ΜΑΘΗΜΑ: EDUC529-23-s ΄΄Νοητική Υστέρηση- Διαταραχή

Αυτιστικού Φάσματος΄΄

ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ:<< Πολυδιάστατη αξιολόγηση και ποιότητα ζωής

ατόμων με νοητική υστέρηση>>

Διδάσκουσα καθηγήτρια: Φού σκα Στεφανία

Εξάμηνο : Εαρινό

Μεταπτυχιακή φοιτήτρια: Κορδέλη Αικατερίνη

U214N3372

Θεσσαλονίκη, 2022 Σελίδα 1

 Πίνακας περιεχομένων

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1:Νοητική Υστέρηση………………………………4
1.1 Χαρακτηριστικά ατόμων με νοητική υστέρηση........................................5
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ...............................................6

2.1 Αξιολόγηση ποιότητα ζωής………………………………………………...6

2.2 Κοινωνική ένταξη ατόμων με νοητική υστέρηση 7

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ-ΕΠΙΛΟΓΟΣ.......................................................................8

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...................................................................................................9

Θεσσαλονίκη, 2022 Σελίδα 2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ:
H ποιότητα ζωής των ατόμων με νοητική υστέρηση, είναι μια έννοια πολυδιάστατη,
η οποία έρχεται σε άμεση συνάρτηση τόσο με τα προσωπικά χαρακτηριστικά και το
περιβάλλον του ατόμου όσο και από διάφορες εξωτερικές μεταβλητές (Verdugo,
Schalock, Keith & Stancliffe, 2005). Η ενίσχυση αυτής, απαιτεί τόσο την καλλιέργεια
δεξιοτήτων από το ίδιο το άτομο, όσο και την καλλιέργεια συνειδήσεων αλλά και την
ανάπτυξη των απαραίτητων δομών και υποδομών από την ευρύτερη κοινωνία, ούτως
ώστε να είναι σε θέση να αποδεχτεί και αφομοιώσει ομαλά τις ιδιαιτερότητες των
μελών της.

Θα μπορούσαμε να πούμε επίσης ότι είναι ένα θέμα που ταλανίζει δεκαετίες τους
ειδικούς και αποτελεί επίσης ένα θέμα επιστημονικού ενδιαφέροντος και αξίας.
Ζωτική σημασίας είναι η διερεύνηση του επιπέδου και τα χαρακτηριστικά της
ποιότητας ζωής τους, οι τομείς που αντιμετωπίζουν δηλαδή περισσότερες ή
λιγότερες δυσκολίες με απώτερο στόχο επέλθει βελτίωση του συνόλου της ποιότητας
ζωής τους. Με αυτό τον τρόποι, τα άτομα με νοητική υστέρηση πιθανόν να μπορούν
να ζήσουν μια ισότιμη και αξιοπρεπή ζωή, κάτι που για τους ενήλικους τυπικής
ανάπτυξης θεωρείται αυτονόητο. Στην παρούσα εργασία, γίνεται μια προσπάθεια να
καταγραφεί μια πολυδιάστατη αξιολόγηση γνωστικών, εκπαιδευτικών, κοινωνικο-
συναισθηματικών και προσαρμοστικών δεξιοτήτων κατά μήκος της ζωής και
διασφαλίζει καλύτερη κατανόηση του πως τα άτομα αυτά λειτουργούν στο
καθημερινό συγκείμενο.

Θεσσαλονίκη, 2022 Σελίδα 3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1:Νοητική Υστέρηση
1.1 Χαρακτηριστικά ατόμων με νοητική υστέρηση

Σχετικά με τον ορισμό της νοητικής υστέρησης υπάρχουν πολλές αντιπαραθέσεις

καθώς η κάθε προσπάθεια ορισμού είχε στον αντίποδα της την νοητική υστέρηση,
αφού λόγω των διακυμάνσεων της, του πολυδιάστατου χαρακτήρα της, των
διακυμάνσεων της, των πολλαπλών μορφών και εκφράσεων της , αφού
επιπροσθέτως οι αιτιολογικοί παράγοντες διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Οι
αιτιολογικοί παράγοντες που σχετίζονται με τη νοητική ανεπάρκεια μπορεί να είναι
κυρίως βιολογικοί ή κυρίως ψυχοκοινωνικοί ή συνδυασμός τους. Μόνο σε ένα
ποσοστό 30% - 40% των περιπτώσεων δεν μπορεί να ανευρεθεί σαφής αιτιολογία
(Μάνου, 1997). Ωστόσο μέχρι και σήμερα τουλάχιστον χίλιες αιτίες εμφάνισης της
νοητικής ανεπάρκειας έχουν καθοριστεί (Χριστιανόπουλος, 2012).

