Czym jest socjalizacja?

Wprowadzenie
Przeczytaj
Linia chronologiczna
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Jasper Juul, Przestrzeń dla rodziny.

Źródło: Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2003, s. 159.
Źródło: Małgorzata Musierowicz, Kwiat kalafiora, Poznań 2003, s. 42.
 Czym jest socjalizacja?

Źródło: Pixabay, domena publiczna.

“
Małgorzata Musierowicz

Kwiat kalafiora
Kto oblizuje nóż, ten nie przemówi już, a kto mlaszcze, ten dostanie
w paszczę.
Źródło: Małgorzata Musierowicz, Kwiat kalafiora, Poznań 2003, s. 42.

Takie powiedzenie wymyśliły córki Borejkówny i określało ono jedną z zasad wychowania.
Ciekawe, czy zdawały sobie sprawę, że biorą udział w odwiecznym, starym jak
społeczeństwa ludzkie, procesie socjalizacji? Czy wiedziały, że poprzez swoje narodziny
wkroczyły na ścieżkę uspołecznienia, którą będą podążały już przez całe życie?

Twoje cele

Wyjaśnisz charakter procesu socjalizacji, podając przykłady wpływu, jaki

społeczeństwo ma na człowieka.
Przeanalizujesz różne sytuacje życiowe i to, jak człowiek się w nich zachowuje.
Odkryjesz związek między procesem socjalizacji i systemem kontroli społecznej
a ładem społecznym.
Przeczytaj

Narodziny człowieka nie tworzą jeszcze jego społecznej natury. Wchodząc w otoczenie
wychowawcze, rozpoczyna dopiero proces kształtowania swojej osobowości. Ma ona zatem
charakter społeczny i jest docelowym, z punktu widzenia jednostki, efektem procesu
socjalizacji. Natomiast z punktu widzenia zbiorowości jej efektem jest uspołecznienie
jednostki, czyli dopasowanie człowieka do społeczeństwa (w zakresie poglądów
i zachowań). Mówiąc inaczej: socjalizacja to wdrożenie jednostki do takiego sposobu
funkcjonowania w społeczeństwie, aby było ono zgodne z ładem społecznym. Kontrola
społeczna to system utrzymywania tego ładu wykorzystujący mechanizm nadzorowanie
jednostek.

Socjalizacja to proces, w którym jednostka jest zarówno

podmiotem, jak i przedmiotem
Według realizmu socjologicznego społeczeństwo jest bytem realnie istniejącym.
„Koncentruje” się ono w trakcie procesu socjalizacji na przekazaniu jednostce norm
i wartości tworzących ład aksjonormatywny. Z punktu widzenia społeczeństwa istotne jest
bowiem podtrzymanie tego ładu, co gwarantuje stabilizację i zapewnia społeczeństwu
trwanie w czasie. Najbardziej pożądanym efektem jest zatem internalizacja norm i wartości,
czyli przyjęcie ich przez jednostkę za własne. Z punktu widzenia jednostki istnieje jednak
o wiele ważniejszy efekt procesu socjalizacji. Jest nim uzyskanie umiejętności. Od
najprostszych, jak chodzenie i mówienie, po najbardziej złożone, o charakterze twórczym.
To one pozwalają człowiekowi na sprawne funkcjonowanie w społeczeństwie w ciągu
całego życia.
 1 2 3

Człowiek jest podmiotem w procesie socjalizacji. Ale czy istnieje ryzyko, że w trakcie tego procesu zostanie
zamieniony w przedmiot „programowania”, pozbawiony indywidualności?
Źródło: domena publiczna.

Socjalizacja to złożony proces o instytucjonalnym charakterze,

uwarunkowany czynnikami społeczno-historycznymi
Socjalizacja ma charakter permanentny. Ciągle się czegoś uczymy: uzyskujemy dostęp do
informacji, nabieramy doświadczenia i wprawy. W pierwszej fazie życia kształtujemy naszą
osobowość, w następnych ją modyfikujemy. Poza tym socjalizacja ma charakter
wielowymiarowy. Przebiega bowiem w wielu miejscach i sytuacjach (w trakcie życia
rodzinnego, w pracy, poprzez naukę w szkole). Bierze w niej udział wiele podmiotów (osób
i instytucji). Dotyczy zatem wszystkich aspektów funkcjonowania jednostki
w społeczeństwie: od umiejętności chodzenia i mówienia, poprzez kompetencje
zawodowe, aż po najbardziej subtelne umiejętności ujawniające się we wszelkich możliwych
interakcjach.
 1 2 3

Czy można „wierzyć” w społeczeństwo jako realnie działający byt socjalizujący, skoro widać tylko tatę lub
mamę, którzy nas karcą za złe zachowanie, nauczyciela języka polskiego układającego nasze zdania
w zrozumiałe całości, a przykład bierzemy od innych ludzi?
Źródło: domena publiczna.

