Ηλικία της Γης, Σεισμοί,

Ηφαίστεια
Λία Γαλάνη ΕΚΠΑ

Ηλικία Γης - Γεωλογικός χρόνος

 Ηλικία Γης ονομάζεται το χρονικό

διάστημα που πέρασε από τη στιγμή που
η γη δημιουργήθηκε ως ουράνιο σώμα
μέχρι σήμερα.

 Το χρονικό αυτό διάστημα, αποτελεί το

γεωλογικό χρόνο.
Για ποιο λόγο μας ενδιαφέρει ο
γεωλογικός χρόνος;

Απαντήσεις…..
Ιδέες…

Γεωλογικός χρόνος…
Μια ιδιαίτερα δύσκολη έννοια

Γεωλογικός
Χρόνος

Βιολογικά Γεωλογικές
γεγονότα διεργασίες

Μπορούν να Συμβαίνουν αργά

Ενδιαφέρουν
απεικονιστούν και είναι δύσκολα
τους μαθητές
εύκολα κατανοητές
Ερωτήματα για την ηλικία της Γης

• Η Γη αλλάζει στο πέρασμα των χρόνων

ή παραμένει με σταθερή μορφολογία και
σύσταση;
• Αν η Γη αλλάζει, γιατί δεν το
αντιλαμβανόμαστε;
• Πώς γνωρίζουμε για την ηλικία της
Γης;
• Πώς υπολογίζουμε την ηλικία της Γης;

“Βουτιά” στις δικές μας ιδέες…

 Αν είχες μια μηχανή του χρόνου και μπορούσες να

ταξιδέψεις στο παρελθόν, ακριβώς στο σημείο που
δημιουργήθηκε η Γη, τι θα έβλεπες?

• Πόσο όμοια ή πόσο διαφορετική μπορεί να είναι η

Γη από αυτό που βλέπουμε σήμερα;
 Παιχνίδια με μια λωρίδα χαρτί….

1. Σημείωσε τη λέξη ΣΗΜΕΡΑ στο πάνω μέρος της λωρίδας.

2. Γράψε στη λωρίδα τις λέξεις: ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΓΗΣ

3. Πότε νομίζεις πως εμφανίστηκε σε σχέση με τη

Δημιουργία της Γης η ΠΡΩΤΗ ΜΟΡΦΗ ΖΩΗΣ ; Σημείωσε
και γράψε.

4. Εδώ και πόσα χρόνια νομίζεις ότι εμφανίστηκε ο

άνθρωπος στη Γη; Σημείωσε και γράψε τη λέξη
ΑΝΘΡΩΠΟΣ.

5. Πότε εμφανίστηκαν οι ΔΕΙΝΟΣΑΥΡΟΙ στη Γη; Γράψε τη

λέξη στο σημείο που θεωρείς σωστό.

6. Υπάρχουν δεινόσαυροι σήμερα; Αν ναι, ποιοι; Αν όχι,

πότε εξαφανίστηκαν; Σημείωσε ΤΕΛΟΣ ΔΕΙΝΟΣΑΥΡΩΝ
στη λωρίδα.

7. Εδώ και πόσα χρόνια περίπου ήταν η εποχή των

δεινοσαύρων; Σημείωσε τον αριθμό.
 Τα πάντα ρει...
 Η Γη είναι ένας πλανήτης σε συνεχή αλλαγή. Ο
φλοιός της συνεχώς δημιουργείται ή
καταστρέφεται.

• Τις αλλαγές που συμβαίνουν δεν τις

αντιλαμβανόμαστε γιατί γίνονται πολύ αργά. Ο
γεωλογικός χρόνος «κυλάει» πολύ διαφορετικά
από τον ανθρώπινο χρόνο.

• Ο άνθρωπος είναι ένα από τα πιο πρόσφατα είδη

της ζωής.

Υπάρχουν σημάδια της αλλαγής;

 Ηφαίστεια
 Σεισμοί
…. και τα αποτελέσματά τους!

Πώς οι άνθρωποι μπόρεσαν να

αντιληφθούν ότι η Γη μεταβάλλεται και
να υπολογίσουν την ηλικία της;
 Ο χρόνος στην καθημερινή ζωή

VS

O γεωλογικός χρόνος

Στην αναζήτηση της ηλικίας της Γης….

 Τον 5ο αιώνα μ. Χ. ο μοναχός Πανόδωρος υπολόγιζε

την αρχή δημιουργίας του κόσμου σε 5493 χρόνια.

• Το χρονολογικό σύστημα της Κωνσταντινούπολης

δέχθηκε κατά τον 8ο αιώνα ως έτος κτίσης του
κόσμου την 1η Σεπτεμβρίου του 5508 π. Χ..

17ος αι. : Η Γη δημιουργήθηκε το 4000 π.Χ. Πηγή: η

Βίβλος (!!!).
 Οι αντιλήψεις του 19ου αι.
 Μέσα του 19ου αιώνα: Ο Ιρλανδικής καταγωγής
φυσικός λόρδος Κέλβιν, έκανε μια μαθηματική
προσπάθεια για να υπολογίσει την ηλικία της Γης
στηριζόμενος στην επικρατούσα θεωρία της
εποχής του, τη θερμοδυναμική.

Η ΗΛΙΚΙΑ ΤΗΣ ΓΗΣ ΕΙΝΑΙ 24

ΕΚ. ΧΡΟΝΙΑ….

