= afnaflnsfx¿sf] :jf:Yo, vf]kx¿sf] pkof]u, kf]if0f l:yltdf ;'wf/ ug{ ljz]if sfo{qmdx¿
;~rfng ul/g]5 .
14= ufpFkflnsfjf;LnfO{ u'0f:t/Lo ljz]if1 ;]jf k|bfg ug{ df]afOn SofDk, cfp6l/r lSnlgs,
6]lnd]l8l;g h:tf ;]jfx¿ k|bfg ul/g]5g\ .
15=:jf:Yo ;]jfnfO{ :t/Lo / ;j{;'ne agfpg gl;{ª xf]d, lghL tyf ;fd'bflos c:ktfn
;~rfng / cg'udg;DaGwL sfg'g / dfkb08 lgdf{0f u/L sfof{Gjog ul/g]5 .
16= :jf:Yo :jo+;]jLsf, k|fljlws, g;{, 8fS6/ / ljz]if1 8fS6/sf] ;]jf cfk"lt{, Ifdtf ljsf;,
k|f]T;fxg Joj:yf u/L k|efjsf/L hgzlQm Joj:yfkg ul/g]5 .
17= u'0f:t/Lo k|of]uzfnf, An8 a}+s, cf}iflw u'0f:t/ k/LIf0f ;]jf, :jf:Yo ladf ;]jf,
cfktsfnLg ;]jf h:tf ;+oGq / ;]jfnfO{ ;+:yfut ul/g]5 .
18= cfwf/e"t cf}iflwsf] cfk"lt{df ;'lglZrttf, lg/Gt/tf, u'0f:t/Lotf / ;fj{hlgs lghL
;xsfo{ clej[l4 ul/g]5 .
19= uDeL/ k|s[ltsf g;g]{ /f]u nfu]sf jf ul/aL kl/rokq afxs / cGo nlIft ju{nfO{
:jf:Yo ;]jfdf ljz]if ;xof]u sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 .
20= afn ljjfx, c;'/lIft of}g ;DaGw tyf ue{wf/0fnfO{ /f]Sg cleefjsLo lzIff (Early
Parenting) Joj:yf ug]{ .
21= t/sf/L, b'w, c08f, df;' tyf kmnkm"nsf ;fy} kf]ifs vfBfGgsf] pkef]u a9fpg / To;af6
k|fKt x'g] kf]ifs tTjaf/] s[lif k|;f/ sfo{qmdaf6 ;d]t k|j4{g u/L tbg';f/ pTkfbg /
k|of]u a9fO{ ax'If]qLo kf]if0f sfo{qmdnfO{ ;dGjofTds ¿kdf ;~rfng ul/g]5 .
22= kf]if0f nlIft / kf]if0f ;+j]bgzLn sfo{qmdx¿nfO{ nlIft 3/kl/jf/ a:tL jf 6f]n :t/df
cfjZostfsf] cfwf/df ;dGjo, ;~rfng / lj:tf/ ul/g]5 . ufpFkflnsfsf] d'Vo
c:ktfndf kf]if0f k'gM:yfkgf s]Gb| :yfkgf u/L ;]jf k|jfx ul/g]5 .
23= of}lgs Pj+ k|hgg :jf:Yo, Pr=cfO{=eL= P8\;, w"dkfg, dBkfg, dfgl;s :jf:Yo;DaGwL
k|j4{gfTds, k|lt/f]wfTds Pj+ pkrf/fTds sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/g]5 .
24= cfo'j]{b, k|fs[lts lrlsT;f, of]u tyf Wofg, cs'k~r/ ;]jfsf] ljsf; u/L :jf:Yo ;]jf
ljljwLs/0f ul/g]5 .
25= lakGg gful/s pkrf/ sf]if :yfkgf ul/ SofG;/, d'6'/f]u, lduf}{nf /f]u nufotsf
/f]uLx¿nfO ljz]if ;'lawf pknAw u/fOg] 5 .
26= /f]ux?sf] klxrfg ul/ k|To]s jif{ leGg leGg /f]ux?;Fu ;DalGwt :jf:Yo lzlj/ ;+rfng
ul/g]5 .
106
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
5= k|d'v sfo{qmd
;do l;df
;+3Lo ;/sf/,
x/]s # dlxgf, 14,400,000
k|Tos jif{ vr{
:jf:Yo hf+r sfo{qmd –– k|b]z ;/sf/ /
1 x/]s j8f ug{'kg]{
lghL c:ktfn
;a} lb3{/f]lu,
afnaflnsf,
cTofjZos cf}ifwLsf] ljt/0f -lb3{/f]lu,
h]:7 gful/s
afnaflnsf, h]:7 gful/s tyf 2,000,000
;+3Lo ;/sf/
s]xL tyf ul/aLsf] "
2 ul/aLsf] /]vfd'lg ePsf gful/ssf] / k|b]z ;/sf/
/]vfd'lg
nflu_
ePsf
gful/s
gu/ :t/Lo ;/;kmfO{ sfo{qmd s]xL q}dfl;s 7,500,000 ;d'bfo "
3
18,000,000
;+3Lo ;/sf/
lgoldt vf]k sfo{qmd -q}dfl;s_ eO/x]sf] lgoldt "
4 / k|b]z ;/sf/
%) k|ltzt 2,000,000
k|b]z ;/sf/ /
;'wfl/Psf] r'nf] sfo{qmd –– "
5 3/w"/L u}=;=;
aflif{s # 1,500,000
k|b]z ;/sf/ /
;?jf /f]usf] af/]df hgr]tgf sfo{qmd gePsf] "
6 sfo{qmd u}=;=;
ue{jtL / ;'Ts]/L dlxnfsf] nflu kf]if0f 5,000,000
;+3Lo ;/sf/
–– %)) "
7 sfo{qmd / k|b]z ;/sf/
107
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
! s/f]8sf] 10,000,000
;+3Lo ;/sf/
lakGg gful/s pkrf/ sfo{qmd –– "
8 sf]if / k|b]z ;/sf/
:jf:Yo :jo+;]ljsfx?nfO{ k|f]T;fxg xfnsf] 5,000,000
;+3Lo ;/sf/
–– "
9 sfo{qmd ;'lawfdf yk / k|b]z ;/sf/
ufFpkflnsf :t/Lo c:ktfnsf] lgdf{0f
@% z}ofsf] 300,000,000
;+3Lo ;/sf/
ejg lgdf{0f gePsf] qmdfut
c:ktfn / k|b]z ;/sf/
10
5,200,000
k|b]z ;/sf/,
Pda'n]G;sf] Aoa:yf gePsf] @ j6f
u}= ;= ;=
$ -j8f g+
:jf:Yo rf}sL gePsf j8fdf :jf:Yo 90,000,000
;+3Lo ;/sf/
!,$,& df &
11 rf}sL lgdf{0f / k|b]z ;/sf/
gePsf]_
;+3Lo ;/sf/,
:jf:Yo ;+:yfx¿sf] ;+:yfut Ifdtf / 20,000,000
$ $ k|b]z ;/sf/,
12 pks/0f lj:tf/
u}=;=;
j8f g+ ! / %
122,500,000
sf] ejg
:jf:Yo ;+:yfsf] ejg lgdf{0f cJojl:yt &
13 lgdf{0fflwg
cj:yfdf
:jf:Yo rf}lsdf PS; /] ;'lawfsf] 12,000,000
gePsf] $ æ
14 Aoa:yf
108
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
j8f g+ &
:jf:Yo rf}lsdf k|of]uzfnfsf] Aoa:yf df dfq & 24,000,000 æ
15
/x]sf]
@ j6f
cfwf/e"t tyf k|hgg\ :jf:Yo ;]jf 8,000,000
j8fdf @ ]
16 lj:tf/ -aly{Ë ;]G6/sf] Aoa:yf_
g/x]sf]
k|To]s :jf:Yo rf}sLdf :jf:Yo 70,000,000
k|b]z ;/sf/ /
–– & qmdfut
17 sdL{nfO{ cfjf;sf] Joj:yf u}=;=;
;a} j8fdf ;k{b+zsf] pkrf/sf] 7,000,000
–– & æ
18 Aoa:yf
35,000,000
;+3Lo ;/sf/
PDa'n]G; ;]jf ;+rfng –– & qmdfut
19 / k|b]z ;/sf/
50,000
;+3Lo ;/sf/
ufFp3/ lSnlgs 3 ]/jf/ ––
20 / k|b]z ;/sf/
2,100,000
;+3Lo ;/sf/
lszf]/ lszf]/L :jf:Yo sfo{qmd –– lgoldt
21 / k|b]z ;/sf/
:jf:Yo rf}sL kmlg{r/ tyf lkmSr;{ 60,000
;+3Lo ;/sf/
–– vl/b ug{]
22 vl/b / k|b]z ;/sf/
j8f :tl/o ljBfno :jf:Yo lzlj/ #
4,725,000
;+3Lo ;/sf/
k6ssf ––
23 / k|b]z ;/sf/
nflu
50,000
;+3Lo ;/sf/
ufp3/ lSnlgs dd{t, cf]nLufp+ –– dd{t ug{]
24 / k|b]z ;/sf/
109
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
110
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
2= cj;/ / r'gf}tL
;+ljwfgaf6 k|Tofe"t ;dfgtfsf] clwsf/, :yfgLo ;/sf/sf] lgjf{rgdf cjnDag ul/Psf]
kmn:j¿k Go'gtd cfjZoseGbf a9L dlxnf kbflwsf/L lgjf{lrt, ;dfj]zL tyf ;xeflutfd"ns
k|ltlglwTjsf] Joj:yf, :yfgLo txsf] dxTjk"0f{ lg0f{o / ;ldltx¿df ;dfg'kflts tyf ;dfj]zL
k|ltlglwTjsf] Joj:yf, Goflos ;ldlt ;DaGwL Joj:yf, ;xeflutfd"ns of]hgf th{'df tyf
sfof{Gjog k|lqmof, pkef]Qmf ;ldltx¿df nfeu|fxL tyf dlxnfx¿sf] k|ltlglwTj h:tf sfg"gL tyf
111
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
gLlut Joj:yfcflbnfO{ :yfgLo txdf n}lËs ;dfgtf tyf ;dfj]zLs/0fsf b[li6n] dxTjk"0f{
cj;/sf] ;[hgf ePsf] 5 .
ztfAbLof}+b]lv g]kfndf ljBdfg n}lus ;f+:s[lts hftLo, juL{o, wfld{s, eflifs, ;f+:s[lts,
ef}uf]lns lje]b cBflk sfod /xg', ;dfhsf ljleGg lje]bsf/L s'/Lltx¿ h:t} afnljjfx,
afndhb'/L, bfOhf], wfdL, emfFqmL k|yfsf] cGTo x'g g;Sg', ljkGg ju{sf nflu nlIft ;fdflhs
;+/If0f tyf ;'/Iff sfo{qmdsf] k|efjsf/L sfof{Gjog / d"NofÍg x'g g;Sg', of]hgf th{'df tyf
sfof{Gjog k|lqmofdf /x]sf] ;dfj]lztfsf] gLlt sfof{Gjogdf k"0f{tf cfpg g;Sg', jf:tljs hLjgdf
dlxnfnfO{ k'?ifsf] xf/fxf/Ldf /xg] jftfj/0f ;[hgf x'g g;Sg', n}lËs Pj+ 3/]n' lx+;f 36\g g;Sg',
3/]n' tyf ;fdflhs lx+;fsf d'2f btf{df ;fdflhs bafa, sdhf]/ cleof]hgsf sf/0fn] kLl8t
kIfn] ;d'lrt Gofo k|flKtdf sl7gfO, ufpFkflnsfdf n}lËs tyf ;dfj]zL gLlt gx'g', o;;DaGwL
sdhf]/ / ;txL a'emfO / lg0f{o k|lqmofdf dlxnf, blnt, ljkGg tyf hf]lvdo'Qm ;d'bfosf] cy{k"0f{
;xeflutf kof{Kt gx'g', ;DklQ tyf ljQLo If]qdf dlxnf tyf ;LdfGts[t ju{ tyf ;d'bfosf]
kx'Fr, :jfldTj / lgoGq0fsf] sdL, >dsf] ;d'lrt afF8kmfF6 tyf ;Ddfgsf] sdL, dlxnfsf] 3/fo;L
sfdsf] cfly{s d"NofÍg x'g g;Sg', ul/aLdf dlxnf tyf blnt kl/jf/sf] ;+Vof clws /xg', dlxnf
lzIffsf] cj:yf t'ngfTds ¿kdf sdhf]/ /xg', czQm Pj+ ckfËtf ePsf JolQmx?sf] hLjg
si6s/ /xg' h:tf r'gf}tLx¿ ljBdfg /x]sf 5g\ . To;}u/L dlxnf–dlxnfsf aLrdf klg lje]bhGo
-Inter sectional approach_ Jojxf/, blnt tyf ;LdfGts[t dlxnfsf] cfly{s, /fhgLlts / ;fdflhs
cj:yf cGo dlxnfsf] t'ngfTds ¿kdf sdhf]/ / hf]lvdk"0f{ x'g' klg p;sf] csf]{ r'gf}tL /x]sf] 5
.