Kontrola społeczna jako mechanizm wspomagający proces

socjalizacji

“
Barbara Szacka

Wprowadzenie do socjologii
(…) w najszerszym i najstarszym w socjologii rozumieniu to wszelkie
mechanizmy uruchamiające, a niekiedy i wymuszające
współdziałanie, które utrzymuje porządek społeczny. Przy tak
szerokim rozumieniu kontroli społecznej pytanie o nią jest w gruncie
rzeczy pytaniem o mechanizmy, które wytwarzają i utrzymują
porządek społeczny.
Źródło: Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2003, s. 159.

Jeśli jednostka nie zachowuje się zgodnie z normami i wartościami, wówczas uruchamiany
jest system kontroli społecznej, który dysponuje różnymi sankcjami.

Kontrola społeczna działa poprzez pojedyncze osoby, kręgi społeczne oraz złożone
instytucje. Jednak nie znaczy to, że każde zachowanie konformistyczne (zgodne z ładem
aksjonormatywnym) jest nagradzane, a każde nonkonformistyczne (niezgodne z ładem
aksjonormatywnym) piętnowane.

Czy myśląc o kontroli społecznej czujesz się w ten sposób? Zastanów się czym jest osobista wolność jednostki
i społeczny porządek? Jakie relacje między nimi istnieją?
Źródło: domena publiczna.

Słownik
wartości

(z niem. der Wert – godność, honor, powaga); pożądane obiekty (materialne, lub
o symbolicznym charakterze ) lub sądy (opinie) egzystencjalne (dotyczące tego co
istnieje) oraz normatywne (dotyczące tego co powinno być i jak to osiągnąć)

adolescencja

(z łac. adolescentia – wiek młodzieńczy); dojrzewanie dziecka pod względem fizycznym

i psychospołecznym; wyróżnia się adolescencję wczesną (wiek dorastania: pomiędzy
10/12 a 16 rokiem życia) i późną adolescencję (wiek młodzieńczy: pomiędzy 16 a 20
rokiem życia)

internalizacja

mechanizm i zarazem proces przyjmowania ze środowiska społecznego i uznawania za

własne poglądów, norm wartości, wzorów zachowań, postaw w stosunku do świata
rzeczy i ludzi

model wzajemnościowy
model socjalizacji, który zakłada poszanowanie podmiotowości indywidualności ucznia;
nauczyciel ma zachęcać ucznia, by był aktywnym podmiotem procesu socjalizacji, winien
swe działania wychowawcze dopasować do wychowanka; działania nauczyciela winny
być akceptowane przez ucznia, w innym przypadku należy ich zaniechać

model laissez-faire

(z fr. laissez faire – pozwólcie czynić); model socjalizacji, według którego działanie
wychowawcy ogranicza się do stworzenia odpowiedniego otoczenia, sprzyjającego
samodzielnemu rozwijaniu swego potencjału przez ucznia; ingerencja nauczyciela
w proces socjalizacji jest nieuprawniona; uczeń sam winien szukać rozwiązań sytuacji
problemowych, aktywnie poszukiwać optymalnych dla siebie dróg rozwoju

model konfliktowy

model socjalizacji, według którego uczeń postrzegany jest jako podmiot postępujący
niezgodnie z obowiązującymi zasadami w społeczeństwie, podmiot działający w znacznej
mierze impulsywnie, bezrefleksyjnie; nauczyciel winien poskramiać jego prymitywne
zachowania, zmuszać do rezygnacji z dotychczasowych nawyków, a przede wszystkim
narzucić mu reguły działania zgodne z powszechnie obowiązującymi zasadami