Οι ορισμοί που επικρατούσαν τα πρώτα τριάντα χρόνια επικεντρώθηκαν σε τρεις

όψεις της ανάπτυξης: α) ανικανότητα να μάθουν και να αποδώσουν σε απλά έργα, β)
ανεπάρκειες ή επιβράδυνση στην κοινωνική ανάπτυξη –επάρκεια, γ) χαμηλός δείκτης
νοημοσύνης (Τζουριάδου, 2007).

Σύμφωνα με τον Inhelder (1968) το σχήμα για τη γνωστική ανάπτυξη των νοητικά
υστερημένων ατόμων είναι το εξής: α) Η βαριά νοητική καθυστέρηση ενεργεί στο
στάδιο της αισθησιοκινητικής νοημοσύνης, β) Η μέτρια νοητική καθυστέρηση
ενεργεί στο στάδιο της προενεργητικής νοημοσύνης, γ) Η ελαφρά νοητική
καθυστέρηση ενεργεί στο στάδιο των συγκεκριμένων λειτουργιών (Klein & Safford,
1977). H δόμηση της σκέψης δεν ακολουθεί αυστηρά το σταθερό σχήμα του
Inhelder, ούτε το κάθε στάδιο σκέψης έχει τα ίδια ποιοτικά χαρακτηριστικά σε
αντιστοιχία με αυτά των παιδιών χωρίς νοητικής υστέρησης. Τα άτομα με νοητική
υστέρηση παρουσιάζουν μια γενική δυσκολία σε όλες σχεδόν τις εκφάνσεις της
γνωστικής λειτουργίας. Παρουσιάζουν δηλαδή προβλήματα προσοχής, μνήμης,
ιδιαίτερα της βραχύχρονης, καθώς και προβλήματα γλωσσικής ανάπτυξης και
επικοινωνίας (Πολυχρονοπούλου, 2001). Κατά συνέπεια η δυσλειτουργία που
διατρέχει το γνωστικό τους σύστημα έχει σαν συνέπεια να εμφανίζουν πολλές
γνωστικές δυσκολίες, από τις οποίες κάποιες αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά με
την εκπαίδευση, άλλες παραμένουν κυρίαρχες στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η
σκέψη τους και τη χαρακτηρίζουν.

Θεσσαλονίκη, 2022 Σελίδα 4

Σε ότι αφορά τα κοινωνικά τους χαρακτηριστικά, η Πολυχρονοπούλου (2001)
διέκρινε πως τα άτομα με νοητική υστέρηση δυσκολεύονται κυρίως με τις
επικοινωνιακές τους ικανότητες, γεγονός που οφείλεται κυρίως στη δυσκολία τους
να κατανοήσουν και να μεταφράσουν τις διάφορες κοινωνικές καταστάσεις. Ακόμη,
παρουσιάζουν αδυναμία προσαρμογής στο περιβάλλον, είναι παρορμητικά, με
χαμηλή αυτοεκτίμηση και έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό τους. Άλλα άτομα με
νοητική καθυστέρηση μπορεί να είναι παθητικά και εξαρτημένα και άλλα επιθετικά
και παρορμητικά (Μάνου, 1997). Ένα ακόμη χαρακτηριστικό τους είναι οι δυσκολίες
στην οργάνωση και κατανόηση της συναισθηματικής τους κατάστασης τόσο σε
σχέση με τον εαυτό τους, όσο και σε σχέση με τους άλλους. Αδυνατούν σχεδόν να
επιδείξουν συναισθηματική ωριμότητα και κοινωνική αντίληψη ενώ εμφανέστατες
είναι οι δυσκολίες που παρουσιάζουν στην επικοινωνία αλλά και στην επίλυση
κοινωνικών προβλημάτων.