 Μέσα του 19ου αι.: Ο Δαρβίνος διατυπώνει την

υπόθεση ότι η ηλικία της Γης είναι πολύ
μεγαλύτερη, γιατί οι διαδικασίες της φυσικής
επιλογής και της εξέλιξης των πληθυσμών
απαιτούν μεγάλα διαστήματα για να υλοποιηθούν.

Η ΗΛΙΚΙΑ ΤΗΣ ΓΗΣ ΕΙΝΑΙ

300 ΕΚ. ΧΡΟΝΙΑ

ΑΝΟΗΣΙΕΣ!!! Ο
ΚΕΛΒΙΝ ΞΕΡΕΙ
ΚΑΛΥΤΕΡΑ!!!
Η επανάσταση! 20ος αι.

Η ανακάλυψη της ραδιενέργειας επιτρέπει την

ανίχνευση της ηλικίας των πετρωμάτων με τη
μέθοδο της ραδιοχρονολόγησης.
Bertam Boltwood (1905), φυσικός
Arthour Holmes (1920), γεωλόγος -UK
J. Paterson και Caltech (1952), ερευνητές -USA

Η ηλικία της Γης είναι 4,5

δισεκατομμύρια έτη!!!!
 Ραδιοϊσότοπα:
Τα «ρολόγια» των ορυκτών…

Μελετάται ο ρυθμός διάσπασης των:

 Ουρανίου (U238) σε Μόλυβδο (Pb206),
 Θορίου (Th 232) σε Μόλυβδο (Pb 208),
 Καλίου (K 40) σε Αργό (Ar39),
 Άνθρακα (C14) σε Άζωτο (Ν12)

Τι σημαίνει πρακτικά αυτό;

 H ημιζωή της ποσότητας του ουρανίου

(U238), που βρίσκεται σε ένα πέτρωμα, για
να μετατραπεί σε μόλυβδο (Pb206)
χρειάζεται 4.680 εκατομμύρια χρόνια.

 Η ημιζωή του C14 που βρίσκεται σε ένα

υπόλειμμα οργανισμού ή στο έδαφος για να
μετατραπεί σε N14 χρειάζεται μόνο 5.730
χρόνια.
 Πώς παράγεται ο C14;
Κοσμικές ακτίνες
(ακτινοβολία) Ο C-14 συνδυάζεται με το
οξυγόνο και δημιουργείται
δημιουργεί C-14 διοξείδιο του άνθρακα
Σύγκρουση με την (CO2)
ατμόσφαιρα (N-14)

Προσδιορισμός ποσότητας του C14

 Ο C-12 είναι ένα σταθερό ισότοπο ( δεν διασπάται)
 Όταν ένας οργανισμός είναι ζωντανός έχει την ιδία
αναλογία (C-12 προς C-14 ) που βρίσκεται στη
ατμόσφαιρα (1 τρισεκατομμύριο προς 1)

Μη μετρήσιμος
C-14 C-14 C-14

C-12 C-12 C-12

Σταθερή Σταθερή
ποσότητα ποσότητα
Η στιγμή του παλαιό “άπειρης”
θανάτου ηλικίας
 Παράδειγμα η περίπτωση του C14:

5,730 χρόνια 11,460 χρόνια

Χρόνος= 0
1 ημιζωή 2 ημιζωές

C-14 N-14 N-14

1/2
3/4

C-14 1/2
C-14

Εάν ο C-14 μεταστοιχειώνεται συνεχώς,

Θα ξεμείνουμε από C-14 στην ατμόσφαιρα;

Αναλογία C12-C14
Προσομοίωση - Εφαρμογή
 http://phet.colorado.edu/el/simulation/radioactive-dating-
game = ραδιοχρονολόγηση (simulation)

Σημαντικότητα του γεωλογικού χρόνου

Η μελέτη και συνειδητοποίηση του γεωλογικού

χρόνου από τον άνθρωπο σήμερα δίνει μια
άλλη σημαντική διάσταση στην ανθρώπινη
σκέψη για:
 Τη διαχρονική κατανόηση του περιβάλλοντος,
 Τη μεταβλητότητα και ποικιλομορφία του, και
 Την ιστορική πορεία του ανθρώπου μέσα σ’
αυτό.
 Αναζητώντας ίχνη του παρελθόντος…

 Πού;
Στα πετρώματα!!!

Τα πετρώματα είναι τα σκόρπια

παλαιοντολογικά «αρχεία» της ιστορίας
του πλανήτη μας.
Η έρευνα γίνεται δυσκολότερη όσο
προχωράμε σε βάθος χρόνου.

Τα γεγονότα που έχουν συμβεί επάνω στην γη

έχουν αφήσει τα ίχνη τους πάνω στα
πετρώματα ως:
 Απολιθώματα,
 Αποθέσεις ιζημάτων,
 Εκχύσεις λαβών ,
 Πτυχώσεις,
 Ρηγμάτων κ.ά..
 Απολιθώματα

…είναι πετροποιημένα υπολείμματα

οργανισμών του παρελθόντος.

Η οργανική φύση εμφανίστηκε σε μια

ορισμένη βαθμίδα της εξελικτικής
διαδικασίας της ύλης, όταν
σχηματίστηκαν οι πρώτες μορφές
συγκροτημένης ύλης: γη, νερό, φωτιά
και αέρας και μαζί τους και ο κόσμος
μας.
(Δημόκριτος 5ος π.Χ. αιώνας)
 «Πόσο δίκαια δόθηκε στη γη το όνομα
μητέρα…. Όλα τα πλάσματα μέσα απ'
αυτήν ξεπήδησαν…... Λιγότερο είναι ν'
απορείς που στα παλιά τα χρόνια
γεννήθηκαν περισσότερα και
μεγαλύτερα πλάσματα κι
αναπτύσσονταν τότε που η γης κι ο
αιθέρας ήταν ακόμη νέοι...».

