Tlenki

Maria Starowicz

2022
Tlenki
Autor/Autorka: Maria Starowicz

Tlenkami nazywamy związki chemiczne zbudowane z atomów tlenu i atomów innego pierwiastka. Prawie wszystkie pierwiastki z
układu okresowego tworzą tlenki. Ogólny wzór tlenku możemy napisać jako:

\ceEn Om

gdzie:
\ceE - oznacza dowolny pierwiastek
\cen - liczba atomów danego pierwiastka
\cem - liczba atomów tlenu

Nazewnictwo tlenków
Nazwy tlenków metali o stałej wartościowości tworzy się dodajac do nazwy "tlenek" nazwę metalu.

PRZYKŁAD

Przykład 1: Tlenki metalu o stałej wartościowości

\ceN a2 O tlenek sodu

\ceMgO tlenek magnezu
\ceBaO tlenek baru
\ceAl2 O3 tlenek glinu

W przypadku metali o zmiennej wartościowości, na końcu nazwy tlenku umieszcza się w nawiasie rzymską cyfrę równą
wartościowości metalu w związku:

PRZYKŁAD

Przykład 2: Tlenki metalu o zmiennej wartościowości

\ceCu2 O tlenek miedzi(I)

\ceCuO tlenek miedzi(II)
\ceSnO tlenek cyny(II)
\ceSnO2 tlenek cyny(IV)
\ceF eO tlenek żelaza(II)
\ceF e2 O3 tlenek żelaza(III)
\ceP bO tlenek ołowiu(II)
\ceP bO2 tlenek ołowiu(IV)
\ceMnO tlenek manganu(II)
\ceMn2 O3 tlenek manganu(III)

Do tlenków niemetali stosuje się najczęściej tradycyjne nazwy, które mają końcówkę rzeczownikową niemetalu, natomiast
wartościowość wskazuje się za pomocą przedrostków. Nazwy systematyczne tworzy się podobnie jak w przypadku tlenków
metali.

2
 PRZYKŁAD

Przykład 3: Nazewnictwo tlenków niemetali

wzór - nazwa systematyczna - nazwa tradycyjna

\ceP2 O3 tlenek fosforu(III) - trójtlenek fosforu
\ceP2 O5 tlenek fosforu(V) - pięciotlenek fosforu
\ceN2 O tlenek azotu(I) - podtlenek azotu
\ceNO tlenek azotu(II) - tlenek azotu
\ceN2 O3 tlenek azotu(III) - trójtlenek azotu
\ceNO2 tlenek azotu(IV) - dwutlenek azotu
\ceN2 O5 tlenek azotu(V) - pięciotlenek azotu
\ceCO tlenek węgla(II) - tlenek węgla
\ceCO2 tlenek węgla(IV) - dwutlenek węgla
\ceSO2 tlenek siarki(IV) - dwutlenek siarki
\ceSO3 tlenek siarki(VI) - trójtlenek siarki
\ceI2 O5 tlenek jodu(V) - pięciotlenek jodu

Otrzymywanie tlenków:
1. utlenianie pierwiastków

\ce2Mg + \ceO2 → 2\ceMgO

\ceS + O2 → SO2

2. utlenianie niższego tlenku danego pierwiastka do tlenku zawierającego ten sam pierwiastek ale na wyższym stopniu utlenienia

\ce2CO + O2 → 2CO2
\ce4NO + O2 → 2N2 O3

3. redukcja wyższego tlenku do tlenku na niższym stopniu utlenienia:

\ceCO2 + C → 2CO
\ceCO2 + Mg → MgO + CO
\ceMnO2 + H2 → MnO + H2 O

4. spalanie związków organicznych:

\ceC2 H5 OH + 3O2 → 2CO2 + 3H2 O

\ceCH4 + 2O2 → CO2 + 2H2 O

5. rozkład termiczny soli, wodorotlenków i tlenków:

\ceMgCO3 → MgO + CO2

\ceCu(OH )2 → CuO + H2 O
\ce2MnO2 → M n2 O3 + 12 O2
\ce(N H4 )2 Cr2 O7 → Cr2 O3 + N2 + 4H2 O

Właściwości chemiczne, reaktywność tlenków

Ze względu na własności chemiczne i reaktywność, tlenki klasyfikujemy jako:

tlenki zasadowe - tlenki metali głównie litowców i berylowców oraz metali bloku d na nizszych stopniach utlenienia, np. \ceF eO,
\ceMnO, \ceCuO. Tlenki zasadowe, które reaguja z wodą nazywamy bezwodnikami zasadowymi. Zasadowy charakter tlenków
maleje w okresie wraz ze wzrostem liczby atomowej pierwiastka związanego z tlenem. W grupie zasadowy charakter tlenków
wzrasta wraz ze zwiększającą się liczbą atomową pierwiastka połączonego z tlenem.