Στο συναισθηματικό κόσμο αυτών των ατόμων, επικρατεί διάχυτος ο φόβος της
αποτυχίας και της απόρριψης σε πιθανή απόπειρα προσέγγισης συνομηλίκων χωρίς
αναπηρία. Παρατηρούμε επίσης ότι όταν αλληλεπιδρούν κοινωνικά με συνομηλίκους
τους υπάρχει δυσκολία διατήρησης φιλικών σχέσεων εκτός του σχολικού πλαισίου ή
έλλειψη αμοιβαιότητας. Ένα επίσης χαρακτηριστικό των μαθητών με ελαφρά
συνήθως νοητικά προβλήματα είναι ότι κυριαρχούνται από ματαίωση, άγχος, χαμηλή
αυτοεκτίμηση, παρορμητισμό και ευερεθιστικότητα . Η ομάδα αυτή του πληθυσμού
ανήκει σε ομάδα «υψηλής επικινδυνότητας», αλλά και συννοσηρότητας πολλές φορές
όσον αφορά στον τομέα της ψυχικής υγείας, διότι οι μειωμένες δεξιότητες που έχει
δεν βοηθούν να αντιμετωπιστούν με επιτυχία οι κοινωνικές προκλήσεις και αυτό
οδηγεί τα άτομα σε συγκρούσεις με το περιβάλλον. Τέλος, η ικανότητα τους για
κοινωνικοποίηση, υποστηρίζεται ότι είναι αντίστοιχη με παιδιά ηλικίας 5–6 ετών
(Πολυχρονοπούλου, 1996).

Θεσσαλονίκη, 2022 Σελίδα 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ
2.1 Αξιολόγηση ποιότητα ζωής

Η έννοια της ποιότητας ζωής, είναι ένα μέσο κατά κάποιο τρόπο που συμβάλλει σε
αλλαγές στην κοινωνική πολιτική και στην αναδιαμόρφωση του τρόπου ζωής των
ατόμων με νοητικά προβλήματα. Τις τελευταίες δυο δεκαετίες, έχει δοθεί έμφαση
στην βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων με νοητικά προβλήματα καθώς και
στον καθοριστικό ρόλο που διαδραματίζει στη βελτίωση και αναβάθμιση της
καθημερινότητάς τους και των δομών/υπηρεσιών με τις οποίες αλληλεπιδρούν
(Schalock et al., 2002).Πρωταγωνιστικό ρόλο στην ενίσχυση της ποιότητας ζωής των
ατόμων με νοητική ανεπάρκεια παίζει το οικογενειακό περιβάλλον και ειδικότερα οι
γονείς. Όσο πιο ουσιαστική είναι η υποστήριξη των γονέων τόσο μεγαλύτερη
αυτοπεποίθηση νιώθουν τα άτομα αυτά (Hendey και Pascall, 2001). Εισπράττουν ότι
έχουν ένα στήριγμα στο οποίο μπορούν να βασιστούν για να κατακτήσουν και να
καλλιεργήσουν δεξιότητες απαραίτητες στη διασφάλιση της αυτόνομης διαβίωσης
(Kozma et al., 2009).

Ένας εξίσου σημαντικός παράγοντας προς αυτή την κατεύθυνση, είναι το κατάλληλα
καταρτισμένο εκπαιδευτικό προσωπικό που συμβάλλει στην προετοιμασία των
ατόμων με νοητική υστέρηση έτσι ώστε να κατακτήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες
που θα τους εξασφαλίσουν την αυτονομία στη ζωή τους. Οι εκπαιδευτικοί μπορούν
να βοηθήσουν τα άτομα με νοητική υστέρηση να έχουν μια ομαλή μετάβαση από τη
σχολική ζωή στην ενήλικη και αυτόνομη πλέον ζωή, καθώς και να ενισχύσουν τον
αυτοκυριαρχία τους (Wehmeyer et al., 2013).

Στην Ελλάδα, αν και τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονη ευαισθητοποίηση για τα

άτομα με νοητική αναπηρία και την ποιότητα ζωής τους, η ευαισθησία αυτή
περιορίζεται κατά κύριο λόγο σε προγράμματα παροχής στήριξης, τα οποία, όμως,
εξελίσσονται σε αργούς ρυθμούς, χωρίς πάντοτε να είναι ολοκληρωμένα και
εστιασμένα στο άτομο (Σούλης & Φλωρίδης, 2006).

