Η Προέλευση Των Ελλήνων. Από Τους Πελασγούς Στους Δωριείς ΕΚΠΑ

Η Προέλευση των Ελλήνων
Από τους Πελασγούς στους Δωριείς

Αρχαιολογικά δεδομένα, πολιτισμικές
μεταβολές και θεωρίες μεταναστεύσεων
Γλώσσα
Με βάση τα δεδομένα γλώσσας και γραφής, η απαρχή της εμφάνισης
του ελληνικού πολιτισμού θα πρέπει να συμπίπτει με την εμφάνιση
της πρώτης γραφής που καταγράφει την ελληνική γλώσσα
Η υιοθέτηση αυτής της γραφής (Γραμμική Β) τοποθετείται
τουλάχιστον στο 1400 π.Χ. αλλά η εμφάνιση της ελληνικής γλώσσας
πιθανότατα είναι προγενέστερο φαινόμενο.
Υλικός Πολιτισμός
Στην Προϊστορία, λόγω απουσίας γραπτών πηγών, το μοναδικό
δεδομένο προς εξέταση είναι ο υλικός πολιτισμός. Ερωτήματα:
α) Υπάρχει υλικός πολιτισμός της προϊστορίας , ο οποίος να έχει
εθνικά χαρακτηριστικά, και να μπορεί να αποδοθεί σε Έλληνες;
β) Υπάρχουν αλλαγές στον υλικό πολιτισμό σε δεδομένες χρονικές
στιγμές, που να μπορούν να αποδοθούν στην έλευση των Ελλήνων;
Ποιες είναι αυτές και πότε χρονολογούνται;
Χρονολογικός Πίνακας της Προϊστορικής
Κατοίκησης στον Ελληνικό Χώρο
Περίοδοι
πολιτισμικών
μεταβολών
Εποχή του Λίθου
35.000
Παλαιολιθική 400.000 – 10.000 π.Χ.
Μεσολιθική 10.000 – 7.000 π.Χ. 7.000
Νεολιθική 7.000 – 3.000 π.Χ.
Εποχή του Χαλκού

2.200
Πρώιμη (Πρωτοχαλκή) 3.000 – 2.000 π.Χ.
1.600
Μέση (Μεσοχαλκή) 2.000 – 1.600 π.Χ.
1.200
Ύστερη (Υστεροχαλκή) 1.600 – 1.050 π.Χ.
Ηπ. Ελλάδα - Υστεροχαλκή ΙΙΙΑ-Β (1.400-1.200)

Ανακτορική Μυκηναϊκή περίοδος
Η επαφή των μυκηναίων με το μινωικό ανακτορικό σύστημα είχε απο-
τέλεσμα τη διαμόρφωση ενός μυκηναϊκού ανακτορικού συστήματος
Ιωλκός
Ορχομενός Θήβα
Αθήνα
Μυκήνες
Τίρυνθα
Πύλος
Σπάρτη

Ανάκτορα: Διοικητική λειτουργία => Αρχεία Γραμμικής Β’

Ανάκτορα: Λατρευτική λειτουργία => Ιερά
Ανάκτορα: Αποθήκευση-Διαχείριση => Αποθήκες με πίθους

Ανάκτορα: Έδρα άνακτα (wa-na-ka) και αξιωματούχων
Ανάκτορα: Έδρα άνακτα (wa-na-ka) και αξιωματούχων

Ανάκτορα: Έξαρτημένοι ειδικευμένοι τεχνίτες
Ανάκτορα: Έξαρτημένοι ειδικευμένοι τεχνίτες

Ο οικονομικός πλούτος και η πολιτική δύναμη προβάλλονται με τον
ενταφιασμό σε μνημειώδεις θολωτούς ταφους
Αλλά και βασιλείς (qa-si-re-u) (τοπάρχες) που προβαλουν τη δύναμή
τους με πλούσιους ενταφιασμούς σε μνημειώδεις θολωτούς ταφους.
Βαφειό Σπάρτη
Πόρος Κεφαλονιά

Πολιτική οργάνωση και Κοινωνική Ιεραρχία:
Ι wa-na-ka άναξ
ra-wa-ke-ta στρατιωτικός αρχηγός (άγω λαό)
ΙΙ e-qe-ta ακόλουθοι ειδικών αποστολών

qa-si-re-u βασιλεύς, τοπάρχης
te-re-ta αξιωματούχος, τελεστής
ko-re-te τοπικός αρχηγός σε κοινότητα
ΙΙΙ da-mo δήμος, λαός, χωρικοί και τεχνίτες
IV do-e-ro, do-e-ra δούλος, δούλη

Μυκηναϊκή Γλώσσα & Γραμμική Γραφή Β’
Τι έδειξε η αποκρυπτογράφηση της γλώσσας της Γραμμικής Β’:
1) Η κάθοδος των Δωριέων το 1200-1100 π.Χ. ως «πρώτη έλευση των
Ελλήνων» καταρρίπτεται αφού η ελληνική γλώσσα μιλιέται και
γράφεται στον ελληνικό χώρο ήδη από το 1400 π.Χ.
2) Οι Μυκηναίοι δανείστηκαν αρκετά (όχι όλα) τα σύμβολα από ένα

ξένο και προγενέστερο σύστημα γραφής (Μινωική Γραμμική Α’).
3) Η Μινωική γλώσσα ήταν διαφορετική, και γι’ αυτό η Γραμμική Α’

δεν ήταν κατάλληλη για να αποδώσει τη Μυκηναϊκή γλώσσα (δεν
διακρίνονται λ & ρ, δίφθογγοι, μακρά & βραχέα, απουσία τελικού ς)
4) Οι Μυκηναίοι δεν επεξεργάστηκαν τη μινωική γραφή ώστε να

καλύπτει τις ανάγκες της ελληνικής γλώσσας τους, ίσως γιατί βασική
επιδίωξη δεν ήταν η συστηματική γραφή της γλώσσας τους αλλά η
εξυπηρέτηση της ανακτορικής διοίκησης

5) Παρά τις τοπικές μικροδιαφορές, η γλώσσα της Γραμμική Β δεν έχει
διαλέκτους. Πιθανές ερμηνείες:
α) Δεν υπήρχαν διάλεκτοι στη Μυκηναϊκή Ελλάδα, σε αντίθεση με
την Αρχαϊκή-Κλασική Ελλάδα
β) Υπήρχαν διάλεκτοι στη Μυκηναϊκή Ελλάδα, αλλά η Γραμμική Β’
αντιστοιχεί σε ένα τυποποιημένο, τεχνητό, ίσως αρχαΐζον
γλωσσικό ιδίωμα που χρησιμοποιούνταν από τον άνακτα και την
ανακτορική ελίτ και προοριζόταν μόνο για τις ανάγκες της
ανακτορικής διοίκησης
7) Η ερμηνεία (β) είναι περισσότερη πιθανή και ενισχύεται από το
γεγονός ότι δεν έχουν βρεθεί πινακίδες Γραμμικής Β’ εκτός
ανακτόρων (πλην Ίκλαινας).
8) Επομένως, η Γραμμική Β’ δεν αντιστοιχεί στο σύνολο των διαλέκ-
των & ιδιωμάτων που μπορεί να υπήρχαν στη Μυκηναϊκή Ελλάδα
9) Η γλώσσα της Γραμμικής Β μοιάζει περισσότερο με τη γλώσσα των
ομηρικών επών, έχει κάποιες ομοιότητες με την αρκαδοκυπριακή
διάλεκτο, αλλά κανένα δωρικό στοιχείο. Πιθανές ερμηνείες:
α) Οι Δωριείς μετανάστευσαν νότια (1200 π.Χ.), κατέστρεψαν τα
μυκηναϊκά ανάκτορα & έφεραν τον πολιτισμό(;) τους και τη
διάλεκτό τους (απορριπτέα)
β) Η δωρική διάλεκτος είναι το γλωσσικό ιδίωμα μια κατώτερης και
υποτελούς στον άνακτα τάξης που εξεγέρθηκε το 1200 π.Χ. και
κατέστρεψε τα ανάκτορα (Chadwick)
10) Σύμφωνα με την ερμηνεία (β) η δωρική διάλεκτος δεν θα πρέπει να

ταυτίζεται με ένα δωρικό φύλο, αλλά με μία κοινωνική ομάδα, στην
οποία οφείλεται η πτώση του ανακτορικού συστήματος, και η οποία
κυριάρχησε αμέσως μετά

Τελικό Συμπέρασμα:
Το τέλος των μυκηναϊκών ανακτόρων περί το 1200 π.Χ. δεν οφείλεται
στην κάθοδο ελληνόφωνων Δωριέων αλλά σε ενδογενή κατάρρευση
του ανακτορικού συστήματος λόγω εσωτερικών συγκρούσεων και
κοινωνικών αναταραχών
Η αμέσως προηγούμενη φάση πολιτισμικής μεταβολής είναι η

μετάβαση από τη Μεσοχαλκή στην Υστεροχαλκή περίοδο, γνωστή
και ως Πρώιμη Μυκηναϊκή περίοδος ή Περίοδος των Λακκοειδών
Τάφων (1600 π.Χ.)
Ηπ. Ελλάδα – Μεσοχαλκή (2000-1600 π.Χ.)
Τα βασικά χαρακτηριστικά της Μεσοχαλκής περιόδου (2000-1600

π.Χ.) στην Ηπειρωτική Ελλάδα είναι:
1) Μικροί οικισμοί, χωρίς αστικά χαρακτηριστικά
2) Φτωχοί τάφοι
3) Απουσία έργων κοινής ωφέλειας (πλατείες, αγωγοί, πηγάδια,

κεντρικοί δρόμοι)
Απότομη αλλαγή το 1600 π.Χ. με την εμφάνιση πλούσιων τάφων στις

Μυκήνες. Είναι οι λεγόμενοι Λακκοειδείς Τάφοι των Μυκηνών
Περίοδος Λακκοειδών Τάφων (1600 π.Χ.)