model lepienia z gliny

model socjalizacji, w którym uczeń jest traktowany jako bierny uczestnik procesu
socjalizacji; aktywny jest jedynie wychowawca, kształtujący osobowość wychowanka
i kierujący rozwojem jego umiejętności, wiedzy, zdolności poznawczych; w procesie
wychowania nauczyciel kształtuje nawyki ucznia i cechy jego osobowości; plastyczna
osobowość wychowanka, tak jak glina, jest kształtowana przez nauczyciela

uogólniony inny

generalizacja cech grupy, postaw jej członków w procesie kształtowania jaźni (według
Georga Herberta Meada)

norma

nakaz lub zakaz określonego zachowania, działania mający chronić i zarazem

podtrzymywać wartość cenioną w grupie lub całym społeczeństwie; trwały, przyjęty
w społeczeństwie lub zbiorowościach sposób działania

relatywizm

(z łac. relativus – względny); postawa odnosząca się do twierdzeń wyrażona

w przekonaniu, że nie ma takich zdań, które posiadają absolutną treść, której ocena jest
zawsze identyczna, niezależnie od kontekstu; jednocześnie jest to określenie poglądu
filozoficznego, wedle którego prawdziwość wypowiedzi można oceniać wyłącznie
w kontekście systemu, w którym są one wypowiadane

osobowość

właściwa danej osobie, zorganizowana struktura motywacji, właściwości, cech, postaw

i kompetencji działania, będącą biograficznym wynikiem radzenia sobie jednostki
z wymogami środowiska i własnego organizmu

instytucjonalizacja

(z łac. institutio – urządzenie); proces społeczny, w wyniku którego niesformalizowane

sposoby działania społecznego zostają uregulowane; aktywnościom tym nadana zostaje
względnie stała forma i podlegają one społecznym sankcjom; jest to też nadanie
istniejącym formom działania społecznego charakteru obowiązującego

socjalizacja odwrócona

( z łac. socialis – społeczny); przekazywanie umiejętności, wiedzy, ale także wartości

i norm, starszemu pokoleniu przez dzieci i młodzież

jaźń

świadomość swego istnienia i swojej osobowości

ład

układ relacji międzyludzkich uporządkowany dzięki wspólnym wartościom i normom

moralnym, prawnym, które zapewniają spójność społeczeństwa, jego stabilność
i warunkują współpracę pomiędzy jednostkami i grupami społecznymi

znaczący inny

osoba, która wywiera znaczący wpływ na system wartości, wzorów zachowań

socjalizowanego podmiotu; w socjalizacji pierwotnej to rodzice, opiekunowie;
w socjalizacji wtórnej inne osoby, na których wzoruje się podmiot; znaczący inny określa
zdolność podmiotu do stawiania się w roli innych ojca, babci, nauczyciela, itp.
Linia chronologiczna

Polecenie 1

Prześledź chronologię etapów socjalizacji Józefa K., przez które przechodzi każdy członek
społeczeństwa w swoim życiu. Zapamiętaj źródła socjalizacji charakterystyczne dla danego
etapu. Zwróć uwagę na umowność momentów przejścia pomiędzy etapami. Od czego zależy
to, że przejście może nastąpić nieco później lub nieco wcześniej, niż przewidują to momenty
oddzielające poszczególne etapy na osi chronologicznej?

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 1

Stwórz mapę myśli na której umieścisz źródła socjalizacji i jej efekty dla każdego etapu. Mapę
skonstruuj w taki sposób, aby na jej ostatnim poziomie znalazły się przykłady konkretnych
źródeł (ról społecznych w ramach poszczególnych instytucji) oraz konkretnych efektów
(umiejętności nabytych przez jednostkę socjalizowaną w trakcie procesu).

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zapoznaj się z wykresem i rozwiąż zadanie.

Oprac. na podst.: Korzystanie z Internetu, Komunikat z badań CBOS nr 62/2018

Na podstawie danych z wykresu wskaż, co według ciebie może być przyczyną tego, że
z wiekiem obniża się intensywność korzystania z internetu.

Wybierz poprawną interpretację. Czy była bliska twojej odpowiedzi?

Porównaj swoją odpowiedź

Ćwiczenie 2 輸

Przeczytaj poniższe zdania. Wybierz z nich te, które stanowią treść kształtującą umiejętności
w zakresie zachowania (działania), przekazywaną w procesie socjalizacji.

 Konsumpcjonizm spycha świat na skraj przepaści.

 Lato tego roku powinno być piękne.