Θεσσαλονίκη, 2022 Σελίδα 6

2.2 Κοινωνική ένταξη ατόμων με νοητική υστέρηση

Τα άτομά µε νοητική υστέρηση αντιμετωπίζουν συχνά προβλήματα κοινωνικού

αποκλεισμού και ρατσισμού, στιγματισμού ,αδιαφορίας, ή άδικης μεταχείρισης από
το κοινωνικό τους περιβάλλον, λόγω προκαταλήψεων που αφορούν στην ύπαρξη
τους. Οι προκαταλήψεις αναφορικά με την αναπηρία αφορούν συνήθως το είδος της
«βλάβης», για παράδειγμα στα άτομα με κάποια αισθητηριακή βλάβη οι αντιδράσεις
είναι ήπιες σε σύγκριση με άτομα που παρουσιάζουν μια σωματική ή νοητική βλάβη
(Ζώνιου-Σιδέρη, 1998). Σε αυτό συντελεί ως ανασταλτικός δηλαδή παράγοντας, για την
ομαλή κοινωνική ένταξη των ατόμων αυτών το «στίγμα». Η φθαρμένη ταυτότητα που
διαμορφώνει για τον εαυτό του το άτομο με νοητική υστέρηση, από την υιοθέτηση της
αρνητικής εικόνας που έχουν οι άλλοι γι’ αυτόν, καθορίζει τη ζωή του (Μπάρμπας, 2007).

O Σούλης και ο Φλωρίδης, σε μια έρευνα τους το 2006 μελέτησαν απόψεις και
προσδοκίες, ατόμων με ελαφριά νοητική ανεπάρκεια, σε συγκεκριμένους τομείς της
ζωής τους, οι οποίοι είναι σημαντικοί για ένα καλό επίπεδο ζωής. Οι τομείς αυτοί
είχαν να κάνουν με την εργασία, τη διαβίωση σε σχέση με την οικογένεια, τη
δημιουργία κοινωνικών επαφών και σχέσεων, τις διαφυλικές σχέσεις και τη
διαχείριση του ελεύθερου χρόνου. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν πως τα
άτομα με νοητική ανεπάρκεια έχουν ελλιπείς κοινωνικές σχέσεις και επαφές γεγονός
που επηρεάζει την ποιότητα ζωής τους. Επίσης η έρευνα αυτή κατ έδειξε την ανάγκη
των ατόμων αυτών να αποζητούν έντονα τη συναναστροφή τους με άτομα χωρίς
αναπηρίες. Ενώ σε ότι αφορά την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου τους, τα άτομα
με νοητική υστέρηση φάνηκε να εξαρτώνται από τις ευκαιρίες που παρέχει το
οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον (Σούλης & Φλωρίδης, 2006).

Ένα άλλο θέμα που καταδεικνύεται ως δυσκολία των ατόμων αυτών ως προς την
κοινωνική τους ένταξη, είναι εκπαιδευτικοί που δεν είναι επαρκώς ειδικευμένοι σε
θέματα αναπηρίας, παρά μόνο σε θεωρητικό επίπεδο και όχι τόσο σε πρακτικό
κομμάτι. Δεν υπάρχουν ειδικά αναλυτικά προγράμματα, βιβλία και κατάλληλο
εκπαιδευτικό υλικό ενώ τα σχολεία δε πληρούν τις προϋποθέσεις για κατάλληλες
υποδομές, με αποτέλεσμα την υποτίμηση της εκπαίδευσης της συγκεκριμένης ομάδας
παιδιών. Ο στιγματισμός των παιδιών με αναπηρίες, εντός της σχολικής κοινότητας
εντείνεται από την σχολική αποτυχία και τις ανισότητες που συχνά καλλιεργεί καθώς
οι απαιτήσεις των αναλυτικών προγραμμάτων και της μαθησιακής διαδικασίας με
παρονομαστή τη νοητική και γνωστική ανάπτυξη του παιδιού, περιθωριοποιούν
αυτόματα τα παιδιά που αποκλίνουν ή αδυνατούν να ανταποκριθούν στις σχολικές
απαιτήσεις και να παρακολουθήσουν τη μαθησιακή διαδικασία (Πολυχρονοπούλου-
Ζαχαρογεωργά ,2012).

Θεσσαλονίκη, 2022 Σελίδα 7

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ-ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Εν κατακλείδι, στη παρούσα εργασία έγινε μια απόπειρα να καταγραφεί η ποιότητα
της ζωής των ατόμων με νοητική υστέρηση αλλά και μια πολυδιάστατη αξιολόγηση
του τρόπου της ζωής τους. Σκοπός είναι η βελτίωση της ποιότητας της ζωής τους και
η διατήρηση αυτού σε ένα θεμιτά ικανοποιητικό επίπεδο. Η ανεξαρτησία, η
ενδυνάμωση της προσωπικότητας, η επάρκεια της παραγωγικότητας τους σε ένα
προστατευμένο εργασιακό περιβάλλον αλλά κυρίως η κοινωνική ένταξη τους είναι το
βασικό μέλημα των εκπαιδευτικών και των γονέων που αναλαμβάνουν να
εκπαιδεύσουν τα άτομα αυτά.