Επίκουρος

«…..Παράξενα πετροποιημένα
κόκκαλα ανακαλύπτονται,
που δείχνουν ότι υπήρξαν
εξαφανισμένες μορφές ζωής
που δεν υπάρχουν
σήμερα….».

Κόμης Buffon 1707-1788

 Η εύρεση της σειράς στην αλληλουχία
των γεγονότων όπως είναι
καταγεγραμμένη πάνω στα πετρώματα
οδηγεί στην σχετική χρονολόγησή τους.
Δηλαδή ποιο γεγονός έγινε πριν από
κάποιο άλλο.

 Στην φύση υπάρχουν και άλλα γεγονότα τα

οποία όμως μπορούν να έχουν μια άμεση
ποσοτική σχέση με τον χρόνο που πέρασε.

Τέτοια φαινόμενα είναι η μετατροπή ενός

ραδιοϊσοτόπου ενός στοιχείου σε ένα άλλο
σταθερό. Μετρώντας τον χρόνο της
μετατροπής αυτής φτιάχνουμε την απόλυτη
χρονολόγηση.
 Με βάση τα παραπάνω, βασικές
ενδείξεις για την ηλικία της Γης είναι:
 Το παλαιότερο ηφαιστειογενές πέτρωμα
είναι ηλικίας 3.76 δισεκατομμυρίων ετών.

• Μετεωρίτες (πρωτογενή
σώματα του ηλιακού
συστήματος) που
προσέκρουσαν στη Γη έχουν
ηλικία 4.55 δισεκατομμυρίων
ετών.

Τα παλαιότερα πετρώματα στη Γη

βρέθηκαν στη Γροιλανδία και η ηλικία
τους είναι 3.7-3.8 δισεκατομμύρια έτη.

Τα παλαιότατα χρονολογημένα
υγρά είναι κρύσταλλοι ζιρκονίου.
Βρέθηκαν σε ιζηματογενή
πετρώματα της Αυστραλίας και
έχουν ηλικία 4.0 – 4.2 δις έτη.
  Τα παλαιότερα σεληνιακά πετρώματα
έχουν ηλικία 4.4 – 4.5 δισεκατομμύρια
έτη. Μεταφέρθηκαν στη Γη με το Apollo.

Στηριγμένο σε γεωλογικά και

παλαιοντολογικά δεδομένα, το μεγάλο
χρονικό διάστημα της ιστορίας της Γης
διαιρέθηκε με βάση μικρές ή μεγαλύτερες
γεωλογικές αλλαγές σε:

 Γεωλογικούς αιώνες,
 Περιόδους,
 Υποπεριόδους,
 Εποχές
 Βαθμίδες.
Ονοματολογία Περιόδων και η
δημιουργία της Ευρώπης
Διακρίνοντας τον γεωλογικό χρόνο ανάλογα με τους
αιώνες έχουμε τον:
 Προκάμβριο: 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια ως 600
εκατομμύρια χρόνια. Έχουμε τον σχηματισμό της γης,
τα πρώτα ιζηματογενή πετρώματα, αναερόβια
βακτήρια και μικροσκοπικά φύκη.
 Παλαιοζωικό: 600 ως 230 εκατομμύρια έτη. Ζώα
οστρακοφόρα, πρώτοι ιχθείς, χερσαία φυτά, αμφίβια,
έντομα, ερπετά, πτέριδες, κωνοφόρα.
 Μεσοζωικό: 230 ως 63. Επικράτηση αλλά και
εξαφάνιση των δεινοσαύρων, πρώτα θηλαστικά,
φυτά με άνθη.
 Καινοζωικό: 63 ως σήμερα. Επικράτηση των
θηλαστικών και ιδιαίτερα του ανθρώπου (2.500.000
homo- 198.000 έτη homo sapiens).

O σχηματισμός της γήινης

ατμόσφαιρας.

21% • Οξυγόνο

78% • Άζωτο

• Διοξείδιο του άνθρακα

ίχνη • Αργό
Ήταν πάντα έτσι;

 Η αραιότατη πρωτόγονη ατμόσφαιρα

δηλητηριωδών αερίων, με υψηλές
θερμοκρασίες, βομβαρδισμό μετεωριτών,
με όξινη βροχή, μόνο συνθήκες για την
ανάπτυξη ζωής δεν ευνοούσαν.

4.55– 3.8 δισεκατομμύρια έτη

 Η επιφάνεια δεν είναι στερεή.

Επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες.

Με την πάροδο του χρόνου κρυώνει.

Τα ηφαίστεια εκτοξεύουν τεράστιες ποσότητες

διοξειδίου του άνθρακα, ατμού, αμμωνίας,
μεθανίου.

ΔΕΝ υπάρχει οξυγόνο.

Πού δημιουργήθηκε η πρώτη μορφή
ζωής;

 Κατά τον Αναξίμανδρο τον Μιλήσιο (5ος

αιώνας π. Χ.) η ζωή δημιουργήθηκε στο
νερό.