 Psy powinny słuchać swojego właściciela.

 Czcij ojca swego i matkę swoją.

 Zabierz nogi ze stołu.

Aby zobaczyć zawartość strony WWW, należy najpierw uruchomić przeglądarkę


internetową.

Ćwiczenie 3 醙

Zdecyduj, które z twierdzeń są prawdziwe, a które fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Proces wychowania jest pełen sprzeczności: socjalizacja
 
sobie, a uspołecznienie sobie.
Ojciec nie może się nauczyć niczego od swojego syna.  
Istnieje tylko jeden właściwy sposób nauczania.  
Zdarzają się sytuacje, w których dzieci socjalizują
 
dorosłych.
Rodzina to główne źródło socjalizacji pierwotnej.  
Ćwiczenie 4 醙

Rozwiąż krzyżówkę.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

1. Z socjalizmem nie ma nic wspólnego.

2. Akcja, do której trzeba dwojga.
3. Inaczej: opiekun duchowy.
4. Siódme: nie kradnij.
5. Jest istotą społeczną.
6. Może być emocjonalna, choć nie musi.
7. Może być drogowa, jakości lub społeczna.
Ćwiczenie 5 醙

Przyjrzyj się fotografii i wykonaj ćwiczenie.

Źródło: domena publiczna.

Fotografia przedstawia osobę nieokreślonej płci. Czy jej wygląd świadczy o tym, że jest
konformistą? Odpowiedź uzasadnij.
Ćwiczenie 6 難

Uporządkuj poszczególne instytucje socjalizujące od tej, która pojawia się najwcześniej

w życiu człowieka, do tej, która pojawia się najpóźniej.

Uniwersytet Trzeciego Wieku 

Drużyna harcerska 

Szkoła 

Zespół projektowy w firmie 

Rodzina 

Żłobek 
Ćwiczenie 7 難

W poniższym tekście wstaw brakujące słowa.

„W socjalizacji nie ma problemu identyfikacji. Nie ma możliwości wyboru

znaczących innych. Społeczeństwo stawia kandydata do socjalizacji przed z góry określonym
zbiorem znaczących innych, których musi z góry zaakceptować bez możliwości wyboru innej
sytuacji. Hic Rhodus, hic salta. Trzeba sobie radzić z rodzicami, jakimi los nas obdarzył.
Oczywistą konsekwencją tej niesprawiedliwości, która jest częścią sytuacji dziecka, jest to, że
jakkolwiek dziecko nie pozostaje całkowicie bierne w procesie , to jednak tymi,
którzy ustanawiają reguły gry, są rodzice. Dziecko może wziąć udział w tej grze z radością albo
z milczącym oporem. (...) Ponieważ dziecko nie wybiera znaczących , jego
identyfikacja z nimi jest quasi automatyczna.

”
/Peter Ludwig Berger, Thomas Luckmann, Społeczne tworzenie rzeczywistości. Traktat
z socjologii wiedzy, Warszawa 2010, s. 197./

wtórnej odwróconej wychowania socjalizacji uczłowieczenia permanentnej

pierwotnej faktów innych osób edukacji norm

Ćwiczenie 8 難

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj ćwiczenie.

„Moim zdaniem, największą stratą dzieci w ostatnim trzydziestoleciu jest fakt, że nie istnieje
dla nich żadna przestrzeń wolna od dorosłych. Nie ma już drzewa na podwórku, gdzie mogłyby
przebywać same. Dawniej dzieci kształtowały swoje kompetencje społeczne w zabawie
i komunikacji z innym dziećmi. Takiej możliwości już prawie nie mają, bo nawet kiedy są razem,
to dookoła stoją dorośli, którzy się do wszystkiego wtrącają. Na dodatek, często są oni tak
romantycznie lub idealistycznie usposobieni, że nie tolerują żadnych konfliktów. Niewesoło
jest być dzisiaj dzieckiem z tymi dorosłymi, którzy nie odstępują ich na krok. A przy tym
zaczyna się w różnych środowiskach pedagogicznych mówić, że dzieci mają wielką potrzebę
granic. To po prostu trudne do uwierzenia, bo życie dzieci nigdy nie było bardziej ograniczone
niż teraz. Dorośli są przez cały dzień przy nich i je kontrolują.”