Λακκοειδείς Τάφοι Μυκηνών
Λακκοειδείς Τάφοι Μυκηνών
Κτερίσματα: περ. 3200 αντικείμενα, εξαιρετικού πλούτου και τέχνης:

Πλούσια Κτερίσματα
Υστεροχαλκή Ι-ΙΙ (1.650-1.400):
Πρώιμοι Μυκηναϊκοί Χρόνοι, Περίοδος Λακκοειδών Τάφων
Πλούσια Κτερίσματα

Οι Λακκοειδείς Τάφοι των Μυκηνών αποτέλεσαν τη βάση για τη
θεωρία της καθόδου ελληνικών φύλων (Αχαιοί) από το βορρά με
επιχειρήματα:
1) Την απότομη αλλαγή στον πλούτο και το είδος των κτερισμάτων σε
σχέση με την προγενέστερη περίοδο (Μεσοχαλκή: 2000-1600 πΧ)

2) Τη χρήση του ταφικού εθίμου της επιτύμβιας στήλης και του
νεκρικού προσωπείου, τα οποία είναι βόρειας προέλευσης
3) Την εισαγωγή αντικειμένων από κεχριμπάρι βαλτικής προέλευσης

4) Την εισαγωγή χρυσών αντικειμένων με βροχοειδή διακόσμηση, η
οποία έχει παράλληλα ή επιρροές από τα Καρπάθια
Όμως η κατάσταση είναι σαφώς πιο σύνθετη και οι

τάφοι δεν περιέχουν μόνο αντικείμενα βόρειας
προέλευσης ή επιρροών
Χαρακτηριστικά των τάφων και των κτερισμάτων:
1) Έντονος πολεμικός χαρακτήρας
Μυκήνες
Ταφικός Κύκλος Β’
1) Έντονος πολεμικός
χαρακτήρας

2) Πολλά έχουν έντονη κρητική επιρροή και φαίνεται να έχουν
εισαχθεί από την Κρήτη
Τριμερές ιερό κρητικού τύπου Χταπόδι θαλάσσιου ρυθμού

Μυκήνες Ταφικός Κύκλος Α’
Αρχάνες Κρήτη

Χρυσά ενώτια Τοιχογραφία Θήρας

(Κρητικού τύπου)
Μυκήνες Ταφικός Κύκλος Α’ Κνωσός Κρήτη

2) Πολλά έχουν έντονη κρητική επιρροή αλλά ελλαδική τεχνοτροπία
και θεματογραφία
Μυκήνες Ταφικός Κύκλος Α’ Αγ. Τριάδα Κρήτη

2) Πολλά έχουν έντονη κρητική επιρροή αλλά ελλαδική τεχνοτροπία
και θεματογραφία
Μυκήνες Ταφικός Κύκλος Α’ Κνωσός

(πολεμικό θέμα) (θρησκευτικό θέμα)

2) Κάποια ξίφη είναι κρητικού τύπου και φαίνεται να έχουν εισαχθεί
από την Κρήτη
2) Άλλα ξίφη είναι ελλαδικού-μυκηναϊκού τύπου και έχουν

κατασκευαστεί στην Ηπειρωτική Ελλάδα
3) στα εγχειρίδια => τεχνική νίελο ανατολικής προέλευσης
=> θεματολογία ελλαδική, μινωική, ανατολική
Ναυτίλοι:
κρητικό θέμα
Νειλωτικό τοπίο:
ανατολικό θέμα
Σκηνή κυνηγιού:
ελλαδικό θέμα

4) αυγά στρουθοκαμήλου => πρώτη ύλη ανατολικής προέλευσης
=> τεχνική και θέμα κρητικά
Μυκήνες Ταφικός
Κύκλος Α’
5) Εισαγωγές από Μικρά Ασία
Αργυρό ελαφόσχημο ρυτό

χεττιτικού τύπου
Μυκήνες
Ταφικός Κύκλος Α’

6) Εισαγωγές από Βαλτική
Κεχριμπάρι από
τη Βαλτική
Μυκήνες
Ταφικός Κύκλος Β’
Συνοψίζοντας σχετικά με τα κτερίσματα:
Με βάση την τεχνοτροπία, τη θεματολογία και την τεχνολογία
κατασκευής τους υπάρχουν κτερίσματα που:
α) έχουν κατασκευαστεί και εισαχθεί από Κρήτη, Αν. Μεσόγειο

και Β. Ευρώπη
β) έχουν κατασκευαστεί στην Ηπ. Ελλάδα από εισηγμένα υλικά
γ) έχουν κατασκευαστεί στην Ηπ. Ελλάδα με ντόπια υλικά αλλά

είναι κρητικής επιρροής
δ) έχουν κατασκευαστεί στην Ηπ. Ελλάδα και ανήκουν σε ντόπιους
μυκηναϊκούς τύπους

Ερμηνείες
Θεωρία Βόρειας προέλευσης

Μερικά στοιχεία (νεκρικά προσωπεία, κεχριμπάρι, νεκρικές στήλες
με άρματα) έχουν ευρωπαϊκή προέλευση. Οι νεκροί ηγεμόνες
προέρχονταν από την κεντρική ή βόρεια Ευρώπη αλλά σταδιακά
υιοθέτησαν αιγαιακά πολιτισμικά στοιχεία.
Αντεπιχειρήματα
1) Τα άρματα είναι ανατολικό στοιχείο (Αίγυπτος, Μεσοποταμία)
2) Αν υπήρχε μετακίνηση ανθρώπων και πολιτισμικών στοιχείων

από τη Β. Ευρώπη στις Μυκήνες θα έπρεπε να είχε αφήσει ίχνη σε
ενδιάμεσες περιοχές (Μακεδονία, Θεσσαλία, Βοιωτία)
Ερμηνείες
Θεωρία Κρητικής προέλευσης (Παμμινωισμός Evans)

Η μινωική προέλευση πολλών κτερισμάτων υποδηλώνει ότι οι
νεκροί ηγεμόνες ήταν Κρήτες που εισέβαλαν και κατέκτησαν την
Αργολίδα
Αντεπιχειρήματα
1) Πράγματι πολλά από τα κτερίσματα είναι εισηγμένα από την
Κρήτη, πολλά άλλα όμως είναι ελλαδικού τύπου και κατασκευής
2) Οι τάφοι και τα ταφικά έθιμα είναι ελλαδικού τύπου χωρίς

ίχνος κρητικής επιρροής.

Ερμηνείες
Θεωρία αυτόνομης ανάπτυξης (Wace)
Στις πρώιμες φάσεις του (ΜΧ ΙΙΙ-ΥΧ Ι) ο μυκηναϊκός πολιτισμός

έχει έντονες κρητικές επιρροές. Αλλά οι ηγεμόνες των λακκοειδών
τάφων ήταν μυκηναίοι, όχι κρητικοί
Είναι η πιο πιθανή θεωρία όμως απομένει να εξηγηθεί η

συγκέντρωση τόσο μεγάλου πλούτου σε τόσο λίγους τάφους.
Ερμηνείες
Θεωρία αγροτικού πλεονάσματος:
1) Αργολίδα είναι εξαιρετικά εύφορη περιοχή.
2) Μια αναδυόμενη κοινωνική ομάδα των πολεμιστών πέτυχε να
ελέγξει για όφελός της την αγροτική παραγωγή
3) Το αγροτικό πλεόνασμα οδήγησε στον ξαφνικό πλουτισμό
Όμως το αγροτικό πλεόνασμα δεν εξηγεί:

1) Την εισαγωγή τεράστιων ποσοτήτων πολύτιμων προϊόντων και
υλών (χρυσός, άργυρος, κεχριμπάρι, χαλκός, ελεφαντοστό) από
Κρήτη, Β. Ευρώπη και Αν. Μεσόγειο
2) Και άλλες περιοχές είναι εύφορες (Βοιωτία, Αχαΐα, Θεσσαλία)
χωρίς να παρατηρούνται παρόμοια φαινόμενα

Ερμηνείες
Θεωρία ειδική σχέσης με Κρήτη:
Η κυριαρχία των κρητικών τύπου κτερισμάτων (εισηγμένων και
ντόπιων απομιμήσεων) υποδηλώνει μιας ειδική σχέση της Ηπ.
Ελλάδας με την Κρήτη. Ποια μορφή μπορεί να έχει αυτή η σχέση;
1) Εμπόριο κασσίτερου
2) Εμπόριο χρυσού
A/ Κασσίτερος
Σε όλη τη ΜΧ η Κρήτη
εισήγαγε κασσίτερο από τη Μ.
Ασία και τη Μ. Ανατολή.
Η διακίνηση γινόταν σε μία

κυκλική θαλάσσια οδό:
Κρήτη – Αίγυπτος – Κύπρος –
Συροπαλαιστίνη – Τουρκία
Στα τέλη της ΜΧ η περιοχές

αυτές βρίσκονται σε μεγάλη
αναταραχή λόγω πολέμων.
Μ. Ασία: Άνοδος Χετταίων
Αίγυπτος: Εισβολή των Υξώς

Χετταίοι
Η πρόσβαση των Κρητών στις
πηγές κασσίτερου ανακόπτεται
Υξώς
Εναλλακτικές πηγές κασσίτερου:
Καρπάθια, Αυστρία, Ιταλία,

Αγγλία
Οι νέοι δρόμοι του κασσίτερου

προς την Κρήτη περνούν από
την Ηπ. Ελλάδα
Οι πολεμιστές των Μυκηνών

Χετταίοι
κατάφεραν να λειτουργήσουν ως
ενδιάμεσοι διακινητές του
κασσίτερου, ανταλλάσσοντάς
τον με κρητικά προϊόντα
Υξώς
Β/ Χρυσός
Στα τέλη της ΜΧ αρχίζει η
εκμετάλλευση των μεταλλείων
χρυσού στα Καρπάθια
Οι πολεμιστές των Μυκηνών
εξασφαλίζουν πρόσβαση σε
μεγάλες ποσότητες χρυσού
Ο πλούτος τους επιτρέπει να
αναπτύξουν προνομιακές σχέσεις
και να εισάγουν πολύτιμα
αντικείμενα από την Κρήτη
Συνοψίζοντας:
1) Η ερμηνεία του πλούτου των Λακκοειδών Τάφων με θεωρίες περί

άφιξης των πρώτων Ελλήνων από το βορρά έχει πλέον ξεπεραστεί
2) Γύρω στο 1600 π.Χ. αναδύεται στην Αργολίδα μία ξεχωριστή κοι-
νωνική ομάδα, μία άρχουσα τάξη, η οποία αντλεί τη δύναμή της:
α) από την στρατιωτική της υπεροχή, ιδιαίτερα σε μία εποχή γεμάτη

αναταραχές και πολέμους (οχυρώσεις, απεικονίσεις μαχών)
β) από τις εμπορικές σχέσεις και την πρόσβαση σε πρώτες ύλες

από τη Βόρεια Ευρώπη (κεχριμπάρι, χρυσός, κασσίτερος), και
πολύτιμα αντικείμενα από την Αν. Μεσόγειο (Κρήτη, Αίγυπτο,
Μικρά Ασία)