3= ;f]r
cfwf/e"t ;fdflhs ;+/If0fsf ;]jf ;'ljwfx¿df ;a} gful/sx¿sf] kx'Fraf6 ;dtfd"ns ;dfh
lgdf{0f
4= p2]Zo
dlxnf, blnt, Ho]i7 gful/s, ckf+utf ePsf JolQm, ;LdfGts[t ;d'bfo tyf clt ljkGg /
hf]lvddf /x]sf] ju{nfO{ cfly{s, ;fdflhs tyf /fhgLlts ;zQmLs/0fsf dfWodåf/f ljsf;sf] d"n
k|jfxdf NofO{ n}+lus ;dfgtf tyf ;fdflhs ;dfj]zLs/0fnfO{ ;'lglZrt ub}{ ;dfhdf ;dfgtf
tyf ;fdflhs Gofo / ;'/Iff sfod ug{' .
5= /0fgLltx¿
1= ufpFkflnsfn] n}lËs tyf ;dfj]lztfsf lx;fan] ljifo If]qut v08Ls[t tYof+ssf]
(Disaggregated data) ;+sng, lgoldt ¿kdf cBfjlws u/fO{ /fVg]5 .
2= of]hgf rqmdf dlxnf, afnaflnsf, ;dfhdf ;fdflhs tyf cfly{s ¿kn] sdhf]/ ju{,
cNk;+Vossf d'2fnfO{ d"nk|jfxLs/0f u/L ;dfj]zL ;xeflutf ;'lglZrt ul/g]5 .
3= ;a} k|sf/sf lx+;fx¿ Go"gLs/0f u/L 3/]n' Pj+ ;fdflhs lx+;fnfO{ sfg'gadf]lhd b08gLo
agfpg] ljz]if sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 .
4= j8f txaf6 g} afnd}qL zf;g sfo{qmd ;~rfng / k|j4{g u/L ufpFkflnsfnfO{ afnd}qL
agfpg] u/L sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 .
112
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
5= lgs[i6 afn>dsf] cGTo u/L cgfy tyf ljkGg afnaflnsfx¿sf] plrt Joj:yfkgåf/f
pgLx¿sf] lzIff, :jf:Yodf kx'Fr nufotsf ;Dk"0f{ ljsf;sf cj;/x¿df ;dfj]z ul/g]5.
6= ;dfhdf /x]sf ;a} k|sf/sf lje]b, 5'jf5"tsf] cGTo u/L o; k|sf/sf] Jojxf/nfO{ b08gLo
agfpg], ;r]tgf Pj+ ;b\efj lj:tf/ ug]{ sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 .
7= cGt/hftLo ljjfx ug]{ hf]8LnfO{ ;+/If0f, cfTd;Ddfgk"j{s ;dfhdf a:g] jftfj/0fsf] ;[hgf
u/L ;fdflhs cGt/3'ngnfO{ ;xof]u ul/g]5 .
8= Ho]i7 gful/s, km/s Ifdtf ePsf, nf]kf]Gd'v cflbjf;L hghflt, Psn dlxnf, ;LdfGts[t
/ ljkGg ju{nfO{ ;fdflhs ;'/Iffsf sfo{qmddfkm{t ;Daf]wg ul/g]5 .
9= Ho]i7 gful/snfO{ ;fdflhs ;'/Iff eQf ;Ddfg :j¿k pknAw u/fOg]5 .
10= lszf]/lszf]/Lx¿sf nflu hLjgkof]uL ;Lk k|bfg ul/g] sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 .
11= Ho]i7 gful/snfO{ ;fj{hlgs oftfoft nufotsf cGo sfo{qmddfkm{t pgLx¿sf] ;'ljwfnfO{
;Daf]wg ul/g]5 .
12= Ho]i7 gful/ssf nflu eg]/ cfˆgf cfkmGtnfO{ ;Dks{ ug{sf nflu ICT Center sf] Joj:yf
x'g]5 .
13= ;a} dlxnfx¿ ljz]if ¿kn] cfly{s / ;fdflhs ¿kdf ljkGg / cNk;+Vos dlxnfsf]
;fdflhs, cfly{s ;zQmLs/0f ub}{ dlxnfsf] ;fdflhs cfly{s :t/ dfly p7fpg'sf ;fy}
ltgLx¿sf] d"ne"t clwsf/ ;'lglZrt ul/g]5, n}lËstfdf cfwfl/t ;a} k|sf/sf lx+;f,
e]befj / alxis/0fsf] cGTo ul/g]5 . /fhgLlts, cfly{s, ;fj{hlgsnufot ;Dk"0f{ lg0ff{os
txdf dlxnf, blnt tyf ;LdfGts[t ;d'bfosf] ;fy{s / ;dfg kx'Frsf nflu ;dfg
cj;/x¿sf] l;h{gf ul/g]5 .
14= ufpFkflnsfsf of]hgf tyf sfo{qmdx¿ n}lËs tyf ;fdflhs ;dfj]zLs/0fnfO{
d"nk|jfxLs/0f u/L th{'df ul/g]5 .
15=n}lËs ;+j]bgzLn ah]6 / n}lËs ah]6 k/LIf0f k|0ffnLsf] cjnDag ul/g]5 .
16= n}lËs lx+;flj?4 z"Go ;xgzLntfsf] gLlt cjnDag ul/gsf ;fy}, ;fdflhs e]befj /
alxis/0f cGTosf] nflu lg/f]wfTds Gofodf ;xh kx'Fr / ;+/If0ffTds pkfox¿ cjnDag
ul/g]5 .
17= lghL / u}/;/sf/L If]qsf] gLlt lgdf{0f, sfo{qmd sfof{Gjognufot k|ltkmndf dlxnf tyf
;dfhdf sdhf]/ ju{sf] ;f/e"t k|ltlglwTj ;'lglZrt x'g] gLlt cjnDag ul/g]5 .
18= cfly{s ;fdflhs ¿kn] ljkGg ju{ tyf dlxnfsf] nflu cfocfh{g, Ifdtf ljsf; /
;zQmLs/0f ug]{ sfo{qmdx¿ sfof{Gjogdf NofOg]5 .
19= ckfËtf ePsf JolQm / ljz]if u/L dlxnfdfly x'g ;Sg] lx+;fsf] cGTo ub}{ /f]huf/L /
:j/f]huf/LpGd'v sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 .
20= dlxnf, afnaflnsf tyf nlIft ;d'bfox¿nfO{ ;fdflhs kl/rfngsf dfWodaf6
;zQmLs/0f ul/g'sf ;fy} Ifdtf ljsf; ul/g]5 .
21= cfjZostf cg';f/sf ljleGg lsl;dsf ;Lk ljsf;sf sfo{qmdx¿;Fu cfa4 u/fO{ /f]huf/L
l;h{gf ul/g]5 .
22= ;d"xdf cfa4 dlxnfx¿nfO{ ;xsf/L ;+:yfx¿sf] u7gaf6 ;+:yfut ljsf;df ;xof]u
ul/g]5 .
113
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
23= afnSnax¿nfO{ ;lqmo agfpg afne]nfnufot cf}krfl/s sfo{qmdx¿df cfa4 u/fOg]5
24= Ho]i7 gful/ssf] ;Ddfg / sb/ ul/g]5 . kl/jf/af6 ul/g] lje]bnfO{ Go"gLs/0f tyf
sdhf]/ / c;xfonfO{ ;d'lrt k|aGw ul/g]5 .
25= hftLo e]befjd'Qm a:tL÷6f]n÷j8f÷ufpFkflnsf 3f]if0ff cEof; ul/g]5 .
26= cflbjf;L hghfltx¿sf] k/Dk/fut efiff ;+:s[lt, lnlksf] ;+/If0f, k|j4{g ul/g]5 .
27= cGt/f{li6«o >d ;+u7g g+= !^( h:tf ;lGw dxf;lGw tyf 3f]if0ffkqsf k|fjwfgx¿sf]
kfngf tyf sfof{Gjog u/fOg]5 .
28= ue{jtL dlxnf Pj+ gjhft lzz'x?sf nflu lgoldt kf]lznf] vfg]s'/fsf] Joj:yf x'g]5 .
29= ufpFkflnsfnfO{ afnd}qL, n}+lusd}qL leGg Ifdtf ePsf JolQmd}qL, Ho]i7 gful/sd}qL /
ljkGg ju{d}qL agfpg tbg';f/sf gLlt k|ltkfbg u/L Jojxf/df nfu" ug{ ufpFkflnsf
;+j]bgzLn x'g]5 .
114
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
6= k|d'v sfo{qmdx¿
;do l;df
21,000,000
;+l3o, k|b]z
dlxnfx?sf] ;Lk ljsf; tflnd
2 ;/sf/
2,100,000
;+l3o, k|b]z
dlxnf Ifdtf ljsf; sfo{s |d
3 ;/sf/
80,000
;+l3o, k|b]z
l;nfO{ s6fO{ sfo{qmd -P8efG;_ j8f g+ $ df j8f g+ $ df
4 ;/sf/
lszf]/Lx?sf] nflu cled"vLs/0f tflnd 1,575,000
5
gjhft lzz' / cfdfsf] nflu kf]if0f o'Qm 2,500,000
;+l3o, k|b]z
eP/x]sf] lgoldt "
6 cfxf/sf] Joj:yf ;/sf/, u}=;=;
sd cfo ePsf ue{jtL dlxnfsf] nflu 1,250,000
;+l3o, k|b]z
gePsf] %)) dlxnf "
7 kf]if0f o'Qm cfxf/sf] Joj:yf ;/sf/, u}=;=;
laBfnodf g]kfn k|x/L,
lszf]/L x?nfO{ cfTd;'/Iff tflnd gePsf] aflif{s ! 525,000 ;z:q k|x/L, "
8
sfo{qmd u}=;=;
115
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
7,000,000
;+l3o, k|b]z
dlxnf l;k lasf; s]G›sf] :yfkgf –– ;a} j8f
16 ;/sf/, u}=;=;
a[4 j[4f Pj+ ckfË
;fdflhs ;'/Iff -s]G›Lo ;/sf/af6 s]lG›o
cg'bfg k|fKt gx'g] ul/aLsf /]vfd'gL ;/sf/af6 yk ug]{ 10,000,000 ;+l3o ;/sf/
1
ePsf kl/jf/sf nflu ;d]t_ dfq k|fKt
116
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
10,000,000
;+l3o, k|b]z
a[4fcf>dsf] lgdf{0f gePsf] ! qmdfut
9 ;/sf/, u}=;=;
a[4 a[4fsf] nflu ;"rgf k|lalw s]G›sf] 21,000,000
;+l3o, k|b]z qmdfut -
gePsf] &
10 lgdf{0f ;/sf/, u}=;=; x/]s j8fdf_
117
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
118
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
119
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
6= k|d'v sfo{qmdx?