 «… Ωκεανόν όσπερ γέννεσις πάντεσσι

τέτυκται….», τα πάντα γεννήθηκαν στον
ωκεανό. (Όμηρος)

3.8 δισεκατομμύρια έτη

 Εμφανίζονται τα πρώτα
βακτήρια.

 Οι πρώτες μορφές ζωής

εμφανίζονται σε θάλασσες
μικρού βάθους, κοντά σε θερμές
οπές, που αποτελούσαν πηγές
θερμότητας και ορυκτών.
  Υπάρχει παρόμοιο περιβάλλον σε βάθος
3-5 χιλιομέτρων στις μεσοωκεάνιες
ράχες που ευνοεί την ανάπτυξη
θερμόφιλων βακτηρίων.

Ένα βήμα πριν τη φωτοσύνθεση….

 Ηωβακτήριο (Eobacterium isolatum),
το πρώτο βακτήριο της αυγής,
δηλαδή της αρχής της ζωής,
(ηώς=αυγή)
 Αρχαιοσφαιροειδές
(Archaeosphaeroides barbertonensis)
 Ένα είδος κυανοφύκους
ηλικίας 3,5 δισεκατομμυρίων
χρόνων
Στα βήματα της φωτοσύνθεσης…

 Οι πρώτοι γνωστοί φωτοσυνθετικοί

οργανισμοί: Φύκη (Gunflintia,
Entosphaeroides κ.ά.)
 Χώρος: λίμνη Superior στα σύνορα ΗΠΑ
και Καναδά - πετρώματα του
σχηματισμού Gunflint.

 Μεγάλης σπουδαιότητας γεγονός είναι

ότι τα φωτοσυνθετικά κυανοφύκη της
εποχής εκείνης, δηλαδή στο μέσο
Προκάμβριο, τροφοδοτούσαν την
ατμόσφαιρα με οξυγόνο, μεγάλο άλμα
στην εξέλιξη της ζωής και της
ατμόσφαιρας.
 3ο εξελικτικό μονοπάτι: γέννηση

 Απολιθώματα του γεωλογικού

σχηματισμού των πικροπηγών Bitter
Springs, Νότια Αυστραλία, στην κοιλάδα
του Αμαδαίου.
 Είδη χλωροφυκών με πυρήνα,
(ευκαρυωτικά ή εμπύρηνα κύτταρα),
χίλιες φορές μεγαλύτερα από τα βακτήρια.
 Διακρίνονται στάδια μιτωτικής διαίρεσης,
δηλαδή διαίρεσης του πυρήνα.

Το Όζον (Ο3)
 Παράλληλα με την εμφάνιση του
πυρήνα, στο τέλος του
Προκαμβρίου, είχε συμπληρωθεί
βαθμιαία η ατμόσφαιρα με
αρκετό οξυγόνο, για να
σχηματισθεί το όζον (Ο3) και η
οζονόσφαιρα, που σαν ασπίδα
προστάτεψε τη ζωή από την
καταστρεπτική υπεριώδη
ακτινοβολία του ήλιου.
 Ο γεωλογικός χρόνος και οι μαθητές

 Η κατανόηση του γεωλογικού χρόνου είναι

εξαιρετικά δύσκολη έννοια για τους μαθητές (και
για τους ενήλικες)
 Χωρίς την κατανόηση του «δισεκατομμύρια» είναι
αδύνατη η κατανόηση της «ζωής της Γης»
 Πρόκειται για μια σημαντική έννοια γιατί μόνο
μέσα από αυτή οι μαθητές καταλαβαίνουν τη
συνέχεια των γεγονότων, την εξέλιξη, τη διαδοχή
των γεγονότων, την κλίμακα του ανθρώπου στην
ιστορία της Γης.

Εναλλακτικές ιδέες
 Διαγράμματα – παραστάσεις του τύπου της
σπείρας που δίνουν έμφαση στα τελευταία
εκατομμύρια χρόνια και εικονίζουν το παρελθόν
προς το κατώτερο σημείο της σπείρας είναι δυνατό
να οδηγήσουν σε εναλλακτικές ιδέες.
Flinstones….

http://www.youtube.com/watch?v=1wHP-j2gAfA
Jurassic park

 Η Αριθμητική παιδεία βελτιώνει την κατανόηση

των βιολογικών και γεωλογικών εννοιών.
 Η κατανόηση των δισεκατομμυρίων, βοηθά τους
μαθητές να εκτιμήσουν ότι κατά το μεγαλύτερο
μέρος των δύο πρώτων δισεκατομμυρίων χρόνων
της ζωής στη Γη, οι μόνοι ζωντανοί οργανισμοί ήταν
μονοκύτταροι προκαρυωτικοί.
 Αυτό θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να
αναθεωρήσουμε την ανθρωποκεντρική άποψη
για τον κόσμο, υπενθυμίζοντας ότι η συντριπτική
πλειοψηφία της ιστορίας της ζωής στη Γη είναι η
ιστορία των μονοκύτταρων οργανισμών.
 Παιχνίδια με γνωστά στους μαθητές μεγέθη
αποδεικνύονται ιδανικά για την κατανόηση
του Γεωλογικού χρόνου.
 Π.χ. Ένα γήπεδο ποδοσφαίρου (διάδρομος
τρεξίματος) είναι η ζωή της Γης. Πού θα
βάλουν τους πρώτους μονοκύταρους
οργανισμούς; Πού θα βάλουν τον άνθρωπο;
Πού θα βάλουν τους δεινοσαύρους;
 Όμοια με σελίδες βιβλίου / ημερολόγιο κτλ.