3) Η Περίοδος των Λακκοειδών Τάφων αλλά και η προγενέστερη ΜΧ
περίοδος (2000-1600 π.Χ.) θεωρούνται φάσεις διαμόρφωσης του
Μυκηναϊκού πολιτισμού. Παρατηρείται πολιτισμική συνέχεια σε
πολλές κατηγορίες του υλικού πολιτισμού
4) Είναι εύλογο, χωρίς όμως να μπορεί να αποδειχθεί, ότι η γλώσσα
των κατοίκων της ΜΧ και ΥΧ Ι είναι ίδια με των Μυκηναίων της
Γραμμικής Β, και επομένως ελληνική
5) Επομένως, η ελληνική γλώσσα αποτυπώθηκε μεν το 1400 π.Χ.
(Γραμμική Β) αλλά είναι εύλογο και πολύ πιθανό να έχει
εμφανιστεί και διαμορφωθεί μερικούς αιώνες νωρίτερα (μεταξύ
2000-1600 π.Χ.)
Η αμέσως προηγούμενη περίοδος δραστικών πολιτισμικών μεταβολών

είναι το τέλος της Πρώιμης Εποχής Χαλκού (2200 π.Χ.)
Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3000-2000 π.Χ.)
Εντατικοποίηση χρήσης μετάλλων
1) Αποτελεσματικότερα εργαλεία => αποτελεσματικότερη εργασία
=> κοινωνική διαφοροποίηση => κοινωνική ανισότητα

2) Αποτελεσματικότερα όπλα => αλλαγές σε πόλεμο-οχυρώσεις =>
δυνατότητα επιβολής => κοινωνική ανισότητα
3) Σύνθετη τεχνολογία => τεχνολογική εξειδίκευση => κοινωνική
διαφοροποίηση => κοινωνική ανισότητα
Σε αντίθεση με την τεχνολογία λίθινων εργαλείων και πήλινων

αγγείων η οποία απαιτούσε περιορισμένη εξειδίκευση

4) Σπανιότητα πηγών => θαλάσσια ταξίδια => εμπόριο => κοινωνική
διαφοροποίηση => κοινωνική ανισότητα
5) Για πρώτη φορά κατασκευή αντικειμένων με σημαντική υλική αξία

λόγω:
α) Σπανιότητας μετάλλων (ελάχιστες απομακρυσμένες πηγές)
β) Δυσκολίας εξόρυξης (ανακάλυψη πηγών, γαλαρίες)
γ) Δυσκολίας κατεργασίας (εκκαμίνευση, κραμάτωση,

σφυρηλάτηση, μήτρες)

6) Για πρώτη φορά φορητά αντικείμενα αξίας => συσσώρευση και
αποθήκευση πλούτου => κοινωνική διαφοροποίηση => κοινωνική
ανισότητα
Πολιτισμικά χαρακτηριστικά
1) Πρώτοι μεγάλοι οικισμοί με πρωτο-αστικά χαρακτηριστικά:
α) οχυρωμένοι με ισχυρά τείχη, προτειχίσματα και προμαχώνες
Παλαμάρι Σκύρου
Τροία
Πολιόχνη Λήμνου

β) με πολεοδομική οργάνωση, δρόμους, πλατείες, οικοδομικά
τετράγωνα, κοινωφελή έργα
γ) με μνημειακά κτίρια, δημόσιου χαρακτήρα
Σιταποθήκη «Βουλευτήριο»

2) Ανάπτυξη θαλάσσιων επικοινωνιών:
α) Απεικονίσεις μακρών πολύκωπων πλοίων
Κρήτη
Κυκλάδες Κυκλάδες
2) Ανάπτυξη θαλάσσιων επικοινωνιών:
β) Παναιγαιακή Κοινή:
αντικείμενα με διάδοση
σε όλο το Αιγαίο
Ένα «Διεθνές Πνεύμα»

που εκδηλώνεται με την
ευρεία διάδοση
αντικειμένων υψηλής
συμβολικής και
αισθητικής αξίας όπως...
Το «Διεθνές Πνεύμα»
Μαρμάρινα αγγεία Χάλκινα & αργυρά εγχειρίδια
Μαρμάρινα ειδώλια
Οστέινες χρωματοθήκες
Διακοσμημένη κεραμική (σαλτσιέρες)
3) Κοινωνική διαφοροποίηση: διαφοροποίηση στους τάφους
Ελάχιστοι τάφοι περιέχουν κτερίσματα υψηλής ποιότητας και
αξίας => άτομα με εξέχουσα κοινωνική θέση λόγω ιδιαίτερων
ικανοτήτων, δεξιοτήτων ή υλικού πλούτου

4) Κοινωνική ιεραρχία: Κτίρια με Διαδρόμους
α) Μνημειώδη, με πολλά δωμάτια και πολύπλοκη διαρρύθμιση
β) Διώροφα, με εξώστες στον όροφο
γ) Οχυρωμένα Κολώνα Αίγινα – Λευκή Οικία
Ηπ. Ελλάδα – Πρώιμη Εποχή Χαλκού (2300 π.Χ.)
γ) Οχυρωμένα
Κολώνα Αίγινα – Λευκή Οικία

γ) Οχυρωμένα Λέρνα Ναύπλιο
Λέρνα,
Οικία
Κεράμων

δ) Σφραγίσματα (αποτυπώματα σφραγίδων σε πηλό) => Έλεγχος
παραγωγής και διακίνησης => Διοίκηση
δ) Σφραγίσματα (αποτυπώματα σφραγίδων σε πηλό) => Έλεγχος
παραγωγής και διακίνησης => Διοίκηση
Ο ιδιοκτήτης της σφραγίδας έλεγχε την πρόσβαση στο περιεχόμενο

του σφραγισμένου κιβωτίου, αγγείου, σάκου, καλαθιού ή δωματίου

Λέρνα,
Οικία
Κεράμων
Χαρακτηριστικά της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού σε όλο το Αιγαίο:

1) Πρώιμη αστικοποίηση (μεγάλοι οικισμοί με δρόμους,
πλατείες, οχυρώσεις, έργα κοινής ωφέλειας, δημόσια κτίρια)
2) Σημασία θαλάσσιων επικοινωνιών (παράλιοι οικισμοί,
ομοιώματα & παραστάσεις πλοίων, θαλάσσια διακίνηση αγαθών)
3) Σύνθετη κοινωνική οργάνωση (δημόσια μνημειώδη κτίρια,

πρωτεύοντες και δευτερεύοντες οικισμοί)
4) Κοινωνική ανισότητα (ταφικά κτερίσματα, σφραγίσματα και

έλεγχος σε αποθηκευμένα προϊόντα και αγαθά)
5) Παν-Αιγαιακή κοινή (αντικείμενα που ανταλλάσσονταν και
διακινούνταν σε μεγάλες αποστάσεις).
Οι Αλλαγές του 2200 π.Χ.

Νέα στοιχεία που υποδηλώνουν πολιτισμική αλλαγή το 2200 π.Χ. :
1) Εγκατάλειψη των Κτιρίων με Διαδρόμους
2) Ευρεία διάδοση αψιδωτών κτιρίων
3) Ενταφιασμοί εντός οικισμών και νέος τύπος τάφου (τύμβος)
4) Εισαγωγή και χρήση ταχύστροφου κεραμικού τροχού
5) Εμφάνιση νέων κεραμικών τύπων

Η εμφάνιση των νέων πολιτισμικών στοιχείων συνδυάζεται με

καταστροφές στο τέλος της ΠΕ ΙΙ, με πιο χαρακτηριστική την
περίπτωση της Λέρνας.
1) Η Οικία των Κεράμων

καταστρέφεται από
φωτιά, εγκαταλείπεται &
καλύπτεται με τύμβο
Πρωτοχαλκή ΙΙΙ – Ηπειρωτική Ελλάδα

Λέρνα ΙV – ΠΕ ΙΙΙ
1) Η Οικία των Κεράμων

καταστρέφεται από
φωτιά, εγκαταλείπεται &
καλύπτεται με τύμβο
2) Αψιδωτές οικίες
κτίζονται γύρω από
τον τύμβο.

3) Χαρακτηριστικά αγγεία της

ΠΧ ΙΙ κεραμικής εξαφανίζονται.
4) Εμφανίζονται νέοι
κεραμικοί τύποι
Αρχαιολογικά δεδομένα και θεωρίες πληθυσιακών μετακινήσεων:
Η ολική καταστροφή της Λέρνας από φωτιά και η εμφάνιση νέων

πολιτισμικών στοιχείων οδήγησε στη θεωρία της καθόδου ενός νέου
φύλου (Πρωτοέλληνες, Μινύες, Ίωνες).
Οι Πρωτοέλληνες κατέκτησαν τις ΠΧ ΙΙ θέσεις, κατέστρεψαν τα

διοικητικά κέντρα (Κτίρια με Διαδρόμους), και έφεραν μαζί τους νέα
έθιμα και πολιτισμικά στοιχεία.
Θεωρία με πολλά προβλήματα που στηρίζεται σε μεταγενέστερες

ιστορικές πηγές και αμφισβητείται από τους αρχαιολόγους.
Αρχαιολογικά Δεδομένα Γλωσσολογικά Δεδομένα
Το 2200 π.Χ. μεγάλες αλλαγές Μυκηναϊκή γλώσσα = ελληνική

στον υλικό πολιτισμό: γλώσσα
αψιδωτά κτίρια, τύμβοι,
κεραμικός τροχός, νέοι Όμως η ελληνική γλώσσα έχει και
κεραμικοί τύποι ένα προ-ελληνικό υπόστρωμα
Θεωρία καθόδου «Πρωτοελλήνων»

Έως το 2200 π.Χ. στην Ελλάδα ζούσαν προελληνικά φύλα που
μιλούσαν μία μη-ελληνική γλώσσα
Το 2200 π.Χ. «έρχονται» οι Πρωτοέλληνες. Καίνε και
καταστρέφουν (Λέρνα), φέρνουν μια νέα γλώσσα (ελληνική) και
νέα πολιτισμικά στοιχεία τα οποία εξελισσόμενα θα οδηγήσουν
στον ελληνικό μυκηναϊκό πολιτισμό

Προβλήματα:
1) Θεωρητικά προβλήματα:
α) Ταύτιση υλικού πολιτισμού με έναν λαό και μια γλώσσα
β) Ερμηνεία πολιτισμικών αλλαγών με μετανάστευση
2) Διαφωνίες για την προέλευση των Πρωτοελλήνων:
Μικρά Ασία, Μέση Ανατολή, Βαλκάνια, Ουκρανικές στέπες(!)
3) Οι καταστροφές μπορεί να οφείλονται σε συνδυασμό παραγόντων:
επαναστάσεις, επιδημίες, λοιμοί, κοινωνικές αναταράξεις,
σιτοδείες, σεισμοί, οικονομικοί ανταγωνισμοί μεταξύ θέσεων
4) Μερικά από τα νέα πολιτισμικά στοιχεία (μινυακή κεραμική) είναι
μάλλον αποτέλεσμα επιτόπιας εξέλιξης και όχι μεταναστεύσεων
Η πολιτισμική τομή του 2000 π.Χ. δεν οφείλεται σε καθόδους λαών

και ελληνικών φύλων, αλλά σε εσωτερική κατάρρευση ενός
συστήματος διοίκησης με ενδογενή αίτια
Η αμέσως προηγούμενη φάση δραστικής πολιτισμικής μεταβολής

είναι η Νεολιθική Επανάσταση στη Μικρά Ασία (10.000 π.Χ.) και η
Νεολιθικοποίηση του ελληνικού χώρου (7000 π.Χ.)
Μεσολιθική Ελλάδα (10.000-7.000 π.Χ.)