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng ;xof]uL lgsfo
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng s}lkmot
;= cj:yf -*–!%
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
2
:yflgo ;+:s[lt k|ab{\wg Pj+ hgr]tgf aflif{s % 450,000
gePsf] ;d'bfo
km}nfpg] sfo{qmd sfo{qmd
3
:yfgLo ;+:s[lt emNsfpg] k/Dk/fut 750,000
gePsf] ;'?jft ug]{
kf]zfs pTkfbgsf nflu cg'bfg
4
k|b]z ;/sf/
laBfnodf dft[efiff sIffsf] ;+rfng s]xL Aoal:yt ug]{
7,500,000 / ;d'bfo
;+l3o, k|b]z
5 du/ lkt[ 3/ lgdf{0f ! 70,000 ;/sf/ /
u}=;=;
;+l3o, k|b]z
6 a8\8f e/f0f Kof/flkm6 lgdf{0f ! 100,000 ;/sf/ /
u}=;=;
;+l3o, k|b]z
7 lkkn rf}tf/f] lgdf{0f & 1,050,000 ;/sf/ /
u}=;=;
120
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng ;xof]uL lgsfo
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng s}lkmot
;= cj:yf -*–!%
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
;+l3o, k|b]z
8
;Ltf/fd ;+:s [t kf7zfnf ;+efJotf 100,000
! ;/sf/ /
cWoog tyf of]hgf lgdf{0f
u}=;=;
;+l3o, k|b]z
9 snf/} dlGb/ vfg]kfgL of]hgf kfO{k vl/b vl/b ug{] 100,000 ;/sf/ /
u}=;=;
;+l3o, k|b]z
10
wfld{s sfo{qmd tyf ehg lst{g ;fdu|L 100,000
! ;/sf/ /
vl/b
u}=;=;
;+l3o, k|b]z
cNk;+Vos hfltx?sf] ;+:s[lt ;+/If0f tyf 1,500,000
gePsf] ;'?jft ug]{ ;/sf/ /
11 k|ab{\wg sfo{qmd
u}=;=;
12
aflif{s @ 2,500,000
k|b]z ;/sf/
;f+:s[lts k|lzIf0f gePsf]
sfo{qmd / ;d'bfo
k|To]s j8fdf Ps ;f+:s[lts ;d'x lgdf{0f gePsf] & 1,750,000 ;d'bfo
13
ufpFkflnsfsf] Oltxf;, efiff, wd{, ;+:s[lt
14 / k/Dk/fsf] af/]df hfgsf/L lbg] k':tssf] gePsf] k|sfzg ug]{ 100,000 lglh If]q
k|sfzg
15
aflif{s ! 2,500,000
;f+:s[lts dxf]T;jsf] cfof]hgf gePsf] lglh If]q
sfo{qmd
;+u|fxnosf] :yfkgf gePsf] ! 5,000,000 lglh If]q
16
121
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng ;xof]uL lgsfo
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng s}lkmot
;= cj:yf -*–!%
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
17
wfld{s:yn, d7 dlGb/, u'Djf tyf ;+l3o / k|b]z
s]xL $) j6f
r}Tox?sf] k'glg{df0f tyf dd{t ;+ef/ 50,000,000 ;/sf/
18
wfld{s :ynx?df laB'lts/0f la:tf/ tyf 4,000,000
s]xL $) j6f k|b]z ;/sf/
alQsf] k|jGw
122
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
123
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
• cfly{s j[l4dfkm{t ;[hgf x'g] /f]huf/Lnufotsf ;Dk"0f{ cj;/x¿sf] Gofof]lrt ljt/0f /
;dtfd"ns ljsf; x'g]u/L ;Da4 ;a} If]qut gLltx¿nfO{ kl/nlIft ug]{ .
• JolQm, kl/jf/, lglhIf]q Pjd\ u}/;/sf/L ;ª\3 ;+:yfx¿aLr k|efjsf/L ;dGjo /
;xsfo{nfO{ ;'b[9 ub}{ ul/aL Go"gLs/0f / cfly{s ;d[l4sf nflu ;|f]t kl/rfng ug]{ .
• ul/aL Go"gLs/0f;DaGwL gLlt tyf sfo{qmdx¿sf] k'g;{+/rgf Pjd\ k|fyldsLs/0f ub}{ ;Da4
gLlt tyf sfo{qmdx¿nfO{ k"jf{g'dfgof]Uo agfpg] .
124
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
5= k|d'v sfo{qmd
;do l;df
! ul/jLsf] /]vf d'lg ePsf kl/jf/sf] klxrfg gePsf] klxrfg ug]{ 1,000,000
tYofÍ laefu
;+l3o, k|b]z
ul/jLsf] /]vf d'lg /x]sf kl/jf/nfO{
@ gePsf] %)) kl/jf/ 5,000,000
;/sf/ /
;Lkd"ns tflndsf] Aoa:yf
u}=;=;
nlIft kl/jf/nfO{ a}b]lzs/ :jb]zL ;+l3o / k|b]z
# gePsf] @%) hgf 5,000,000
/f]huf/Lsf] sfo{qmddf ;xof]u ;/sf/
125
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
126
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
127
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
5= of]hgfj4 ljsf;df lgl4{i6 u/] cg';f/ k|fyldstfsf cfwf/df ef}lts k"jf{wf/df nufgL
ul/g]5 .
6= :j/f]huf/ pGd'v k"jf{wf/ lgdf{0fnfO{ k|fyfldstfdf /flvg]5 .
7= cw'/f of]hgfx?nfO{ k|fyldstfsf cfwf/df ;do ;f/0fL ;lxt ;DkGg ug{ >f]tx?sf]
vf]hL u/L ;DkGg ug{ k|fyldstf lbO{g]5 .
8= k"jf{wf/ lgdf{0f ljsf;sf nflu cfjZostfg';f/ ;j]{If0f, l8hfOg, ;+DefJoftf cWoog,
8LkLcf/ tof/L cflb sfo{sf] dfkb0f8 lgwf{/0f u/L k|fljlws cWoog ul/g] 5 . o:tf]
sfo{df k|b]z, ;+3Lo ;/sf/ tyf ljsf; ;fem]bf/;Fu ;d]t ;dGjo u/L ufpFkflnsf
leq plrt ;+oGq lgdf{0f / ;xof]u kl/rfng ul/g]5 .
9= ;8s, k'n, k'n];f, emf]n'Ë] k'n, l;+rfO, kf]v/Lnufotsf k"jf{wf/ lgdf{0f, dd{t;Def/,
k'glg{df{0f sfo{ ;~rfngsf nflu cfjZos ;+oGq lgdf{0f ul/g]5 / o; sfo{df ;+3Lo
;/sf/ k|b]z ;/sf/ tyf ljsf; ;fem]bf/sf] ;xof]u ;d]t cfjZostfg';f/ ;dGjo
u/L kl/rfng ul/g]5 .
8.4 ljifo If]q
o; ufpFkflnsfsf] k"jf{wf/ ljsf;tkm{ lgDg pk–If]qx¿ /xg]5g\ M
-s_ oftfoft k"jf{wf/
-v_ ;fgf tyf demf}nf l;FrfO
-u_ ljB't\ / ;+rf/
-3_ vfg]kfgL tyf ;/;kmfO
8.4.1 oftfoft k"jf{wf/
1= k[i7e"ld
ufpFkflnsfsf] ef}lts ljsf; w]/} xb;Dd To; ufpFkflnsfdf ljBdfg tyf eljiodf lj:tf/ x'g]
oftfoft k"jf{wf/sf] ;'ljwfn] lgwf{/0f ug]{ ub{5 . ufpFkflnsf PsLs[t ljsf; of]hgfn] kl/sNkgf
u/]sf] k"jf{wf/ ljsf;sf] :j¿knfO{ d"t{¿k lbg ufpFkflnsf ;8sx¿sf] lgdf{0f, lj:tf/ Pjd\
:tf/f]GgtL, dd{t ;Def/ / ;'wf/ ub}{ hfg' lgtfGt cfjZos x'G5 . o;n] cfly{s lqmofsnfknfO{
j[l4 ug{sf ;fy} s[lif, pBf]u, ko{6g, Jofkf/, Joj;fo, hnljB't\, lzIff, :jf:Yo h:tf cfwf/e"t
;]jf ;'ljwfdf gful/ssf] kx'Fr a9fpgsf ;fy} ;]jf k|jfx ug{;d]t ;xof]u k'¥ofpFb5 .
2= ;f]r
;8s oftfoftsf] ljsf;dfkm{t cfly{s ;fdflhs PsLs/0f, / cfly{s ;d[l4 .
3= p2]Zo
x/]s 6f]n j:tLaf6 j9Ldf !) ldg]6 sf] b/Ldf ;8s ;'ljwf k'¥ofpg' . ufpFkflnsfsf ;8ssf]
:t/pGgtL u/L cfGt/Ls cfjfudg ;xh agfpg' .
4= /0fgLlt
• ufpFkflnsfsf] s]Gb| b]lv k|To]s j8f s]Gb|;Dd !@ dlxgf oftfoft ;~rfng x'g] u/L
;8ssf] kx'Fr k'¥ofpg] .
128
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
• x/]s 6f]n a:tLaf6 !) ldg]6sf] k}bn b"/Ldf sRrL ;8ssf] Joj:yf ug]{ .
• x/]s j8f sfof{no hf]8\g] ;8snfO{ :t/ pGgtL u/L slDtdf sfnf]kq] u/Lg]5 .
• o; ufpFkflnsfsf] s]Gb|df Ps a;kfs{sf] lgdf{0f ul/g]5 .
• s] cfO{ l;+x ufpkflnsfleq lgdf{0f eO/x]sf ;8s …xl/ofnLÚ agfOg]5 . d'Vo ;8sx?sf]
o;} aif{b]lv bfofafof b'a} 5]pdf ;'Gb/ km'n km'Ng] ?vx? nufO{ ;8ssf] ;f}Gbo{tf a9fpg
hf]8 lbOg]5 .
• !) nfv eGbf a9L ah]6 ljlgof]hg ePsf of]hgfx?nfO{ 6]G8/ k|lqmofdf nUg k|fyldstf
lbOg]5 .
• :yfgLo ;8s :t/f]Gglt u/L ufpFkflnsf leq ;fj{hlgs oftfoft ;~rfng ug{] u/fpg]
Joj:yf ldnfOg] 5 .
• j8f s]Gb|b]lv j8fdf /x]sf df=lj=, :jf:Yo rf}sL nufotsf ;/sf/L sfof{nox¿, ;fd'bflos
ejgx¿;Dd k'Ug] u/L ;8s lj:tf/ ul/g]5 .
• ufpFkflnsf If]qleqsf s[lif ks]6 If]q, cf}Bf]lus u|fd / ko{6sLo :ynx¿nfO{ d'Vo ahf/
s]Gb|;Fu cfa4 x'g] u/L ;8s ;~hfnsf] lgdf{0f ul/g]5 .
• lhNnfsf cGo gu/kflnsf tyf ufpFkflnsfx¿;Fu ;dGjo u/L :yfgLo ;8s ;~hfn;Fu
hf]l8g] u/L ufpFkflnsf :tl/o ;8sx¿sf] ljsf; ub{} nlug]5 .
• cfjZos :yfg / rf}af6f]x¿df 6«flkms kf]i6sf] Joj:yf u/L oftfoft ;'/Iff dfkb08x¿sf]
cjnDag ePsf] x'g]5 .
• ;8s oftfoft ;'/Iffsf cfwf/e"t Joj:yfx¿ -6«flkms l;Ugn, b'3{6gfu|:t If]qsf] ;+s]t,
df]8 ;'wf/_ sfod ul/g]5 .
• cGt/ :yfgLo lgsfo ;dGjoaf6 k"jf{wf/ lgdf{0fsf] u'0f:t/ dfkgsf nflu k"jf{wf/ Nofasf]
Joj:yf ul/g]5 .
• ufpFkflnsfaf6 j8f sfof{no;Dd k'Ug] ;8sx¿ ;8s dfkb08 cg';f/sf] x'g]5g\ .
• u|fld0f ;8ssf] cfjZostf cg';f/ Pstkm{ gfnL / cfjZostf cg';f/ 9n Joj:yfkg
x'g]5 .
• ;8snfO{ ;a} ofddf -All weather_ ;~rfng x'g ;Sg] u/L cfjZos k'n k'n];f, shj] tyf
ˆn8 j]x¿sf] lgdf{0f ul/g]5 .
• ;8s ;Ldfsf] clwsf/ If]q (ROW) dfkb08cg';f/ tf]lsg]5 .
