Kwasy karboksylowe - budowa i właściwości.

poniedziałek, 27 lutego 2023 08:00

1. Budowa kwasów karboksylowych:

Kwasy karboksylowe są związkami organicznymi zawierającymi grupę karboksylową -COOH
zbudowaną z grupy karbonylowej (C=O) i hydroksylowej (OH).

Możemy je podzielić na alifatyczne (grupa alkilowa połączona z grupą karboksylową, np. kwas
butanowy, kwas heptanowy) i aromatyczne (grupa arylowa połączona z grupą karboksylową,
np. kwas benzoesowy).

Najważniejsze nasycone kwasy tłuszczowe to:

▪ C15H31COOH – kwas palmitynowy o wzorze grupowym: CH3–(CH2)14–COOH;
Nowa sekcja 1 Strona 1
▪ C15H31COOH – kwas palmitynowy o wzorze grupowym: CH3–(CH2)14–COOH;
▪ C17H35COOH – kwas stearynowy o wzorze grupowym: CH3–(CH2)16–COOH.
Najważniejszy nienasycony kwas tłuszczowy to kwas oleinowy o wzorze C17H33COOH.
Wiązanie podwójne w cząsteczce tego kwasu występuje pomiędzy 9 a 10 atomem węgla:
CH3–(CH2)7–CH=CH–(CH2)7–COOH.

2. Właściwości kwasów karboksylowych:

Analizując budowę strukturalną kwasów karboksylowych, należałoby oczekiwać, że ich cząsteczki są
polarne (ze względu na obecność hydrofilowej grupy karboksylowej) i wykazują zdolność do
tworzenia wiązań wodorowych między sobą lub z innymi cząsteczkami (np. wody). Idąc tym tropem,
możemy przypuszczać, że kwasy karboksylowe dobrze rozpuszczają się w wodzie. Jednak badania
przekonują, że jedynie kwasy karboksylowe, zawierające od jednego do czterech atomów węgla
w cząsteczce (kwas metanowy, kwas etanowy, kwas propanowy, kwas butanowy), są dobrze
rozpuszczalne w wodzie.

Nowa sekcja 1 Strona 2

Rozpuszczalność wyższych homologów maleje bardzo szybko wraz ze wzrostem długości
łańcucha węglowego, ponieważ zmniejsza się udział hydrofilowej grupy karboksylowej w cząsteczce
na rzecz hydrofobowej reszty węglowodorowej. Kwas zawierający 12 atomów węgla w cząsteczce,
kwas dodekanowy, potocznie zwany kwasem laurynowym, jest praktycznie nierozpuszczalny
w wodzie.

Dysocjacja elektrolityczna (jonowa) kwasów karboksylowych, czyli rozpad cząsteczki na jony pod
wpływem wody.

Nowa sekcja 1 Strona 3

Kwasowość kwasów organicznych wynika z silnej stabilizacji anionu kabroksylanowego,
wywołanego przez rezonans. Ujemny ładunek w obrębie dwóch atomów tlenu anionu
kabroksylowego jest zdelokalizowany. W wyniku czego oba wiązania między atomem węgla
i atomami tlenu są równocenne, a struktury rezonansowe anionu kabroksylanowego równoważne.

--Moc kwasów przekłada się na reaktywność kwasów, czyli zdolność do reagowania, ponieważ
wiele reakcji kwasów organicznych przebiega z udziałem atomu wodoru grupy karboksylowej m.in.
reakcje z: metalami, tlenkami metali, wodorotlenkami metali czy solami słabszych kwasów.
Na moc i reaktywność kwasów karboksylowych wpływa wiele czynników.

 Kwasy karboksylowe zbudowane są z dwóch części: polarnej (grupa karboksylowa -COOH)

i niepolarnej (łańcuch węglowodorowy). Im dłuższy jest łańcuch węglowodorowy w cząsteczce
kwasu, tym słabszy jest kwas karboksylowy. Łańcuch węglowodorowy, który jest niepolarny,
stanowi przeszkodę dla grupy karboksylowej, utrudniając jej przeprowadzenie procesu dysocjacji.
 Dzięki obecności pierścienia aromatycznego, wzrasta moc kwasów karboksylowych, ponieważ
pierścień aromatyczny stabilizuje anion, który powstał w wyniku dysocjacji. Ujemny ładunek
zostaje zdelokalizowany nie tylko na grupę karboksylową, ale także na cały pierścień
Nowa sekcja 1 Strona 4
 zostaje zdelokalizowany nie tylko na grupę karboksylową, ale także na cały pierścień
aromatyczny.

 Kwasy karboksylowe, które posiadają wiązania nienasycone są mocniejsze od nasyconych

kwasów karboksylowych.

Wynika to z efektu mezomerycznego, który polega na delokalizacji, czyli przemieszczeniu elektronów

π wiązań wielokrotnych i wolnych par elektronów p (niewiążących) atomu tlenu w grupie
karboksylowej.

Na moc kwasu wpływa również położenie wiązania nienasyconego względem grupy funkcyjnej.
Im bliżej nienasycone wiązanie jest położone względem grupy karboksylowej, tym mocniejszy kwas.

 Fluorowiec znajdujący się w pozycji α względem grupy karboksylowej w cząsteczce kwasu,

zdecydowanie zwiększa moc kwasu. Kwas podstawiony fluorowcem w pozycji α jest
najmocniejszym kwasem. Wpływ podstawnika na moc kwasu karboksylowego wynika z efektu
indukcyjnego.

Nowa sekcja 1 Strona 5

Efekt indukcyjny, czyli przesunięcie wspólnej pary elektronów wiązania pojedynczego typu σ
w kierunku atomu bardziej elektroujemnego. Efekt indukcyjny powstaje na skutek różnicy
elektroujemności powiązanych ze sobą atomów różnych pierwiastków, czego konsekwencją jest
polaryzacja wiązania oraz pojawienie się na tych atomach cząstkowych ładunków δ+ i δ-. Efekt
indukcyjny może być przenoszony na odległość około dwóch – trzech wiązań.

 Kwasy wielokarboksylowe są lepiej rozpuszczalne w wodzie niż kwasy

monokarboksylowe zawierające tyle samo atomów węgla w cząsteczce. Efekt ten jest
spowodowany przez wzrost ilości hydrofilowych grup karboksylowych, które odpowiadają między
innymi za tworzenie wiązań wodorowych z cząsteczkami wody. Wzrost liczby grup
karboksylowych sprzyja również wzrostowi mocy kwasu. Przykładem kwasu dikarboksylowego
jest kwas etanodiowy (szczawiowy), który, tak jak inne kwasy wielokarboksylowe, ulega
dysocjacji etapowej:

Nowa sekcja 1 Strona 6

Nowa sekcja 1 Strona 7
Nowa sekcja 1 Strona 8
Nowa sekcja 1 Strona 9