10.000-7.000 π.Χ. Χαρακτηριστικά:
1) Το 10.000 π.Χ. τελειώνει η τελευταία Παγετώδης περίοδος.

Πάγοι λειώνουν => θάλασσα ανεβαίνει => σημερινό τοπίο.
2) Θερμότερο κλίμα => αλλαγές σε φυτά και ζώα.

Τα μεγάλα ζώα εξαφανίζονται ή μεταναστεύουν βορειότερα.
3) Ο άνθρωπος αναγκάζεται να προσαρμοστεί σε νέες συνθήκες.

Διατηρεί το νομαδικό τρόπο ζωής, το κυνήγι και την
τροφοσυλλογή, αλλά…
4) Εφαρμόζει κάποιες νέες μεθόδους και πρακτικές που

προετοιμάζουν τη Νεολιθική Επανάσταση.
Λίγες θέσεις έχουν

ανασκαφεί:
Κέρκυρα, Αργολίδα,
Αλόννησος, Κύθνος,
Θεόπετρα, Πλακιάς.

Φράγχθι Αργολίδας
Αλλαγές σε σχέση με ΠΛ
1) Κυνήγι: μικρότερα ζώα
2) Διατροφή: περισσότερα φυτά
(φιστίκια, αμύγδαλα, καρύδια, άγριο
κριθάρι & βρώμη)
3) Διατροφή: περισσότερα ψάρια
ανοιχτής θάλασσας (τόνος)
Αλλαγές σε σχέση με ΠΛ
1) Κυνήγι: μικρότερα ζώα
2) Διατροφή: περισσότερα φυτά
(φιστίκια, αμύγδαλα, καρύδια, άγριο
κριθάρι & βρώμη)
3) Διατροφή: περισσότερα ψάρια
ανοιχτής θάλασσας (τόνος)
4) Νεκροταφείο με περ. 20 νεκρούς

(άνδρες+γυναίκες, βρέφη, παιδιά,
ενήλικες) => πιο μόνιμη εγκατάσταση.

Εργαλεία από μηλιακό οψιανό…
Μαζί με οστά ψαριών ανοιχτής
θάλασσας (τόνος)
Επομένως, μακρινά θαλάσσια
ταξίδια ως την ακατοίκητη Μήλο
για προμήθεια πρώτης ύλης
1) Η Μεσολιθική αποτελεί συνέχεια της Παλαιολιθικής, όμως…
2) μέσα σε συνθήκες αλλαγών σε τοπίο, κλίμα, βλάστηση, πανίδα.

3) Ο άνθρωπος αρχίζει να προσαρμόζεται διατηρώντας πολλά
στοιχεία του παλαιού τρόπου ζωής, όμως…
4) ακολουθεί νέες πρακτικές που προετοιμάζουν το έδαφος για τη
Νεολιθική Επανάσταση.
α) Μόνιμη εγκατάσταση σε μία περιοχή (Κύθνος, Φράγχθι).
β) Ίδρυση νεκροταφείων (Κύθνος, Φράγχθι).
γ) Αλλαγή διατροφής: άγρια δημητριακά (Φράγχθι), ψάρια
(Φράγχθι, Γιούρα), εξημέρωση αγριόχοιρου (Γιούρα).
δ) Ναυσιπλοΐα και αποικισμός νησιών (Γιούρα, Κύθνος).
Νεολιθική Επανάσταση (10.000-7.000 π.Χ.)

Την ίδια περίοδο στη Μέση Ανατολή => Νεολιθική Επανάσταση
1) Μόνιμος συνοικισμός
εγκατάλειψη νομαδικού τρόπου ζωής
2) Γεωργία 3) Κτηνοτροφία
εξημέρωση & καλλιέργεια φυτών εξημέρωση και εκτροφή ζώων
περιορισμός τροφοσυλλογής περιορισμός κυνηγιού
Αργή διαδικασία (3000 χρόνια) με πειραματισμούς και παλινωδίες
Η αλλαγή αυτή ονομάστηκε «επανάσταση» όχι λόγω ραγδαίου

χαρακτήρα (3.000 χρόνια), αλλά λόγω των συνεπειών της.
Νεολιθική Επανάσταση (10.000-7.000 π.Χ.)
Εύφορη
Ημισέληνος
Η Νεολιθικοποίηση στον Ελλαδικό χώρο (6.800 π.Χ.)

Στον Ελλαδικό χώρο υπάρχει μικρή καθυστέρηση.
Κνωσός (6.800), Άργισσα, Σέσκλο, Φράγχθι (6.600)
Άργισσα
Σέσκλο
Φράγχθι
Κνωσός
Δύο θεωρίες για την εμφάνιση του νέου τρόπου ζωής στην Ελλάδα:
1) Εισαγωγή από την Ανατολή ενός «νεολιθικού πακέτου»
2) Γηγενής εμφάνιση και ανάπτυξη
2 1

Πιο πιθανό είναι το ενδιάμεσο σενάριο
1) Κλίμα, θέση και γεωμορφολογία επιτρέπουν στον ελλαδικό χώρο να
συμμετάσχει στην πρώτη φάση μετάβασης στο νεολιθικό τρόπο ζωής
2) Μερικά στοιχεία εμφανίζονται γηγενώς (Ηπ. Ελλάδα: μόνιμη εγκατά-
σταση, εξημέρωση αγριόχοιρου, κατανάλωση άγριων δημητριακών)
3) Μερικά άλλα εισάγονται έτοιμα με μετακινούμενους πληθυσμούς
γεωργών από την Ανατολή μέσω Μικράς Ασίας (Κρήτη: εξημερω-
μένα αιγοπρόβατα, μονόκοκκο σιτάρι)
Πιο πιθανό είναι το ενδιάμεσο σενάριο
4) Η διάδοση γίνεται ειρηνικά: (α) με μετακινούμενους πληθυσμούς,

(β) με ανταλλαγές και διάχυση γνώσης και εμπειρίας.
Η Νεολιθικοποίηση και η εξάπλωση της

Ινδοευρωπαϊκής γλώσσας (Θεωρία Renfrew)
1) Η εξάπλωση του νεολιθικού τρόπου ζωής έγινε μέσω διάχυσης ιδεών
και μετανάστευσης γεωργικών πληθυσμών από Ασία προς Ευρώπη.
2) Πρόκειται για μικρές μετακινήσεις, λόγω δημογραφικών πιέσεων
και κορεσμού μιας περιοχής, και όχι οργανωμένη μετανάστευση
3) Θα μπορούσαν αυτοί οι γεωργικοί πληθυσμοί να είναι οι φορείς της
ινδοευρωπαϊκής γλώσσας και της εξάπλωσής της;
4) Οι γεωργικοί πληθυσμοί μετακινήθηκαν δυτικότερα και υπερίσχυ-
σαν αριθμητικά των μικρών τροφοσυλλεκτικών ομάδων που κατοι-
κούσαν έως τότε σε αυτές τις περιοχές, λόγω αποτελεσματικότερων
στρατηγικών σε οικονομία και διατροφή
5) Η υπερίσχυση των νεοφερμένων γεωργικών πληθυσμών επέφερε την
αντικατάσταση των υπαρχουσών μη-ινδοευρωπαϊκων γλωσσών από
μια νέα πρωτο-ινδοευρωπαϊκή γλώσσα
Ινδοευρωπαϊκής γλώσσας
6) Ερώτημα: η γλώσσα των πρώτων γεωργών ήταν ελληνική;
α) Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά δεδομένα οι πρώτοι γεωργοί που
εγκαταστάθηκαν στην Κνωσό μετακινήθηκαν από τη Μικρά Ασία
β) Πιθανώς μιλούσαν μια γλώσσα που αργότερα αποτυπώθηκε στην
Γραμμική Α’, η οποία είναι ινδοευρωπαϊκή αλλά όχι ελληνική
7) Επομένως οι πρώτοι γεωργοί που ήρθαν στο Αιγαίο ίσως μιλούσαν
μια ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, αλλά αυτή δεν ήταν ελληνική
8) Αντίστοιχα, το προ-ελληνικό υπόστρωμα της ελληνικής γλώσσας
μπορεί να ανάγεται στους νεολιθικούς γεωργούς που μετανάστευσαν
στο Αιγαίο το 7000 π.Χ. από τη Μικρά Ασία, και οποίοι μιλούσαν
μια ινδοευρωπαϊκή αλλά μη-ελληνική γλώσσα
Πρόκειται για μια βάσιμη θεωρία, βασισμένη σε εύλογες υποθέσεις