• ufpFkflnsf If]qleqsf ;8s, ;8s If]q, k'n k'n];fh:tf ;[lht ;DklQsf] clen]v /fvL
lgoldt dd{t ;Def/ of]hgf tof/ u/L sfof{Gjog ul/g]5 .
• ufpFkflnsf:t/Lo ;8sdf nufgL ubf{ JolQmut :jfldTjaf6 nut s§f u/L ;fj{hlgs
ePsf] ljifo :yfgLo /fhkqdf k|sflzt ul/g]5 .
• lgdf{0f ul/g] / ePsf ef}lts tyf ;fdflhs k"jf{wf/x¿nfO{ afnaflnsf, n}+lus, Ho]i7
gful/s, km/s Ifdtf ePsf JolQm tyf jftfj/0fd}qL x'g] u/L lgdf{0f, ;'wf/ ul/g]5 .
129
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
5= k|d'v sfo{qmdx¿
;do l;df
;8s ;~hfnLs/0f
६ sRrL !% ls ld 67,500,000
k|b]z, ;+3Lo
a:tL hf]8\g] ;8s :t/ pGgtL qmdfut
;8s u|fe]n ;/sf/
130
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
131
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
:yfgLo
gofF emf]n'Ë] k'n lgdf{0f k"jf{wf/ tyf
३ knfgb]p bf]3f6, lemufj:tL -j8f g+ #_ –– @ s[lif ;8s
100,000,000
b'uf8 k'n, b'uf8 -j8f g+ ^_ ljsf;
ljefu
;fj{hlgs oftfoft
१ ufpFkflnsf s]G›df a;kfs{ lgdf0f{ gePs 15,000,000
k|b]z, ;+3Lo
! qmdfut
f] ;/sf/
133
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
8.4.2 l;FrfO
1= k[i7e"ldM
clwsf+z hg;+Vof s[lif k];fdf lge{/ /x]sf] o; ufpFkflnsfdf sl[ifsf] pTkfbg, pTkfbsTj j[l4b/
afnLsf] ljljlws/0f ug{ l;+rfO ;'ljwfn] 7"nf] dxTj /fVb5 . ;Lldt If]q / a9\bf] hg;ª\Vofsf
sf/0f s[lif pTkfbsTj a9fpg l;FrfOsf] /fd|f] Joj:yf x'g' ckl/xfo{ ePsf]n] l;FrfO k"jf{wf/sf]
ljsf;sf] ;fy} ;DkGg l;FrfO k|0ffnLx¿sf] Joj:yfkg ;'b[9 Pjd\ k|efjsf/L agfpg of]hgfa4
9ª\uaf6 k|of; eO/x]sf] 5 .
2= ;f]r
;Dk"0f{ s[lifof]Uo e"lddf afx}| dlxgf l;FrfO ;'ljwf .
3= p2]Zo
s[lifof]Uo e"lddf e/kbf]{ / lbuf] l;FrfO ;]jfdfkm{t s[lif pTkfbsTj tyf pTkfbg j[l4df ;xof]u ug]{
.
4= /0fgLltM
• l;+rfO ;Defjgf ePsf v]tLof]Uo hldg klxrfg u/L :yfoL ;|f]taf6 Jojl:yt !@ dlxgf
rNg] l;+rfO ;'ljwf pknAw u/fOg]5 .
• ;]tL glb lsgf/ /x]sf j8f g+= @ ,# / % sf v]tx?df ;f]nf/ k|lawLsf] dfWodaf6 l;rfO{sf]
Aoj:yf ul/g]5 .
• ;|f]t sd ePsf 7fpFdf yf]kf l;+rfO tyf Knfl:6s kf]v/Lsf] Joj:yfkgdf k|fyldstf lbOg]5
• kfgLsf] ;|f]tsf] ;d'lrt Joj:yfkg ug{ ax'cfoflds -Multiple Use_ kfgLsf] k|of]u u/L
l;l~rt If]q lj:tf/ ul/g]5 .
• l;l~rt If]qdf cfw'lgs / Jofj;flos s[lif k|0ffnL nfu" tyf ljljlws/0f ul/g]5 .
• kfgLsf] axfjsf] plrt Joj:yfkg u/L e"Ifo /f]Sg'sf ;fy} plrt k|ljlwsf] cjnDag u/L
kfgLsf] clwstd pkof]u ul/g]5 .
134
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
5= k|d'v sfo{qmdx¿M
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng ;xof]uL
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng s}lkmot
;= cj:yf -*–!% lgsfo
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
१ xfn ;]jf lbO{/fv]sf l;rfO{ of]hgf dd{t ug{] k|b]z, ;+3Lo
– !) 10,000,000
qmdfut
;/sf/
135
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng ;xof]uL
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng s}lkmot
;= cj:yf -*–!% lgsfo
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
१० rf}/ynf l;rfO{ kf]v/L lgdf{0f k|b]z, ;+3Lo
– lgd{f0f ug{] 200,000 ;/sf/
136
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng ;xof]uL
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng s}lkmot
;= cj:yf -*–!% lgsfo
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
२१ n'Dgf l;rfO{ s 'nf lgdf{0f k|b]z, ;+3Lo
– lgd{f0f ug{] 3,000,000 ;/sf/
137
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng ;xof]uL
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng s}lkmot
;= cj:yf -*–!% lgsfo
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
३२ 8f+uf l;rfO{ kf]v/L lgdf{0f k|b]z, ;+3Lo
– lgd{f0f ug{] 200,000 ;/sf/
138
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
4= /0fgLltM
• k|flws/0fsf] lgodcg';f/ kmnfd] vDaf -kf]n_ åf/f nfOg lj:tf/ ul/g]5 .
• ;d'bfo ;+u ;xsfo{ u/L ufpFkflnsf k|To]s 6f]n j:tLdf jlQ k'¥ofO{ pHofnf] ufpFkflnsf
dfkm{t hLjgz}nLdf kl/jt{g NofO{g]5 .
• n3' hnlaB'tsf] ;DefAotf cWoog u/L ufpkflnsfs} nufgLdf n3' phf{ pTkfbgsf] nflu
cj;/sf] vf]hL ul/g]5 .
• laB't dx;'n a'emfpg hgtfnfO{ ;f:tL ePsf] dx;'; ul/ laB't dx;'n s]Gb| :yfkgf
ul/g]5 .
• ;a} j8fdf s]Gb|Lo ljB't\ lu|8af6 ljB't\ cfk"lt{sf] Joj:yf ldnfOg]5 .
• sd Ifdtf ePsf] 6«fG;km/d/x¿nfO{ Ifdtf j[l4 u/fO{ ljB't\ nfOg lj:tf/ ul/g] .
• j}slNks pmhf{sf] pTkfbg / ljsf; -afof]Uof; / ;f}o{ pmhf{ cflb_ ug{ k|f]T;fxL ul/g]5 /
bfp/fsf] art ug{ w"jfF/lxt r'nf] h8fg sfo{nfO{ k|j4{g ul/g]5 .
• ljB't\ r'xfj6 Go"gLs/0fsf ;a} pkfo cjnDag ul/g]5 .
• ;a} ;/sf/L lgsfodf OG6/g]6 ;'lawf k'of{Og] 5 .
• ufpkflnsfsf] cfkm\g} j]e;fO6nfO{ yk k|efjsf/L agfOg]5 .
• kqsf/x?sf] ladfsf nflu ;xof]u ul/g]5 . kqsf/x?sf] Ifdtf clea[l4 ;+u} :yflgo:t/df
kqsf/x?sf] pTkfbgsf nflu aftfa/0f tof/ ul/g] 5 .
• ufpFkflnsfn] u/]sf ultlawL tyf sfo{;Dkfbgx?sf] ;"rgf k|jfx ug{, ufpFkflnsf leqsf
;Defjgf, ;f+:s[lts tyf k'/ftfTjLs ;Dkbfx? nufotsf] ;+/If0f / k|aw{gsf nflu
rf}dfl;s a'n]l6g k|sfzg ug]{5 .
139
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
5= k|d'v sfo{qmdx¿M
;do l;df
laB't
**) -@)
3/fo;L k|of]hgsf nflu ;f]nf/ Kofgn /fVg ;+l3o / k|b]z
1
s]xL k|ltzt 44,000,000
rfxg]sf] nflu cg'bfg sfo{qmd ;/sf/
3/w'/L_
$$) -!)
;+l3o / k|b]z
2
afof] Uof; pTkfbgsf nflu cg'bfg s]xL k|ltzt 17,600,000 ;/sf/
3/w"/L_
g]kfn law't
3
laB't k|;f/0f nfOgsf] Ifdtf a[l4 !! s] le 50,000,000
qmdfut
k|flws/0f
clwsf+;
sf7sf ljw'tLo kf]n lj:yflkt ul/ kmnfdsf] ;+l3o / k|b]z
4
sf7sf %)) 4,000,000
kf]nsf] k|aGw ;/sf/
kf]n
cfjZostf ;+l3o / k|b]z
5
ljB'tsf] tf/ vl/b -cfjZostf cg ';f/_ 1,000,000
cg ';f/ ;/sf/
;+rf/
df]afOn g]6js{ sdhf]/ ePsf] 7fpFnfO{ nlIft (%
!)) k|ltzt g]kfn 6]lnsd
1
ul/ 6fj/sf] k|aGw ug{ df]afOn ;]jf k|bfos k|ltzt -
se/]h / Pg;]n
sDkgL;Fu ;xsfo{ se/]h
;a} O{G6/g]6 ;]jf
2
;fj{hlgs ejgx?df OG6/g]6 ;]jfsf] k|aGw s]xL ;fj{hlgs 900,000
k|bfos
ejgx? sDkgL
140
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
g]kfn kqsf/
3
s]= cfO{= l;+x ;+rf/ ultljlw sfo{qmd 3,750,000 dxf;+3
x/]s j8f s]G›df k|mL jfO{= kmfO{= hf]gsf]
4
gePsf] & 350,000
u}=;=;
Aoa:yf
g]kfn kqsf/
5
:yflgo klqsf ;+rfngdf ;xof]u –– @ 2,000,000 dxf;+3
g]kfn kqsf/
6
:yflgo 6]lnlehg ;+rfngdf ;xof]u –– ! 2,000,000 dxf;+3
g]kfn kqsf/
7
:yflgo Pkm=Pd ;+rfngdf ;xof]u –– @ 2,000,000 dxf;+3
;fj{glhs sfof{nosf] ;]jf k|jfxdf k|ljlwsf]
aflif{s !
8
k|of]u ug{ ;;Dk'0f{ sd{rf/LnfO{ ;'rgf k|ljlw s]xL 3,000,000
lglh If]q
sfo{qmd
d}qL tflnd ;~rfng
6' hL
;]jf,
g]kfn 6]lnsd
9
›'t ultsf] O{G6/g]6 ;]jf la:tf/ s]xL kmf]/ hL ;]jf 100,000,000 / Pg;]n
:yfgdf
y|L hL
141
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
142
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
vfg]kfgL cefj ePsf If]qx?sf] nflu a}sNkLs pkfo vf]Hg ;DefAotf cWoog ul/
oyflz3| ;d:of ;dfwfgsf nflu kxn ul/g]5 .
kflnsfsf x/]s 3/w'/Lsf rkL{sf ;]lK6s 6\ofª\ssf] Joj:yf ul/g]5 .
ljBfnodf 5fqfx¿nfO{ dlxgfjf/Lsf a]nfdf ug'{kg]{ ljif]z ;/;kmfOaf/] tflnd lbO{'
…Sanitary Pad' agfpg] 3/]n' tl/sf l;sfOg]5 .
k"0f{ ;/;kmfO{o'Qm ufpkflnsf 3f]if0ffsf nflu cfwf/ tof/ ug{ lgtLut Aoj:yf ul/g]5 .
ljBfnodf 5fqfx¿nfO{ :oflg6/L Kof8 (Sanitary Pad) ljt/0f ul/g]5 .
ahf/If]qsf] ;/;kmfO{ Aoj:yfkgsf nflu 8DkLË;fO8sf] Aoj:yf ul/g]5 .
