.

Leonardo Fibonacci Kimdir

İtalyan matematikçi. İtalya'nın Pisa şehrinde doğmuştur. Babası Kuzey Afrika'da
gümrük memurluğu da yapmış bir tüccardı. Cezayir, Mısır, Suriye, Yunanistan ve Sicilya'ya iş
yolculukları yaptı. İlk matematik eğitimini müslüman bilim adamlarından almış ve İslam
aleminin kitaplarını incelemiş ve çalışmıştır. Avrupa'da Roma rakamları kullanılırken ve Sıfır
kavramı ortalarda yokken Leonardo Arap rakamlarını ve sıfırı öğrenmiştir. 1200 yılında
Pisa'ya geri döndü ve yolculukları sırasında edindiği bilgilerini kullanarak Avrupa'ya Ondalık
sayı sistemini tanıttığı "''Liber Abaci''"yi (''Hesap Kitabı'') yazdı. Bu kitapla bugün kullandığımız
Sayı sistemini tanıtmıştır ve temel matematik ( toplama, çarpma, çıkartma ve bölme)
kurallarını birçok örnek vererek anlatmıştır.

. Fibonacci Dizisi
Leonardo Fibonacci, her sayının, kendinden önce gelen sayı ile toplanarak bir
sonrakinin elde edildiği sayı dizisini keşfetmiştir. (1 sayısı kendisiyle toplanıp 2 sayısını elde
edilir ve 2, kendinden önceki sayı olan 1 ile toplanıp 3, 3 sayısı kendinden önceki 2 ile
toplayıp 5 ve bu şekilde, her sayı kendinden önceki ile toplanarak bir sonraki sayı elde edilir)
Bu diziye, bulucusuna ithafen Fibonacci sayıları denir. Bu sayı dizisi, doğadaki birçok
oluşumun düzeninde bulunduğu varsayılan Altın Oran'ı kapsar ve birçok bilimsel araştırmaya
dayanak teşkil eder. Fibonacci sayıları: :1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, 144, 233, 377, 610,
987, 1597, 2584, 4181, 6765...

.Tavşan Problemi
İtalyan matematikçi Fibonacci yazdığı matematik kitaplarından birinde tavşan çiftliği
olan bir arkadaşıyla ilgili olduğunu iddia ettiği bir problem sorar. Bu probleme göre
arkadaşının çiftliğindeki tavşanlar doğdukları ilk iki ay yavru yapmazlar. Üçüncü aydan
itibaren her çift her ay bir çift yavru yapar. Buna göre Fibonacci’nin arkadaşı bir çift tavşanla
başlarsa kaç ay sonra kaç çift tavşanı olur?
İlk ay yeni doğmuş bir çift tavşan olsun. İkinci ayda bu tavşanlar henüz yavrulamadıkları için
hala bir çift tavşan var. Üçüncü ay tavşanlar bir çift yavru verecek ve iki çift tavşan olacak.
Yeni doğan çift dördüncü ay doğurmayacak, oysa anne babaları yeniden bir çift yavru
yapacak ve toplam üç çift tavşanımız olacak.
Düşününce 100.aya kadar hesabı böyle götürmemiz mümkün mü? Örneğin 100. ayda kaç
tavşan olacağını doğrudan hesaplamaya çalışalım. 99.ayda kaç tavşan varsa onların hepsi
100. ayda da olacak. Bunların bir kısmı yavrulayacak. Yavrulayacak olanların en az iki aylık
olması gerektiğine göre 100. ayda yavrulayacak olanlar 98 ay içerisinde dünyaya gelenlerin
hepsi olacak. Demek ki 100. aydaki tavşan sayısını bulmak için 98. aydaki tavşan sayısıyla 99.
aydaki tavşan sayısını toplamak gerekiyor.

Fibonacci dizisi, arıların üreme şemasını da mükemmel şekilde açıklar. Yumurtalar

döllenirse işçi (dişi) arılar doğmaktadır. Bu arıların genetik bilgisinin yarısı anneden (kraliçe
arı) yarısı da babadan (erkek arı) gelmektedir. Yumurtalar döllenmezse erkek arılar
doğmaktadır. Bu nedenle, işçi arıların iki erkek arıların tek ebeveyni vardır. Bunların
genetik bilgilerinin tamamı anneden gelir.
Arılar tek istisna da değil; Fibonacci dizisinin sayıları doğadaki birçok fenomenin perde
arkasında bulunmaktadır. Örneğin, birçok çiçeğin yaprak sayısı Fibonacci dizisiyle ay nıdır.
Bu bir tesadüf değildir. Bitkinin büyüme şeklinin ve primordia’nın (yapraklar da dahil
olmak üzere önemli yapıların ortaya çıkmasını sağlayan, büyüyen sürgünlerin uçlarındaki
minik hücre yumakları) gelişme geometrisinin sonucudur. Peki, bu nasıl mümkün
olmaktadır?

Yapraklarda, ayçiçeğinde, çam kozalağında, palmiyede, örümcek ağında, ideal insan

vücudunda, ...vb. birçok yerde altın oranı ve Fibonacci sayılarını görebiliriz. Bu özelik,
yeryüzündeki milyarlarca bitki türlerini sınıflandırmak için iyi bir araç olur. Örneğin, Alanya’da
yetişen bir muz ağacı ile uzakdoğuda yetişen bir muz ağacının yaprakları aynı kurala göre
dizilir.