αλλά δεν μπορεί να αποδειχθεί αρχαιολογικά & γλωσσολογικά

1) Προβλήματα σύνδεσης εξάπλωσης της Ινδοευρωπαϊκής γλώσσας
μέσω Νεολιθικοποίησης
α) Απουσία ινδοευρωπαϊκών γλωσσών στον πυρήνα της Νεολιθικής
Επανάστασης (Εύφορη Ημισέλινος)
1) Προβλήματα σύνδεσης εξάπλωσης της Ινδοευρωπαϊκής γλώσσας
μέσω Νεολιθικοποίησης
α) Απουσία ινδοευρωπαϊκών γλωσσών στον πυρήνα της Νεολιθικής
Επανάστασης (Εύφορη Ημισέλινος)
β) Γενετικές μελέτες: η συνεισφορά των πρώτων γεωργών στη
σύγχρονη ευρωπαϊκή γονιδιακή δεξαμενή είναι 20%, ενώ των
παλαιολιθικών κυνηγών-τροφοσυλλεκτών είναι 80%(!!).
2) Επομένως, αξιοσημείωτη πληθυσμιακή συνέχεια από την Ανώτερη
Παλαιολιθική έως σήμερα τουλάχιστον σε γενετικό επίπεδο.
3) Θα μπορούσε και σε γλωσσική επίπεδο, δηλαδή οι πρώτοι Homo
Sapiens της Ευρώπης να μιλούσαν ινδοευρωπαϊκή γλώσσα;
Επόμενη υπό εξέταση περίοδος η Ανώτερη Παλαιολιθική, δηλαδή η
εποχή άφιξης του Homo Sapiens σε Ευρώπη (45.000 π.Χ.) και Ελλάδα
(35.000 π.Χ.) και εξάπλωσής του στη Β Ευρώπη (12.000-9.000 π.Χ.)
Παλαιολιθική Εποχή
1) Κατώτερη Παλαιολιθική: 2.500.000 – 100.000 π.Χ.
Homo Habilis – Επιδέξιος Άνθρωπος
Εμφανίζεται στην Αν. Αφρική
Είναι ο πρώτος Homo
Κατασκευάζει τα πρώτα εργαλεία
Δεν φεύγει εκτός Αφρικής
1) Κατώτερη Παλαιολιθική: 2.500.000 – 100.000 π.Χ.
Homo Erectus – Όρθιος Άνθρωπος

Εμφανίζεται σε Α. Αφρική, εξαπλώνεται σε Ασία (μάλλον όχι στην
Ευρώπη)
Τα εργαλεία του είναι συνθετότερα (Αχελαίος χειροπέλεκυς)
Ο πρώτος Homo που έχει φωτιά
2) Μέση Παλαιολιθική: 100.000 – 35.000 π.Χ.
Homo Neanderthal
Ο πιο κοντινός στο σημερινό άνθρωπο, ζούσε σε Ευρώπη, Δυτ. Ασία
Εργαλεία συνθετότερα
(Τεχνική Λεβαλουά) Ταφικά έθιμα
3) Ανώτερη Παλαιολιθική: 35.000 – 10.000 π.Χ.
Homo Sapiens – Έμφρων (Σοφός) Άνθρωπος
Εμφανίζεται σε Αν. Αφρική, περνά σε Ασία το 100.000 π.Χ. και στην
Ευρώπη το 45.000 π.Χ.
Εργαλεία περισσότερο σύνθετα

Προσαρμόζεται στο περιβάλλον
καλύτερα από άλλους Homo
Παλαιολιθική Οικονομία
Ο άνθρωπος εξαρτάται από το κλίμα (παγετώδης περίοδος)
και την αντίστοιχη χλωρίδα και πανίδα:
1) Κυνηγά ή συλλέγει την τροφή του έτοιμη από τη φύση
2) Ζει νομαδικά. Μετακινείται διαρκώς ψάχνοντας περιοχές (α)

με περισσότερα ζώα, (β) με περισσότερα φυτά, (γ) με
ηπιότερο κλίμα.
3) Δεν δημιουργεί χωριά, πόλεις ή μεγάλες ομάδες => Απλή

Κοινωνική οργάνωση.
4) Δεν αναπτύσσει ιδιαίτερη τεχνολογία, εκτός από αυτή που

σχετίζεται με το κυνήγι.
Κατώτερη Παλαιολιθική στην Ελλάδα
1) Κρανίο Πετραλώνων
2) Αχελαία λιθοτεχνία 400.000-200.000
400.000-100.000
Ελάχιστοι Χειροπελέκεις
Homo Heidelbergensis
Κοκκινόπηλος Παλαιόκαστρο
Ηπείρου Κοζάνης
Μέση Παλαιολιθική στην Ελλάδα

1) Μουστέρια Λιθοτεχνία
100.000-35.000
Homo Neanderthal
Πολλές νέες θέσεις:

Κέρκυρα, Αχαΐα, Ηλεία, Μάνη,
Εύβοια, Αλόννησος, Ιωάννινα,
Άρτα, Καλαμπάκα, Λάρισα,
Δράμα, Ροδόπη.
Θεόπετρα Καλαμπάκας

Πατημασιές Neanderthal
Ανώτερη Παλαιολιθική στην Ελλάδα
1) Λιθοτεχνία Λεπίδων
35.000-10.000
Homo Sapiens
Πολλές θέσεις σε όλη την Ελλάδα:

Αργολίδα, Μάνη, Εύβοια,
Ιωάννινα, Λάρισα, Πήλιο, Άρτα,
Κόνιτσα, Καλαμπάκα, Δράμα,
Βοιωτία, Νησιά Αιγαίου
Νέο στοιχείο: κατοίκηση νησιών
Η άφιξη του Homo Sapiens στην

Ελλάδα γίνεται με καθυστέρηση
10.000 χρόνων

Κρανίο Homo Sapiens

14.000 π.Χ.
Εστίες
Ανώτερη Παλαιολιθική
Παλαιότερα Αντικείμενα Τέχνης
Σαρακινό Πηλίου
στον Ελληνικό Χώρο
Στην Ελλάδα δεν

έχουν βρεθεί
γυναικεία ειδώλια
(αφροδίτες) και
βραχογραφίες
Λιμενάρια Θάσου
Ορυχείο Κόκκινης Ώχρας
Λιμενάρια Θάσου
Ορυχείο Κόκκινης Ώχρας
Ινδοευρωπαϊκή γλώσσα στην Παλαιολιθική
Μερικοί μελετητές υποστηρίζουν ότι η εξάπλωση της Ινδοευρωπαϊκής
γλώσσας έγινε κατά την Ανώτερη Παλαιολιθική περίοδο (έξοδος του
Homo Sapiens από την Αφρική). Επιχειρήματα:
1) Η Ανώτερη Παλαιολιθική είναι η μοναδική περίοδος πολιτιστικής
ομοιογένειας στην Ευρώπη, και επομένως είναι συμβατή με την ιδέα
ενός πληθυσμού που μιλά μόνο μία πρωτο-ινδοευρωπαϊκή γλώσσα,
πριν αυτή διασπαστεί στις ινδοευρωπαϊκές γλώσσες
2) Η ευρεία εξάπλωση της ινδοευρωπαϊκής συνάδει με το νομαδικό
τρόπο ζωής και τις μετακινήσεις των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών
3) Γενετικές μελέτες: η συνεισφορά των πρώτων γεωργών στη
σύγχρονη ευρωπαϊκή γονιδιακή δεξαμενή είναι 20%, ενώ των
παλαιολιθικών κυνηγών-τροφοσυλλεκτών είναι 80%(!!).
Επομένως: αξιοσημείωτη συνέχεια από την Ανώτερη Παλαιολιθική έως
σήμερα σε γενετικό επίπεδο, και ίσως και σε γλωσσικό
Γενετικές Μελέτες
Κύτταρο
Πυρήνας Κυτταρόπλασμα
Χρωμόσωμα Υ Μιτοχόνδρια
Πατρογραμμικό Μητρογραμμικό
DNA DNA
Κατά την αντιγραφή: μεταλλάξεις
Οι σπανιότερες μεταλλάξεις
ταξινομούνται σε απλοομάδες και
διαφοροποιούν πληθυσμούς
Μέσω πολύπλοκων υπολογισμών οι
μεταλλάξεις (απλοομάδες) μπορούν να
τοποθετηθούν στο χρόνο και το χώρο
Έρευνες μιτοχονδριακού DNA στους σύγχρονους Ευρωπαίους:
1) U5 => άφιξη Homo Sapiens στην Ευρώπη => 45.000 π.Χ. = 10%
2) H, V, I, W, T, K => ενδοευρωπαϊκές μετακινήσεις Homo Sapiens από
τη Ν στη Β Ευρώπη => 12.000-9.000 π.Χ. = 70%
3) J => άφιξη των πρώτων γεωργικών πληθυσμών από την Ασία =>
7.000 π.Χ. = 20%
Η υπαρκτή αλλά μικρή συμβολή των DNA των πρώτων γεωργών στο
σημερινό Ευρωπαϊκό DNA υποδηλώνει:
1) Υπήρξε πράγματι πληθυσμιακή μετακίνηση γεωργών από την Ασία
προς την Ευρωπή, αλλά…
2) …η νεολιθικοποίηση της Ευρώπης ήταν περισσότερο αποτέλεσμα
πολιτισμικής διάχυσης και όχι πληθυσμιακής μετανάστευσης
Έρευνες μιτοχονδριακού DNA στους σύγχρονους Έλληνες:
1) U5 => άφιξη Homo Sapiens στην Ελλάδα => 30.000 π.Χ. = 5%
2) H, T, K => ενδοευρωπαϊκές μετακινήσεις Homo Sapiens από τη Ν
στη Β Ευρώπη => 12.000-9.000 π.Χ. = 65%
3) J => άφιξη πρώτων γεωργών από την Ασία => 7.000 π.Χ. = 8%
Έρευνες DNA χρωμοσώματος Υ στους σύγχρονους Έλληνες έδειξε

διαφορές μεταξύ Κρήτης και Ηπειρωτικής Ελλάδας στη συχνότητα
των Νεολιθικών απλοομάδων μικρασιατικής προέλευσης =>
1) Ενίσχυση των αρχαιολογικών δεδομένων ότι στην Κρήτη έχουμε
μετανάστευση γεωργών από τη Μικρά Ασία, και όχι απλή διάχυση
του Νεολιθικού τρόπου ζωής
2) Ενίσχυση (αλλά όχι επιβεβαίωση) της υπόθεσης ότι η κρητική
γλώσσα που αργότερα καταγράφηκε στις πινακίδες Γραμμικής Α’
ήταν ινδοευρωπαϊκή, μικρασιατικής προέλευσης, αλλά όχι ελληνική
Γενετικές Μελέτες & Γλώσσα - Τελικές Παρατηρήσεις
1) Δεν είναι δυνατόν να γνωρίζουμε τη γλώσσα ούτε των πρώτων
Homo Sapiens που ήλθαν από την Αφρική κατά την Ανώτερη
Παλαιολιθική (35.000 π.Χ.), ούτε των πρώτων γεωργών που ήλθαν
από τη Μικρά Ασία κατά τη Νεολιθική (6800 π.Χ.)
2) Σε κάθε περίπτωση, είτε για την Παλαιολιθική είτε για τη Νεολιθική