Τα σχολικά βιβλία Γεωγραφίας και η

ηλικία της Γης…

 Ε΄ Δημοτικού: 0 αναφορές

 ΣΤ΄ Δημοτικού: 0 αναφορές

Α΄ Γυμνασίου
 Αν η Γη ήταν ένα ρολόι.....

 ... Οι άνθρωποι των σπηλαίων

θα είχαν γνωρίσει τους
δεινόσαυρους;
Α΄ Γυμνασίου – τετράδιο εργασιών

Β’ Γυμνασίου
Β΄Γυμνασίου – κεφ. 2 σελ. 27
 Ηφαίστεια
Οι καμινάδες της Γης

Ηφαίστεια

Λία Γαλάνη

Γεωμυθολογία

 Τιτανομαχία

Ο Ποσειδώνας καταδιώκει τον Πολυβώτη πάνω από τις

θάλασσες και ξεκολλώντας ένα κομμάτι από την Κω τον
θάβει κάτω από τη γη δημιουργώντας την Νίσυρο. (Ο
κρατήρας του ηφαιστείου της Νισύρου ονομάζεται
Πολυβώτης).
  Ο φτερωτός γίγαντας Τάλως
οπλισμένος με πέτρα.
(Αναπαράσταση σε χάλκινο δίδραχμο
της Φαιστού, 280 π.Χ.)

Χίμαιρα

 Η Χίμαιρα, τέρας που εξέπνεε φωτιά, ήταν κατά τον

Ησίοδο κόρη του Τυφώνα και της Έχιδνας.
 Το εργαστήριο του Ήφαιστου όπου απεικονίζεται ο θεός
Απόλλωνας, έτοιμος να αναγγείλει στον Ήφαιστο πως η
Αφροδίτη τον απατά με τον θεό Άρη.

 (Πίνακας του Βελάσκεθ που φιλοτεχνήθηκε το 1630 στην Ιταλία - Λάδι σε μουσαμά,
Μαδρίτη Πράδο)

Τι είναι τα ηφαίστεια

 Το ηφαίστειο είναι ένα άνοιγμα του φλοιού

της Γης απ' όπου βγαίνουν αέρια και λιωμένα
πετρώματα από τα βαθιά καυτά στρώματα
του μανδύα.

Η δημιουργία των ηφαιστείων οφείλεται στις

κινήσεις των λιθοσφαιρικών πλακών. Τα
ηφαίστεια είναι συνήθως συγκεντρωμένα στα
όρια των λιθοσφαιρικών πλακών.
 Οι Λιθοσφαιρικές πλάκες
και η δημιουργία των Ηφαιστείων

ΔΟΜΗ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟΥ

• Μαγματικός
θάλαμος
•Ηφαιστειακός
αγωγός
•Κρατήρας (σχήμα
χωνιού) / Καλδέρα
•Δευτερεύων
κώνος
 Η ανατομία ενός ηφαιστείου

Μάγμα VS λάβα
 Πριν φθάσει στην επιφάνεια
της Γης το μείγμα από
στερεά, ρευστά υλικά και
αέρια (όπως υδρατμοί,
διοξείδιο του άνθρακα,
διοξείδιο του θείου),
ονομάζεται μάγμα.

Το μάγμα όταν εξέλθει από

το ηφαίστειο ονομάζεται
λάβα (από την ιταλική λέξη
lavare= πλένω, καθαρίζω).
Ταχύτητα ροής ως 160
km/h.
Κατά τη διάρκεια της έκρηξης....
Πυροκλαστικό υλικό:
 Ηφαιστειακά αέρια υψηλής
θερμοκρασίας,
 Στάχτες
 Ηφαιστειακές βόμβες
(θραύσματα πετρωμάτων
υψηλής θερμοκρασίας)
Λαχάρ: ροή από λάσπη, βράχια,
τέφρα
Τέφρα
Κατολίσθηση
Πυροκλαστικό κύμα

Ηφαιστειακά αέρια υψηλής θερμοκρασίας,

Στάχτες
Ηφαιστειακές βόμβες (θραύσματα πετρωμάτων
υψηλής θερμοκρασίας)

έκχυση λάβας
 Ηφαιστειακή
τέφρα

ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΗΦΑΙΣΤΕΙΩΝ
 Ενεργά Ηφαίστεια:
Ηφαίστεια με
δραστηριότητα κατά τους
ιστορικούς χρόνους.
Εκτοξεύoυν λάβα, αέρια ή
εμφανίζουν σεισμική
δραστηριότητα.

 Σβησμένα Ηφαίστεια:
• Μη ενεργά: Ηφαίστεια με
Ηφαίστεια που δεν έχουν δραστηριότητα σε
εκραγεί τα τελευταία 2000 παλαιότερες γεωλογικές
έτη. εποχές.
 1. ΣΤΡΩΜΑΤΟΗΦΑΙΣΤΕΙΑ ή
ΣΤΡΑΤΟΗΦΑΙΣΤΕΙΑ
(ΣΥΝΘΕΤΑ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ)

Χαρακτηριστικά

 Μάγμα παχύ και κολλώδες

 Οι φυσαλίδες του αερίου δεν
μπορούν να διασταλούν

 Απότομος διαχωρισμός του

μάγματος σε ηφαιστειακή
στάχτη

 Βίαιες εκρήξεις
Pago, Παπούα – Νέα Γουινέα
 Δημιουργούνται κώνοι από
στάχτη και πετρώματα
 Το στρωματοηφαίστειο Fuji (Ιαπωνία, 1995).