143
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
6= k|d'v sfo{qmdx¿
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng ;xof]uL
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng s}lkmot
;= cj:yf -*–!% lgsfo
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
;/;kmfO{
;+l3o, k|b]z
x/]s 3/df ;]K6L 6\of+s ;lxtsf] rkL{sf]
1
(& k|ltzt 500,000,000
;/sf/ /
Aoa:yf
u}=;=;
;+l3o, k|b]z
:oflg6/L n\ofG8lkmn -8lDkË_ ;fO6sf]
2
gePsf] ! 10,000,000
;/sf/ /
lgd{f0f
u}=;=;
aflif{s &
3
;/;kmfO{ ;DalGw hgr]tgf sfo{qmd s]xL 10,500,000
u}=;=;
sfo{qmd
:s'n] lszf]/Lx?nfO{ :oflg6/L Kof8 ljt/0f aflif{s &
4
gePsf] 10,500,000
u}=;=;
sfo{qmd sfo{qmd
lszf]/L tyf dlxnfx?nfO{ :oflg6/L Kof8 aflif{s &
5
gePsf] 10,500,000
u}=;=;
agfpg] tflnd sfo{qmd
ufpFkflnsfnfO{ v'Nnf lbzflk;fj d'Qm u}=;=;,
6
–– @ jifl{eq 1,000,000
3f]if0ff ;d'bfo
d'Vo :yfgx?df ;fj{hlgs zf}rfno lglh If]q,
7
–– !) 45,000,000
lgdf{0f u}=;=;=
vfg]kfgL
:jrflnt af]l/Ë ;lxtsf] a[xt vfg]kflg ;+l3o, k|b]z ! j8f !
1
& of]hgf 77,000,000
cfof]hgf lgdf{0f ;/sf/ cfof]hgf
144
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng ;xof]uL
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng s}lkmot
;= cj:yf -*–!% lgsfo
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
;+l3o, k|b]z
2
j'xf/ emfh/ vfg]kfgL lgd{f0f lgd{f0f ug{] 10,000,000 ;/sf/
;+l3o, k|b]z
3
kftn vfg]kfgL lgd{f0f lgd{f0f ug{] 10,000,000 ;/sf/
;+l3o, k|b]z
4
ds/Lsf+8f vfg]kfgL of]hgf -qmdfut_ lgd{f0f ug{] 10,000,000 ;/sf/
;+l3o, k|b]z
5
h's]kflg dd{t of]hgf, 8'd|fsf]6 dd{t ug{] 200,000 ;/sf/
;+l3o, k|b]z
6
dNnf] sfug] vfg]kfgL dd{t of]hgf, nf]nL dd{t ug{] 200,000 ;/sf/
;+l3o, k|b]z
7
dh]/f vfg]kfgL dd{t of]hgf, nf]nL dd{t ug{] 200,000 ;/sf/
cf]emfvs{ vfg]kfgL lgdf{0f of]hgf, ;+l3o, k|b]z
8
lgd{f0f ug{] 10,000,000
cf]emfvs{ ;/sf/
;+l3o, k|b]z
9
k'8]v]t vfg]kfgL dd{t of]hgf, s'06f dd{t ug{] 200,000 ;/sf/
;+l3o, k|b]z
10
s'lGtsfkmn afagufp vfg]kfgL dd{t dd{t ug{] 200,000 ;/sf/
;+l3o, k|b]z
11
bfl8df6L vfnLsf]6 vfg]kfgL of]hgf lgd{f0f ug{] 10,000,000 ;/sf/
;+l3o, k|b]z
12
tfdfvfgL tfdfv]t vfg]kfgL of]hgf lgd{f0f ug{] 10,000,000 ;/sf/
145
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng ;xof]uL
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng s}lkmot
;= cj:yf -*–!% lgsfo
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
;+l3o, k|b]z
13
7f8f9'+uf lt?jfjl:t vfgf]kfgL of]hgf lgd{f0f ug{] 10,000,000 ;/sf/
;+l3o, k|b]z
14
l;d;]n vfg]kfgL of]hgf lgd{f0f ug{] 10,000,000 ;/sf/
;+l3o, k|b]z
15
j8s'8f vfnLsf]6 vfg]kfgL of]hgf lgd{f0f ug{] 10,000,000 ;/sf/
;+l3o, k|b]z
16
rfd8]cfd vfg]kfgL dd{t lgd{f0f ug{] 10,000,000 ;/sf/
;+l3o, k|b]z
17
7'nfvf]nf vf=kf= lgdf0f, r/Lsf]6 lgd{f0f ug{] 10,000,000 ;/sf/
;+l3o, k|b]z
18
af;'b]jL vfg ]kfgL dd{t tyf ;+/If0f dd{t ug{] 200,000 ;/sf/
;+l3o, k|b]z
19
l;ldufp vfg ]kfgL lgdf{0f lgd{f0f ug{] 10,000,000 ;/sf/
;+l3o, k|b]z
20
;Ns ] aTy8f vfg ]kfgL lgdf{0f lgd{f0f ug{] 10,000,000 ;/sf/
;+l3o, k|b]z
21
ju/ rGs ];}g vfg ]kfgL d'xfg dd{t dd{t ug{] 200,000 ;/sf/
;+l3o, k|b]z
22
vfg ]kfgL dd{t, af:sf]6 dd{t ug{] 200,000 ;/sf/
;+l3o, k|b]z
23
sf]nsf] wf/f dd{t, ef8fufp dd{t ug{] 200,000 ;/sf/
146
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng ;xof]uL
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng s}lkmot
;= cj:yf -*–!% lgsfo
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
;+l3o, k|b]z
24
sfnfkftn vfg]kfgL dd{t ;+ef/ dd{t ug{] 200,000 ;/sf/
;+l3o, k|b]z
25
au/ynf gfpnf] lgdf{0f, kmn8L n]s lgd{f0f ug{] 10,000,000 ;/sf/
v]tvf]nf sf]6Lufp anfo/ ufp vfg]kfgL ;+l3o, k|b]z
26
lgd{f0f ug{] 10,000,000
of]hgf -qmdfut_ ;/sf/
;+l3o, k|b]z
27
v]tvf]nf lji6ufp+ vfg]kfgL lgdf{0f lgd{f0f ug{] 10,000,000 ;/sf/
sfpnfd"n vfg]kfgL of]hgf dd{t, ;+l3o, k|b]z
28
dd{t ug{] 200,000
l;dn8f]/f v0f]t ufp ;/sf/
cfjZostf ;+l3o, k|b]z
29
vfg]kfgL kfO{k vl/b 3,000,000
cg';f/ ;/sf/
;+l3o, k|b]z
30
ufpkflnsf sfof{nodf vfg]kfgL h8fg h8fg 1,000,000 ;/sf/
! j8f !
31
High Raised Tank x?sf] lgdf{0f gePsf] & j6f 70,000,000
vf=;=l8=sf
6\ofÍ
^) k|ltzt
32
vfg]kfgLsf] ld6/ h8fg gePsf] 52,600,000
;d'bfo
3/w"/L -@^#)_
;fj{hlgs ejgx?df cfsf;] kflg
33
gePsf] ;a} 6,000,000
vf=;=l8=sf
;+sngsf] Joj:yf
147
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
148
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
9= k|To]s al:tnfO{{ 5'§} klxrfg lbO{ …Ps al:t Ps klxrfgÚ sf] ¿kdf k"jf{wf/ ljsf; /
k|j4{gsf] k|lqmof cufl8 a9fpg]
10= ;fj{hlgs, ;xsf/L, ;d'bfo / lghL ;fem]bf/Ldf …PsLs[t ;x/L ;]jf s]Gb|Ú :yfkgf ug]{ .
11= :jLs[t e"–pkof]u gLltdf cfwfl/t eO{ ufpFkflnsf If]qsf] PsLs[t k"jf{wf/ ljsf; ug]{ .
12= ;x/L k"jf{wf/ tyf ;]jfx¿sf] ljsf;sf nflu lghL If]qsf] nufgL / ;fj{hlgs–lghL
;fem]bf/Ldf nufgL k|j4{g ug]{ .
13= ahf/Gd'v If]qx¿df k"jf{wf/ ljsf; / ;x/L ;]jfsf nflu ;Da4 lgsfox¿aLr ;dGjo
sfod ub}{ ef}lts, ;fdflhs tyf cfly{s ;DaGwsf] dfWodaf6 ;x/–ufpF cGt/;DaGwnfO{
;'b[9 ug]{ .
149
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
5= k|d'v sfo{qmdx¿M
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng ;xof]uL
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng s}lkmot
;= cj:yf -*–!% lgsfo
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
150
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
qm= xfnsf] lbw{sflng ;xof]uL
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng s}lkmot
;= cj:yf -*–!% lgsfo
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
ufpFkflnsf
ko{6g If]qdf
८ e"–pkof]u of]hgf cg'?k v'nf 7fFp tyf :t/Lo kfs{ ! -
gePsf] lghL If]q pNn]v
kfs{x? ljsf; j8f :t/Lo
u/LPsf]
v'Nnf If]q &
hn]Zj/ ufpFkflnsfsf] :of6]nfO{6 l;l6
९ aGg ;Sg] ;Defjgf /x]sfn] ;f] sf]0faf6 –– ! 2,500,000 k|b]z ;/sf/ qmdfut
;+fefJotf cWoog
;x/ / ufFpsf] cGt/;DaGw ;'b[9 u/L
१० PsLs[t of]hgfa4 :df6{ len]h 30,000,000
gePsf] # :df6{ len]h k|b]z ;/sf/ qmdfut
ljsf;;DaGwL dfkb08 tof/ u/L ljleGg
:yfgx¿df :df6{ len]hx¿sf] ljsf; .
151
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
152
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
9.3 /0fgLlt÷sfo{gLlt
1= ef}lts ;+/rgf lgdf{0f ubf{ jftfj/0f d}qL x'g]u/L lgdf{0f ul/g]5 . Pp6f ;+/rgf jGb} ubf{
csf]{ k|fs[lts ;Dkbf ljgf; x'g] k|s[ltsf] cGTo ug{ afof] O{GhLgLol/ª Bioengineering
;lxtsf] k"jf{wf/ lgdf{0f ug]{ gLlt cjnDjg ul/g]5 .
2= vfnL 7fpFdf j[Iff/f]k0f ug{ jg sfo{fno;+u ;xsfo{ u/L j[Iff/f]k0f u/L k|fs[lts k|sf]kaf6
hf]lvdnfO{ Go"lgs/0f ug{ ;xsfo{ ug{ gLlt lnOg]5 .
3= u|fdL0f ljsf;nfO{ jftfj/0fd}qL jgfpb} nlug]5 .
4= 3/ 3/df ?v nufpg'kg]{, s/];fjf/L jgfpg' kg]{, 3/df cfug clgjfo{ x'gkg]{ nufotsf
Go"gtd jftfj/0fLo ;+/If0fsf pkfox? cjnDjg ul/g]5 .
5= o; If]qdf /x]sf ljleGg gbL tyf v]fnfaf6 x'g] s6fgnfO{ lgoGq0f ug{ cfjZostf cg';f/
u'? of]hgf agfO{ sfof{Gjog ul/g]5 .
6= s6fg If]qdf t6aGwgsf] nflu tf/hfnL eg]{ sfo{ lta| ?kdf ul/g]5 .
7= ljkb Joj:yfkgsf] nflu cfjZos sf]ifsf] Joj:yf u/L sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 .
8= ufpFkflnsfnfO{ k"0f{ ;/;kmfO{ o'Qm If]q 3f]if0ff ug{ cfj:os kxn ul/g]5 .