περίοδο δεν αναφερόμαστε σε μια ελληνική αλλά σε μια ινδοευρω-
παϊκή γλώσσα
3) Μία απλοομάδα (γονότυπος-DNA) δεν μπορεί να συγχέεται με μία
φυλή (φαινότυπος)
4) Ένας λαός ή μία φυλή δεν πρέπει να ταυτίζεται με μία γλώσσα ή/και
έναν υλικό πολιτισμό ή/και ένα έθνος ή/και ένα εθνωνύμιο ή.και μία
εθνική συνείδηση
Κριτική της θεωρίας των Ινδοευρωπαίων

Η θεωρία της ύπαρξης μιας κοιτίδας ενός πρωτο-ινδοευρωπαϊκού λαού
της Παλαιολιθικής ή Νεολιθικής που μιλά μια πρωτο-ινδοευρωπαϊκή
γλώσσα και κατόπιν εξαπλώνεται στην Ευρασία έχει προβλήματα:
1) Ο όρος ινδοευρωπαϊκός αναφέρεται σε μια ομάδα γλωσσών, όχι σε
μία γλώσσα. Η ύπαρξη κοινών ριζών σε πολλές γλώσσες (pater,
mater) δεν σημαίνει απαραίτητα την ύπαρξη μιας κοινής μητρικής
πρωτογλώσσας. Άλλες εναλλακτικές: γλωσσικές επιρροές, λεκτικά
δάνεια, παράλληλη εξέλιξη γλωσσών
2) Μια γλώσσα δεν πρέπει να εξισώνεται με έναν λαό. Ακόμα και αν
υπήρχε μια μητρική πρωτο-ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, δε σημαίνει ότι
αντιστοιχούσε σε έναν και μόνο πρωτο-ινδοευρωπαϊκό λαό που
ζούσε σε μια περιοχή από όπου εξαπλώθηκε με μεταναστεύσεις
3) Οι μεταναστεύσεις λαών δεν είναι η μόνη και εξ ορισμού ορθή
ερμηνεία για την εξάπλωση μιας γλώσσας (ή άλλων πολιτισμικών
χαρακτηριστικών)
Τελικά Συμπεράσματα περί Ελλήνων
1) Δεν υπάρχει μία περίοδος ή ένα χρονικό σημείο κατά το οποίο μια
πληθυσμιακή ομάδα με ήδη διαμορφωμένη ελληνική γλώσσα,
ελληνικό πολιτισμό και ελληνική εθνική συνείδηση να εισέρχεται
στον ελληνικό χώρο. Δεν υπάρχει ιστορικό φαινόμενο με το
χαρακτήρα της "έλευσης των Ελλήνων"
2) Η ινδοευρωπαϊκή γλώσσα μπορεί να εμφανίζεται σε Ευρώπη και
Ελλάδα ήδη από την Παλαιολιθική (με τις μεταναστεύσεις του Homo
Sapiens από Αφρική και Μέση Ανατολή) ή την Νεολιθική (με τις
μεταναστεύσεις των πρώτων γεωργών από τη Μέση Ανατολή).
3) Αυτή η ινδοευρωπαϊκή δεν ήταν απαραίτητα ελληνική. Μάλιστα,
σύμφωνα με ενδείξεις από την Κρήτη, η γλώσσα των πρώτων
γεωργών της Κνωσού και των απογόνων τους (μινωική Γραμμική Α)
ήταν ινδοευρωπαϊκή αλλά όχι ελληνική
Τελικά Συμπεράσματα περί Ελλήνων

Επομένως:
1) Ελληνική φυλή: δεν υπάρχει ελληνικός φαινότυπος
2) Ελληνικό DNA: δεν υπάρχει καθαρό ελληνικό DNA. Πρόκειται για
γονιδιακή δεξαμενή που αποτελείται κατά 80% από Παλαιολιθικούς,
Μεσολιθικούς και Νεολιθικούς Homo Sapiens (35.000-7.000 π.Χ.).
Το ίδιο και οι άλλοι Ευρωπαίοι. Δεν είμαστε καθαρότεροι γενετικά
3) Ελληνική γλώσσα: αναμφισβήτητα από το 1400 π.Χ., αλλά πιθανώς
προγενέστερη (τουλάχιστον από το 2000 π.Χ.)
4) Ελληνικός υλικός πολιτισμός: δεν υπάρχει
5) Ελληνική εθνική αυτοσυνειδησία: με το σημερινό περιεχόμενο είναι
κατασκεύασμα του 19ου αιώνα. Στα κλασικά χρόνια μόνο έναντι
κοινών εχθρών (Πέρσες). Στην προϊστορία αδύνατο να διαπιστωθεί,
με εξαίρεση τους Ahhiyawa (ετεροπροσδιορισμός των Χετταίων για
Μυκηναίους), και τον ιστορικό πυρήνα του Τρωικού κύκλου.
Η Προέλευση των Ελλήνων
Από τους Πελασγούς στους Δωριείς
Ένα προϊστορικό Ιστορικό Αφήγημα για τους Έλληνες
Βασισμένο σε αρχαιολογικά δεδομένα, όχι σε ιστορικές πηγές
Συχνά βασισμένο σε ταπεινά αρχαιολογικά δεδομένα, όχι σε

μεγαλειώδη μνημεία και λαμπρά ευρήματα
Έχει κενά και υπόκειται σε συνεχείς βελτιώσεις, αλλαγές ή

αναθεωρήσεις…
…είναι όμως πολύ καλύτερο από

κανένα αφήγημα…
Η Προέλευση
Π έλ των Ελλήνων
Ελλή
Θεωρητικά
Θ ά προβλήματα
βλή και το
ζήτημα της γλώσσας
Αιολείς, Ίωνες, Αχαιοί, Δωριείς, Έλληνες
Κεντρικό ζήτημα – Αφετηρία της Συζήτησης
Η κυρίαρχη, θεσμική (σχολικά βιβλία) αντίληψη περί προέλευσης των
Ελλήνων βα
βασίζεται
ίζε αι στην
ην ιδέα της
ης διαδοχικής και αλυ
αλυσιδωτής
ιδω ής
μετανάστευσης ελληνικών φύλων από κάποιο μέρος προς κάποιο άλλο

Κεντρικό ζήτημα – Αφετηρία Συζήτησης
Η κυρίαρχη, θεσμική (σχολικά βιβλία) αντίληψη περί προέλευσης των
Ελλήνων βα
βασίζεται
ίζε αι στην
ην ιδέα της
ης διαδοχικής και αλυ
αλυσιδωτής
ιδω ής
μετανάστευσης ελληνικών φυλών από κάποιο μέρος προς κάποιο άλλο
Προβλήματα στις θεωρίες μεταναστεύσεων των ελληνικών φύλων
1) Δεν βασίζονται ούτε λαμβάνουν υπόψη τους τα υπάρχοντα

αρχαιολογικά δεδομένα
2) Βασίζονται σε μεταγενέστερες και μεροληπτικές γραπτές πηγές

(Ηρόδοτος, Θουκυδίδης)
Φαίνεται πως η χώρα που ονομάζεται τώρα Ελλάδα δεν ήταν κατοικημένη τα παλιά
χρόνια μόνιμα, αλλά γίνονταν πολλές μετακινήσεις λαών, και τα διάφορα φύλα
άφηναν εύκολα τον τόπο που κατοικούσαν, γιατί τους εξανάγκαζαν με τη βία άλλοι.
Η καλύτερη γη δοκίμαζε και τις πιο συχνές αλλαγές κατοίκων (Θεσσαλία, Βοιωτία,
Πελοπόννησος). Στην Αττική όμως, που έμεινε τον περισσότερο καιρό χωρίς
επαναστάσεις επειδή η γη της ήταν φτενή,
φτενή κατοικούσε συνέχεια ο ίδιος πληθυσμός
πληθυσμός.
Τ' άλλα μέρη της Ελλάδας δεν μεγάλωσαν το ίδιο, επειδή άλλαζαν κάθε τόσο κατοίκους.
Από όσους διώχνονταν ή αναγκάζονταν να φύγουν από την υπόλοιπη Ελλάδα λόγω
πολέμων
λέ και επαναστάσεων,
ά κατέφευγαν
έ οι πιο εύποροι
ύ στην Αθήνα,
Αθή με την ιδέα
δέ
πως θα έβρισκαν ασφάλεια, κι αφού γίνονταν πολίτες της, την έκαναν ακόμα
μεγαλύτερη πόλη σε πληθυσμό ήδη από τα παλιά χρόνια.

Προβλήματα στις θεωρίες μεταναστεύσεων των ελληνικών φύλων
1)) Δεν β
βασίζονται
ζ ούτε λαμβάνουν
μβ υπόψη
ψη τουςς τα υπάρχοντα
ρχ
αρχαιολογικά δεδομένα
2) Βασίζονται σε μεταγενέστερες και μεροληπτικές γραπτές πηγές
(Ηρόδοτος, Θουκυδίδης)
3) Έχουν σημαντικά μεθοδολογικά
μεθοδολογικά, ερμηνευτικά και θεωρητικά
προβλήματα, ειδικά σε προϊστορικές περιόδους χωρίς γραπτές πηγές:
α) Ορισμός ενός έθνους,
έθνους μιας εθνικής ομάδας
β) αναγνώριση εθνικών ομάδων και μεταναστεύσεων στα
αρχαιολογικά δεδομένα και τον υλικό πολιτισμό
γ) σχέση υλικού πολιτισμού και έθνους
δ) σημασία των πληθυσμιακών μετακινήσεων ως φορέων
πολιτισμικών αλλαγών
Α) Ορισμός έθνους: πολιτική οντότητα και ομάδα ανθρώπων
1) Αρχαία Ελλάδα: πολιτική ενότητα που δεν οργανώνεται ως πόλη-
πόλη
κράτος αλλά σε κώμες
2) Α
Αρχαία
ί Ελλάδ
Ελλάδα (Η όδ ) ομάδα
(Ηρόδοτος): άδ ανθρώπων
θ ώ με κοινή
ή καταγωγή,
ή
και κοινό πολιτισμό (γλώσσα, θρησκεία, έθιμα και συμπεριφορές)
3) Σήμερα: ομάδα ανθρώπων εγκαταστημένων σε μία επικράτεια, με

κοινό πολιτισμό, με υποκειμενική πίστη σε μια κοινή καταγωγή,
αυτοσυνειδησία
δ ί (αναγνώριση
( ώ δ
διαφορώνώ απόό άλλ
άλλες ομάδες)
άδ ) και
αυτοπροσδιορισμό (χρήση κοινού εθνωνυμίου)
4) Σήμερα: οργανωμένη πολιτική οντότητα (έθνος-κράτος) που κατέχει