Το στρωματοηφαίστειο Mayon (Φιλιππίνες, 1968).

 2. Ασπιδόμορφα
ηφαίστεια
(shield volcanoes)

Χαρακτηριστικά…
Τα ασπιδόμορφα ηφαίστεια Mauna Kea (αριστερά) και Mauna Loa (δεξιά).

Το ασπιδόμορφο ηφαίστειο Skjaldbreidur (Ισλανδία).

Το ασπιδόμορφο ηφαίστειο Fernandina (νησιά Galapagos).

3. Κώνοι σκωριών
Cerro Negro - Νικαράγουα

 Ο κώνος σκωριών Silvestri (Αίτνα, Ιταλία).

 Κώνος σκωριών στο νησί Barren (Σουμάτρα).

Καλδέρες (caldera volcano)

 Δημιουργία…

 Απότομες εκρήξεις
 Από την έκρηξη αδειάζει
ένα μεγάλο μέρος ή και
όλος ο μαγματικός
θάλαμος

 Βύθισμα περιοχής και

δημιουργία λεκάνης με
κυκλικό σχήμα.

α) Έκρηξη του ηφαιστείου. β) Κένωση του μαγματικού θαλάμου.

. γ) Κατάρρευση του ηφαιστειακού δ) Μεταγενέστερη πλήρωση της

οικοδομήματος και σχηματισμός καλδέρας. καλδέρας και σχηματισμός λίμνης.
ΚΑΛΔΕΡΕΣ ΤΥΠΟΥ Crater Lake
 Βασαλτικές Καλδέρες

Κρατήρας κατακρήμνισης στο ηφαίστειο Erta Al (Αιθιοπία, 2002).

 Ανυψωμένες καλδέρες

Η καλδέρα Cerro Galan (Αργεντινή).

Η καλδέρα Valles (New Mexico, ΗΠΑ).
Η καλδέρα Valles (New Mexico, ΗΠΑ)- αεροφωτογραφία.

Θερμές πηγές, θερμοπίδακες (γκρέιζερ)

 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ
ΗΦΑΙΣΤΕΙΩΝ

 Ζώνη του Αλπικού συστήματος

 «Πύρινη ζώνη» του Ειρηνικού – «Το δαχτυλίδι της
φωτιάς»

 Σύστημα της Ρηξιγενούς Κοιλάδας της Ανατολικής

Αφρικής

 Ρηγματικές ζώνες των ωκεανών

ΓΡΑΦΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗΣ
ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΤΩΝ ΗΦΑΙΣΤΕΙΩΝ
62% Περιθώρια Ειρηνικού Ωκεανού

Ινδονησιακό νησιωτικό τόξο

Νησία Κεντρικού Ειρηνικού

Νησιά Ινδικού Ωκεανού

14% Νησιά Ατλαντικού Ωκεανού

7% 3% Μεσόγειος,νοτια Μικρα Ασία

και στο εσωτερικο των υπείρων
13% 1%
 Εκρήξεις που είχαν τα
περισσότερα ανθρώπινα
θύματα -Πανεπιστήμιο του
Όρεγκον.

Γιατί οι
άνθρωποι
κατοικούν
γύρω από τα
ηφαίστεια;

Ανάπτυξη γεωργίας
 Η λάβα με τον καιρό κρυώνει και στερεοποιείται
σχηματίζοντας νέα εδάφη.
 Το έδαφος εμπλουτίζεται με κάλιο και φωσφορικό οξύ που
είναι πολύ γόνιμο και κατάλληλο για καλλιέργεια
(ηφαιστειογενή εδάφη).
 Αξιοποίηση γεωθερμικής ενέργειας
Σε μικρό σχετικά βάθος να
απαντώνται υδροφόροι ορίζοντες
που περιέχουν νερό ή ατμό
υψηλής θερμοκρασίας.
 Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας
 Θέρμανση Χώρων
 Ψύξη και Κλιματισμό
 Ιχθυοκαλλιέργειες
 Βιομηχανικές Εφαρμογές όπως
αφαλάτωση θαλασσινού νερού
 Θερμά Λουτρά

Ανάπτυξη τουριστικής βιομηχανίας

 Θεματικός τουρισμός
 Θερμές πηγές
 Γκέιζερς (geysers)
Εξέλιξη της ηφαιστειότητας
στον Ελληνικό χώρο

Ηφαιστειότητα - Ορογένεση
Ηφαιστειότητα στο χώρο του Αιγαίου
Σαντορίνη
Ο Στράβων για τη Σαντορίνη
Θεοφάνης
Καπνοδόχοι στη Σαντορίνη – Υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπου
 Σεισμοί

Λία Γαλάνη

Γεωμυθολογία

 Ο Εγκέλαδος στην Ελληνική

Μυθολογία φέρεται ως
αρχηγός των Γιγάντων, γιος
του Ταρτάρου και της Γης που
έπαιξε όμως πρωτεύοντα
ρόλο στη Γιγαντομαχία στην
οποία και φονεύθηκε.
 Ετυμολογικά : έγκειμαι + λας,
που σημαίνει ο
εγκατεστημένος στα
πετρώματα, στο στερεό φλοιό  Η Αθηνά καταδιώκει και
της Γης. πλακώνει τον Εγκέλαδο
κάτω από τη Σικελία.
Τι είναι σεισμός;

 Σεισμός είναι η ξαφνική και μερικές φορές βίαιη

δόνηση της επιφάνειας της Γης.