9.4 ljifo If]q
o; ljifout If]qleq lgDg pkIf]q ;dfj]z ul/Psf 5g\ M
-s_ jg, e";+/If0f tyf jftfj/0f Joj:yfkg
-v_ ljkb\ Joj:yfkg
153
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
154
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
6= k|d'v sfo{qmdx¿
;do l;df
xfnsf] cg'dflgt lbw{sflng
qm= ;= of]hgf nIo cNksflng dWosflng ;xof]uL lgsfo s}lkmot
cj:yf ah]6 -*–!%
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
aftfj/0f Aoa:yfkg
१ aflif{s ! ;+l3o, k|b]z
e"Ifo lgoGq0f sfo{qmd –– 7,500,000
sfo{qmd ;/sf/ / u}=;=;
५ lgdf{0f cBfalws
ejg lgdf{0f cfrf/ ;+lxtf lgdf{0f ug]{ 1,000,000
gePsf] ug]{
६ aflif{s %
j[Iff/f]k0f sfo{qmd eO/x]sf] 1,000,000
u}=;=;
sfo{qmd
७ aflif{s !
k|fËufl/s dn pTkfbg tflnd gePsf] 3,000,000
u}=;=;
sfo{qmd
;a} d'Vo
ahf/, rf]s
८ 8:6lagsf] Joj:yf s]xL tyf lglh If]q
250,000
;fj{hlgs
:ynx?df
९ d'Vo al:tx?df gfnL tyf 9nsf] ;a} d'Vo ;+l3o / k|b]z
cAoal:yt 90,000,000
Joj:yfkg al:tx? ;/sf/
१० d'Vo ;8s lsgf/df a[Iff/f]k0f gePsf] @) ls=ld= 2,000,000 u};;
155
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
157
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
5= k|d'v sfo{qmdx¿
;do l;df
qm= xfnsf]
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng lbw{sflng ;xof]uL lgsfo s}lkmot
;= cj:yf -*–!%
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
ufpFkflnsf
k|fs[lts k|sf]k Go"gLs/0f, p4f/ tyf /fxt -
;+l3o, k|b]z ;/sf/
1
gePsf] / j8f
ljt/0f ;ldltsf] Aoa:yf / u}=;=;
:tl/o
t6aGwg lgd{f0f
efj/ vf]nf t6aGwg, nf]nL
;]nvf]nf t6aGwg, r/Lsf]6 gePsf] %
;+l3o, k|b]z ;/sf/
2 kmfp;] :ofnL v ]t t6aGwg 500,000,000 / u}=;=;
b'uf{df08f} :jf:Yo rf}sL t6aGwg
di6]Zj/ cfwf/e "t ljBfno t6aGwg
;+l3o, k|b]z ;/sf/
3
Uofljg hfnL vl/b tyf lgdf{0f # 1,500,000 / u}=;=;
?!
k|fs[lts k|sf]k Go"gLs/0f, tyf p2f/ sf]ifdf
4
gePsf] s/f]8sf] 10,000,000
;+l3o, k|b]z ;/sf/ qmdfut
/sd hDdf
sf]if
;a}
cfunfuL lgoGq0fsf nflu kmfP/ nfOgsf] - k|b]z ;/sf/,
5
gePsf] ;+a]bgzLn 5,000,000
Fire Line) lgdf{0f ;d'bfo
If]qx?
aflif{s @ 6,000,000
g]kfn k|x/L, ;z:q
6
o'jfx?nfO{ b}aL k|sf]k p2f/ tflnd gePsf]
sfo{qmd k|x/L, g]kfnL ;]gf
aflif{s & 1,000,000
Ps j8f Ps
7
hgr]tgf sfo{qmd gePsf] u}=;=;
sfo{qmd sfo{qmd
158
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
qm= xfnsf]
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng lbw{sflng ;xof]uL lgsfo s}lkmot
;= cj:yf -*–!%
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
;+l3o / k|b]z
8
bdsnsf] Joj:yf gePsf] ! 8,000,000
qmdfut
;/sf/
k|fs[lts k|sf]k Go"gLs/0f / /fxt ;fdu|Lsf] ;+l3o, k|b]z ;/sf/,
9
gePsf] & 7,000,000
k|aGw -x/]s j8fdf_ u}=;=;
;a}
;fa{hlgs ejgx?df cfunfuL lgoGq0fsf] ;+l3o, k|b]z ;/sf/,
10
s]lx ;fj{hlgs 10,500,000
pks/0f u}=;=;
ejgx?
b}jL k|sf]k p2f/, /fxt lat/0f tyf cf>osf 70,000,000
;+l3o, k|b]z ;/sf/,
11
gePsf] & x/]s j8fdf
nfuL wd{zfnfsf] Aoa:yf u}=;=;
159
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
160
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
10.4 p2]Zo
ljlw / k|lqmofsf] lgdf{0f, r':t tyf k|efjsf/L ;+u7g ;+/rgf / Ifdtf ljsf;, ;fj{hlgs, lghL,
;xsf/L, u};; tyf ;fd'bflos ;fem]bf/LnfO{ k|j4{g ub{} ;fj{hlgs ;]jfdf kx'Fr / u'0f:t/ j[l4 ug{'
.
10.5 /0fgLlt÷sfo{gLlt
1= s]=cfO{=l{;+x ufpFkflnsfdf e|i6frf/ z'Go ;xgzLntfsf] gLlt lnOg]5 . e|i6«frf/sf] uGw
;dfhdf cfpg lbOg] 5}g . ;'zf;g lasf;sf] dxTjk"0f{ cfwf/:tDe ePsfn] kf/blz{,
hjfkmb]lxtf agfpg s] cfO{ l;x ufpkflnsfsf] ;'zf;g lgtL / ;fdflhs hjfkmb]lxtfsf
cf}hf/x?sf] sfo{lalw cjnDag ul/g]5 .
2= pknJw hgzlQmnfO{ dfgjLo ;+j]bgsf cfwf/df sfo{ ;Dkfbgdf nufOg]5 .
3= ufpFkflnsfsf] lasf; tyf lgdf{0f sfo{x?df gful/s ;dfhsf] ;xeflutf / ;+nUgtfsf]
nflu aftfa/0f tof/ kfl/g]5 . JolQmsf] of]Uotf Ifdtf / lhDd]jf/Lsf] cfwf/df sfddf
nufO{g]5 .
4= cfˆgf] sfd k|lt JolQm :jo+d pQ/bfoL x'g] Joj:yf cjnDjg ul/g]5 .
5= hgzlQmsf] Ifdtf clej[l4sf nflu Ifdtf ljsf; ;DjlGw sfo{qmdx? NofOg]5 .
6= ;j} sd{rf/Ln] cfˆgf] zfvfsf] cfˆgf] sDKo"6/af6 sfd ug'kg]{ Joj:yf nfu' ug{ cfjZos
Ifdtf ljsf; ul/g]5 . ufpFkflnsfsf] ljlQo sf/f]jf/nfO{ sDKo'6/s[t u/L yk Jojl:yt
ul/g]5 . O{ ;]jfnfO{ k|efjsf/L ub}{ k|To]s j8fx?nfO{ ;"rgfd}qL agfpg sfo{s|d ;+rfng
ul/g]5 .
7= ufpF sfo{kflnsfsf] cWoIf, pkfWoIf , j8f cWoIf, ufpF sfo{Fkflnsfsf] lgjf{lrt tyf
dgf]lgt ;b:o tyf j8f ;b:ox?nfO{ k|b]z ;/sf/n] tf]s] jdf]lhd dfl;s ;]jf ;'ljwf
pknAw u/fO{g] 5 .
8= :yflgo txsf] sd{rf/Lsf] nflu cjsfz sf]ifsf] :yfkgf ul/g]5 . sf]if k|rnLt lgtLlgod
cg';f/ ;+rfng ul/g]5 .
9= s]=cfO{=l;+x ufpFkflnsfnfO{ cfjZos kg]{ pks/0f, :6]zg/L ;fdfgx? vl/b ubf{ u'0f:t/Lo
lrGx k|fKt / Uof/]G6L ePsf ;fdfgx?nfO{ k|fyldstf lbOg]5 ;fy} :jb]zL pTkfbgnfO{
k|fyldstf lbO{g]5 . sfof{nodf ePsf ;fwg pks/0fsf] j]n}df lgoldt dd{t ;Def/ ug{],
clwstd klxrfg ug]{ / :f|f]t clej[l4df ;d]t k|of]u lglt NofOg]5 .
10= JolQmut 36gf btf{ tyf ;fdflhs ;'/Iff Joj:yfkgnfO{ yk k|efjsf/L agfpg
sd{rf/LnfO{ ljleGg lsl;dsf] tflnd ;~rfng u/L pRrsf]6Lsf] k|ljlw cjnDjg ug]{ lglt
lnOg]5 .
163
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
11= lglb|i6P]g, lgodn] lbPsf] clwsf/ k|of]u u/L b08 lbg] tyf cfjZostf cg';f/ plrt
k'/:sf/ lbg] gLlt cjnDjg ul/g]5 . pTs[i6 sfo{ ug]{ pkef]Qmf ;ldltnfO{ ;Ddfg ug]{ tyf
nfk/afxL ug]{ pkef]Qmf ;ldltsf JolQmx?nfO{ sf/afxL ul/g]5 .
12= ;fdflhs kl/rfng If]qdf sfd ug]{ JolQmx?nfO{ of]ubfgsf] cfwf/df ;Ddfg lbg] gLlt
lnOg]5 .
13= hgk|ltlgwL tyf sd{rf/L ;lxtsf] ljleGg If]qut tyf ljifout ;ldtL agfO ljsf;sf
sfo{ cg'udg u/L k|efjsf/L agfOg] .
14= sd{rf/L / /fhgLlt बीचsf] cGt/ ;DaGwnfO{ ;]jf k|jfx ;Fu cfj4 u/L sd{rf/L
Joj:yfkg k|efjsf/L agfOg] .
15=;+:yfut Ifdtf ljsf; ub}{ n}hfg sd{rf/Lx?nfO{ Ifdtf clej[l4 tyf l;kd"ns tflnd,
uf]li7 tyf kbflwsf/Lx?nfO{ g]t[Tj ljsf; tflnd lbg] नीनत canDag ul/g]5 .
16= ;+ljwfgadf]lhd lglb{i6 Psn clwsf/ If]q / clwsf/sf] ;femf ;"rL tyf ;+3Lo / k|fb]lzs
sfg'gadf]lhd cfjZos gLlt, sfg'g, sfo{ljlw, dfkb08x¿sf] lgdf{0f u/L sfof{Gjog /
lgodg, cg'udg ul/g]5 .
17= ;+u7g tyf Joj:yfkg cWoog u/L r':t tyf k|efjsf/L ;+u7g ;+/rgf lgdf{0f ul/g]5 .
18= jt{dfgdf ;+3Lo ;/sf/af6 k|fKt ;+u7g ;+/rgf / b/aGbLsf] ufpFkflnsfsf]
kl/k|]Iodf ;dLIff ul/g]5 . ufpFkflnsfsf] ;du| ;DefJotf tyf cfjZostfsf cfwf/df
;+u7g tyf Joj:yfkg ;j]{If0f u/L Go"gtd cTofjZos b/aGbL ;[hgf ul/g]5 .
19= ufpFkflnsf If]qdf ;DefJotfsf cfwf/df k|fljlws bIf k|fljlwssf] k|of]u ;]jf s/f/
jf ;fem]bf/LnfO{ k|>o lbO{ ldtJolotfk"j{s ljsf; lgdf{0f Pj+ ;]jf ;'ljwfsf] k|jfx / kx'Fr
;'lglZrt ul/g]5 .
20= ufpFkflnsf -ljifout zfvf;d]t_ / j8f sfof{nox¿af6 k|jfx x'g] ;]jfnfO{ gful/s
a8fkq hf/L u/L ;f]adf]lhd ;]jf pknAwtfsf] ;'lglZrttf ul/g]5 / qmdzM
Ifltk"lt{;lxtsf] gful/s a8fkq nfu" ul/g]5 .
21= hgk|ltlglw, sd{rf/L, ;fem]bf/ ;+:yfx¿sf] Ifdtf klxrfg u/L Ifdtf ljsf;sf] sfo{qmdx¿
;~rfng ul/g] 5 . ljz]if u/]/ dlxnf, cNk;+Vos tyf blnt tyf cGo lk5l8Psf ju{
;Da4 kbflwsf/Lx¿sf] Ifdtf ljsf;df ljz]if Wofg k'¥ofOg]5 .
22= ufpFkflnsf ljsf;df ;fj{hlgs, lghL, u};; tyf ;fd'bflos ;fem]bf/LnfO{ ;+:yfut
ub}{ ;fem]bf/Ldf cfwfl/t ;xsfo{nfO{ clej[l4 ul/g]5 .