1. tlenki zasadowe reagują z wodą tworząc wodorotlenki:

\ceMgO + H2 O → Mg(OH )2
\ceK2 O + H2 O → 2KOH
3
2. tlenki zasadowe reagują z kwasami i w wyniku reakcji powstaje sól i woda:

\ceN a2 O + 2HCl → 2NaCl + H2 O

\ceCaO + H2 SO4 → CaSO4 + H2 O
\ceMgO + H2 CO3 → MgCO3 + H2 O

3. tlenki zasadowe reagują z tlenkami kwasowymi dając sole

\ceMgO + CO2 → MgCO3

\ceBaO + SO3 → BaSO4
\ceN a2 O + SO2 → N a2 SO3

tlenki kwasowe (bezwodniki kwasowe) – tworzą przede wszystkim niemetale. Mała różnica elektroujemności pomiędzy
niemetalem a tlenem powoduje, że mają one budowę kowalencyjną lub kowalencyjną spolaryzowaną. Kwasowość tlenków rośnie
w okresie gdy rośnie liczba atomowa pierwiastka połączonego z tlenem natomiast w grupie kwasowość tlenku maleje, gdy liczba
atomowa pierwiastka połączonego z tlenem wzrasta.
Tlenkami kwasowymi mogą być również tlenki niektórych metali na wyższym stopniu utlenienia, np. \ceBi2 O5 , \ceCrO3 .

1. Tlenki kwasowe reagują z wodą dając kwasy tlenowe

\ceCO2 + H2 O → H2 CO3
\ceCrO3 + H2 O → H2 CrO4
\ceP2 O5 + H2 O → 2HP O3
kw. meta fosforowy(V)

\ceP2 O5 + 2H2 O → H4 P2 O7
kw. pirofosforowy (V)

\ceP2 O5 + 3H2 O → 2H3 P O4

kw. ortofosforowy (V)

2. tlenki kwasowe reagują z wodorotlenkami dając sól i wodę:

\ceSO3 + Mg(OH )2 → MgSO4 + H2 O

\ceSiO2 + 4KOH → K4 SiO4 + 2H2 O
\ce3SO2 + Al2 O3 → Al2 (SO3 )3

3. tlenki kwasowe reagują z tlenkami zasadowymi dając sól:

\ceCaO + CO2 → CaCO3

tlenki amfoteryczne - reagują zarówno z zasadami jaki i kwasami. Do tlenków amfoterycznych zaliczamy:
\ceBeO, Al2 O3 , Ga2 O3 , I n2 O3 , SnO, SnO2 , P bO2 , P bO, Sb2 O5 , Sb2 O3 , T eO2 , As2 O3 , ZnO, MnO2 , Cr2 O3 .

\ceZnO + H2 SO4 → ZnSO4 + H2 O

\ceZnO + 2NaOH + H2 O → N a2 [Zn(OH )4 ]
\ceAl2 O3 + 6HCl → 2AlCl3 + 3H2 O
\ceAl2 O3 + 2NaOH + 3H2 O → 2Na[Al(OH )4 ]
\ceAl2 O3 + 6NaOH + 3H2 O → 2N a3 [Al(OH )6 ]

Tlenki obojętne - to tlenki, które nie wchodzą w reakcje ani z kwasami, ani z zasadami. Nie są bezwodnikami kwasowymi oraz
bezwodnikami zasadowymi, nie tworzą soli. Tlenki te rozpuszczając się w wodzie nie reagują z nią, jest to rozpuszczanie fizyczne.
Do grupy tlenków obojętnych należy tylko kilka związków: \ceNO - tlenek azotu(II), \ceCO - tlenek węgla(II), \ceN2 O - tlenek
azotu (I), \ceSiO – tlenek krzemu (II).

Publikacja udostępniona jest na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa - Na tych samych warunkach 4.0.
Pewne prawa zastrzeżone na rzecz autorów i Akademii Górniczo-Hutniczej.
Zezwala się na dowolne wykorzystanie treści publikacji pod warunkiem wskazania autorów i Akademii Górniczo-Hutniczej jako
autorów oraz podania informacji o licencji tak długo, jak tylko na utwory zależne będzie udzielona taka licencja.
Pełny tekst licencji dostępny na stronie https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl.

4
Data generacji dokumentu: 2022-04-21 10:55:12

Oryginalny dokument dostępny pod adresem: https://pre-epodreczniki.open.agh.edu.pl/openagh-permalink.php?

link=c9c029fe963b0fed648a57fec0ec326a

Autor: Maria Starowicz