Bir bitki gövdesinde veya dalındaki yaprakların dizilişi botanikte türlerin ayrışımı için önem
kazanır. Bir yapraktan başlayıp, gövde çevresinde ilerleyerek ardışık yaprakların dizilişini
inceleyiniz. Birçok bitkide yaprakların düzgün bir sarmal (spiral, helezon)
üzerinde  sıralandığını gözleyebilirsiniz. Sarmal üzerinde ilerleyerek aynı doğrultudaki ilk
yaprağa rastlayıncaya kadar gövde üzerinde yapılan turların sayısı X olsun. Buna dallanma
periyodu diyelim. Başlangıç yapraktan itibaren, turların bittiği yere kadar olan gövde
parçasında (bir periyotta) yer alan yaprakların sayısı A olsun. Dallanma periyodu ve bir
periyottaki yaprak sayısı bitkiden bitkiye değişir, ama aynı tür bitkide bu sayılar
sabittir.  Yukarıdaki bitkide 4 ile 9, 5 ile 10, 6 ile 11, 7 ile 12, 8 ile 13, 9 ile 14, 10 ile 15, 11 ile
16 numaralı yaprakların düşey doğrultuda aynı hizada olduklarını görüyoruz. Örneğin, 8 ile 13
numaralı yapraklar arasını düşünelim. Sarmal üzerinde yalnız başlangıç yaprağını sayalım;
bitiş yaprağı sonraki sarmala ait olsun. Matematikteki yarı-kapalı aralık gibi düşünüyoruz; bir
ucu kapalı öteki ucu açık.  8-13 periyodu arasında, alttan başlayıp yaprakları sayarsak, 13, 12,
11, 10 ve 9 numaralı yaprakların sıralandığını görürüz. Demek ki, bu periyottaki yaprak sayısı
5 dir.
Öteki periyotlarda da yaprak sayısının 5 olduğunu görebilirsiniz. Şimdi 13 numaralı yapraktan
hareket ederek, 8 numaralı yaprağa gövde üzerinde dönerek gitmeyi deneyelim. Bu
yolculukta, gövde üzerinde kaç tur (bir tam dairesel dönme) yapacağımızı bulmaya
çalışacağız. Yolculuğun farklı iki yönden yapılabileceğini hemen seziyoruz. Biraz  matematik
kavramı katmak için, yolları şöyle ayıralım.

Sağ el yönü: Sağ elinizin başparmağını yukarı

doğru tutunuz ve sağ-el baş parmağınızı bitkinin gövdesine sarıyormuş gibi düşününüz.
Başparmağınızın işaret ettiği yöne sağ-el yönü diyelim.

Sol-el yönü: Benzer şekilde, sol elinizin başparmağını yukarı doğru tutunuz ve sol-el
başparmağınızı bitkinin gövdesine sarıyormuş gibi düşününüz. Başparmağınızın işaret ettiği
bu yöne sol-el yönü diyelim. İsterseniz buna saat-yönü de diyebilirsiniz. Bu durumda, sağ-el
yönü ters-saat yönü diye adlandırılabilir. 

13 numaralı yapraktan başlayalım ve sağ-el yönünde gövde üzerinde ilerleyerek, sırasıyla 13,
12, 11, 10, 9 ve 8 numaralı yapraklara uğrayalım. Matematiksel formüllere girmeden, gövde
üzerindeki dairesel dönme hızımız ile gövde üzerindeki yükselme hızımız uygun ve sabit
değerlerde tutulduğunda, üzerinde hareket ettiğimiz yolun (yörünge) düzgün bir sarmal
olacağını belirtmekle yetinelim. Bu sarmal yörünge, aynı düzgünlükle bitki gövdesi boyunca
uzanır. Sırasıyla 13, 12, 11 numaralı yapraklar geçilince bir dairesel dönmeden biraz az bir
dönme yapılmış olur.  11 numaralı yaprağa gelindiğinde  ise bir dairesel dönmeden biraz fazla
bir dönme yapılmış olur. Bu ilk dönüşte geçilen hiç bir yaprak 13 numaralı yaprakla aynı
düşey doğrultuya gelmez. Dolayısıyla, ilk turda dallanma periyodu tamamlanmaz. Yörünge
üzerindeki hareketimize devam edelim. 11, 10, 9 numaralı yapraklar geçilip 8 numaralı
yaprağa ulaşıldığında tam iki dairesel dönme yapılmış olur ve 8 ile 13 numaralı yaprakların
gövde üzerinde aynı düşey doğrultuda yer aldıkları görülür. Demek ki, sağ-el yönünde
hareket edilirse, dallanma periyodu 2 dir.
Şimdi de sol-el yönünde hareket edelim. 13, 12 ve 11 numaralı yapraklar geçildiğinde bir tam
dairesel dönmeden biraz fazla dönülür. 10 numaralı yaprağa ulaşıldığında iki dairesel
dönmeden biraz az dönülmüş olur. 9 numaralı yapraktan geçip 8 numaralı yaprağa
ulaşıldığında tam 3 dairesel dönme tamamlanmış olur.  

Görülüyor ki, sol-el yönünde dönme ile sağ-el yönünde dönme sayıları (periyotlar)
birbirlerinden farklıdırlar. Ama elde ettiğimiz sayılar arasında ilginç bir ilişki ortaya çıkmıştır.
Sağ-el yönü periyodunun yaprak sayısını, sol-el yönü periyodunun yaprak sayısını ve bir
periyottaki yaprak sayısını sırasıyla yazarsak  2, 3, 5  dizisi ortaya çıkar. Bu dizi, Fibonacci
sayılarının ardışık üç sayısıdır. Farklı bitkilerde periyotlar ve yaprak sayıları birbirlerinden
farklı olur. Ama söz konusu olan bu üç sayı daima Fibonacci sayılarının ardışık üç sayısına eşit
olur.

Balamir Aden Halaç