23= ;fj{hlgs k|zf;gnfO{ :jR5, kl/0ffdd'vL, hjfkmb]xL / kf/bzL{ agfO{ ;fj{hlgs ;]jf k|jfx
/ ljsf; k|lqmofnfO{ k|efjsf/L agfpgsf ;fy} ;fj{hlgs k|zf;gnfO{ gful/sk|lt pQ/bfoL,
;]jfd"ns tyf ljsf;d]qL agfOg]5 .
24= gful/ssf] b}gfg'lbgsf ;]jfx¿ j8f sfof{no÷;]jf s]Gb|x¿af6 k|jfxsf] ;'lglZrt
ul/g]5 / ;]jf k|jfx / kx'Frsf] nfut 36fOg]5 .
25= sfo{;Dkfbgdf cfwfl/t d"NofÍgsf nflu sfo{;Dkfbg s/f/ k|0ffnL nfu" ul/g'sf
;fy} k|f]T;fxL k|0ffnL;Fu cfa4 ul/g]5 .
164
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
26= cfGtl/s ;|f]t kl/rfngsf nflu s/sf cfwf/, bfo/f / b/nfO{ gful/ssf] Ifdtfsf cfwf/df
lgwf{/0f ug{ gful/ssf] Jofks ;xeflutf kl/rfng ul/g]5 / /fh:jsf] r'xfj6 lgoGq0fdf
;d]t gful/s kl/rfng u/L cfGtl/s ;|f]t j[l4 ul/g]5 .
27= ufpFkflnsf ultljlwnfO{ kf/bzL{, hjfjb]lxtf tyf e/kbf]{ ljZj;gLo agfO{
;~rfng ul/g]5 / e|i6frf/df z"Go ;xgzLntf sfod ul/g]5 / e|i6 k|j[lQsf] cGTo ug{
gful/s ;r]tgf;d]tdf hf]8 lbOg]5 .
28= afXo ;|f]t kl/rfngsf nflu ufpFkflnsfsf] k|lti7fdf j[l4 u/L nufgLd}qL jftfj/0f
tof/ ul/g]5 / ;DefJo of]hgfsf] klxrfg u/L ;+3, k|b]z tyf cGo lgsfo;Fu ;fem]bf/L
sfod u/L ljz]if / ;Dk"/stf tyf cfGtl/s C0fdf cfwfl/t of]hgfdf k'FhLut nufgL j[l4
ul/g]5 .
29= tf]lsPsf] ;do ;Ldfleq ;a} k'FhLut / sd vr{ x'g] u/L ;fwg ;|f]tsf] Joj:yfkg
u/L gful/snfO{ ;dodf ;]jf pknAw u/fpg lqmofzLn / k|lta4 Joj:yfkg k|0ffnL
:yflkt ul/g]5 .
30= ;a} zfvf, j8fx¿ ljB'tLo ;'zf;gdf cfa4 u/L b}lgs sfdsfh ljB'tLo
;'zf;gsf dfWodaf6 ul/g]5 .
31= jftfj/0f, k|ljlw Pj+ gful/sd}qL ufpFkflnsf agfO{ ;'zf;gsf] k|Tofe"lt x'g] u/L ;]jf
;'ljwf Joj:yfkg ul/g]5 .
32= ;fj{hlgs hjfkmb]lxtf, pQ/bfloTj / kf/blz{tf sfod ug{df gful/s ;dfhsf] e"ldsfnfO{
k|>o lbOg]5 .
33= cfjZostfg';f/ ;+3Lo tyf k|fb]lzs ;/sf/;Fu ;xsfo{ / ;fem]bf/Ldf sfo{qmd ;~rfng /
Joj:yfkg ul/g]5 .
34= ;+3Lo ;/sf/sf] :jLs[lt tyf k|fb]lzs ;/sf/sf] ;xdltdf k|fyldstfsf] If]qdf
cfjZostfg';f/ j}b]lzs ;xof]u kl/rfngdf ;dGjo / ;xsfo{;d]t ul/g]5 .
165
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
xfnsf] ;xof]uL
qm= ;= of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng lbw{sflng s}lkmot
cj:yf -*–!% lgsfo
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
k|Tos
1
:yfgLo lasf;df hg;xeflutf –– @) k|ltzt 2,500,000
;d'bfo jif{ vr{
ug{'kg]{
;+l3o /
2
sd{rf/L cjsfz sf]if :yfkgf –– x/]s aif{ 1,500,000 k|b]z ;/sf/
;+l3o /
3
pkef]Qmf ;ldltnfO{ tflnd –– x/]s aif{ 3,750,000 k|b]z ;/sf/
;+l3o /
4
cg 'bfg tyf cfly{s ;xfotf sf]if –– x/]s aif{ 28,500,000 k|b]z ;/sf/
5
gful/s ;+hfnsf] lasf; gePsf] ;a} j8f 2,500,000
u}=;=; "
;/sf/L sd{rf/L tyf lzIfssf nflu cjnf]sg
6
clgoldt lgoldt 5,000,000
"
e|d0f
;+l3o /
7
;+:yfut ljsf; tyf Aoa:yfkg of]hgf lgdf{0f gePsf] ! 500,000 k|b]z ;/sf/
% k|Tos
k'/:sf/ tyf cg'bfg sfo{ljlw lgdf{0f tyf
8
gePsf] sd{rf/L 100,000
–– jif{ vr{
sfof{Gjog -b08 tyf k'/:sf/sf] gLlt_
k'/:s[t ug{'kg]{
j8f ;lrj tyf k|fljlws sd{rf/Lsf] ;?jf x/]s jif{ !
9
–– 3,000,000
;+3Lo ;/sf/ "
lgoGq0f tyf ltgsf] Ifdtf ljsf; tfnLd tflnd
166
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
xfnsf] ;xof]uL
qm= ;= of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng lbw{sflng s}lkmot
cj:yf -*–!% lgsfo
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
sd{rf/L tyf hgk|ltlglwx?sf nflu ljBdfg
ljsf;
P]g -vl/b P]g, d'n'sL P]g_, sfg'g, ;km\6j]o/, x/]s jif{ !
10
–– 7,500,000
;fem]bf/ ;+3
c+u|]hL, k|fljlws, k|ltj]bg n]vg, 8«fOleª, tflnd
;+:yf
;s/fTds ;f]r h:tf tfnLdx? ;~rfng
u'gf;f] ;'g'jfO{ sIfsf] Joj:yf ÷ph'/L k]l6sfsf]
11
–– ! sIf 100,000
––
Joj:yf
167
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
168
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
5= k|d'v sfo{qmdx¿
;do l;df
xfnsf]
qm= ;= of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng lbw{sflng ;xof]uL lgsfo s}lkmot
cj:yf -*–!%
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
7
cfdf ;d'xsf] ejg lgdf{0fsf nflu cg'bfg s]xL !$ 63,000,000
u}=;=;
8
;fd'bflos ejgsf] lgdf{0f s]xL & 45,000,000
u}=;=;
9
ufpFkflnsf :tl/o ax'pb]ZoLo xnsf] lgdf{0f gePsf] ! 15,000,000
lglh If]q
169
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
170
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
5= k|d'v sfo{qmdx¿
;do l;df
qm= xfnsf]
of]hgf nIo cg'dflgt ah]6 cNksflng dWosflng lbw{sflng ;xof]uL lgsfo s}lkmot
;= cj:yf -*–!%
-)–# aif{_ -#–* aif{_
aif{_
171
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
172
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
174
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
-ª_ ufpFkflnsfsf] cfo Joo;DaGwL ;Dk"0f{ n]vf tyf cfly{s ljj/0fsf] cfGtl/s tyf clGtd
n]vfk/LIf0f u/fO{ sfod ePsf a]?h'sf] k|ltj]bg n]vf ;ldltdf k|:t't u/L ufpF ;efsf]
lgb{]zgadf]lhd sf/afxL tyf km5\of]{6 ul/g]5 .
-r_ ufpFkflnsfsf] cfo Joo ;DaGwdf ;fdflhs k/LIf0f, ;fj{hlgs k/LIf0f / ;fj{hlgs ;'g'jfO
u/L ufpFkflnsfsf] j]a;fO6sf] dfWodåf/f gful/snfO{ ;';"lrt ul/g]5 .
-5_ ljsf; lgdf{0fsf] sfo{df nfut ;xeflutf a9fpg lghL If]q, u}=;=;= / ;d'bfo;Fu ;xsfo{
u/Lg] 5 .
-h_ ;]jf z'Nssf] cjwf/0ff k|of]udf Nofpg] .
-em_ ;fj{hlgs lghL ;fem]bf/Ldf ufpFkflnsfsf] ;|f]t / ;fwgsf] Joj:yf ug]{ .
-`_ ufpFkflnsfsf] ah]6 k|0ffnLdf ;Gt'ng sfod ug]{ u/L cfo JoonfO{ Joj:yfkg ul/g]5 .
-6_ ufpFkflnsfsf] ah]6 k|0ffnLdf ljQLo cfof]un] lgwf{/0f u/]sf dfkb08adf]lhd k'FhLut
nufgLdf ;x'lnotk"0f{ C0f pkof]u ug{ ;lsg]5 .
-7_ cGo gu/ tyf ufpFkflnsfdf k|bfg ul/g] ;]jfsf nflu yk ljQLo ;|f]t Joj:yfkg x'g kxn
ul/g]5 .
175
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
१ 500,000
cf= /f=
/fh:j bfo/f kmf/flsnf] agfpg cWoog gePsf] !
sf=
२ cWoog 300,000
Ps åf/ s/ k|0ffnL af/] cWoog tyf sfof{Gjog gePsf] ––
ug]{
३ Plss[t ;DklQ s/ af/] gLlt lgdf{0f tyf nfu" gePsf] ! 300,000 ––
४ Plss[t ;DklQ s/ nufot cGo ;km\6j]o/ ;'b[9Ls/0f gePsf] ! 3,000,000
176
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
aflif{s !
१० k|b]z tyf ;+3Lo ;/sf/;Fu PsLs[t j:tL ljsf; 3,000,000
–– sfof{zfnf ––
sfo{qmd ;+aGwL k/fdz{ tyf ;dGjo a}7s
uf]i7L
k|b]z Pj+
११ rfn" kl/of]hgfx? ;dod} ;DkGg ug{ ;+aGwLt lgsfo !) -
gePsf] ;+wLo
tyf s]Gb| ÷ k|b]z ;/sf/nfO{ tfs]tf kqfrf/
;/sf/
jflif{s
१२ ?kdf %)
15,000,000
k|b]z
cfof]hgf ;xljQLos/0f sfo{qmd ;~rfng –– nfv ;/sf/
ljlgof]hg
% ljQLo
१३ k|fyldstf k|fKt If]qdf ;x'lnot C0f sfo{qmd If]qdf
10,000,000
–– ;'?jft ;+w
;~rfngdf ;xsfo{
ug]{ ;+:yf
%
k|b]z Pj+
१४ s/f]8sf] 50,000,000
pBdzLntf ljsf; sf]if :yfkgf / ;~rfngdf ;xsfo{ gePsf] ;+wLo
sf]if
;/sf/
:yfkgf
१५ gLlt 500,000
nfufgLstf{ k|f]T;fxg ug{ ufpFkflnsfsf] gLlt lgdf{0f gePsf] p=jf=;+
agfpg]
177
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;do l;df
178
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
179
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
180
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
;|f]tut cfo tyf k|flKtsf] tflnsf
चालु आ.व. २०७६/७७ मा प्रपेनित
क्र.स. नबबरण
आम्िानी (ने. रू.)