καθορισμένη γεωγραφική περιοχή & αντιπροσωπεύει έναν πληθυσμό

Α) Ορισμός έθνους: πολιτική οντότητα και ομάδα ανθρώπων
1) Η καταγωγή, η αυτοσυνειδησία και ο αυτοπροσδιορισμός είναι

υποκειμενικά στοιχεία, καθορισμένα από τις ιστορικές, κοινωνικές,
πολιτικές και οικονομικές συνθήκες κάθε εποχής
2) Η εθνική συνείδηση είναι ρευστή

ρευστή, και αλλάζει μέσα στο χρόνο και
το χώρο
3) Δ
Διαφορετική
ή ελληνική
λλ ή εθνική
θ ή συνείδηση
ίδ και αντίληψη
ίλ της
ελληνικότητας στην Αρχαιότητα, στο Βυζάντιο και στη Νεώτερη
Ελλάδα
4) Τι γίνεται με τις προϊστορικές περιόδους. Υπάρχει εθνική συνείδηση

και αν ναι, πως αναγνωρίζεται;
ίζ
Β) Αναγνώριση εθνικών ομάδων στην Προϊστορία – Ιστορική
Πολιτισμική Αρχαιολογία
Βασικές αρχές της Ιστορικής-Πολιτισμικής Αρχαιολογίας

1) Έ
Ένα έθ
έθνος με κοινά
ά έθ
έθιμα και συμπεριφορές
έ έέχει τον ίδ
ίδιο υλικό
λ ό
πολιτισμό (τύποι τάφων και οικιών, αγγεία, κοσμήματα, κλπ.).
2) Ένας αρχαιολογικός πολιτισμός = ένα έθνος
3) Η χωρική κατανομή ενός αρχαιολογικού πολιτισμού αντιστοιχεί με

τη χωρική κατανομή ενός έθνους
4) Η αλλαγή του υλικού πολιτισμού σε μια περιοχή οφείλεται στην

έλευση ενός νέου έθνους (μετανάστευση)

Β) Αναγνώριση εθνικών ομάδων στην Προϊστορία – Ιστορική
Πολιτισμική Αρχαιολογία
Προβλήματα
1)) Η ταύτιση
η αρχαιολογικού
ρχ γ πολιτισμού
μ και έθνουςς δεν είναι δεδομένη
μ η
(ιταλική μόδα και γαλλικά κοσμήματα στους σύγχρονους έλληνες)
2)) Δεν έχουν
χ όλα τα αντικείμενα
μ χχαρακτήρα
ρ ήρ εθνικού συμβόλου
μβ
(υπάρχουν σημαίες κρατών αλλά και σημαίες ποδοσφαιρικών
ομάδων ή πολυεθνικών εταιρειών)
3) Η αλλαγή στον υλικό πολιτισμό μιας περιοχής μπορεί να οφείλεται
σε ενδογενείς παράγοντες (κοινωνικο-πολιτικές αλλαγές) και όχι
απαραίτητα σε εξωγενείς (μεταναστεύσεις)
4) Τα βασικά χαρακτηριστικά ενός έθνους (γλώσσα, θρησκεία,
καταγωγή, αυτοσυνειδησία) δεν έχουν υλικό χαρακτήρα και δεν
αφήνουν αρχαιολογικά υλικά κατάλοιπα
1) Ο υλικός πολιτισμός δεν είναι ασφαλές κριτήριο αναγνώρισης ενός

έθνους
2) Η αλλαγή στον υλικό πολιτισμό μιας περιοχής δεν είναι ασφαλές
κριτήριο αναγνώρισης μιας μετανάστευσης
3) Από όλα τα χαρακτηριστικά του ελληνικού έθνους ποιο είναι το

μόνο διαχρονικό στοιχείο χωρίς σημαντικές αλλαγές μέσα στο
χρόνο;
Όχι η αυτοσυνειδησία,
αυτοσυνειδησία ο αυτοπροσδιορισμός,
αυτοπροσδιορισμός η καταγωγή,
καταγωγή η
θρησκεία, τα έθιμα, οι συμπεριφορές, τα ήθη και ο υλικός
μ ς αλλά η γγλώσσα
πολιτισμός
Αρχαιοελληνικοί Μύθοι & Παραδόσεις

1) Η καταγωγή των ελληνικών φύλων αποτυπώνεται στους αρχαιο-
ελληνικούς μύθους με αναγωγή σε έναν κοινό πρόγονο,
πρόγονο συνήθως
έναν επώνυμο ήρωα, και με αναφορές στη γενεαλογία του
2) Δηλαδή προσπαθούν τεχνητά να ερμηνεύσουν και δικαιολογήσουν

καταστάσεις του παρόντος με βάση παραδόσεις και μυθολογικές
αφηγήσεις για το παρελθόν.
3) Οι αρχαιοελληνικές πηγές για τους κατοίκους της Ελλάδας ήταν

αντιφατικές και αλληλοσυγκρουόμενες
Αρχαιοελληνικοί Μύθοι & Παραδόσεις
Προελληνικά φύλα Ελληνικά φύλα
Πελασγοί, Κάρες, Λέλεγες, Αιολείς, Δωριείς, Ίωνες, Αχαιοί
Δ ύ
Δρύοπες, Κ ύ
Καύκωνες
Δευκαλίων & Πύρρα
Αλλ θ ί ή Π
Αλλοεθνείς Πρόγονοι
ό Ελλή
Ελλήνων
Έλληνας
Βάρβαροι ή Πολιτισμένοι
Εξεδιώχθησαν από ελληνικά φύλα Αίολος, Δώρος, Ξούθος (γενάρχες

ή Ενσωματώθηκαν σε αυτά διαλεκτικών ομάδων του 6ου αι.)
Πηγές συγκεχυμένες και αντιφατικές, που ασκούν προπαγάνδα για

την εποχή που διαμορφώθηκαν με σκοπό τη διεκδίκηση εδαφών &
πολιτικής
λ ή δύναμης.
δύ Επομένως
Ε έ η χρησιμότητα
ό αυτών
ώ των πηγώνώ για
αναγωγές στην προϊστορία των ελληνικών φύλων είναι περιορισμένη
Τα Προελληνικά Υποστρώματα
Η αρχαία ελληνική γλώσσα περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό λέξεων που
δεν έχει
χ ελληνικό
η χχαρακτήρα
ρ ήρ και ετυμολογία
μ γ
1) Τοπωνύμια
Με -σσ-,, -ττ-,, -νθ-,, -νδ-,, -μν-,
μ , καθώςς τα τοπωνύμια
μ αλλάζουν
ζ δύσκολα
Έχουν ανατολική προέλευση και ινδοευρωπαϊκή καταγωγή, μοιάζοντας
με ινδοευρωπαϊκές μικρασιατικές γλώσσες της 2ης χιλ.
χιλ (παλαϊκή,
(παλαϊκή
χεττιτική, λουβική) και της 1 χιλ. (λυκική, λυδική, καρική)
ης
Μερικά τοπωνύμια αντιστοιχούν σε θέσεις με μακραίωνη ιστορία

ιστορία, ήδη
από τη Νεολιθική εποχή (Κνωσσός, Άργισσα)
2) Βλά
Βλάστηση
Με -σσ-, -ττ-, -νθ-, -νδ-, -μν-. Και αυτά ανατολικής προέλευσης
Ίσως σχετίζονται με την εισαγωγή του Νεολιθικού τρόπου ζωής στον
ελληνικό χώρο περί το 7.000 π.Χ. από την Μικρά Ασία
Τα Προελληνικά Υποστρώματα
Επομένως έχουμε σύνδεση:
1)) Προελληνικών
λλ λλέξεων
ξ ((τοπωνύμια, βλ
βλάστηση)) που έχουν…
2)) ανατολικής
ής (μ ρ ή) προέλευση
(μικρασιατική) ρ η και είναι…
3) Ινδοευρωπαϊκού χαρακτήρα, και οι οποίες…
4) Θα μπορούσαν να σχετίζονται με τα προελληνικά φύλα που ζούσαν

σύμφωνα με τις μυθολογίες και παραδόσεις στον ελληνικό χώρο πριν
την έλευση των Ελλήνων (Πελασγοί)
Αρχαίες Ελληνικές Διάλεκτοι

λ
Διαλεκτικός λλ
κατακερματισμός αρχαίας ελληνικής λ
γλώσσας:
Αρχαίες Ελληνικές Διάλεκτοι
Διαλεκτικός κατακερματισμός αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Δύο
εναλλακτικές ερμηνείες
1) Μετανάστευση
Διαδοχικά μεταναστευτικά ρεύματα ελληνικών φύλων από Β προς Ν,
καθένα από τα οποία φέρνουν τη γλώσσα-διάλεκτό τους(Αχαιοί,
Ίωνες, Δωριείς)
2) Γεωγραφικός και πολιτικός κατακερματισμός

Έχει γίνει μόνο μία μετανάστευση ελληνικού φύλου
φύλου, το οποίο μιλά μια
ενιαία πρωτοελληνική γλώσσα, τη Μυκηναϊκή (Γραμμική Β’)
Μετά την κατάρρευση του ανακτορικού συστήματος η ενιαία
πρωτοελληνική γλώσσα κατακερματίζεται σε διαλέκτους λόγω της
πολιτικής
ής απομόνωσης
μ ης των κοινοτήτων
ή και του ανάγλυφου
γ φ τηςης
Ελλάδας

Μεγάλα αρχεία Γραμμικής Β’ σε Κνωσό, Πύλο, Θήβα, και
μεμονωμένες πινακίδες σε πολλές άλλες θέσεις
Συλλαβογράμματα Κατάστιχα Ανακτόρων
ti ri po
ti-ri-po ke re si jo
ke-re-si-jo ke
ke-ka-u-me-no
ka u me no
τρίποδας κρητικός κεκαμμένος
Καταγράφονται ελληνικά αλλά και προελληνικά τοπωνύμια & ονόματα
Ko-no-so Κνωσός ku-ru-so χρυσός