 Προκαλείται εξαιτίας των ξαφνικών και απότομων

μετατοπίσεων των πετρωμάτων που βρίσκονται
κοντά στα όρια των λιθοσφαιρικών πλακών ή λόγω
ηφαιστειακής δραστηριότητας.

 Κατά τη διάρκεια του σεισμού απελευθερώνονται

τεράστια ποσά ενέργειας (δυναμική κινητική)

Γιατί μετακινούνται τα πετρώματα;

 Υπεύθυνες: Οι Κινήσεις των λιθοσφαιρικών πλακών

Τι συμβαίνει;

 Οι λιθοσφαιρικές πλάκες συχνά σκαλώνουν στις

διπλανές τους και δεν μπορούν να μετατοπιστούν

Ασκείται υπερβολική πίεση από τις λοιπές πλάκες

Συντελείται ελαφρά κάμψη των πετρωμάτων

Τελικά τα πετρώματα σπάνε σε κομμάτια και

ταλαντεύονται πολύ γρήγορα το ένα σε σχέση με το
άλλο.

Ρήγμα

 Με τον όρο ρήγμα (αγγλ.

fault) ονομάζεται η διακοπή
της συνέχειας μιας ομάδας
στρωμάτων πετρωμάτων του
στερεού φλοιού της Γης.
 Μπορεί να είναι
μικρού μήκους και
βάθους ή το
αντίθετο.

Ετυμολογικά ο όρος παράγεται από το αρχαίο ελληνικό

ρήμα ρήγνυμι, που σημαίνει «ραγίζω», «σπάζω»,
«θραύω», «διασπώ».

Είδη ρηγμάτων

 Ενεργά
 Δυνητικώς ενεργά
 Αδρανή
Το ενεργό ρήγμα Μαρώνειας-Μάρκης στη
Θράκη

Ενεργό ρήγμα στην Αχαΐα - Ηλεία

Το ρήγμα
της Αταλάντης

Το ρήγμα της Πάτρας

Μετρώντας μη ορατά ρήγματα

Αφάρ - Αφρική
Hayard Fault / Snt Andreas fault

Τύποι ρηγμάτων:
Μέρη του ρήγματος

 Τα ρήγματα τα συναντά κανείς είτε στην ξηρά είτε στην

θάλασσα.

 Τα υποθαλάσσια ρήγματα με μήκος που φθάνουν έως

15 χιλιόμετρα δεν μπορούν να προκαλέσουν, σε γενικές
γραμμές, σεισμό μεγαλύτερο από 6,5 Ρίχτερ. Δύσκολα
συναντώνται μόνα τους, συνήθως εμφανίζονται σε
ομάδες ρηγμάτων.
 Γνωρίζοντας ορισμένα στοιχεία για την ταυτότητα του
ρήγματος, μπορούμε να προσδιορίσουμε το ανώτατο
μέγεθος του σεισμού που μπορεί να προκαλέσει και
την επιτάχυνση που αυτός θα έχει ή τη φορά με την
οποία θα διαχυθεί η ενέργειά του.

Εστία και επίκεντρο του σεισμού

Εστία του σεισμού

Επίκεντρο του σεισμού

 Σεισμικά κύματα

Σεισμικά κύματα: Οι ταλαντώσεις που δημιουργούνται

εξαιτίας της σφοδρής σύγκρουσης

 Μεταδίδονται προς όλες τις κατευθύνσεις

 Διασχίζουν το κέντρο της Γης αλλά και την επιφάνειά

της

 Προκαλούν τη δόνηση που αισθανόμαστε κατά τη

διάρκεια του σεισμού.

Α) Κύματα χώρου:
Διαμήκη και εγκάρσια σεισμικά κύματα

Ταχυτ.: 6 χμ./δευτ.

Ταχυτ.: 2 χμ./δευτ.
Β) Επιφανειακά κύματα
Love και Rayleigh σεισμικά κύματα

Kινούνται πιο αργά από τα πρώτα (P και S) αλλά είναι πιο καταστρoφικά, λόγω του
μεγάλου πλάτους της μικρής συχνότητας και της μεγάλης διάρκειας. Ιδιαίτερα τα
κύματα Love είναι συχνά υπεύθυνα για την κατάρρευση των κτιρίων.

Είδη σεισμών
Σεισμογράφοι και σεισμοί
 Στοιχεία για καταγραφή:
γεωγραφικό πλάτος,
γεωγραφικό μήκος, βάθος,
χρόνος
 Καταγράφει τις ταλαντώσεις
των κυμάτων
 Παράγει το σεισμόγραμμα
 Υπολογίζει το μέγεθος του
σεισμού (ενέργεια που
εκλύεται)

Μέγεθος σεισμού (Magnitude)