1 सङ्घीय सरकार नवत्तीय समानीकरण 84,000,000
2 प्रिेश सरकार नवत्तीय समानीकरण 6,850,000
3 सङ्घीय सरकार ससतस अनिु ान 115,200,000
4 सङ्घीय सरकार राजस्व बााँडफााँड 73,400,000
5 प्रिेश सरकार राजस्व बााँडफााँड 2,394,000
6 गत आ. व.को संनचनत 10,000,000
7 आन्तररक आय 4,700,000
जम्मा आम्िानी 296,544,000
चालु खचस (नेपाल सरकारको ससतस अनिु ान सनहत) 155,200,000
पाँजु ीगत खचस 141,344,000
ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmdsf lglb{i6 pknJwL nIo xfl;n ug{ kG„ aif{ -
@)&&÷&*—@)(!÷(@_ sf] cjlwdf -jif{ @)&^÷&& nfO{ cfwf/ jif{ dfgL_ ufpFkflnsfnfO{ ljleGg
;|f]tx¿af6 u/L s'n ?= $ ca{ (# s/f]8 (( nfv /sd k'FhLut vr{sf nflu k|fKt x'g] cg'dfg
u/LPsf] 5 . o; qmddf o; ufpFkflnsfsf] cfo aflif{s bz k|ltztsf b/n] a9\g] cg'dfg ul/Psf]
5 . o; ufpFkflnsfsf] cfufld kG„ jif{sf] ck]lIft cfDbfgL vr{ -rfn' / k"+hLut_ ljj/0f tnsf]
tflnsfdf pNn]v u/LPsf] 5 .
;|f]tut cfo tyf k|flKtsf] tflnsf
आ.व. आय चालु खचस पाँजु ीगत खचस
आधार बिस २०७६/७७ 296,544,000 155,200,000 141,344,000
181
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
ufpFkflnsfsf] cfGtl/s /fh:j tkm{ xfn sfod ePsf cfo;|f]tx? / cfufdL aif{x?df kl/rfng
ug{ ;lsg] ;DefJo yk cfo;|f]tx? ;d]tnfO{ ljrf/ u/L k|If]k0f ul/g]5 . o; k|of]hgsf nflu
:yfgLo ;/sf/ ;`rfng P]g, @)&$ df pNn]v ePadf]lhd ufpFkflnsfsf] ljQLo clwsf/ If]qdf
pNn]v ePadf]lhd nufpg ;Sg] s/x?nfO{ cfwf/ dfgL k|If]k0f ul/Psf] 5 . cfGt/Ls /fh:j
j[l4sf nfuL ufpFkflnsfn] nufpg] s/nfO{ lj1 ;lxtsf] cWoog u/L Plss[t tyf k|efjsf/L
agfpg] ck]Iff u/LPsf] 5 ;fy} s/sf] bfo/f km/flsnf] agfpFb} nlug] 5 . o; PsLs[t j:tL ljsf;
sfo{qmd cGt{ut ljljw sfo{qmdsf] sfo{Gjog x'Fb} ubf{ /f]huf/Lsf cj;/x? ;[hgf x'g] / cfly{s
ultljlwsf sf/0f /fh:j ;d]t pNn]v ?kdf j[l4 x'g] ck]Iff u/LPsf] 5 .
12.3 Joosf] k|If]k0f
o; ufpFkflnsfsf PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd cGtu{t ;fj{hlgs vr{sf] k|If]k0f ubf{ :jLs[t
of]hgf / ah]6sf] kl/lwleq /x]/ ljQLo hjfkmb]lxtf;lxt s'zn / ;dGoflos tyf lbuf] ¿kdf
wfGg ;lsg] u/L cfly{s j[l4 tyf ;fdflhs ljsf;df of]ubfg k'Ug]tkm{ Wofg lbOPsf] 5 .
;fj{hlgs vr{af6 Gofof]lrt / pTkfbgd"ns ljlgof]hg tyf k|efjsf/L sfof{Gjogsf nflu bIftf
clej[l4 ug]{ ;d]t ck]Iff ul/Psf] 5 . o; PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmdsf] kG„ aif{df s/Lj
$ ca{ (# s/f]8 (( nfv ?k}ofF ufpFkflnsfsf] tkm{af6 k'FhLut vr{ x'g] cg'dfg u/LPsf] 5 .
h;dWo] ef}lts k'jf{wf/ ljsf;df ?= @ ca{ @@ s/f]8, ;fdflhs ljsf;df ?= ! ca{ @# s/f]8,
cfly{s ljsf;df ?= $( s/f]8 $) nfv, jftfj/0f tyf lakb Aoa:yfkgdf ?= $$ s/f]8 $^
nfv, ;+:yfut ljsf;df ?= !( s/f]8 &^ nfv / lalQo Aoa:yfkgdf ?= &$ s/f]8 %* nfv vr{
x'g] cg'dfg u/LPsf] 5 . cfufdL kG„ jif{sf] If]qut Joo lgDgcg';f/ /x]sf] 5 .
182
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
d'Vo zLif{sut Joosf] tflnsf
िौनतक बातावरण
नबियगत सामानजक आनथसक सस्ं थागत नबनत्तय
पवू ासधार तथा नबपि् जम्मा
िेत्र नबकास नबकास नबकास ब्यबस्थापन
नबकास व्यवस्थापन
लगानी
45% 25% 10% 4% 9% 7% 100%
(प्रनतशतमा)
आनथसक बिस लगानी (रु हजारमा)
०७७/७८ 69,965 38,870 15,548 6,219 13,993 10,883 155,478
183
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
184
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
o;}adf]lhd of]hgf sfof{Gjog ;Da4 lgsfo / JolQmnfO{ sfo{ lhDd]jf/L / lqmofsnfkk|lt lhDd]jf/
agfpg'kb{5 .
12.7 clVtof/L
jflif{s sfo{qmd / ah]6 ufpF;efaf6 kfl/t ePkl5 ufpFkflnsf cWoIfn] :jLs[t sfo{qmd
sfof{Gjogsf nlu k|d'v k|zf;sLo clws[tnfO{ clVtof/L lbg'kb{5 . k|d'v k|zf;sLo clws[tn]
ljifout zfvf / j8f sfof{nox¿nfO{ cg';"rL # / #s kmf/fd eg{ nufO{ rf}dfl;s
ljefhg;lxtsf] sfo{qmd dfu ug{'kg{] 5 . pQm ljj/0fdf :jLs[t jflif{s sfo{qmdcg';f/ cfjZos
kl/dfh{g;lxt :jLs[t jflif{s sfo{qmd sfof{Gjogsf nflu dfu{bz{g;lxt k|d'vaf6 clVtof/L k|fKt
ePsf] !% lbgleq ;DalGwt ljifo If]qut zfvf / j8f sfof{nox¿nfO{ clVtof/L k|bfg ug{'kg{]5 .
185
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
13.1 k[i7e"ld
:yfgLo txsf] ljsf;sf] d]?b08sf] ¿kdf /x]sf ljsf; gLlt, of]hgf tyf sfo{qmdx¿sf]
;kmn sfof{Gogsf nflu cg'udg tyf d"Nof+sgsf] dxTjk"0f{ e"ldsf /xG5| . :yfgLo txn] of]hgf
th{'df tyf sfof{Gjgdf ;zQm :jMcg'udg tyf d"Nof+sg k|0ffnLsf] :yfkgf u/L cfkm"n] lgwf{/0f
u/]sf nIo tyf p2]Zo xfl;n ug]{ lbzftkm{ of]hgfsf] k|ult pGd'v ePsf] 5 jf 5}g eGg] hfgsf/L
k|fKt ug{'kg]{ x'g cfpFb5 . sfof{Gog r/0fsf] ;dodf g} cfof]hgfx¿df ePsf] nufgL tyf ;fwgsf]
k|jfx ;d'lrt 9+un] ePsf] 5 jf 5}g, sfo{tflnsf cg';f/ lqmofsnfkx¿ ;'rf? ePsf 5g\ jf
5}gg\ ;fy} Joj:yfksLo sdhf]/Lx¿ s] s] 5g\ eGg] hfgsf/L k|fKt ug{'kg]{ x'G5| . To;}n],
ufpFkflnsfn] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmdsf] cfwf/df jflif{s ljsf; of]hgf th{'df ug{'kg]{ x'G5 .
jflif{s of]hgf sfof{Gjogsf nflu sfof{Gjog tflnsf;d]t tof/ ug{'kg]{ / ;f] sfof{Gjog tflnsfdf
ah]6;lxtsf cg'udgsf sfo{x¿;d]t lglb{i6 u/L tbcg';f/ cg'udg ug]{ sfo{k|0ffnL :yflkt
ul/g'kb{5 .
13.4 p2]Zo
cfjlws of]hgf / o;adf]lhd th{'df x'g] jflif{s of]hgfx¿sf] glthfd'vL cg'udg tyf
d"NofÍg k4lt :yflkt eO{ ;+:yfut ug{' .
13.5 /0fgLlt
• :yfgLo ;/sf/ ;~rfng P]gadf]lhdsf] cg'udg ;+oGqnfO{ ;+:yfut u/L lqmofzLn
u/fOg]5 .
• PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmdn] lglb{i6 u/]sf nIo, p2]Zo xfl;n eP gePsf] pknlAw /
glthf ;"rsx¿sf] ljsf; u/L dWofjlw d"NofÍg ul/g] .
• PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmdsf cfwf/df jflif{s of]hgf th{'df u/L PsLs[t j:tL ljsf;
sfo{qmdn] lglb{i6 u/]sf nIox¿ k|fKt pGd'v eP gePsf] cg'udg ul/g] .
• ljifout sfo{qmdx¿sf] sfo{qmdut ;"rsx¿sf] lgdf{0f u/L tbcg';f/ cg'udg ul/g]5 .
• cg'udgsf] sfo{tflnsf agfO{ cg'udg ug{] k|0ffnLsf] ljsf; u/L, tbcg';f/ Ifdtf
ljsf;sf ;fy} ah]6sf] Joj:yf ul/g] .
• cg'udg kZrft cg'udgstf{af6 lnlvt ¿kdf cg'udg k|ltj]bg lng], o;nfO{ lgoldt
a}7sdf 5nkmn u/L b]lvPsf afwf c8\rg km'sfOg] .
• rf}dfl;s ;dLIff tyf :YffgLo txsf] ;d:of ;dfwfg ;ldltsf] a}7sdf cg'udg ;ldltaf6
;dli6ut cg'udg k|fKt u/L 5nkmn u/L ;d:ofsf] ;dfwfg ug{] k|0ffnLsf] :yfkgf ul/g] .
• cg'udgsf] k|ltj]bg ufpFkflnsfsf] j]a;fO6df /flvg'sf ;fy} ;fj{hlgs ;d]t ul/g] .
187
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
13.6 sfo{qmd
• ;+:yfut ;+oGqsf :yfkgf / Ifdtf ljsf;,
• cg'udg k|0ffnL / txut ;"rsx¿sf] lgdf{0f / sfof{Gjog,
• cg'udg sfof{Gjog sfo{qmd
• ;dLIff tyf :yfgLo ;d:of ;dfwfg ;ldltsf] a}7s
188
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
cg';"rL – !
PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd th{'df d"n–;ldlt
qm=;+ kb gfd y/ lhDd]jf/L
! ufpFkflnsf cWoIf >L nf]s]G› axfb'/ zfxL ;+of]hs
@ ufpFkflnsf pkfWoIf >LdtL ldgf b]jL lji6 pk;+of]hs
# j8f cWoIf j8f g+ ! ;b:o
$ ,, j8f g+ @ ,,
% ,, j8f g+ # ,,
^ ,, j8f g+ $ ,,
& ,, j8f g+ % ,,
* ,, j8f g+ ^ ,,
( ,, j8f g+ & ,,
!) sfo{kflnsf ;b:o ,,
!! ,, ,,
!@ ,, ,,
!# ,, ,,
!$ ,, ,,
!% k|d'v k|zf;lso clws[t >L ;'lgn 7s'n\nf ;b:o ;lrj
189
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
cg';"rL – @
ljifo If]qut of]hgf sfof{Gjog ljj/0f kmf/fd
ljifout zfvf÷zfvf pkzfvf lgsfo÷;+:yf / u};; tyf lghL If]qn] o; kmf/fd e/L
ufpFkflnsfdf k]; ug{'kg{] 5 . clVtof/Lsf ;fy ;DalGwt ljifout zfvf÷zfvf
pkzfvf÷lgsfo÷;+:yf / j8f sfof{nonfO{ k|d'v k|zf;sLo clws[tn] o;} kmf/fdnfO{ k|dfl0ft u/L
k7fpg'kg{] 5 .
190
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
cg';"rL – #, gS;fx?
191
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
192
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
193
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
194
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
195
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
196
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
197
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
198
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
199
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
200
s].cfO{.l;+x ufpFkflnsfsf] PsLs[t j:tL ljsf; sfo{qmd
201