Ko-ri-to Κόρινθος o-no όνος
K d ij
Ku-do-ni-ja Κ δ ί
Κυδωνία pa-te
t πατήρ
ή
Pa-i-to Φαιστός pe-di-ra πέδηλα
A-mi-ni-so
A mi ni so Αμνισός pe-ko-to
pe ko to πλεκτόν
E-ra Ήρα po-me-ne ποιμένες
a-ko-so-ne άξονες po-ru-po-de πολύποδες
a-ne-mo άνεμος ri-me-ne λιμένες
da-mo δάμος sa-sa-ma σάσαμα
do ra
do-ra δώρα se ri no
se-ri-no σέλινο
e-re-pa-to ελέφαντος te-o-i θεοί
ii-je-re-ja
je re ja ιέρεια si-to
si to σίτος
ka-ko χαλκός te-me-no τέμενος
ka-ke-u χαλκεύς to-ko-do-mo τοιχοδόμοι
ku-mi-no κύμινο tu-ro τύροι
ku-pa-ri-se-ja κυπάρισσος wa-na-ka Fάναξ

Τι έδειξε η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β’:
1) Η κάθοδος
άθ δ των Δ Δωριέων
έ το 1100 π.Χ.
Χ ως «πρώτη
ώ έλ έλευση των
Ελλήνων» καταρρίπτεται αφού η ελληνική γλώσσα μιλιέται και
γράφεται στον ελληνικό χώρο ήδη από το 1400 π.Χ.
πΧ
2) Οι Μυκηναίοι δανείστηκαν αρκετά (όχι όλα) τα σύμβολα από ένα

ξένο και προγενέστερο σύστημα γραφής (Μινωική Γραμμική Α’).
3) Η Μινωική γλώσσα ήταν διαφορετική από τη Μυκηναϊκή

Μυκηναϊκή, και γι’
γι
αυτό η Γραμμική Α’ δεν ήταν κατάλληλη για να αποδώσει τη
Μυκηναϊκή
η ή γγλώσσα (δεν
( διακρίνονται
ρ λ & ρ, δίφθογγοι,
φ γγ , μ μακρά
ρ &
βραχέα, απουσία τελικού ς)
Μινωική Γλώσσα & Γραμμική Γραφή Α’
1) Συλλαβογράμματη, αλλά παραμένει ακρυπτογράφητη
2) Κ
Κρητική
ή επινόηση
ό με ελάχιστες
λά εξωκρητικές
ξ έ επιρροές
έ
3)) Όχι
χ μμόνο γγια καταγραφές
γρ φ ς αλλά και γγια λατρεία
ρ
4) Όχι μόνο σε ανάκτορα αλλά και σε πολλές άλλες θέσεις. Όχι μόνο
από και για τις ανακτορικές ελίτ,
ελίτ αλλά από και για μεγαλύτερο μέρος
του πληθυσμού
Μινωική Γλώσσα & Γραμμική Γραφή Α’

5) Σύμφωνα με τις περισσότερες ενδείξεις η Γραμμική Α δεν
αντιστοιχεί σε ελληνική γλώσσα:
α) Από τα 45 κοινά ή συγγενή σύμβολα Γραμμικής Α και Β, μόνο
στα 13 υπάρχει φωνολογική ομοιότητα
β) Η προσπάθεια να διαβαστεί η Γραμμική Α με βάση τις φωνο-
λογικές αξίες των συμβόλων της Γραμμικής Β δεν πετυχαίνει:
π.χ. ελληνικά, αγγλικά και greeklish: μάθημα, lesson, mathima
π.χ. η λέξη σύνολο στα μινωικά: ku-ro, ενώ στα μυκηναϊκά to-so
6) Αν πράγματι η μινωική γλώσσα δεν είναι ελληνική τότε οι
βασικότερες εναλλακτικές ερμηνείες είναι ότι έχει χαρακτήρα: (α)
σημιτικό (μη-ινδοευρωπαϊκό), (β) μικρασιατική (ινδοευρωπαϊκή),
π.χ. όπως η λουβική, χεττιτική ή παλαϊκή.
7) Προς το παρόν δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για καμία ερμηνεία

Άλλα δείγματα γραφής
1) Άλλα δείγματα γραφής, όπως η πινακίδα του Δισπηλιού, είναι
μεμονωμένα, δεν αποτελούν σύστημα γραφής, εντάσσονται σε ένα
εντελώς διαφορετικό ιστορικό πλαίσιο,
πλαίσιο και είναι εξαιρετικά
αμφίβολο να καταγράφουν ελληνική γλώσσα
Τελικό συμπέρασμα
μ ρ μ περί
ρ γγλώσσαςς
Με βάση τα δεδομένα γλώσσας και γραφής, η απαρχή της εμφάνισης
του ελληνικού
η πολιτισμού
μ θα πρέπει
ρ να συμπίπτει
μ με την
μ η εμφάνιση
μφ η
της πρώτης γραφής που καταγράφει την ελληνική γλώσσα
Η υιοθέτηση αυτής της γραφής (Γραμμική Β) τοποθετείται
τουλάχιστον
λά στο 1400 π.Χ.
Χ αλλά
λλά η εμφάνιση
ά της ελληνικής
λλ ή γλώσσας
λώ
πιθανότατα είναι προγενέστερο φαινόμενο.

Η Προέλευση Των Ελλήνων. Από Τους Πελασγούς Στους Δωριείς ΕΚΠΑ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Η Προέλευση Των Ελλήνων. Από Τους Πελασγούς Στους Δωριείς ΕΚΠΑ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Η Προέλευση των Ελλήνων

Από τους Πελασγούς στους Δωριείς

Εποχή του Χαλκού

Ηπ. Ελλάδα - Υστεροχαλκή ΙΙΙΑ-Β (1.400-1.200)

Ηπ. Ελλάδα - Υστεροχαλκή ΙΙΙΑ-Β (1.400-1.200)

Ηπ. Ελλάδα - Υστεροχαλκή ΙΙΙΑ-Β (1.400-1.200)

Ηπ. Ελλάδα - Υστεροχαλκή ΙΙΙΑ-Β (1.400-1.200)

Ηπ. Ελλάδα - Υστεροχαλκή ΙΙΙΑ-Β (1.400-1.200)

Ηπ. Ελλάδα - Υστεροχαλκή ΙΙΙΑ-Β (1.400-1.200)

Ηπ. Ελλάδα - Υστεροχαλκή ΙΙΙΑ-Β (1.400-1.200)

Πολιτική οργάνωση και Κοινωνική Ιεραρχία:

ΙΙ e-qe-ta ακόλουθοι ειδικών αποστολών

ΙΙΙ da-mo δήμος, λαός, χωρικοί και τεχνίτες

IV do-e-ro, do-e-ra δούλος, δούλη

2) Οι Μυκηναίοι δανείστηκαν αρκετά (όχι όλα) τα σύμβολα από ένα

3) Η Μινωική γλώσσα ήταν διαφορετική, και γι’ αυτό η Γραμμική Α’

4) Οι Μυκηναίοι δεν επεξεργάστηκαν τη μινωική γραφή ώστε να

Μυκηναϊκή Γλώσσα & Γραμμική Γραφή Β’

10) Σύμφωνα με την ερμηνεία (β) η δωρική διάλεκτος δεν θα πρέπει να

Ηπ. Ελλάδα - Υστεροχαλκή ΙΙΙΑ-Β (1.400-1.200)

Η αμέσως προηγούμενη φάση πολιτισμικής μεταβολής είναι η

Τα βασικά χαρακτηριστικά της Μεσοχαλκής περιόδου (2000-1600

3) Απουσία έργων κοινής ωφέλειας (πλατείες, αγωγοί, πηγάδια,

Απότομη αλλαγή το 1600 π.Χ. με την εμφάνιση πλούσιων τάφων στις

Περίοδος Λακκοειδών Τάφων (1600 π.Χ.)

Λακκοειδείς Τάφοι Μυκηνών

Περίοδος Λακκοειδών Τάφων (1600 π.Χ.)

Κτερίσματα: περ. 3200 αντικείμενα, εξαιρετικού πλούτου και τέχνης:

Περίοδος Λακκοειδών Τάφων (1600 π.Χ.)

Περίοδος Λακκοειδών Τάφων (1600 π.Χ.)

Περίοδος Λακκοειδών Τάφων (1600 π.Χ.)

Όμως η κατάσταση είναι σαφώς πιο σύνθετη και οι

Περίοδος Λακκοειδών Τάφων (1600 π.Χ.)

Περίοδος Λακκοειδών Τάφων (1600 π.Χ.)

Τριμερές ιερό κρητικού τύπου Χταπόδι θαλάσσιου ρυθμού

Μυκήνες Ταφικός Κύκλος Α’

Περίοδος Λακκοειδών Τάφων (1600 π.Χ.)

Χρυσά ενώτια Τοιχογραφία Θήρας

Μυκήνες Ταφικός Κύκλος Α’ Κνωσός Κρήτη

Περίοδος Λακκοειδών Τάφων (1600 π.Χ.)

Μυκήνες Ταφικός Κύκλος Α’ Αγ. Τριάδα Κρήτη

Μυκήνες Ταφικός Κύκλος Α’ Κνωσός

Περίοδος Λακκοειδών Τάφων (1600 π.Χ.)

2) Άλλα ξίφη είναι ελλαδικού-μυκηναϊκού τύπου και έχουν

Περίοδος Λακκοειδών Τάφων (1600 π.Χ.)

Αργυρό ελαφόσχημο ρυτό

Περίοδος Λακκοειδών Τάφων (1600 π.Χ.)

α) έχουν κατασκευαστεί και εισαχθεί από Κρήτη, Αν. Μεσόγειο

β) έχουν κατασκευαστεί στην Ηπ. Ελλάδα από εισηγμένα υλικά

γ) έχουν κατασκευαστεί στην Ηπ. Ελλάδα με ντόπια υλικά αλλά

Περίοδος Λακκοειδών Τάφων (1600 π.Χ.)

Θεωρία Βόρειας προέλευσης

2) Αν υπήρχε μετακίνηση ανθρώπων και πολιτισμικών στοιχείων

Θεωρία Κρητικής προέλευσης (Παμμινωισμός Evans)

2) Οι τάφοι και τα ταφικά έθιμα είναι ελλαδικού τύπου χωρίς

Περίοδος Λακκοειδών Τάφων (1600 π.Χ.)

Θεωρία αυτόνομης ανάπτυξης (Wace)

Στις πρώιμες φάσεις του (ΜΧ ΙΙΙ-ΥΧ Ι) ο μυκηναϊκός πολιτισμός

Είναι η πιο πιθανή θεωρία όμως απομένει να εξηγηθεί η

Όμως το αγροτικό πλεόνασμα δεν εξηγεί:

Περίοδος Λακκοειδών Τάφων (1600 π.Χ.)

Η διακίνηση γινόταν σε μία

Στα τέλη της ΜΧ η περιοχές

Μ. Ασία: Άνοδος Χετταίων