 Το μέγεθος (Μ) ενός σεισμού εκφράζει το μέτρο
της συνολικής - δυναμικής κατ' αρχήν λόγω
παραμόρφωσης των πετρωμάτων - εκλυόμενης
ενέργειας, η οποία (όπως αναφέρθηκε) στην
συνέχεια μετατρέπεται σε κυματική, δηλαδή σε
σεισμικά κύματα.
 Ο υπολογισμός του μεγέθους ενός σεισμού γίνεται
με την μέτρηση διαφόρων σεισμικών παραμέτρων
των σεισμικών κυμάτων (πλάτος, διάρκεια,
περίοδος) επί των σεισμογραφημάτων.
Πώς μετράμε το μέγεθος ενός σεισμού
 Κλίμακα Richter: Μέτρο πλάτους σεισμικών κυμάτων.
 Μετρά την ενέργεια που απελευθερώνεται σε κάθε
σεισμό
 Διαιρεί τους σεισμούς σε κατηγορίες που ονομάζονται
μεγέθη
 Είναι λογαριθμική που σημαίνει ότι κάθε φορά που
έχουμε αύξηση του μεγέθους κατά μία μονάδα θα
έχουμε αύξηση της σεισμικής ενέργειας κατά 31 φορές
και αύξηση του πλάτους των σεισμικών κυμάτων κατά
10 φορές.
Πόση ενέργεια απελευθερώνεται σε έναν
σεισμό;

 Αν και η κλίμακα δεν έχει θεωρητικά ανώτατο όριο, οι 5

μεγαλύτεροι σεισμοί που έχουν καταγραφεί από το 1900
έως σήμερα (με πιο πρόσφατο, τον σεισμό 9,0 Ρίχτερ
στο Σεντάι της Ιαπωνίας στις 11 Μαρτίου 2011),
κυμάνθηκαν ανάμεσα στην τιμή 9 έως και 9,5 της
κλίμακας.

 Πρακτικώς, οι σεισμοί στη Γη δεν μπορούν να

ξεπεράσουν την τιμή 9,5 της κλίμακας. Ο λόγος είναι
ότι οι βράχοι δεν μπορούν να αντέξουν περισσότερη
ενέργεια από το όριο θραύσης, χωρίς να σπάσουν.
 Επομένως, το ποσοτικό μέγεθος του σεισμού εξαρτάται
αποκλειστικά από το μέγεθος των πετρωμάτων που
υπέστησαν θραύση, δηλαδή πόσα χιλιόμετρα μήκος
είχε το σεισμογόνο ρήγμα που δημιουργήθηκε,
απελευθερώνοντας σεισμική ενέργεια κατά τη θραύση.

Ένταση Σεισμού (Intensity)

 Η ένταση του σεισμού είναι το μέγεθος το
οποίο εκφράζει τα μακροσεισμικά
αποτελέσματα του σεισμού, έχει δηλαδή
σχέση με την επίδραση του σεισμού στο
περιβάλλον, στους ανθρώπους, στα ζώα, στις
τεχνικές κατασκευές.
  Η ένταση μετράται με την χρήση των
μακροσεισμικών κλιμάκων, που δίνουν τους
βαθμούς μακροσεισμικής έντασης σε λατινικούς
αριθμούς. Η συνηθέστερα χρησιμοποιούμενη είναι
η κλίμακα Mercalli-Sieberg (MKS) ή
τροποποιημένη κλίμακα Mercalli (MM).

 Η γεωγραφική αποτύπωση των μακροσεισμικών

αποτελεσμάτων γίνεται με τις ισόσειστες καμπύλες,
οι οποίες ενώνουν τόπους της ίδιας έντασης.
 Το πόσο καταστροφικός είναι ένας σεισμός
εξαρτάται από:
 Το βάθος της σεισμικής εστίας. Όσο μικρότερο
εστιακό βάθος τόσο μεγαλύτερη ένταση.

Η σεισμική επιτάχυνση. Το μέγεθός της

επιτάχυνσης εξαρτάται από το έδαφος και γι΄ αυτό
σε κάθε σεισμό έχουμε διαφορετικές επιταχύνσεις
της εδαφικής κίνησης, ανάλογα με την περιοχή.

 Η χρονική διάρκεια ενός σεισμού. Γενικά, οι

μεγαλύτεροι σεισμοί διαρκούν περισσότερο.

Το έδαφος θεμελίωσης. Στα αμμώδη (χαλαρά) εδάφη

έχουμε μεγαλύτερες ζημιές στα κτίρια.

Το πού σημειώνεται (πυκνοκατοικημένη ή όχι

περιοχή).
Μεγέθη σύμφωνα με την κλίμακα
Γεωγραφική κατανομή των σεισμών
Τσουνάμι

Αιτίες που το προκαλούν:

 Σεισμοί
 Ηφαίστεια
 Μετεωρίτες
 Κατάρρευση ανάγλυφου
Τσουνάμι (ως
συνέπεια
σεισμού)

Πώς δημιουργείται το τσουνάμι

 Ενέργεια από τον σεισμό εκτινάσσεται κάθετα προς

την επιφάνεια της θάλασσας
 Μεγάλα κύματα κινούνται μακριά από το επίκεντρο του
σεισμού. Το τσουνάμι ξεκινάει.

 Το νερό κινείται από τα βάθη των ωκεανών με ταχύτητα

μεγαλύτερη των 800 χμ./ώρα.
 Όταν συναντά μικρά βάθη το κύμα γίνεται πιο αργό
αλλά αυξάνεται σε ύψος.
Διαφορά κυμάτων - τσουνάμι

Καταγραφή της κίνησης του τσουνάμι

Περιοχές στον κόσμο που πλήττονται
από τσουνάμι

Πώς γίνεται η
καταγραφή
των τσουνάμι
- Πρόληψη
Ο σεισμός στο διαδίκτυο
 http://kids.gea-ecological.gr/

 http://kids.oasp.gr/kids_main/kids.html
 http://www.gein.noa.gr/services/recent-earth2.html