/Źródło: Jesper Juul, Przestrzeń dla rodziny, Warszawa 2012./

Rozstrzygnij, któremu z dwóch modeli socjalizacji, laissez-faire czy konfliktowemu, najbliższy

jest model, według którego wychowywani byli ludzie przed trzema dekadami.

Ćwiczenie 9 難
Które ze znanych ci modeli socjalizacji traktują podmiotowo osobę socjalizowaną,
wykorzystując samodzielną aktywność ucznia? Odpowiedź uzasadnij, odnosząc się do

wszystkich znanych ci modeli socjalizacji.

Dla nauczyciela

Autor: Justyna Szymańska

Przedmiot: Wiedza o społeczeństwie, Wiedza o społeczeństwie 2022

Temat: Czym jest socjalizacja?

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

I. Człowiek i społeczeństwo. Uczeń:

5) wyjaśnia charakter procesu socjalizacji; podaje przykłady wpływu społecznego w różnych

dziedzinach życia; analizuje przypadki oraz przedstawia zalety i wady konformizmu
i nonkonformizmu;

Zakres rozszerzony

II. Różnorodność kulturowa. Uczeń:

3) porównuje modele socjalizacji charakterystyczne dla własnej grupy wiekowej i pokolenia

rodziców; wyjaśnia zjawisko socjalizacji odwróconej.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje obywatelskie;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne:

Uczeń:

wyjaśnia charakter procesu socjalizacji, podając przykłady wpływu, jaki społeczeństwo

ma na człowieka;
analizuje różne sytuacje życiowe i to, jak człowiek się w nich zachowuje;
charakteryzuje związek między procesem socjalizacji i systemem kontroli społecznej
a ładem społecznym.
Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

dyskusja;
rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;
mapa myśli;
burza mózgów.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Przedstawienie tematu „Czym jest socjalizacja?” i celów zajęć.

2. Uczniowie na podstawie własnej wiedzy przygotowują mapę pojęć do zagadnienia
poruszonego w temacie zajęć. Przedstawiają swoje propozycje w trakcie burzy mózgów.
Wybrana osoba zapisuje je na tablicy. Po fazie twórczej następuje weryfikacja pomysłów
i powstaje ostateczna wersja mapy.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią w sekcji „Przeczytaj” i zapisują na

kartkach minimum pięć pytań do tekstu. Wybrana osoba zbiera pytania do urny.
Uczniowie dzielą się na 5‐osobowe grupy, losują pytania z puli i przygotowują
odpowiedzi. Zespół, który jest gotowy, zgłasza się i przedstawia rezultaty swojej pracy.
Pozostali uczniowie wraz z nauczycielem weryfikują poprawność.
2. Wybrana osoba czyta polecenie z sekcji „Linia chronologiczna”. Po zapoznaniu się z {...}
uczniowie dzielą się na grupy i opracowują odpowiedzi. Po ustalonym wcześniej czasie
przedstawiciel wskazanej (lub zgłaszającej się) grupy prezentuje propozycję
odpowiedzi, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do nich. Nauczyciel w razie
potrzeby uzupełnia je, udzielając także uczniom informacji zwrotnej.
 3. Dyskusja na temat: „Jaki model socjalizacji chcielibyście stosować w przyszłości wobec
swoich dzieci? Który waszym zdaniem jest najbardziej efektywny? Które modele
odrzucilibyście i dlaczego?”. Uczniowie przedstawiają swoje argumenty,
kontrargumenty i opinie. Na zakończenie chętna/wybrana osoba dokonuje
podsumowania.
4. Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne z sekcji „Sprawdź się”. Wyniki pracy
omawiane są na forum i komentowane przez nauczyciela.

Faza podsumowująca:

1. Omówienie ewentualnych problemów z rozwiązaniem ćwiczeń i poleceń z sekcji

„Sprawdź się”.
2. Chętne/wybrane osoby dokonują podsumowania zajęć ze swojego punktu widzenia.

Praca domowa:

1. Napisz krótką notatkę, uwzględniając w niej najistotniejsze informacje dotyczące

zagadnień poruszanych na zajęciach.

Materiały pomocnicze:

Agnieszka Zduniak, Socjalizacja w kontekście nowoczesnego społeczeństwa, Zeszyty

Naukowe KUL 56 (2013), nr 1 (221).

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium z sekcji „Linia chronologiczna” do

przygotowania się do lekcji powtórkowej.