Ζωτικής σημασίας είναι η δημιουργία μιας υγιούς καθημερινότητας που σαν στόχο
θα έχει την ομαλή κοινωνική ένταξη, την αποδοχή των ατόμων με νοητική υστέρηση
και την αντιμετώπιση τους ως ισότιμα μέλη στη κοινωνία, μακριά από το στίγμα και
κάθε είδους ρατσισμό και προκατάληψη. Πυλώνα αυτού του σχεδίου αποτελεί η
συμπεριληπτική εκπαίδευση και η κατάλληλη κατάρτιση των εκπαιδευτικών προς
αυτή την κατεύθυνση.

Θεσσαλονίκη, 2022 Σελίδα 8

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ξενόγλωσση:
Hendey, N, Pascall, G. (2001). Disability and transition to adulthood. Brighton:
Pavilion Publishing/Joseph Rowntree Foundation

Inhelder, B. (1968). The diagnosis of reasoning of Mentally Retarted. New York :

John Day.Co.

Klein, N., Safford, P. (1977) Application of Piaget’s Theory to the study of thinking of
the mentally retarded children: a review of research. The Journal of Special
Education, 11, 201-216.

Kozma A, Mansell J, Beadle-Brown J. (2009). Outcomes in different residential

settings for people with intellectual disability: a systematic review. American Journal
on Intellectual and Developmental Disabilities; 114(3): 193-222.

Schalock, R. L., Verdugo, M.A. (2002). Handbook on quality of life for human
service practitioners. Washington, DC: American Association on Mental Retardation.

Verdugo, M.A., Schalock, R.L., Keith, K.D., Stancliffe, R.J. (2005). Quality of life
and its measurement: important principles and guidelines. Journal of Intellectual
Disability Research, Vol. 49, 745-9.

Wehmeyer, M.L., Palmer, S., Shogren, K., Williams-Diehm, K., & Soukup, J. (2013).
Establishing a causal relationship between interventions to promote self-
determination and enhanced student self-determination. Journal of Special Education,
46(4), 195 – 210.

Θεσσαλονίκη, 2022 Σελίδα 9

Ελληνική:
Ζώνιου- Σιδέρη, Α. (1998). Οι ανάπηροι και η εκπαίδευση τους. Μια
ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση της ένταξης. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα

Μάνος, Ν. (1997). Βασικά στοιχεία Κλινικής Ψυχιατρικής. University Studio Press

Μπάρμπας, Γ. (2007). Σχολείο και Μάθηση, μια αποκλίνουσα σχέση (μονογραφία),

εκδόσεις «Προμηθεύς», Θεσσαλονίκη

Πολυχρονοπούλου, Σ. (1996). Νοητική υστέρηση. Αθήνα.

Πολυχρονοπούλου, Σ. (2001). Παιδιά και έφηβοι με ειδικές ανάγκες και δυνατότητες.

Αθήνα: Ατραπός.

Πολυχρονοπούλου – Ζαχαρογεωργά, Σ. (2012). Παιδιά και Έφηβοι με ειδικές

ανάγκες και δυνατότητες, Αθήνα: Ιδιωτική

Σούλης Σ. & Φλωρίδης Θ., (2006), Ποιότητα Ζωής και Νέοι με Νοητική
Καθυστέρηση: Αναζητώντας τις Επιλογές τους με βάση το Δικαίωμα της Αυτοδιάθεσης,
Ψυχολογία, 13(2).

Τζουριάδου Μ. (2007). Νοητική ανεπάρκεια: έννοιες και ορισμοί. Εκπαιδευτικό υλικό

στο πλαίσιο του έργου «ΕΠΙΝΟΗΣΗ Εξειδίκευση Εκπαιδευτικών – Ειδικού
Εκπαιδευτικού Προσωπικού και Παραγωγή Εκπαιδευτικού Υλικού για Ήπια Νοητική
Ανεπάρκεια» – ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ Νοέμβριος 2007 – Νοέμβριος 2008.

Χριστιανόπουλος, Κ. (2012). Κλινικό εγχειρίδιο Ψυχιατρικής Παιδιών και Εφήβων.

Θεσσαλονίκη: Προμηθεύς

Θεσσαλονίκη, 2022 Σελίδα 10